Niamh - 14

feadh abhfad, ach spórt agus gleó agus pléisiúr agus caitheamh aimsire,
rince agus ceól agus ól agus imirt, agus an uile shaghas aoibhnis.
Ar an gcuma gcéadna iseadh bhíodh an sgéal ag an muintir a bhí amuich.
Bhídís ag feuchaint rómpa amach chun an lae ’n-a mbéadh an chuaird
críochnuighthe agus iad go léir ag teacht abhaile go Ceann Cora i
n-aonfheacht leis an Árdrígh, agus a gcáirde sa bhaile ag cur na mílte
fáilte rómpa agus ag cur an uile shaghas ceisteana chúcha i dtaobh an
chuma ’n-ar chaitheadar an aimsir an fhaid a bhíodar amuich agus i
dtaobh na ndaoine a bhuail úmpa ins na críochaibh iasachta, an rabhdar
fial fáilteach, nó an rabhdar go dothígheasach. I gcaitheamh na cuairde
bhídís a d’iaraidh cúntas cruinn a choimeád ar gach nídh agus ar gach
aicme daoine, agus go mór mór ar gach aon sgéal sultmhar a bhuaileadh
úmpa, i dtreó, nuair a thiocfaidís abhaile, go mbéadh a lán le
h-innsint acu, a lán a bhainfeadh gáirí agus sult amach, agus a lán a
chuirfeadh daoine ag déanamh iongnadh des na rudaí a neósfaí dhóibh.
Thagadh teachtairí abhaile coitchianta ó’n áit ’n-a mbíodh an t-Árdrígh
agus a chualacht, agus d’innseadh na teachtairíconus a bhíodh gach
aoinne agus gach aon rud. Ansan do bheireadh na teachtairí leó thar
n-ais, ag triall ar an Árdrígh agus ar a chualacht, cúntas cruinn ar
conus a bhíodh gach aoinne agus gach aon rud sa bhaile.
Ní raibh Lonán abhfad socair ’n-a phost i gCeann Cora nuair a bhí a
fhios go cruinn ag Murchadh agus ag Brian agus ag an gcualacht go léir
go raibh sé ann. Nuair a h-innseadh an sgéal i láthair Mhurchadh níor
labhair sé focal. Ní dúbhairt sé olc ná maith leis an sgéal. Nuair
a h-innseadh i láthair Bhriain é níor dhóich le duine gur airigh sé
i n-aon chor é, mar níor chuir sé suim ar bith ann. Ní h-air, ná ar
neithibh d’á shórd, a bhí sé ag cuimhneamh. Bhí sé ag cuimhneamh ar na
tuairisgíbh a bhí ag teacht chuige i n-aghaidh an lae, agus uaireanta
go minic sa ló, tuairisgí ó chrích Lochlan anoir, agus ó chrích na
h-Ioruaidhe, agus ó Ínsíbh Orc, agus ó áiteanaibh ná raibh chómh fada ó
bhaile, agus gan ins na tuairisgíbh go léir ach fuadar agus ollmhúchán,
fuadar agus ollmhúchán, chun cogaidh, agus gan fios ró chruinn ag
aoinne ar cá raibh an cogadh le bheith. Bhí a fhios ag Brian agus ag
Murchadh, agus ag an gcuid eile de lucht cómhairle Bhriain, cad é
brígh a bhí leis an ollmhúchán agus leis an bhfuadar. Bhí fhios acu
go raibh geinte Lochlan go léir, agus a lucht cabhartha agus conganta
agus cómhluadair, ’ghá ngleusadh féin agus ’ghá gcórughadh féin agus
ag cruinniughadh a neart chun aon iaracht amháin eile, bháis agus
bheatha, do dhéanamh ar oileán na h-Éirean do shealbhughadh dhóibh
féin agus d’á sliocht. D’á dhaingine a chuaidh an méid sin ’n-a
luíghe ar aigne Bhriain agus ar aigne lucht cómhairle Bhriain iseadh
ba dhéine a dheineadar an uile shaghas díchil, i gcaitheamh na cuairde
sin, ar neart na h-Éirean do ghleusadh agus do chur i dtreó, ins gach
aon bhall, ins na daingeanaibh a bhí curtha suas ag Brian, agus i
dteighlachaibh na ríghthe agus na n-uasal a bhí dílis do Bhrian, ionus,
nuair a tiocfadh na geinte iasachta, go bhfaighdís an tseilbh,--ach gur
fé’n bhfód a gheóbhdís an tseilbh.


CAIBIDIOL XVII.
FÓD AN BHÁIS DO SHEASAMH.

