Uztaro - 3

  ezer. Buru-barnean irakitan darabillkin beste zerbaitek lausotzen baitio begiratua.
  Orma-kakoetan aztapar zorrotzez mats-aiena
  josten dan bezelaxe, isatsi zitzaion, arrezkero,
  Malentxori gogoan Zitoren irudia. Maizagokoak
  izan ziran, orduezkero, mutillarekiko ikusaldiak.
  Eta, bein neskañoak biotzeko ugaldeari ateak
  zabaldu ezkero, nola lijoazkioke atzera esira,
  gainbera parrastaka amildutako urak?
  
  Orrez gañera, ezkutuko maite-jolas oetxek
  dira gaiztoen eta zirikatzalleen. Itxasoaren urazpiko etorri indartsua dan bezela. Ustegabe zintzurrean kiribilduz, maidirapera sartu zaigun
  sugea bezelaxe.
  
  V
  MENDI-EGUNA
  Ernio-mendiaren gandorretik
  ingurubegira
  Iñularrari aurretik bidea argiztatuz dijoazkion
  izarrakin izketan zijoala, iritxi zan Balendin
  Dorronsoroko atadira; ango maspeko gerizpean
  Martin apaiz jaunak eta Agerreko indiano gazteak aparia bukatu zuten garaian, alegia. Nagusiak begiztatu zuaneko, esan zion:
  —Mendi-eguna diagu biar-eta, Ernioraño joateko asmoa zeukagu. Gogoko al-zaik gurekin joatea?
  —Bai, bai. Ba-dakizu, nagusi jauna, zure erabagiekin erara ibiltzen naizela beti.
  —Oa, ba, laisterka batean, Olaldeko abarketariagana ta esaiok ia biar bere zaldikoan Zelatunaraño bazkaria eramango liguken. Oa Larraintzarko nagusiarengana ere ta esaiok biarkoz
  auzo-laguntzan zaitu ditzala gure etxeondoa ta
  
  gure abereak; ezpaitala emakumeak besterik
  izango etxean iñular arte.
  Erne zegon, ordea, oi bezela, etxekoandre
  Josebe, eta bere anaiaren itzak entzuki, erantzun
  zion:
  —Egun batez gure etxeko eginbearrak burutzeko, ez degu iñoren laguntza bearrik; orrenbesteko burubidea izango al-degu, beintzat. Ez,
  ba, deirik egin, Balendin, Larraintzarko nagusiari.
  Laisterka aldendu zan berriro Balendin ain
  gogoko zitzaion agindua betetzera, ta etxeburuko sagastia zangarteka zearkatzen zun bitartean, zakurrak zaungaka aurrea artu nai zion.
  Mollarriko arkaitzak berriztatzen zuen geroxeago
  zakurraren zaunga-otsa.
  Ordu-laurden bat geroago etxeratu zan mutilla, bere eginbearra bete ondoren, eta apaldu
  ordukoxe, oeratu ziran gau artan Dorronsoroko
  bizidun guztiak; urrengo goizean egunsentirako
  nagia atera bearra zegon, ba.
  ***
  
  Astindu dezagun bizkor egunabarreko loa ta
  gijoazkion bidera gaurko argiurratze zoragarriari!
  Gau-amets atsegiña baño ederrago datorkigu
  egunsentia eguzkiaren aurrelari. Eztai-egunean
  zaldunak emaztegaia bezelaxe, dakarki arek
  eskutik apaiñez jantzita. Eguna argitu-ala, artzaimutillak arkoskorrak bezela, zabalduko ditu
  zabaldietan zipirtztinka, zorroan bilduta darabiltzkin dirdairik ikusgarrienak.
  Orduantxe ziztatuko digue begininia gauintzak, or-emenka, ostoartean erein ditun zidarpitxiak; baña eguzkia bere goijarlekura igo-ala,
  bigunkiro arnasaztuko ditu ta atxikatuko pitxi
  oek eta bere buruntzari egotziko.
  Nunai karakazten dun bezain ederzale ba’litz
  gizona, ba-leukake, agian, nun ase eder-gosea
  egunero; baña goiz-edertasun oetan gogoa murgiltzea baño atsegiñago zaio maindirapeko
  egona, bere nagi zoroan. Magaletik ondasunak
  eskuzabalka ixuriz datorkigun erregin onek, ez
  du txoriena beste agurrik izaten, geientsuenean,
  egunabarrean.
  
