Şannı Üüredici - 18

adamış büük averä. Çoyu özenmiş kazansın o varlıı, ama taa çoyuna lääzımmış
bu cömert hem gözäl kız.
Toplanmış bunca insan. Türlü şiretliklän savaşmışlar aldatmaa yılanı. Tüfekkılıçlan korkutmuşlar onu. Kimisi, ani taa girginmiş, kapmış onu ensedän ya
da kuyruundan, ama zapedememişlär onu. Yılan taa da pek sıkmış zavallı uşaa,
te-te buuacek onu. Görmüş kurtarıcılar, ani olmayacek bişey, utanıp, brakêrlar
yılanı raada da çekilerlär bir tarafa.
Kıpıtmış padişaa da taa büük zenginnik adamış, salt bir zararsız kurtarsınnar
kızı. Türlü-türlü savaşmışlar, ama birisi kurtaramamış zavallı gözelim kızı. Salt
açan peydalanmış bu adam, yılan kendisi boşanmış kızdan. «Va-a!» – kopmuş
bir ses dolayda. Kucaklayıp kızı, ani şansora kaybedärmiş kendini, bu erif vermiş
onu padişaaya. Pek sevinmiş padişaa da demiş:
-Şükür, çocuum, ani kurtardın bizi bu duşmandan. Salt bir sän olacan
burada çorbacı. Ama kırlat bu titsiyi auldan hem sölä ona, başka uuramasın
bizlerä. Al hepsini, ne görersin, çünkü bän şansora ihtärım.
Adam çekmiş yılanı auldan dışarı. Yılan sölemiş ona, ani şindi gidip sarılacek
bir başka padişaanın kızına, ani taa da gözälmiş, ama çok taa fukaaraymış.
Onuştan sımarlamış adam, yaklaşmasın ona. Ama adam dayanamamış da istemiş
makar bir gözlän baksın o gözäl kıza. Yılan denemiş adamı yıraktan da demiş:
- Söledim sana, gelmeyäsin burayı. Ne alacan bunnardan? Sana etmediydi mi
o varlıklar?
- Geldim söleyim sana, ani o karı çıkmış pınardan da aararmış seni. Gidäsin tez
erinä, senin pınarın – boş, – aldatmış adam yılanı, ama bilmemiş, neyä çıkacek
onun şakası.
Gitmişlär pınara, almışlar kızı da yannarına.
- Salver, yalvarêrım, genä o çatıylan beni, zerä korkêrım, düşmeyim bir taş
üstünä. Ama kızı al kendinä, – demiş yılan.
Salvermiş adam yılanı pınara.
- Çek çatıyı geeri! – baarmış o.
- Nasıl orada, birkimsey engel etmeer mi sana? – sormuş adam.
- İslää, yok kimsey. Git da başka uurama burayı, – bitki lafını sölemiş adama
yılan.
Adam kala-kalmış erindä, bilmäzmiş näpsın... «Neredä olsun bu karı»? –
düşünärmiş o, sararkan çatıyı.
- Sän taa burada mı? – sormuş yılan.
- Burada, burada, – gelip kendinä, cuvap etmiş adam.
- Ozaman seslä taa bir iş. Senin karın bir islää erdä bekleer seni, – demiş yılan.
Gelmiş adam bu fukaara padişaanın kızınnan zengin padişaaya. Baksa: türlü
imeklärlän kurulu masa yanında kıvrak giiyimni çalışırmış onun karısı, ani
pınardaydı, da ölä yalpak hem konaklı teklif edärmiş musaafirleri sofraya, sansın
hiç diilmiş o ilerdeki insan.
235
- Buyur, sevgilim, buyur karşıya, – gülüşü üzündä çaararmış karı kocasını.
Şaşmış adam da demiş kendi-kendinä: «Şükür yılana, ani bölä oldu».
Büün dä büük havezlän, sevimni yaşarmış o karı-koca. Onnara da izmet
edärmiş o iki kız, ani kurtarmışlar yılandan.

Yazıldı Patkan Kolinin annatmasına görä.
KISMETLİ
Çoktan-çoktan yaşarmış dünnedä üç fukaara kardaş. Çıkmış onnar da gitmiş
evdän yabancılıkta kısmet aaramaa. Küüdän biraz aralandıynan, karşı gelmişlär
bir däduya.
- Nereyi, ollarım, gidersiniz? – sormuş dädu, yaklaşıp onnara.
- Gideriz, boba, kısmet aaramaa, – demiş en büüyü.
- Ne isteersin sän? – sormuş dädu ona.
- İsteerim olsun bir sürü koyunum da gelän-geçenä vereyim bir parça piinir, –
bakarak dädunun üzünä, demiş çocuk.
- Te bayır sırtında senin sürün köpeklerinnän, çobannarınnan – bekleerlär seni.
Hızlanmış çocuk orayı, bulmuş sürüyü otlayarak. Köpeklär ona yaklaşmışlar
kuyruklarını sallayarak, çobannar da sırıdarak.
- E sän ne isteyecän? – sormuş dädu ortancaya.
