Uztaro - 6

  zijoan unean, norbaitek ixilka zegion ziztu biguna entzun irudi zitzaion. Norbaitek dei zegiola
  uste izan zun; baña, urratsak tinkatuta, oarki
  egon arren, etzan iñor agiri inguru artan.
  Ontan, ordea, ziztualdi berriak ebaki zun
  aizea an urrean. «Nundik demorrio zetorkidak
  zantzu ori? —esan zun berekiko—. Ortixek
  zokondogune ortatixek datorrela zirudik.
  Axeka zebilkidak norbait. Noan bertara».
  Pendiz-gañetik jauzi eginda, zokondogunera
  urreratu zan garaian, lurretik batbatean zutitu
  zan mutil batekin egin zun ustegabeko oztopo
  bekoz beko. Illunpe artan etzun ezagutu mutilla;
  beraz, etzekian nor zanik. Baña mutilla laisterka
  
  astera zijoakiola oartu zun bezain laster, besotik
  elduta, bertan tinkarazi zun naitaez:
  —Zer dagizu emen? —galdegin zion legor.
  —Zer ardura dizu zuri? —erantzun zion arek
  lotsagabe—. Zaitu eitzazu zere gauzak besterenetan sartu gabe.
  Aurpegiz-aurpegi jarri ziran unean ezagutu
  zun mutilla. Nork adierazi, une arek Balendinen
  biozpeari eragin zion zarrazta zorrotza? Azpikoaz
  gain irauli zion asarreak barrunbea ta antxe bertan pizti likits bati bezelaxe lepoa biurritu ta bizkarra austea gogoak eman zion.
  —Norbere etxean egin lezake gizonak nai
  duana; ez besterenean —jardetsi zion Balendinek asarre.
  —Eta zure etxean al-da, ba, au? Zure saillak
  al-dira oek?
  —Ez, ez dira nereak; baña etxe-inguruan
  zelatan dabillen napurra astindu ta uxatzeko, ez
  det iñoren baimenaren bearrik. Aldegin zazu, ba,
  arin emendik.
  —Orrelaxe egiten diote zaunga zakur tzarrak
  etxera urreratzen dan edozeini. Izan ere, zer
  zera, ba, zu zakur bat baño geiago etxe ontan?
  
  —Txakur askok ez dute lotsa aundirik bear,
  zirtzilipurdi batzuen aurrean bekoz-beko agertzeko.
  Ezkerreko besotik gogor lotuta zeukan mutilla, bitarte ontan, Balendinek, eskutik askatu ere
  gabe. Bultzada indartsuz lurrera jaurti zun zotz
  igarra bezela. Gero, berriz, eldu zion berriro
  besotik eta bultzaka sagasti-zear zeramakin.
  Baña mugako esira iritsi ziran garaian, mutil
  ziztripuak ustegabeko indarraldiz besoa askatu
  ondoren, gerritik aizto bat aterata, ukaldi bizkorra erantsi nai izan zion sabelondoan Balendini.
  Saietsean zirikatu duen katamotza baño ariñago
  alderatu zan, ordea, au; eta, aiztua zerabilkin
  eskuko muturretik atzemanaz, bizkarraldera
  biurtu zion besoa. Mutillari eskutik kendu zionean, sagarrondo baten gerrian sartu ta ausi zun
  galtzairu zorrotza. Ara zer zesaion, bien bitartean:
  —Ez adi geien da geiago onera azaldu; bestela, egunen batean egundoko gorriak ikusi bearrean aiz, txalu ori.
  Eta, lurrean oñaze-oiuka gelditu zan mutilla
  bultzada indartsuz ormagainetik andiko aldera
  
  bota zun ollo-luma bezelaxe; eta geiagoko jaramonik egin gabe, Lopategiko bideari lotu
  zitzaion.
  ***
  Bein piztiaren zantzua sendu zuan ezkero,
  aren ibilliak zearo argitu ta eguerdiratzea zegokion Agerreri. Malentxoren onaren billa zebiltzan
  danak; danak maite zuen neska biozmindua.
  Baña ari basapiztiaren atzaparretan erortzen
  utzi baño len, erriko zurrumurruak or-emenka
  ixurtzen zituenak, egiak ziran ala ez, bere begiz
  ikusi nai zuan. Edozein bidetara joko zukean
  Agerre leialak ainbeste maite zun sendi artako
  nekatxa ederra zorigaitzean amiltzen ez ikustearren. Bearrekoa ba’zan, illargipeko gau-ibilli
  ezkutuan, naiz napur maltzurraren joera izan,
  piztiaren aitzulora bertara joango zitakian, ondamenditik neskañoa aldentzearren.
  Aizarnatik itzulita, bere etxean apaltzen ari
  zan bitartean, zurrumurruak aintziñatik errialdean zabaldu zituanak zerabiltzkin buruan itzulinguruka. Zurrumurru ariek geldiro ausnartu-
  
