Altın Fikirlär - 6
Hepsi yaşayan var nasıl olsun serbest. Sade
lääzım becersin kendisini kullanmaa.
76
77
Strasburg – Germaniyanın kasabası.
Germannar – Germaniyada yaşayan insan.
160
Altın fikirlär
•••
Borcun varsaydı – lääzım seväsin kendini da
durasın lafında.
•••
Nasıl var nicä annamaa, kimsin sän halizdän?
Sade gecä-gündüz çalışarkana, insana kendi
borcunu vermää deyni.
•••
Bizim borcumuz – hergünkü çalışmada.
•••
Hesaplı insannar kimikerä otakım kendilerini
takazalêêrlar,
ani
afedämeerlär
kendikendilerini.
•••
Büük yannışlık – açan paa kurêrsın kendinä taa
üüsek, nekadar tutêrsın hem dä açan pek ucuz
kendi beceriklerini satêrsın.
•••
En paalı herbir adama onun sevgilii kendi ana
topraana, onun sevgilii serbestlää hem kendi
yurtluuna.
•••
İnsannar, kiminnän bän karşı gelerim her gün
hem kiminnän bän her gün lafederin – buna bän
deerim Vatan.
•••
Kim inanamêêr sabaakı günü – o büün ölü.
•••
Tabeet tamannanêr ozaman – açan kendinä
büük neetlär kurêrsın.
161
Nikolay Gotişan
•••
Kaavi tabeetli insan çalışêr hepsindän üstün
olmaa.
•••
Biz pek geç başlêêrız annamaa, ani, yaparkana
çok iilik, biz zeedeleeriz kötü işleri dä.
•••
Azetmemäk
uyandırêr
insanın
canında
çokgörmeyi.
•••
Halizdän kısmetli kendisini duyêr insan
aalemnän birerdä.
•••
Eer bän tanıyarsaydım kendimi hem dä annarsaydım aalemi – buna bän deerim dooruluk.
•••
Nicä adam götürer kendisini – otakım da o var.
•••
Kim herzaman aarêêr nasaat – o ahmak.
Kim nasaatı verer – o adam pekçä ilin.
Nasaat var nasıl varmää sade o iştä, angısında
sän ustaysın.
•••
Bizi kullanêr dolaydakı tertiplär dä.
•••
Becerersin yapmaa sade o işi, angısını seversin.
•••
Kimdän biz üüreneriz – onnara biz deeriz
üüredici. Ama diil hepsi, kim bizi üüreder, var
nasıl taşısınnar bu adı – üüredici.
162
Altın fikirlär
•••
Diil lääzım ardına taşımaa ihtärlaa gençlik
günahlarını. Ihtärlıın var kendi günahları.
•••
Çok işleri var nasıl tamannamaa sertliklän hem
dä sevgiylän, ama taa da çok iş tamannayacan
bilgiylän hem dooruluklan.
•••
İilik aaramêêr saygılıı.
•••
Nasıl insannan götürecän kendini – otakım da
insan olacek.
•••
İstemää – az, lääzım herzaman çalışmaa.
•••
O adam üstün, kim sayêr, ani çok işleri becermeer.
•••
Diil dooru, ani sade bilgilär fikirleder
bizi. Bilmemeklär dä genişlederlär bizim
fikirlerimizi.
163
Nikolay Gotişan
GEGEL
1770 – 1831 yy.,
Germaniya
Georg Vilgelm Fridrih Gegel – şannı
filosof-sistematik. Onu sayêrlar dünnedä eni
filosofiyanın temel dirää. Gegel – seftä filosofların
arasında açıklamış bilgilerin bir baş metodunu:
dünneyi ilerleder karşı koymak. O annadarmış,
ani iki işin arasında biri-birinä karşı koymak
var. Birtürlü iş ya da bakış çalışêr işi diştirmää,
öbürü sä – korumaa onu nicä o var. Butakım
karşı çalışmalar sade yardım eder ilerletmää
dünneyi. «Biz düşüneriz, işleeriz, karşı koyarak
düşünmelerimizä hem işlerimizä, – açıklarmış
Gegel.
Gegelin
filosofiyası
her
taraftan
kritikalandı. Yok nasıl demää, ani herbir
postulat78 Gegelin filosofiyasında kabul ediler
kritikasız. Deyecez, Gegelin bakışları adamın
yaşamasına, nicä bir boşuna işä, kabul edilmeer
taa şindiki zamannarda da. O annadarmış, ani
78
Postulat – bir düşünmäk durumu, diiştirilmäz, kritikalanmaz fikir.
164
Altın fikirlär
dünneyi kullanêr Yukardakı dünnä Ruhu79. Bu
üzerä adamın kuvedi dunnedä yok, insan yaşêêr
otakım, nasıl ona deer Allah. Adamın kendi
istedikleri bişeyä gelmäz. Bütün tabiat, insannar,
cümnä aklı – Allahın istedikleri. İnsana kalmêêr
bisey istediinä görä yapmaa. Gegelin filosofiya
düşünmeklerini yaraştırmışlar bir bakışlan, ani
Gegel siireder daayı, ama fidannarı birär-birär
görmeer.
•••
Akıl da var cansız, can da var akılsız. Dünnedä
var yaşayannar, angıları yaşêêrlar sade akılın
istediinä görä, ama var ölä dä yaşayannar,
angılarının canında akıl yaşamêêr.
•••
Can pak ozaman, açan adamın istediklerindä
var dedik. Can pak ozaman, açan adamı kullanêr
serbestlik.
•••
Halizdän dooru evelki fılosofların demekleri,
angıları annadarmışlar, ki bir adam istärseydi
canı pak olsun, ozaman o lääzım yaşamasını
kursun kendi duuma devletin kurallarına görä.
79
Yukardakı dünnä Ruhu – Dünneyi kullanan ruh, Allah, dünnä
bilgisi.
165
Nikolay Gotişan
•••
Dooruluk ozaman, açan senin istediklerindä var
akıl.
•••
Adam yaşamasını lääzım götürsün devletin
kurallarına görä. Ozaman o adama var nasın
koymaa ad moralist80.
•••
Adam gözäl ozaman, açan onun canı temiz hem
kusursuz.
•••
İilii yaparsaydın sade iiliik için, ozaman nesoy
iilik o?
•••
Kötü yapmaklar ozaman peyda olêr, açan
uymêêr yaşamanın lääzımnık oluşları insannarın
yapmaklarınnan.
•••
Kısmetli o adam, angısı kendi yaşamasını
götürer kendi tabeetlerinä görä.
•••
Ko herbir adam, angısı kabaatlêêr aalemi, en
ilkin bulsun kendindä kabaat da sora göstersin
aalemä parmaannan.
•••
Serbest adam herzaman kısmetli.
•••
Kim kendisini duyêr diil serbest, ona aalem dä
serbestsiz görüner.
80
Moralist – insan, angısı yaşamasını götürer can paklıın
kurallarına görä.
166
Altın fikirlär
•••
Bütün yaşamasını adam savaşêr serbestlii
kabul etmää aalemdän, tabiattan, kendi
istediklerindän.
•••
Yaşarkana, adam lääzım olêr dört işä: o lääzım
kendi-kendisinä, lääzım aylesinä, lääzım
devletinä hem dä lääzım başka insannara.
•••
En lääzımnı iş – laflan hem işlän dooruluk
yapmaa her gün.
•••
O adamda var surat, angısı yaşamasını götürer
hesaba görä.
•••
Kimin canı diil pak, ona geler, ani hepsi dünnedä
yapılı divecä hem dä diişilmäz.
•••
İnsan en ilkin lääzım saysın kendisini da çalışsın
iilik yapmaa. İnsan lääzım saysın kendisini, nicä
Allahı.
•••
Adam yaşamaktan lääzım istesin okadar,
nekadar onun var kuvedi iş yapmaa.
•••
Adam kendisini lääzım götürsün kendi aklısına
görä.
•••
Adam kendisini tanıyêr ozaman, açan aalemä
vermeer umut kötülemää kendisini.
167
Nikolay Gotişan
•••
En paalı baalantılar bu dünnedä – aylä
baalantıları.
Otakım baalantılar toplêêr iki canı bireri.
•••
Dünneyi kullanmaa deyni, en ilkin lääzım
üürenmää kullanmaa kendi-kendini.
•••
Adam divecä kalêr sade kendi düşünmeklerinnän.
•••
Ansızdan yapılan bir iilik baaşlamêêr adama ad
iilikçi. Eer iilik yapmak olarsa adamın tabeeti –
ozaman var nasil o adama demää iilikçi.
•••
Tabeet var onda, kimdä var kuvet kullanmaa
kendisini, tamannarkana kendi istediklerini
yaşamanın örneklerinä görä.
•••
Beenerlär hem sayêrlar dedikçi adamnarı,
neçinki onnarlan kolay annamaa, nereyi gidersin
hem ne yapêrsın.
•••
Sade tamannarkan kendi istediklerini, annêêrsın
adamın tabeetlerini, angıları, şamdal gibi,
göstererlär aalemä yaşamanın dooru yollarını.
