ყოველმან ჩემმან მპოვნელმან - 09

  ბელი იყო, რადგან ეს, ბოლოს და ბოლოს, საკუთარი არსებო‐
  ბის უარყოფამდეც მიიყვანდა კაცს, ძმის მკვლელობიდან –
  თვითმკვლელობამდე, რაც სრულებითაც არ არის საერთო
  ადამიანური თვისება და ღალატად, უმადურობად და უსინდი‐
  სობადაც ითვლება, რამეთუ შენ, თვითმკვლელმა, შენს ორმო‐
  ციათას ძმას არა მარტო ერთნაირობის რწმენა დაურღვიე, არა‐
  მედ შენი მოკვლის შესაძლებლობაც წაართვი. ასე თუ იფიქ‐
  რებდით, გამოდიოდა, რომ კაცი თავიდანვე გაეწირა ღმერთს.
  სიცოცხლე კი მიეცა, მაგრამ იმ სიცოცხლის დაცვა თვითონ კა‐
  ცისათვის მიენდო, რადგან უკეთესად იცოდა, რა ძნელი მოსავ‐
  ლელი და შესანარჩუნებელი იყო იგი, – მით უფრო კაცისთვის,
  რომლის არსებაც ნაზსა და მტკივნეულ ქსოვილში იყო გამოხ‐
  ვეული და რომელსაც წყალიც ადვილად ერეოდა, ცეცხლიც,
  მიწაცა და ჰაერიც. მართალია, ქაიხოსროს ისეთი სახლი ედგა,
  ურუქელებსაც და ურუქზე შემთხვევით ჩამოვლილ მგზავრებ‐
  საც კისრები ეღრიცებოდათ, თვალს ვერ აშორებდნენ, სანამ
  თვალთაგან არ მიეფარებოდა იგი, მაგრამ სიკვდილისაგან
  ვერც ეს სახლი გადაარჩენდა ქაიხოსროს, რადგან სიკვდილი
  იმიტომ იყო სიკვდილი, არაფერს რომ არ შეეძლო მისი შეჩე‐
  რება, მოსვლითაც აუცილებლად მოვიდოდა და მოგნახავდა
  კიდეც, გვარი კი არა, კანიც რომ გამოგეცვალა. ამგვარი ფიქ‐
  რებით შეძრწუნებულსა და სასომიხდილ ქაიხოსროს თავისი
  ორსართულიანი, გალავანშემოვლებული და რკინის ალაყაფ‐
  შებმული სახლიც ეჯავრებოდა და გვარიც, რომლისთვისაც სიკ‐
  ვდილისთვის გზა-კვალის არევის მიზნით შეეფარებინა თავი და
  ამით ერთხელ კიდევ გაპამპულებულიყო მხოლოდ, რადგან,
  როგორ უნდა დაეცვა იგი გვარს, როცა თავად გამქრალიყო,
  უკვალოდ გადაშენებულიყო, ცრუ შთამომავლის, ცრუ მემკვიდ‐
  რის, ცრუპენტელას იმედზეღა დარჩენილიყო და ახიც იყო ალ‐
  ბათ, თუკი ისეთი ანჩხლი და კაპასი სისხლი ედგათ ძარღვებში
  მის წარმომადგენლებს, რომ ორი თვის ჩვილსაც ღაჟღაჟათი
  აბრუებდნენ. „უფალო, შეიწყალე, უფალო, შეიწყალე, – ჩურჩუ‐
  ლებდა ძილგამკრთალი ქაიხოსრო და თითქმის მაშინვე შეუწ‐
  ყრებოდა ხოლმე საკუთარ თავს: ვის ავედრებ? თუ იცი მაინც,
  ვინ უნდა შეიწყალოს, უფალმაო?“
  ქვეყანას კი მართლაც ფეხზე ეკიდა ქაიხოსროს განცდები.
  დრო შეუფერხებლად მიიწევდა წინ, კარადისხელა საათის
  ისრებით გამოთვლილი და კარადისხელა საათის გუგუნით და‐
  დასტურებული. არავინ არ იცოდა, რა იყო წინ და, ამიტომაც,
  ყველანი ბრმად, ბრმად კი არა, რაღაცნაირი ძნელად ასახსნე‐
  ლი.
  ხალისითა და მღელვარებით მიჰყვებოდნენ დროს, იდუმა‐
  ლისკენ, გაურკვევლობისაკენ, შეიძლება, არარსებულისკენაც,
  როგორც ბავშვები ეკლესიისკენ მიჰყვებიან უფროსებს ანდა
  სოფლის მოედნისაკენ, სადაც ქალაქიდან ჩამოსულმა მსახიო‐
  ბებმა წარმოდგენა უნდა გამართონ. მიწაც ძველებურად იღებ‐
  და ყველანაირ თესლს, მარადიული და იდუმალი, როგორც შო‐
  ბა და სიკვდილი; წარამარა იცვლიდა ჭრელაჭრულა კაბებსა და
  თავსაფრებს, ალბათ, ჩამსახველის მისაზიდად, მერე კი, იწვა
  და ისვენებდა ყელამდე ჩათბუნებული თოვლის ცივსა და სპე‐
  ტაკ ლოგინში, რათა ხელახლა მიეღო, გამოეტანა და მოეკლა.
  5
  რომ გეკითხათ, თვითონაც ვერ გიპასუხებდათ, რატომ იქ‐
  ცეოდა ასე, რატომ ცდილობდა, არავის შეეტყო, არავის დაენა‐
  ხა, არავის გაეგონა, როგორ იპარებოდა იგი ღამღამობით ჩა‐
  ძინებული სახლიდან, კარადისხელა საათის მარად მომუშავე
  მექანიზმით დაძაბული წყვდიადიდან, თვითონაც დაძაბული,
  მუხლებაცახცახებული, მღელვარებისაგან გათოშილი და აღ‐
  გზნებული, ატაცნილი, განსჯის უნარს მოკლებული, გამოუვალ
  მდგომარეობაში ჩავარდნილი კაცივით, რომლის ყოფნა-არ‐
  ყოფნაც ამ ნაბიჯზეღაა დამოკიდებული, რომელსაც მხოლოდ
  ამ ნაბიჯის გადადგმა შეუძლია, სხვა ყველაფერი დავიწყნია,
  ოჯახიც, სოფელიც, ეკლესიაც, რადგან მხოლოდ ასე, მხოლოდ
  ამ გზით შეუძლია მოინანიოს, კი არ მოინანიოს, ერთი ორი
  დღით მაინც ჩაიწყნაროს სინდისი, ერთი-ორი დღით, სანამ
  ხელმეორედ გამოიპარება, ხელმეორედ შეუდგება ამ ეკლიან
  გზას, მთვარის შუქით განათებულს, ვერაგულად გატრუნულს,
  გაუთავებელს, გაუცხოვებულს მისივე წარმოდგენების, მისივე
  შიშისა და მღელვარების გამო; ასეთივე გზით გადადიან, ალ‐
  ბათ, ცოდვილნი სულეთში, მაგრამ ისინი ერთხელ გადადიან,
  ერთხელ და სამუდამოდ, მან კი, ვინ იცის, კიდევ რამდენჯერ
  უნდა გაიაროს იგი, მთვარის ყვითელი ფერფლით მოფენილი,
  ხის ტოტებზე ჩამომხრჩვალი ჩრდილების ქვეშ მიმავალი, ხელ‐
  წაკრულივით შეძრული, შეტორტმანებული და ცარიელი,
  მტკივნეულად, აუტანლად ცარიელი, როგორც მისი გონება, სა‐
  დაც ერთადერთი სიტყვა დაძრწის, დაფაჩუნობს, მხდალი და
  გაუბედავი, შიმშილისაგან გამწარებული და გაჯიუტებული, რო‐
  გორც თაგვი ჩაბნელებულ სამზარეულოში. „შვილო, შვილო,
  შვილო“, – იძახის მისი გონება, – და აი, ისიც: საწოლზე წამომ‐
  ჯდარი, პატიმარივით ფერმკრთალი, გაოცებული და გაბედნიე‐
  რებული ყურადღებით, თანაგრძნობით, მოულოდნელი სტუმ‐
  რობით; სიბნელის, სიმარტოვის, გაუზიარებელი, გადაუხარშა‐
  ვი ფიქრისა და ოცნების.