- Olsa bir dermenim, gelän-geçenä veririm bir parça ekmek, – cuvaplamış
çocuk.
- Git da bayır ardında bulacan kendinä bir dermen.
Kopuşmuş çocuk orayı. Baksa: dermen dönärmiş, un üüdärmiş. Almış o kaşıı,
doldurmuş unnan buncak çuval.
Üçüncüsü, en küçüü, istemiş evlensin, ama kim gideceymiş ona, açan yokmuş
onun ne aulcuu, ne dä bir bordeycii.
- Gidecän uz, – demiş dädu, – da, etiştiynan daaya, bulacan kısmetini bir
küçük evceezdä.
Hakına, burada eşiktän el etmiş çocaa bir gözäl kızçaaz da buyurmuş onu içeri.
Şindi hepsi çocuklar kendi işinnän zanaatlanarmışlar. Birkaç vakıttan sora
dädu dolaşmış çocukları. Geldii gibi çobana, köpeklär sarıvermişlär yolcuyu,
paralayaceklär, ama çoban kalkmamış erindän, karşılasın musaafiri.
- Versänä bir parça piinircik, – istemiş dädu ondan.
- Açan bän gelän-geçenä verecäm birär parça piinir, bana kendimä kalmayacek,
gelir olmayacek, bän kuruda kalacam, – cuvaplamış çocuk da dönmüş däduya
ardınnan.
- E-e, näbayım, yoka yok deniler, – sölemiş dädu da gitmiş yoluna. Ama çoban
kalmış salt bir sopa elindä. Yok olmuş koyunnar, kesilmiş köpek sesi, erimiş
236
erindä öbür çobannar.
Etişmiş dädu dermenciyä. Adımnayıp gıcırdaklı dermen içinä, uzadıp elini
hem iildip başını, istemiş yolcu bir parça ekmek. Dermenci sert bakmış ona da
demiş:
- Açan bän gelän-geçenä verecäm birär parça ekmek, ozaman neçin bän
çürüyerim burada, benim kaybelir gelirim. Yok sana ekmek.
«Yoksaydı, yok olsun», – demiş dädu kendi-kendinä da alatlamış yoluna.
Çıkmış çocuk dermendän da siiredirmiş, nicä dädu topallayarak ayırılarmış
ondan. Baksa: dermen, sansın er içinä batıp, kaybelmiş. Kalmış bu da kurulu,
yırtık paraliya elindä.
Gün kauşarkan, etişmiş dädu en küçük kardaşa, urmuş tokada. Çıkmış ona
karşı gelin, gülüşü üzündä, da buyurmuş yolcuyu içeri. Asmış onun yırtık
kojuunu çiviyä, oturtmuş adamı sofraya, doyurmuş, sora teklif etmiş yıkasan
onun başını sıcak suylan, ama dädu ret etmiş da uyuklamış pat üstündä sıcak
sobada. Bu vakıt etişmiş iştän çocuk ta, gelinin kocası.
Çıkmış gelin çocaa karşı:
- Uuradı bir dädu, isteer bizdä gecelesin.
- Kablettin mi? – sordu çocuk.
- Kablettim, istedim yıkayım onun başını, ama o dedi, ani o yaralıymış da
iireneceymişim.
Ozaman çocuk yaklaşmış däduya da demiş:
- Hadi, dädu, yıkayalım başını da, bekim, buluruz ilacını da.
- Benim yılacım – uşak yaası. Siz kayılsınız mı kesäsiniz uşaanızı benim için?
- Kayılız, – demiş çocuk biraz düşündüktän sora.
- Batülarınız vermedilär bana ne bir parça piinir, ne dä ekmecik atmaa dişimä:
onuştan da şindi kaldılar kuruda. Ama sän kıskanmadın bişey. Onuştan acıdım
seni. Biläsin, çocuum, ani bän – Allaa. Çaaracam sizi orayı, yanıma. Hederlezä
karşı yollayacam sana bir balan beygir, angısı getirecek sizi orayı, yukarı.
Yazıldı Mamucuka Pançunun annatmasına görä.
İKİ MOÇUGA
Bir fukaara adamın varmış bir bölük uşaa, ama yokmuş bir dä çizi topracıı,
neylän baksın onnarı. Alıp başını, adam çıkmış evdän aaramaa bişey-bişey
imeelik için. Gidä-gidä karşı gelmiş bir däduya.
- Nereyi, çocuum? – sormuş ona dädu.
- Var kalabalıım, boba, ama yok neylän bakayım onu. Giderim, bekim, bulurum
bişey-bişey dişimä atmaa.
- Gel gecelä bendä da sabaa gidärsin evinä.
237
Adam kalmış däduda. Sabaalen dädu vermiş ona bir sofra da demiş:
- Açan deyecän «Kurul, sofracıım!», onda olacek türlü imeklär. Onunnan da
sän bakacan uşacıklarını.
Gelirkän evä, onu tutmuş karannık, da o kalmış komşu küüyündä kumisindä.
Gördüynän saadıcı, kumiţa başlamış yuurmaa kendini, ani yokmuş ne koysun
önünä.
