გლახის-ნაამბობი - 1

„რა ქნას კარგმა მონარდემა, დროზედ შაში თუ არ მოვა”.
I
მე, სწორედ, ნადირობის ტრფიალს რომ იტყვინ, ისა ვარ. საკვირველად
მიყვარს დაბურულს, ხმაგაკმენდილ ტყეში ხის ძირას ჯდომა და
მილეულის გულის-ცემით ლოდინი ნათვალევის ნადირისა. არის რაღაცა
მოუწყინარი სიამოვნება ამ ხალისიან გართვაშია. თუ გნებავთ, ამასაც კი
ვიტყვი, რომ ნადირობა ცოდვაა: ყოველი სულიერი ღვთის დანაბადია,
ყველას აქვს თანასწორი ნება ამ თვალუწდომელ ქვეყანაში ცხოვრებისა,
მაგრამ რა გაეწყობა?.. ტყუილად კი არ გვარწმუნებს ჩვენი საღმრთო
წერილი, რომ პირველი სისხლი უბოროტო ქვეყანაზედ კაცმა კაცისა
დაანთხიაო. კაცი მოსისხლეა, მეც კაცთაგანი ვარ. ბევრჯერ მინახავს ირემი
დამფრთხალი ძაღლისაგან, ბევრჯერ მინახავს და ბევრჯერ გაუტაცნია
ჩემი გონება მის თავისუფალს სილამაზესა. გადუწყვია რა ზურგზედ თავისი
შტოიანი რქები, მორბის გამალებული, ლამაზი და ამაყი, უკან მოჰყეფს
ნაგეში ძაღლი. ძაღლს მიურბის საწყალი და ზედ კი შეეხლება ხოლმე
კაცსა, რომელიც ამ შემთხვევაში ძაღლზედ უფრო შეუბრალებელია და
დაუნდობელი. შორიდამვე ესმის ირმის ფეხის ცემა ყურმახვილ
მონადირესა; ესმის და მისი მოსისხლე გული ღელდება და ღელდება
მეტის მოუთმენლობისა გამო. აი, მოვიდა თოფის მანძილზედა, ფოთლებ
და ბუჩქებ შუა გამოჩნდა მისი დაღონებული, ნაღვლიანი თავი. ძაღლი
დაუახლოვდა. იშვირა ფეხი ირემმა და ისარივით გადმოეშო ბუჩქნარზედ.
გგონია, აგიქცევს გზას და მიეცემა საყვარელის ტყის განსაცდელით სავსე
თავისუფლებასა, მაგრამ არა, — დაუშტვენ. მაშინ უნდა ჰნახოთ, რა
მწუხარებით შედგება, რა-რიგ საოცარ მშვენიერებით მოიღერებს კისერსა,
რა გაფეთებით და იმედ-გადაწყვეტილად დაიწყებს ნაღვლიანის
თვალების ტრიალს, ყურების ცქვეტას, გაგანიერებულის ნესტოებით სუნის
აღებასა!.. ისეთი ლამაზია, ისეთი ნაზია და იმ სინაზესთან ისეთი
მიმზიდველი ამაყიცა, რომა, გგონია, რაც ბუნებისაგან მინიჭებული მადლი
აქვსო, სულ ეხლა შემოიკრიბაო, რომ სიკეთით და თავის სილამაზით მაინც
შეაბრალოს თავი დამალულს მტერსაო! მაგრამ კაცი მაგისთანა გულჩვილი
არ არის, რომ მაგით მოტყუვდეს. რაკი იყნოსა, კაცის სუნი აიღო, ირემმა
დააპირა გაქცევა, მაგრამ თოფმა იგრიალა, და ირემი, აქამდინ ცოცხალი,
თავისუფალი და ლაღი, გაირთხო იმ ბალახზედ, რომლის კალთაშიაც
პირველად აახილა თვალი, რომ მიესალმოს ქვეყანასა და ბოლოს
უკანასკნელად დახუჭოს, რომ სამუდამოდ გამოესალმოს. ისინი იყვნენ ამის
აკვნად და ბოლოს საფლავადაც გადაექცნენ. უნდა ჰნახოთ ის ამაყი,
თავისუფალი ნადირი, რა-რიგად უდრტვინველად და მშვიდადა კვდება,
მაგრამ მე ყოველთვის მის ცრემლმორეულ თვალებში ეს აღმომიკითხავს:
ჩემო მკვლელო! ქვეყანა ღვთისა დიდია და ფართო... რად შეგშურდა, რომ
მეც, უბოროტოს და მშვიდსა, ამ ღვთის მიუწვდომელ ქვეყანაში ერთი
მტკაველი ალაგი მეჭირა?.. ეს სიტყვები აღონებდნენ გულს, მინამდინ
დედამიწა შეიშრობდა სისხლსა დაღვრილსა და როცა შეიშრობდა, მეც კი
მომაგონდებოდა, რომ ჩვენ თითონ სულიერთა მეუფენი, ჩვენ თითონ
ქმნილებათა გვირგვინნი, ჩვენ თითონ ღვთის სახისანი ერთი-ერთმანეთს
არ ვუთმობთ იმ ადგილსა, — რაკი მოვიგონებდი, რომ ყოველ კაცის
ნაფეხურსა ერთი მუჭა კაცისავე სისხლი შეუშვრია, მაშინვე
დამიდინჯდებოდა გული და გამართლებული ვიტყოდი: „ისიც კარგია,
ჩემო პირუტყვო, რომ იქა ჰკვდები, სადაც დაიბადე. ჩვენ, კაცები, ხანდისხან
მაგ ბედნიერებასაც მოკლებულნი ვართ”.
II
ჩვენს სოფელს ქვემოდამ ერთი თხუთმეტიოდე ვერსტი რომ გაგევლოთ,
კაი სანადირო ადგილები იყო. რა იქ!.. ყველგან, ჩვენს დალოცვილ
ქვეყანაში, სადაც — გლეხისა არ იყოს — „ქრისტე ღმერთს თავისი უხვი
კალთა დაუბღერტია”, ყველგან კაი ადგილებია. რაც გინდა არის: დაიწყეთ
მოხდენილ ირმიდამ და გაათავეთ დარბაისელ გარეულ ღორითა, ან
გულისხმიერ დათვითა. ფრინველს ხომ თვლა არ უნდა. მაგრამ, ჩვენ
სოფელს ქვემოდამ, რომ ვსთქვი, ის ალაგები მეტად მიყვარდა. კარგად
ვიცოდი იმათი ვითარება და შენიშნული, ნათვალევიც მყვანდა იქ ნადირი.