Nuair airigh an chuid eile de chualacht Bhriain Lonán a bheith i gCeann
Cora agus an gnó a bhí aige ’á dheanamh ann, bhí iongnadh ortha agus
bhíodar ag cíoradh an sgéil go tiugh. Bhídís ’á fhiafraíghe cé r’ bh’é;
cá dtáinig sé; conus a fuair sé eólus ann; cé ba bhun leis an bpost san
a thabhairt i n-aon chor dó; agus ceisteana de’n tsórd san. Ansan do
tháinig amach gur bh’ árd liagh é, agus gur thug sé teistiméireachtaí
móra leis ag triall ar an Árdrígan, agus gur thug an Árdrígan an post
dó i dtreó go mbéadh liagh chómh mór san eólus agus chómh mor san
tuisgint sa ríghtheighlach i gcómhnuighe, chun feuchaint i ndiaigh bídh
an ríghtheighlaigh i dtreó go mbéadh an bia foláin i gcómhnuighe, agus
chun feuchaint i ndiaigh sláinte na ndaoine sa ríghtheighlach, leis.
I ríghtheighlach n-a raibh oiread san daoine ann nár bh’ fhios cad é
an neómat, sa lá nó sa n-oídhche, do thiocfadh taom oban ar dhuine
éigin de mhuintir an ríghtheighlaigh, agus ansan dá mba ná béadh liagh
maith sa n-áit go mb’ fhéidir go bhfaghadh an duine bás sar a mbéadh
dochtúir tagaithe ó áit eile, dá mbéadh ar an ndochtúir teacht abhfad.
“Cad dúbhairt Niamh, agus a h-athair, agus Murchadh, leis an ngnó?” a
déarfaidh duine éigin, b’fhéidir.
Pé rud adúbradar leis an ngnó is eatartha féin adúbhradar é. Níor
leigeadar aon fhocal dé amach ameasg na cod’ eile de’n chualacht.
Bhíodar ’á chíoradh agus ’á bhreithniughadh eatartha féin, ámhthach,
chómh dian, ní h-eadh ach níba dhéine go mór, ’ná mar a bhí an mhuintir
a labhair ’ghá chíoradh agus ’á bhreithniughadh. Chífear ar ball cad
é an breithniughadh a bhí ag Niamh agus agá h-athair agus ag Murchadh
’á dhéanamh ar an sgéal, agus cad é an chúis a bhí acu leis an sgéal a
bhreithniughadh go dlúth.
Pé breithniughadh a bhí ag Niamh ná agá h-athair ná ag Murchadh, ná
ag aoinne eile de chualacht Bhriain ’á dhéanamh, i gcaitheamh na
cuairde san, ar an sgéal san, ná ar aon sgéal eile d’á shórd a tháinig
chúcha ó Cheann Cora, bhí aon bhreithniughadh amháin acu go léis ’á
dhéanamh ar na sgéalta a bhí ag teacht chúcha anoir agus adtuaidh,
agus anoir-adtuaidh, ó’n uile áird de’n dómhan Lochlanach. Bhí na
sgéalta san ag teacht coitchianta, agus fé mar a bhí an aimsir ag
imtheacht bhíodar ag teacht níba thiúgha. Isé breithniughadh a bhí ag
cualacht Bhriain ’á dhéanamh ’ná so: nuair a thiocfadh na slóighte a
bhí chun teacht, nuair a thiocfadh toradh ar an dtórmach go léir, nuair
a thiocfadh an cogadh a bhí geallta, nár bh’ fholáir dó bheith ’n-a
chogadh bháis do thaobh éigin, do Ghaedhlaibh Éirean nó dos na geintibh
a bhí ag teacht. Thuig gach aoinne, agus dúbhairt gach aoinne le n-a
chómharsain agus le n-a chomrádaidhe é, i gcaitheamh na cuairde sin,
go raibh ceangailte ar gach aon fhear de shliocht Gaedhal gan bheith
beó i ndiaigh an cogaidh sin dá mb’ ag na geintibh a bhéadh an buadh
sa chogadh. Dúbhairt gach fear le gach fear eile, “Beidh buadh ag
Gaedhlaibh nó ní bhéad-sa beó! Ní’l orm ach bás d’fhághail aon uair
amháin. Is fearr go mór bás d’fhághail i lár an chatha ’ná bheith beó i
n-Éirinn fé smacht na Lochlanach. Má bhíon an buadh acu bíodh Éire acu
ach ní bhéad-sa acu! Ach geallaim an méid seo dhóibh. Má ’sé mo bhás a
bheidh acu ní h-i n-aisge a bheidh sé acu!”
Fé mar a thagadh na tuairisgí bhíodh an saghas san cainte le clos níba
mhinicíghe, agus bhíodh an machtnamh a bhíodh laistigh de’n chaint
ag dul i ngéire i n-aghaidh an lae go dtí, fé dheire, go raibh sé
socair i n-aigne gach fir ná raibh aige le caitheamh ar an saoghal so
ach go dtí lá an chatha mhóir sin a bhí le teacht, pé fada gairid go
dtiocfadh sé, agus do thuig gach fear i n’ aigne ná raibh a thuille
saoghail uaidh. Bás a dh’fhághail an lá san, ar son Gaedhal Éirean agus
ar son Chreidimh Chríost, tar éis an éirligh ba mhó a dh’fhéadfadh sé
do dhéanamh ar an namhaid iasachta, air sin iseadh bhí aigne gach fir
socair. Níor chuimhnigh aoinne ar cad a dhéanfadh sé ná ar conus a
mhairfeadh sé dá dtagadh sé saor ó’n gcath agus an buadh ag Gaedhlaibh.