- Sän, kumiţa, hiç düşünmä, bän bulacam neylän kırpınmaa. Kurul, sofracıım!
– demiş adam, da onun üstündä tütmüş türlü imeklär.
İyip-içmişlär, cümbüşlenmişlär, sora saadıcı yattırmışlar başka sobada1.
Kumiţa o gecä hiç uyamamış: onun pek tamahı geçmiş o sofraya. Onuştan o
sabaayadan yaptırmış adamına bir başka sofra da, diiştirip, karı-koca brakmışlar
onu saadıcın sofrasının erinä.
Sabaalen, aydınnanarkan, saadıç, alıp sofrayı, gitmiş evinä da koymuş boş
sofrayı uşakların önünä. «Kurul, sofracıım!» – birkaç kerä demiş o, ama sofrada
bişey görünmemiş.
- Ya ne käämil sofran var senin! – baarmış karı da urmuş adamın tepesinä bir
sofra.
Yok ne yapsın adam da genä gitmiş evdän sofra sırtında. Giderektän karşı
gelmiş genä o däduylan.
- Nereyi, çocuum, gezdirersin o sofrayı? – sormuş dädu.
- Bu sofra diil benim, ama kuminin. O diiştirmiş onu.
Dädu vermiş adama iki moçuga da demiş:
- Al bunnarı da git genä kuminä. Açan deyecän “Lup-tup, moçuga!”, onnar
sana iş yapacek.
Kumilär pek konaklı karşılamışlar saadıcını: hatırlamışlar onu. İkramnamışlar,
sansın ne suan imişlär, ne dä suana kokarmışlar. Yattırmışlar saadıcı genä o
sobaya. Gidirkän yatmaa, adam demiş:
- Bakın, kumi, salt demeyin bu sopalara “Lup-tup, moçuga!”.
Yorgun saadıç tezicik dalmış uykuya, ölä hırlamış, ani pençerelär dä cıngırdarmış.
Ama meraklı kumiţayı bu moçugalar brakmazmış raada. «Ne verir bunnar da,
acaba?» – düşünmüş o da yavaşıcık demiş: «Lüp-tup, moçuga». İşidip bunu, bir
moçuga konmuş kumiţanın sırtına, öbürü tepesinä, sora onnar diişilmişlär, taa
sık-sık kaptırarmışlar karıya her taraftan, karı kıpıtmış, baarmış kumiyä. Henez
kumi peydalanmış, bir moçuga annısına kabletmiş. Düümüşlär moçugalar
kumiylän kumiţayı, eşek sudan gelincä, onnar saadıcı yardıma çıırmayınca.
Yalvarmışlar saadıcı, diz çöküp onun önündä, durgutsun moçugaları. Uyanmış
saadıç, «tpru-u» demiş, da moçugalar, uslanıp, kapu ardına konmuş.
- Verin geeri soframı, zerä bän onnarı kızıştırırsam, taa da beter olacek.
- Al sofranı da, moçugalarını da, başka uurama burayı, – alatlan demiş kumiţa,
angısına, bezbelli taa çok moçuga düşmüş.
1
Soba – oda, içer.
238
Almış saadıç moçugaları koltuuna, urmuş sofrayı omuzuna da gelmiş evä.
Topla, karı, uşakları, şansora yaşayacez! – baarmış yıraktan adam.
Birkaç vakıttan sora o padişaalıkta kopuşmuş bir cenk. Gitmiş bu adam
padişaaya da demiş:
- Padişaam, ne verecän bana, eer ensärsäm duşmanı?
- Nasıl sän enseyecän okadar askeri? – şaşıp, sormuş padişaa.
- Orada – benim işim.
- Verecäm sana yarım padişaalık, salt ensä, – demiş padişaa.
Açan adam konmuş duşmanın önünä iki moçugaylan, baş askercinin biri
demiş:
- Näbacek bu erif bizä iki moçugaylan? Biz onnarı kıyacez, ufak-tefek yapacez.
- Lup-tup, moçuga-a! – baarmış adam, da çeketmiş düüş.
Uçuşmuş moçugalar, düümüşlär-daatmışlar duşmanı da çorbacısına gelmişlär.
Te nasıl bir adam kurtarmış ölümdän padişaanın askerini. Vermiş padişaa
adama yarın varlıını da demiş:
- Lääzım olduynan, bän genä seni çaaracam.

Yazıldı Ţırka Cöcinin annatmasına görä, 1991 y.
VİLİYATÇI
Varmış üç kardaş. İkisinin varmış ikişär bin hektarı, üçüncüsünün, en
küçüünün – bin, ama o taa ii yaşarmış öbürlerindän. Kıskanmış batüları bunu da
istemişlär bozmaa çocuun yaşamasını. Toplandıynan bir gün kırçmaya, aldıynan
biraz kafaya, kardaşların biri demiş en küçüünä:
- Senin karın gözäl, akıllı, ama seni bişeyä saymêêr.
- Nasıl ölä saymêêr? Yannış senin lafın. Yaşayın siz dä ölä karılarınızlan, nicä
bän yaşêêrım, – inkär etmiş çocuk.