  დაღდასმული შუბლზე, თვალებს ქვემოთ, პირის კუთხეებში;
  მორიდებული, მოუხერხებელი, სიტყვაძუნწი და უსაზღვროდ,
  წარმოუდგენლად მადლიერი. ამ ერთი წამისთვის ღირს სიცოც‐
  ხლე, ამ ერთი აკრძალული წამისთვის, და ისიც ბედნიერია,
  აღარ ღელავს, აღარ ეშინია, თითქოს სამშვიდობოსაა.
  თითქოს მდევარს დააღწია თავი, იქ არის, სადაც უნდა
  იყოს.. უბედურ საყვარლებს უფრო გვანან, ვიდრე დედა-შვილს.
  შვილი საბნის ქვეშ უნებურად ფეხებს იკეცავს, ჩამოსაჯდომი
  ადგილი რომ მოუცალოს დედას. ისიც ჯდება. უაზროდ მომღი‐
  მარნი, უმიზეზოდ დარცხვენილნი შესცქერიან ერთმანეთს.
  ცალი ხელი ისევ წინსაფრის ქვეშა აქვს ამოდებული (ცოტა
  ხნის მერე თვითონვე გაეცინება საკუთარ დაბნეულობაზე, „რამ
  გამომაშტერაო“, – იტყვის და ოდნავ წამოიწევს, სასთუმლის
  ქვეშ რომ ამოუდოს შვილს შინ მოპარული ვაშლი, – ჩურჩხელა
  თუ ნაზუქის ნაჭერი), მეორე ხელით ქვეშაგებს ეფერება, შე‐
  ფარვით ამოწმებს ლეიბის სირბილეს, საბნის სისქეს, ზეწრის
  სისუფთავეს. თან იქაურობას ათვალიერებს, თითქოს პირვე‐
  ლადაა, თითქოს მოსწონს იქაურობა, თითქოს კმაყოფილია,
  ასე კარგად რომ მოწყობილა მისი შვილი. მას კი, აქ მოსვლამ‐
  დე, რაღა არ ელანდებოდა. რაღას არ ფიქრობდა, რაღა არ
  წარმოიდგინა „ღმერთო, ღმერთო, შენი სახელის ჭირიმე. შენ
  გაამარჯვებინე ჩემს უბედურ გიორგის!“ გომურის ერთ კუთხეში
  სახედარი ატუზულა, უფრო სწორედ, სახედრით ჩახურებული
  და ჩამუქებული წყვდიადი, ოდნავ შეშფოთებული, ოდნავ შეძ‐
  რული მისი გამოცხადებით, თითქოს ესეც მოსწონს, დიდხანს
  იყურება ჩამუქებული კუთხისაკენ ცნობისმოყვარე სინაზითა და
  თანაგრძნობით. დრო კი გადის, ახლა უფრო სწრაფად გადის
  და ყოველი წამი ძვირფასია, ყოველი წამი, შეიძლება, საბედის‐
  წერო გახდეს. ორივეს ეტყობა შეშფოთება, მოუსვენრობა, თუმ‐
  ცა არც ერთმა არ იცის, რა აშფოთებს, რას აშავებს. „წადი ახ‐
  ლა“ – ეხვეწება შვილი, ჩურჩულით, მხურვალედ, თითქოს სატ‐
  რფოს დარჩენას სთხოვდეს. შეიძლება, გრძნობენ კიდევაც, უა‐
  რესად რომ აშორებთ ეს წამიერი, ნაქურდალი სიახლოვე, მაგ‐
  რამ რაკი ერთხელ დაყაბულდნენ ასე ცხოვრებას, ახლა სხვა
  არაფერი შეუძლიათ, ამისიც მადლობლები არიან და უარესის
  ეშინიათ, უარესის მოლოდინი აწუხებთ, თუმცა ერთმანეთს უმა‐
  ლავენ.
  როცა ერთად არიან, არ შეუძლიათ უარესზე იფიქრონ და
  ერთი ვენახის ამბებს ყვება, მეორე კი სახლისას. „წადი, წადი,
  დაიძინე, ცოტა გყავს მოსავლელი“. – ეხვეწება, ემუდარება,
  ელოლიავება შვილი. „დღითი დღე უარესდება, მამამისივით
  სულ იღრინება. როგორ უნდა იცხოვროს ასე“. – ჩურჩულებს
  ისიც და უცებ ორივე რინდდება ყურდაცქვეტილნი, კისერმოღ‐
  რეცილნი სხედან, პირზე სიტყვა შეყინულნი, ქანდაკებებივით
  უსიცოცხლონი, გაქვავებულნი, დამთავრებულნი, დატყვევე‐
  ბულნი საკუთარი უძრაობითა და უსახსრობით. ორსართულიან
  სახლში კარადისხელა საათი რეკავს. გომურის კედელშიც აღ‐
  წევს მისი დაძაბული, მბრძანებლური, დამთრგუნავი ხმა. სახე‐
  დარი უარესად იკუნტება კუთხეში, ეშინია ამ ხმისა, ყოველთვის
  მოულოდნელად რომ შემოიჭრება ხოლმე სოფლური ღამის
  სიმყუდროვეში. კარადისხელა საათი შინიდან გაპარულ დი‐
  ასახლისს უხმობს. ახლა კი, მართლა აღარ შეიძლება დაყოვნე‐
  ბა, საათის ხმამ ყველაფერი მის წინააღმდეგ აამხედრა: ჰაერს
  ეკალი გამოესხა, მთვარის შუქი ნაღველივით გამწარდა, ტუ‐
  ჩებზე გადაიგლისა, ტოტებზე დაკიდული ჩრდილები კი არ ირ‐
  ხევიან, ფართხალებენ, თითქოს საათის ხმამ გააცოცხლა და
  ხელმეორედ იხრჩობიან, მიწაც აიბურძგნა, აიტალღა, ყოველ
  წუთას უვარდება ფეხი წყვდიადით შენიღბულ ღრმულში, კიბეც
  გაიჭიმა, საფეხურები უარესად მოშორდნენ ერთმანეთს, ლამის
  აფოფხდეს ზედ. მაგრამ, მადლობა ღმერთს, უკვე შინაა. ქა‐
  იხოსრო ხვრინავს, პეტრეს საბანი გადახდია. მივა და დააფა‐
  რებს. არა, ჯერ თვითონ გაიხდის, მოშინაურდება, ჯერ ყოველ‐
  ნაირ კვალს მოსპობს ღამეული პაემანისას და მერე დააფარებს
  პეტრეს საბანს.
