Gagauzların Halk Yaratmaları - 08

– Hadi, be kocacıım, ne okadar arç bu çıraklara, kolver makar sıırtmaçları evä,
ko bizim çocuumuz gütsün sıırları.
– Olur mu, mari, boyar oolu sıırları otlatsın?
– İstemäsêydın, bän seni braacam, – karı demiş. Ozaman saydı karı kulluu
kıtmış. Kayıl olmuş boyar.
Utana-utana gidiy çocuk sıırları otlatmaa.
Boyar karısı düşünmüş yok etsin boyarın ilk karısından oolunu. Alıp, yapıy
sıır mayızından bir pita, kül koiy tuz erinä da yollandırıy uşaklarnı imää götürsünnär
kardaşına.
Çocuk alıy pitayı – ama mayız inir mi?! İmiy o günü bişey, aaç durıy. İkinci
günü gene imiy. Uşaklar evdä annadıy, anası gülümseyräk seviniy.
Üçüncü günü çocuk artık bangitmiş aaçlıktan. Sıırda da varmış salt bir sarı
öküz. O öküz geliy çocuun yanına. Allahtan muflet geliy – öküz laf süliy:
– İstiyn mi imää? – sormuş çocaa.
– Bän bangittim artık, – çocuk demiş.
– Çıkar saa buynuzumu, – öküz demiş.
Çocuk çıkarıy öküzün saa buynuzunu – olıy bir sofra, ani yok ne demää! Çocuk,
iyip içiy, koiy buynuzu erinä. Geçiy bir-iki saat, gene öküz onu doyurıy.
Üülen üstü getiriylar gene ona imää. Çocuk gene imiy bişey.
Geldiynän uşaklar evä, anaları sorıy:
– Taa geziy mi batünuz?
– Geziy, – uşaklar diy, – ne şen geziy, çırtmaylan da çalıy.
– Ya gidiniz bakınız, näbıy o orda, nerden imää alıy.
Uşaklar, saklanıp bir çalı kökünä, kollıylar da göriylär çocuun sofrasını.
123
– O sarı öküzün buynuzunu çıkardıynan, sofra olıy da ordan iy.
Karı şindi düşüniy öküzü yok etmää, çocuk ta ozaman aaçlıktan ölecek, averie
onun uşaklarna kalacek.
Yapılıy karı asta, geliy bir ilaççı babu ona.
– Açan gelecek kocam, – üürediy babuyu boyarka, – sülä ona, ani benim ilacım
– te o hem seçi sarı öküz. İyirsam onun etindän, alışacam.
Geliy boyar evä, babu süliy ona, ani boyarka asta.
– Ye yok muydur ilaç onun astalıından? – boyar sorıy.
– Var, – babu diy, – sarı öküz eti – onun ilacı. Var mı sıırınızda sarı öküz?
– Var bir, – boyar demiş. – Bän ona beş ta bulacam, salt alışsın.
Gidiy boyar sııra, süliy ooluna, ani anası asta, da sarı öküzün eti – onun ilacı.
Çocuk bu işleri annadıy öküzä.
– Yok bişey, – öküz demiş, – sän pinecän bana atlı da kaçecez. Ama tut aklında:
karşı gelecez bir tuyan buga – ondan korkma, bän onu deşecäm. Sora karşı gelecez bir
zabun buga – o beni enseycek, ama sän kap benim saa buynuzumu da git, ama açma onu
birii, görüncä bir şılak. O şılak – bir ev. Girdiynän içeri, ozaman aç buynuzu. Taa ileri
açma, zere pişman olacan.
– İslää, – çocuk demiş. Toparladıynan sıırları küüyä, çocuk piniy öküzä, da
kaçıylar.
Gidä-gidä karşı geliylar bir tuyan buga. Tutunıylar güreşmää. Öküz ensiy onu,
yollanıylar ileri.
Çok mu, aaz mı gitmişlär, karşı geliylar bir zabun buga.
– Kap buynuzu da kaç! – öküz buyur ediy.
Çocuk, kapıp buynuzu, kaçıy, öküzlen buga hep güreşiy. Güreşä-güreşä buga
deşiy öküzü, öküz öliy.
Bir gün mü, iki gün mü çocuk gitmiş, bilmiym, üçüncü günü artık bangitmiş.
Dayanamamış − buynuzu açmış. Açtıynan, bir sürü öküz olmuş, bir ergelä beygir, bir
sürü da koyun. Savaşmış toplamaa geeri onnarı, buynuza, toplayamıy. Başlamış çocuk
aalamaa.
Gelmiş uçarak bir dokuz kafalı izmey.
– Ne aalıysın? – izmey sormuş.
– Ne aalamaycam, – demiş, – te çorbacım sımarladı, açmayım buynuzu, bän
saydı açtım da şindi sokamıym bu ayvannarı geeri onun içinä.
– Bän onnarı sokacam, ama en sevgili günündä seni iyecäm.
– Kayılım, – çocuk diy.
İzmey ötäändan, beräändan kuyruunu saurdıy, sokıy ayvannarı buynuz içinä.
Uçup gidiy evinä. Çocuk ta toparlanıy yoluna.