Níor bheag, dar le gach duine, bheith ag cuimhneamh air sin nuair a
bhéadh san amhlaidh.
Bhí aigne na bhfear socair ar an gcuma san ní h-amháin i gcualacht
an Árdrígh, ar an gcuaird, ach fós i dteighlach gach rígh cúige n-ar
chaith an t-Árdrígh raint laethanta ann, agus ins na daingeanaibh a
bhí curtha suas ag an Árdrígh, agus ins gach aon bhall ’n-ar chuaidh
caint na bhfear san agus a n-anál fé’n bpoibilidheacht. Bhí aigne na
mban chómh socair air sin agus bhí aigne na bhfear. Nuair a thiocfadh
an lá ní fhanfaidís sa bhaile i ndiaigh na bhfear. Do raighdís isteach
sa chath agus do thabharfaidís gach congnamh dos na fearaibh, agus
dá mbéadh buadh ag an namhaid iasachta ní bhéadh aon bhean acu beó i
n-Éirinn i ndiaigh an chatha. Gheóbhdís bás i dteannta na bhfear. Agus
dá mbéadh aon fhear chómh meathta san agus go dtaraingeóch’ sé siar ó
fhód a bháis, do sheasóch’ bean ar an bhfód san agus thabharfadh sí
aghaidh ar an namhaid agus do ghlacfadh sí an bás a sheachain seisean.
Sin mar a labhraidís, pé rud a dhéanfaidís. Bhí cuid acu, agus níor
chuid bheag é, do dhéanfadh an gníomh chómh dána díreach agus dhéanfadh
aon duine des na fearaibh é. Dhéanfadh Niamh é, bíodh ná dúbhairt sí go
ndéanfadh.
Dá mbéadh fhios ag an muintir a bhí le teacht, agus a bhí ag
socarughadh ar a mná agus a gclann a thabhairt leó chun cur fútha i
n-Éirinn, dá mbéadh fhios acu go raibh an saghas san aigne ag fás agus
ag neartughadh agus ag aibiughadh i n-Éirinn ’n-a gcóir, b’fhéidir go
dtiocfaidís ar atharughadh aigne agus go bhfanfaidís thall. Ach ní
raibh aon phioc d’á fhios acu. Bhí daoine i n-Éirinn a bhí coitchianta
ag cur tuairisgí anonn ag triall ortha, ach níor innseadar dóibh go
raibh a leithéid siúd de dhásacht croídhe ’n-a gcóir. B’fhéidir nár
thuigeadar féin go raibh, agus b’fhéidir gur chuma leó ach bheith
ag séideadh fé ’n muintir thall, i dtreó go dtiocfaidís, pé rud a
thiocfadh as, thall ná abhus. Gormfhlaith agus Amhlaoibh macánta agus
Sitric, rígh Lochlanach Átha Cliath, a bhí ’ghá dhéanamh san. Bhéadh
Maolmórdha, rígh Laighean, drítháir Ghormfhlaith, ’ghá dhéanamh leó,
ach, dar leis an dtriúr eile, leath-amadán ab eadh é, agus níor bh’ aon
iontaoibh é chun aon ghnó chontabharthach a thabhairt le déanamh dó.
Do críochnuigheadh an chuaird.
Tháinig Brian agus a chualacht abhaile go Ceann Cora. Bhí lán a
chroídhe d’ áthas ar gach aoinne; an mhuintir a bhí sa bhaile ag cur
gach aon tsaghas tuairisgí ar an muintir a tháinig, agus an mhuintir
a tháinig ag cur gach aon tsaghas tuairisgí ar an muintir a bhí sa
bhaile. Nuair a bhí na ceisteana go léir curtha, freagartha, ar gach
taobh, agus na tuairisgí go léir tabhartha, thusnuigh ceist ar ghabáil
tímpal i dtaobh an stíobhaird nua a bhí tagaithe ann chun bheith
ag feuchaint i ndiaigh an bhídh agus i ndiaigh na ndaoine a bhéadh
breóite, dá mba rud é go mbéadh a leithéidí ann.
“Ce h-é sin?”
“Cad as é?”
“Cad a thug anso é?”
“Cé ’ro díobh é?”
Do freagradh na ceisteana fé mar a féadadh teacht ortha agus fé mar
a bhí eólus ag an muintir n-ar cuireadh chúcha iad. Ansan do chuaidh
gach aoinne isteach i n’áit féin, ag déanamh a ghnótha féin, agus
chuaidh gach aon rud chun suaimhnis, gnó an ríghtheighlaigh d’á
dhéanamh go cruinn agus go slachtmhar mar ba ghnáth, na ríghthe agus
na h-uaisle, na sagairt agus na h-easboig, ag teacht gach aon lá chun
cainte dhéanamh leis an Árdrígh, agus an t-uathbhás bídh agus díghe, an
t-uathbás aráin agus ime agus fíona agus feóla, d’á chaitheamh gach aon
lá sa ríghtheighlach, mar ba ghnáth.