  ala, asmo sendo bat sortu zitzaion. Leendik ziurki zekizkianaz gañera, areagokoak argiratu bearra zegon.
  Jendeak ziotenez, Leopoldo Vargas ori Biarritzko ta Donostiko jokoetxeko otseiña izan
  omen zan; «croupier» ikasia. Ez omen zuan
  parerik ez Biarritzen, ez Donostin joko-txirringa
  erabiltzen. Jokoetxe orietan sartu-irten aundia
  zuen guztiak ezagutzen zuen garai artan gizon
  au.
  «Eskuzuria» («Blancamano») deitzen zioten
  jokoetxeetan; ain zan egokia, ikasia ta besterik
  ez bezelakoa, joko-txirringa bere gogora erabiltzen. Etzan nolanaiko jokalaria izan bear, arekin
  aurrez aurre jokoan asteko. Aberats-izenean bizi
  zan aspalditik, bai Donostin, bai Zarautzen; eta,
  ziotenez, jokoan irabazia omen zun eskuarteko
  dana. Atera ortik nolakoa izango zan piztitzar au,
  jokoetxeetan biltzen diranen artekoetan lenengoena ta nagusiena izateko.
  Donostiko jokoetxean zerikusi aundia zeukan
  jaun batek eraman zun Eskuzuria Biarritztik ara;
  bere jokaldietarako lagun ikasi bat nai zuan, ba,
  arek. Alkar-artuta ibilli izan ziran, arrezkero,
  
  gizon biozgaldu ariek biak. Gainberako zeregiña
  zan, orrela, jokoetxera zijoaken buruarin oitugabeak zearo lumatzea. Nun aurkitu zezakeen
  gizon ariek biak urre-iturri oberik? Orduezkero,
  egunetik egunera zabalduz eta ugarituz zijoan
  Vargasen eskuartea.
  Garai ontan azaldu ziran Donostin Zitoren
  guraso gazteak. Madridtarrak ziran eta senarrari
  Ministerioan ematen ziozken udaldiko oporraldietan, Donostira joaten ziran. Apainkeriak eta
  lasainaiak zoratuta zerabiltzkin senar-emazteak.
  Atsegin-bizitzari burua lotu zioten ezkero, aundizkien neurrian bizi nai izan zuen; dantzaldietan
  eta jaialdietan erakutsi nai zuen burua noiznai.
  Eta jakiña! Ministerioko alogeraren etorria,
  etzan orrenbesteko zorakerizko ibilliari eusteko
  lain. Legezko etorriak ematen dunaren gañetik
  ibiltzen asi ezkero, goiz edo berandu, laster azalduko ziran zuloek nun edo nun. Orduan sortu
  zitzaizten sanar-emazteai sekulako estuasunak
  eta itobearrak!
  Jokoetxera joan zan egun batean, Vargasen
  eskuetan erori zan gizon ua. Eskuartean zeramazkin diru-pitiñak zearo galdu ondoren, estua-
  
  sun larri artan, erokeri galgarri artan, bere etxeko tresna ta eskuarteko ondasun guztiak jokatu
  zituan itxumustuan zoroak. Eta burutik oñetaraño oro lumatu zutenean, ollo zapogorriaren
  antzera, irten zan jokoetxetik buru-makur eta
  biotzillunik. Arrezkero, etzuan iñork jakin arenik
  geien da geiago. Norbaitzuk esan zuen Zurriolako ugin-lertokian galdu zula bere burua; besteak, berriz, erbestera igesegin zula. Nolanai
  ere, etzun iñork izan aren berririk egundaño.
  Semetxo batekin gelditu zan aren emazte
  Ester, ezertako eskuarterik eta etorririk gabe.
  Ogetalau urte zeuzkan eta emakume ederra zan.
  Ester au zan bezelako emakume apainzaleak eta
  atsegin-zaleak etzezakean luzaroan iraun larrialdi estu artan gaiztobidera jo gabe. Vargas biozgalduaren atzaparpean oldartu zan eta jabe
  bezela agindu izan zion aurrerakoan. Eskuzuriaren eskuartea lasaitzen zijoan neurrian, agertu
  izan zan Ester gizartean; geroago ta apañago,
  geroago ta bitxiztatuago ta dirdaitsuago.
  Etxeoin baten jabe egin zan lenengo Donostin; jauregitxo bat eskuratu zun gero Zarautzen.
  Alargun-izenean agertzen zan nunai; baña ixil-
  