•••
Tabeetsiz adam bir kerä bilä tamannayamêêr
işlerini başadan.
•••
Açan adamın istedii faydasız, ozaman o istedää
inatlık deniler.
168
Altın fikirlär
•••
İilik verilmeer duumadan. İilii lääzım yapsın
herkezi kendi işindä.
•••
Hesaplı adam, işlärkänä, taa derindän hesaba
alêr işin faydalıını, nekadar kendi istediklerini.
•••
Akıllı adam çekişmeer aalemnän. Usluluk
lääzım en ilkin ona kendisinä.
•••
Akıllı adam çalışmêêr sade kendisinä.
•••
Derindän lääzım korkmaa kendi inatlıından,
angısı karıştırêr duygularını hem fikirlerini.
•••
Can acısı var te o insanda, angısı zavalıyı duyêr,
nicä kendi-kendisini.
•••
En paalı iş bu dünnedä – dooruluk.
•••
Annatma dooruluunu sade laflan dediini
tamannamaa deyni. Annattıynan dooruluunu,
sora lääzım o dooruluu tamannamaa işindä dä.
•••
Açan söleersin yalan – ozaman kötüleersin
aalemi dä, kendini dä.
•••
Üfkeli adamın işleri dä, üfkelii dä – hepsi
faydasız.
•••
İilii yapmaa deyni, en ilkin lääzın annamaa – o iş
faydalı mı osa faydasız mı.
169
Nikolay Gotişan
•••
İilik yapılmêêr korkudan, iilik yapılêr canın
istediindän.
•••
Adamın işleri – onun aynası.
•••
Lafın var pek büük kuvedi, ama lääzım gerää
gibi akıl, lafı kullanmaa deyni.
•••
Yardımnamaa lääzım o adama, kim o yardımı
isteer. Zoruna yardımın faydalıı olmaz.
•••
Haliz fayda aalemä var ozaman, açan kendini
götürersin hesaba görä.
•••
Dostluk var o adamnarın arasında, angılarının
tabeetleri benzeşerlär, bir işi tamannarkana
barabar.
•••
En islää iş, açan zorlatmêêrsın kendi dostlarını.
•••
Yalpak adam o – angısı hazır iilik yapmaa
yabancıya da.
Biz lääzım iilik yapalım herzaman hem hepsinä!
•••
Hesaplı o adam, angısı sölämeer hem dä
annatmêêr onu, neyi diil lääzım.
•••
Serbest adam becermeer çok görmää.
•••
Kim becermeer kullanmaa kendisini – onu
kullanêr aalem.
170
Altın fikirlär
•••
Ahmak, beki dä, isteer tamannamaa kendi
işini, ama onda etişmeer kuvet kullanmaa kendi
fikirciini.
•••
Ahmak yapêr ne isteer, ama diil onu, ne lääzım
yapmaa.
•••
Herbir adam ayırêr ecelini kendi kuvedinä görä.
•••
Kısmetli o adam, angısının devletini kullanêrlar
hesaplı.
•••
İnsan terbiyediler serbestlää deyni.
•••
Ayledä uşaklar duuêrlar iki kerä: ilkin – açan
seftä görerlär dünneyi: ikinci kerä – açan
terbiyediler onnardan bir haliz vatandaş81.
•••
Terbiyetmektä en paalı – ana sevgilii.
•••
Zeet çekeriz diil ondan, açan esirlii göreriz. Zeet
çekeriz ozaman, açan esirlää karşı koyamêêrız.
•••
Adam istediklerini tamannamarsa – o benzeer
kuru meyva fıdanına, angısı duudurmadı bu
dünneyä meyva.
•••
Dooruluk o – neyi görersin.
81
Vatandaş – derindän kendi yurtluunu sevän bir adam.
171
Nikolay Gotişan
BELİNSKİY
1811 – 1848 yy.,
Rusiya
Visarion Belinskiy – diiştirtti Rusiyadakı
cumnä düşünmeklerini. Literatura tarafından
kritik, filosof, ateist82. О derindän inandırmış
ozamandakı yazıcıları, ani insanda lääzım
duudurmaa sevgi kendi-kendisinä. Belinskiy
annadarmış, ani Rusiyanın sabaakı yolu bulunêr
o taraflarda, neredä yok mistika, yok boşuna
inannar, yok sade dualar. Rusiyadakı insannarda
lääzım duudurmaa inan kendi akıllarına hem dä
kendi duygularına. «Eter, – deyärmiş Belinskiy,
– yuvarlanmaa batak içindä, lääzım başlamaa
yaşamaa dooru dünnä kurallarına görä».
Ozamandakı filosoflar beenmişlär Belinskiyin
fikirlerini, angılarında o duydurarmış yaşamaa
geniş hem derin duygularlan, çekmää yaşamanın
zorluklarını girgin hem direräk ruhunu.
Belinskiy deer, ani iilik – yaşamanın öz oluşu.
Herbir yapılan iş bu dünnedä lääzım yapılsın
iiliin bakışlarına görä. Bu taraftan, Belinskiy
açıklêêr taa bir derin fikir, neredä o annadêr,
82
Ateist – adam, angısı inanmêêr Allahı.
172
Altın fikirlär
ani pek paalı bu dunnedä halkların öndercileri,
angıları toplêêrlar cannarına binnärlän kişilerin
düşünmelerini.
•••
Halizdän iilik çekiler candan, onu ölçmää var
nasıl sade yapılan işlärlän, diil sade boşuna
laflarlan.
•••
Sade laflarda yaşayan iilik yok. İilik var insanın
yapılan işlerindä.
•••
En ilkin lääzım saymaa adamı, ani o adam, sora
lääzın hesaba almaa onun becermeklerini.
•••
Açan adam saymêêr kendi-kendisini, onu
sayamêêr kimsey.
•••
Sev iilii, da ozaman seni sevecek bütün dünnä.
•••
Var nasıl sevmemää senseleni, ani o duumasından tersinä. Ama yok nasıl sevmemää ana
topraanı, ani onda püsürlük. Sevgi ana topraana
diiştirer onun üzünü.
Sevmää kendi topraanı – hep o, ani sän isteersin
onu gün-gündän gözelletmää.
•••
Görmää halkında kusur – o patriotizma.
173
Nikolay Gotişan
•••
O devlettä var dooruluk, neredä insannar
yaşamêêrlar fukaaralıkta.
•••
Karının kocası lääzım sevsin onu hem gençliktä,
hem dä ihtärlıkta, zerä karı – adamın dostu.
•••
Nekadar adam çalışêr – okadar da adam yaşêêr.
Biter çalışmak – biter yaşamak ta.
•••
Yaşarkana, lääzım düşünmää hem dä duymaa,
ani başka türlü yaşamak - yok.
•••
Duygusuz adamda yok ne sevgi, ne dä kendikendisini saymak.
•••
Sevgi – otakım bir duygu, angısı oldurêr adamım
üreeni.
•••
Yalnız adam dünnedä hiç yok. Herbir adamın
var dolayı.
•••
Sade can acısı bir zavalı insana paklêêr adamın
üreeni, temizleer onun canını.
•••
En lääzımnı herbir adama bu dünnedä – insan.
•••
Diil lääzım yalan sölemää hem dä yaltıklanmaa.
Lääzım olmaa nicä varsın.
•••
Adamda var iki türlü yaşamak: birtürlü yaşamak
bulunêr onun canında, öbürü – onun dolayında.
174
Altın fikirlär
Kısmetli o adam, angısı geçirdi yaşamasını diil
sade siirederäk butakım yaşamakları.
•••
Ne fayda bundan, ani akıllı adamnar yaşêêrlar
boyar gibi, ama halk yuvarlanêr batak içindä.
•••
Kim diil insan – o diil patriot.
•••
Kim görer sade kendi-kendisini – o kör.
•••
Sade benim haliz dostum var nasıl sölesin bana
dooruluu.
•••
Terbiyetmäk – büük iş. O iştä duuêr adam.
•••
Terbiyederlär sade sevgiylän.
•••
Bilgilär adamın kafasında iki türlü: birtürlü
bilgilär matematika, fizika hem başka türlü
bilgilär, ama ikinci türlü bilgilär – o iilik için
bilgilär. Onnar en üüsek bilgilär.
•••
Nekadar taa büük adam – o taa okadar üürenmiş.
Ozaman o taa okadar iilikçi.
•••
Üürenci bir kerä bilä olmayacek taa üstün
üüredicidän, eer üüredici ona olarsaydı örnek
erinä. Örneklän yok nasıl yarışmaa.
•••
Herbir boba lääzım sevsin uşaanı – nicä küçük
oolunu hem dä nicä sabaakı devlet izmeticisini.
175
Nikolay Gotişan
•••
Terbiyetmäk durgunmêêr sade doyurmakta
hem dä paklamakta. Terbiyetmäk – o bir büük
duygu baaşlamak.
•••
Adam en islää gençliindä.
•••
İnsan da nicä meyva: var zamanı, açan o en tatlı.
•••
Ne bilersin – ona üüredersin.