Gidä-gidä göriy gecä bir şılak. Geliy, urıy kapuya, çıkıy bir däduylan babu.
– Kolveriniz geceleyim sizdä, – çocuk yalvarıy.
– Hadi gir, – evin saabileri kayıl olıylar.
Doyurıylar çocuu, sulıylar. Çocuk, yatıp, dinneniy, sabaalen yoluna toplanıy.
– Nerey gidecän, çocuum? Bizim uşaklarmız yok, adi ol bizim çocuumuz, –
babu yalvarmış.
Çocuk düşüniy, düşüniy, kalıy.
Çok mu, aaz mı geçmiş, çocuk bobasına demiş:
– Hadi, baka, yapalım bir sıırlık aulu.
– Näbacan, çocuum, aullan, ayvannarmız yok, – dädu diy.
– Allaa verir, baka, – çocuk diy.
124
Dädu annadıy babuya.
– Ya bak, o ahmak be, – babu şaşıy.
Yok näpsınnar – yapıylar.
Çok geçmiy, çocuk gene diy:
– Baka, hadi yapalım bir ergelä aulu.
– Näbacan onunnan, çocuum, ergelemiz yok.
– Allaa verir, baka. – Yapıylar ergelä aulu da.
Çok geçmiy, çocuk gene yalvarıy:
– Baka, hadi yapalım bir da okol.
– Näbacan, çocuum, okollan, koyunnarmız yok. Ölä da arca soktun beni.
– Allaa verir, baka, hadi yapalım, – çocuk diy. Yapıylar okol da.
Ertesi günü sabaalen dädu çıkıy dışarı. Baksa: aullar ayvannan dolu. Geliy,
babuyu dürtiy:
– Kalk, babu! Biz däärdik, ki bizim çocuumuz ahmakmış. Ya çık bak – aullar
ayvannan dolu.
Çıkıp bakıylar: akına – koyun da, beygir da, öküz da, inek ta var.
Çok mu, aaz mı geçmiş, düşünmüşlär çocuu evermää.
– Yok nicä, – çocuk demiş. – Bana izmey dedi, ani en sevgili günümdä beni
iyeceymiş.
– Korkma, çocuum, biz çokluk düündä olacez, biz onu öldüreceyz.
Yapıylar düün. Steonozdan gelirkäna, çıkıy bir bora, ani fidannarı köklen
çıkararmış.
– Bän sizä dedim ye, – çocuk başlamış aalamaa. – Bu o izmey geliy beni imää.
Etişiylar nası-nicä evä, izmey da etişiy onnarı geerdän, giriy düz içeri.
– Lafında durıysın mı? – izmey sorıy.
– Durıym, neçi durmêyım, – güvää diy.
– Ama sän dayanamıysın mı? – bir dilim ekmek sofrada lafetmää başlıy. – Bän
tenäykana, er içinä beni gömiylar – dayanıym. Üstündän tokmaklıylar – dayanıym.
...Biçiylar – dayanıym. Armanda düvennen üstümdän geçiylar – dayanıym. Sora un
yapıylar kayada – dayanıym. Ekmek yapıp, fırında pişiriylar – dayanıym. Kimi asılsız
karılar fırında unudup, yakıylar, ama gene dayanıym. Sän da dayan.
Açan dilim bitiriy laflarını, izmey çatlıy, öliy. Gelinnän güvää kalıylar saa.
Şindi da ikisi kutlu yaşarmışlar.
12. V a n ç u-s ı ı r t m a ç
Bir vakıt varmış, bir vakıt yokmuş, varmış bir boyar oolu, adıymış Vançu.
Boyarın karısı ölmüş, da boyar evlenmiş ikinciyä. İkinci karısının da varmış uşakları:
bir çocuu hem bir kızçeezı. Karı şindi bilmäzmiş, nicä yapsın, ani averie kalsın onun
uşaklarna. O boyarda pek çok çırak varmış, onnarın arasında da birkaç sıırtmaç.
– Hadi, be kocacıım, ne okadar arç bu sıırtmaçlara, salver onnarı evä. Ko bizim
Vançu gütsün sıırları.
– Olur mu ölä, mari, boyar oolu sıırları otlatsın?
– İstemäsêydın, bän seni braacam, – karı demiş.
Ozaman sêydı karı kulluu kıtmış. Boyar korkmuş, ani şindän sora evlenämeycek,
kayıl olmuş.
Utana-utana gidiye çocuk sıırları otlatmaa. Boyar karısı düşünmüş Vançuyu
aaçlıktan öldürsün.
125
Alıp yapıyê sıır mayızından bir pita da yollandırıyê uşaklarnı götürsünnär.
Çocuk alıyê pitêyı, ama mayız inir mi? Alıp sıbıdıyê. İmiye o günü bişey, ertesi günü da
hep aaç durıyê. Uşakları evdä annattıynan, anaları gülümseyip sevinärmiş.
Üçüncü günü çocuk artık bangitmiş aaçlıktan. Sıırda sa varmış bir sarı öküz. O
öküz geliye çocuun yanına. Allahtan muflet geliye – öküz laf süliye:
– İstiyn mi imää? – öküz sorıyê.