ორის-სამის დღით წავიდოდი ხოლმე; როცა დამიღამდებოდა,
ავბრუნდებოდი ერთ პატარა სოფელში, სადაც მყვანდა ერთი პატიოსანი
გლეხკაცი ნათელ-მირონად. ღამეს იქ გავატარებდი და მეორე დილას,
ტრედის-ფრად რომ ინათებდა, დავეშვებოდი თავ-თავქვე სანადიროდ.
ორი თვე აღარ ვყოფილვარ იქითკენ, ბოლოს მომინდა წასვლა. ერთ
მშვენიერს ზაფხულის დილას ვახსენე ღმერთი, ავიღე ორლულიანი თოფი,
დავუძახე ჩემ მეძებარს და წავედი.
იმ ჩემ ნათლიმამის სოფლის სათავეში, ორღობეები რომ იწყებოდა, ზედ
საურმე გზის პირას, იდგა ერთი ძველი საბძელი, გომურზედ მოდგმული.
გომურის ჩასავალში ჩარდახსავით იყო წინ წამოწეული. ამ საბძლის
გარეშემო ადამიანის კვალი არა სჩანდა. ის იყო, მგონია, აყრილის კაცისა,
ან ამოწყვეტილისა, თავმინებებული და პატრონსავით დავიწყებული.
რასაკვირველია, ხშირად შემხვედრია ამ საბძლისაკენ ავლა და ჩამოვლა,
რადგანაც ზედ გზის პირას იდგა, მაგრამ , აი, რამდენჯერ ამივლია და
ჩამომივლია, არც ერთხელ არც ერთი სულიერი მე იქ არ დამინახავს. თუ
იქნებოდა, ისიც ხანდისხან ზურგწამხდარი, დაჭლევებული გლეხკაცის
ცხენი, რომელიც უილაჯობით შორს ვერ წასულიყო და საბძლის გარეშემო
სჯიჯგნიდა გოლვისაგან გადამხმარ ბალახსა. ეხლა კი რომ ამოვიარე,
ჩემდა გასაკვირველად, დავინახე ერთი კაცი, გომურის კარებთან
მიწოლილი. ეგ არაფერი. დილაზედ ჩამოვიარე, შევიხედე, ის კაცი ისევ-ისე
მწოლარე დავინახე. საღამოზედ, ჯერ ბინდი არ მოჰრეოდა სინათლესა,
ამოვიარე — ის კაცი ისევ-ისე ვნახე. გამიკვირდა უფრო იმიტომ, რომ იმის
მეტი იქ არავინ მოჩანდა. დავაპირე, ამაღამ უთუოდ გამოვკითხავ ჩემ
ნათლიმამას ამის ვინაობას-მეთქი. ჩემ კითხვაზედ ნათლიმამამ მომიგო:
— რა მოგახსენოთ, შენი ჭირიმე! მაგის ვინაობა აქ არავინ იცის. ეგ ვიღაც
გლახა არის, დავრდომილი და უპატრონო; სნეულია, მოსულა და მანდ
შეჰკედლებია, აი, ეს თუნდ თვე-ნახევარი იქნება.
— სულ მარტოდ-მარტო არის?
— რა ვიცი, შენი ჭირიმე! მანდ კი გულშემატკივარი არავინა ჰყავს და.
— მაშ ვინ აცხოვრებს?
— ქვეყანა. იმ გზაზედ ხალხის ფეხი არ მისწყდება. ამვლელ-ჩამვლელი არ
დაილევა: ერთი ღვთის კაცი იქნება ვინმე და მიუგდებს ორიოდე ლუკმა
პურსა. ისიც მეტს არაფერსა ჰთხოულობს, ცარიელ პურითაც იოლად
მიდის.
— აქაური ხომ არ არის?
— რასა ბძანებთ!.. აქაური რომ იყოს, ისე როგორ გაუწყრებოდა ღმერთი,
რომ თავისიანი არ მიეცა. არა აქაური არ გახლავთ.
— შენ გილაპარაკნია იმ კაცთან?
— რატომ? მილაპარაკნია.
— თავის აფალი არა უთქვამს-რა?
— არა. მაგრამ კაი სიტყვის კაცი კი ყოფილა ის უბედური.
— იქნება შენ თითონ არ გამოგიკითხავს?
— როგორ არ გამომიკითხავს. „მეო,— ერთხელ მითხრა, — ერთი
დავიწყებული კაცი ვარ, რად გინდა ჩემი ვინაობა? შემომხედე, ჩემო
ძმობილო, და მიცანიო”. სხვა არაფერი უთქვამს თავის თავზედ. მეც აღარა
გამომიკითხავს-რა მასუკან. მგონი, თავს იმალავს.
მე გამაოცა ამანა. მე ბუნებითაც ცნობისმოყვარე ვიყავ და ეხლა, იფიქრეთ,
ამ ნათლიმამის ნაწყვეტმა სიტყვებმა როგორ აღმიძრეს გული იმ კაცის
ამბავის შესატყობრად. რა უნდა ჰქონოდა თავის დასამალავი? —
ვფიქრობდი გულში. გავიზრახე, რომ თითონ გლახას, რაც უნდა
დამემართოს, გამოვათქმევინო თავისი ვინაობა.
ერთხელ ტყუილ-უბრალოდ ნათრევ-ნახეტი, დაღლილი და ხელცარიელი
მოვდიოდი ჩემ ნათლიმამისაკენ. ჯერ მზე ისევ მაღლა იყო, კალოს ხარის
გამოშვების დრო იქნებოდა. ის უბედური კაცი, ისევ ისე მწოლარე, იმავე
ადგილას დავინახე. ვეღარ მომითმინა გულმა, ვსთქვი, რაც უნდა იყოს,
მივალ, იქნება ვათქმევინო რამე: მაინც ცოტად დაღლილი ვარ,
ნათლიმამის სახლამდინაც კაი მანძილი იყო კიდევ. სხვა არა იყოს-რა,
ქარს მაინც ამოვაღებინებდი დაღლილ მუხლებსა. მივედი, „გამარჯვება”
ვუთხარი.
— ღმერთმა გადღეგრძელოთ, — მიპასუხა იმან სნეულის ხმითა და
წამოიწივა პატივსაცემლად, რადგანაც თავადის-შვილი ვეგონე.
მე შევნიშნე, რომ ამ წამოწევამ ძალიან შეაწუხა, თითქო ტკივილები
აეშალნენო, ისე მტკივნეულად შეიკრიბა წარბები და დაეღმიჭა
გაყვითლებული სახე. ის იყო სრულიად დათენთილი სნეულებისაგან.