  Eguzkiari aurretik zetorkion argi-larraiña, batbatean lertu da geroxeago. Gandu urratuen artetik, argi-ikara iduri, buruz-buru zearkatu du lurgaña lenengo urre-izpiak. Orainarte bekokia
  estali dion lausoa erantzita, ederren eder eta
  begien ikusgarri, agertu zaigu eguzki jaunaren
  aurpegi lausogabea.
  Garai ontan, gure Errialde eder, ire zelai ikusgarrietatik maite-kantu zoragarrietan erantzungo zeone eguzkiaren lenen-mosuari, zozoak,
  bedigarroak eta kaskardoak. Ekin zeon ere txitxarrak saraspeko jardun lazkarrari; baita ere kirkirak ateondotik bere kantu mintzo-bakarrari.
  Eta saraspetik, galtsorotik, artasorotik, belarditik
  eta sagastitik zomorrotalde ugariak, bakoitzak
  bere mintzoera berezian, agur-egingo zeone
  aundiro ta ozenki eguzki-jaun irtenberriari.
  Goizeko bostetarako, Dorronsoroko atadiko
  burni-kakoan lotuta zegon Olaldeko abarkatariaren zaldikoa astalastaira gañetik alde bietara
  saskiak zintzilika zitula. Ernai zebillen ordurako
  etxekoandre Josebe mendialdia zutenentzat bazkaritakoak gaitzen eta asta-saskietan bear bezela jartzen. Libek eta Mikele neskameak lagun-
  
  tzen zioten zeregin oetan. Ez, ordea, Malentxok;
  maindirapeko epelean zun, artean, arek lo
  lasaia.
  Ondo zekian etxekoandreak, gizonezkoak
  etxealdean aikomaikoetan ibilli arren, bein mendira ezkero, gogoz jaten dutela eskuratu dezaken dana; gose-esnale zorrotza baita basoa, eta
  danetik oparo jarri zien bidariai otordurako:
  arrautza egosiak, piper amorratuakin bakallaua,
  ollasko erre bi eta sagar erreak. Etzizaion aztu
  ere, otorduko ugaria zerbait ezkotzeko, zarato
  bat ardao; orrez, gañera, bazkaria bear bezela
  bukatzeko, baita ere katillu bana kafe.
  Arraiek ezpa’du, etzan zikoizkerian ibilli etxekoandrea; an sartu zitun saskietan, bear ziran
  ontzi ta edontzi ta katilluak. Etxean bezain egoki
  ta eskurakoi ibilli zitazkean mendi-gizonak. Eta
  Josebek jarri zituan bezelaxe, ur-gañean ontzia
  labainkatzen dan baño bigunago joango zan
  dana mendi-tontorreraño.
  Etxekoandreak astasaskiai azkenengo orraztua eman bezain laster, irten ziran Dorronsorotik
  mendizaleak eta zintzo lotu zitzaizkon bideari.
  Izan ere, azkar ibilli bearra zegon, zortziretarako
  
  Pagoetako mendigaña irabazteko; kiskalduko
  zitazkian, bestela, eguzkiaren galdapean maldar-gora.
  Izkillu bana zeramakien bizkarrean Balendinek eta Agerreko indianoak. Eiza-usaira, zaunga
  ta jauzi zegien zakurrak. Baña, etxetik asko
  urrindu baño len, zaldizaiaren ibilli makala utzita, basopeko bidetxiurretatik sartu ziran eiztariak eta apaiza.
  Mendigizon bizkorrak ziran irurak-eta neurrizko ibilli sendoari eutsiz, goizeko ozkirri atsegiñean, bereala atzeman zuten Pagoetako gandorra.
  Ua ikusgai zoragarria andik begietaratu
  zitzaiena! Gaualdiko lurrunak sortutako lañomordoak zurizkatzen zuten, artille antzo, zokondoaldeko zelaia; baña, goizaldean artzaiak bordatik banaka ateratzen ditun ardiak bezela,
  urtuz dijoaz eguzkiaren mosuetara. Lañoak urtuala, garisoroak eta artasoroak erakusten dute
  burualde orraztua.
  Igita-garaia da. Txigortu bear ditu legorteak
  zearo gari-saillak-eta, ekin dioe baserritarrak
  lurrari urrezko jantzi aberatsa erazten. Oraindio
  
  berandu izan ez arren, lenbailen jo bearko dute
  igitaiak gal-zuztarra. Ezperen, bildur izan, egun
  batzuez geroago, ebakitzeko eskua egotzi-ala,
  galburuak soroan bertan aletuko ez ete-diran.
  Ori ondo jakinda, goiz-goizetik josi zaizko
  baserritarrak igita-lanari. Eskuetan igitaiak dirdai-jarioka dituela, bizkar-ezurra lurrera kako, ari
  dira igitariak or-emengo soroetan aldraka. Ain
  zuzen ere, juan zaie gaurkoz langileai garairik
  atsegiñena, goizeko ozkirria, alegia; eta, au da
  orain eguzkiaren kiskaldubearra!
  Labe goritik irtena dirudi egoaizearen arnasak. Ez da atsegiña izango, arraietan, eguerdiko
  beropean gaurko igita-jarduna! baña, nola nai
  dan dala, etxealdeari bear bezela begiratu nai
  ba’zaio alegiñean jardun bearra dago.
  Ixil dago, bitarte ontan, basoaldea beroaren
  beroz lurrun-jario. Egoaizearen arnas bigunak
  dardarazten du noizbeinka pagadi orraztuaren
  adatsa; geldiro, ordea, nagiak gerriondoa
  zurrundu izan bai’lio. Gogoz entzun oi dira atsedenaldian, ibarraldetik belarrietara datorzkigun
  zakur-zaungak eta abaroaren billa gerizpera
  bildu diran txorien txioak. Eupada latza dagie
  