– Bän bangittim artık paka aaçlıktan, – çocuk diye.
– Çıkar saa buynuzumu, – öküz diye.
Vançu çıkarıyê öküzün saa buynuzunu – bir sofra olıyê, ani yok ne demää!
Çocuk, iyip içiye, erinä öküzün buynuzunu koyêr. Bir-iki saat geçtiynän, gene öküz onu
doyurıyê. Çocuk başlıyê doorulmaa.
Üülen üstü gene imää evdän getiriyelar, o hiç bakmêyıp ona, sıbıdıyê.
– Taa geziye mi? – boyarka sorıyê uşaklarna.
– Görsän, ne şen geziye, – uşaklar annadıyêlar.
– Gidiniz, bakınız, ne iye batünuz? Da annadınız bana, – sımarlıyê boyarka.
Uşaklar gidip-bakıyêlar, analarna annadıyêlar:
– Sarı öküzün buynuzunu çıkardıynan, mamu, sofra olıyê – ondan yaşıyê.
Karı şindi düşüniye öküzü yok etmää, çocuk ta ozaman yok olêcek. Yapılıyê
karı asta, bir ilaççı babuyu çaardıyê.
– Açan gelecek kocam, – üürediye babuyu boyarka, – sülä, ani benim yılêcım –
te o seçi (büük) sarı öküz. Onun etindän iyirsam, alışêcam.
Boyar geliye evä, babu süliye, ani boyarka asta.
– Ye ne, yok muydur onun astalıın yılêcı? – boyar sorıe.
– Var, – babu diye. – Sarı öküz eti – onun yılêcı. Var mı sarı öküzünüz sıırda?
– Var, var, – boyar diye. – Bän ona beş ta bulêcam, salt alışsın.
Gidiye boyar sııra, annêdıyê ooluna, ani anası asta, da onun yılêcı – sarı öküzün
eti. Çocuk ta annadıyê hepsini öküzä.
– Yok bişey, – öküz demiş. – Sän pinecän bana da kaçeceyz, kimsey bizi
etişämeycek. Ama tut aklında: karşı geleceyz bir tuyan buga – ondan korkma, bän
onu deşecäm. Sora karşı geleceyz bir zabun buga – o beni enseycek, ama sän kap saa
buynuzumu da git, ama açma onu, birii etişmeyincä bir şılaa. O şılak – bir ev. Girdiynän
içeri, ozaman aç. Açarsêydın taa ileri, pişman olêcan.
– İslää, – çocuk diye. Toparladıynan sıırları küüyä, Vançu piniye öküzä, da
kaçıyêlar.
Gidä-gidä karşı geliyelar bir tuyan buga. Öküz ensiye onu, yollanıyêlar ileri.
Çok mu, aaz mı gitmişlär, karşı gelmişlär bir zabun buga.
– Kap buynuzu da kaç! – öküz buyur ediye.
Çocuk, kapıp buynuzu, kaçıyê, öküzlän buga hep güreşiye. Buga öküzü deşiye,
öküz öliye.
Bir gün mü, iki gün mü Vançu gitmiş, bilmiyem, üçüncü günü artık bangitmiş,
dayanamamış. Buynuzu açmış: bir sürü öküz olmuş, bir sürü koyun, bir da ergelä beygir.
Savaşmış geeri toplasın, toplêyamıyê. Çeketmiş aalamaa.
Gelmiş uçarak bir dokuz kafalı izmey.
– Ne aalıyêsın? – izmey sormuş.
– Ne aalamêycam, – Vançu demiş, – çorbêcım sımarladı açmêyım buynuzu, bän
sêydı açtım da şindi sokamıyêm bu ayvannarı geeri onun içinä.
– Bän onnarı sokêcam, ama en sevgili günündä seni iyecäm.
– Kayılım, – Vançu demiş.
126
İzmey ötäändan, beräändan kuyruunnan saurdıyê, sokıyê ayvannarı buynuz
içinä. Uçup gidiye evinä. Vançu da toparlanıyê ileri. Gidä-gidä göriye bir şılak. Urıyê
kapuya, çıkıyê bir däduylan babu.
– Kolveriniz geceleyim sizdä, pek yalvarıyêm.
– Hadi gir! – evin saabileri kabul olıyêlar.
Doyurıyêlar çocuu, sulıyêlar. Vançu, yatıp, dinneniye, sabaalen yoluna
toplanıyê.
– Nerey gidecän, çocuum? Bizim uşaklarmız yok, hadi ol bizim çocuumuz, –
babu yalvarmış.
Çocuk düşüniye, düşüniye, kalıyê.
Çok mu, aaz mı geçmiş, Vançu bobasına demiş:
– Hadi, baka, yapalım bir sıırlık aulu.
– Näbêcan, çocuum, aullan, ayvannarmız yok.
– Allaa verir, baka.
Dädu annadıyê babuya, babu şaşıyê Vançunun ahmaklıına. Çok geçmiye, çocuk
gene yalvêrıyê:
– Baka, hadi yapalım bir ergelä aulu.
– Näbacan onunnan, çocuum, ergelemiz yok.
– Allaa verir, baka.