  – სად იყავი? – ჰკითხა პეტრემ.
  – რატომ არ გძინავს? – შეუბრუნა კითხვა ანამ.
  – განა არ ვიცი? – თავი გადაუქნია პეტრემ.
  ანამ უნებურად პირზე ხელი მიაფარა.
  – ჩუმად, ჩუმად. მამა არ გააღვიძო. – შეევედრა ჩურჩულით
  და უაზროდ მიიხედ-მოიხედა, თითქოს ეუცხოვა იქაურობა,
  თითქოს ეს წუთია, გამორკვეულიყო სიზმრიდან და ჯერ კიდევ
  ვერ მოესწრო გონზე მოსვლა.
  – ის უფრო გიყვარს, ის… – პირიდან ძალით მოიშორა დე‐
  დის ხელი პეტრემ.
  – არ თქვა! – უყვირა ანამ. მერე ისევ ჩურჩულით გააგრძე‐
  ლა. – არ თქვა. შენ ხომ კარგი ბიჭი ხარ.. დაიძინე…
  გეხვეწები.
  მერე, საკუთარი საქციელით გაოცებული, ორივე ხელს ურ‐
  ტყამდა პეტრეს მოწყვეტილად, გამეტებით. ხორცი ეწვოდა,
  ძვლები სტკიოდა, მაგრამ მაინც ურტყამდა, თითქოს სახრით
  მატყლსა პენტავდა, თითქოს მობეზრებოდა ეს საქმე და ცდი‐
  ლობდა, მალე მოეთავებინა, დაეძლია ტკივილიცა და დაღლი‐
  ლობაც, რადგან ახლა რომ შეესვენა, მერე კარგა ხანს ვეღარ
  მიუბრუნდებოდა. „ნაბიჭვარია, ნაბიჭვარია, ნაბიჭვარია“, –
  თითქოს მის ხელებს აყოლებდა ხმას ბალიშაფარებული, დაკ‐
  ლაკნილი, დაუშნოვებული პეტრე. ის კი, ურტყამდა, მკლავები
  დაწყვეტაზე ჰქონდა, თითქოს მაჯებზე ქვები შეუბამთო. გმინავ‐
  და, სული ეხუთებოდა, მაგრამ აღარც გაჩერება შეეძლო, საკუ‐
  თარი ტკივილი მიერეკებოდა, საკუთარი ტკივილი უწუოდა ყუ‐
  რებში, სისხლმოწყურებული კოღოსავით, და ვერ მოეშორები‐
  ნა, ვერ შეეტოვებინა შვილის სხეულისათვის, რათა იმასაც გა‐
  ეგო მისი სიმწარე, გაეგო და მიმხვდარიყო, რას უძლებდა, ამ‐
  დენი ხანი რას ითმენდა იგი. გონზე რომ მოეგო, პეტრე ტახტის
  ბოლოში ჩაცოცებულიყო, კედელს აჰკვროდა, პერანგშემოფ‐
  ლეთილი, შემცბარი და შემკრთალი.
  ღია კარში ლამპის შუქით განათებული ქაიხოსრო მოჩვენე‐
  ბასავით ჩამდგარიყო. ანამ ტახტის წინ დაიჩოქა, სახე შვილის
  აწეწილ ლოგინში ჩადო და აქვითინდა, აზმუვლდა, ასლუკუნ‐
  და, გალახული, დამარცხებული, განწირული.
  არც ქაიხოსროსა და არც პეტრეს არასოდეს აღარ გაუხსენე‐
  ბია მისთვის ეს ღამე. თვითონ კი, ვერ ივიწყებდა, ვერ ეპატიე‐
  ბინა თავისთვის წამიერი სიგიჟე, ქმრისაც რცხვენოდა და შვი‐
  ლისაც, სირცხვილის გრძნობა დანაშაულის გრძნობასაც უღვი‐
  ძებდა და უარესად ითრგუნებოდა, უარესად ბეჩავდებოდა მისი
  ისედაც მორჩილი და მორიდებული ბუნება. იმდენად უდანაშაუ‐
  ლო შვილის გალახვა კი არ აწუხებდა, – პეტრე მართლაც არა‐
  ფერ შუაში არ იყო იმ ღამეს, – რამდენადაც საკუთარი სიმკაც‐
  რე, საკუთარი თავშეუკავებლობა და სითამამე.
  ესოდენ უცხო და შეუფერებელი მისთვის და, ამიტომაც, სა‐
  საცილო, დასაგმობი, გასაპამპულებელი, როგორც მთვრალი
  ბავშვი, სამზარეულოში უმეთვალყუროდ დარჩენილს, უზომოდ
  რომ უყლაპია ტკბილი ნუნუა და თვითონაც ვერ გაუგია, რა ამ‐
  ბავია მის თავს, რატომ ტრიალებს ჭერი, რატომ ერევა გული,
  რატომ კრავენ აქეთ-იქიდან ასე უხეშად ხელს უსაშველოდ სა‐
  ხეგადიდებული უფროსები, რატომ აწვენენ ძალით, რატომ
  ადებენ სველ ტილოს შუბლზე, რომლის შეგრძნებაც უარესად
  ურევს გულს, რატომ ყირავდება ტახტი თავისით და რატომ
  ცდილობს, გაოჩნებული სახედარივით, მის მოშორებას, მის გა‐
  დაგდებას სადღაც, თვალჩაუწვდენელ უფსკრულში.
  გამოფხიზლება ამაზრზენია, მტანჯველი და დამაკნინებელი,
  მით უფრო პირველი და უნებლიე სიმთვრალის შემდეგ.