•••
Terbiyetmäk – diil sade yaklaştırmak uşaa iilik
bilgilerinä. Terbiyetmäk – o uzaklaştırmak,
saklamak uşaktan kötü bilgileri.
•••
Dünnedä insan tamannadı çok işleri. Ama taa
çok var neyi tamannamaa.
176
Altın fikirlär
DOSTOEVSKİY
1821 – 1881 yy.,
Rusiya
Födor Dostoevskiy – Rusiyanın filosofiya
bilgilerindä en anılmış filosof. Onun bakışları
dolaydakı yaşamaya
pek çoyunu şindiki
zamannarda da dalgalandırêr. Dostoevskiynin
tanımasına görä, dünnenin bütün istoriyası – o
bir derin annatma, neredä gösteriler insannarın
çalışması hristiannık için. Dostoevskiy derindän
inanarmış hem dä inandırarmış başkalarını, ani
Rusiyadakı halk – o bir mesiya83, neçinki rus
halkına verili derindän bir tanımak yaşamanın
eni izlerini kurmaa, başka halklara izin vermäa
hem dä örnek göstermää. Dostoevskiy için
yazarmışlar ozamannar onun dostları, ani o
annamış üç iş: en ilk işi, ani en, makarki, sayılan
da adamnarın yok suratları kullanmaa dünneyi
kendi dediklerini tamannamaa deyni: ikinci, ani
dooruluu yok nasıl çıkartsın bir yaşayan adam,
dooruluk peyda olêr hem dä yaşêêr halkın
arasında: üçüncü, ani dooruluk hem hristiannık
83
Mesiya – yukardan, Allahtan verili izin tamannamaa en ii
işleri dünnä üzündä.
177
Nikolay Gotişan
derindän baalı biri-birinnän. Dostoevskiy, nicä
dä Kant, karşı bakarmış yalancılaa Allahın
laflarına. Dostoevskiyi halizdän filosoflar
sayêrlar temelci dünnenin halk filosofiyasına.
O halizdän deyärmiş, ani herbir insanda, herbir
adamda var Allahın dooruluu, Allahın iilii. «En
üüsektä bulunan adam lääzım herbir adamda
görsün onun temel bakışlarınnı, angıları verildi
ona Allahtan», – deyärmiş Dostoevskiy. Bu üzerä
Dostoevskiy demiş, ani gözellik, iilik kurtaracek
dunneyi cendemdän.
•••
Dooruluk o – neyi siz görersiniz, hem dä ne uyêr
sizin bakışlarınızlan.
•••
Dooruluk ozaman yaşêêr adamın üreendä,
açan o daymaca sorêr kendi-kendisinä: Ama
dooruyum mu bän?
•••
Nicä siz toplayabileceniz insanı bireri, açan siz
bilmeersiniz, neyä o toplamak lääzım?
•••
İnsannar var hesaplı, suratlı ya da hesapsız,
suratsız. Haliz hesaplı hem suratlı insannara,
ölümdän kurtulmaa deyni, lääzım olaydı bir
uşaan yaşaması, ozaman o insannar lääzın
atılsınnar kurtulmaktan, neçinki bir uşaan
yaşaması taa paalı kiminseydi kurtulmasından.
178
Altın fikirlär
•••
İstämä halktan dooruluk, zerä sän en ilkin
çaaracan yardıma devlet kanonunu.
•••
Ko daavacılar afetsinnär zapçıları. Ama buuk
zarar olur, eer zapçılar başlarsaydılar afetmää
kendi-kendilerini.
•••
Afediniz duşmanı ya da takazalıyın onu. Ama
kötüyä herzaman deyin kötü.
•••
Ne adamın fikirinä utanmak işleri geler – adamın
üreenä o gözellik.
•••
Ozamannar paklanêr ürään kötüdän, açan
danışêrsın haliz gözelliklän.
•••
Bir dä bilgiylän başaramayacan dooruluu,
olmarsaydı kiminnän. Bilgi var nasıl sade
göstersin, ne o dooru.
•••
Bän istämeerim yasamaa otakım insannar
arasında, neredä bana olmayacek nicä yapmaa
kötü. Bän isteerim yaşamaa otakım insannar
arasında, neredä bana verilecek izin yapmaa
kötü, ama bän kendim istämeyecäm yapmaa
onu.
•••
Kısmet diil kısmettä, ama kısmet ona dooru
gitmektä.
179
Nikolay Gotişan
•••
En büük kısmet borçlêêr canı.
•••
Serbestlik – diil açan yapêrsın, ne isteersin.
Serbestlik – açan kullanêrsın kendini.
•••
Serbest adamnar becererlär zorlatmaa kendilerini.
•••
Kimin önündä bän kabaatlıyım – ona bän
borçluyum.
•••
En islää adamnar bu dünnedä – diil en kaavi
adamnar, ama dooruluu kullanan adamnar.
•••
Kim bilmeer kendisini – o saymêêr kendisini.
Bilmärkän, neyi sän becerersin – sän bir kerä bilä
annayamayacan kendi isteyişlerini.
•••
Kim kaybeder suratını – o kaybeder kendikendisini.
•••
Nekadar taa derindän sayêrsın adetleri – okadar
taa derindän sayêrsın hepsi halkları.
•••
Kim beenmeer tabiatı – o beenmeer insanarı.
Ozaman o diil patriot84.
84
Patriot – kendi halkını derindän sevän bir adam.
180
Altın fikirlär
•••
Bir çiçään gözelliini metedärkän, sän taa
çok fayda getirersin kendi halkına, nekadar
kötülärkän tersinä adamnarı.
•••
Diveç için düşünmeklär – o yaşamanın haliz
özü.
•••
Ani taa derindän sevmää biri-birimizi – lääzım
taa derindän akıllatmaa kendi-kendimizi.
•••
Sän duyarsaydın, ani yok kuvedin fayda
getirmää insana – ozaman sän azetmeersin
kendi-kendindän.
•••
Kim beener kendisini taa çok, nekadar aalemi –
ozaman o adamın üreendä yaşêêr kinnik.
•••
En paalı bu dünnedä – yaşamayı baaşlamaa
dolaydakı insannarın kısmetinä.
•••
Can acısı – o bir tabeet, angısını biz var nasıl
kaybedelim pek hızlı.
•••
Herbir insan yalpak o insannarlan - kimä o yapêr
iilik.
Yalpaklık adamın üreeni açêr hem o herkerä
dooruluu sever.
181
Nikolay Gotişan
•••
Ölçüsüz varlık getirer adamı haylazlaa, ama
haylazlık duudurêr dunnedä kulları85.
•••
Akıllı duşman herkerä taa zengin, nekadar
ahmak duşman.
•••
Dooru yaşayan adamda herzaman var duşman.
•••
Adam kısmetli ozaman da, açan onda yok
kısmet.
•••
Uşaksız biz hepsimiz bu dünneyi sevämeyeceydik okadar. Uşaklar bizdän taa islää. Bu
üzerä, açan biz onnarı neyäsä üürederiz, biz
barabar onnarlan taa islää olêrız.
•••
Ürektän en islää adamnara verili becermäk
inandırmaa aalemi. Bu üzerä onnarın ardına
gider insan.
•••
Halkın gözellii diil okadar onun işlerindä,
nekadar onda, neyi o halk sayêr gözäl.
•••
İstämärkän islää yapmaa aalemä – bir kerä bilä
olamayacek islää.
•••
İilik yapmaa insana lääzım herzaman taa çok,
nekadar var nicä yapmaa.
85
Kul – adam, kimi kullanêrlar, nicä hayvanı.
182
Altın fikirlär
TOLSTOY
1828 – 1910 yy.,
Rusiya
Lev Tolstoy – hiç birkimseyä benzämeyän
rus yazıcısı. Bütün yaşamasını o baaşlamış
literatura izmetinä. Azetmärkän, kötülärkän
ozaman devlet sistemasını Rusiyada, Tolstoy
derindän inanarmış, ani dünneyi püsürlüktän
kurtaracek sade insan. O tiparlêêr bir kiyat
«Dooru Bibliyä»86, neredä deer, ani insan
lääzım atılsın herbir karşı koymaktan, herbir
çekiştän. İnsan, Tolstoya görä, lääzım sade
becersin beenmää dostunu da, duşmanını da.
«Allah bizim içimizdä, – deer Tolstoy. Sade açın
gözlerinizi».
Tolstoy bitki-bitkiyä sayarmış, ani insan
lääzım atılsın devlettän, neçinki sayarmış, ani
devlet zorladêr adamı, zeetler onu, brakmêêr
adamı tamannamaa kendi neetini yaşamakta.
En paalı işi Tolstoy görärmiş üürenmektä.
Tolstoy sayarmış, ani insan lääzım derindän
tanısın, kim o, ne üzerä adam duudu bu dünneyä,
ne lääzım tamannasın bu yaşamasında. Yaşamak
86
Nikolay Gotişan
herzaman diişer, sayarmış Tolstoy. Bu üzerä
adam lääzım etiştirsin diişmää dünnäylän bilä,
doorudarak onu. «En büük yardımcı bu iştä –
sevgi, angısı yaşêêr insannarın üreendä», – annadırmış saygılı yazıcı.
