Gearr-sgeoil air Sir Seoras Uilleam Ros - 1

GEARR-SGEOIL
AIR
SIR SEORAS UILLEAM ROS
AGUS AIR
MAR A THUINICH NA GAIDHEIL
ANN AN CANADA UACHDRACH
LEIS AN
OLLAMH ALASDAIR FRISEAL

TORONTO, 1915


FACAL TOISEACHAIDH

Is toigh le sluagh la-an-diugh a bhith leughadh eachdraidh-beatha
dhaoine ainmeil: tha e iomchuidh gu'm bitheadh na Gaidheil cuimhneachail
air diùlanaich an cinnidh fein, agus tha e 'na aobhar bròin cho beag 's
a chaidh chur a'n clò mu Ghaidheil iomraiteach Chanada, am measg an robh
daoine cliùiteach a choisinn moladh an co-dhuthchaich.
Bho thoiseach àiteachaidh Chanada bha na Gaidheil am follais. Bha iad
ann an armailt Wolfe aig Louisburg agus aig Quebec far an do thionndaidh
iad an latha. An deidh na sìthe fhuair iad obair eile ri dheanamh. Thog
iad fearann, chaidh iad a stigh gu doimhneachd na coille a bhuinnig
dhachaidhean dhaibh fein. Shoirbhich leo is dh'fhàs iad lionmhor: anns
gach gairm is gniomh bha iad deas; leòsan shocraicheadh seol-riaghlaidh
agus móran de laghanan bunabhasach na tìre. Bhitheadh e chum
toil-inntinn an gineil--dh'fhaoidte chum an leas--na 'm bitheadh iomradh
orra air a ghleidheadh leinne.
'S i 'n smuain so a mhàin ceann-fàth an sgeoil ghoirid so mu Ghaidheal
Chanadach nach d'rinn dearmad riamh air Tìr nam Beann.


SIR SEORAS ROS


I.

San t-seann aimsir b'abhaist do na Gaidheil caoidh mór a dhèanamh mu
bhàs ceann-cinnidh, no neach eile air an robh mór spéis. B' e dleasanas
a' phiobaire an coronach a thogail ri toirm na pioba; dleasanas a'
bhàird cliù an laoich a chur air fonn nan dàn. B' i so an duais a b'
àirde ris an robh dùil aig na flaithean Gaidhealach 's an t-saoghal so,
maraon duais nam marbh agus misneachadh nam beo; oir cha robh àrd no
iosal gun deidh air deagh bheachd a ghinealaich fein, agus air àite
urramach fhaotainn ann an eachdraidh bhuan a dhuthcha.
Tha bàrdachd Oisein luchdaichte le trom thùrsa airson nam marbh gaisgeil
a chuir deagh chomhraig 's a thuit 's a bhlàr:--
'Charuill, tog do ghuth gu h-àrd
Air gach linn a bh' ann nach beò;
Caithear oidhche ann am mìn dhàn;
Faighear gàirdeachas 's a' bhròn.
'S iomadh saoi is òigh 'bu chaoin
'Ghluais o thùs a'n Innis-fàil.
Is taitneach dàin air na laoich
O thaobh Alba nam fuaim àrd.
'N uair a dh' aomas farum na seilg
Fo ghuth Oisein nan caomh-rann,
'S a fhreagras aonach an deirg
Sruth Chòna nan toirm mall.
--FIONN. D. I. 565
Agus, a rithis, mar tha e ag imeachd le ceum stàideil na h-aoise:--
A ghutha Chòna, 's àirde fuaim,
A bhàrda tha luaidh mu aois,
Do'n eirich air 'ur n-anam suas,
Feachdan mór' nan gorm chruaidh laoch.
'S taitneach leam aoibhneas a' bhròin,
Fo 'n lùb geug dharaig nan tòrr,
'S an duileach òg ag eirigh maoth,
Togaibh-se, mo bhàird, am fonn.
Cha 'n fheil carrachan-cuimhne a's brèagha no a's maireannaiche na
iadsan a dheilbheadh leis na bàird mhóra,--Alasdair Mac-Mhaighstir
Alasdair, Dunncha Bàn Mac-an-t-saoir, Iain Lom, Iain MacCodrum, agus
Iain Moireastan, Gobha na Hearradh, mar air Domhnullach na Tòiseachd:--
Bha do phearsa 's do ghluasad,
Co tlachdmhor, neò-thuairgneach, is tlàth,
Chor 's gur tearc iad thug fuath dhuit,
Ged bu lionmhor bha fuaidht' riut a'n gràdh;
Aig na h-ìslean 's na h-uaislean,
Bha spéis dhuit, ged b' uaibhreach dhiubh pàirt,
Ni dh' fhag t-iomradh g' a luaidh ac',
Mar sgeul bròin o'n là chual iad do bhàs.