ყვითელი სახე, შიგა-და-შიგ ტყლაპსავით ჩაჩნეული, შეშუპებული ჰქონდა,
როგორც წყალმანკის მქონესა, თმა და მოზრდილი ჭაღარა წვერი
ჭუჭყისაგან ისე გასქელებოდა, თითქო იმის თმას თავის დღეში არც წყალი
მოჰხვედრიაო და არც სავარცხელი. რუსის ფარაჯის ნაგლეჯებში იყო
გახვეული ის უბედური, ქვეშ ეშალა ლეკურ ნაბდის ნაგლეჯი. გვერდთ ედგა
ერთი პირმოტეხილი ლიტრა, იქავ ეგდო რუსული სხვილი ტილოს
თოფრაკი და ერთი მოზრდილი კომბალი — ეგ ერთგული და უმუხანათო
თანამგზავრი ყოველის უბედურისა. ძალიან გაქელილი სჩანდა
დაუნდობელ ცხოვრებისაგან, მაგრამ იმასში რაღაცა იყო იმისთანა,
რომელიც ამტკიცებდა, რომ ცხოვრების ქარიშხალსა ჯერ კიდევ არ გაუქრია
მისის სულის სიცხოვლე და სიძლიერე. მისი დაღლილი და არ-უგონო
თვალები, პირქუშად და შეწუხებულად მაყურებელნი, სავსენი იყვნენ
სიმტკიცითა და ღონითა; ეტყობოდათ ზედ, რომ ამათ პატრონს ბევრი
ცეცხლი უნახავს, ბევრი ავდარი შესწრებია და გამოუვლია, მაგრამ არც
ცეცხლს და არც ავდარსა ისე არ მოუკლავთ, როგორც შეეძლოთ.
საზიზღარი სანახაობა ჰქონდა, მინდა ვსთქვა, საცოდავიცა, მაგრამ ამის
თვალების სიამაყეს ვერ ვაკადრებ მაგას. დიდრონი, შიშველი ფეხები
საცოდავად ასიებოდნენ, დახეთქილ წყლულიდამ ჩირქი სდიოდა.
ღმერთო, შეგცოდე, ეს რომ დავინახე, თვალი მოვარიდე, ისე მეზიზღა.
— გეზიზღები განა, შე კაი კაცო! — მკითხა დაგვემილის ხმით, მაგრამ მე ის
ხმა გამკიცხავ ხმად მეჩვენა. მე შევხედე და ერთი მწუხარე, თუ მძულვარე
ჩემი შემარცხვენელი ღიმილი დამხვდა იმის სახეზედა. მე შემრცხვა და
მაშინვე თავი დავიხარე, ვერ გავუძელი იმის თვალების მკაცრს
მეტყველებას. ვგრძნობდი, რომ ჩემის სულმოკლეობის სირცხვილმა
სახეზედ ცეცხლი მომიკიდა ამ კაცის თამამ კითხვაზედ. მე პასუხი არ მივე,
და ან რა უნდა მეთქვა?
— მართალი ბძანდები, — განაგრძელა იმ უბედურმა, თითქო მე
შევეცოდეო, ჩემს დასამშვიდებლად, — მართალი ბძანდები! ცოცხალ კაცს
მატლი მეხვევა!.. თითონ მე მეზიზღება ჩემი თავი, შენი რა საკვირველია!
ამან ვერ დამიშოშმანა სულმოკლე გული, თუმცა, თითქო უგუნური ქცევა
ჩემი თითონვე გამიმართლაო. მაგრამ ვაი იმ გამართლებასა!.. გული უფრო
ამემღვრა, მე იმ წამს ჩემი თავი შემძულდა, რას ბძანებთ?.. ჩემს წინ
ნახევარმკვდარი კაცი იდო, ეგრე უნუგეშოდ დარჩომილი. იმას ისე
ეჭირებოდა გულმტკივნეული ქცევა და თბილი სიტყვა, მე კი მხეცურად
თვალი მოვარიდე და შევიზიზღე, მოდი აქა და თავი გაიმართლე! უნდა
წამოვმდგარიყავი და ბოდიშით შემენანა ჩემი მხეცური ქცევა, მაშინ
გავმართლდებოდი, მაგრამ სულის ღონე ჩემი ამ პატიოსნურ საქმისათვის
უძლური იყო. სუსტი რომ იქნება კაცი, იქნება!..
— მე ეს ოთხი თვეა, რომ ასე ვარ, — დაიწყო კიდევ, — დამიგდო
ავადმყოფობამ და ამ დღემდინ მომიყვანა. ესე უპატრონოდ ამ დაქცეულ
ჩარდახის ქვეშ ამომდის სული. ამოდენა დედამიწის ზურგზედ
დამტირებელი არა მყავს. სიკვდილსაც ისე დავავიწყდი, როგორც კაცსა:
ველი და არ მოდის. ისიც კაცსავით კეთილი ყოფილა: როცა გიჭირს, მაშინ
გემალება. ნუ მოვა... მე უფალმა იმოდენა ღონე კიდევ შემარჩინა, რომ ჩემს
ბედს ბოლომდინ, საფლავის კარებამდინ მივიტან. ეს კია რომ, სადაური
სადა ვკვდები!..
„ვა, სოფელო, რაშიგან ხარ,
რას გვაბრუნებ, რა ზნე გჭირსა?
ყოვლიმც შენი მონდობილი
ნიადაგმცა ჩემებრ სტირსა!
სადაურსა სად წაიყვან,
სად აღუფხვრი სადით ძირსა,
მაგრამ ღმერთი არ გასწირავს
კაცსა შენგან განაწირსა!”
— მართალი უთქვამს ამის მთქმელსა, შენი ჭირიმე! თუ ქვეყანამ პირი
უკუმარიდა და არ შემიკედლა, ღვთის კალთა ხომ ფართოა!..
ეს რომ სთქვა, ღმერთს შეჰხედა. მე აბა წარმოიდგინეთ, რა-რიგად
გამიკვირდებოდა ძონძებში გახვეულის გლახისაგან ეს „ვეფხვისტყაოსნის”
სიტყვები!.. ბარაქალა იმ კაცის მეტყველებას, რომლის სიტყვები ამისთანა
უნუგეშოსაც ანუგეშებს საფლავის კარამდინა! მშვიდობა ძლიერსა სულსა
შენსა, უკვდავო რუსთაველო!
რა ვქნა? — ვთქვი ჩემს გულში, — ეს კაცი ის არ უნდა ყოფილიყო, რაც ეხლა
არის. ცნობისმოყვარეობა ჩემი წრეს გასცილდა, მერე იმანაც სიტყვა
თითონვე ისე გამიგრძელა, რომ იმედი მომეცა გამომეთქმევინებინა რამე.
