Txindor - 1

  Emeterio Arrese
  
  TXINDOR
  
  Irakurle:
  «Nere bidean» aspertu ezik ostera len bezin ameskor eta zaletsu ibilli naizen aldiko gora-berak idazti
  batean ezarri ta beronekin gaur zugana abegi on eske
  nator.
  Emen darakustan olerki-sorta belaxka izan arren,
  nere gogozkiko arduraz urri ez dago beintzat. Ez ere
  txindor gaxoa ixill-ixillik, otzikaraz eta sorayo beti; lei
  bero maitetsu batek papartxoa noizik-bein igi erazten
  dio.
  Neurtitz oek, beraz, onespen-gai izan al'balitezke,
  nere arazoen saritzat lortu nezaken ordañik aberatsena orixe litzake: euskalzalearen biotzari deika alperalperrik ibilli ez naizela jakitea. Idazti onen bidez ortaraño iritxiko baldin banitz, zorionean Txindor...!
  EGILLEAK
  Donosti, 1928'ko Garagarrillaren 1'an.
  
  TOLOSA
  Abesgai
  
  Amagoi baten antzera
  oparo beti
  Tolosaren urbillean
  Uzturre-mendi.
  
  Onen bularrez osatu balitz
  bezela dagon erriya
  ikusi orain t'agurtu bere
  aurrerapen ugariya.
  Entzun, entzun or ibai aldeko
  lan-eresi pozgarriya
  burrunba luze, txirriots eta
  tinki-tank-ari biziya.
  
  Goizean oso goiz eguzkia
  agertzen asi baño len
  lankai-otsezko eresi ori
  egunero da berrizten.
  Emengo mendi-kolkoetatik
  gugana bizkor datozen
  iturritxoak «toki!» dasate,
  «Tolosa'ri muñ lenbailen!»
  Jardun politaz «omen!», diote,
  ibai-ertzeko txoriak,
  «omen!» ur-jauzi durunkor eta
  lantegi-txistu zoliak;
  «omen!» zut-zutik egoki dauden
  suburu lirain guziak,
  «omen, omen!» an gora doazen
  ke-mordo garailariak.
  Ezin ukatu sasoi bateko
  olagizonen kemena
  ondorengoei Tolosan beintzat
  sendoki txertu zaiela.
  Nausi-mutillak elkarganako
  bayespenik ederrena
  
  erakutsiaz argizten due
  erri xar onen izena.
  Agur-ba zuri, agur Tolosa,
  lantegi eder joriya,
  urritxo bañan gogoz dagizut
  nere agur-abestiya;
  mingañak esan al balezake
  biotzak dion guziya
  ez litzake ain txepetx izango
  olerki onen txoriya.
  
  ARALAR
  Aralar, Aralar, otoi-mendi...!
  Kementsu ta betigarai
  gizandi jator baten antzera
  goi-goyen zakust aberzai.
  Oztin-aldean zure tontorra
  biziro gallen dagerzu,
  aldiz-aldizko lañu-mordoa
  beste lokirik ez dezu.
  Intzitxao'ko basoari muñ
  ematen diot urtero;
  bai bear ere gure lengoen
  illobizai dan ezkero.
  Aitor'en oyu zoli bat bezin
  biotz esnale zu beti
  ernai ta sendo gorenen zaude...
  Otoi-mendi, otoi-mendi!...
  
  MENDI-MENDIYAN
  Artzai baten abestia
  
  Bizitz-negurri zeatzak
  urren pozkai aberatsak.
  
  Mendizale naiz, gero ta geigo!;
  beraz nere biotzari
  ezertxok eman ez lezaioke
  mendiyak ainbat goraldi.
  Egizko poza mendiyan dago,
  mendiyan atseden-ezti
  gain-gañekoen iturburua...
  zoriona goyan beti.
  Oraindik ez nau menpean atzi ezin bat iritxi nayak,
  iñoiz ez bere listorrez josi aundikerizko etsayak;
  oniritzi-ta gogoz arturik Izadiaren emayak
  naiko atsegin bertan du noski zintzo bizi dan artzayak.
  