II.

Cha 'n fheil e 'n am chomas cliù Shir Seorais Rois a chur an céill air
an doigh so, ann an duan no òran, ach, mar sheanachaidh feuchaidh mi ri
clach a chur 'n a chàrn.
B' e athair, Seumas Ros, a mhuinntir Inbhir-feotharain, a'n Siorramachd
Rois. Mar a dh'fhàs e suas chaidh e gu sgìre Eadardain, air taobh an
ear-thuath de'n t-siorramachd. Bha e 'n a bhall measail de chomhthional
Mhr. Chamshroin, agus tha ainm fathasd air chuimhne am measg nan seann
daoine. Agus b'i mhàthair Eilidh Nic-Fhionnghain, a bhuineadh do
theaghlach a chaidh o Inbhirnis gu taobh tuath fadhlach Chrombaigh, a 'n
Siorramachd Rois. Bha deagh chliù oirre 's a' choimhearsnachd, agus mar
a fear-posda fhuair i mór spéis bho càirdean 's an t-seann dùthaich. Bha
chàraid so de fhuil ghlan Ghaidhealach fad iomadh ginealach; bha iad ni
b'eolaiche air an teangaidh Ghaidhlig na bha iad air a' bheurla
Shasunnach, agus b' abhaist do Shir Seoras, am mac, uaill a dheanamh
gu'n d'fhuair e cànain agus smior a shinnseara gun smal gun ghiamh orra.
Mar a rinn móran Ghaidheal eile 's an am, thriall Seumas Ros agus a
bhean gu Canada, "tir a' gheallaidh" an la ud mar an diugh. Ach tha
atharrachadh mór eadar suidheachadh Chanada an diugh, 's an dé. Tha e
furasda do'n eilthireach a shlighe a dheanamh an diugh gu Canada an
coimeas ris an turus cheudna a ghabh Seumas Ros mu thri fichead bliadhna
's a dha dheug roimhe so. An diugh foghnaidh da sheachdain air muir, is
aon seachdain air tìr ge b'e cho fada 's a tha aig neach ri dhol. An sin
ghabhadh e sè no seachd seachdain air cuan agus seachdain no'n còrr air
loch is abhainn, a bharrachd air an ùine thar ròidean garbh-thollach
tulganach, neo-shocaireach tre'n fhàsach, air am bitheadh e fein, a
theaghlach, 's a chuid de'n t-saoghal air an tarruing air slaod-dhaimh
gun dad a chabhaig.
Thog an Rosach fearann ann am Middlesex aig Naruinn, àite a bha air
ainmeachadh air Inbhir-Naruinn anns a' Ghaidhealtachd. Thuinich comhlan
math de mhuinntir Rois 's an aite so, daoine sùghail, còir, coguiseach,
nach d'fhàg as an deidh air taobh thall a chuain, cràbhachd an
athraichean. Anns an tìr so chum iad "gu daingean samhladh firinneach
nam briathran fallain a chuala" iad 'n an oige, agus cho luath 's a
b'urrainn daibh thog iad, ann am frìthean domhail Ontario, Béteil dhaibh
fein, anns an robh teagasgan móra a' Bhiobuill air an cuir an céill gu
soilleir, soisgeullach, a réir bheachd "Athraichean Rois," mar ann an
leabhar an Doctair Cheannaidich, Urramaich, nach maireann. Bha
ministearan tearc, oir bha 'n sluagh sgapta 'n am badanan beaga thall
'sa bhos thar mór astar, ach bha na daoine, mar a b' fhearr a b' urrainn
daibh, "a' cumail am mach facail na beatha"; bha frasan o'n àirde ag
ùrachadh an fhuinn, agus a'n deagh àm thainig toradh trom am mach.
Ach cha d' fhàg na daoine so an cruaidh-fhortan 's am bochdainn 'n an
deidh 's a' Ghaidhealtachd. Bha eiginn agus uireasbhuidh a' feitheamh
orra a' n so, agus b' iomadh strith a bh' aca ri dheanamh a chumail an
cinn os cionn na h-an-shocair. Dh'fhàg iad fearann cumhang, sluaghmhor;
thainig iad gu fearann farsuing, beag-shluaghach. 'S an t-sean aite bha
'n daimhich 's an càirdean fein aca. Ged bhitheadh an lòn air uairibh
gann, gaoth an ear-thuath air uairibh greannach, cruaidh, bha'm fàrdach
blàth le bàidh do chach a cheile. 'S an tir ùr bha lòn ri chosnadh le
neart ghairdein agus spionnadh cridhe a thug cruaidh-dheuchainn air an
neach a b'fhearr dhiubh. Cha d' thainig iad o an-shocair gu socair, ach
gu duthaich, gealltanach mar bha i, a bha doirbh ri h-àiteachadh.