- Ha-ha-ha, – genä debreşmiş agası. – Senin gözelinnän oynaşırım, nicä kedi
bir yumaklan. İsteersin mi şindi gidip-getireyim sana burayı onun üzüünü?
- Nicä gidecän, ölä dä gelecän, – demiş kardaşı.
Tutunmuşlar bunnar baas da annaşmışlar: eer getirirsä üzüü kırçmaya, ozaman
kardaşı kaybedecek bin hektarını hem karıylan ikisi kalaceklar onda çırak su
taşımaa.
Baas kesildiynän, agası gitmiş Cadı Babusuna, adamış ona çok para, salt
çalışsın da getirsin ona gelinin üzüünü. Gelmiş Cadı Babusu karıya da almış onu
yıraktan:
- Zamannêêrsın, gözelim! Hiç ayakta durmêêrsın, hep bişey-bişey yapêrsın.
- A-a, babu, sän mi? Ne haber getirdin?
239
- Hepsi islää, ama isteerim taa ii olsun, onuştan, dedim, geçerektän uurayım,
kızım, dolaşayım seni dä. Gel, okuyayım seni, ani taa gercik yaşayasın sevgili
adamınnan. Sana lääzım taa biraz gözellik hem tuyannık.
Karı kayıl olmuş, ki okunsun. Yıkanırkan, çizdirmesin üzüünü deyni, babu
çıkartmış onun üzüünü da saklıdan koymuş onu cebinä. Geldiynän evä, vermiş
onu bu erifä. Bu da, gidip kaçarak kırçmaya, uzatmış üzüü kardaşına?
- Te senin üzüün. Şindi inandın mı? Baas – benim.
- Da, senin, – demiş kardaşı da çıkmış dışarı.
Ertesi günü avşamnen, nicä çok kerä olurmuş, alıp karıyı, gitmiş çocuk
gezinmää Tuna boyuna. Karı gidärmiş şüpesiz ilerdä su boyundan da nesä büük
havezlän annadarmış adama. Bu sa, urup bir kakma, devirmiş onu su içinä,
deyip: “Bölä karı bana diil lääzım!” Sora gitmiş agasına da kalmış onda çırak.
Ama Tuna kabletmemiş kendi sularına bu günahsız karıyı da çıkarmış onu
kenara, bir büük süüt aacının altına. Karannıkta karı saklanmış onun kökünä
da düşünärmiş, nereyi sora gitsin. Burada sa, yakında, taman şeytannarın
yuvasıymış. Toplanmış binnärlän şeytan, ani verirmişlär tarturlarına2 cuvap, kim
ne yapmış. Büük takaza olmuş bir topal şeytancaa, ani geç kalmış cuvap etmää.
- Sölä, topal eşek, ne yaptın bu gecä? – sormuş ona tartur.
- Bän kör ettim padişaayı, ani görmesin, ne olêr onun vatanında.
- Pek islää yaptın. Onun gözü şansora görmeyecek, brii yıkanmayıncak süüt
aacının yapraklarınnan.
Karı hesaba almış bunu. O almış fıtasına biraz yaprak o süüt aacından da,
sivişip bir tarafına, saklanmış daa içindä.
Horozlar öttüynän, şeytannar da kaybeldiynän, sabaa karşı o çıkmış bir geniş
yola. Küüdän-küüyä gezeräk, bu yapraklarlan o düzeldirmiş buncak sakat-kör
insan. İşitmiş bunu kör padişaa da çaarmış karıyı ona.
Karı ilaçlamış padişaayı. Açtıynan gözlerini, padişaa demiş ilaççısına:
- Al kendinä altın nekadar götüräbilärsän.
- Bän ilaçlêêrım parasız, iilik için, – demiş insan.
Ozaman padişaa utanmış da yollamış karıyı filan erä, viliyatçılık etsin. Karı
kayıl olmuş da gitmiş o viliyata.
Birkaç vakıttan sora buralara çıkışmış onun kocası. Annatmış, ani kaçmış
çıraklıktan, raat yaşamak aaramaa, hem nicä batüsunun beterinä yok etmiş
sevgili karısını.
- Bändim senin karın, – demiş viliyatçı karı da annatmış adama, nelär geçirmiş
başından. – Gel toplanalım bireri da başka kerä seslämeyelim herbir duşmanı.
Ko şindän sora batü taşısın bizä su.
Bekim, ölä yapêr kimisi, ama burada masalın bitkisi.

2
Yazıldı Patkan Kolinin annatmasına görä.
Tartur (moldobanca “tartor”) – şeytannarın öndercisi.
240
KISMETLİ
ÇOCUK
Bir kerä bir dumansız havada üç çocuk annaşıp çıkmışlar evdän kısmet
aaramaa. Gideräk yolca, onnar geçmişlär bir gözäl kızın yanından, ani otladarmış
koyunnarı, da hepsi beenmiş onu.
- Nereyi, ba çocuklar? – sormuş kız.
- Kısmet aaramaa, – demiş bu olannar.