  Ardizai emen bakar bizi naiz nere txabola xarrean,
  bakarti, bañan zoruntsu goiko saroi eder ixillean;
  pozaren bidez irrinlz-oyuka nabillen aldi berean
  mendi-kolkoak erantzuten dit ots alai bete-betean.
  Goizean-goiz nik begiratzen det urrutiko sortaldera,
  t'illun aurrean ziaro dakust eguzkiyaren sarrera;
  begi ta gogo zabal-zabalik lilluratu bat bezela
  egon ondoren jolas-oyuka zaletsu nabil ostera.
  Artalde gizen oso bikaña; esne ta gazta ixit naro;
  aldi soill, gori, zekenik emen ez det izan egundaño.
  Egarri banaiz, iturritxoa poil-poilka beti maitaro;
  otorduetan, mami guriya; gabean lasai, lo-ta lo...
  Ta lo gozo au izan oi arren iraute luzea duna,
  ustez begiyak itxi orduko sortzen da berriz eguna.
  Gentzaro maite zoragarriya, atsedenaldi biguna...!
  lengoz gañera loak darakar artzayaren osasuna!
  Goiznabarrean era xamurrez otoi eztitsu,garbia,
  egin ondoren idikitzen det Bordagarai'ko esia;
  larrean pozez yausika dabil artalde txuri-txuria,
  ta nere barren, bildotx antzera, biotz esnatu-berria.
  
  Irrintz egiñaz goretsirik ain izate garbi, zintzoa,
  bizimaill ontan osatu zaizkit soin-indar eta gogoa.
  Menditar txiro bat naizela ta basati kaiku loloa?...
  Uyui! gizarro, igana ziak nere pozaren zantzoa!
  Orraingo zenbait sasi-jakintsu, gaizto guzien antzera,
  itxu daude-ta sarri litezke amildu negar-lezera.
  Pozez ain jori dalako berriz artzayaren izakera
  nik emen ainbat atsegin ez du an bean iñork, bai zera!
  Erpin gañetik, ezpada beintzat egoaldi oso illuna,
  arrano batek lezaken eraz ikusten oi det urruna:
  itxaso zabal, ibargi naro, baserri jator txukuna...
  Ikuskin eder oen gain baña nere txabol zar kutuna!
  Urrin gozoa banatzen daude lardi, baso ta zelayak;
  ipar ariñez maita nau emen arratsaldeko garayak.
  Loreak bere likura damait, itzala pago zardayak,
  ta iñori baño lenago muxu eguzki goiztar alayak.
  Goiratu nadin kolko ta zangar sendoak dauzkat aldakai,
  laister-bidetik igo-ta goren irrintzika nabil noiznai.
  Illobi zarrez betea dagon mendi-mendiyan ardizai
  Yainko'ri esker ondo bizi naiz, nere biotzak beti jai!
  
  AYA-MENDI
  
  Aitzen artean aitzik zarrena,
  erpin sendo gurgarriya,
  urpetik emen aurren-aurrena
  agertutako mendiya
  zugana bizkor eldu geranok
  bai atsein zoragarriya...!
  Emendik orain lau aldetara
  zabaldurik urrutiya,
  egoaldi onez argi dago-ta
  ikusten gaude guziya
  itxaso, mendi, zelai, basoak,
  tarteka berriz erriya,
  atzeko mugan leo txuri bat,
  aurrez-aurre, Donostiya.
  
  Mendi aitona: zure gañean
  igaro degun aldiya
  osatu dedin bertan daukazu
  ugayotz garbi-garbiya,
  lenen-garaiko basauntz ariñen
  edan-toki bereziya.
  ... Ubegi aratz ozkil onegaz
  ase nai det egarriya!
  