'S lionmhor rann a chaidh dheanamh mu chor nan Gaidheal a bha'm measg
ceud luchd-àiteachaidh Chanada. Tha na rannan a leanas o'n bhàrd
Mac-Gillean, Mherigomish, 'dol direach gu cridhe na cùise, 'n a dhoigh
gheur-bhriathrach fein. Ged rinneadh iad air Nova Scotia tha iad fior mu
sheann Ontario, mar an ceudna:--
'S i so an dùthaich 's a bheil an cruadal
Gun fhios do'n t-sluagh a tha tigh'nn a nall,
Gur h-olc a fhuaras oirnn luchd a' bhuairidh
A rinn le'n tuairisgeul ar toirt ann.
Ma ni iad buannachd cha mhair i buan dhaibh,
Cha dean i suas iad 's cha'n ioghnadh leam,
'S gach mallachd truaghain a bhios'g an ruagadh
Bho'n chaidh am fuadach a chur fo'n ceann.
* * * * *
'N uair thig an geamhradh is àm na dùbhlachd
Bidh sneachda 'dlùthadh ri cùl nan geug,
'S gu domhain dùmhail dol thar na glùine,
'S ge maith an triùbhsair cha dean i feum,
Gun stocain dhùbailt' 's a' mhocais chlùdaich
'Bhith's air a dùnadh gu dlùth le éill;
B'e 'm fasan ùr dhuinn a cosg le fionntach
Mar chaidh a rùsgadh de'n bhrùid an dé.
Mar bi mi eòlach airson mo chómhdaich
Gu'm faigh mi reòta mo shròn 's mo bheul;
Le gaoth a tuath a bhith's neamhail fuaraidh
Gu'm bi mo chluasan an cunnart geur.
Tha'n reothadh fuath'sach, cha seas an taugh ris,
Gu'm mill e chruaidh ged a bha i geur;
Mur toir mi blàths d'i, gu'm brist an stailinn,
'S gun dol do'n cheardaich cha ghearr i beum.
'N uair thig an samhradh 's a miosa céitean
Bidh teas na gréine 'g am fhagail fann;
Gu'n cuir i spéirid 's a h-uile creutair
A bhith's fo éislean air feadh nan toll:
Na mathain bhéisteil gu'n dean iad eirigh
'Dhol feadh an treud 's gur-a mór an call;
'S a chuileag inneach gu socach puinsionta
'G am lot gu lionmhor le roinn a lainn.
Gu'n dean i m' aodann gu h-olc a chaobadh
Cha'n fhaic mi 'n saoghal 's ann 'bhith's mi dall,
Gu'n at mo shuilean le neart a cungaidh
Ro-ghuineach drùidhteach tha sùgh a teang.'
Cha'n fhaigh mi aireamh dhuibh ann an dànachd,
Gach beathach gràineil a thogas ceann,
'S cho liugha plaigh ann a 's a bh'air righ Pharaoh
Airson nan tràillean 'n uair bhàth e'n câmp.
* * * * *
Ma bha 'choille fiadhaich, fuachd a gheamhraidh is teas an t-samhraidh,
dian-chruaidh, na cuileagan, nimheil, na fiadh-bheathaichean, lionmhor,
na ròidean, garbh, 's am fearann 'n a dhithreabh doirbh "As nach tugadh
an Fhéinn iad féin aran," bha cridheachan nan daoine teoma, laidir, 's
cha robh gealtair 'n am measg. Mar bu chruaidhe an gnothuch b'ann bu
chalma am misneach, 's cha b' fhada gus an d'thug iad buaidh.
Thainig Seumas Ros, agus na bha leis, 's a' bhliadhna 1832. Bhuineadh am
fearann a thog iad do'n Chuideachd Chanadach agus b' i phrìs da dholair
an acair. Bha 'n talamh gu leir air a chomhdach le coille mhoir,
dhùmhail dhrislich. Bha craobhan de iomadh seorsa ann,--bha 'n giuthas
pailt, darach, beith, uinnseann, seudar, walnut, maple, agus móran eile
freagarrach airson thaighean agus oibre ghnathaichte na saorsainneachd.