- Gidin. Eer bulmarsaydınız, gelin geeri burayı.
Gitmişlär onnar, gitmişlär da etişmişlär çatıraa, neredä durarmış bir büük
taş, angısından ayırılarmış üç yol. Kapmış onnar herkez kendi yolunu, ama
kotarmışlar, ani filan gündä, toplanıp genä burada, annadaceklar, kim ne kısmet
bulmuş.
Yolda karşı gelmiş onnar bir däduylan.
- Nereyi, çocuum, çıkmışın bu sıcak koyusunda susuz-ekmeksiz? – sormuş o
birinä, angısının yolunda bulunmuş dädu.
- Giderim, boba, kısmet kendimä aaramaa, – demiş o.
- Na sana te bu aynayı: onda senin kısmetin, – demiş dädu da kaybelmiş
çocuun yanından.
Atmış gözünü bu erif aynaya da görmüş onda o çoban kızını, ama ölü. Çocuk
ilktän sanmış, ani o kız uyuyarmış, ama o ne kıpırdarmış, ne dä soluyarmış.
Çocuk beenmemiş aynayı da istemiş kırsın onu. Fıydırmış aynayı erä da, açan
kaldırmış ayaanı, savaşmış ursun onun üzünä bir ökçä, ona gelmiş er altından
bir ses, ani pek benzemiş o çoban kızın sesinä: “Koru aynayı: onda benim
kısmetim”. İilmiş çocuk, bakmış aynaya, ama görmüş onda hep o ölü kızı. Taa
da kırılmış erifin ürää, da o istemiş şindi fıydırsın bu pıstiya sırçayı yıraa çalılık
içinä. Taman kurulmuş ne kuvedi varsa salsın aynayı da kurtulsun ondan, genä o
ses ilişmiş kulaana: “Koru, dedim, aynayı, zerä fıydıracan kısmetimi”.
Şaşmış çocuk da uslanıp koymuş aynayı cebinä. Sora, yavaş-yavaş
adımnayrak, te ne aklına gelmiş: “Acaba ne kısmet düştü öbür çocuklara?”
İkinci çocaa dädu vermiş bir kızak da demiş:
- Al te bu kızaa: onda senin kısmetin.
- Yok onda bişey, ba dädu, neçin boşuna sürükleyim onu? – demiş çocuk.
- Koru onu: onda senin kısmetin, – genä demiş dädu, ama şindi taa da sert, da
kaybelmiş çocuun yanından.
Çocuk ta gitmiş yoluna, çekeräk boş kızaa ardına.
Üçüncü olana dädu baaşlamış bir şişecik diri su da demiş:
- Al te bunu: ondadır – senin kısmetin.
- E nasıl kullanmaa onu, ba dädu? – sormuş çocuk.
- Açan, alıp ondan bir yudum su, pufkuracan ölüyä, osaat o dirilecek.
- Aha, şindi annadım, saa ol, boba, – şükür etmiş erif da hiç annamamış, nicä
kaybetmiş däduyu yanından.
241
Toplandıı gibi bireri, genä o taşın yanında, nicä annaştıydılar, çocuklar
gösterdilär biri-birinä, kim ne kısmet bulmuş.
- Bana bir dädu verdi te bu aynayı da dedi, ani ondaymış benim kısmetim, –
dedi birisi.
Hepsi hızlandı, baksın aynaya, ama, açan gördülär o ölü çoban kızını, birdän
baardılar:
- Bu o çoban kızı, ba!
- Benim kısmetim te bu kızaktaymış, dedi bana o dädu, – annattı ikinci çocuk.
- Benim kısmetim te bu diri sudaymış, dedi bana dädu, – annattı üçüncü
çocuk.
- Çok laf – dermendä. Pinin taa tez kızaama da gidip kurtaralım kızı.
Etiştii gibi kızın yanına, usulunnan yaklaşmışlar ona. Baksalar: ölüsü dä onun
hep ölä gözälmiş, nicä dirisi. Yatırmış kızçaaz, sansın şindi hemen uyuklamış.
Çocuk serpidivermiş onun üzünä bir yudum sucaaz, da kız birdän uyanmışdirilmiş. Çocuklar okadar şaşmışlar, ani dilleri tutulmuş hem salt bakırmışlar
biri-birinä.
- Şindi annadınız, – dedi kız, – kim ne istärdi sölesin.
Açan çocukların çözülmüş biraz dilleri, biri demiş:
- Benim kısmetim aynada.
- Benim kısmetim kızakta, – demiş öbürü.
- Benim kısmetim – diri su, – demiş üçüncüsü.
Sora hepsi istemiş, ani kız olsun onun, da çeketmişlär çekişmää, kızı
paylaşmaa.
- Kız benim, – demiş ilk olan, – neçinki ilkin bän gördüm onu aynada.
- Sän gördün, ama benim kızaam sizi yıldırım gibi getirdi burayı. Eer geç
kalaydık, kızı uyandıramayaceydık, – demiş ikincisi da tutmuş kızın elini.