•••
Akıllan dooruluk herzaman uyêrlar.
•••
Yapılan işin paalılıı ölçüler okadar iiliklän,
nekadar sän o işi tamannamaa deyni iilik
harcayacan.
•••
Bilmää ne lääzım yapmaa deyni – lääzım bilmää
ne diil lääzım yapmaa da.
•••
Hesaplı o adam, angısı çalışêr hepsi için.
•••
Sade çetin kör inat tabeetlän insan var nasıl
düşsün kayıplaa.
•••
Açan bir adam kullanêr öbürünü, o kullanmak
en ilkin bozêr kullanıcıyı.
•••
Adam çalışêr aalem için ozaman, açan sesleer
kendi canını.
184
Altın fikirlär
•••
Diil lääzım kullanmaa kanonu orada, neredä var
nasıl onsuz tamannamaa işi.
•••
Adam başlêêr annamaa yaşamayı ozaman, açan
başlêêr becermää ayırmaa kötüyü iiliktän.
•••
Eer resimci hesaplı adamsaydı, ozaman onun
yaratmaları getirecek insana fayda.
•••
Herbir yaradıcının var iki türlü beceriklii: ya
yaratmaa iilik, ya da metetmaa kötüyü.
•••
İilik hem gözellik karşı koyulan biri-birinä
annamaklar.
İilik – açan biz enseeriz kendi tamahlıımızı.
Gozellik – açan biz doyamêêrız kendi tamahlıımıza.
•••
En ilkin lääzım dayanmaa akıla, sora dua etmää
Allaha.
•••
İnanın var pek büük faydası. İnan verer yaşamaya
otakım dat, angısı kayıp olamêêr öldüynän dä.
•••
İnan – o bir geniş annaşmak dirliin hem hesaplıın
arasında.
185
Nikolay Gotişan
•••
Halizdän inan verer insana kuvet daymaca
çalışmaa.
•••
Gün-gündän zeedelenän insanın kuvedi baaşlêêr
ona iilik tä, kötülük tä.
•••
İnsan derindän bilmeer, ne o iilik ya da kötü,
ama yazêr onnar için türlü kiyatlar.
•••
Adamı bilgi lääzım üüretsin duymaa te onu, ne
olacek sabaa, ama diil görmää onu, ne var büün.
•••
İnsan seni işitsin deyni, lääzım lafetmää onunnan
sansın Golgofa bayırın tepesindän.
•••
Dooruluk herzaman utancak.
•••
Takaza dooruluk için – en derin inan.
•••
İnsan pek sık maana bulêr aalemin kötülerinä,
ama onun yok kuvedi karşı koymaa kendi
kötülerinä.
•••
İnanmaa iilii deyni en ilkin lääzım başlamaa
yapmaa o iilii.
186
Altın fikirlär
•••
Te o iilii, angısını sän yapêrsın bütün üreklän – o
iilii sän herzaman yapêrsın kendi-kendinä.
•••
Yaparkan iilii, herzaman şükür et.
•••
İilii yap saklı, da te ozamannar sän duyacan
derindän iiliktän sevinç. Kahırlan, açan yaptıın
iilii üürenecek aalem.
•••
Eer senin ellerin herzaman çalışarsaydı, kalbin
da bu işä sevinärseydi – ozaman say kendini
kısmetli.
•••
Kahır herzaman duudurêr adamın üreendä
kuvet çalışmaa deyni.
•••
Çatlak çan ötmeer, ama onun parçaları öter pak
seslän.
•••
Kısmetli adamın üreendä yaşamaz pişmannık.
•••
Kısmet diil açan yapêrsın ne isteersin. Kısmet,
açan her gün nesä yapêrsın.
•••
İki iş getirer insana kısmet: açan sän bilersin, ani
kimäsä sän lääzımsın hem dä açan sän bilersin,
ani senin üzün pak.
187
Nikolay Gotişan
•••
Ne var adamın içindä taa paalı onnardan, ne var
adamın dolayında?
•••
Dooruluk – iiliin ölçüsü.
•••
Adamın hesaplıı – o bütün dünnenin eveldän
korunan aklı.
•••
Halizdän adamın düşünmekleri sapmaz
yaşamanın tersinä dönemeçlerinä görä.
•••
İnsan sıkça kabarêr kendi hesaplıınnan, açan
onun pek kısa aklı.
•••
Nekadar taa derindän adam kabaatlı kendi
suradı önündä, o taa derindän aarêêr kabaatı
aalemdä.
•••
Afetmä kendi ahmaklıını. Ozaman sana kolay
olacek afetmää aalemi.
•••
Kabarık adam sever aalemin düşünmeklerini
kendisi için. Ama o adam, angısı halızdän sayêr
kendisini adam, ona hep o, ne düşüner onun için
aalem.
•••
İş – o diil iilik, ama o iilää adamı getirer.
188
Altın fikirlär
•••
İşsiz adam duymaz kendisini adam.
•••
Serbest hem kuvedinä görä iş baaşlêêr adama
sevinç hem dä derin uyku.
•••
Hepsindän çok bozêr adamı boşuna laflar.
Onnar üürederlär onu sevmää haylazlıı.
•••
Taa ii yapmamaa bişey, nekadar yapmaa,
bilmärkän ne yapêrsın.
•••
Raatlık – o serbestlik, açan sıra geler saymaa
aalemin tanımaklarını.
•••
Hesaplı adamın aylä yaşaması zor, suratsız
adamın aylä yaşaması kolay.
•••
Evlenmää, nicä dä ölmää, lääzım sade ozaman,
açan başka türlü hiç yok ne yapmaa.
•••
Evlenmää lääzım ozaman, açan sän annayacan,
ani senin sabaakı karın diil köstek koysun,
ama yardım edecek sana yaşamaa senin
yaşamanınnan.
•••
Çoyu adamnar isteerlär kendi karılarından
otakım becermeklär, angıları onnarda kendilerindä hiç yok.
189
Nikolay Gotişan
•••
Hayvannarı sevän adamın ürää yok nasıl olsun
kinni.
•••
Pek prost, açan adamda yok nesä, ne iş için o var
nasıl istesin kaybetmää yaşamasını.
•••
Yaşamak, nicä dä ölüm, adama bir büük baaşış.
•••
Adam, angısı annadı yaşamanın dadını, benzeer
o kul adama, angısı ansızdan birdän annadı, ani
o bu dinnedä – padışah.
•••
Yaşamak herzaman diişer. Adamın en büük
neeti – etiştirmää o yaşamak diişilmeklerin
ardına diiştirmää kendisini.
•••
Ölüm için fikirlär lääzım yaşamaya deyni.
•••
Yaşa ölä, sansın te şindi ölecän.
•••
İnsanın en ii tabeetleri peyda olêrlar sade onun
kötü tabeetlerinnän barabar.
•••
Koru kendini o fikirlerdän, angıları duudurêrlar
sendä bir inan, ani sän hepsindän üstünsün, iilik
yaparkan.
190
Altın fikirlär
•••
Kurtar kendini bir kötüdän, onun yanısora,
kayıp olacek taa on kötü.
•••
İilik cana, nicä saalık güüdeyä: açan o var – onu
görmeersin.
•••
Guguş diil taa iilikçi yabanıdan. İilik duuêr
orada, neredä yaşêêr çalışmak.
•••
Nekadar adam taa akıllı hem dä iilikçi – o taa
okadar çok görer insanda iilii.
•••
Açan adam nesä biler – o isteer onu tamannamaa.
Buna deyni lääzım dedik. Dediini tamannamaa
deyni – lääzım becermää tanımaa dooruluu.
Açan becerersin ayırmaa dooruluu yalandan,
ozaman senin ürään dolêr sevgiylän insana.
•••
Kaavi te o adam, angısı kullanabiler üfkeyi hem
becerer sevmää duşmanı.
•••
Korkak o adam, angısı biler, ne yapmaa, ama
yapmêêr onu, ne lääzım yapmaa.
•••
İilik yapan insannarın aklı kısa, zerä onnar
okadar derindän düşünerlär, ne yapêrlar, ani
unudêrlar, ne yaptılar dün.
191
Nikolay Gotişan
•••
Becerämeyän kabarmaa insan hepsindän gözäl.
•••
Herzaman iilik yapmaa calışan adamın yok
vakıdı kabarmaa.
•••
Kabarmak öldürer insanda insannıı.
•••
Kabarık adam beener kendisini diil nicä o var
halizdän, ama beener kendisini otakım, nicä o
görüner aalemä.
•••
Lääzım pek kuşku olmaa, açan seni kabardêrlar.
Bundan çekeder çoyu hastalıklar.
•••
Açan insanı metederlär – o var nasıl başlasın
kabarmaa. Açan insanı kötüleerlär – onda duuêr
saymak kendi-kendisinä.
•••
Akıllı o adam, angısı becerer ayırmaa iilii
kötüdän. Ama taa akıllı o adam, angısı iki
kötüdän becerer ayırmaa taa az zararlı kötüyü.