Dh' fhosgail a' Chuideachd Chanadach aon rathad troimh 'n sgìre; b'e sin
uile na rinn iad. Bha muilean-sabhaidh aig fear-ionad na Cuideachd, d'am
b' ainm Domhnull Mac-an-Toisich, faisg air laimh, ach cha robh goireas
eile 's a choimhearsnachd. B' e cheud ni a bha ri dheanamh taighean a
thogail airson fasgaidh nan teaghlaichean,--mar theirte riutha
_Shantaidhean de logaichean_--bothain de fhiodh garbh air a mheadhadh
leis an tuaigh.
Ged bu taighean beaga, fiodha bh'annta cha bu taighean suarach iad; bha
iad air an deagh thogail, goireasach agus dionach ri gaillionn a'
gheamhraidh. Dh' fheumadh neach a bhith làmh-ghleusta, eòlach air gnàths
na tuaighe, an uird, an tàil, 's an tora; agus, mar an ceudna ceann
seadhail a bhi air a mhuineal mu 'n rachadh aige air taigh _logaichean_
a thogail gu ceart.
Gu'n do dh' aithnich mi o'n uair sin
Gu'm bu chruadalach a chuis dhomh
Teannadh ri reiteach na coille
'S gun mi goireasach g'a ionnsaidh.
'M fear nach dean obair le tuaigh
Is nach urrainn an uaisle 'ghiùlan
B' fheàrr dha fuireach ann an Albainn;
'S gun an fhairge gharbh a stiùireadh.
--Mac-GILLEAN.


III.

Cha robh aoidheachd bhlàth a' feitheamh air na Rosaich an uair a rainig
iad an dachaidhean ùr ann an Ontario, oir cha robh neach sam bith aig
ceann an uidhe a thoirt aoidheachd dhaibh. Bha 'n tìr falamh, fàs, ann
an staid naduir, gun chraobh air a leagadh, gun taigh air a thogail:
bha'n talamh, gun teagamh, reamhar, trom, ach bha i air a tur-chomhdach
le coille gharbh a dh'fheumta chur deth bonn. B'e cleachdadh nan
Gaidheal ann an Canada, gach coibhneas a' nochdadh d'an luchd-duthcha a
bhitheadh a tighinn d'an ionnsuidh. Bha iad lamh-fhosgailte, fialaidh
d'an co-chreutairean, gu h-àraidh d'am muinntir fein. Mar bu tric
bhitheadh fios aca mios no dha roimh laimh gu'n robh seana
choimhearsnaich a' tighinn, agus dheantadh ullachadh air an son. Aig an
am cheart rachadh neach eòlach g'an coinneachadh air an t-slighe, chum
an treòrachadh gu baile, far am bitheadh cairtealan deas air an son am
measg nan càirdean. Gheibheadh iad fàilteachadh cridheil, coibhneil,
agus an deidh la no dha 'dhol seachad a'leagail dhiubh sgios an turuis,
rachadh fearann freagarrach a thogail air an son. Air dha so bhi deanta
thòisicheadh an obair gun dàil; agus b'i sin an obair!
B'e cheud ni àite a thaghadh airson taigh-comhnuidh agus treabhair,
faisg air am bitheadh uisge math airson duine is ainmhidh. Bu tric so
air bruaich sruthain far an cluinnte torman caoin an uisge, no air
bràigh tomain seasgair, a ghlacadh araon deò ùrail an t-samhraidh agus
gaoth ghrianach an fhogharaidh. Ach air iomadh baile-fearainn cha robh
idir sruth no tom, loch no bealach; bha mhórchuid 'na mhachair
chomhnaird fad mhìltean air gach taobh. Air tìr de'n t-seòrsa so dh'
fheumta tobar a chladhach fada fodha 's an talamh, agus ri thaobh
rachadh na taighean a chur suas. Air do'n bhaile agus làrach nan
taighean a bhith air an taghadh, chruinnicheadh na coimhearsnaich gus an
togail. Bhitheadh obair ann daibh uile. Bhitheadh na craobhan ri
ghearradh sios chum làraich a dheanamh do'n taigh, oir b' ann 's a'
choille a bha 'n gniomh ri dheanamh. Dh' fheumadh an làrach a bhith cho
farsuing 's nach tuiteadh craobh 's am bith a leagadh stoirm air an
taigh. Rachadh, a'n sin, làrach an taighe a thomhas, agus a reiteachadh,
agus ùrlar comhnard, reidh a dheanamh airson nan seòmar. Mur bu tric
bhitheadh na taighean de'n aon mheud is dealbh; far am bitheadh
teaghlach mór, bhitheadh seòmar no dha a bharrachd air an cuir ris an
taigh, ach am bitheantas 's i bhitheadh ann fardach de tri no ceithir a
sheòmraichean, mu dheich throidhean fichead air a fad, agus mu fhichead
troidh air a leud. Anns a' chuid bu mhotha dhiubh bhitheadh lobhta air
am bitheadh àite-laidhe òganaich an teaghlaich, agus, ri cliathaich an
taighe bu dual do sheòmar cùil no dha a bhi ann airson nan nighean. Fo'n
ùrlar bhitheadh seilear air a cladhach, anns am bitheadh measan,
luibhean-gàraidh, biadh is annlann air an dion bho theas 's bho fhuachd
na h-aimsir. B'ann car mar sin bha cumadh nan taighean-comhnuidh a bha
nis gu bhith air an togail. Bha 'n sgil bu mhotha feumail airson
oisinnean an taighe agus bhitheadh ceathrar dhaoine tapaidh a'
frithealadh do'n ghnothuch sin. Bhitheadh na craobhan bu fhreagarraiche
air an gearradh sios 's air an slaodadh le daimh gus an làrach.