  nekazariak ura eradatera errokondora daramazkin abereai; eta mendiz mendi ta basoz baso
  dijoa arek egin dun oiuaren oiartzuna.
  Pagoetatik zerbait urrutiratu ziranean, Martin
  apaizak galdegin zien lagunai:
  —Ez al-zaizue eztarria legortu? Burugabe
  jokatu gaituk, orratio, gaurko egoaize kiskalgarri
  onekin, zaldizaiari edari danak uztean!
  —Ezkerraldeko pagadi ortan ba-da iturritxo
  bat; erakutsiko dizuet —erantzun zun Balendinek.
  —Ibillaldi latza ta luzea danean, ez dek,
  agian, laguntzalle bikaña baso-iturritiko zurruta
  otza. Ba-dek, arranotan, beste oberik zerbait —
  jardetsi zun indianoak. (Bere aitagandik zetorkion Agerre gazteari «indiano» ezizena).
  —Ez kezkatu, Agerre; laister izango degu
  eztarria nun ezkotu. Goazen arin Altzolako etxebilerara ta an Lizarretako gure maiztarraren
  etxean emango digue zerbait.
  Orduerdi batez geroago, Lizarreta-baserriaren ondoan egin zuen urrengo geldialdia. Etxealde bikaña zirudin baserriak. Iru sorok inguratzen
  
  zuen azpikaldetik eta aurre-gibeletatik; sagasti
  ta belardiak, berriz, etxeburutik.
  Gaztañadi omen zan aintzina goikoaldeko
  sailla; baña gaztainondoak naiko zarkindu ta
  usteldu zirala-ta, lareun sagarrondo sartu zitun
  nagusiak orain zortzi urte. Amabi milla ogerleko
  balioko omen zitun sagasti gazteak.
  Azpikaldeko garisoroan igitan ari dira, une
  ontan, amar gizon eta erabat daramakie aldapaz
  gora sailla. Eguzkiak burua artu ez dakien, lastotxapelez estaltzen dute kaskarra. Eskukaldi
  bakoitzean zumea bezela biguntzen dute gerrialdea ta bizkarra makurtzen; eta itai-kirtenean
  eskua gogor tinkaturik, beso kozkordun zaintsuak ukalondoraño galtzu-artean aurreratuz,
  zarraztaka sendoetan ebakitzen dute lastoa, eta
  moztu-ala, atzekoaldera jaurtitzen maillaka ebakitakoa.
  Baña igitaien ibilliak oztoporik izan ez dezan,
  iru neska narok ateratzen ditue zuztarretik indarka gariarteko bababeltz-landarak eta, besamenka bilduz, ondoan pillatzen. Azaoketan diardue,
  berriz, atzeraxeago agure bik eta iru emakumek.
  
  Noizbeinka artzen duten eskukatik, lasto
  batzuk bereiziko ditue, eta belaun-kiñuz gerrikoa
  egotzi ondoren, kibiztoz lotuko diote. Ba-da
  mutikoentzat ere naiko lana gaur, galtzuartera
  erori diran buruxkak biltzen eta soroaldera dijoazen txori ta egazti gosetiak uxatzen. Bien bitartean, geldiro ta arretaz tolesten ditu aitonak
  metatxoetan gari-eskuteak.
  Ez dago an, arraietan, iñor nagi; ez du an
  iñork atsedenik. Danak kakotzen dute bizkarra;
  danak erasotzen diote ermo lanari. Eguzkiari
  darion suak bazter guztiak kiskali bear ditu. Izerdia ta patsa darie gizonezkoai. Matailgorritu dira,
  noski, emakumeak ere. Au da sargoria! Au da
  sua! Au da txigortubearra!
  Bidetxigorrean gora norbaitzuk dijoazela
  oartu duenean, langileak batbaten zuzendu
  ditue gerriak, ikusmiñaren aitzakian, atsedenaldia artuz. Igitai-kirtenean besoak tinkaturik zutitu ditu igitariak ukalondoz bekokiko izerdi-jarioa
  txukatu bitartean. Lurrezko pipa atera due lastotxapeletik agureak; artazorroak, berriz, sakeletik
  gizon gazteak. Bidariak araño urreratzen diran
  