•••
İnsan biri-birinä görüner ahmak bu beterä,
ani onnar pek isteerlär göstermää kendilerini
lääzım becersin kendisini kullanmaa.
76
77
Strasburg – Germaniyanın kasabası.
Germannar – Germaniyada yaşayan insan.
160
Altın fikirlär
•••
Borcun varsaydı – lääzım seväsin kendini da
durasın lafında.
•••
Nasıl var nicä annamaa, kimsin sän halizdän?
Sade gecä-gündüz çalışarkana, insana kendi
borcunu vermää deyni.
•••
Bizim borcumuz – hergünkü çalışmada.
•••
Hesaplı insannar kimikerä otakım kendilerini
takazalêêrlar,
ani
afedämeerlär
kendikendilerini.
•••
Büük yannışlık – açan paa kurêrsın kendinä taa
üüsek, nekadar tutêrsın hem dä açan pek ucuz
kendi beceriklerini satêrsın.
•••
En paalı herbir adama onun sevgilii kendi ana
topraana, onun sevgilii serbestlää hem kendi
yurtluuna.
•••
İnsannar, kiminnän bän karşı gelerim her gün
hem kiminnän bän her gün lafederin – buna bän
deerim Vatan.
•••
Kim inanamêêr sabaakı günü – o büün ölü.
•••
Tabeet tamannanêr ozaman – açan kendinä
büük neetlär kurêrsın.
161
Nikolay Gotişan
•••
Kaavi tabeetli insan çalışêr hepsindän üstün
olmaa.
•••
Biz pek geç başlêêrız annamaa, ani, yaparkana
çok iilik, biz zeedeleeriz kötü işleri dä.
•••
Azetmemäk
uyandırêr
insanın
canında
çokgörmeyi.
•••
Halizdän kısmetli kendisini duyêr insan
aalemnän birerdä.
•••
Eer bän tanıyarsaydım kendimi hem dä annarsaydım aalemi – buna bän deerim dooruluk.
•••
Nicä adam götürer kendisini – otakım da o var.
•••
Kim herzaman aarêêr nasaat – o ahmak.
Kim nasaatı verer – o adam pekçä ilin.
Nasaat var nasıl varmää sade o iştä, angısında
sän ustaysın.
•••
Bizi kullanêr dolaydakı tertiplär dä.
•••
Becerersin yapmaa sade o işi, angısını seversin.
•••
Kimdän biz üüreneriz – onnara biz deeriz
üüredici. Ama diil hepsi, kim bizi üüreder, var
nasıl taşısınnar bu adı – üüredici.
162
Altın fikirlär
•••
Diil lääzım ardına taşımaa ihtärlaa gençlik
günahlarını. Ihtärlıın var kendi günahları.
•••
Çok işleri var nasıl tamannamaa sertliklän hem
dä sevgiylän, ama taa da çok iş tamannayacan
bilgiylän hem dooruluklan.
•••
İilik aaramêêr saygılıı.
•••
Nasıl insannan götürecän kendini – otakım da
insan olacek.
•••
İstemää – az, lääzım herzaman çalışmaa.
•••
O adam üstün, kim sayêr, ani çok işleri becermeer.
•••
Diil dooru, ani sade bilgilär fikirleder
bizi. Bilmemeklär dä genişlederlär bizim
fikirlerimizi.
163
Nikolay Gotişan
GEGEL
1770 – 1831 yy.,
Germaniya
Georg Vilgelm Fridrih Gegel – şannı
filosof-sistematik. Onu sayêrlar dünnedä eni
filosofiyanın temel dirää. Gegel – seftä filosofların
arasında açıklamış bilgilerin bir baş metodunu:
dünneyi ilerleder karşı koymak. O annadarmış,
ani iki işin arasında biri-birinä karşı koymak
var. Birtürlü iş ya da bakış çalışêr işi diştirmää,
öbürü sä – korumaa onu nicä o var. Butakım
karşı çalışmalar sade yardım eder ilerletmää
dünneyi. «Biz düşüneriz, işleeriz, karşı koyarak
düşünmelerimizä hem işlerimizä, – açıklarmış
Gegel.
Gegelin
filosofiyası
her
taraftan
kritikalandı. Yok nasıl demää, ani herbir
postulat78 Gegelin filosofiyasında kabul ediler
kritikasız. Deyecez, Gegelin bakışları adamın
yaşamasına, nicä bir boşuna işä, kabul edilmeer
taa şindiki zamannarda da. O annadarmış, ani
78
Postulat – bir düşünmäk durumu, diiştirilmäz, kritikalanmaz fikir.
164
Altın fikirlär
dünneyi kullanêr Yukardakı dünnä Ruhu79. Bu
üzerä adamın kuvedi dunnedä yok, insan yaşêêr
otakım, nasıl ona deer Allah. Adamın kendi
istedikleri bişeyä gelmäz. Bütün tabiat, insannar,
cümnä aklı – Allahın istedikleri. İnsana kalmêêr
bisey istediinä görä yapmaa. Gegelin filosofiya
düşünmeklerini yaraştırmışlar bir bakışlan, ani
Gegel siireder daayı, ama fidannarı birär-birär
görmeer.
•••
Akıl da var cansız, can da var akılsız. Dünnedä
var yaşayannar, angıları yaşêêrlar sade akılın
istediinä görä, ama var ölä dä yaşayannar,
angılarının canında akıl yaşamêêr.
•••
Can pak ozaman, açan adamın istediklerindä
var dedik. Can pak ozaman, açan adamı kullanêr
serbestlik.
•••
Halizdän dooru evelki fılosofların demekleri,
angıları annadarmışlar, ki bir adam istärseydi
canı pak olsun, ozaman o lääzım yaşamasını
kursun kendi duuma devletin kurallarına görä.
79
Yukardakı dünnä Ruhu – Dünneyi kullanan ruh, Allah, dünnä
bilgisi.
165
Nikolay Gotişan
•••
Dooruluk ozaman, açan senin istediklerindä var
akıl.
•••
Adam yaşamasını lääzım götürsün devletin
kurallarına görä. Ozaman o adama var nasın
koymaa ad moralist80.
•••
Adam gözäl ozaman, açan onun canı temiz hem
kusursuz.
•••
İilii yaparsaydın sade iiliik için, ozaman nesoy
iilik o?
•••
Kötü yapmaklar ozaman peyda olêr, açan
uymêêr yaşamanın lääzımnık oluşları insannarın
yapmaklarınnan.
•••
Kısmetli o adam, angısı kendi yaşamasını
götürer kendi tabeetlerinä görä.
•••
Ko herbir adam, angısı kabaatlêêr aalemi, en
ilkin bulsun kendindä kabaat da sora göstersin
aalemä parmaannan.
•••
Serbest adam herzaman kısmetli.
•••
Kim kendisini duyêr diil serbest, ona aalem dä
serbestsiz görüner.
80
Moralist – insan, angısı yaşamasını götürer can paklıın
kurallarına görä.
166
Altın fikirlär
•••
Bütün yaşamasını adam savaşêr serbestlii
kabul etmää aalemdän, tabiattan, kendi
istediklerindän.
•••
Yaşarkana, adam lääzım olêr dört işä: o lääzım
kendi-kendisinä, lääzım aylesinä, lääzım
devletinä hem dä lääzım başka insannara.
•••
En lääzımnı iş – laflan hem işlän dooruluk
yapmaa her gün.
•••
O adamda var surat, angısı yaşamasını götürer
hesaba görä.
•••
Kimin canı diil pak, ona geler, ani hepsi dünnedä
yapılı divecä hem dä diişilmäz.
•••
İnsan en ilkin lääzım saysın kendisini da çalışsın
iilik yapmaa. İnsan lääzım saysın kendisini, nicä
Allahı.
•••
Adam yaşamaktan lääzım istesin okadar,
nekadar onun var kuvedi iş yapmaa.
•••
Adam kendisini lääzım götürsün kendi aklısına
görä.
•••
Adam kendisini tanıyêr ozaman, açan aalemä
vermeer umut kötülemää kendisini.
167
Nikolay Gotişan
•••
En paalı baalantılar bu dünnedä – aylä
baalantıları.
Otakım baalantılar toplêêr iki canı bireri.
•••
Dünneyi kullanmaa deyni, en ilkin lääzım
üürenmää kullanmaa kendi-kendini.
•••
Adam divecä kalêr sade kendi düşünmeklerinnän.
•••
Ansızdan yapılan bir iilik baaşlamêêr adama ad
iilikçi. Eer iilik yapmak olarsa adamın tabeeti –
ozaman var nasil o adama demää iilikçi.
•••
Tabeet var onda, kimdä var kuvet kullanmaa
kendisini, tamannarkana kendi istediklerini
yaşamanın örneklerinä görä.
•••
Beenerlär hem sayêrlar dedikçi adamnarı,
neçinki onnarlan kolay annamaa, nereyi gidersin
hem ne yapêrsın.
•••
Sade tamannarkan kendi istediklerini, annêêrsın
adamın tabeetlerini, angıları, şamdal gibi,
göstererlär aalemä yaşamanın dooru yollarını.
•••
Tabeetsiz adam bir kerä bilä tamannayamêêr
işlerini başadan.