  ანას თვალის გასწორება უჭირდა ქმარ-შვილისთვის და ამას
  ისინიც ატყობდნენ. ქაიხოსროს არც უკითხავს, რას ერჩოდი,
  რა გინდოდა იმ შუაღამისას ბავშვისგანო, არც პეტრეს უჩვენე‐
  ბია უმიზეზოდ დალილავებული ხორცი, მაგრამ გიორგას გო‐
  მურში იმდენი წყალი შეასხა, მთელი იატაკი დაატბორა და სა‐
  ღამოს ვენახიდან მობრუნებული გიორგა იძულებული გახდა,
  ისევ ვენახში წასულიყო და იქ, თალარის ქვეშ, ნამჯასა და ძვე‐
  ლი თექის ნაკუწებზე გაეთია ღამე. ისევ გიორგა დაზარალდა
  და ისევ ანას მიზეზით. განა შეიძლება უარესი სასჯელის გამო‐
  ნახვა დედისთვის? ღმერთს მხოლოდ სიყვარულის უნარი მი‐
  ეცა, ცხოვრება კი სიძულვილს ათესვინებდა. მის ნავალზე შხა‐
  მიანი ბალახი ამოდიოდა და ის ბალახი, უპირველეს ყოვლისა,
  მისი მეორე წყება ქმარ-შვილის თვალებში ხასხასებდა. კი მაგ‐
  რამ რატომ? თუ ასეთი ცუდი იყო, რატომ უვარდებოდნენ შინ?
  რატომ არ დააყენეს თავის ობოლთან და მკვდარ ქმართან ერ‐
  თად? ის ხომ არაფერს თხოულობდა, არაფერს ჩიოდა, არა‐
  ფერს, არაფერს, არაფერს… მკვდარი ქმრისთვისაც არ უთქვამს
  საყვედური, უპატრონოდ რომ მიატოვა.
  მომღიმარი რომ წავიდა სასიკვდილოდ, დაუფიქრებლად
  რომ შეელია ორი თვის მოყვანილ ცოლს, დაკარგული მიწების‐
  თვის, მაგრამ რა ეჭარბელაქნებოდა, როცა საკუთარი, ერთი
  მტკაველა ეზო-ყურის დასაცავადაც არ ეყოფოდა ჯანი, იმდენი
  მტერი ჰყავდა, თურმე, ზურგს უკან ჩასაფრებული. „მგონი გვეშ‐
  ველა ქართველობასო“, – ეჩურჩულებოდა იგი ცოლს წინა ღა‐
  მეს და ისეთი აღგზნებული, ისეთი გახარებული იყო, ანას ენა
  ვერ მოუტრიალდებოდა მისი აღტაცების, მისი სიხარულის გა‐
  საქარწყლებლად, თუმცა გული უტიროდა, ქალი იყო და სხე‐
  ულითა გრძნობდა, სასიკეთო არაფერი რომ მოყვებოდა ამ ამ‐
  ბავს, „სულელო, – ასე უნდოდა ეთქვა ანას ქმრისთვის. – სუ‐
  ლელო, მე ვარ შენი მიწის მიწა და შენი სამშობლოს სამშობ‐
  ლოო“, – მაგრამ ვერ უთხრა, ვერც ეტყოდა, ამას თვითონ უნდა
  მიმხვდარიყო, ეს ისედაც უნდა სცოდნოდა, რადგან სამშობლო
  ოჯახიდან იწყება და თუ ოჯახს მოუშლი კაცს, ცოლს გაუბახებ,
  შვილს ნაბიჭვრად გამოუცხადებ, მისთვის სამშობლო ჩვე‐
  ულებრივ მიწა-წყლად იქცევა მხოლოდ, საძოვარ და სათეს
  ფართობად, რომელიც არსად არ იწყება და არც არსად მთავ‐
  რდება, რადგან ცისქვეშეთმი მიწა ყველგან მიწაა და წყალი
  ყველგან წყალია, მაგრამ იმას, ოჯახმოშლილს, ცოლგაბახე‐
  ბულს, შვილდაკარგულს, ქვეყნის მკვიდრი კი აღარ ჰქვია, არა‐
  მედ მაწანწალა, რომლისთვისაც უკვე სულ ერთია, რომელ ცის
  ქვეშ, რომელ ჭიშკართან გამოუტანენ სამადლოდ ერთ ლუკმა
  პურსა და ერთ ყლუპ წყალს. ანამ ეს თავისი ბუნების, თანდაყო‐
  ლილი ქალური სიბრძნის წყალობით იცოდა, მაგრამ იგივე ბუ‐
  ნება და სიბრძნე გაჩუმებასაც ავალდებულებდა, ვერ დაუშლი‐
  და სასიკვდილოდ მიმავალ ქმარს ჭეშმარიტი თავისუფლების
  განცდას ჭეშმარიტად მის კუთვნილ მიწაზე.