Bhitheadh iad a'n sin air an leagail sios 's an àite cheart, a' cheud
shreath air bunchar cloich, agus chuireadh na h-oisinnich a'n eagan a
cheile iad, g'am fiaclachadh gu gramail, eagnaidh, mar bu chòir. Ged
nach robh inneal saorsainneachd aig na daoine ach an tuagh, bhiodh
oisinnean agus ursainnean an doruis is nan uinneag air an gearradh cho
glan, 's air an suidheachadh cho coimhlionta 's ged bu chlachan snaighte
de'm bitheadh iad air an deanamh. Mar a rachadh na ballachan suas
bhitheadh sogan air na daoine, oir bu taitneach an ni a bhith faicinn na
h-aitreibh ag éiridh gu h-eireachdail fo'n laimh. Sreath air sreath,
craobh air a sìneadh air craoibh, rachadh na ballachan suas gu àirde
ochd no naoidh troidh, agus, a' n sin, thoisichte air am mullach a
thoirt a steach. Cha b' ionnan mullaich nan taighean so agus mullaich
nan seann taighean beaga Gaidhealach. A'n so cha robh maidean-ceangail
móra, maide-droma, sparran-tarsuing, sailthean taobhanach, cabair,
ceannabhaidhean, no maide-feannaig. Agus cha robh am mullach, biorach,
àrd, no cas, mar 's an t-seann dùthaich, ach, an cumantas, car plod,
iosal; gun ach beagan claonadh bho'n druim-àrd gu bràigh a' bhalla.
Bhitheadh am mullach air a thoirt a steach, le bhith cur craoibh air na
tulchainnean, 's air na taobhan, uair mu seach gus an tigeadh an da
thaobh, uidh air an uidh, ri chéile, 's a'n sin bhitheadh am mullach
deas airson an tughaidh. Cha b'ann de sgrath, no fraoch, no fodar a
bhitheadh an tughadh, ach mar bu tric de rùsg chraobhan móra, mar am
beith no'm _basswood_. Bu ghnàth leò an rùsg a ghearradh a'm bloidhean
gach aon mu cheithir troidhean air fad, agus bho throidh gu ochd oirlich
deug air leud. Rachadh an tairngneadh ris na taobh-shailthean, car
coltach ris mar a chuirear sgliatan suas, oir na h-aoin a' tighinn dha
na thri oirlich thairis air oir na h-aoin eile. Bha so a' toirt an deagh
thughadh dhaibh, dìonach agus blàth agus buan. Bhitheadh an teintean aig
ceann an taighe. Bho lic gu mullach bhitheadh an similear air a dheagh
chreadhadh, agus b' ainneamh an aon anns nach bitheadh tarruing mhath
air a' cheò. A réir a chomais chuireadh neach ùrlar fiodh, leachdan, no
creadh, 'n a thaigh, an toiseach, ach cia air bith mar thòisichte, cha
b'fhada gus am bitheadh an fhardach seasgair, goireaseach.
A chionn nach robh na craobhan de'n robh am balla air a thogail,
snaighte, bhitheadh iomadh fosgladh eadar na sreathan tre 'n tigeadh
gaoth is fuachd, agus chum so a bhacadh thionailte coinneach agus
spealgan de fhiodh 's rachadh an dinneadh a stigh anns na tuill gus nach
fàgta a h-aon diubh neò-dhionach.