  bitartean, eskuazpian igurtzikatzen due astiro
  toxatik ixuritako kebedarra.
  Auots garbiz eta txapela erantziz erantzun
  dioe danak ao batez apaizak egin dien agur maitekorrari. Eta alkarrizketan asten dira; baña itzal
  aundiz eta begiramenez erantzuten dioe danak
  Martin apaiz jaunari, apaiza ta, gañera, etxe
  aren nagusia baita.
  —Agur, jaunak; garigirorik ederrenetakoa
  dezue gaur —esan die apaizak soro-barreneraño
  iritsi danean.
  —Ez da garigiro eskasa; baña eguzkiaren kiskaldubear au baño atsegiñago litzaiguke gerizpeko egona —jaulki zun irriparka mutil gazte
  batek.
  —Nolako garia dezue aurten? —galdegin
  zion, urrengo, maiztarrari.
  —Lastoa ba-degu ugari; galburuak, orratio,
  arintxoegi. Legorteak txigortu baiditu zearo.
  Atsedenaldia belarritik artuz, artzuloko oroldioartean gorderik zeukan txarroa aterata, edontzi bana ardao eskeni zien etxekoandreak bidariai. Langilleai zegokien, urrengo, edanaldia.
  
  Txitak olloloka inguratzen duten bezelaxe
  urbildu zitzaizkon danak etxekoandreari zurrutara; zulagarria zan, ba, agian, egarriaren eztena.
  Edontzia eskutik-eskura zebillen bitartean, mingainpetik ateratako ziztu legorra ortzartetik jaurtitzen zuen gizonezkoak, eta arnas batean edari
  gozoa edanik, ozenki garrazkatzen zuen eztarri
  lazkartua.
  Egonaldi laburra egin zuen mendizaleak Lizarretako etxeazpian eta maldarrari eraso zioten
  berriro; alegintxoan, basoetako gerizpe atsegiñetatik ibilliz, orratio.
  Langilleakin soro-barrenean alkarrizketan
  zeuden bitartean, galeperraren poxpolin-kantua
  entzun zun Balendinek an inguruan eta izketariakandik alderatu zan.
  «Geldi emen, Lau!» agintzen zion noizbeinka
  zakurrari, aren ibillia esiratu nairik. Alako
  batean, ordea, garoartean kuzkur eta belarrierne gelditu zan zakurra basakatuaren gisan.
  Izkilluaren oina sorbaldan tinkatu zuanean,
  «ekin, Lau» oiugin zion Balendinek; eta zakurraren jauzi bizkorrera, galeperrak ego-ukaldi bal-
  
  darrez eraiki zun egaldia. Baña eiztariaren
  eztandak eratsi zun, ego-ikaraka, egazti gizena.
  Ezkerraldeko ariztin eratsi zituen, gero, Agerrek eta Balendinek eskillasu ta birigarro batzuk.
  Etzegoan, ordea, basopeetan astia buru-gabe
  ematen ibiltzerik.
  Iturriotzko mendi-galdorra menderatu zuenean, irrintzi alaiz agurtu zitun Agerre gazteak
  Ernioko arkaitzak.
  —Ez al-dabilkizue zerbait biozpean zirika? —
  galdetu zien lagunai—. Naizen baño ere euzkotarrago naizela zirudidak mendialdean nabillenean.
  —Gaurko egunean, orratio, mendialdetik igesika zijoazkiguk gazteak urietara, —erantzun
  zion apaizak.
  —Bai, ala dek. Baña orpozulotik erten dan
  ardazburua bezela, kurrinka latza dariela ibiliko
  dituk gazte oik bizitza guztian.
  —Etzekiat; baña egin al-gentzakiokek ezer
  gaurko gizartearen iraduari?
  —Anbat uke, gaurko urirabear zoroak biotzean egundo ikutu ezpa’gindu. Aizea bezain
  
  burujabe mendietan ibilzeko jaioa dala zeritzaidak euzkotarra.
  —Ain zuzen ere, amaika egite arrigarri egin
  zizkien mendi oetantxe gure asabak beren burujabetasuna aldeztuz.
  —Bai. Mendi oetako zokondo bakoitzak millaka oroitzapen zekarzkiguk burura.
  —Bai, noski. Ara! Orain ogei gizaldi, erromatarren erasoari eutsi-eziñik gure aurrekoak oneraxe bildu ziranean, leoiak bezela burrukatuz,
  aldeztu ziaten Ernion eta Iturriotzen, artean
  galdu gabe gelditzen zitzaien lur-zatia.
  —Oraingoagoak eta gaurkoagoak dituk,
  berriz, Zumalakarregi gudariburu ospatsuaren
  ibilliak. Santa Krutz ere, katamotza bezelaxe
  burrukatu uan oraintsu Iturriotzen Españako
  agintariak bialdu zizkiguen gudariakin eta zakurrak izutu ditun ollandak bezela gainbera zalapartaka uxatu zizkin.
  —Iru bei-uztarrikin arrastaka eraman omen
  ziten bein lera montzean kañoe bat Errezildik
  Aiara, Iturriotz zearkatuz.
  Onelaxe alkarrizketa atsegiñean zijoazela,
  Iturriotz gainditu ondoren, bereala atzeman
  