  „ახლა რაღაზე ტირიხარო“, – ეჩურჩულებოდა, ეფერებოდა,
  ყურის ბიბილოს უკოცნიდა ქმარი და ისიც სლუკუნით, ცრემლი‐
  თა და კოცნით გახურებული, შეშუპებული ტუჩებით პასუხობდა:
  მიყვარხარ და იმიტომო. „ვიღუპებით და იმიტომო“, – უნ‐
  დოდა ეთქვა სინამდვილეში, მაგრამ საბოლოო ჯამში ეს ერთი
  და იგივე იყო. ქალი არსებულის მსახურია და არა წარმოდგე‐
  ნილისა, რაღა თქმა უნდა, ავისა და კარგის გარჩევა იმასაც შე‐
  უძლია, მაგრამ ცაში გაჭიმულ წეროებს თავის საქათმეში ჩა‐
  ბუდრებული ქათმები ურჩევნია, მისთვის მთავარი ის არის, რა‐
  საც თვალი და ხელი მოეკიდება, მოვლა და პატრონობა სჭირ‐
  დება. ის ძველს კი არ ანგრევს ახლის შესაქმნელად, არამედ
  ძველშივე ქმნის ახალს, კაცისაგან განსხვავებით, ყველაფრის
  თავიდან დაწყებას კი არ ცდილობს, არამედ – გაგრძელებას,
  რადგან უფრო მძლავრადაა დაკავშირებული მიწასთან, უფრო
  ენდობა, უფრო სჯერა მიწისა. მიწას მოწყვეტილი ქალი უმწეოა,
  რადგან სხვა არაფერია იგი, თუ არა მიწისა და მიწიურობის
  განსახიერება. ქალი, როცა სიყვარულს უხსნიან, მიწას დასცქე‐
  რის, თითქოს იქ, მიწის დაღარულ სახეში ამოიკითხავს პასუხს,
  თითქოს სანამ მიწა არ მისცემს ნებას, უფლება არა აქვს, აჰყვეს
  გულისთქმას. ქალი მიწაზე წვება, როცა უყვარს, ანდა, როცა
  მშობიარობს, და სადაც არ უნდა დაწვეს იგი, ყველგან შინაა,
  უფრო სწორედ, სადაც ქალი წევს, იქაა ყველასათვის მარადიუ‐
  ლი სახლი, იმისთვისაც, ვინც ბრმად, ვნებისმიერ ნეტარებას
  აყოლილმა ახალი სიცოცხლე უნდა ჩასახოს და იმისთვისაც,
  ვინც ვნებისმიერი ნეტარების შედეგად ასევე ბრმად უნდა და‐
  იბადოს. დაწოლილი ქალი ღვთაებაა, ის ქმნის, რადგან უყვარს
  და უყვარს, რადგან ქმნის, მაგრამ რა იცოდა ანამ, რომ თვი‐
  თონვე გაუჩენდა მტერს მისი პირველი და ერთადერთი სიყვა‐
  რულის ნაყოფს, რა იცოდა, ბოროტებას რომ სჩადიოდა, თო‐
  რემ საკუთარი ხელით ამოიშანთავდა საშოს, ბალიშით მოგუ‐
  დავდა აკვანშივე და თვითონაც ჩამოეკიდებოდა თოკზე, მაგ‐
  რამ განა მიწამ იცის, რისი თესლი ღვივის მის წიაღში, ანდა, გა‐
  ნა მიწა ერთმანეთისაგან არჩევს ვაზსა და ძაღლყურძენას, განა
  ერთნაირად არ კვებავს ორივეს და განა ორივენი ერთნაირი
  სიფრთხილით, ერთნაირი სიძლიერით არა ჰყავს გამობმული
  ყოვლის ამტანსა და ყოვლის შემწყნარებელ გულზე? ასე იყო
  ანაც. ანაც ამ გაუნელებელ ცეცხლში იყო ჩავარდნილი და ისე‐
  თი არავინ ჰყავდა გვერდით, თავისი უბედურება რომ შეეჩივ‐
  ლა. ქმარს იგი აგურის გასაცხელებლად და ჯავრის ამოსაყრე‐
  ლად სჭირდებოდა მხოლოდ; გიორგას კი, მის დანახვაზე ისე
  უბრწყინდებოდა სახე, ენა მუცელში უვარდებოდა, შვილის
  უსაზღვრო სიყვარული და ერთგულება უარესად აჩანაგებდა,
  სიცოცხლეს აზიზღებდა და სიცოცხლეს ავალდებულებდა კიდე‐
  ვაც, რადგან ის ერთადერთი ბედნიერებაც არ მოეშალა, რო‐
  მელსაც უბრალოდ მისი არსებობა ანიჭებდა გიორგას, გიორ‐
  გასაც და მასაც, რადგან გიორგას თვალებში ის ქალწულივით
  უბიწო დარჩენილიყო, გიორგას კბილა გოგოდ, კაბაგადაცმულ
  ოცნებად, – იმედად, სიმშვიდედა და სიხარულად. გიორგას
  თვალებიდან გიორგას სულში ხელმეორედ დაბადებული, სამუ‐
  დამოდ დაკანონებული, ღვთაების ხატივით მარად უცვლელი
  ანა იმზირებოდა და ნამდვილ ანას, ცვალებადს, წარმავალსა
  და მოკვდავ ანას, ამ უცვლელი, ამ მარადიული და ამ უკვდავი
  ანას გამჩენის გამჩენ ანას რა უფლება ჰქონდა, მოესპო საკუ‐
  თარი სიცოცხლე, შვილისთვის ხელიდან გამოეგლიჯა თიხა,
  რომლისგანაც იგი დედის უკეთეს ორეულს ძერწავდა. ხოლო
  პეტრეს იმოდენა გულიც არ გააჩნდა, დედისთვის რომ მეორე
  შვილი ეპატიებინა, მასზე ადრე გაჩენილი, მაგრამ მასზე უუფ‐
  ლებო, რადგან იმას გერი ერქვა, თავად კი – ვაჟიშვილი. შეიძ‐
  ლება, ეჭვიანობდა კიდეც პეტრე გიორგაზე, მისი პირველობა
  შურდა, ვერ შელეოდა იმ პირველ დედობრივ კოცნას, რომე‐
  ლიც მან კი არა, გიორგამ დაიმსახურა, იმ პირველ ყლუპ რძეს,
  რომელიც მან კი არა, გიორგამ გამოწოვა დედის ძუძუს, – მაგ‐
  რამ ეს შური, შეიძლება ითქვას, ეს ბუნებრივი შური, სიძულ‐
  ვილში არასოდეს არ გადაეზრდებოდა ალბათ, გიორგაც რომ
  მამამისის შვილი ყოფილიყო. გიორგა სხვა იყო, სხვისა იყო,
  გულის ნახევარი სხვაგან ჰქონდა, ამ კედლებს გარეთ, მამი‐
  კოსთან, თუკი საერთოდ ჰყავდა მამა, ჩამსახველი კი არა – მა‐
  მა. პეტრეს მამა ჰყავდა და მამისთვის პირველი შვილი იყო იგი,
  მამისთვის პირველი, დედისთვის კი – მეორე, კოჟანდარი, იმი‐
  ტომ რომ… იმიტომ რომ, დედამისს მამამისამდეც შეეცოდა,
  როგორც მამამისი ამბობდა „რაღაც-რაღაცეები ეეშმაკა“,
  „სულს წაეძლია“, მაგრამ პეტრე სრულებითაც არ იყო ვალდე‐
  ბული, დედის ძველი ცოდვების გამო პირველობა დაეთმო ვი‐
  ღაცისთვის თავის საკუთარ სახლში, იმ ვიღაცას კეთილი ენება
  და იქ დაეჩემებინა პირველობა, საიდანაც გამომტყვრალიყო,
  აქ პეტრეს სახლი იყო, ნამდვილი მაკაბელი პეტრე იყო, ის ვი‐
  ღაცა კი მხოლოდ მაკაბელობდა. მართალია, ის ვიღაცაც დედა‐
  მისს გაეჩინა, მაგრამ ეს სრულებითაც არ კმაროდა, ძმად რომ
  ჩაეთვალა იგი პეტრეს. სულო ცოდვილო და, ძაღლი რომ გა‐
  ეჩინა დედამისს, განა ის ძაღლი და პეტრე ძმები იქნებოდნენ?