•••
Açan adamın istedii faydasız, ozaman o istedää
inatlık deniler.
168
Altın fikirlär
•••
İilik verilmeer duumadan. İilii lääzım yapsın
herkezi kendi işindä.
•••
Hesaplı adam, işlärkänä, taa derindän hesaba
alêr işin faydalıını, nekadar kendi istediklerini.
•••
Akıllı adam çekişmeer aalemnän. Usluluk
lääzım en ilkin ona kendisinä.
•••
Akıllı adam çalışmêêr sade kendisinä.
•••
Derindän lääzım korkmaa kendi inatlıından,
angısı karıştırêr duygularını hem fikirlerini.
•••
Can acısı var te o insanda, angısı zavalıyı duyêr,
nicä kendi-kendisini.
•••
En paalı iş bu dünnedä – dooruluk.
•••
Annatma dooruluunu sade laflan dediini
tamannamaa deyni. Annattıynan dooruluunu,
sora lääzım o dooruluu tamannamaa işindä dä.
•••
Açan söleersin yalan – ozaman kötüleersin
aalemi dä, kendini dä.
•••
Üfkeli adamın işleri dä, üfkelii dä – hepsi
faydasız.
•••
İilii yapmaa deyni, en ilkin lääzın annamaa – o iş
faydalı mı osa faydasız mı.
169
Nikolay Gotişan
•••
İilik yapılmêêr korkudan, iilik yapılêr canın
istediindän.
•••
Adamın işleri – onun aynası.
•••
Lafın var pek büük kuvedi, ama lääzım gerää
gibi akıl, lafı kullanmaa deyni.
•••
Yardımnamaa lääzım o adama, kim o yardımı
isteer. Zoruna yardımın faydalıı olmaz.
•••
Haliz fayda aalemä var ozaman, açan kendini
götürersin hesaba görä.
•••
Dostluk var o adamnarın arasında, angılarının
tabeetleri benzeşerlär, bir işi tamannarkana
barabar.
•••
En islää iş, açan zorlatmêêrsın kendi dostlarını.
•••
Yalpak adam o – angısı hazır iilik yapmaa
yabancıya da.
Biz lääzım iilik yapalım herzaman hem hepsinä!
•••
Hesaplı o adam, angısı sölämeer hem dä
annatmêêr onu, neyi diil lääzım.
•••
Serbest adam becermeer çok görmää.
•••
Kim becermeer kullanmaa kendisini – onu
kullanêr aalem.
170
Altın fikirlär
•••
Ahmak, beki dä, isteer tamannamaa kendi
işini, ama onda etişmeer kuvet kullanmaa kendi
fikirciini.
•••
Ahmak yapêr ne isteer, ama diil onu, ne lääzım
yapmaa.
•••
Herbir adam ayırêr ecelini kendi kuvedinä görä.
•••
Kısmetli o adam, angısının devletini kullanêrlar
hesaplı.
•••
İnsan terbiyediler serbestlää deyni.
•••
Ayledä uşaklar duuêrlar iki kerä: ilkin – açan
seftä görerlär dünneyi: ikinci kerä – açan
terbiyediler onnardan bir haliz vatandaş81.
•••
Terbiyetmektä en paalı – ana sevgilii.
•••
Zeet çekeriz diil ondan, açan esirlii göreriz. Zeet
çekeriz ozaman, açan esirlää karşı koyamêêrız.
•••
Adam istediklerini tamannamarsa – o benzeer
kuru meyva fıdanına, angısı duudurmadı bu
dünneyä meyva.
•••
Dooruluk o – neyi görersin.
81
Vatandaş – derindän kendi yurtluunu sevän bir adam.
171
Nikolay Gotişan
BELİNSKİY
1811 – 1848 yy.,
Rusiya
Visarion Belinskiy – diiştirtti Rusiyadakı
cumnä düşünmeklerini. Literatura tarafından
kritik, filosof, ateist82. О derindän inandırmış
ozamandakı yazıcıları, ani insanda lääzım
duudurmaa sevgi kendi-kendisinä. Belinskiy
annadarmış, ani Rusiyanın sabaakı yolu bulunêr
o taraflarda, neredä yok mistika, yok boşuna
inannar, yok sade dualar. Rusiyadakı insannarda
lääzım duudurmaa inan kendi akıllarına hem dä
kendi duygularına. «Eter, – deyärmiş Belinskiy,
– yuvarlanmaa batak içindä, lääzım başlamaa
yaşamaa dooru dünnä kurallarına görä».
Ozamandakı filosoflar beenmişlär Belinskiyin
fikirlerini, angılarında o duydurarmış yaşamaa
geniş hem derin duygularlan, çekmää yaşamanın
zorluklarını girgin hem direräk ruhunu.
Belinskiy deer, ani iilik – yaşamanın öz oluşu.
Herbir yapılan iş bu dünnedä lääzım yapılsın
iiliin bakışlarına görä. Bu taraftan, Belinskiy
açıklêêr taa bir derin fikir, neredä o annadêr,
82
Ateist – adam, angısı inanmêêr Allahı.
172
Altın fikirlär
ani pek paalı bu dunnedä halkların öndercileri,
angıları toplêêrlar cannarına binnärlän kişilerin
düşünmelerini.
•••
Halizdän iilik çekiler candan, onu ölçmää var
nasıl sade yapılan işlärlän, diil sade boşuna
laflarlan.
•••
Sade laflarda yaşayan iilik yok. İilik var insanın
yapılan işlerindä.
•••
En ilkin lääzım saymaa adamı, ani o adam, sora
lääzın hesaba almaa onun becermeklerini.
•••
Açan adam saymêêr kendi-kendisini, onu
sayamêêr kimsey.
•••
Sev iilii, da ozaman seni sevecek bütün dünnä.
•••
Var nasıl sevmemää senseleni, ani o duumasından tersinä. Ama yok nasıl sevmemää ana
topraanı, ani onda püsürlük. Sevgi ana topraana
diiştirer onun üzünü.
Sevmää kendi topraanı – hep o, ani sän isteersin
onu gün-gündän gözelletmää.
•••
Görmää halkında kusur – o patriotizma.
173
Nikolay Gotişan
•••
O devlettä var dooruluk, neredä insannar
yaşamêêrlar fukaaralıkta.
•••
Karının kocası lääzım sevsin onu hem gençliktä,
hem dä ihtärlıkta, zerä karı – adamın dostu.
•••
Nekadar adam çalışêr – okadar da adam yaşêêr.
Biter çalışmak – biter yaşamak ta.
•••
Yaşarkana, lääzım düşünmää hem dä duymaa,
ani başka türlü yaşamak - yok.
•••
Duygusuz adamda yok ne sevgi, ne dä kendikendisini saymak.
•••
Sevgi – otakım bir duygu, angısı oldurêr adamım
üreeni.
•••
Yalnız adam dünnedä hiç yok. Herbir adamın
var dolayı.
•••
Sade can acısı bir zavalı insana paklêêr adamın
üreeni, temizleer onun canını.
•••
En lääzımnı herbir adama bu dünnedä – insan.
•••
Diil lääzım yalan sölemää hem dä yaltıklanmaa.
Lääzım olmaa nicä varsın.
•••
Adamda var iki türlü yaşamak: birtürlü yaşamak
bulunêr onun canında, öbürü – onun dolayında.
174
Altın fikirlär
Kısmetli o adam, angısı geçirdi yaşamasını diil
sade siirederäk butakım yaşamakları.
•••
Ne fayda bundan, ani akıllı adamnar yaşêêrlar
boyar gibi, ama halk yuvarlanêr batak içindä.
•••
Kim diil insan – o diil patriot.
•••
Kim görer sade kendi-kendisini – o kör.
•••
Sade benim haliz dostum var nasıl sölesin bana
dooruluu.
•••
Terbiyetmäk – büük iş. O iştä duuêr adam.
•••
Terbiyederlär sade sevgiylän.
•••
Bilgilär adamın kafasında iki türlü: birtürlü
bilgilär matematika, fizika hem başka türlü
bilgilär, ama ikinci türlü bilgilär – o iilik için
bilgilär. Onnar en üüsek bilgilär.
•••
Nekadar taa büük adam – o taa okadar üürenmiş.
Ozaman o taa okadar iilikçi.
•••
Üürenci bir kerä bilä olmayacek taa üstün
üüredicidän, eer üüredici ona olarsaydı örnek
erinä. Örneklän yok nasıl yarışmaa.
•••
Herbir boba lääzım sevsin uşaanı – nicä küçük
oolunu hem dä nicä sabaakı devlet izmeticisini.
175
Nikolay Gotişan
•••
Terbiyetmäk durgunmêêr sade doyurmakta
hem dä paklamakta. Terbiyetmäk – o bir büük
duygu baaşlamak.
•••
Adam en islää gençliindä.
•••
İnsan da nicä meyva: var zamanı, açan o en tatlı.
•••
Ne bilersin – ona üüredersin.
•••
Terbiyetmäk – diil sade yaklaştırmak uşaa iilik
bilgilerinä. Terbiyetmäk – o uzaklaştırmak,
saklamak uşaktan kötü bilgileri.