  pean eta kolkopeko ezkutuan gorde izan zitun
  beti bere bizitzazko goraberak.
  Iñork ezer galdetu ezkero, beste zerbaitera
  joko zun ezari ezarian, eta kito. Zito bera ere,
  bere amaren bizitzazkoen ezjakin osoan bizi izan
  zan. Sendi aretako adiskide min bat bezela azaltzen zan berriz, Vargas.
  Donostiko jokoetxean artueman aundia zuten
  jaun batzuk, beste jokoetxea eraiki nai izan zuen
  Zarautzen, udaldian ara joaten ziran aundizkien
  babesean. Orretarako bear zan beste diru batu
  zuenean, etxe berriaren oinarriak jarri zituen
  bidezabalaren oiñean. Ontan, baña, Primo de
  Rivera bakar-agintaria jabetu zan indarrez Españako agintearetzaz eta jokoa ta jokoetxeak galerazi zituan zearo.
  Ordea, jokoetxe guztiak itxita zeuden garai
  artan, luzaroan iraun zun Zarautzko jauregi aberats batean ezkutuko jokoetxe batek. Vargas zan
  ixilleko jokoetxearen jabe. An biltzen ziran gabero udalditar aundizki batzuk eta jokoetxeetara
  inguratu oi diran gizagaldu sabelzuri batzuk ere.
  Gaberdiaren buruan, berezibiletan (en automóviles) joaten ziran Donostitik piztitzar batzuk
  
  eta Vargasen jauregian, gau-dantzaldi ta gaujaialdien izenean, joko-txirringari ekiten zioten
  gela ezkutu batean urrengo goizalderarte. Jaialdi
  ariek alaitzeko, Donostitik bertatik eraman izan
  zituen bein baño geigotan neskagalduak ere.
  Dantzaldi lizunai loturik, edari moskortien laguntzarekin, atsegin-bizitza eroari burua emanda
  ibiltzen ziran egunsentirarte gizagaldu ta emakume galdu ariek. Sarritan joaten zan Zito ere
  jokaldietara Vargas piztitzarraren bebesean.
  Oldozkun oek zerabiltzkin Agerrek ausnarka
  apari-bitartean eta, bere lagun bategandik ixilpean entzun zitun gauza arrigarri ariek, egiak
  ziran ala ez, bere begiz egiztatzeko gogoa sortu
  zitzaion. Etzan ordea, gauza erreza artzulo artan
  sudurra nolanai sartzea. Oso ezaguna izan ezik,
  etziokeen iñori aterik zabalduko.
  Apalondoan, apain jantzita, kapela arturik,
  kalera irten zan bere adiskide udalditar baten
  billa.
  Zaragozan ikasketak egin zituan garaian ezagutu zuan udalditar ura ta, arrezkero, adiskide
  ona izan zun. Bere kolkopekoak azaldu lezazkion
  ari bildurrik gabe; ain zun arek izaera zabala ta
  
  onbera. Aregandik zekizkin Vargasen bizitzazko
  gorabera guztiak ere.
  Kafe-etxean egoten zan adiskide ori egunero
  apalondoan gaberdirarte, ta araxe zuzendu zan
  Agerre. Etzegon, artean, an udalditarra; baña
  andik asko luzatu gabe, atea zabaldu orduko,
  Agerre begiztatu zuanean, besozabalka ta agurka urreratu zitzaion. Egia esateko, nai baño ere
  obeto zetozkion gauzak Agerreri; eta zioa bideratu zitzaion bezin laster, ezari-ezarian, Vargasen egiteetzazko gaia atera zun.
  —Geroago ta jende geiago zijoak etxe orretako jaialdietara —jaulki zion ixilpean udalditarrak—. Gaur esan didatenez, aspaldian izan
  duten jaialdirik aundienetakoa izan ziaten atzo.
  Amar neskatxa ekarri omen zizkiten Donostitik.
  —Ikusgarriak izango ditu, orratio, jaialdi oriek
  —erantzun zion Agerrek, zetorkion bidea buruzkatuz—. Ainbeste edari gozo, emakume ederrak,
  dantzaldiak.
  —Ikusgarriak? Etzegok emen alako egurasbiderik iñun. Iru edo lau bider izan nauk ni ere;
  baña kontuz ibilli bearra zegok. Gutxienen usten
  
  duenen batean, errizaien askuetan eroriko dituk
  goiz edo berandu legetik atezko ibilli ortan.
  —Ni ere joango nindukek pozik egun batean,
  zernolako atsegiñaldi zorabiatzalleak darabiltzkiten ikustearren. Ez al-dek ik adiskide aundia Vargas ori?
  —Bai. Aspalditik ezagutzen dit. Orren Donostiko ibillaldiak ere ondo ezagutzen dizkit.
  Eta berriro ere, Vargasen ibilli narratx nardagarriari eraso zion udalditarrak. Ordurarte ajolagabe entzun izan zitun Agerrek zizkamizka ariek
  guztiak; baña oraingoan geldiro ta arretaz luzatzen ziozkan belarriak aopera, itzik ez galtzearren.
  Andik orduerdi batera, bekokialdea untzez
  estalita zeukan jauregi baten aurrean egin zuen
  geldiunea adiskide biak. Ixillik zegon etxea illunpean, iñor bizi ezpa’litz baño areago. Ezkutuko
  txirrin batetik udalditarrak egin zuan deira,
  otsein batek txokondoko leiatilla zabaldu zun.
  Arek izen-txartela eman zionean, leiatilla itxita,
  barrualdera ezkutatu zan otseña. Geroxeago,
  ate nagusiaren zirriku batetik sartu ziran biak
  etxebarrura. Arnabarrezko eskillara-buruan, Var-
  