  zituen Zelatungo barruti zabalak. Bigunkiro
  kulunkatzen ziran ango belardien mototsak
  aizearen arnaspean. Gogoko zitzaion aurpegiari
  ere aize-ufadaren esku-atseginka biguna. Etzan
  an zokondoaldeko kiskaldubearrik nabaitzen.
  Zuazketako saletxearen azpikoaldetik gainbera barreatzen dan larranbilludiko iturriondo
  ozkirrian egin zuen orduerdiko etzanaldia. Tellatutik ke adats ugaria zeriola agiri zan beeraxeago Aitzarteko artzaiaren ardiborda. Larraul aldera dijoazen pagadien gerizpeko itzalean larratzera goizaldean irtenak ziran aren arkume, bildots,
  arkazte, ardi, ardizar eta artaldeari beti aurrelari
  dabilkion ari adar-biurria.
  Lanean ari zan artzaia bordapean, eta leiatillatiko noizpeinkako begiraldiz zaitzen zun pagadiko artaldearen ibillia. Eupateko sendo batekin
  atera zuen gure bidariak artzaia bere lanetik.
  Gaztaigiten ari zan mutilla eupateko-otsa entzun
  zuanean eta, eskuartean nasketan zerabilkin
  kaikuko mamia utzita, eskuak alkar zartakatuz,
  atalasean gelditu ziranengana itzuli zan. Oek,
  ordea, etzezakeen ondo ikusi barrukorik; ainbestekoa zan barrualdeko ke-lañoa.
  
  —Kaxo, Patxi —esan zion maitekor Agerrek—
  . Errege bera baño ere obeto bizi aiz emen,
  mutil. Iretzat dituk emengo txorien xintarik gozoenak; iretzat eguzkiaren mosurik bigunenak. Ez
  datorkikek oneraño arerioen bekaitzik. Ez dezakek iñorekiko burrukarik. Ez dek ik emen Jaungoikoa beste nagusirik, ez jaberik; ire buruaren
  jabe aiz.
  —Gure bizitzazkoak jakin-uste dezute kaletarrak eta, bai al-dakizue, ba, ezer? —erantzun
  zion artzaiak parrezka—. Txorien xinta ezetzik,
  ekaitzaren orroa ere badatorkigu maiz burugañera. Piztirik amorratuenak ditugu, berriz arerio: sapelatsa ta basatxakurra.
  —Arrano pola! Gizona gizonarekiko dan baño
  pizti gaiztoagorik ba al-dek iñun? Gaurko egunean gizarteak darabiltzkin aginkak eta burrukak
  ikusirik, amaika bider sortu izan zaidak andik
  iges egin eta artzaien artera etortzeko gogoa.
  —Je,je! Esan, bai; ordea, gure eskasak eta
  emengo ipar-aize zorrotzak aurki uxatuko zindueke berriro urietako atsegin-bizitzaren billa.
  —Aizak, Patxi —jaulki zion apaizak—, ez ezak
  utzi gugatik eskuartean erabilkikan lana. Jarrai
  
  egiok lanari. Ain zuzen ere, ez dut egundo ikusi
  gaztairik egiten.
  Artzai menditar ezjakiñari zegokionez, itz giarrez eta laburrez azaldu ziezten bidari jakinmindunai gaztaigitearen lanak. Atsegin zitzaizkion
  Agerreri artzaiaren ateraldiak; eta berak ere,
  mutillaren etorria aizatzearren, maiz ixurtzen
  zion izketariari gatz-alea ta gazimiña.
  Saletxearen sapaitik zearka dijoan gapiriomuturretik zintzilikatzen dan pertzean esnea
  epeldu bitartean, uretan beratu bear da gatzagia
  ta, zapi zuri batean eaulki ondoren, gatzagi
  baetu ori esneari nastu.
  Kaikuko epelean orduerdi batez dagoala,
  mami biurtzen da esnea; baña mami-gañera
  bere neurrian gazura bereizi dedin, eskuzko erabillia bear du. Mami au, bear bezela txikatu
  danean, gaztanzumitzean jartzen du artzaiak bi
  egunez. Azala zimeldu, gogortu ta oriskatu
  dakion, luzaroan ketan egotea du onena. Azokan
  erakutsiko due gero gaztai oek aurpegi dirdaitsua; erosleak izango ditu ugari nunai artzaien
  esku-erakutsiak.
  