Yapıyêlar ergelä aulu da.
Çok geçmiye, Vançu gene yalvarıyê:
– Baka, hadi yapalım bir da okol.
– Näbêcan, çocuum, okollan, koyunnarmız yok. Ölä da arca soktun beni.
– Allaa verir, baka, hadi yapalım, – Vançu diye. Yapıyêlar okol da.
Ertesi günü sabaalen dädu çıkıyê dışarı. Baksa: aullar ayvannan dolu. Gelip,
babuyu dürtiye:
– Kalk, babu! Biz däärdik, ki bizim Vançumuz ahmak. Ya, çık bak – aullar
ayvannan dolu.
Çıkıp bakıyêlar: akına, koyun da, beygir da, öküz da, inek ta var.
Çok mu, aaz mı geçmiş, düşünmüşlär Vançuyu evermää.
– Yok nicä, – Vançu demiş, – bana izmey dedi, ki en sevgili günümdä beni
iyeceymiş.
– Korkma, çocuum, biz çokluk olaceyz, biz onu öldüreceyz.
Yapıyêlar düün. Steonozdan gelirken, çıkıyê bir bora, ani fidannarı köklen
çıkararmış.
– Bän sizä dedim, – Vançu başlamış aalamaa. – Bu izmey geliye beni imää.
Etişiyelar nası-nicä evä, izmey da etişiye onnarı geerdän, giriye düz içeri.
– Lafında durıyêsın mı? – izmey sorıyê.
– Durıyêm, neçi durmêyım? – güvää diye.
– Ama sän dayanamıyêsın mı? – bir dilim ekmek sofrada lafetmää başlıyê. – Bän
tenäykana, er içinä beni gömiyelar – dayanıyêm. Üstündän tokmaklıyêlar – dayanıyêm.
Ekmek yapıp, fırında pişiriyelar – dayanıyêm. Kimi asılsız karılar fırında unudıyêlar,
yanıyêm, ama gene dayanıyêm. Sän da dayan.
Açan dilim bitiriye laflarını, izmey çatlıyê, öliye. Gelinnän güvää saa kalıyêlar.
Şindi da taa yaşaarmışlar, uşak büüdärmişlär.
127
13. K ü l l ü P i p e r ç u
Vakıdın birindä bir padişahlıkta bir çiftçi yaşarmış. Onun üç oolu varmış. En
küçüünün Küllü Piperçu adıymış. Onu bir erä salvermäzmişlär gitsin, o saade küllüktä
oynarmış. Bobaları her yılın arpa ekärmiş, islää da bereket toplarmış. Ama o yılın,
nesaydı, arpanın içindä gezmää hem otlamaa onu başlamış. Bobaları oollarna sülemiş:
− Çocuklarım, bu hırsızı tutmaa lääzım.
En büük oolu kıra gitmää azırlanmış, arpayı beklemää, hırsızı tutmaa. O kıra
etişmiş, avşamdan beklemiş-beklemiş, − kimsey gelmemiş, sarınıp uyumaa yatmış, da
sabaadan uyumuş.
Sabaalen, evä etiştiinän, bobası ona sormuş:
− Tuttun mu, çocuum, hırsızı?
− Yok, boba, ne geldi, ne da gördüm. Bütün gecä uyumadım, hep onu kolladım,
− kimsey gelmedi.
Ortancı oolu kıra azırlanmış, arpayı beklemää, hırsızı tutmaa. Kıra o etişmiş,
batüsu gibi yapmış: avşamdan beklemiş-beklemiş, sabaa karşı da uykuya kalmış.
Sabaalen uyanmış, doz-dolay bakınmış, − kimseyi görmemiş, ama arpayı
kimsaydı otlamış. Evä etiştiinän, bobasına sülemiş:
− Kimseyi görmedim, bütün gecä uyumadım, sansı kimsey gelmedi, ama arpa
otlanmış.
− Ne yapalım, oollarım, da bereketi kurtaralım, − bobaları sülemiş.
Bir da Küllü Piperçu küllüktän gelmiş da bobasına yalvarmaa başlamış:
− Salver beni, boba. Bän gidecäm, hırsızı tutacam.
Batüları onu gülüşä kaldırmışlar:
− Biz tutamadık, da sän mi, ayırsız, tutmaa hırsızı isteersin, − batüları bir aazda
sülemişlär.
− Ko gitsin, onda kısmet vardır, − bobaları büük oollarna sülemiş.
Piperçu uzunca bir çatıcık almış, torbasına ekmecik koymuş da işinä yollanmış.
Kıra etiştiinän, bir tepä çalı toplamış, tepenin yanında oturup imiş, tepenin üstündä da
uyumaa yatmış.
Sabaa karşı, öbür tarafına dönmää savaşırkan, bir çalı yanını saplamış, acıdan
da uyanmış. Gözlerni sileräk, Piperçu denemiş arpanın içindä bir beygir otlarmış.
Tepenin üstündän inmiş, arpanın içindän yavaşıcık beygirä yaklaşmış, çatının iliini, atıp
ensesinä, geçirmiş, öbür ucunu da elinä sardırıp, çatıya asılmış.