  UZTURRE
  Euskal-erriyan beste mendigoi nagusi
  asko izan arren betiko gure zaindari,
  mendirik aundiena bezin ikusgarri
  pin-pin, zut, alai dager tontor bikotx ori.
  Negu beltzean ere biziro egoki,
  naiz tximixtaz argitu, naiz elurrez jantzi,
  buru ta soin Uzturre jator dago beti.
  Arkaitz biyurtutako zantzo bat dirudi!
  
  ULIA
  Donostiya ta
  bere inguruko
  zelai, baratz, lilitegi,
  salleder naro
  guzien gañez
  maita det Ulia-mendi.
  Eguzkiaren
  dizdiz alayak
  sarritan muxu damaio,
  eta muiñ aratz
  onegaz indar
  bero bat osatu zaio.
  Udaztearen
  arnas epela
  legunki zetorren garaiz
  goi-aldi eder
  luzean antxe
  amaika bider egon naiz!
  
  Ta zenbat aldiz
  arkitu ere
  bakarrik,ixill osuan,
  piñu lerdenaz
  jantziya dagon
  aldameneko basuan!
  Lertxundi polit,
  xakon, biguna,
  udaran izumai-toki;
  basterrik maiten
  gelgarriena
  lertxundi orixe noski.
  Ardi batzuek
  abaroan lo,
  ni berriz oroitz-ausnarka,
  zoritxar baten
  egazti beltzik
  iñoiz etzegon eraka.
  
  Biotzari an
  lili-usayak
  ats egin erazten dio,
  ta nigan ere
  pozaren-poza
  loreantz urrin-jario.
  Mendi maitea,
  atseden billa
  dijoazenen laguna,
  bai gozoa zuk
  laztan ixillez
  damaiezun erantzuna!
  
  ILLUNABARREKO ZORIA
  Urgul-mendi gañean
  Itxaso-mugan,
  suturik ango
  oztalde nabar guziya,
  geldi-geldiro
  jeisten ari da
  eguzki-talo gorriya.
  Erabat emen
  ixilldu dira
  kantari zeuden txoriak,
  sorginkerizko
  lillura dakar
  arratsaldeko zoriak.
  Keriz otxana
  maitale dator
  illun-aurreko aroaz;
  t'astiro xamar
  kayo batzuek
  Uli-mendira dijoaz.
  
  Itzalak orain
  bigun, emeki,
  loa dakarren garayan,
  izar txuri bat
  ale bikaña!
  piztu da goiko sapayan.
  Donostiya-re
  txingi aratzez
  begira zeñen poliki!:
  lorategiko
  ipurtargien
  antzera or... zenbat argi!
  Bertan jayoa
  dirudit; emen
  egongo nitzake beti;
  azkar igo naiz,
  jeisteko bañan
  gogorik ez, iraso ni..
  
  Otoi ondoren
  agur dagizut,
  agur, gabaren itzala;
  zure bitartez
  loak atseden
  gozo bat eman deiala!
  
  ITXASOA
  I
  Eguzkiz bete balitzaio-re
  une gezala,
  garden jori ta sotillago ez
  itxas zabala;
  badirudi gaur maitaro bere
  barrengo itzala
  goi-oztiñeko leñuru batez
  argitu dala.
  Alatz urdiñal Zer eztai emen...
  zer, nungo zori...?
  Itxaso berdin onek irripar
  gozoa dagi;
  ta noiznai bere apar-xareaz,
  eule maitari,
  laztan txuri bat ematen dio
  Donostiyari.
  