  Ordu-laurden bat egin zuen mendizaleak
  Aitzarteko artzaiaren bordan eta «gero arte»
  esanaz, joan-agurra egin zioten irurak maiteki.
  —Laster iritsiko dek gure mandazaia ta
  esaiok orxe, bordaondoko gerizpean zabaldu
  dezala mai-zapia, esan zioen joakeran.
  Menderakaitza ta neketsua da, agian, mendiaren bizkarra. Gizakumeentzat baño obeto
  dirudi auntzak ibiltzeko egiña, arrartean urratu
  duen bidexka estuak. Bidexkaren oetik oñak
  daramazkitzuela, ertzeko arri-konkorretako bat
  ustegabean jotzen ba’dezue, tximista bezela
  oldartuko da maldar-beera ta pirritan gainbera
  amilka dijoala, ez du aren ibilliak oztoporik izango arik-eta zokondoko arrekazuloa jo arte.
  Aldapa-gora ibillibearrak iztazañai demaien
  nekearen truke, ba-due, orratio, begiak zerikusi
  ederrik aski. Mendiaren zintzur larrugorriak
  buruz zeruko urdiña zulatzen dun garaian, beletaldeak dabiltz garrasika arkaitzetan; izkilluaren
  mendera urreratu gebe, ordea, maltzurrak baitira piztitxu oek.
  Sugeak baño biurraldi ugariagoak dagizki
  zokondoaldean Azpeititik Tolosara dijoan bide-
  
  zabalak eta Errezilgo etxeak, mendi-egaleko
  aldapan oztopo eginda, bertan errotu diran
  arkaitz zurien antza due.
  Maldar-gorako ibilli neketsuari zebiltzkiola,
  bidexka ondoan agiri dan leiza-zuloakin egin zun
  Balendinek oztopo. Luzaroan entzun zuen zuloaren aora arek jaurti zun arri-konkorraren ibilotsa.
  —Jaungoikoak zekik noraño dijoan leiza au,
  jaulki zun.
  —Txarri bat erori omen-uan bein leiza-zulo
  ontatik eta, bai al-dakizue egun batzuez geroago
  nun azaldu zan? An sakonaldeko baserri artantxe; bi kilometro egongo dittuk emendik. Txarrikurrintza entzun omen-zin egun batez okulun
  ango nagusiak eta arritxabal baten azpian zegon
  zulotik Ernioko txarria agertu —erantzun zion
  Agerre gazteak, beatzez errekaondoko baserria
  erakutsiz.
  Izan liteken buruntzarik ederrena jantzi diote
  euzkaldunak, Ernio-mendiari burualdean. Ogei
  gizaldien luzeran biozpean sakonki barruratu
  dan sinismenak eraman du ara kurutza ta arkaitz
  bizian errotu. Ez da inguru arietan kurutza berei-
  
  zia Ernion jarri ez du erririk eta udaero egiten
  diote aldraka ikusaldi maitekorra. Mendi-gandorrean kurutzetik kurutzera Kalbarioa esan ondoren, kolorezko galartzuz lepaldea apainduta jeisten dira erromeritar gazteak kantari igande-arratsaldean.
  Kalbarioa esanaz kurutze batetik bestera ibilli-ala, arri gañean itsatsita uzten ditue emakumeak argizari piztuak eta eguzkiaren galdape
  kiskalgarrian koipea bezela urtzen dira. Kontuz
  ibilli, orratio, bide ontatik zear, argizari urtuan
  labainduta burua arkaitzetan ausi ez dakizuen;
  an baitaude pillotuta azkenengo amar gizaldien
  sinismenak ara eraman ditun argizari-kondarrak.
  Senda-tresna ikusgarri batzuk agiri dira
  beeko kurutzearen besoetatik zintzilika. Urte
  guzirako zuengandik gaitzak aldendu ta uxatu
  nai ba’dituzue, sartu gerritik, izterretatik, lepotik, besoetatik eta bizkarretik burnizko uztai biribil aiek. Ara dijoazen danak egiten due beste
  orrenbeste.
  Baña, irakurle, zure begien ikusgarri arrigarritzat, amestu zentzaken begiratokirik ederrenetakoa nai ba’dezu, zoazkio goiko kurutzeari ondo-
  
  ra. Ez dezu egundo ikusi izango, araingo ikusgai
  zoragarririk. Zorabildurik bezela gelditzen dira
  ara igotzen diran guztiak.
  Izarraitz eta Urraki mendiak estaltzen duten
  lurralde pitiña izan ezik, begien aurrean degu
  Gipuzkoa osoa lilluragarri. Gandor jeiki ontatik,
  begipean ditugu erririk zoragarrienak. Ollarrari
  olloak bezela, magalera urbilduz dijoazkio mendiari Gipuzkoako erriak. Begiratoki amesgarri
  onetatik bezaingo ikusgai ederrik begietaratu
  ete-litakio ikusleari iñundik?
  Lenengo mallan, legor-erririk aipatuenak,
  Kantauri-itxaso asarrearen erasoak ikaraturik
  igesika bai’lijoaz. Ara or Tolosa, Azpeiti, Aia,
  Andoain, Errenderi. Tarteka, berriz, artasoroak,
  pagadiak, belardiak eta sagastiak bitxiztatzen
  due legor-erri oien gerriko apaña.
  Andiko aldetik, eguzkiaren argipean dirdirka
  diarduen itxaserriak ziztatzen digue begininia,
  asi Zumaiatik eta Biarritz uriñoraño. Itxasertzean
  alaiki murgilduta agiri dira erriño oek itxastxori
  zuriak iduri. Aruntzago, berriz, nork igarri nun
  etetzen dan itxasoa ta nun asten zerualde urdiña? Ain garbi ta begien kilikagarri dago lurrari
  