Cúpla lá tar éis Bhriain a theacht abhaile do shocaruigh Tadhg Mór ua
Cealla ar dhul siar abhaile go h-Uíbh Máine. Bhí Brian, i gcaitheamh na
cuairde, tar éis a chur ar a súilibh dos na ríghthibh go léir agus do
thaoiseachaibh na slógh, nár bh’ fhios cathin a thiocfadh an namhaid,
agus nár bh’fholáir do gach rígh cúige agus do gach taoiseach airm
agus do gach fear cinn riain, agus do’n uile dhuine a bhí i n-aon
chor ábalta ar arm do láimhsiáil, bheith ollamh, chómh luath agus
gheóbhdís an focal, chun aghaidh a thabhairt ar an namhaid pé áit ’n-a
dtaisbeánfaidís iad féin. Níor bh’fholáir do Thadhg Mhór ua Chealla,
nídh nár bh’ iongnadh, dul siar go h-Uíbh Máine agus a mhuintir féin do
ghleusadh agus d’ollamhughadh, agus a chur ar a súilibh dóibh nár mhór
dóibh bheith ollamh, chómh maith le cách, chun aghaidh a thabhairt ar
an namhaid chómh luath agus thiocfadh an ghlaoidh.
Bhí Tadhg Óg ua Cealla thiar cheana, ag déanamh na h-oibre sin, agus
ba mhaith chuige é, ach má bhí féin, agus má ba mhaith féin, do thuig
an t-athair nár bh’ alaidh dhó féin gan dul siar, leis, agus bheith ag
feuchaint i ndiaigh na h-oibre. Bhí gach rígh cúige i n-Éirinn, go
mór mór na ríghthe a bhí dílis do Bhrian, ag gleusadh a neart féin, fé
n-a súilibh féin, agus é daingean i n-aigne gach rígh acu gur bh’é fód
an chatha, pé áit ’n-a raibh an fód san, fód a bháis. Bhí Tadhg Mór ua
Cealla chómh dílis do Bhrian le h-aon rígh cúige acu, agus bhí an rud
eile chómh daingean i n-aigne Thaidhg agus bhí sé i n-aigne aoinne acu.
Níor bh’fhéidir dó gan dul siar.
Agus níor bh’fhéidir do Niamh gan dul siar i n-aonfheacht leis.
Is ar Thadhg Óg a bhí an t-áthas nuair a chonaic sé chuige iad.
“Ó! a Niamh,” ar seisean, “is áluinn a dh’ fheuchan tú! Dhein an
chuaird sin ana thairbhthe dhuit. Tá do ghnaoí agus do dhá shúil féin
airís agat.”
Thug Niamh gach aon chúntas dó ar an gcuaird, agus ar na tuairisgíbh
agus ar na ráflaíbh a bhí ag gluaiseacht ins gach aon bhall i dtaobh
na namhad iasachta a bhí ag teacht go h-Éirinn chun clanna Gaedhal do
dhísgiughadh agus seilbh na tíre do thógaint dóibh féin. D’inis sí dhó
go cruinn an obair a bhí déanta ag Brian chun neart na nGaedhal do
ghleusadh i gcóir an chogaidh mhóir a bhí ag teacht, agus conus mar a
bhí fir Éirean socair ’n-a n-aigne ar bhás a dh’fhágail sa chogadh san
nuair a thiocfadh sé, nó ar bhás a thabhairt do’n namhaid.
Thug sí dhó go cruinn agus go mion tuairisg agus cúntas ar gach nídh
d’ár thuit amach ins gach aon áit ’n-ar ghabhdar i gcaitheamh na
cuairde. Agus d’inis sí dhó go raibh Maolmórdha, rígh Laighean, ag
teacht go Ceann Cora i n-achmaireacht, ag tabhairt na gcrann leis i
gcóir na loingeas a bhí le déanamh ar linn Luimnighe.
“Siné anois agat, a Thaidhg,” ar sise, “an sgéal go léir, ó’n lá
fhágamair an áit seo go dtí an lá a thánamair thar n-ais ann.”


CAIBIDIOL XVIII.
SGUAB-BHUILLE CHLAIDHEAMH.

An lá a chuaidh Niamh agus a h-athair siar go h-Uíbh Máine, nó an lá
’n-a dhiaigh, tháinig Caoilte go Ceann Cora, agus níor bh’ fhios an mór
de ’n domhan a bhí siúbhalta aige. Chómh luath agus bhí bia caithte
aige, agus a thuirse curtha dhé aige, bhí sé féin agus Murchadh agus
Brian i seómra fé leith agus é ag tabhairt eóluis dóibh ar a chuardaibh
agus ar cad a chonaic sé.