  Arrantzalien lagun gaur, eta
  biyar illobi,
  nork esan orren aldakor danik
  urdin-soill ori?;
  marmario ta jolas ariñez
  orain emeki
  urbildu arren agiyan etsai
  liteke sarri.
  II
  Orduan goibel... izugarrizko
  indarrez azun,
  tximist, aize ta kemen guziyak
  arturik lagun,
  odoi-mordoen errai beltzetik
  an dator illun,
  an dator gainka orro ta txistu,
  durun ta durun!
  Arkaitza jo-ta lertzen danean,
  ostera bere
  seta makurrez gero ta geigo
  atzetik beste
  
  ur-mendi-salak tontorka datoz
  lerkoi, asarre,
  lur'tar guzien gañez erabat
  irauli zale.
  ***
  Intziri sakon egille beti,
  naiz osiñ-arro, naiz ugin-bare,
  zerbaiten biotz eskutuko zu
  idaroki-gaiz betea zaude!
  
  ARRAUNKETA
  Egun alaya...
  Jai eder baten
  aztarnak biziro agitz
  euskal-abenda
  goratu zale
  itxas-uri ontan dabiltz.
  Arraunketa da...
  Mutill bikañak,
  zarrena beren lemazai
  arturik, orain
  bertan asteko
  tankeraz daude txit ernai.
  ... Treñeru biyak
  rrau! irten dira,
  irten oldar bat-batean;
  txanpaz jo ta jo,
  pitsa darie
  arraunkada bakoitzean.
  
  Egatu nayaz
  bezela, branka
  noizik-bein arin jasoaz,
  ur-gaña zorrotz
  erdibiturik
  leitsu ta bizkor dijoaz.
  Orain urruti...
  Baretu dira
  pittin bat gure dardarak;
  laister ordea
  berriro lengo
  poz eta biotz-ikarak.
  Onuntz bira-ta
  zuzen, ederki,
  leyaz gero t'areago,
  egiñalean
  kementsu datoz
  zein baño zein azkarrago.
  Itxas-ontziak
  orro ta txistu;
  aupaka biotzen lera.
  
  Treñeruk berdin
  igaro due
  gaztelupe-ko sarrera.
  Ekin mutillak!,
  ori dek, ori...!,
  jo griñaz ikur-aldera!
  Bertan zerate,
  arraunkada bi...
  abeon degizuela!!
  Egun alaya...
  Jai eder baten
  aztarnak biziro agitz
  eusko-abenda
  goratuzale
  Donosti zarrean dabiltz.
  
  KAYUAK
  
  Ego luze lirañez
  aizea bigunki joaz,
  goizeroko jarraitzez
  orain egun argitzez
  Zurriola'ra dijoaz.
  ... Berebiziko sarda
  osaturik txuri-txuri
  jai eder batez udan
  aparretik sortu dan
  egazti-salla dirudi.
  Pozak darabitz orren
  aldartetsu ta zaleki,
  girringa ta txioka,
  jolas-irabioka,
  ondoren berriz... plaxt, jetxi.
  
  Noizik-bein aide xamar
  ugina lertzen dan batez
  apar arroaz beren
  lumak busti ez ditezen
  bai arin goitu, bai errez!
  Ur-gañean batzuek
  ostera gelditu arren,
  noiznai lengo aldiya:
  berriro sail guziya
  zalapart osuan laister...
  Goiz argiak damaien
  aldartez kayuak zorun,
  zear, gora ta bera,
  gogo duten aldera,
  jarraika dabiltz edonun.
  Nun sortu ta zer izan
  autetsi al'banezake,
  oiek bezela kayo
  Gaztelupean jayo
  eta biziko nitzake.
  
  INDARRA NAGUSI
  
  Danbateko latz ikaragarriz,
  ixtillu larriz,
  bete dira gaur itxas ta lurra;
  gudots makurra,
  laiotz astuna,
  zorigaiztoaz aspaldi ontan
  ekaitz-egotan
  iparraldetik datorkiguna.
  Biotz guziak naigo batean,
  pake-pakean,
  indartu bear liraken garaiz
  zertan ari aiz,
  zer i, goitarra,
  griñaz beterik jaso ta estutzen,
  dar-darka igitzen
  odol darion ukabiltzarra?
  