- Dooru, ama benim diri suyum olmaydı, sizdän dä fayda olmayaceydı. Bän
onu dirilttim, onuştan kız – benim, – demiş üçüncüsü da tutmuş kızın öbür elini.
Bir taraftan baktıynan, sansın onnar hepsi dooru, ama kız lääzım gitsin salt
birinä.
Kimin olacek o?
Dooru düşündünüz. Kız olmuş onun, kim onu diriltmiş.

Yazıldı Moroli Tamaranın annatmasına görä.
242
KURBAN
Bir uşaksız padişaa yalvarmış Allaaya, versin ona bir uşak da o onu adayacek
kurban Evremä. Te olmuş onnarın bir çocuu. Büümüş o bir kaavi hem gözäl erif.
Çocuk işitmiş, ani onu vereceklär kurban Evremä, da demiş bobasına:
- Boba, yap bana bir çift çarık demirdän, ver bana eldiven, bir hiybä, da bän
gidip kendim aarayım Evremi.
Kablettiynän bunnarı, çocuk, çıkıp ana-boba evindän, gitmiş aaramaa Evremi.
Tezdä onun önündä peydalanmış bir bordeycik. Yaklaşıp ona, çocuk bakmış
pençereciktän: içerdä Çarşamba Babusu taranırmış. Urmuş çocuk kapuya, da
çıkmış Babu.
- Avşam hayır olsun, Babu, ver öpeyim elini.
- Saa ol, oolum, ama nasıl düştün burayı, neredä kurt-kuş gezmeer?
- Bobam vermiş beni kurban Evremä. Giderim aaramaa onu.
Geçirirkän musaafiri, Babu vermiş onun elinä bir alma.
- At te bu almayı da, bekim, o sana fayda olur.
Gitmiş taa ötää çocuk da uuramış Cumaa Babusunun bordeyinä. Çıkmış Babu.
- Avşam hayır olsun, Babu, ver öpeyim elini.
- Saa ol, oolum, buyur içeri. Nasıl sän etiştin bana? Burada kurt-kuş gezmeer.
Ne aarêêrsın burada?
- Giderim Evremä kendim. Bobam beni ona kurban vermiş.
Dinnenmiş çocuk da genä yoluna gitmiş. Geçirirkän çocuu yoluna, Babu
vermiş onun elinä bir alma da demiş:
- Gidecän-gidecän da sabaa karşı bir meydan görecäm. Orada – bir göl. Göl
üstündä – çok ördek. Atacan bu almayı onnara da, açan ördeklär toplanacek,
sän tutacan en büüyünü onnarın. O gösterecek Evremä dooru yolu hem yardım
edecek sana.
Çıkmış çocuk o gölä,
Atmış em ördeklerä.
Açan ördek toplanmış,
En büüyünü erif tutmuş.
Buymuş Evremin kızı,
Ayakları, kırmızı.
- Neçin beni sän tuttun? –
Ona ördek takıldı, –
Buralarda bizdä düün.
Şindi bensiz – gelinsiz –
Düün bitecek bişeysiz.
- Sän yolu gösterecän,
Sora burayı dönecän.
243
- Gel ozaman ardıma,
Götüreyim bobama, –
Demiş ördek adama.
Gelmiş çocuk Evremä da sölemiş, ani onu bobası vermiş ona kurban. Ama
canını kurtarsın deyni, istemiş o yapsın Evremä bir iş. Evrem sımarlamış çocaa,
yapsın bir gecedä bir köprü Tunanın üstündä, ani yannarı olsun eşillik, üstündä
dä taligalar gezsin.
Gelmiş çocuk küsülü da demiş ördää:
- İsteer bobam, yapayım ona bir köprü. Olur mu bu iş bir gecedä, ani yannarında
eşillik olsun hem üstündä taligalar gezsin?
- Korkma, – demiş ördek, – sän yat da dinnen. Sabaayadan hepsi gözäl olacek.
Gün çıkarkan, ördek uyandırmış çocuu da göstermiş ona köprüyü. Çocuk,
çaarıp Evremi, göstermiş ona köprüyü. Evrem bakmış da şaşmış: Tuna üstündä
yalabıyarmış bir eni köprü, yannarında – eşillik, üstündä taligalar gezärmiş. Ama
Evremin taa varmış işleri. Şindi sımarlamış o çocaa, yapsın ona bir gecedä bir
oniki kurnalı çöşmä – altı kurnasından aksın sıcak su, altısından da suuk.
Gelmiş çocuk ördää da sölemiş:
- Dedilär, yapayım bir çöşmä oniki kurnaylan – altısından aksın sıcak su,
altısından da suuk.
- Kahırlanma, ba çocuk, sabaayadan çöşmä olacek.
Sabaayadan çöşmä hazır olmuş. Gelmiş Evrem, bakmış da pek şaşmış, açan
görmüş oniki kurnalı çöşmeyi. Ama genä brakmamış çocuu raada da sımarlamış
ona, yapsın bir gecedä bir manastır, angısında oniki popaz okusun.
- Yok bişey, – demiş ördek, – bu da olacek. Sän git da dinnen.