მინდოდა მეკითხნა, მაგრამ ვერ გავბედე: შევატყე, რომ დიდი ხნის
ცნობილმა ქარმა უეცრად მოჰბერა გამოვლილი სევდა. ჯერ ვამჯობინე,
სევდის ღრუბელი გადეყარა, მერე მეკითხნა ვინაობა. ბოლოს ისევ ჩემსკენ
მობრუნდა და დიდხანს დამაცქერა შავი თვალები. მე ისე მეჩვენა, ვითომც
სახის მეტყველება შესცვლოდა. ეხლა კი დრო იყო, მგონი, დამეწყო
საუბარი, მაგრამ ვიფიქრე, ვიფიქრე, როგორ მოვაყოლო, და ვერა
მოვაგვარე-რა. ხომ ესეა ეს ოხერი, როცა გიჭირს, ხერხიც მაშინ გეკარგება
და ღონეცა. ბოლოს ვთქვი: დავიწყებ, ჯანი გამვარდეს, თუ უხერხოდ
მომივა.
— შენ, ძმობილო, — ვუთხარი მონაწილეობით, — აქაური არ უნდა იყო,
თორემ თავისიანი როგორ დაგელეოდა?
— მართალი ბძანებაა, — მიპასუხა იმან, — მე აქაური არა ვარ, ჩემი ქვეყანა
აქედამ შორს არის, მაგრამ იქაც რომ ვყოფილიყავი, ესე ოხრად
ამომივიდოდა სული, იმიტომ, რომ იქაც ისე აღარავინა მყავს, როგორც აქა.
— დიდი ხანია, რაც ამ მხარესა ხარ?
— კარგა ხანია, ბატონო! აი, ხუთი წელიწადი უნდა შესრულდეს ამ
შემოდგომაზედ, თუ მანამდინ დამცალდა. დიაღ!.. ხუთი წელიწადი იქნება,
რაც სამუდამოდ დამაკარგვინეს ჩემი მიწა-წყალი. თუნდა რომ მე ვაპატიო,
ღმერთი მაინც მოჰკითხავს, ვინც ეგ სიკეთე მიყო.
— როგორ თუ დაგაკარგვინეს!.. განა ძალადა ხარ გამოგდებული?
— ეგ რომ გითხრათ, მითამ ჩემი ამბავი მიამბნია.
— თუნდ რომ მიამბო, რა დასაძრახისია?
— არა, განა მაგას მოგახსენებთ, მაგრამ მე არ მინდოდა ჩემი ამბავი
ვისთვისმე მეთქო.
ეს ისეთნაირად სთქვა, რომ მე იმედი მომეცა დაწვრილებით თქმევისა, თუ
რომ ცოტად მაინც ძალას კიდევ დავატანდი.
— რატომ არ გინდა? რისა გეშინიან?
— ჰმ, — ჩაიცინა გლახამა, — რისა უნდა მეშინოდეს?..
— მაშ რა გაბრკოლებს? სთქვი, თუ ღმერთი გწამს, — დავეღრიჯე მე, რომ
ვერა გავხდი-რა, — რა წამსაც დაგინახე, ღმერთია მოწამე, გული შენკენ
მომიბრუნდა, თუმცა...
— თუმცა რა?
— არაფერი... მე მინდოდა მეთქვა, რომ შეგატყე, წუთის-სოფლისაგან
დაჩაგრული ხარ, — გავუსხვაფერე მე სიტყვა, — მიამბე, ვინა ხარ,
გულნაკლულად ნუ გამიშვებ...
— ვინა ვარ?... — მომიგო მან და შედგა, თითქო თქმა არ უნდაო.
III
— მე, სწორედ მოგახსენოთ, — დაიწყო ხელახლად გლახამა, — ჩემს
ვინაობას არ გეტყოდი, თუ ჩემი აღსასრული არ მოახლოვებულიყოს. ვიცი
— ჩემი დღე დათვლილია. თუმცა ძალიან კი მეძნელება თქმა, მაგრამ რა
გაეწყობა? გულში გაიღვიძა კიდევაც ძველებურმა საქმემა და ეხლა რაღა
დროს დამალვაა? გინდა ეგ არ იყოს, ეხლა არაფრისა მეშინიან, თუნდა
გამცე კიდეც. მე როდესღაც ვფიქრობდი ჩემის ვინაობის დამალვასა, როცა
სიცოცხლე ტკბილი იყო ჩემთვისაც, როცა იმედი მქონდა, რომ ქვეყანაზედ
მეც, როგორც იქნებოდა, შრომით თუ ოფლით ვიყიდდი ლუკმა პურსა და
ისე დავლევდი წუთის-სოფლის დღესა. ეხლა კი, როცა სიცოცხლე
ბალღამსავით გამიმწარდა და ის ერთად-ერთი, ჩემსავით ობოლი იმედი
წამართო ჟამთა-ვითარებამა, ეხლა მე ფიქრი აღარაფრისა არა მაქვს.
გეტყვი ყოველ ჩემ გარდასავალს და დაე ღმერთმა ეს აღსარებად
მიმითვალოს, თუ რამ შევცოდე და მონანება ვერ მოვასწარ, — შემინდოს.
მე ვარ ნაყაჩაღევი. ჩემი თავი ერთ დროს წმინდი-გიორგის ჯვარად იყო
დაფასებული, მაგრამ, ხომ მხედავთ, შესყიდულმა ტყვიამ აქამდისინ ვერ
მიპოვა. მე, მართალია, ვიყავ ერთ დროს კაი მოსხეპილი, ხელმარჯვე ბიჭი,
ძალი და ღონე ყველაფერში შემწევდა, მაგრამ, ღვთის წინაშე ვაღიარებ, მე
საყაჩაღო კაცი არ ვიყავი. იქ ასეთი გული უნდა, რომ დედას კალთაში
შვილი მოუკლა და ხელი არ აგიკანკალდეს. მე იმისთანა არ ვიყავ: გული
მორბილებული მქონდა პატარაობითვე, მე ყმაწვილობითვე სხვა მზემ
დამკრა და სხვარიგად გამითბო გული; მაგრამ ჟამმა მიმუხთლა და კაცმა
არ მიპატივა, მეც დავკარ ფეხი და გავვარდი ყაჩაღად.
— მე კახელი არ გახლავარ, — მოჰყვა კვლავ მცირე ჩაფიქრების შემდეგ. —
ჩემი მიწა-წყალი, როგორც მოგახსენეთ, აქედამ შორს არის, და ვაი რომ ჩემ
სიცოცხლეში იმ მიწას ვეღარ ვინახულებ და იმ წყალს ვეღარ დავეწაფები!..