  Lurtarra buruz ez da motela;
  txorik bezela
  egaka dabil arazo gabe,
  bañan ala-re
  ez derizkiok, ezin det aitor
  biotzez iñor
  bear dan ainbat goratzen danik;
  lurtar izanik,
  naiz uso baten eraz ibilli,
  naiz egan ari,
  bere setillun t'azpikeriaz
  uso ez bañan sator dirudi.
  1914'n urtean
  
  UDABERRI
  Eguraldi txar otzaren urren
  eldu da beste giroa,
  udaberriyak orain dakarren
  ernaro xamur gozoa.
  Oso goizetik eguzkiyaren
  irripar legun, aratzak,
  maitatzen ditu etxe-aurreko
  lilitegi ta baratzak.
  Telatupean txioka daude
  enada polit argiak;
  mendi-mendiyan biñatu dira
  txoriño jator guziak.
  Baso ixilletik sortzen da garaiz
  kuku-abesti leguna,
  gaur bezela nik umetan gogoz
  ainbeste bider entzuna.
  
  Or goi-aldeko malloan kir-kir,
  emen txirripi ta txio,
  nunaitik orain sortzen dan jayak
  pozaren-poza dario.
  Losor illunak arindu dira,
  ernemin guziak piztu,
  lur eta gure biotz-indarrak
  era berdiñaz osatu.
  Negu beltzaren elur-izara
  udaberriyan iturri;
  larre, soro ta basoak alai,
  an goyen berriz oztargi.
  ... Lili bikañez apaindu zeran
  udaste naro, maitea
  zartu naiz, baña zugan arki det
  gogo-muin berri ezea!
  
  LORE-JAI
  Nere gelako
  leyo xarrean
  argi-jai dute liliak,
  eta jai ori
  osatu-zale,
  margo bikañez jantziak,
  irabioka
  or dabiltz beste
  lilitxu bizi-biziak.
  Mitxelet alai
  ta lore polit
  oien bitartez gaur neri
  zorionean
  bar-barren piztu
  zaizkit poz-amets ugari,
  ta nere biotz
  egakor onek
  pinpilinpauxa dirudi.
  
  Erle bat orain
  biziro txukun
  lili-gañean jarririk...
  eztigai ona
  miztutzen dago
  aren kolko xamurretik.
  Iñork al daki
  maita badira
  beren gaiz ixill-ixillik?...
  Pinpilinpauxak
  udaberriko
  lilien aizpa sorgiñak;
  poz-pozik orla
  ipiñi naute
  beren jolasket ariñak:
  nere barrengo
  baratzan ere
  txipelet alai oztiñak!
  
  Ene maitiñe
  zoragarriak
  biotz-biotzez ain bero
  jai ontan zuen
  etorrera nik
  abestu detan ezkero...
  nere gelako
  leyo xarrera
  eldu zaitezte goizero!
  
  PINPILINPAUXA
  Ego me pollit leun-leunaz
  apaindutako mari-sorgiñ,
  lore tartean loretxo bizi
  baten antzera
  gora ta bera
  zoro dabil,
  zoro ta txukun; pinpilinpauxa
  ortarako da jayo berdin.
  Margo darion egalari,
  poz-emate ta zoragarri.
  Egoak ttentte, plixt, ipiñi-ta
  lili gañean pinpirinpin
  gelditu arren, andikan beste
  lili batera
  laister ostera,
  laister arin,
  ega politez jarraituko da
  Loramendi'ko mari-sorgin.
  
  Pinpilinpauxa pinpin-argi,
  aldakor eta jostalari.
  Norbaitek zakar ikutzen badu,
  egoetako uztargiriñ
  geyena kentzen zaio-ta gaxo!...
  xalapart-egan
  nai luke bañan
  ai! len bezin
  errez ta zoro pinpilinpauxa
  iñolaz ere jardun ezin!
  Lilitegien maitagarri
  pinpilinpauxa ta udaberri.
  