  gas bera zegokien zai. Egoki ta bero agurtu
  zituan jaun sartuberri aiek.
  Gizaseme bezela, gizon jeikia ta atsegiña
  zan. Beltzez jantzita zegoan. Jantzi beltzaren
  ondoan, zan baño ere zuriagoa zirudin aren aurpegiko azal zurbillak. Burutik oñetaraño aztertu
  zun Agerrek gizon ura. Geldiro itzegiten zun,
  itzak kolkopetik irten nai ezpa’lioe bezela. Itzak
  eta ibilliak arduraz neurtzen zekian, gizon arek.
  Arenik oargarriena, ordea, begiratua zan.
  Betule beltzen azpitik, galtzairuaren zaztada
  zorrotza zegioen begiak. Aiztoa bezela sartzen
  zan aurpegian aren begiratu sakona. Gogo-indar
  aundia dute au bezelako gizonak. Nornairen
  gogoa menderatzeko laingoa ba-zan begiratu
  aztertzale ua. Sugearen aurrean txoriñoak izan
  oi duten zorabialdia sortu bear, noski, gizon aren
  joerak gogo-ergeldun edozeini.
  Eskillara-buruko aretoan zeuden oialezko jarleku ankazabaletan eserita, izketan jardun ziran
  bitartean, aruntza ta onuntza gelditu gabe zebillen atea ideki zien otseiña, zurruna baño zutiago ta tenteago, zerbaiten zai bai’lego. Aretoa
  ezker-eskuitara mugatzen zuen arnabarrezko
  
  abetxo baten ondoan, iru zaldun ari ziran alkarrizketan, sapaiko argiontziak zabaltzen zuen
  argipean.
  Ordulaurdeneko izketaldiaren ondorenean,
  ezkerraldeko ibilbide estutik gelatxo ezkutu
  batera sartu ziran gure gizonak. Ateak egin zun
  otsera, erdiko mai biribillaren inguruan eserita
  zeudenak, burua itzuli zuen zijoazenai begiratzeko. Begiratu azkarrez aztertu zitun Agerrek gelatxoa ta bertan zeuden danak.
  Gorrizta zan ormak estaltzen zitun papera;
  urdiña, berriz, sapaitik zetorren argia. Maiburukoak zeragizkion eragiñaldietara, zipotea baño
  ariñago zebillen mai-gañeko txirringa gelditu ere
  gabe; ta, biraldi bakoitzean, ermo zorrozten
  zituen danak begiak.
  Emakume batekin eskuz-esku, zaldun gazte
  bat ari zan jokoan, Agerreri buruz-buru. Aurpegi
  biribil beltzerana zun, ille beltz dirdaitsua, begi
  sakonak eta iketzez egiña zirudin ezpaingañeko
  beltzuneak. Sua zerion gizon ari alde guztietatik;
  arabiarra zala esan bear azalari ta okotzari begiratu ezkero.
  
  Gaztea ta kilikagarria zan, agian, arekin jokoan ari zan emakumea. Leendik ezagutzen zun
  Agerrek emakume ua. Zarautzko jatetxerik onenean zegon eta, udalditarrak ziotenez, Floridako
  kondearen emazteordea zan. Onen atzealdetik
  jokalariai begira zegokien emakume pantzetar
  illegorriak, begiraldi luze ta kiskalgarrian biltzen
  zun jarrairo aurreko zaldun gazte arabiar-antzekoa.
  Beste iru zaldunek osatzen zuen ezker-eskuira maibira dana. Mefistofelesen antzirudia berbera zan ezkerraldeko agura buruzuri, sudurkakoduna. Txinpartak bezela zebiltzkion begiak
  betzulo sakonetan dirdirka; aurpegia margul eta
  eskugain argaletan zaiñak agirian zitun, zugaitzzuztarrak bezelaxe.
  Bestaldetik zegon zaldunaren izena, berriz,
  jokoetxeetan sarrera aundia zuten danak ezagutzen zuen. Ez omen zekin iñork nundarra zanik,
  ez nundik nora zebillenik ere. Iru edo lau izkuntza zekizkin gizon onek eta egaldi azkarrak egiten zitun toki batetik bestera. Gaur Zarautzen
  bazan, biar Donostin izango zan, etzi Biarritzen,
  etzidamu, berriz, Montecarlon edo urrutirago
  