Sabaalen klisenin çannarı uyandırmış çocuu uykudan. Gitmiş çocuk Evremä.
Görüp onu, Evrem sormuş:
- Ne? Oldu mu?
- Yaptım bunu da, – demiş erif.
Ama gidecää zaman Evremä, ördek demiş çocaa:
- Soraceklar, manastır, hazır mı, – sän de, ani yaptın, hem taa de onnara,
ani sizin dediiniz oldu, ama bana sormadınız, aaç mı bän osa susuz mu. İstä,
seni braksınnar anana-bobana gidäsin, biraz orda dinnenäsin, sora genä burayı
geläsin.
İşitmiş bunu Evrem da demiş:
- Git anana-bobana:
Çok iilik yaptın bana.
Sän şansora kurtuldun,
Eni eceli buldun.
Almış çocuk ördää da yollanmış evä padişaaya.
Şüpelenmiş Evrem da toplatmış ördekleri. Baksa: ördek-kız yokmuş aralarında.
Şindi Evrem annamış, ani çirkin aldanmış. Köprü, çöşmä, manastır, diil çocuun
244
elinnän yapma, ama ördään. Tez yollamış bir sürü ördek o yanına, bir dä bu
yanına, tutsunnar çocuklar kız-ördää.
Çocuk kaçırmış da hep geeri bakırmış.
- Ne sän dayma ardına bakêrsın? – sormuş ona kız-ördek.
- Of, korkêrım, tutmasın biri bizi yolda.
- Korkma, tutmayaceklar.
Açan yaklaşmış onnara ördeklär, kız yapmış çocuu bir bet, yırtık rubalı, uzun
sakallı dädu, ani bir yıkık manastırın yanında durarmış. Kendisi kız olmuş
çimennik ortasında bir çiçek.
Sarmışlar ördeklär däduyu, sormuşlar ona:
- Görmedin mi, geçmedi buradan bir çocuklan bir kız?
- Buraları çoktan unudulmuş. Eveldän-ezeldän buralarda kimsey gezmeer, –
cuvap etmiş dädu.
Dönmüşlär ördeklär geeri da sölemişlär, ani bir yıkık manastırın yanında,
dädudan hem bir çiçektän kaarä, kimseyi görmemişlär.
- Eer alaydınız birär yapracık o çimendän hem çiçektän, bir taşçaaz o manastırdan,
bir saççaaz dädunun sakalından, ozaman onnarın kendileri geleceydi burayı, ama
bölä kaybettik ikisini dä, – tüülanmış Evrem.
Etiştiynän küüyün kenarına, çocuk brakmış kızı da gitmiş getirmää ona ruba,
ama çok oyalanmış orada. Sevindii gibi çocuun kurtulduuna, padişaa hazırlanmış
onu eversin bir başka padişaanın kızına. Ördek-kız beklemiş-beklemiş da
padişaanın tokadına urmuş. Çıkmış bir kul da sormuş:
- Ne isteersin, mari kız?
- Geldim kul yanaşmaa, sizdä biraz yaşamaa.
Almışlar onu kul. Yapmışlar imää da kurmuşlar sofrayı. Eni kul durarmış
ayakça da bakarmış, nicä ana-boba hem çocuk kaşıklarmışlar çorbayı. Salmış
çocuk kaşıını çorbaya, almış bir-iki buka, da nesä cıngırdamış çanaan dibindä.
Baksa: kaşıında kalmış ördek-kızın üzüü. Atmış göz çocuk anaya-bobaya, sora
kıza da demiş:
- Boba, mamu, bu – benim kısmetim.
Yaptılar bir zengin düün. Beni dä ona çaardılar. İdim-içtim, ama o mancalara
doyamadım, çünkü ölä tatlıydılar, ani şindi dä aazımda datları durêrlar.
Yazıldı Keçi Marinanın annatmasına görä.
245
DÜNNÄ GÖZELİ
Bir fukaara çocuun varmış bir beygircii, ani lafedirmiş insan dilindä. Gitmiş
bu iki kafadar bir boyara çıraklık etmää. Gidärkän yolda, çocuk bulmuş bir tüü
da koymuş onu torbasına. “Alırsan da – o kara, almasan da, okadar”, – demiş
beygir. Etiştiynän boyara, çocuk demiş:
- İzmetimiz için, efendi, para almayacam. Salt isteyecäm te bu beygircii ölä
bakasın, ani önündä alafı bitmesin.
- Say, ani annaştık, – demiş çorbacı.
Koymuşlar beygiri dama, çocaa da vermişlär bir karannık oda. Boyarın
varmış taa başka çırakları. Hepsinin odaları aydınnık şılaklanmış, salt eni çıraan
odasında yokmuş ne mum, ne dä lampa. Öläymiş adet orada, ani eni çırak
karannıkta soyunup-giiyinsin. Bunu geçirmiş başından hepsi çıraklar, onuştan
kimisi meraklanmış, sesirgensin pençerä altında, işitsin bundan bir yannış
laf. Avşamnen içersi-dışarsı birtürlü karannıkmış. Çocuk alışıkmış karannıkta
yaşamaa. Girip içeri, çocuk soyunmuş çarıklarını, sora, çıkıp dışarı, silkärmiş
onnarı, saurdarak tasmalarını, kamçı gibi. Saurdup-saurdup, o fışladarmış
eriflerin zotkalarına tasmalarlan. Bunnar sa acıdan kıvranarmışlar erindä, ama
dayanarmışlar. Kapandıynan içeri, çocuk çıkarmış torbasından tomaklarını.