Beygir, Piperçuyu sürükleyä-sürükleyä, yorulmuş. Durgunup, beygir Piperçuya
yalvarmış:
− Bän deniz beygiriyim, kolver beni gideiyim, bän senin zorunda bulunarım.
− Ama nasıl bän seni bulacam ozaman? − Piperçu ona sormuş.
− Benim elemdän üç kıl kopar: kırmızı, kara hem biyaz. Zorunda salla onnarı,
da o tüüdä beygir sana gelecek.
Piperçu kılları koparmış, kolaç sarıp, cöbünä onnarı koymuş, beygiri da salverip,
saalıcaannan evä yollanmış.
Tokatta karşılayıp, bobası ona sormuş:
− Tuttun mu, çocuum, hırsızı?
− Tuttum, boba, tuttum. Şindän sora arpayı kimsey otlamaycek, − Piperçu
annatmış, düz da küllää yollanmış.
Avşamnayın Piperçunun batüları iştän geldiinän, bobalarına annatmışlar, ani
onnarın padişahı kızını everärmış. Kızını ona vereceymiş, kim atlı kızın pencarasının
yanına, evin üçüncü katına atlaycaamış.
128
Bobaları beygirleri azırlasınnar, sabaalencä da yola çeketsinnär, demiş. Piperçu
bu lafları işitmiş, bobasına da yalvarmaa çeketmiş:
− Kolver, boba, beni da. Kolver gideyim, kısmetimi deneyim.
− Gidecän bizi utandırmaa, − batüları ona demişlär, − git küllüktä oyna.
Sabaalen batüları azırlanınca, Piperçu topal eşeciinä pinmiş da uzun yola
çeketmiş. Batüları geerdän onu etişmişlär, taşlan uzaktan uzaa düümüşlär, geeri da
çevirmişlär.
Piperçu küsülü geeri dönmüş, ama, batüları bayırı aştıınan, eşeciini geeri
çevirmiş da büük köprünün altına aydamış. Eşää bir kazaa baalamış, kara kılı cöbündän
çıkarmış, sallamış. Osaat bir kara beygir erlän, kantırmaylan yanına gelmiş.
− Ne zorun var, kardaşçıım? − Piperçuya beygir sormuş.
− Filan padişah kızını everer. Kim evin üçüncü katına atlaycek, kız onun gelini
olacek, − Piperçu beygirä annatmış.
− Bunu yaparız, kardaşım, korkma. Gir sol kulaama, çık saa kulaamdan.
Piperçu beygirin sol kulaana girmiş, saa kulaandan çıkmış − kara eni rubaylan,
kara çizmelärlän, kara astragan kalpaklan. Osaat beygirä atlamış da aydamaa çeketmiş.
− Erdän mi, göktän mi seni götüreyim? – beygir Piperçuya sormuş.
− Erdän, − Piperçu demiş.
Piperçu batülarnı geerdän etişmiş, ikisinä da birär şamar urmuş, ileri da
yollanmış.
Hepsi delikannılar toplandıınan, padişah sülemiş:
− Kim büün ilk katına evin atlaycek, kızın altın üzüünü alacek.
Atlamaa sıralıklan başlamışlar. Hepsi, duvara urulup, düşmüşlär. Sıra Piperçuya
da gelmiş. Onun beygiri açan kişnemiş, gök gürlemiş, er çatlamış. Hızlanıp ta açan
atlamış, düz kızın pencarasının yanında konmuş.
− Nereliysin, güvää? – kız Piperçuya sormuş.
− Taşküüyündän, − Piperçu demiş.
Kız üzüünü parmaandan çıkarmış da Piperçunun parmaana giidirmiş.
− Erdän mi, göktän mi seni götüreyim? − beygir ona sormuş.
− Göktän, − Piperçu demiş.
Beygir evin üstündän atlamış, ölä da yıkardan uçarak gitmiş. Aşaadan bakannar
şaşmışlar. Köprünün yanında beygir erä konmuş. Saa kulaana beygirin girmiş, sol
kulaandan çıkmış, − genä partallı, küllü rubalarınnan. Piperçu beygiri salvermiş, eşeenä
pinmiş, batülarından da ileri evä etişmiş.
Avşamnayın batüları evä küsülü gelmişlär.
− Atladınız mı? − bobaları sormuş.
− Atlaycan, o ev ne balaban, − oolları demişlär.
Piperçu bu vakıtta sobanın üstündän lafını işittirmiş:
− Bän gördüm, nicel bir çocuk kara beygirdä atlı geerdän sizi etişti, ikinizä da
birär şamar urdu da ileri beygirni aydadı; sora da nicel kızın pencarasının yanına atladı,
kızın da üzüünü aldı.
− Sän neredän gördün? − bir aazdan batüları sormuşlar.
− Bizim samannık üstündän, neredän, − Piperçu batülarna çevirmiş.
Osaat batüları armana çıkmışlar, samannıı da yıkmışlar.
Ertesi günü batüları genä yola toplanmaa başlamışlar. Piperçu genä eşeenä
pinmiş da ileri onnardan çeketmiş. Batüları onu geerdän etişmişlär, sopaylan düümüşlär,
ileri da yollanmışlar.