  oraindio. Egunez etzuan arenik iñork ikusiko;
  gaupiztia zan. Azkenik aitatuko oek danak geroago jokoan sartzeko zai zeuden: goizaldean azaltzen ziran ba, jokalaririk purrukatuenak.
  Une artan, txirringaren zaitzalle bezela maiburuko zegoana, irakurlearen ezaguna da: Zito
  berbera. Arek zerabilkin joko-txirringa ta, jokaldi
  bakoitzean, diruaren banaketan, euneko erdi bat
  kentzen zion irabazleari. Jokoak dun irabazirik
  garbiena auxe da: jokoetxeak kentzen dun
  orrenbesteko au. Ez du irabazi onek, ez lakarik,
  ez makarrik. Gari-jotzalleengandik gari-alea
  bezain dirdaitsu joaten da irabazi au.
  Jokaldi batzuetan dirua aruntza ta onuntza
  ibilli zan arren, azkenerako, zaldun gazte beltxeranaren eskuetara jun zan dana. Jasoaldi bakoitzean, begi-irriño atsegiña bialtzen zion emakume illegorriak. Alako batean, eskuartekoak zearo
  garbitu ziozkanean, jokoa utzita maitik jeiki zan
  emakumea ta ondoan zegokion pantzetarrari
  esan zion:
  —Nekatu naiz oraintxe. Goazen dantzara.
  Eta emakume biak joko-gelatik irten ziran.
  Ordurako pianola baten soñua entzuten zan
  
  alboko aretoan eta, lipar batez geroago, solairu
  dirdaitsuan oiñak irristatuz, dantzaldiari ekin zioten emakume ariek. Zaldun eta emakume geiago ere urbilduz zijoazen ixilka aretora. Ondorengoz, iskanbilla geroago ta gorago zijoan, aizealdiak astintzen dun itxas aunditua bezela.
  Emakumeak jeiki ziranean, Agerreren lagunak jokaldi batzuk egin zitun; baña bereala
  aspertu zan eta zutitu zanean, bere jarlekua ari
  eskeñiz, galdegin zion:
  —Jokatu nai al-dek, Agerre?
  —Tira, ba. Jokaldi bat bakarra egingo det,
  jaunak. Orra or ogei ogerleko.
  Larogei ogerleko irten zitzaizkion jokaldian
  ustegabe ta jaurti ziozken diruak jasota, ordurako sartu ziran zaldun jokalariai tokia ematearren,
  jokogelatik irten ziran lagun biak. Larogei ogerleko ariek, Zarautzko gaxoetxeari utzi ziozkan biaramunean.
  Agerre ta bere laguna Vargasen etxetik irten
  ziran garaian, sorgindantza zirudin jaialdiak.
  Ango ijiji-ajaja! Ango oiuak! Ango erokeria! Emakume tzar emegalduen besoetan burtzoraturik
  zebiltzan batzuk; besteak «Champagne» zora-
  
  biatzallearen indarrari eutsi eziñik; arago, berriz,
  joko-txirringaren aurrean alkarri nola narrua
  kenduko. Eta, adiskide izenean, alkar agurkatzen ziran basatxakur ariek danak! Bakanak dira,
  benetan, gizadiaren gauzak!
  Atea irabazita, iskanbil artatik aldendu
  zanean, alderen alde zabaldu zun Agerrek bularra arnasa ao betean artzeko, pozaren pozaz.
  Dorronsoroko sendiari zion maitasunak eraman
  zun gau-piztien artzulo artara ta, bere zeregiña
  bete ondoren, gau-aize ozkirriak aurpegia jo zionean, atsegin-zarrazta gozoak zirikatu zion biozpea adiskide leialari.
  
  VIII
  ESKALE MALTZURRAREN
  ESKUETAN
  Amorraldiz itxututa gelditu zan Zito, Balendinek sagastiko ormagainetik bidera jaurti zuanean. Al-izan ba’lu, an bertan emango ziokean
  jipoiaren ordaña morroi lotsagabeari. Zapotzar
  bat bezelaxe zanpatuko zukean oinazpian urde
  zikiña. Nola, ordea, ari eraso? Nola azpiratu
  gizon ua? Irakitan zebilkion barrualdean odola;
  baña, bere ezinezean, besteren sailletik arrikatu
  ta uxatu duten zakurraren antzera, aldendu zan
  andik illunabarraren magalean buru-makur.
  Etzuan, ordea, gelditu nai baserritar zarpail
  ari nolabaiteko ordañik eman gabe. Eta erantzun
  ori lenbailen egiztatzeko bidearen billa ibilli zan
  gau osoan kezkati ta urduri. Beti bereakin irtetzen oitua zegon txikitandik eta orain ere ala nai
  zukean. Baña, nola egotzi zigorra morroi txaluari? Onela, buru-barnean oldozkunak sortu ta itzali zebiltzkiola, odolaldi kiskalgarriak sutzen zun
  berriro burutik oñetaraño. Geroago ta gorrotaga-
  