შვიდის წლიდგან მოკიდებული ოც წლამდინ ჩემის განთიადის დღენი
ბატონის სახლში დამიღამებია. ის ღმერთმა იცის — ცაში და დედამიწაზედ
— მე, რაც მე იქ გულმტკივნეულად მიწევნია უღელი; მაგრამ დამნახავი ვინ
იყო, მაღალის ღმერთის მეტი? თავდაპირველადვე ამადევნეს ჩემოდენა
ბატონის შვილსა, დათიკოს. კაი მოგეცათ, კაი ბავშვი ის იყო პატარაობისას.
ჩემი წყენა ბატონის სახლში არავის შეეძლო: დათიკოს რომ ვუყვარდი,
ყველას იმისი რიდი ჰქონდა. დათიკო, როგორც მოგეხსენებათ მამის-ერთა
ბავშვის ამბავი, მეტი გაზვიადებული რამ იყო, განებიერებული, ერთს
ალიაქოთს ასტეხდა ხოლმე, რომ ჩემთვინ ეწყენინებინათ რამე. მე,
სწორედ მოგახსენოთ, ძალიან შევიჩვიე ჩვენი პატარა ბატონი, იმანაც
შემიჩვია, ასე რომ ბოლოს ეს შეჩვევა მე სიყვარულად გადამექცა.
ყმაწვილის გული, შენი ჭირიმე, ადრეულა ყვავილსა ჰგავს: მზე დაჰხედავს
თუ არა, გაიშლება, ის კი აღარ იცის, რომ ზამთრის სუსხი კიდევ მოასწრობს
ნამდვილ გაზაფხულამდე და დააჭკნობს. მე რა ვიცოდი? ჩემი გული
პირველად ბატონის სახლში გათბა და სითბომვე ბოლო მომიღო. თუნდ ეგ
არ იყოს, შინისაკენ მე გული არ მიმიწევდა. იქ ასეთი სულთამხუთავი
დედინაცვალი მეჯდა, რომ, როცა კი მოვიგონებდი, ჟრჟოლას მომგვრიდა
მარიამობისთვის ცივებასავით, ბატონთან კი განებიერებული ვიყავ
ბატონის შვილსავით. დათიკოს ვუყვარდი და მეც მიყვარდა. მაშინ რა
ვიცოდი სულელმა, რომ უფროს-უმცროსობაში სიყვარული სიზმარია? რა
ვიცოდი, რომა ბატონ-ყმობის შუა სიყვარულის ხიდი არ გაიდება? ეგრე
ყოფილა ქვეყანაზედა, ცალს თურმე ცალმა უნდა უცალოს!.. ეს რომ
მცოდნოდა, ღმერთსა ვფიცავ და ჩემ მამა-პაპის სალოცავსა, გულში
ნაღველას ჩავიწურავდი და იმის სიყვარულს კი იქ არ გავიტარებდი. მაშინ
რა ვიცოდი?..
თოთხმეტის წლისა შევიქენით ბატონი და ყმა, როცა ქალაქში
სასწავლებლად დათიკოს გაგზავნა დიდმა ბატონმა დააპირა. მეც,
რასაკვირველია, თან უნდა გავყოლოდი. მამა-ჩემმა რომ შეიტყო ესა,
იახლა ბატონს და ჩემი თავი სთხოვა. ხომ მოგეხსენებათ: გლეხკაცისათვის
თოთხმეტის წლის ბიჭი ოჯახობაში განძი არის. თუ ბიჭი პატარა
მადლიანია, ამ ხანში კარგად შეიძლებს გლეხკაცის ჭირის და ლხინის
განახევრებასა. თუნდ ეგ არ იყოს, მამა-ჩემს პირველ ცოლიდამ მარტო მე
დავრჩი, და მგონია, ვეძნელებოდი, არ ვემეტებოდი შორს გასაგზავნად.
დიდი ბატონი — ღმერთმა აცხონოს — მეტი გულთბილი კაცი იყო. ჩემი
დათიკოსთან მოშორებაც ეძნელებოდა და მამა-ჩემიც ეცოდებოდა. ის
დალოცვილი მე მომიბრუნდა და მიბძანა: გაბრუშკი! თუ არ გინდა
დათიკოსთან წასვლა, აქ დარჩი მამა-შენთან, მე ძალას არ დაგატან. ვიცი,
ამას დათიკო იწყენს, მაგრამ რა ვუყოთ: შვილი მამისა არის. ამისთანა
კეთილი იყო ის კურთხეული! ბატონის კაცის შვილი მამისა კი არ არის,
ბატონისაა, მაგრამ ის კურთხეულის შვილი სხვა გულის პატრონი იყო...
მე ალმური ამივიდა სახეზედა, ბატონი თითქმის მამა-ჩემს მოურბილდა
და, ვაი თუ აქ დამაგდოს-მეთქი. ის კი არ იცოდნენ: მე დათიკოსთან
სიკვდილი მერჩივნა ჩემ დედინაცვალთან ასის წლის ცხოვრებასა. გული
მეტკინა, მახსოვს თვალებში ცრემლიც მომერია. ვსთქვი ჩემ გულში:
გამიწყრა ღმერთი, ისევ ჩამაგდეს იმ ქაჯის ხელშია! მაგრამ, ღმერთმა
უშველოს, დათიკომ დამიხსნა ცეცხლისაგან. ის თავდაპირველადვე ერთი
ამაყი, თვით-რჯული ბავშვი იყო, რასაც იტყოდა, მოკვდებოდა და თავის
ქეიფზედ კი გაივლიდა. მე რომ დავჩუმდი, დიდ ბატონს ის მიუბრუნდა და
თამამად უთხრა: თუ გაბრუშკას არ გამატანთ, მე ქალაქში წამსვლელი არა
ვარ. გაჯიუტდა ეს ყმაწვილი, ზედ გადააკვდნენ და ვერ გადაათქმევინეს
ნათქვამი. რა ექნა დიდ ბატონსა? მამი-ჩემისაც ეხათრებოდა და თავის
შვილის ამბავიც იცოდა. ბოლოს, რომ ვერა გააწყო-რა, ბატონმა ისევ მამიჩემის წყენა ირჩია და უთხრა თავისებურად, გულმტკივნეულად: ხომ ხედავ,
ჩემი დათო, დათიკო ისე შეჰჩევია შენს შვილს, რომ მოშორება ეძნელება.
დაე, წავიდნენ! კარგია, რომ პატარაობითვე ბატონი და ყმა ერთმანეთს
შეეჩვივნენ: ყმისათვის ბატონთან შეზრდილობა დიდი ზურგია. ნუ
დაუშლი, თუ ღმერთი გწამს, დაე უყვარდეთ ერთმანეთი.