  თუმცა, დედამისს თუ დაუჯერებდა, ძაღლიც ძმად უნდა ჩაეთვა‐
  ლა, რადგან ერთ მუცელში მჯდარიყვნენ და ერთი ძუძუ ეწო‐
  ვათ. კი, ასე იყო, პეტრე და გიორგაც ერთი მუცლიდან დაიბად‐
  ნენ, ერთი ძუძუ ჰქონდათ ნაწოვი, მაგრამ გიორგა მაინც არ
  იყო ნამდვილი მაკაბელი, რადგან სხვა მამა ჰყავდა, სხვა სის‐
  ხლის, სხვა გვარის, სხვა ჭკუა-გონების. – ძმები არა, ტოროლა!
  – ყვიროდა პეტრე, როცა დედამისი ერთხელ კიდევ შეეცდებო‐
  და ხოლმე მისი გულის გახსნას, აჩუყებას, დანამუსებას.
  პეტრეს დედა უყვარდა, მაგრამ სიყვარული ერთია და სა‐
  მართლიანობა მეორე. დედამისი ვალდებული იყო, ეთრია თა‐
  ვისი ცოდვის ნაყოფი, რაკი გაეჩინა, უნდა ეპატრონა კიდეც,
  მაგრამ პეტრეს ხარჯზე რატომ უნდა მომხდარიყო ეს? პეტრე
  პატიოსნად ელოდებოდა თავის რიგს, ის კი, ურიგოდ გამოხტა
  წინ, უკანონოდ მოინდომა პირველი ვაჟის უფლებების მოპოვე‐
  ბა, მაგრამ, ღვთის წყალობით, სამართალიც არსებობდა ამ
  ქვეყანაზე და კანონიც.
  – მადლობა თქვი, მამაჩემი პურს რომ აჭმევს, – ეუბნებოდა
  კოპებშეკრული პეტრე დედას. – რაღაი გაპატიეთ, განა სულ
  თავზე უნდა დაგვასვა?!
  ანას ნაღველი ჩაექცეოდა ხოლმე გულ-მუცელში, ენა უქვავ‐
  დებოდა და სხვას რომ ვერაფერს ახერხებდა, გაკვირვებული
  ღიმილი ეყინებოდა სახეზე.
  – რას მიცინი? ტყუილს ვამბობ? – ვერ ხვდებოდა დედის ღი‐
  მილს პეტრე. „ყველა გზა მოვუჭერიო“, – ფიქრობდა გულში.
  – რატომ მუცელში არ გამიწყალდი, შვილო. – ბოლო-ბო‐
  ლო, ისეთი ხმით ამოიღმუვლებდა ანა, პეტრეს კანი ებურძგნე‐
  ბოდა და, ცოტა არ იყოს, შემკრთალი თუ შეცბუნებული გაეც‐
  ლებოდა ხოლმე იქაურობას.
  „შვილო, შვილო, შვილო, როგორ უნდა იცოცხლო ასე, შე
  უბედურო“, – მოთქვამდა გულში ანა. ასე გადიოდა დრო მაკა‐
  ბელების გალავანშემოვლებულ სახლში, საიდანაც მედილეგეს
  ნაბიჯებივით ისმოდა კარადისხელა საათის ერთფეროვანი გა‐
  უთავებელი, ერთმანეთზე გადაბმული, ერთმანეთის მიმყოლი,
  მოკლე ბიძგების მაგვარი ხმა. ერთ დღეს კი, გიორგა დაიკარ‐
  გა, საღამოს აღარ მობრუნდა ვენახიდან, მაგრამ იფიქრეს, ალ‐
  ბათ, ვენახში დარჩა ღამის გასათევადო. მეორე დღეს პეტრემ
  ჩააკითხა, იმის გასაგებად კი არა, რამე ხომ არ უჭირსო, ისე,
  ჩვეულებისამებრ: დასახედად, როგორ მუშაობდა, როგორ მის‐
  დიოდა საქმე. ვენახში მარტო სახედარი დაუხვდა. პეტრეს ფე‐
  ხის ხმაზე თავი ასწია და დიდხანს უყურებდა. თვალის გარშემო
  თეთრი ბალნის ვიწრო ზოლი გასდევდა, თითქოს ცარცით შე‐
  მოუხაზავთ, უკეთესად რომ გამოჩნდეს მისი წყლიანი, სათუ‐
  თად ამობურცული თვალიო.
  – სადაა შენი ამხანაგი? – ჰკითხა პეტრემ. – ჩვენი ბიჭი – არ
  დაგინახავს?! – გასძახა მომიჯნავე ვენახში მომუშავე გლეხს. –
  მეც ეგ არა ვთქვი, კაცო… გუშინდლიდან არ გამოჩენილა. –
  უპასუხა ბარის ტარზე დაყრდნობილმა გლეხმა. ცერა თითი
  ნესტოზე მიიჭირა და მეორე ნესტოდან ხმაურით გამოიგდო
  წვინტლი. რაღაი დრო იხელთა, ეს საქმეც მოითავა.
  – გუშინდლიდანო?! – გაუკვირდა პეტრეს.
  – მაააშ. – გააგრძელა გლეხმა.
  – ეგე, ოჯახის მარჩენალი, დაუგდია ვენახი ამ გაგანია მუ‐
  შაობაში და გაპარულა. – თქვა შინმობრუნებულმა პეტრემ. –
  გაპარულაო? – გაუკვირდა ქაიხოსროსაც, – სად მამა ჩემთან…
  სად მამამისთან გაპარულა?
  ანას მუხლი მოეკვეთა, მომუწული ხელები პირთან მიიტანა,
  თითქოს მოჰყინვია და სუნთქვით უნდა გაითბოსო. პეტრემაც
  და ქაიხოსრომაც უნებურად ანას შეხედეს. ქმარ-შვილის დაჟი‐
  ნებულმა მზერამ უარესად ააფორიაქა, მოკვდა და მიმალავე‐
  ნო, ჯერ ეს გაიფიქრა, მაგრამ მაშინვე მიხვდა, რატომ უყურებ‐
  დნენ ასე, არაფერი არ იცოდნენ, მართლა არაფერი არ იცოდ‐
  ნენ გიორგასი და მისგან მოელოდნენ პასუხს. ცოტა გულზე მო‐
  ეშვა, ცოცხალი ყოფილიყო და სადაც უნდოდა იქ წასულიყო,
  ცხრა მთის იქით გადაკარგულიყო თუნდაც. იქნებ ჯობდა კიდეც,
  იქნებ კი არა – ჯობდა, ნამდვილად ჯობდა, სხვა თუ არაფერი,
  შხამს გაეცლებოდა, თავისუფლად ამოისუნთქავდა და თავსაც
  უკეთესად შეინახავდა, გომურში ყველგან აცხოვრებდნენ. უნ‐
  დოდა, რამე მწარე ეთქვა, რატომ გიკვირთ, ან აქამდე როგორ
  გაგიძლოთო, ანდა, – ამას არ ცდილობდით თქვენი დღე და
  მოსწრებაო, – მაგრამ თავი შეიკავა, ენას კბილი დააჭირა, ისი‐
  ნიც შეეცოდა, დაბნეულები, ნირწამხდრები რომ შემოსცქე‐
  როდნენ, თავიანთ სიავკაცეს მიხვედრილები.