  maite-igortzika dijoakion galartzu urdiña. Luzaroan oarki jarri ezkero, zuriune ta beltzune
  batzuk ere ikusi litezke begirariz: itxasontzien
  itzalak eta arrantzalien ontzixken aize-oial zuriak
  dira.
  Ikuszelai zoragarri oni inguru-begira burtzoraturik zeuden bitartean, sapelatsaren garrasia
  entzun zuen eta, geroxeago, ikusleen buruen
  gañetik eraiki zun piztiak itzulinguruka egaldi
  arroa.
  Erdi-lotan daude sakonaldeko erriak; logura
  sortzen baitu eguerdialdeko sargoriak. Gerizpera
  joanak ditugu txoriñoak ere eguzkiaren zulatu
  erreari eutsi eziñik. Maite-kantuak mintzo ixillez
  alkarri ixuriz ibilli oi diran enarak ere. Bealdean,
  tellatupeko abeetan ditue garai ontan jolasaldiak. Zanpagarria ta aulgarria da beroaren eztena. Nagiak eta ixiluneak gainditu du izadi osoa.
  Onelako ikusgai kilikagarriak giza-kolkoari eragin oi dioten biotz-ikarari eutsi eziñik, apaizak
  oiugin zun.
  —Bedeinkatua dedilla Jaungoikoa! Aren beatza izadian argiro ikusteko, ez dek iñun au bezelako biderik.
  
  —Orain bost urte, Larraulen egin nin bi illabetez udaldiko atsedenaldia-ta, egunero etortzen
  nindukan tontor ontara —erantzun zion Agerre
  gazteak—. Emendik begira nengoela, ikaraldi
  ziztagarria sortzen zitzaion beti nere biozpeari.
  Jaungoikua bekoz beko begira zegokidalakoan,
  alegia.
  Egia esan, mendigañeko arkaitzaundi larrugorritu aiek, Jaungoikoak asarrealdian errotik
  ateratakoak eta ostikoka irauliak dirudie; azpikaldeko arru ta amiltoki izugarriak, berriz, burua
  zorabiatzen due, noski. Sapelatsak eta arranoak
  dira ango bizidun bakarrak. Ango ixillak eta
  mugarik gabeko ikuszelai arek biotza zorrozki
  zulatzen due. Jaungoikoaren begiratupean bai’geunde, ikara-zimikoak eta egonezin arrigarri
  batek zirikatzen du biotza.
  Ordubetez egon ziran mendi-galurrean ikusgai biotz-erdiragarriari begira erdi-toteldurik,
  eta, bein begiak naiko ase ziranean, aguerdiburuan, aldapa beera asi ziran. Gora-ibillia ezetzik,
  beerakoa ere naiko neketsua zan, belaun-dardara sortzen baitu beerantzako ibilliak.
  
  Zelatungo belardietara jetsi ziraneko, Aitzarteko saletxeko babesean zabalduta zeukan abarkatariak mai-zapia. Zirika zebilkien ordurako
  gosearen eztena-ta, eldu bezain laster ekin zioten bazkariari. Janzalea da, agian, basoko ibillia,
  eta gogotik ari ziran danak jaten. Abarkataria ta
  bere seme mutikoa ziran mai-serbitzari.
  Otordua erdiratu zanean, artzaiak galdegin
  zien mendizaleai:
  —Berri jakingarriak omen-dituzue egunoetan
  Zarautz-aldean?
  —Ze berri, gero? Nik dakidanik ez, beintzat —
  erantzun zun Agerrek, bere lagunai begira.
  —Abarkatariak esan didanez, apustu bikaiñen bat dezue izateko laster —geitu zun arek.
  —Etzekiat ezer. Zein apustu?
  —Balendinek jakingo du zerbait.
  Zorrotza zan ustegabean egin zioten zirikaldia-ta, naiz bere gogoa biurrikatu bear artarako,
  zerbait azaldu bearra bideratu zitzaion Balendini. Artean, ordea, etzion ezer esan bere nagusiari ta naiago zukean aopean dana gorde, ari
  aurrenengoz adierazi arte.
  