Mu'n tigeadh an geamhradh rachadh taobh muigh agus taobh stigh an taighe
a chreadhadh, oir cha robh aol deiseil an toiseach. N' am bitheadh móran
sluaigh an làthair bhitheadh an taigh air a thogail ann an aon latha;
còrr uair ghabhte dha na thri làithean g'a dheanamh. An uair bha'n obair
so dol air a h-adhart, faodar bhith cinnteach nach robh dearmad air
biadh is deoch do 'n chuideachd. Fad seachdain roimh laimh bhitheadh
àirde air a chuir air a' ghnothuch, 's 'n uair a chruinnicheadh na
daoine air an làrach bhitheadh na mnathan ullamh le teachd-an-tìr. B'e
teachd-an-tìr, da rìreadh, an lòn a bhitheadh aca; cha bhitheadh dad
dheth o bhùth no bho mharsanta, ach gach spiolag bho'n tìr a bha iad
fein ag àiteachadh. Bhitheadh aran coirce, is aran cruithneachd gu leòir
ann, 'n a bhuilionnan móra, car coltach ri bonnaich Mhicheil; sithionn,
bho'n fhrìth-choille phreasanaich, 's an robh gach seòrsa, mór no
meanbh, ri 'm faotainn, 's mar an ceudna eoin-choille a'm pailteas.
Rachadh an fheòil a' bhruich ann an coireachan móra, agus bhitheadh brot
air a dheanamh de'n t-sùgh le measgadh de luibhean a' ghàraidh. Bu dual,
mar an ceudna, do dh' uisge-beatha na dùthcha bhith ann, 's cha
bhitheadh maille air an òl. Bha na briuthais lionmhor 's bha'n deoch
furasda faotainn, mar tha i'n diugh, 's bu bheag a prìs. Airson seachd
sgillinn shasunnach gheibhte da bhodach dheth, no searrag a chumadh an
ceathramh cuid de ghalan. Còrr uair bhitheadh tuille 's a chòrr deth air
a ghabhail, ach mar bu tric tha e ri chreidsinn gu robh measarrachd air
a cleachdadh. Gun teagamh bhitheadh feisd mhór aig crich na togalach,
agus bha deagh nàbachas air àrach 's air a neartachadh am measg nan
coimhearsnach.
Ach cha do sguir an coibhneas ann an so. Bha tuille ri thighinn.
Bheireadh cuid de na mnathan bu chomasaiche leotha aodach-leapa, is
goireasan beaga airson taigheadais an teaghlaich,--ach air son sin
dheth, bha na nàbaidhean gu léir deas gu cach-a-cheile a chuideachadh a
réir uireasbhuidh agus comais gach neach fa leth.
B'e sin an doigh anns an robh a' cheud chuid de na Gaidheil a thainig gu
Ontario a' tòiseachadh, 's a' deanamh am beò-shlàinte. Bha cuid de na
taighean beaga so a mhair ceud bliadhna; bha iad comhfhurtail agus sheas
iad gu math an latha fein. Thubbairt Iain Rusgain, an sgriobhaiche
ainmeil, gu'm b' ann as na taighean beaga, dubha 's a' Ghaidhealtachd a
thainig na saighdearan bu treuna, 's na daoine bu mheasara a chunnaic an
saoghal riamh. Air a mhodh cheudna dh'fhaoidte a radh gu'm b'am bho
_Shantaidhean_ fiodha nan coilltean a thainig luchd-stiùraidh
Chanada,--na ministeirean, maighstirean-sgoile, lighichean, luchd-lagha,
buill-phàrlamaid agus uachdarain na tìre. Dh'eirich iad bho staid
iriosail, onorach, gu inbhe àrd le'n dichill 's le'm misneach féin.
An deigh do theaghlach tuineachadh air an fhearann, thoisicheadh iad air
a reiteachadh 's air a ghlanadh. Mar thug sinn fainear cheana cha b' i
obair shocrach so, gu h-àraidh far nach robh eòlas na tuaighe aig na
daoine. Mar tha' n sean-fhacal ag radh:
"Is i namhaid duine a' cheaird nach cleachd e."
B'iomadh neach 'n am measg nach do leag craobh riamh, agus a bha ni b'
eòlaiche air coin 's air caoraich, air lion-éisg, 's air treabhachas, na
bha e air innleachd na coille 's air inneal fir-ceairde. Airson an
lethid sin bha' n obair gle dhoirbh gus an do mhaighstirich iad i. Cha
robh faochadh ri fhaotainn ach tre'n chleas cheart ionnsachadh le
dian-chleachdadh. Bha so ni b' fhurasda do na daoine òga na do na seana
dhaoine a bha suidhichte 'nan gnàths,--"An car a bhith's an t-seana
mhaide 's duilich a thoirt as."