  მიხვედრილები? რა იყო, არ შეიძლებოდა, მიხვედრილიყ‐
  ვნენ? თვალი ახელოდათ, გული სტკენოდათ? შენს ხელში გაზ‐
  რდილი ძაღლი და საქონელი დაგენანება კაცს და ის ხომ ძაღ‐
  ლზე მაინც, საქონელზე მაინც მეტი იყო? ხმას გაგცემდა, წყალს
  მოგაწვდიდა, შეშას დაგიპობდა… უყურეს, უყურეს და თავი გა‐
  ანებეს, იმდენი ჭკუა და მორიდება ეყო ორივეს, ამ უბედური ქა‐
  ლისთვის რომ არ ეკითხათ: სად არის შენი შვილიო.
  ის ერთი კვირა რაღას არ ამბობდნენ გიორგაზე გარეგინას
  დუქანში: ზოგმა – თბილისში უნახავთო, ვიღაც ვაჭარს დას‐
  დგომია ხელზე მოსამსახურეთო; ზოგმა – ქართულ მილიციაში
  ჩაწერილა და რუსის ჯართან ერთად თურქებს ჩვენი მიწები უნ‐
  და წაართვასო. ზოგს სჯეროდა, ზოგს კი – არა. ზოგს ეცოდებო‐
  და, ზოგი კი სულელად თვლიდა და ქილიკობდა:
  რაც მამამისმა წაართვა თურქებს, ეგეც იმას წაართმევსო.
  ერთი კვირის მერე კი, პეტრემ ყველაზე ნამდვილი ცნობა მო‐
  იტანა.
  – ვენახში გდია და ბარავს. – თქვა პეტრემ.
  გონს რომ მოეგო, ორღობეში მირბოდა, თავსაფარი გადა‐
  ეძრო და ხელში ეჭირა, მეორე ხელით კაბის კალთა აეწია, უფ‐
  რო თავისუფლად რომ ერბინა და მირბოდა, თითქოს ათი წლის
  გოგო იყო, სრულებითაც რომ არ ენაღვლება, დაუნახავენ თუ
  არა კანჭებს სოფლის ბიჭები. ცა და მიწა თავისი ეგონა, თით‐
  ქოს მთელი სიცოცხლე ასე ქროლვაში გაეტარებინა, არც ოჯახი
  ადარდებდა, არც სოფელი. სოფელს ვერც ამჩნევდა, არც ძაღ‐
  ლების ეყურებოდა, გაანჩხლებულები რომ აწყდებოდნენ ღო‐
  ბეებს, ვერც წყაროსთან თავშეყრილ ქალებს ხედავდა, გულ‐
  ხელდაკრეფილნი, მხრებაწურულნი, ტუჩებმოპრუწულნი რომ
  აყოლებდნენ თვალს, არც გარეგინას დუქნიდან გამოცვენილი
  კაცების მორიდებია, რა ჰქონდა მოსარიდებელი, უნდოდა და
  მირბოდა, ვისი რა საქმე იყო, შვილთან მირბოდა, დაბრუნე‐
  ბულ შვილთან, ხელმეორედ დაბადებულ შვილთან, თითქოს
  საუკუნე არ ენახა, თითქოს იქ, სოფლის განაპირას, მზით გახუ‐
  რებულ ვენახში დაეთქვათ საუკუნის წინ პაემანი და აჰა, ეს
  დღეც დამდგარიყო. თბილი, ფაფუკი მტვერი ედებოდა გულ‐
  მკერდზე, სახეზე, თმაზე, სუნთქვას უჭირვებდა, მღელვარებისა‐
  გან გამომშრალ პირში უცვიოდა, სასაზე ეკვროდა, ენას უსიებ‐
  და, ძნელად ჩასაყლაპი და ძნელად გადმოსაფურთხებელი,
  მაგრამ მაინც მირბოდა, მიფრინავდა, მიილტვოდა თამამად,
  შეუფერხებლად, როგორც ზარის ხმა, როგორც სანთლის ალი,
  როგორც გარდაცვლილის სული – უფლისკენ. სოფელს რომ
  გასცდა, ფლოსტი წასძვრა ფეხიდან, მაგრამ არ შეჩერებულა,
  თითქოს წამები წყვეტდა საქმეს (ის ფლოსტი აქეთობისას ისევ
  იქ დაუხვდა, – ეგდო უპატრონოდ, უცალოდ დარჩენილი,
  მტვრით გადათეთრებულ შარაზე, გაცვეთილი და ქუსლმობრე‐
  ცილი. ან ვინ წაიღებდა, ვის რაში გამოადგებოდა. ხოდა, ისიც
  ელოდებოდა ანას ერთადერთ პატრონს, პატრონივით უბრალო
  და უჩუმარი) და აი, ვენახიც გამოჩნდა. მოესმა, როგორ ჩახია,
  ჩაფხრიწა გიორგას ბარის პირმა მიწა, როგორც შუბმა ურჩხუ‐
  ლის ხორცი, როგორ ყრუდ დაეზანყა გიორგას ხელებით ამოტ‐
  რიალებული ბელტი. შეიძლება, არც მოესმა და მხოლოდ მო‐
  ეჩვენა, რადგან პეტრემ თქვა, ვენახში გდია. და ბარავსო. გი‐
  ორგას ცხელი, მიწიანი ხელები ჰქონდა, დედა ბალღივით აეტა‐
  ტებინა და ქუსლებით ჩაგლესილ ბელტებში ბზრიალებდა. „რა‐
  ტომ, ბიჭო, რატომ?“ – უსასრულოდ იმეორებდა ანა და თვითო‐
  ნაც არ იცოდა, რისი თქმა უნდოდა: რატომ გაიპარე თუ რატომ
  დაბრუნდიო. შვილის დიდი ხელები აკრთობდა და აბედნიერებ‐
  და კიდეც, უკან აბრუნებდა, შორეულ წარსულში, ხელმეორედ
  აბავშვებდა, თითქოს საქანელაზე შემოესვათ, თითქოს ვარ‐
  სკვლავებს უნდა მისწვდენოდა.
  არა, თითქოს იმასთან იყო, პირველთან, ერთადერთთან,
  მარადიულთან და სამარადისოდ მკვდართან. მთელი ქვეყანა
  ბზრიალებდა, ვენახიც, კაკლის ხეებიც, კაკლის ხეების ჩრდილ‐
  ში გარინდული სახედარიც, ქუჩეჩით თავდაცობილი დოქიც.