“Anonn go crích Lochlan a chuadhas ar dtúis,” ar seisean, “a ríghthe.
Dúbhart liom féin go dtabharfainn fútha pé rud a dh’imtheóch’ orm. Ní
fheadar cé ’cu do h-aithnigheadh mé nó nár aithnigheadh. Má aithin
aoinne mé níor leig sé air gur aithin sé mé.
“Níor fhágas aon phioc d’á neart gan feuchaint, agus do bhreithnigheas
a neart chómh cruinn agus d’fhéadas é bhreithniughadh. Táid na daoine
go léir as a meabhair, ba dhóich le duine, le dúil teacht go h-Éirinn
agus seilbh a ghlacadh i n-oileán na h-Éirean agus cur fútha ann. Tá sé
buailte isteach ’n-a n-aigne go bhfuil an t-oileán so chómh saidhbhir,
agus an talamh chómh torthamhail sin ann, nách gádh dos na daoine gur
leó é aon obair a dhéanamh ag saothrughadh an tailimh. Chím go soiléir
go bhfuil daoine éigin anso i n-Éirinn atá ag séideadh fútha agus ag
cur neithe de’n tsórd san isteach ’n-a n-aigne. Pé cúis atá leis ní’l
aon mheas i n-aon chor acu ar a dtír féin, agus d’á luathacht a bheid
siad tagaithe anall anso i n-aonfheacht iseadh is fearr é, dar leó.
Táid na mná agus an chlann chómh mór buile chun teacht agus atáid na
fir, nó níos mó. Tá oiread loingeas ollamh acu agus thabharfadh anoir
fiche míle fear agus airm agus lón dóibh. Is dóich leó féin go mbeidh
deich míle fear acu, agus go dtógfaid na mná agus an chlann suas oiread
slíghe agus thógfadh deich míle eile fear.
“Ní mheasaim féin, tar éis na cainte go léir, go bhféadfaid siad deich
míle fear do chur le chéile agus do thabhairt anso anoir. Ba mhaith an
rud a bhéadh déanta acu dá dtugaidís ocht míle fear leó i dteannta na
mban agus na clainne.
“Chuadhas óthuaidh go tír na h-Ioruaidhe. Tá an obair chéadna ar
siúbhal ansan, agus an bhuile chéadna ar na daoine go léir chun
imtheacht as a dtír féin agus teacht go h-Éirinn. Ní h-aon iongnadh an
dithineas a bheith ortha san chun imthighthe as a dtír féin. Ní’l sa
bhaile acu ach beatha chruaidh, agus tuillid siad go cruaidh í. Talamh
fuar fiain neamh-thorthamhail atá acu. Tá obair chruaidh acu le déanamh
coitchianta, ag casadh leis an dtalamh a shaothrughadh, agus ansan, tar
éis na sglábhuigheachta go léir, ní bhíon puínn de bhár a saothair acu.
Ní h-aon iongnadh dithineas a bheith ortha chun na tíre dh’fhágáilt
agus teacht chun cómhnuighthe i dtír a dhéanfaidh, dar leó, iad do
chothughadh díomhaoin. Tá daoine éigin ó Éirinn ag séideadh fútha san,
leis, agus ag cur na smaointe sin isteach ’n-a n-aigne. Mura mbéadh go
bhfuil ní thiocfadh na smaointe chúcha.”
“An mó míle fear is dóich leat, a Dhuinn, a dh’ fhéadfaidh rígh na
h-Ioruaidhe do chur le chéile agus do thabhairt leis, má thagan sé?”
arsa Brian.
“Déarfainn, a Árdrígh,” arsa Caoilte, “go gcuirfidh sé le chéile trí
nó ceathair de mhíltibh fear. Tá beirt mhac aige, fir ana chródha.
Fé’n mbeirt sin iseadh bheidh an tsluagh. Beidh, is dócha, trí nó
ceathair de mhíltibh ban agus leanbh acu i dteannta na bhfear. Is mó
an dithineas atá ar mhnáibh na h-Ioruaidhe chun teacht ’ná mar atá
ar mhnáibh tíre Lochlan. Tá sé ’n-a n-aigne ná beidh acu le déanamh
nuair a thiocfaid siad go h-Éirinn ach bualadh isteach agus suidhe
síos. Tá duine éigin, nó daoine éigin, ’ghá gcur amú’, ’ghá gcur ar a
n-aimhleas, ag cur an duibh ’n-a gheal ar na daoine bochta.”
“Comáin leat, a Dhuinn,” arsa Brian.