  rriago azaltzen zitzaion uaxe! Nork-eta, morroi
  sastar arek oinperatu bear! Nork-eta ijitotzar
  arek makilkatu bear!
  Baña, edesti arrigarri onen ariari jarrai baño
  len, irten gatzaizkion bidera irakurleak onaizkero
  kolkopean zirika darabilkin galdera bati. Egiazkoa al-zan Zitok Malentxori aitortzen zion maitasuna? Ala, katuak atzaparretan sagua jolasean
  darabilkianean bezelako maite-jolasa besterik ez
  ete-zan?
  Egia esan, lenengoz alkarrekin izketan asi
  ziranean, leendik beste neska askoengana urreratu izan zan bezelaxe, juan zan Zito Malentxogana. Eiztari bezela, alegia. Baña tolesik gabeko
  neska ua, basakatuaren atzaparretan usakumea
  bezela, mutillaren eskuartera azaldu zanean,
  zan bezain sutsu jokatu zan lenengo egunetik
  eta leiarra bezain garden erakutsi zion biotzondoa.
  Beraz, biozgabea ta ankerra bear zukean
  alako neskarentzat errukirik ez izateko, usakume
  arentzako maitasunik ez izateko. Eta ibilli ta ibilli, zer gertatu zitzaion? Berak zabaldutako
  
  sarean erori eiztaria. Maitemiñak jo zion biotzondoa.
  Au zala-ta, aurreko egun bi ariek ezkero,
  Malentxoren berririk izan etzualako, buru belarri
  eginda zebillen. Zer gertatu ete-zitzaion neskari?
  Nora ezkutatu ete-zan? Egun biz lenagotik ain
  gartsu ziraun maitasuna, nola itzali zitakean goizetik gabera orduko? Ez, ez. Etxe artan morroiaz
  gañera, beste arerioren bat ere irten zitzaion,
  noski.
  Zori ontan, arterañokoan umekerietan ibilli
  zala-ta, gizon egiñari zegokionez, arloa buruzkatzeko asmoa artu zun. Malentxoren gogoak bere
  alde ziraun bitartean, erreza ta gainberakoa
  zerizkion gañontzekoari. Ain oitua zegon bere
  burukeri guztiak indarrean aurrera ateratzen.
  Bein aldarte txarrak jo ezkero, etzuan arek egundo atzerakarik egingo. Oraingoan ere bereakin
  errez irtengo zalakoan, artutako asmoa lenbailen egiztatzea erabaki zun. Kasaarin uts arek,
  ordea, etzekin ortarako norekin eta nola jokatu
  bearra zeukanik.
  Erregeseme bat bezain dotore zijoan Zito
  urrengo eguerdi-aurrean Zarautztik Iñurritzara.
  
  Etzebillen, aurreko egunetan bezela, ezkutuka ta
  zelatan. Bide zabaletik Dorronsoroko atadira iritsi zanean, ezpaian eta zalantzan ibilli gabe,
  burni-sarezko ateburuan zegon ezkillari lokarritik
  eragin zion deika.
  Garai artan, etxeatzeko gerizpean eserita,
  alkarrekin izketan ari ziran osaba Martin eta Agerre. Aurreko egunean ikusitakoen berri zemaion
  onek apaizari. Berri arien aurrean, erabaki zeatzak artu bear ziran; etzegoan aikomaikoetan
  ibiltzerik. Nola utzi ainbeste maite zuen Malentxori basapizti gaizto arien atzaparretara joaten?
  Eta, alkarrizketan ari zirala, gutxienen uste
  zuenean, Josebe etxekoandrea urreratu zitzaien
  arinka, eta zerabilkien izketaren aria etenaz, ara
  zer esan zion bere anaiari:
  —Martin, zure billa dator mutil gazte bat.
  Zurekin itzegin nai omen-luke.
  —Zein da?
  —Ez det ezagutzen. Oso apain jantzita dator;
  udalditar bat dirudi.
  Susmo azkar batek ziztatu zion Agerreri begitartea-ta, etxekoandreari galdegin zion:
  
  Beztaka ta zimel bat al-da mutil ori? Zenbat
  urte ete-ditu?
  —Bai, beltzerana ta giarra da. Ogetabost urte
  baño geiago ez ditu izango.
  —Arranopola! Oker ezpa’nabil, Malentxoren
  ondoren dabillen mutilla berbera dek, Martin,
  billa datorkikana.
  —Mutil ori gure etxera? Zer erantzun dion,
  Josebe?
  —Zurekin itzegin nai lukeala esan didanean,
  ezagunen bat dezulakoan goiko gelara eraman
  det eta an itxedoteko esan diot.
  —Eta sartu egin al-da lotsagabe ori? Zer nai
  ote-du?
  —Oa, Martin, eta gauzak argi ta garbi esaizkok. Ementxe egongo nauk zai, zuek amaitu
  arte.
  Barrenaldetik barbarka zetorkion aserrealdia
  gaindituta, Zitoren billa joan zan apaiza. Apaizjantziaren sakeletan eskuak sartuta, etxebarruko itzalean ezkutatu zan bereala; baña bestaldetik zetorkion argi-illunera, etzan zearo itzali
  gizaundiaren irudia, arik-eta ibilbidea okertu
  zuan arte.
  