Piperçu eşeeni genä köprünün altına aydamış, bir büük kazaa baalamış, kırmızı
129
kılı, cöbündän çıkarıp, sallamış, − osaat bir royba beygir yanına onun gelmiş.
− Ne zorun var, kardaşçıım? − beygir ona sormuş.
− Filan padişah kızını everer; kim evin üçüncü katına atlaycek, kız onun gelini
olacek, − Piperçu beygirä annatmış.
− Bunu da yaparız, kardaşım, korkma. Gir sol kulaama, çık saa kulaamdan.
Piperçu sol kulaana beygirin girmiş, saa kulaandan çıkmış − mor eni rubaylan,
kırmızı çizmäylan. Osaat beygirä pinmiş da aydamaa çeketmiş.
− Erdän mi, göktän mi seni götüreyim? − beygir Piperçuya sormuş.
− Erdän, − Piperçu çevirmiş.
Piperçu batülarnı etişmiş, birär kamçı sapı ikisinä da urmuş, ileri da yollanmış.
Hepsi delikannılar toplandıynan, padişah sülemiş:
− Kim büün ikinci kata atlaycek, kızın bileziini alacek.
Kim hızlanmış atlamaa, hepsi, duvara urulup, düşmüşlär.
Piperçunun da sırası gelmiş. Açan o beygir kişnemiş, gök gürlemiş, er çatlamış.
Hızlanıp ta açan atlamış, düz ikinci kata kızın pencarasının yanında konmuş.
− Nereliysin, güvää? – kız Piperçuya sormuş.
− Sopaküüyündän, − Piperçu demiş.
Kız bileziini elindän çıkarmış da Piperçunun elinä giidirmiş.
Beygir evin ikinci katından atlamış, köprünün da yanında taa konmuş.
− Gir saa kulaama, çık sol kulaamdan, − beygir Piperçuya sülemiş.
Piperçu saa kulaana girmiş, sol kulaandan çıkmış, − partallı, küllü rubalarınnan.
Beygiri kolvermiş, eşeenä pinmiş, batülarından da ileri evä etişmiş.
Batüları genä küsülü evä gelmişlär.
− Atladınız mı? − bobaları sormuş.
− Atlaycan. Dün ilk kata atlayamadık, da büün ikincisinä mi isteersin atlaylım.
− Bän gördüm, nicel bir murga beygirdä mor rubalı bir çocuk geerdän sizi etişti,
birär kamçı sapı ikinizä da urdu, beygirni da ileri aydadı; sora da nicel ikinci kata kızın
pencarasının yanına atladı, kızın da bileziini aldı.
− Sän neredän gördün? − batüları Piperçuya sormuşlar.
− Bizim hem balaban, hem kalın fidanın üstündän, − Piperçu onnara çevirmiş.
Batüları biberlenmişlär, gidip ta hem büük fidanı kesmişlär.
Üçüncü günü batüları genä yola azırlanınca, Piperçu ileri çeketmiş. Batüları
geerdän onu etişmişlär, kamçıylan düümüşlär, geeri da çevirmişlär.
Batüları bayırı aştıınan, Piperçu eşeeni çevirmiş, köprünün da altına genä
aydamış. Eşää kazaa baalamış, biyaz kılı, cöbündän çıkarıp, sallamış, − osaat ta yanına
bir balan beygir gelmiş.
− Ne zorun var, kardaşçıım? − beygir Piperçuya sormuş.
− Filan padişah kızını everer, kim üçüncü katına evin atlaycek, kız onun gelini
olacek.
− Bunu da yaparız, korkma. Gir sol kulaama, çık saa kulaamdan, − beygir ona
demiş.
Sol kulaana girmiş, saa kulaandan çıkmış, eni boz rubaylan, boz paraliyalan.
− Erdän mi, göktän mi seni götüreyim? − beygir Piperçuya sormuş.
− Erdän, − Piperçu demiş.
Beygir erdän Piperçuyu götürmüş; batülarnı etiştiinan, birär kamçı yıkardan
onnara urmuş, ileri da uçmuş.
Hepsi delikannılar toplandıınan, padişah onnara sülemiş:
− Kim büün üçüncü kata atlaycek, kız onun gelini olacek, kızın da gürdanını
130
alacek. A kimin kısmeti var benim güvääm olsun, padişahlıın yarısını kabledecek.
Başlamışlar atlamaa. Kim atlamaa hızlanmış, hepsi, duvara urulup, düşmüşlär.
Piperçuya da sıra gelmiş. Onun beygiri açan kişnemiş, gök gürlemiş, er çatlamış. Açan
da yıkarı atlamış, düz üçüncü kata kızın pencarasının yanında konmuş.
− Nereliysin, güvää? – gelin Piperçuya sormuş.
− Kamçıküüyündän, − Piperçu çevirmiş.
Gelin gürdanı ensesindän indirmiş, Piperçunun da ensesinä asmış. Osaat
gürdan onun güüsünä yapışmış. Gelin gülüşünü Piperçuya adamış, Piperçu da yoluna
toparlanmış.
− Erdän mi, göktän mi götüreyim? − beygir ona sormuş.