•••
Dünnedä insan tamannadı çok işleri. Ama taa
çok var neyi tamannamaa.
176
Altın fikirlär
DOSTOEVSKİY
1821 – 1881 yy.,
Rusiya
Födor Dostoevskiy – Rusiyanın filosofiya
bilgilerindä en anılmış filosof. Onun bakışları
dolaydakı yaşamaya
pek çoyunu şindiki
zamannarda da dalgalandırêr. Dostoevskiynin
tanımasına görä, dünnenin bütün istoriyası – o
bir derin annatma, neredä gösteriler insannarın
çalışması hristiannık için. Dostoevskiy derindän
inanarmış hem dä inandırarmış başkalarını, ani
Rusiyadakı halk – o bir mesiya83, neçinki rus
halkına verili derindän bir tanımak yaşamanın
eni izlerini kurmaa, başka halklara izin vermäa
hem dä örnek göstermää. Dostoevskiy için
yazarmışlar ozamannar onun dostları, ani o
annamış üç iş: en ilk işi, ani en, makarki, sayılan
da adamnarın yok suratları kullanmaa dünneyi
kendi dediklerini tamannamaa deyni: ikinci, ani
dooruluu yok nasıl çıkartsın bir yaşayan adam,
dooruluk peyda olêr hem dä yaşêêr halkın
arasında: üçüncü, ani dooruluk hem hristiannık
83
Mesiya – yukardan, Allahtan verili izin tamannamaa en ii
işleri dünnä üzündä.
177
Nikolay Gotişan
derindän baalı biri-birinnän. Dostoevskiy, nicä
dä Kant, karşı bakarmış yalancılaa Allahın
laflarına. Dostoevskiyi halizdän filosoflar
sayêrlar temelci dünnenin halk filosofiyasına.
O halizdän deyärmiş, ani herbir insanda, herbir
adamda var Allahın dooruluu, Allahın iilii. «En
üüsektä bulunan adam lääzım herbir adamda
görsün onun temel bakışlarınnı, angıları verildi
ona Allahtan», – deyärmiş Dostoevskiy. Bu üzerä
Dostoevskiy demiş, ani gözellik, iilik kurtaracek
dunneyi cendemdän.
•••
Dooruluk o – neyi siz görersiniz, hem dä ne uyêr
sizin bakışlarınızlan.
•••
Dooruluk ozaman yaşêêr adamın üreendä,
açan o daymaca sorêr kendi-kendisinä: Ama
dooruyum mu bän?
•••
Nicä siz toplayabileceniz insanı bireri, açan siz
bilmeersiniz, neyä o toplamak lääzım?
•••
İnsannar var hesaplı, suratlı ya da hesapsız,
suratsız. Haliz hesaplı hem suratlı insannara,
ölümdän kurtulmaa deyni, lääzım olaydı bir
uşaan yaşaması, ozaman o insannar lääzın
atılsınnar kurtulmaktan, neçinki bir uşaan
yaşaması taa paalı kiminseydi kurtulmasından.
178
Altın fikirlär
•••
İstämä halktan dooruluk, zerä sän en ilkin
çaaracan yardıma devlet kanonunu.
•••
Ko daavacılar afetsinnär zapçıları. Ama buuk
zarar olur, eer zapçılar başlarsaydılar afetmää
kendi-kendilerini.
•••
Afediniz duşmanı ya da takazalıyın onu. Ama
kötüyä herzaman deyin kötü.
•••
Ne adamın fikirinä utanmak işleri geler – adamın
üreenä o gözellik.
•••
Ozamannar paklanêr ürään kötüdän, açan
danışêrsın haliz gözelliklän.
•••
Bir dä bilgiylän başaramayacan dooruluu,
olmarsaydı kiminnän. Bilgi var nasıl sade
göstersin, ne o dooru.
•••
Bän istämeerim yasamaa otakım insannar
arasında, neredä bana olmayacek nicä yapmaa
kötü. Bän isteerim yaşamaa otakım insannar
arasında, neredä bana verilecek izin yapmaa
kötü, ama bän kendim istämeyecäm yapmaa
onu.
•••
Kısmet diil kısmettä, ama kısmet ona dooru
gitmektä.
179
Nikolay Gotişan
•••
En büük kısmet borçlêêr canı.
•••
Serbestlik – diil açan yapêrsın, ne isteersin.
Serbestlik – açan kullanêrsın kendini.
•••
Serbest adamnar becererlär zorlatmaa kendilerini.
•••
Kimin önündä bän kabaatlıyım – ona bän
borçluyum.
•••
En islää adamnar bu dünnedä – diil en kaavi
adamnar, ama dooruluu kullanan adamnar.
•••
Kim bilmeer kendisini – o saymêêr kendisini.
Bilmärkän, neyi sän becerersin – sän bir kerä bilä
annayamayacan kendi isteyişlerini.
•••
Kim kaybeder suratını – o kaybeder kendikendisini.
•••
Nekadar taa derindän sayêrsın adetleri – okadar
taa derindän sayêrsın hepsi halkları.
•••
Kim beenmeer tabiatı – o beenmeer insanarı.
Ozaman o diil patriot84.
84
Patriot – kendi halkını derindän sevän bir adam.
180
Altın fikirlär
•••
Bir çiçään gözelliini metedärkän, sän taa
çok fayda getirersin kendi halkına, nekadar
kötülärkän tersinä adamnarı.
•••
Diveç için düşünmeklär – o yaşamanın haliz
özü.
•••
Ani taa derindän sevmää biri-birimizi – lääzım
taa derindän akıllatmaa kendi-kendimizi.
•••
Sän duyarsaydın, ani yok kuvedin fayda
getirmää insana – ozaman sän azetmeersin
kendi-kendindän.
•••
Kim beener kendisini taa çok, nekadar aalemi –
ozaman o adamın üreendä yaşêêr kinnik.
•••
En paalı bu dünnedä – yaşamayı baaşlamaa
dolaydakı insannarın kısmetinä.
•••
Can acısı – o bir tabeet, angısını biz var nasıl
kaybedelim pek hızlı.
•••
Herbir insan yalpak o insannarlan - kimä o yapêr
iilik.
Yalpaklık adamın üreeni açêr hem o herkerä
dooruluu sever.
181
Nikolay Gotişan
•••
Ölçüsüz varlık getirer adamı haylazlaa, ama
haylazlık duudurêr dunnedä kulları85.
•••
Akıllı duşman herkerä taa zengin, nekadar
ahmak duşman.
•••
Dooru yaşayan adamda herzaman var duşman.
•••
Adam kısmetli ozaman da, açan onda yok
kısmet.
•••
Uşaksız biz hepsimiz bu dünneyi sevämeyeceydik okadar. Uşaklar bizdän taa islää. Bu
üzerä, açan biz onnarı neyäsä üürederiz, biz
barabar onnarlan taa islää olêrız.
•••
Ürektän en islää adamnara verili becermäk
inandırmaa aalemi. Bu üzerä onnarın ardına
gider insan.
•••
Halkın gözellii diil okadar onun işlerindä,
nekadar onda, neyi o halk sayêr gözäl.
•••
İstämärkän islää yapmaa aalemä – bir kerä bilä
olamayacek islää.
•••
İilik yapmaa insana lääzım herzaman taa çok,
nekadar var nicä yapmaa.
85
Kul – adam, kimi kullanêrlar, nicä hayvanı.
182
Altın fikirlär
TOLSTOY
1828 – 1910 yy.,
Rusiya
Lev Tolstoy – hiç birkimseyä benzämeyän
rus yazıcısı. Bütün yaşamasını o baaşlamış
literatura izmetinä. Azetmärkän, kötülärkän
ozaman devlet sistemasını Rusiyada, Tolstoy
derindän inanarmış, ani dünneyi püsürlüktän
kurtaracek sade insan. O tiparlêêr bir kiyat
«Dooru Bibliyä»86, neredä deer, ani insan
lääzım atılsın herbir karşı koymaktan, herbir
çekiştän. İnsan, Tolstoya görä, lääzım sade
becersin beenmää dostunu da, duşmanını da.
«Allah bizim içimizdä, – deer Tolstoy. Sade açın
gözlerinizi».
Tolstoy bitki-bitkiyä sayarmış, ani insan
lääzım atılsın devlettän, neçinki sayarmış, ani
devlet zorladêr adamı, zeetler onu, brakmêêr
adamı tamannamaa kendi neetini yaşamakta.
En paalı işi Tolstoy görärmiş üürenmektä.
Tolstoy sayarmış, ani insan lääzım derindän
tanısın, kim o, ne üzerä adam duudu bu dünneyä,
ne lääzım tamannasın bu yaşamasında. Yaşamak
86
Nikolay Gotişan
herzaman diişer, sayarmış Tolstoy. Bu üzerä
adam lääzım etiştirsin diişmää dünnäylän bilä,
doorudarak onu. «En büük yardımcı bu iştä –
sevgi, angısı yaşêêr insannarın üreendä», – annadırmış saygılı yazıcı.