  Asarrekaitza zan Martin jauna ta norbaitek
  asarrerako bidea eman arren, etzan aren erasoa,
  iparbeltzarena bezela, azpikoaz gain batbatean
  iraultzen zanetakoa. Eroapen aundiko gizona
  izan.
  Eroapen ori, orratio, etzetorkion jatorritik.
  Ipurterrea izan zan gaztetan; aitz-gañetik oldartzen dan ur-parrasta bezelaxe zijoakion noiznai
  asarrealdia bularpetik. Baña urteak erakutsi zioten eroapenaren jakintza. Labean astiro erregorritzen dan ogi-azalaren antzera, umatu zan
  gizon onen biotza. Alaere, ordea, barrendiko iraduari ateak oro zabaldu ezkero, gainbera amilduko zitakion asarrea. Indarraldi zeatza egin
  bear izaten zuan oraindio ere, noizikbein, bularpean pizten zitzaion sualdiari eutsi ta itzaltzeko.
  Atalasean-barrena sartuta, atearen gibeleko
  maratillari eragin bitartean, alegin gorriak egin
  bear izan zitun biozparrendik zijoakion asarrea
  esiratzeko.
  Gela nagusiko atea ideki zuanean, ormatik
  exegitako argazki bati begira zegoan Zito zutik;
  eta, ateak egin zun otsera itzuli zanean, gizon
  biak bekoz-beko gelditu ziran. Olakoetan gertatu
  
  oi dana, gizaundi aren aurrean, zan baño ere txikiago ta aulago zirudin mutillak. Lenengoz
  barrualdetik irten zitzaion iradu indartsuari erantzunaz bere asmoa egiztatu izan ba’lu arek,
  etxera ustegabean sartu zitzaion piztia, lasto
  igarra baño ariñago, jaurtiko zukean leiotik
  beera.
  Zito, ordea, gizaseme bikain aren aurrean
  etzan berealakoan kikildu. Belaxka itxurakoa
  izan arren, etzan braust batean adorea ta ausardikeria galtzen zituanetakoa-ta. Atearen otsera
  itzulita, apaizari bekoz gelditu zan bezain laster,
  aintzinako adiskide izan bai’lu, bostekoa luzatu
  zion agurtzeko. Arek, orratio, sakeletik eskuak
  atera ere gabe, gela-erdian zutik, mintzo legorrez, galdera au egin zion:
  —Zerbait nai al-dezu nigandik?
  Kilikagarria zan, benetan, gizon aren itxura.
  Mutil ausardiaren adorea ondatu zorian zan
  orduantxe. Atzekoz aurre zearo nasitu zitun itzegiteko zeramazkianak. Azken-txanda eman zionari, lenengoz belarritik elduz, ara nola asi zan
  mintzatzen belaun-ikaraka:
  
  —Bildur naiz egunen batean zuen morroi
  lotsagabeakin burrukaldi gorrien bat izango ez
  ete-dedan. Olakorik gertatu baño len, zuri adierazi nai izan dizut.
  —Zer lotsagebekeri egin dizu, ba, gure
  morroiak?
  —Atzo makilkatu nai izan ninduan; eta, nik
  utzi izan ba’nio, makilkatu ere egingo ninduan.
  —Ez nekin ezer. Zertatik sortu zitzaizuen asarrealdia?
  —Zuen saillean nengoalako, zartakoka bialdu
  nai izan ninduan sagastitik. Ez det uste zuengandik orrelako agindurik artu izango duanik.
  —Ez. Guk ez diogu agindu iñor makilkatzekorik; baña arritzekoa da gure morroia dan bezelako gizon benak, ezer geiago gabe, iñor jotzea.
  Galdegingo diot gero zergatik jokatu dan orrela.
  —Beste zerbait ere ba-nekarkin esateko.
  Malentxoretzaz itzegin nai nizuke.
  —Malentxoretzaz? Nor zera, ba?
  —Aren senargaia.
  —Malentxoren senargaia? Noiztik?
  