“Chuadhas óthuaidh go h-Ínsíbh Orc, a Árdrígh,” arsa Caoilte. “Chuireas
mé féin i riocht file, agus thógas cláirseach liom agus thánag go
ríghtheighlach an Iarla Sígurd, Iarla na n-Ínsí sin Orc. Bhí cuideachta
le bheith ann. Bhí cuireadh tabhartha ag Sígurd do’n Iarla Gilli,
fear atá pósta agá dhrifiúr. Tháinig an t-Iarla Gilli, fear driféur
Shíguird. Tháinig a lán eile uaisle ann. Bhí glaodhach ar cheól agus
thugas dóibh an ceól. Cé bhuailfeadh chúghainn isteach ach Sitric, rígh
Lochlanach Átha Cliath. Do cuireadh fáilte roimis féin agus roime n-a
chualacht. Bhí fear ann a tháinig adtuaidh ó Inis Tuile. Bhí cúntas
aige ’á thabhairt ar cad fé ndeara dhó féin agus do raint eile de
mhuintir an oileáin sin imtheacht ó’n mbaile. Dheineadar coir throm.
D’eirigh idir iad agus duin’uasal fóghanta a bhí ann, agus mheasadar
an duin’uasal do chur chun báis. Do theip ortha ar feadh abhfad, mar
bhí clann mhac ró chródha aige agus do chosain an chlann mhac é. Fé
dheire do fuaradar lom air theighlach an duin’uasail do losgadh, agus
do loisgeadar ’n-a mbeathaigh é féin agus a bhean agus a chlann istigh
’n-a dtigh féin. Nial ab ainim do’n duin’uasal. B’éigean do’n mhuintir
a dhein an losgadh imtheacht as an oileán. Thánadar, nó tháinig cuid
acu, go teighlach Shíguird i n-Inis Orc. Gunar, nó Conchubhar, ab
ainim do’n fhear a bhí ag innsint an sgéil. An fhaid a bhí an sgéal ar
siúbhal tháinig fear chun an doruis, lasmuich, ach níor thaisbeáin sé
é féin. Cairí ab ainim do’n fhear san, agus fear ana chródha iseadh
é. Cliamhain iseadh é do’n duin’uasal a loisgeadh, agus ba dhóbair go
loisgtí é féin mar bhí sé sa tigh an oídhche do déanadh an losgadh. Bhí
sé ar an dtaobh amuich de dhorus ríghtheighlaigh Shíguird an uair sin,
agus bhí sé ag éisteacht leis an sgéal. Duine de’n mhuintir a dhein
an losgadh ab eadh an fear a bhí ag innsint an sgéil. Bhí an dá Iarla
ag an mbórd agus rígh Lochlanach Átha Cliath eatartha, agus iad ag
éisteacht leis an sgéal. Bhíos féin ag éisteacht leis an sgéal agus mo
chláirseach fé m’ uillinn agam. Do labhair Sitric.
“‘Conus a dh’fhuiling Scraphádinn an teine, a Ghunair?’ ar seisean.
“‘Maith go leór ar dtúis, a rígh,’ arsa Gunar, ‘ach nuair a rug an teas
i gceart air do liúigh sé agus do ghoil sé mar a dhéanfadh seana bhean.’
“Air éigin a bhí an méid sin cainte as a bhéal nuair a léim Cairí an
dorus isteach agus suas chun na h-áite ’n-a raibh Gunar ’n-a shuidhe
i n-aice an bhúird ar aghaidh an rígh agus an dá Iarla amach. Sar a’
raibh fhios ag aoinne cad a bhí ar siúbhal aige do tharaing Cairí a
chlaidheamh agus le aon sguab-bhuille amháin do bhain sé an ceann de’n
sgéalaídhe. Chuir sé a leithéid sin d’fhuinneamh leis an mbuille gur
léim an ceann isteach ar an mbórd, ar aghaidh Shitric agus an dá Iarla
amach, agus go raibh an bórd lán d’fhuil, mór-thímpal an chinn, sar
a raibh uain ag aoinne ar a thuisgint cad a bhí tuitithe amach. Níor
dhein Cairí ach feuchaint ’n-a thímpal agus ansan imtheacht amach. Níor
lean aoinne é. Ar ball, nuair a bhí caoi agam air, do chromas ar dhuine
a bhí am’ aice do cheistiughadh. Do labhras i gcaint na h-Ioruaidhe.
“‘Cé h-é an rígh sin, Sitric?’ arsa mise.
“‘Ó Éirinn andeas é sin,’ arsa’n duine liom. ‘Isé rígh Lochlanach Átha
Cliath é.’
“‘Agus cad a thug anso é?’ arsa mise.
“‘Do réir mar a thuigim,’ ar seisean, ‘is amhlaidh a tháinig sé ’ghá
iaraidh ar an dá Iarla, ar Shígurd agus ar Ghilli, a neart do chur le
chéile agus dul leis go h-Éirinn ag cabhrughadh leis sa chogadh so atá
le déanamh i gcoinnibh Bhriain.’
“‘Agus cé h-é Brian?’ arsa mise go neamh-thuairimeach.
“‘Ach!’ ar seisean, ‘an amhlaidh nách eól duit cé h-é Brian!’
“‘Agus cé h-é féin asdó?’ arsa mise.