Bha aon de na daoine so a bha bho Airde Mhic Shimidh, a thug dhomh
iomadh sgeul air na làithean cruaidh troimh'n deach e féin agus a
chompanaich. Aon uair chaidh e féin agus coimhnearsnach astar air
chuairt a shireadh oibre. Cha robh facal Gaidhlig aig an duine leis an
d' fhasdadh iad, agus cha robh acasan ach corra fhacal beurla. Bha na
daoine sgairteil, dichiollach, gu leòir, ach aineolach air an
obair--gearradh sios chraobhan--a ghabh iad a'n laimh, is bha iad, mar
sin, a' cur am mach an neart gun mór sgoinn. Aon la mar bha na fir ann
an teas oibre, fear air gach taobh de'n chraoibh, a dian leagail gu
tubaisdeach oirre le'n tuaghan, thainig fear-a' bhaile far an robh iad,
's ag amharc car tacan air an doigh sheochlanaich a bh'aca, thuirt e 'na
chainnt féin: "Man, John, work like that is perfectly ridiculous." Cha
b'fhios do Iain ciod bu chiall do'n fhacal mu dheireadh de'n achmhasan
so, ach shaoil leis gu'm b'e mionn grathail a bh' ann, is dh'eirich a
chorruich, oir bha e air a chruaidh chur, 's air a shàrachadh gu goirt
leis an obair. Sheall e gu feargach air an tuathanach, is thilg e am
mionn mór, mar shaoil esan, air ais 'na aodann, ag radh: "Yes, a dhuine
bhochd, it is 'perfectly ridiculous,' is gabh do leòir dheth." An uair a
dh' fhalbh an tuathanach thuirt Domhnull: "Iain, Iain, 'de thug ort sid
a radh ris an duine? Ge b'e air bith an tàmailt a chuir e ort, cha bu
choir mionn tigh'nn as do bheul. Cha b'e sin an eisimpleir a fhuair
thus' is mise bho na daoine còir a dh'àraich sinn, 's cha'n fhaod sinn
sin a dhi-chuimhneachadh." Ars' an duine còir, le priobadh 'na shùil:
"Bha sinn le chéile aineolach, cha b'ann a mhàin air an tuaigh, ach air
a' bheurla, cuideachd, agus chaidh iomadh la seachad mus do thuig a
h-aon dhinn brigh an fhacail 'ridiculous'; ach air a shon sin deth, thog
a' chuid bu mhotha dhinn, le sior-chleachdadh, beurla gu leòir, airson
gnothaichean an latha a chur air an adhart, agus, mar an ceudna, chum na
searmoin a leantuinn air an t-sàbaid."
A lion beag is beag bha iad a' fàs eòlach air an doigh-oibre, agus bha
na craobhan a' tuiteam romhpa. An uair a bhitheadh dha na tri acair air
an gearradh sios, chuireadh na coimhearsnaich an guaillean ri chéile,
aon uair eile. Ach ciamar a dh'fhaodar sgeul an euchd a bha nis ri
dheanamh, a chur ann an altan a chéile? Cha'n fhacar riamh co-fharpuis
ni bu ghéire na bhitheadh ann, a' slaodadh an fhiodha do'n
chruaich-theine, far an loisgteadh e eadar bhun is bhàrr; agus cha'n
fhacar féill no faidhir riamh a thogadh sunnd nan daoine mar a dheanadh
an _Logging Bee_ mar theirte 's a bheurla Shasunnach ris an dian-iomairt
so. B'e'n cleachdadh aig am mar so, tiodhlacan bìdh a chur do'n
teaghlach aig am bitheadh an cródhadh fiodha, agus cuide riu rachadh
cuid de na nighneagan a fhrithealadh aig am dinnearach agus suipearach.
Chruinnicheadh móran sluaigh agus bhitheadh othail nach bu bheag orra a'
cur furain air cach a chéile, agus a' beachdachadh air rian na h-oibre.
Rachadh na daoine a'n ordugh oibre air an raon 'n an tri bhuidheannan.