− Göktän, − Piperçu çevirmiş.
Beygir evin üstündän atlamış, köprüyadan da uçarak gitmiş. Köprünün yanında
beygir konmuş, saa kulaana Piperçu girmiş, sol kulaandan çıkmış, − genä partallı
rubalarınnan. Beygiri salvermiş, eşeenä pinmiş, evä da batülarından ileri etişmiş.
Batüları evä geldiinän, bobaları sormuş:
− Atladınız mı?
− Atlaycan. Dün ikinci kata atlayamadık, da büün üçüncü kata mı isteersin
atlaylım, − batüları küsülü sülemişlär.
− Bän gördüm, nicel bir balan beygirdä boz rubalı bir çocuk geerdän uçarak
sizi etişti, birär kamçı yıkardan ikinizä da urdu, ileri da yollandı, − Piperçu sobanın
üstündän batülarna sülemiş.
− Sän neredän gördün? − batüları bir aazdan sormuşlar.
− Bizim bacanın üstündän, − Piperçu demiş.
Batüları üfkedän gitmişlär da bacayı da yıkmışlar.
Çok mı, aaz mı vakıt geçmiş, padişah düünä sıralamaa başlamış hem da güveeyi
aaramaa. Bulamamışlar ne Taşküüyünü, ne Sopaküüyünü, ne da Kamçıküüyünü. Çok
mı gezmişlär, aaz mı, ama bir üülen üstü Piperçunun küüyünä urulmuşlar. Bütün küüyü
soruşturmuşlar, güveeyi bulamamışlar. Ozaman padişah kendi aaramaa başlamış.
Piperçunun da evinä urulmuşlar.
− Sizin evdän mi güvää? − bobalarna padişah sormuş.
− Diil, diil, − çorbacı demiş.
Padişah inanmamış, güveeyi içerlerdä aaramaa başlamış. Piperçunun batülarnı
padişah sormuş.
− Sän mi güvää? − padişah birinä sormuş.
− Bän, − demiş biri, demiş ikincisi da.
Bakmışlar parmaklarna, kollarna, güüslernä − yok ne üzük, ne bilezik, ne
gürdan.
Padişah şüpelenmiş.
− Var mı taa kardaşlarnız? − o onnara sormuş.
− Yok başka, saade biziz.
Padişah inanmamış, dama aaramaa gitmiş. Seslenmiş − sansı çitenin altında
bişey kıpırdanmış. (Osaydı batüları kapaklamışlar onu çitenin altına, korkmuşlar,
ani utandıracek onnarı partallı, küllü rubalarınnan.) Padişah çiteni aktarmış, Piperçu
silkineräk ayakça kalkmış.
− Sän mi güvää? − padişah ona sormuş.
− Bän, − Piperçu demiş.
Padişah inanmamış. Bakmış parmaana − üzük erindä; bakmış koluna − bilezik
erindä; bakmış koynusuna − gürdan da erindä.
− Dooru, bu bizim güveemiz, − padişah bitkidä demiş.
131
Batüları şaşmışlar.
Piperçuyu yıkamışlar, kırkmışlar, rubalarnı diiştirmişlär – çiçek gibi gözäl bir
çocuk olmuş.
Padişah filan gündä düünä gelsinnär sımarlamış, kendi da yoluna çeketmiş.
− Boba benimnen gidecek, ama siz, biz geeri gelincä, samannıı yıvasınız, bacayı
düzäsiniz, fidanı da büüdäsiniz, − Piperçu batülarna sımarlamış. − Hadi, boba, gidelim,
onnar da işä tutunsunnar.
Piperçu kılları cöbündän çıkarmış, üçünü da birdän sallamış − osaat üç beygir
faytonda koşulu yanına gelmiş. Faytona bobasınnan pinmişlär, osaat ta padişahı geerdän
etişmişlär. Onu da faytona pindirmişlär.
− Erdän mi, göktän mi götüreyim? − Piperçu bobasına hem kaynatasına sormuş.
− Göktän, − ikisi da birdän demişlär.
− Kapayın gözlernizi, − Piperçu onnara demiş. − Açın gözlernizi, etiştik.
Açan gözlerni açmışlar, dooru padişahın tokadına etişmişlär. Bekçilär tokatları
açmışlar, düüncülär da aula girmişlär. Gelin başlamış sevinmää, gülmää, kuşlar çalmaa,
gün şılamaa.
O gündä da düünü yapmışlar. Beni da çaardılar, doyurdular, suladılar. Çok idim,
çok içtim, dişimä da diidirmedim.
14. Kelcä–Külcä
Bir vakıt varmış, bir vakıt yokmuş. Varmış bir boyarın dört oolu. Üçü akıllıymış,
küçüü saydı pek ayırsızmış, Kelcä-Külcä onun adıymış.
Her yılın bobaları altın darı ekärmiş, her yılın da nesaydı onu otlarmış. Yollıy
boyar oollarnı kollasınnar otlayanı. Gidiy büü, ikincisi, üçüncüsü − yatıp uyılar −
kimseyi görmemişlär, darı saydı otlanmış.
− Gideyim bän da, be baka! − sataşıy Kelcä-Külcä.