  Orrez gañera, aren iritziaren bildur zan; baña
  onaizkero, nola ezkutatu, an ordurako norbaitzuk zekiena? Bera ixildu arren, besteek agertuko ziokeen bere ezkutua. Bideratu zitzaion zoria
  naitaez buruzkatzea zegokion eta mintzodardaraz asi zan:
  —Bai, burugabe jokatu nitzan atzo ta bear
  baño geiegitxo itzegin nun eztabaidako beroaldian. Oi bezela, atzo ere, Getarira joan giñan
  arratsaldia ematen Lopategiko Agustin eta ni;
  eta, ango sagardotegi batean geundela, ume
  purtzil batzuek Txandres arrantzalearen seme
  Joxe, itzez iraindu ondoren, burrukatzera zijoazkion bidegabe, ta aren alde irten nitzalako, ni ere
  itxusiki iraindu ninduen. Au zala-ta, eztabaida
  zorrotza sortu zan; eta nik, ero onek, aien itzeginbear errezari erronka zoro batez erantzun
  nion. Bai, ordea, ondo damutu orain.
  Martin apaizak, ordea, ondo ezagutzen zun
  bere morroi zintzoa ta ba-zekin arek etzitula
  ateak ainkeriz egundo zabaltzen; izatez ere,
  etzala burrukazalea. Orrez gañera, orrelako zeingeiagoka ta indar-neurketen zalea zan, eta bere
  morroiaren naigabea oarturik, esan zion:
  
  —Gizonak, buruz dabillen bitartean, beintzat,
  ez dik izan bear egite zintzoen lotsarik. Zer apostu egin zenduen?
  —Txandresen semeak eta nik eraman baietz
  orduerdi batean Molarritik Getarira, Txantxiko
  arrantzalearen ontziska.
  —Egingo al-zendukee marka ori?
  —Nik baietz uste.
  —Noizko egin zendue apustua?
  —Amabost egun barru jokatzeko.
  Tira, ba. Bein itza eman ezkero, itzari eustea
  zegokiok gizonari.
  ***
  Jaungoikoaren beatz ikuseziñetik zilintzaka,
  eguzkia eguerdialdetik etzinaldera neurkiro jeisten dan bitartean, pagadietan eta gaztainadietan barrena dijoaz iru gizonak. Garai ontara
  ezkero, udazkeneko aizeak zugazburuetatik
  banaka erasten ditun ostoen antzera, ba-dijoaz
  garisoroetatik etxera, igitariak, jardun latzak aulduak eta zimelduak. Iturriondoetan ezkotzen
  
  ditue ur-xaplatekoka lepagañean eguzkiak ateratako erremiñak.
  Orainarte saraspeetako itzalean erdilotan
  egon diran oloak ere, belardietan due azkenengo aztarrikaldia. Gogokoa due beiak ere oraingo
  larrealdia. Larre-bitartean, zintzarria dilindanga
  dabilkie lepoan eta buztan-ukaldiz edo ostikoz
  uxatuko ditue euli-eztenaren ziztada miñak.
  Errekondoetan narrugorrian eta garrasika dabiltz
  ume-taldeak. Txarriak, berriz, osiñeko lokatzazuloan egin due etzanaldi atsegiña ta, bien bitartean, txarrikumeak kurrintza lazkarra digie uxarreari muturra kendu gabe.
  Illunabarraren atean begiztatu zuen mendizaleak Zarautz. Etxeko eginbearrak zai zegozkiola-ta, bere lagunengandik aringa aurreratu zan
  Balendin.
  Bidean oztopatu zitzakeanen ikusmiña eragoztearren, bidezabala artu bearrean, etxearen
  gibelaldetik itxasaldera barreatzen dan sagastiko bidetxiurretik jo zun. Baña an, sasipean ollandari begira dagon basakatua bezala, naigabe
  zorrotza zegokion zai mutillari.
  
  Sagasti-barreneko mugatik Dorronsorora
  zijoala, txokondo itzal batean dagon seskadi
  ezkututik, norbaitzuen itzotsa belarrietaratu
  zitzaion ustegabean. Nortzuk ete-ziran txokondo
  babes artan izketaldia zutenak? Jakinmiñak zulatu zion batbatean biozparrena-ta, seska jeikien
  artetik begira, entzuerne jarri zan lipar batez.
  Jesus, ene! Iparbeltzak dardarazi dun adaburua baño areago astindu ta irauli zion asarreak
  barrualdea. Sugeak eldu izan bai’lio ere, etzuan
  alaingo biozmiñik artuko. Egia ete-zan begiak
  erakusten ziotena, ala zorabialdiak lausotu etezion ikusmena?
  Begiak zorroztu zitun berriro ta belarriak
  luzatu ere bai. Gezurra zirudin; baña, ez, ez..
  Etzeukan begietan lausorik; argiro ikusten zitun
  begipean zeuzkan neska ta ondo-ondotik muzinka ta laztanka zebilkion mutilla. Suak artu zun
  burutik oñetaraño. Ordea, begiak ezetzik, belarriak ere naigabea izan zezaen, itzegiten zutenai