მამა-ჩემსა ვერაფრად ეჭაშნიკა ეს ნაუბარი ბატონისა; უგემურად გაიქნია
თავი და ისე გაჯავრებული და გულაყრილი წავიდა, რომ, როცა ქალაქს
მივდიოდი, არც-კი მინახულა. ეგ, გითხრათ ჩემი გულქვაობის ამბავი,
სულაც არ შევიმჩნიე მაშინ. ბოლოს კი ბევრი ვინანე. ის-ის იყო, მამა-ჩემი
თვალით ვეღარა ვნახე: იმავ წელიწადს ამოიჭამა წუთის-სოფელმა, და მე
ისე, მშობლისაგან შეუნდობარი, უთვისტომოდ, ობლად, მარტოდ-მარტო
დავრჩი ამ ტრიალ ქვეყანაზედა. ამ თვალმიუწდომელ დედამიწის
ზურგზედ ერთი დათიკოღა დამრჩა. მე იმაზედ დავლიე ობოლის გულის
სიყვარული!..
ჩავედით ქალაქში. ჩვენ დაგვაყენეს დიდ ბატონის ნათლიდედასთან. ის
იყო ერთი ღარიბი, ქვრივ-ოხერი, ხნიერი დედაკაცი. ერთი ვაჟიშვილი
ჰყოლოდა თურმე და ისიც შეჰშურებოდა იმისთვის ბედსა და წაერთმივა
საწყლისათვის. ორ-ოთახიანი სახლი ჰქონდა მტკვრის პირას. მე რომ
მივათვალ-მოვათვალიერე იქაურობა, ვთქვი ჩემს გულში: აქ, მგონი, ჩვენ
კუჭს ვერ გავიძღობთ-მეთქი. მერე დათიკოსაც ვუთხარი ეგა, იმან გამიცინა
და მითხრა: თორმეტი თუმანი უნდა ვაძლიოთ წელიწადში და წლის
სამყოფი პური და ღვინო, როგორ შეუძლიან მშივრები დაგვყაროსო?
მართალი უნდა სთქვას კაცმა, ის დალოცვილი ისე გვინახავდა, როგორც
საკუთარ შვილებსა. ღმერთმა მშვიდობა მისცეს იმის სულს!..
დათიკო ყოველ დილით სკოლაში მიდიოდა, სადილად შინ მოვიდოდა,
სადილს-უკან წავიდოდა, ზარების დარეკვის დროს ისევ შინ
დაბრუნდებოდა. საწყალს რაღაცა რუსული ტანისამოსი ჩააცვეს. ძალიან
ითაკილა პირველში, ასე რომ ერთხელ შემომტირა კიდენაც, მაგრამ, ხომ
მოგეხსენებათ კაცის ამბავი, — ყველაფერს მალე შეეჩვევა; ისიც შეეჩვია. მე
ბევრი საქმე არა მქონდა. რაკი დათიკოს სკოლაში გავისტუმრებდი და
სახლს დავგვიდი, მთელი დღე ისე გულ-ხელ-დაკრებილი ვიჯექი.
ხანდისხან იქნება ბაზარში გავეგზავნე დედაბერსა მწვანილის სასყიდლად,
სხვას ყველაფერს თითონა ჰყიდულობდა. მეც, რაკი ჩემს საქმეს ბოლოს
მოვუღებდი, ავიღებდი თავს და ქუჩის პირას ქვაზედ ჩამოვჯდებოდი,
თვალებს ავაყოლებდი ამვლელს და ჩამომვლელს, როგორც
მოგეხსენებათ უსაქმო კაცის ამბავი. ჩვენის ქუჩიდამ ერთი ვიწრო ქუჩა
აუბრუნდებოდა, და იქავ ერთი პატარა საყდარი იდგა: იმის დასწვრივ,
ჩვენკენ, ამ ორ ქუჩის კუთხეში ერთი უშველებელი, დიდი ალაყაფისკარებიანი სომხის სახლი იყო. იქ ხშირად მინახავს ერთი მოზრდილი
იმერლის ბიჭი; უფრო საღამოს ხნობით გამოდიოდა, დაჯდებოდა კარების
დირეზედ და სულ რაღაც ხელნაწერსა კითხულობდა. მე ძალიან
გამიკვირდა, ვინ ბიჭი-მეთქი, და ვინ წიგნის კითხვა!.. მე მაშინ ბრიყვსა,
წიგნი მარტო სათავადო ხელობა მეგონა. თურმე, ნუ იტყვით, ჩვენისთანა
საწყალ კაცის შეფერებაც სცოდნია. ღმერთო მაღალო! სადაც კი შენი
მადლიანი ხელი ურევია, იქ ყველაფერი საყოველთაო ყოფილა!
ერთხელ კვირა-დღე იყო. დათიკო სადღაც წავიდა და საღამომდინ შინ არ
შემოუხედნია. იმან როგორღაც ორიოდ თვეს შემდეგ ხშირად დაიწყო გარეგარე სიარული და ხანდისხან მამლის ყივილამდინაც არ შემოვიდოდა შინ.
მგონი, მაშინ იმას სწავლაზედ გული აცრუებულიცა ჰქონდა. კვირა-დღე
იყო, როგორც მოგახსენეთ. მე მაშინ საქმე არა მქონდა-რა, გამოვედი
ქუჩაში. ჯერ ჩვენ საყდარში წირვა არ გამოსულიყო. გავედი თუ არა, ის
იმერლის ბიჭი წიგნით ხელში იქავ დამხვდა, საცა უწინ ვხედავდი ხოლმე;
მეც აქეთ ქუჩის პირას ქვაზედ ჩამოვჯექ და დავუწყე ცქერა. ის ბიჭი
თვალაუღებლივ კითხულობდა; ხან ჩაიცინებდა, ხან ისევ გაუცინებლივ
დასცქეროდა მუხლებზედ გადაშლილ ნაწერსა. მე გულმა ვეღარ
მომითმინა, მივედი იმასთან და გამარჯვება ვუთხარი. იმანაც,
რასაკვირველია, სალამი მამცა.
— შენი სახელი, ძმობილო? — მკითხა იმან.
— გაბრიელ. შენი? — ეხლა მე ვკითხე.
— გლახუკა.
— სადაური ხარ?
— რაჭველი. შენა?
მეც ვუთხარი, სადაურიცა ვარ.
— რაჭველი? მაშ მოჯამაგირედ იდგები? — დავუმატე მე.
— დიაღ, სომეხთან ვდგევარ. შენა?