  ერთი წუთიც და ყველაფერი ანასთან ერთად მოწყდებოდა
  მიწას და ყამარის ჭურჭელივით გაფრინდებოდა ცაში. „ჩამომ‐
  სვი, ბიჭო, სირცხვილიაო“, – იძახდა ყასიდად, რადგან არ უნ‐
  დოდა, შვილს რომ ჩამოესვა, ხელი გაეშვა, გაეჩერებინა ისიცა
  და ქვეყანაც. მერე თალარში ისხდნენ და თავბრუდამხვევი
  ქროლვისაგან წამონთებულ სახეს თავსაფრით ინიავებდა.
  – მეგონა, მარტო დაგაგდე… ქმარ-შვილთან კი არა, მტრებ‐
  თან. – ეუბნებოდა გიორგა.
  გიორგა თბილისში მიმავალ ურმის ქარავანს აჰკიდებია.
  მტკიცედ ჰქონია გადაწყვეტილი, აღარ მობრუნებულიყო
  შინ. დიდხანს უყოყმანია ამ ნაბიჯის გადასადგმელად და ბო‐
  ლოს მაინც გაუბედავს, რადგან დარწმუნებული ყოფილა, ასე
  რომ აჯობებდა ყველასთვის. არავის ადანაშაულებდა, თავის
  თავზე იყო გამწყრალი, თვითონ იყო უვარგისი და უნდილი, რა‐
  კი ვერავის შეაყვარა თავი, ვერც მამინაცვალსა და ვერც ძმას.
  ღმერთი – რჯული, ცდილობდა, ღმერთი – რჯული, მხოლოდ
  ესა ჰქონდა ამოჭრილი გულში, მაგრამ არ გამოსდიოდა. მამი‐
  ნაცვალი მტრად სთვლიდა, ძმას ეგონა, სახლ-კარში შემეცი‐
  ლებაო, დედამისი კი – ორ ცეცხლს შუა იყო ჩავარდნილი,
  ორად იყო გაჭრილი, მაგრამ არც აქეთ იყო და არც იქით, რად‐
  გან გაუყოფელს ვერ გაყოფდა, შეულეველს ვერ შეელეოდა,
  შეუძლებელს ვერ შესძლებდა. ასე კი იმიტომ ხდებოდა, გიორ‐
  გა რომ არსებობდა. განა ვერ ხვდებოდა? ხვდებოდა, მაგრამ
  რა ექნა, რა გზა გამოენახა ისეთი, სხვისთვის ლუკმა რომ არ
  გაემწარებინა და ამავე დროს მამობილის ვალიდანაც ამოსუ‐
  ლიყო, ძმისთვის ძმობა დაემტკიცებინა, დედისთვის კი – შვი‐
  ლობა. გაქცევა ადვილია, არც ერთბაშად უფიქრია, საქორწი‐
  ლო კაბაში გამოწყობილი დედა ეკლესიაში რომ მიაცილა, იმ
  დღეს მიხვდა, ზედმეტი რომ იყო, ხელისშემშლელი, – შემბორ‐
  კავი. მაგრამ მაშინ თვითონაც პატარა იყო, ღამე მარტო დარ‐
  ჩენისა ეშინოდა, ტურის ჩხავილისა, ჭოტის ხმისა, ჭექა-ქუხი‐
  ლისაც. მართალია, დედის ქორწილში მაყარივით დათვრა,
  მაგრამ ესეც ბავშვობით მოუვიდა, დედის დაკარგვის შიშით.
  მერე სულ ფიქრობდა გაქცევაზე, მაგრამ მარტო კი არა, დედი‐
  ანად, დედა უნდა მოეტაცა, ქმრისთვის უნდა მოეტაცა ცოლი,
  წარმოდგენილ ნაბადში უნდა გაეხვია, წარმოდგენილ რაშზე
  უნდა შემოესვა და წარმოდგენილ ცხრა მთის – იქით გადაეყვა‐
  ნა, უკეთეს ქვეყანაში, უკეთეს ხალხთან, თუკი არსებობს უკე‐
  თესი ქვეყანა და ხალხი სადმე. მერე დედამისს შვილი გაუჩნდა
  და მიხვდა, ვეღარ მოიტაცებდა, რადგან დედამისი მარტო მისი
  დედა კი არ იყო, არამედ იმისიც. დედას კი ვერავის მოსტაცებ‐
  და, რადგან დედა სხვაა, ცოლი კი სხვა. ცოლის მაგიერი შეიძ‐
  ლება იშოვოს კაცმა, – დედისა კი – ვერა, დედის დათმობაც არ
  შეიძლება, რადგან არ მოიპოვება, არც აირჩევა, არც გაიყოფა,
  შენიც იმდენია, რამდენიც შენი ძმისა, ორნი კი არა, შეიძლება
  ათნი იყოთ, დედა.
  კი ერთია და ათივესთვის ერთნაირი! მაგრამ გიორგა მაინც.
  სხვა იყო, გიორგა დედის ჭირად იყო გაჩენილი, დედის დასაკ‐
  ნინებლად, რადგან სხვა კაცის ნაშიერი იყო, ქაიხოსრომდე და
  პეტრემდე არსებული, ბედნიერისა თუ უბედური ცხოვრების
  დამღა, ნაიარევი, რაც ქაიხოსროსა და პეტრეს თვალში, მხო‐
  ლოდ და მხოლოდ, ამახინჯებდა ერთისთვის ცოლისა და მე‐
  ორისთვის დედის სუფთა სახეს, წარამარა ახსენებდათ, რომ
  ერთის ცოლსა და მეორის დედას ადრე, მათ გამოჩენამდე, სხვა
  ცხოვრებით ეცხოვრა, მათთვის საიდუმლო, მათთვის მიუღებე‐
  ლი და მათთვის შეურაცხმყოფელი ცხოვრებით. სანამ გიორგა
  იქნებოდა, ანაც უცხო იქნებოდა საკუთარ ოჯახში, უცხო კი არა,
  გაუცხოვებული, გასაიდუმლოებული და ამიტომაც გამაღიზია‐
  ნებელი. განა დედამისი სხვაზე ნაკლებად ხვდებოდა ამას? აბა,
  რატომ იყო, შეყვარებულ გოგოსავით რომ მოიპარებოდა შინი‐
  დან გიორგასთან შესახვედრად? აბა, რატომ იყო, გაწუწკებულ
  მოახლესავით რომ. იპარავდა საკუთარ ოჯახში ნაზუქსა და
  ჩურჩხელას, გიორგასთვის რომ მიერბენინებინა, თუკი თვითო‐
  ნაც არ გრძნობდა, გიორგა რომ სხვა იყო და პეტრე სხვა? პეტ‐
  რე სინამდვილის ნაყოფი იყო, გიორგა კი – ზღაპრისა, ოცნები‐
  სა, შეიძლება, სიზმრისაც, დაუნდობლად რომ გახვევს თავზე