“‘Árdrígh Éirean,’ ar seisean. ‘Mheasas,’ ar seisean, ’ná raibh aoinne
beó gan aithne aige ar Bhrian.’
“‘Is dócha,’ arsa mise, ‘gur droch rígh é, treás go bhfuil an cogadh
mór so d’á bheartughadh ’n-a choinnibh.’
“‘Ní droch rígh,’ ar seisean. ‘Siné iongnadh an sgéil ar fad. Ní’l
rígh eile beó sa domhan atá chómh maith leis. Nuair a déintear feall
air maithean sé an feall an chéad uair, agus má dheinean an duine sin
feall air an tarna h-uair maithean sé an feall an tarna h-uair. Ansan,
má dheinean an duine céadna feall air an trímhadh h-uair tugan sé an
cuirptheach suas do’n dlígh. Sin rígh fóghanta agat!’ ar seisean.
“‘Agus cad ’n-a thaobh an cogadh má ’seadh?’ arsa mise.
“‘Ní fheadar an tsaoghal,’ ar seisean, ‘murab amhlaidh atá daoine éigin
ag déanamh an fhill an trímhadh h-uair air. Ní bhéidís ag déanamh an
fhill an trímhadh h-uair air,’ ar seisean, ‘dá mb’ áil leis iad do
chrochadh an chéad uair, nó, an chuid ba lúgha dhé, an tarna h-uair.’
“‘An bhfuil Sígurd ag dul le Sitric?’ arsa mise.
“‘Deir gach aoinne go bhfuil,’ ar seisean, ‘agus Gilli, agus Ospac.
Deir gach aoinne,’ ar seisean, ‘nách féidir do Bhrian agus do
Ghaedhlaibh seasamh i n-aghaidh na slóighte atá ag cruinniughadh as an
uile áird ’n-a gcoinnibh. Go gcurfar clanna Gaedhal go léir chun báis,
agus ansan go mbeidh Éire gan chíos ag an muintir a raghaidh ann anois
ag déanamh an chogaidh.’”
“An mór an neart is dóich leat a dh’fhéadfaidh Sígurd agus Gilli do
thabhairt leó?” arsa Brian.
“Tá mórán loingeas acu, a Árdrígh,” arsa Caoilte, “agus tá mórán
loingeas ag Ospac. Tá taithighe ag an uile shaghas lucht gadaidheachta
agus rabála ar theacht ag triall ar Shígurd nuair a bhíon sé ag dul ar
chuaird tar faraige. Bíon deimhne acu ar chuid mhaith de’n fhoghail a
dh’ fhághail dóibh féin. Is deacair tuairim a thabhairt do’n méid nirt
slógh a dh’ fhéadfaidh sé a thabhairt leis.”
“An bhfuil aon tuairim acu,” arsa Murchadh, “do’n neart slógh a bheidh
’n-a gcoinnibh i n-Éirinn?”
“Tá tuairim acu, a rígh,” arsa Caoilte, “nách i n-aisge a gheóbhaid
siad seilbh na h-Éirean, ach ní’l aon chuimhneamh acu go bhfuil aon
bhaoghal ná go bhfaighid siad an tseilbh. Tá an méid sin curtha ’n-a
luighe ar a n-aigne go daingean, agus is ó Éirinn a cuireadh ’n-a
luighe ar a n-aigne é.”
“Nách mór an iongnadh nár aithin Sitric thú, a Dhuinn,” arsa Brian.
“Fágaim le h-uadhacht, a Árdrígh,” arsa Caoilte, “gur bainead preab
asam nuair a chonac ag teacht isteach é. Ach bhí an cheilt ró mhaith
orm. Thugas aire do’n chláirsigh, agus bhí a ghnó féin ag déanamh
buartha dhó-san. D’á éagmuis sin ní dóich liom go n-aithneóch’ sé mé dá
mba ná béadh aon cheilt orm. Ní ró mhinic a chonaic sé riamh mé, agus
níor chuir sé puínn suime riamh ionam.”
“Táimíd go léir fé chomaoine mhór agat, a Dhuinn,” arsa Brian. “Ní’l
aon teóra le n-a bhfuil d’eólus tabhartha agat chúghainn, agus eólus
tairbhtheach iseadh é. Ní bheimís ollamh i gceart i n-aon chor mura
mbéadh a bhfuil d’eólus tabhartha chúghainn agat. Thiocfaidís a gan
fhios orainn mura mbéadh tú!”
Um an dtaca ’n-a raibh deire an eóluis tabhartha dhóibh ag Caoilte
do ghluais an focal tríd an ríghtheighlach go raibh Maolmórdha, rígh
Laighean, ag teacht go Ceann Cora agus cualacht le n-a chois agus na
trí crainn mhóra acu ’á thabhairt leó, chun na gcrann-seóil dos na
loingeas a bhí le déanamh ar linn Luimníghe.


CAIBIDIOL XIX.
CLUICHE FICHILLE, AGUS POLL I GCRANN.

Nuair a bhí an t-eólus san go léir fághalta ag Brian agus ag Murchadh,
ó Chaoilte, do labhair Brian.