— მე? ბატონის შვილს ვახლავარ.
— აი, ყმაწვილი რომ დაიარება, იმას?
— იმას.
— დიდი ხანია ქალაქში ხარ?
— კარგა ხანია. შენა?
— მე, თუნდა ორი წელიწადია, აქა ვარ.
— მეც, ერთი წელიწადი იქნება, აქა ვარ და რატომ ადრევ არ მინახვიხარ?
— აქ არ ვიყავი, ჩემი აღა კარგა ხანი იყო კახეთში და თან ვახლდი. ეხლახან
ჩამოვედით, ორი თვე არ იქნება ჯერ კიდენ.
— კიდეც იმიტომ. ეგ რა არის? — ვკითხე და დავანახვე წიგნი.
— ზღაპრების წიგნია, ჩემო ძმაო! საქმე არა მაქვს და გულს ამაში ვართობ.
— აბა თუ ღმერთი გწამს, წაიკითხე, მეც გავიგონო, — ვუთხარი მე ხვეწნითა.
დამიჯერა იმ კაი კაცმა და დაიწყო ისეთნაირად კითხვა, რომ, ღმერთო
შეგცოდე, შური მომერივა. ეგ კიდევ არაფერი: ყური ვუგდე და ის, რასაც
კითხულობდა, თითქო მეცნო, თითქო სადღაც უწინაც გამეგონოს.
გადააბრუნა ახლა სხვა გვერდი, ახლა სხვა წაიკითხა, ის კი სწორედ ჩვენ
სოფელში გამეგონა. არ ვიცი რად, მაგრამ გული კი სიხარულით
გადამიტრიალდა. „დალახვრა ღმერთმა, — წამოვიძახე უცებ, — ჩვენი
გლეხური ზღაპარი აქ სად მოსულა?..” დიაღ, ჩვენი მდაბიო ზღაპარი
გახლდათ. იმერლის ბიჭმა ჩაიცინა ჩემ სიტყვაზედა.
— ეგრეა, ჩემო გაბრიელ! — მითხრა გლახუკამ, — წიგნი იმისთანა რამ
არის, რომ თქვენის სოფლის ამბავს ქალაქში ჩამოიტანს, ქალაქისას —
სოფელში წაიღებს; საიდგან სად კაცს კაცთან გაალაპარაკებს.
— მართალი ყოფილა, როგორცა ვხედავ, — ვუთხარი მე, — მაგრამ... ჩვენი
ზღაპარი!.. აი, დალახვრა ღმერთმა, წიგნში ჩაწერილა! აბა ერთი კიდევ
წაიკითხე.
კიდევაც წამიკითხა იმ დალოცვილის შვილმა. რა გავაგრძელო, იმ წიგნმა
თავი შემაყვარა.ისე ჩემ სიცოცხლეში არა მინატრია-რა, როგორც იმ დღეს
წიგნის კითხვა მე ვინატრე: მშურდა, გეტყვით ჩემ გულის სიძუნწეს, რომ ის
ისე თამამად კითხულობდა, მე კი ისე უხეიროდ დავეხეტებოდი. ბოლოს,
გულის წადილს რომ ვეღარ გავუძელ, მივვარდი ზედ გლახუკას და
დავეღრიჯე:
— თუ ღმერთი გწამს, მოდი, ერთი მადლიანი საქმე ჰქენ და წიგნი
მასწავლე. მე ერთი ობოლი ბიჭი ვარ, თუ მე ვერ გადავიხდი სამაგიეროს,
ღმერთი ხომ დიდია!..
რას ბძანებთ?.. მაინც ისე უსაქმოდ ვაღამებდი ჩემს დღეს. მე რომ მაშინ
წიგნი მცოდნოდა და ის ზღაპრები მეკითხნა, ჩემს ბედს ძაღლიც არ
დაჰყეფდა.
— მართლა გულითა ხარ მოწადინებული? — მკითხა გლახუკამ.
— რას ამბობ? მოწადინებულიო!.. ზედ დავაკვდები, შენ ოღონდ ეგ
სამადლო საქმე მიყავ! — ვუპასუხე გიჟსავით.
— მაშ თუ აგრეა — ადვილია.
— ვაცხონე მამა-შენი!.. — შევყვირე გახარებულმა, — მადლიანი ბიჭი
ყოფილხარ.
— ნუ გგონია, რომ მე გასწავლი. მე არ დაგზარდებოდი, მაგრამ ხომ იცი,
ძმაო, მოცლა არა მაქვს, მე კაი ოსტატს გიშოვნი.
ფერი მეცვალა, ეს რომ მითხრა. როგორც თავმოწონებული ფარშავანგი
ჰხარობს მინამ თავის შავ ფეხებს დაინახავს, როცა კი ძირს დაიხედავს და
თვალს მოჰკრავს, მაშინვე ფრთებს დაღონებული ჩამოჰყრის, — ისე ამ
სიტყვებზედ ჩემმა ჯერ წახალისებულმა გულმა ჩამოჰყარა ფრთები.
— ეჰ, ძმობილო! — ვუთხარი გულნატკენად — შენშიაც მოვსტყუვდი.
ოსტატს კაი გაძღოლაც უნდა, მე ცალი ფულიც არა მაქვს თვალზედ
მივიკრა. ვხედავ, რომ ტყუილ-უბრალოდ წახალისდა ჩემი წადილი.
იმან გამიცინა და მითხრა:
— აჩქარებული კაცი ჰყოფილხარ, თოფის წამალსავით ჰფეთქავ. განა მე არ
ვიცი, შე კაი კაცო, რომ მე და შენისთანა კაცს საოსტატო ფული არ ექნება?
მე იმისთანა ოსტატს გიშოვნი, რომ უფულოდ გასწავლოს.
— გულს მირბილებ განა? — ვკითხე უჯერობით.
— დამიჯერე, მართალს გეუბნები.
— მართალს?!
— ჰო, ისეთი კაცი გიშოვნო, ძმასავით მოგეხმაროს.
— ბიჭოს!.. მაშ ღვთის კაცი ყოფილა!..
— შენ არა სტყუი. სწორედ ღვთის მსახური კაცია. მეც იმან მასწავლა,
ღმერთმა გადაუხადოს სამაგიერო.
— არა, — დამაცა: როგორ თუ ღვთის მსახურია, სამღვდელოა?