•••
Akıllan dooruluk herzaman uyêrlar.
•••
Yapılan işin paalılıı ölçüler okadar iiliklän,
nekadar sän o işi tamannamaa deyni iilik
harcayacan.
•••
Bilmää ne lääzım yapmaa deyni – lääzım bilmää
ne diil lääzım yapmaa da.
•••
Hesaplı o adam, angısı çalışêr hepsi için.
•••
Sade çetin kör inat tabeetlän insan var nasıl
düşsün kayıplaa.
•••
Açan bir adam kullanêr öbürünü, o kullanmak
en ilkin bozêr kullanıcıyı.
•••
Adam çalışêr aalem için ozaman, açan sesleer
kendi canını.
184
Altın fikirlär
•••
Diil lääzım kullanmaa kanonu orada, neredä var
nasıl onsuz tamannamaa işi.
•••
Adam başlêêr annamaa yaşamayı ozaman, açan
başlêêr becermää ayırmaa kötüyü iiliktän.
•••
Eer resimci hesaplı adamsaydı, ozaman onun
yaratmaları getirecek insana fayda.
•••
Herbir yaradıcının var iki türlü beceriklii: ya
yaratmaa iilik, ya da metetmaa kötüyü.
•••
İilik hem gözellik karşı koyulan biri-birinä
annamaklar.
İilik – açan biz enseeriz kendi tamahlıımızı.
Gozellik – açan biz doyamêêrız kendi tamahlıımıza.
•••
En ilkin lääzım dayanmaa akıla, sora dua etmää
Allaha.
•••
İnanın var pek büük faydası. İnan verer yaşamaya
otakım dat, angısı kayıp olamêêr öldüynän dä.
•••
İnan – o bir geniş annaşmak dirliin hem hesaplıın
arasında.
185
Nikolay Gotişan
•••
Halizdän inan verer insana kuvet daymaca
çalışmaa.
•••
Gün-gündän zeedelenän insanın kuvedi baaşlêêr
ona iilik tä, kötülük tä.
•••
İnsan derindän bilmeer, ne o iilik ya da kötü,
ama yazêr onnar için türlü kiyatlar.
•••
Adamı bilgi lääzım üüretsin duymaa te onu, ne
olacek sabaa, ama diil görmää onu, ne var büün.
•••
İnsan seni işitsin deyni, lääzım lafetmää onunnan
sansın Golgofa bayırın tepesindän.
•••
Dooruluk herzaman utancak.
•••
Takaza dooruluk için – en derin inan.
•••
İnsan pek sık maana bulêr aalemin kötülerinä,
ama onun yok kuvedi karşı koymaa kendi
kötülerinä.
•••
İnanmaa iilii deyni en ilkin lääzım başlamaa
yapmaa o iilii.
186
Altın fikirlär
•••
Te o iilii, angısını sän yapêrsın bütün üreklän – o
iilii sän herzaman yapêrsın kendi-kendinä.
•••
Yaparkan iilii, herzaman şükür et.
•••
İilii yap saklı, da te ozamannar sän duyacan
derindän iiliktän sevinç. Kahırlan, açan yaptıın
iilii üürenecek aalem.
•••
Eer senin ellerin herzaman çalışarsaydı, kalbin
da bu işä sevinärseydi – ozaman say kendini
kısmetli.
•••
Kahır herzaman duudurêr adamın üreendä
kuvet çalışmaa deyni.
•••
Çatlak çan ötmeer, ama onun parçaları öter pak
seslän.
•••
Kısmetli adamın üreendä yaşamaz pişmannık.
•••
Kısmet diil açan yapêrsın ne isteersin. Kısmet,
açan her gün nesä yapêrsın.
•••
İki iş getirer insana kısmet: açan sän bilersin, ani
kimäsä sän lääzımsın hem dä açan sän bilersin,
ani senin üzün pak.
187
Nikolay Gotişan
•••
Ne var adamın içindä taa paalı onnardan, ne var
adamın dolayında?
•••
Dooruluk – iiliin ölçüsü.
•••
Adamın hesaplıı – o bütün dünnenin eveldän
korunan aklı.
•••
Halizdän adamın düşünmekleri sapmaz
yaşamanın tersinä dönemeçlerinä görä.
•••
İnsan sıkça kabarêr kendi hesaplıınnan, açan
onun pek kısa aklı.
•••
Nekadar taa derindän adam kabaatlı kendi
suradı önündä, o taa derindän aarêêr kabaatı
aalemdä.
•••
Afetmä kendi ahmaklıını. Ozaman sana kolay
olacek afetmää aalemi.
•••
Kabarık adam sever aalemin düşünmeklerini
kendisi için. Ama o adam, angısı halızdän sayêr
kendisini adam, ona hep o, ne düşüner onun için
aalem.
•••
İş – o diil iilik, ama o iilää adamı getirer.
188
Altın fikirlär
•••
İşsiz adam duymaz kendisini adam.
•••
Serbest hem kuvedinä görä iş baaşlêêr adama
sevinç hem dä derin uyku.
•••
Hepsindän çok bozêr adamı boşuna laflar.
Onnar üürederlär onu sevmää haylazlıı.
•••
Taa ii yapmamaa bişey, nekadar yapmaa,
bilmärkän ne yapêrsın.
•••
Raatlık – o serbestlik, açan sıra geler saymaa
aalemin tanımaklarını.
•••
Hesaplı adamın aylä yaşaması zor, suratsız
adamın aylä yaşaması kolay.
•••
Evlenmää, nicä dä ölmää, lääzım sade ozaman,
açan başka türlü hiç yok ne yapmaa.
•••
Evlenmää lääzım ozaman, açan sän annayacan,
ani senin sabaakı karın diil köstek koysun,
ama yardım edecek sana yaşamaa senin
yaşamanınnan.
•••
Çoyu adamnar isteerlär kendi karılarından
otakım becermeklär, angıları onnarda kendilerindä hiç yok.
189
Nikolay Gotişan
•••
Hayvannarı sevän adamın ürää yok nasıl olsun
kinni.
•••
Pek prost, açan adamda yok nesä, ne iş için o var
nasıl istesin kaybetmää yaşamasını.
•••
Yaşamak, nicä dä ölüm, adama bir büük baaşış.
•••
Adam, angısı annadı yaşamanın dadını, benzeer
o kul adama, angısı ansızdan birdän annadı, ani
o bu dinnedä – padışah.
•••
Yaşamak herzaman diişer. Adamın en büük
neeti – etiştirmää o yaşamak diişilmeklerin
ardına diiştirmää kendisini.
•••
Ölüm için fikirlär lääzım yaşamaya deyni.
•••
Yaşa ölä, sansın te şindi ölecän.
•••
İnsanın en ii tabeetleri peyda olêrlar sade onun
kötü tabeetlerinnän barabar.
•••
Koru kendini o fikirlerdän, angıları duudurêrlar
sendä bir inan, ani sän hepsindän üstünsün, iilik
yaparkan.
190
Altın fikirlär
•••
Kurtar kendini bir kötüdän, onun yanısora,
kayıp olacek taa on kötü.
•••
İilik cana, nicä saalık güüdeyä: açan o var – onu
görmeersin.
•••
Guguş diil taa iilikçi yabanıdan. İilik duuêr
orada, neredä yaşêêr çalışmak.
•••
Nekadar adam taa akıllı hem dä iilikçi – o taa
okadar çok görer insanda iilii.
•••
Açan adam nesä biler – o isteer onu tamannamaa.
Buna deyni lääzım dedik. Dediini tamannamaa
deyni – lääzım becermää tanımaa dooruluu.
Açan becerersin ayırmaa dooruluu yalandan,
ozaman senin ürään dolêr sevgiylän insana.
•••
Kaavi te o adam, angısı kullanabiler üfkeyi hem
becerer sevmää duşmanı.
•••
Korkak o adam, angısı biler, ne yapmaa, ama
yapmêêr onu, ne lääzım yapmaa.
•••
İilik yapan insannarın aklı kısa, zerä onnar
okadar derindän düşünerlär, ne yapêrlar, ani
unudêrlar, ne yaptılar dün.
191
Nikolay Gotişan
•••
Becerämeyän kabarmaa insan hepsindän gözäl.
•••
Herzaman iilik yapmaa calışan adamın yok
vakıdı kabarmaa.
•••
Kabarmak öldürer insanda insannıı.
•••
Kabarık adam beener kendisini diil nicä o var
halizdän, ama beener kendisini otakım, nicä o
görüner aalemä.
•••
Lääzım pek kuşku olmaa, açan seni kabardêrlar.
Bundan çekeder çoyu hastalıklar.
•••
Açan insanı metederlär – o var nasıl başlasın
kabarmaa. Açan insanı kötüleerlär – onda duuêr
saymak kendi-kendisinä.
•••
Akıllı o adam, angısı becerer ayırmaa iilii
kötüdän. Ama taa akıllı o adam, angısı iki
kötüdän becerer ayırmaa taa az zararlı kötüyü.
•••
İnsan biri-birinä görüner ahmak bu beterä,
ani onnar pek isteerlär göstermää kendilerini