“Dúbhraís dhá uair nó trí, a Dhuinn,” arsa Brian, “gur daoine anso
i n-Éirinn atá ag séideadh fé mhuintir na ndúthaí iasachta so go
léir agus ’á ngríosadh i n-ár n-aghaidh. B’fhéidir go bhfuil obair
de’n tsórd san ar siúbhal. Má tá ní h-uatha féin atá na daoine sin,
anso i n-Éirinn, ag déanamh na h-oibre sin. Tá cómhachta atá níos
treise ’ná cómhachta daona, ag oibriughadh ag bun-phréimh na h-oibre
go léir. Cómhachta ifrinn isiad atá ’ghá n-oibriughadh féin i n-ár
gcoinnibh, i gcoinnibh an Chreidimh atá istigh i n-ár gcroídhe. Táid
cómhachta ifrinn ag spriocadh agus ag gríosadh na ndroch dhaoine
atá anso i n-Éirinn againn, chun na smaointe úd do chur isteach i
n-aigne ár namhad, agus tá cómhachta ifrinn, ar an gcuma gcéadna, ag
spriocadh agus ag gríosadh ár namhad, ins na tíorthaibh sin go léir a
shiúbhluighis, chun na smaointe sin do ghlacadh agus beart a dhéanamh
d’á réir. Tá cómhacht is treise ’ná cómhacht dhaona i n-ár gcoinnibh.
Ní foláir dúinne, d’á bhrígh sin, cómhacht is treise ’ná comhacht
dhaona do bheith ag cabhrughadh linn sa ghleic seo atá ag teacht
orainn. Ba mhaith liom bheith ag caint le m’ anamchara.”
Do tugadh chuige Maolshuathain. Dheineadar an chaint. Ansan dúbhairt
Brian le Maolshuathain teachtaireacht do chur mór-thímpal ag triall ar
chléir na h-Éirean, ’ghá órdúghadh guidhe na n-easbog agus guidhe na
sagart agus guidhe na bpobal do bheith ag dul suas chun Dé coitchianta,
as san amach, ’ghá iaraidh ar Dhia, tré ímpídhe na Maighdine Muire
agus na naomh go léir, agus tré ímpídhe Phádraig agus Bhríghde agus
Cholum Cille agus naomh Éirean go léir, an Creideamh agus sliocht
Gaedhal do thabhairt saor as an ngleic uathbhásach a bhí ag teacht
ortha.
“Tá an nídh sin d’á dhéanamh cheana, a Árdrígh,” arsa Maolshuathain.
“Tá sé ’á dhéanamh ar fuid na h-Éirean ins gach áit ’n-a bhfuil
sagart agus pobul, agus Aifrean d’á rádh, agus tá sé ’á dhéanamh ins
gach mainistir agus ins gach conbhint ban riaghalta. Ach cuirfead an
teachtaireacht tímpal, mar sin féin. B’fhéidir gur déine-de a déanfar
an guidhe an teachtaireacht do chur tímpal uait-se, a Árdrígh. Ní
fhéadfaidh an guidhe bheith ró dhian.”
“Ní fhéadfaidh,” arsa Brian, “ná chómh dian agus ba mhaith é bheith. Ba
mhaith liom, thar gach nídh eile, go mbéadh Naomh Ídhbirt an Aifrinn
d’á dhéanamh coitchianta ar an íntinn chéadna.”
“Curfar san sa teachtaireacht, a Árdrígh,” arsa Maolshuathain.
Do cuireadh an teachtaireacht san mór-thímpal na h-Éirean.
An fhaid a bhí an chaint sin ar siúbhal idir Bhrian agus Maolshuathain
bhí aos óg an bhaile imthighthe amach, gach bóthar agus gach cómhngar,
soir an treó ’n-a raibh rígh Laighean agus a chualacht ag teacht, chun
go bhfeicfidís an rígh, agus na h-uaisle iasachta, agus na crainn
mhóra. Fé dheire do chonacadar an rígh agus chonacadar na h-uaisle
iasachta agus chonacadar na crainn. Bhí fiche fear, deichniúbhar ar
gach taobh, fé gach crann acu. Bhíodar ag siúbhal go breagh réidh.
D’iompuigh an t-aos óg leó siar agus thánadar go Ceann Cora. Tháinig
Brian amach agus chuir sé fáilte roim rígh Laighean. Do leigeadh na
crainn anuas ar an bpáirc bhreagh ghlas a bhí amach ó’n ríghtheighlach.
Do rugadh na fir isteach agus do cuireadh gach cóir ortha. Ansan
d’imthigh na fir abhaile agus d’ fhan an rígh i bhfochair Bhriain chun
raint laethanta chaitheamh ag caint agus ag cómhluadar leis. Tháinig
sé mar a raibh an Árdrígan, a dhrifiúr.
“Seó, a Ghormfhlaith,” ar seisean, “do chailleas an cnaipe óir a bhí sa