— სწორედ. შენ ხომ ამბობ — ფულიო, ფული კი არა, სანთლით ეძებს
შენისთანა მოწადინესა, რომ წიგნი ასწავლოს. ვისაც არ უნდა, იმდენს
ეჩიჩინება, იმდენს ეჩიჩინება, რომ ძალად ანდომებს. მეც ისე მნახა
ერთხელ აქ ქუჩაში. დაილოცა ის დღე, ჩემთვის კაი დღე იყო... დამიწყო
დალოცვილმა ლაპარაკი: სადაური ხარო, აქ რას აკეთებო? მეც
ყოველისფერი მოვახსენე. რა გავაგრძელო, ისე მოინადირა ჩემი გული
ტკბილის სიტყვით, ისე შემიჩვია, რომ, ბოლოს, წიგნის სწავლებაც
დამიწყო. რა მე?.. ათიოდ პატარა ბიჭები, ამ ჩვენს უბანში მოგროვილები,
იმასთან დადიან და სწავლობენ. როგორც შენ, ისე იმან იმათგან გროში არ
იცის. მე ერთხელ, ჯამაგირი რომ ავიღე, მინდოდა მიმერთმივა ორი მანეთი
იმ დალოცვილისათვის, მაგრამ, თუმცა არ გამიწყრა, მიწყინა კი.
— მამა გყავს? — მკითხა მე.
— არა, შენი ჭირიმე!
— დედა?
— გახლავთ.
— ვინ ინახავს?
— მე, შენი ჭირიმე! ჩემს მეტი არავინა ჰყავს.
— მაშ ეგ ფული დედა-შენს შეუნახე, — მიბძანა თავისებურად
გულთბილად, — შენ რა გაქვს, მე რა უნდა მამცე?
— დედა-ჩემს თავისი წილი გავუგზავნე და ეს გადავანარჩუნე, რომ თქვენ
ლოცვაში მომიხსენიოთ.
— ლოცვა არც ფულზედ და არც ფულით არ იყიდება.
— საყდრის და ღვთის სადიდებლად მაინც მიიღეთ, შენი ჭირიმე!
— ღმერთი, ჩემო ძმაო, მარტო კარგის საქმით იდიდება და არა ფულითა.
— მიწყრებით, შენი ჭირიმე!
— არა, მე მართალს გეუბნები.
— მაშ რა ვქნა,მიბძანე?
— შენთვის შეინახე: თუ მეტია შენთვის, იმას მიეცი, ვინც მე და შენზედ
უფრო ღარიბია, მაგას უფრო მოგიწონებს ღმერთი. აგერ, ამ თქვენის ქუჩის
ბოლოს, ერთი ღარიბი სახლობა არის, პურის შოვნის ილაჯი არა აქვთ, მე
და შენ კი ყოველ-დღე მაძღრები ვართ...
ეს ისეთნაირად მითხრა, რომ არ დაიჯერებ, მაშინვე გამოვტრიალდი,
ვიპოვე ის სახლობა და იმისთვის გადადებული ორი მანეთი იმათ
მივართვი. აი, რა მადლიანი კაცია!.. ნეტა თითონ ჰქონდეს რამე მაინცა!
ღვთის განაჩენი არა აბადია-რა, დღე-დღეურად ძლივა სცხოვრობს. მაგრამ
სულ ტყუილი ყოფილა, კაცს რაკი ღვთის მადლი ჩაესახება გულში,
მდიდარია თუ ღარიბი, მაინც მადლის გზაზედ წავა. მაგ კაცის ამბავი რომ
გიამბო, არ დაიჯერებ, იმისთანა რამ არის. საცა კი სიკეთეა ამ უბანში,
იმისი მადლიანი ხელიც იქ ურევია. დაილოცა ღვთის სამართალი, რომ მე
და შენისთანა თავმინებებულ კაცს მაგისთანა პატრონს გაუჩენს ხოლმე!..
მე თუ კაცი ვარ, ეგ იმისი უნარია, ღმერთმა გადაუხადოს! ტყუილად კი არ
არის ნათქვამი: ჩვენისთანა კაცის ვალისა ღმერთია მზღველიო. აგერ
თითონაც გამობძანდა, — დაატანა გლახუკამ და მიმახედა საყდრისაკენ.
წირვა გამოსულიყო, თეთრ-ჩადრიანი დედა-კაცები თეთრად მოედვნენ
ქუჩასა; კაცები კი, როგორც მოგეხსენებათ ჩვენი ადათი, ჯგუფად
შეგროვდნენ საყდრის დერეფნის წინ და დაიწყეს თავისებურად ყაყანი.
იმათში შეერია ერთი მაღალტანიანი, ახალგაზრდა მღვდელი.
— ის არის ? — ვკითხე გლახუკას, თვალი კი იმ მღვდლისაკენ დამრჩა.
— აბა, ის არის, ძმაო, წამო, კურთხევა ვსთხოვოთ.
IV
პასუხის თქმა აღარ დამაცალა, წამოდგა და წავიდა საყდრისაკენ. მეც თან
ავედევნე. მივედით. ის მღვდელი შუაში იდგა, ხალხი ბუზსავით ირევოდა
იმის გარშემო. ზოგს ის ელაპარაკებოდა, ზოგიც დაუზარებლად პასუხს
აძლევდა, ზოგი გაეხუმრებოდა, ზოგს თითონაც გაუხუმრებდა, და მაშინ
უნდა გენახათ გულიანი ხარხარი ერისა.ზოგი კიდევ სულგანაბული
შესცქეროდა, თითქო დაჯერებულიაო, იმის პირიდამ ოქრო
გადმოვარდება, და შიშობს, ხელიდამ არ წამივიდესო. ბევრი სიკეთე უნდა
დაეთესოს კაცსა, რომელსაც ეგრე სიყვარულით გარს არტყია ხალხი! კაციც
ის არის, შენი ჭირიმე, და ქუდიც იმასა ჰხურავს. ალბად კაი კაცსაც თაფლი
აცხია, რომ დიდი და პატარა ბუზსავით ზედ ეხვევა!.. დედამიწის ზურგს
ბევრი არ უტარებია იმისთანა.
სწორედ კაცს რომ წყალი მოსწყურდება, ისე მომწყურდა იმის სიტყვების
გაგება. გადავიხარე თავი, რომ დამენახა და გამეგო რამე. წინ ედგა ერთი
პატარა ბიჭი თავჩაღუნული.
—ყველა, ყველა და, შენ რატომ ჩემთან აღარ დადიხარ? — უბძანა
მღვდელმა,— მოგწყინდა განა, შე ცუღლუტო, წიგნის კითხვა?
— მე რა ვიცი? — უთხრა ბიჭმა, — მამა-ჩემი არ მიშვებს. — მღვდელი
თითქო შეკრთაო, ისე ეწყინა ეს პასუხი.
— რატომ არ გიშვებს?
— გეყოფა, რაც ისწავლეო, — მეუბნება.