− Bak ayırsıza! − batüları baarıy ona. − Biz tutamadık, da o istiy tutmaa.
Ama Kelcä-Külcä brakılmıy, bıktırıy artık hepiciinä. Agaları tutup düviylär onu
da yollandırıylar küllüktä oynasın.
− Ko gitsin, − anası diy. − Büük iş gidärsaydı. Beki da tutar.
− Ko gitsin ozaman, − boyar da kayıl olıy.
Gidiy Kelcä-Külcä tarlaya. Varmış orda bir ceviz aacı, piniy o aaca, başlıy
kollamaa. Çok mu geçiy, aaz mı − geliy bir beygir, otlıy, gelip, cevizdä kaşınmaa başlıy.
Kelcä-Külcä düz üstünä atlıy, elesindän tutunıy. Beygir başlıy yalvarmaa:
− Salver beni gideyim erimä, şindän sora otlamaycam. Yapacam da sana bir
iilik. Filan padişaa everiy kızını. Kim atlaycek evin dördüncü katına, kız onun olacek.
Al benden bir kıl. Onu salladıynan, bän gelecäm.
Kelcä-Külcä alıy kılı, salveriy beygiri da gidiy evä.
− Tuttun mu, be? − sorıy bobası.
− Tuttum, zer, − Kelcä-Külcä diy.
− Ye nerdä o?
− Te kılı bendä, − Kelcä-Külcä gösteriy. − Şindän sora otlamayceklar darıyı.
Bobası gülmüş, inanmamış, agaları hiç okadar da.
Çok geçmemiş, padişaadan aber gelmiş, ani kızını everärmiş.
Boyar düziy büük oollarnı, azırlıy, beygirleri besliy. Pinip gidiylar agaları.
Kelcä-Külcä genä sataşıy:
− Gideyim bän da, be baka.
− Gelmeyäsin! − agaları diylar. − Zere öldürecez, utandırarsaydın bizi.
132
Küsülü Kelcä-Külcä genä bobasına sataşıy:
− Kolver gideyim, be baka.
− Ama neylän gidecän, çocuum? − bobası sorıy.
− Pinecäm bizim te o zabun kart kısıraa.
− Hadi, git ozaman.
Kelcä-Külcä gidiy bir sapa erä, brakıy beygiri otlasın, çıkarıp kılı, sallıy − geliy
deniz beygiri − erlän, kantırmaylan, bir kat ta ruba Kelcä-Külcä için.
Kelcä-Külcä giinip piniy, padişaayın kürtelernä etişiy. Açan görmüşlär onu,
şaş-beş kalmışlar: yokmuş gördükleri taa üle* güzel çocuk.
Padişaa diziy delikannıları, Kelcä-Külcä düşiy yannaşık en büük agasınnan.
Agası onu hiç tanımıy.
Çekediylar atlamaa. Atlayan, urulup duara, düşärmiş. Kelcä-Külcänin agası
atlamış ilk kata, taa yukarı atlayamamış. Kelcä-Külcä açan beygirni yızlandırıy,
dördüncü kata kızın yanına atlıy. Alıp kızın üzüünü, gidiy, batülarından ileri evä etişiy.
− Gittin mi? − bobası Kelcä-Külceyä sorıy.
− Gittim, ama karşı geldim, artık geeri dönärdilär, bän da geeri döndüm,
etişmedään taa.
Agaları geldiynän, annadıylar oldukları, Kelcä-Külcä sesirgeniy, ama laf
katmıy.
İkinci günü, üçüncü günü genä salt o atlayabiliy dördüncü kata. Üçüncü günü
orda kalıy, evä gelmiy.
Çok geçmiy, aber da boyara geliy, düünä gitsin, kendi oolunun düününä.
− Angınız atladı? − sorıy boyar oolarna.
− Yok, biz atlayamadık, − oolları diy. − Yannış olmalı yazılı.
İkinciyä, üçüncüyä aber geliy − kimsey bişey annamıy.
− Ye nerdä Kelcä-Külcä? − boyar sorıy. Orda − Kelcä-Külcä, bırda − KelcäKülcä: yok Kelcä-Külcä, bulamıylar.
− Olmalı dooru, − boyar diy, − ani tuttu o deniz beygirini, darıyı beklärkän. O
gösterdiydi bana beygirin kılını, ama bän ozaman inanmadım.
Açan geliy aber Kelcä-Külcenin yazılmasınnan, ozaman bobası inanıy, gidiy.
Kelcä-Külcenin agaları bakına kalıylar:
− Ya bak sän bizim prosta, padişaa güveesi oldu. − Utanıylar şindi meydana
çıkmaa.
Boyar gidiy düünä, kırk gün, kırk gecä konuşıylar, şindi da taa fıçılarında içki
varmış.
15. A l t ı n b e y g i r
Estek-pestek, topal eşää bir köstek, kim masalı sesleer – bana aga, kim seslämeer
– annısına damga.
Bir vakıt varmış, bir vakıt yokmuş, olmayaymış – annadılmayceymış. Yaşarmış
dünnedä bir padişaa, varmış onun ilk karısından bir oolu. İkinci karısını almış uşaklan