Bhitheadh aon bhuidheann de dhaoine seòlta aig a' chruaich, a' gabhail
an fhiodha mar a thigeadh e staigh, g'a chàrnadh suas sreath air muin
sreath a' cumail an teine beò, leis a' bharrach. Bhitheadh tuaghadairean
tapaidh a' gearradh gheugan de na craobhan, a' sgioblachadh a' bharraich
agus a' reiteachadh fri-rathadan airson nan slaod. Bhitheadh an
tritheamh buidheann sgaoilte thairis air an achadh, gach sgioba 'na
h-àite féin, le aon chuing dhamh agus dithis no triùir dhaoine do gach
sgioba, le acfhuinn thaghta, goireasach aig laimh. Bha 'ghniomh féin fa
chomhair gach neach 's 'n uair thigeadh an t-am bhiodh na daoine teth gu
tòiseachadh. B'ann a'n sin a bhitheadh an strith. B' i 'n obair
shonraichte na craobhan a shlaodadh bho'n àite 'san robh iad a laidhe
gus a chruaich-theine agus b'i 'n strith co an sgioba a chriochnaicheadh
a cuibhrionn féin an toiseach. Bhitheadh am fear bu treasa, 's bu treuna
de'n sgioba air ceann na sgioba sin, 's cha bhiodh fairtleachadh na
h-oibre air, ge b'e cho doirbh 's a dh'fhaodadh i bhith. Bhitheadh cuid
de na craobhan ro throm; cha b'urrainnear ach a h-aon a chur 's an
t-slabhruidh aig aon am. Air uairean bhitheadh an rathad cam, cuagach,
air feadh nan stochd, doirbh ri dheanamh le cuing throm de dhaimh
mall-chasach 's a bheairt. Dh' fheumta cùram agus seòltachd a
chleachdadh gus an làd a shlaodadh am mach, agus mar a bhitheadh na
daoine a' leigeil an inntinn air an obair, 's a' teasachadh rithe,
chluinnteadh gleadhraich nan teanga gu h-àrd a' brosnachadh nan damh, 's
a' misneachadh cach a cheile. An deidh na dinnearach na'm biodh piobaire
's a chuideachd, bheireadh e laimh air a' phioba, is sheideadh e suas
puirt beothail sùgrach, a thogail spionnadh nam fear 's an cumail gu
dian ris an obair. Bhitheadh na h-uile innleachd air a cleachdadh chum
an raoin a reiteachadh mu'n tuiteadh dorchadas na h-oidhche, agus bu
mhór moit na sgioba a choisneadh a cheud àite. Bu tric duais-buadhaich a
bhuileachadh orra aig an t-suipeir, 's bhitheadh an cliù mar dheagh
luchd-oibre air a dhaingneachadh. An deidh do'n talamh, a bhith, mar so,
air a reiteachadh rachadh uachdar na talmhainn a sgriobadh le caibe,
agus an luaithre a sgaoileadh thairis air. Anns an fhonn so rachadh an
siol a chuir, agus as thigeadh deagh thoradh 's an fhogharadh.
Bha nis duais an saothrach air a mealtuinn leò; chuir iad an siol ann an
dòchas deagh fhogharaidh, oir bu mhór an curam a bha'n crochadh ri sin;
chaidh seal goirid seachad, thainig am bàrr a staigh gu sealbhach, agus
bhuain iad le mór shubhachas, 's cha b'ionghnadh e. Gun dàil an deidh na
buana bhitheadh am bualadh ann, agus bu taitneach da rireadh a bhith cur
a cheud làd de'n ghràinne do'n mhuileann. Mar bu tric cha bhitheadh
rathad-móra ann, ach, a mhàin, frith-rathad troimh'n choille. Rachadh an
damh soitheamh, earbsach, uil'-fheumail, uidheamachadh agus bho bhuiseal
gu leth, gu dà bhuiseal choirce a cheangail air cùl a ghualainn, 's le
so dh' fhalbhadh fear-an-taighe, no aon de na gillean do'n mhuileann.
'Nam bitheadh an t-slighe fada, bhitheadh an oidhche ann mu'n tigteadh
dhachaidh leis a' mhin, ach ge b'e cho anmoch, chumadh an t-annas gach
neach de'n teaghlach, bho'n leanabh gus an t-seanamhair, air am bonn, a
dh' fhàilteachadh ceud toradh an fhearainn. Ach corra uair cha bhitheadh
muileann ann d'am b'urrainn daibh a dhol, agus cha robh ni b' fhearr aca
na'm bràth anns am bitheadh an gràinne air a bhruthadh le pronnadair.
Tha iomradh air aon bhràth shonraichte a rinn athair an t-Siorraim Mhic
Ealair nach maireann, a rinn an gnothuch 's an àite 's an robh e, fad
iomadh bliadhna, gus an deach muileann a thogail. Tha'm bràth ainmeil
so, a nis, ann an taigh-coimhid ann an Toronto, far am bheil móran