  —Aspalditik. Eta orain egun oetan aren berririk ez dedan ezkero, norabait joan ete-zaidan bildurrez, nun dagon jakin-naiz etorri naiz.
  —Arrigarria da, noski, gizon zentzundun
  batek, gurasoen baimenik gabe, neskatxa gazteño batekin gauzak ain burugabe erabilli nai izatea. Malentxok bere osasuna zaitu bearra dauka
  luzaroan, beste ezertan naastugabe. Emendik
  urrutira joana da.
  —Auxe izan da, ba, ni onera etortzearen zergatia. Aspalditik Malentxo egunero ikusten oitua
  nago-ta, arenik ez dakidan ezkero, biozpetik
  indarrez zerbait kendu diatela esango nuke. Ura
  berriro lenbailen ikustearren, mendiak, maldarrak, leizak eta itsasoa bera ere zearkatuko nituke. Neke aundiagoak ere jasango nituke oraindio
  arengatik. Ain zaletua nago aretzaz.
  —Naiko lana ba-du orain Malentxok luzaroan,
  bere osasuna zaitzen. Bitarte orretan, ez du bear
  beste kezkarik. Aztu egitzazu arekikoak. Aztu
  ezazu aren izena.
  —Ikusi ezpa’neza, ere, ez al-nezakio idatzi,
  beintzat? Nola bizi nitake aren berririk gabe?
  
  Nola nebilke arekiko artuemanik gabe? Errukitu
  zakit, jauna!
  —Baña, zer egin nai zenduke Malentxokin?
  Gauza oek ez dira txepelkerian erabiltzekoak.
  Edota, astia ematen zabiltza; edota, bestela,
  Jaungoikoak agintzen dun erara, eraman nai
  dituzu gauzak. Malentxo, ordea, gazteegia da
  oraindio ezkontzeko. Oraindik ez du olako
  buruausteetan sartu bearrik.
  —Eta ez al-du ezer balio, gure arteko maitasunak? Berak maite nau; eta nik ere maite det.
  Ez al-da ezertarako alkarrentzako degun maitasun ori? Ez al-gentzake sendi bat egin...?
  —Bide orretara jo ezkero, gizonak burubide
  zeatza bear du. Sendi baten buru izateko, nolabaiteko irabazia ta etorria bear dira. Ogibiderik
  bai al-dezu? Nola bete ditzakezu, bestela, sendiburuari dagozkion eginbearrik larrienak?
  —Ogibiderik izan ez arren, nere amak eskuartea ba-du. Nunai bezain ondo biziko litzake
  Malentxo gure etxean. Nere amak ere ondo artuko lukela uste det.
  —Zertan jarduten zera? Zer lan egiten dezu?
  
  —Ez daukat lanbide jakiñik. Ordea, ez det
  bear ere lasai bizitzeko.
  —Baña, gizartean ainbeste bider gertatu izan
  danez, zure amaren laguntzarik gabe bizi bear
  ba’zendu, zertara joko zenduke? Zein bizibide
  aukeratuko zenduke?
  —Nola gertatu leikit olakorik? Orain bizi
  geran bezela bizitzekotan, ez det lanik egin bearrik.
  —Gure etxean, berriz, bear izan edo bearrik
  ez izan, noiznai lanegiten saiatzen ikasiak gera.
  Malentxo ere, berdin. Beraz, nere illobarentzako
  izango danak, gizon egin bateri dagokionez, bere
  eskuko lanez sendiaren ogia irabazteko laingoa
  izan bearko du. Arterañokoan, ez buruan ames
  zororik erabilli. Orrez gañera, gazteegia da
  Malentxo oraindio olako gauzetan buruausteak
  bilatzen asteko. Gauza oek astiro ta burubidez
  aztertu ta erabilli bearrekoak dira.
  Eta azkenengo itz oek garratz-antzean jaulki
  bitartean, ate-kisketari eraginda, gela nagusiko
  atea alderen alde zabaldu zuan, Zitoren erantzunari itxogin ere gabe. Zer erantzun eman zeiokean, gañera, gizon zeatz aren itzari? Eskuan jira
  
  ta bira zerabilkin kapela jantzi, ta andik lenbailen
  ertetzea beste biderik etzuan izan. Erauntsiak
  tximukatu dun ollaskoa bezelaxe irten zan etxe
  artatik.
  Etzitzaion iruditu apaizari mutilla, leendik
  uste zuan bezin nardagarri. Etzirudin biotzondo
  txarreko gizona. Baña ikaragarrizko leiza zegon
  Maitearena jauregian bizi zan senditik Dorronsorokora. Mutil arek izan zun azkeratik, Libek eta
  Malentxok izan zuen azkerara ere, bitarte aundia
  zegon. Gizartean ezerk alkartu e’lezaken bitartea dago Jaungoikoaren aginduen begiramenean
  beti bizi izan diranetatik, Aren legeak ausita,
  nolanai jokatzen diranetara. Nola aztu zezakean
  gizon zentzundunak izugarrizko bitarte ura?
  Mutil ua bear bezela, Jaungoikoaren bildurrean,