Onnarlan bilä düşmüş masa üstünä tüü. Tüü tutuşmuş da ölä yanmış, ani dışarsını
da şılatmış. Çıraklar, lupur-lupur tekerlenip, kaybelmişlär bir tarafta. Kıskanıp
bu çocuu, ertesi günü çıraklar sölemişlär boyara, ne onnar görmüşlär bu gecä eni
çırakta.
- Neredän sana ölä keskin şılak? – sormuş çorbacı çıraa.
- Tüüdän, – demiş çocuk.
Boyar almış tüüyü ondan.
Lafetmişlär çıraklar da kotarmışlar, ani eni çırak bulacek boyara Yanar Kuşu,
angısından düşmüş bu tüü. İşitmiş bunu boyar da sımarlamış çocaa, mutlak
bulsun ona Yanar Kuşu.
Lafetmiş çocuk beygirlän.
- Olmasın kahırın. Biz gidecez edi gün hem edi gecä da yaklaşacez ulu daayın
dibinä. Orada, en büük aacın altında, yapacam kendimi ölü. Sän saklanacan
ayaklarımın arasına. Yanar Kuş, aydınnadıp ortalıı, geler gecä yarısı o aaca.
Daldan-dala uçup, o tumbama konacek. Sän ol kuşku da tut onu.
- Fu-u, pık, pık, pat, – gecä yarısı Kuş konduynan, çocuk tutuvermiş onu
ayaandan da getirip vermiş onu boyara.
Birkaç vakıttan sora, saklı fisirdeyip, sölenärmişlär çıraklar. “İstä, çorbacı, –
demiş onnarın birisi, – getirsin bu çocuk Canabinä Dünnä Gözelini, ani yaşarmış
yar-bayırlar ardında, deniz boyunda”.
Boyar, biraz esmercä hem betçä bir erif, çoktan dulluunu çekärmiş, karılar
arasında da pek sayılmazmış, ama kayet zenginmiş. O vermiş çocaa izin, getirsin
246
ona Dünnä Gözelini. Gelmiş çocuk beygirä.
- Ne küsülüysün, çorbacı? – sormuş ona at.
- Yolladı boyar, getireyim ona Dünnä Gözelini.
- Korkma, bizim işimiz, – sölemiş ona beygir. – O kız yaşêêr denizdä. Aradasırada o çıkêr kenara. Kollayacez onu, yaklaşıp denizä, yatacez orada. Ama
bak, orayıdan aşacez geniş sular, derin yarlar, üüsek bayırlar. Sän salt sıkı tutun
elemdän.
Gitmiş bunnar da nasıl-nicä etişmişlär denizä. Sabaalen, gün taa henez
gösterdiynän kendini, dumannı denizdän peydalanmış biyaz kaarlı giiyimni,
çiçek başında ölä bir gözäl genç insan, ani çırak açık aazlan donmuş erindä. Ama
çocuk, toplayıp kendini, birdän kucaklamış Dünnä Gözelini da getirmiş onu
boyara. Gördüynän boyarın zenginniini, kız demiş, ani onun da varlıı varmış.
Denizin boyunda, ulu kırlarda, otlarmış onun saalan deniz kısırak sürüsü.
Kız vermiş izin çocaa, haydasın burayı onnarı, ama korusun, dalatmasın beygiri
onnara. Gelmiş beygirä çocuk da annatmış ona:
- Oldu izin, haydayalım burayı kısırakları.
- Hiç kahırlanma, – demiş beygir. – Ziftleyecän beni heptän, salt kalaam
kalsın boşta.
Gezmiş bunnar hayli gün, buluncak sürüyü. Yaklaşmış onnar kısıraklara,
ani, dikip kulaklarını, bakarmışlar bunnara. Sora, kısıp-kısıp kulaklarını, dişlär
meydanda, hızlanırmışlar çıraan beygirinä. Dalayan kısıraan kitlenirmiş aazı da
o çekilirmiş bir tarafa. Çocuk sa basarmış onnara kamçıyı, basarmış kamçıyı.
Sonunda, konup onnarın ardına, tüfek gibi patladıp kamçıyı, haydamış, getirmiş
boyara üçüz saalan kısırak.
- Saasın onnarı çırak, – demiş Dünnä Gözeli, şindi boyarın karısı.
- Onnar hepsi durêr batak içindä, nezaman saalacek bukadar mal? – aalaşmış
çocuk beygirä.
- Hiç sakınma, – genä ürek vermiş çocaa beygir. – Salt göster onnara kazanı,
o kendisi doluverecek. Sän salt etiştir dökmää südü çüvenä.