  MAITIÑE
  Gorenengo basoan
  Lilien aizpa zeran Maitiñe,
  pipill kutuna!: mendigañean
  guk ainbait atsegin-ezti
  maitatzaleak bakar-bakarrik
  izan lezeke... Zorionean
  gaur biyok emengo aldi!
  Jai oberik zer...? Oyanak bere
  itzal oxkarra ematen digu;
  liliak usai-opari
  xamur, eztitsu, legun-leguna.
  Gañera berriz, au da zoruna!
  txit bertan orain uso bi
  urruka daude, ta urrunga baño
  askoz obe ta gelgarrigo dan
  zure mintzo eder ori
  entzunaz, ene maite gozoa,
  nere burua zugan etzanda
  amets-egille bat naiz ni...!
  
  AGUR, EUZKADI
  Arratsalde da.
  Itxasoan arki naiz.
  Urruti... doi, doi,
  lañotsu dager
  Auñamendiko
  erpin-lerroa;
  ubelantz ene
  aberri polit
  maitagarriya...,
  oroi ederren
  kabi gozoa.
  Itxasoaren
  murmur-otsa-gain
  kayo bakar bat
  aruntz dijoa;
  ta... noralderik ez dun
  antxeta bezin larri
  biotzaren kai billa
  artega dabil
  nere gogoa.
  
  Eguzkiaren
  biribill solla
  ziaro gorri...
  Odeiak sutu dira;
  itzalune bat
  une guziya
  izain da sarri.
  ... Ega leikorraz nere
  dardar-txoria
  sorterriyaren
  kolkora doa
  anitz urduri,
  eta itxas-ontzi au
  ke-mordoll usu
  beltza botaka
  biziro zorrotz
  aurrera beti.
  ... Arratsa dator;
  odei-naspillak
  lozorro baten
  eraz dagertzi.
  Goibel au etsai-ozin...
  Ipasterreko
  mendatz bat ere
  
  nai arren ezin...
  ezin ikusi!
  ***
  Begietan nik orain
  gau illunaren
  illun sakona;
  oroitzez baña
  gogoan argi!
  Agur txoko maitea,
  ene laztana...,
  biotz-biotzez agur,
  agur, Euzkadi!
  
  AMETS URDIÑA
  Euskal-erritik urruti nago,
  bañan gogoz ni beti an...
  an nabil pozik egunez eta
  gaberoko lotaldian.
  Argitasuna zetorren garaiz
  egun-txintakin batian
  o, zeñen amets zoragarriya
  egin detan gaur goizian!
  Itzez nork esan, nork amets ori
  piztu lerro soill tartian?
  Ez..., ez; oparo, sortu dan eraz,
  bego nere biotzian!
  Amets maitea, amets urdiña,
  ostera gaurko zorian
  atoz... atozkit betiko loaz
  nere begiyak ixtian!
  
  NEGAR TANTOAK
  Kuba'ko ugartean ixuriak
  I
  Urruti dago gaztea nitzan
  sasoi artako denbora;
  oroimen zarrak, zertan zatozte
  gau t'egun nere gogora?,
  argi-zale dan altxora?
  II
  Len irudimen-txingar zoliaz
  pizten zitzaidan burua;
  orain... txingarrik ez baña bertan
  irudi auts biyurtua,
  errekai baten geldua.
  III
  Oraindio ni zergatik nagon
  ain bakar mutill zarturik?:
  elur gañean txoriyak iñoiz
  ez du egiten kabirik,
  orlegi batean baizik.
  
  IV
  Erle txuri ta leyari batek
  ikutu zidan barrena;
  ez nekin zer zan ikutze leun
  ark ondoren zekarrena:
  listor beltzaren eztena!
  V
  Aldegin bear ez nun garayan
  utzirik babes-tokia
  zorigaiztoan urrundu nitzan...
  Emengo nere aldia
  samin, latz, izugarria...
  VI
  Ama gaxoa nere galdezka,
  ni berriz emen... urruti!;
  aren begiyak itxi dira-ta
  nereak malkoz eztali;...
  negar darie lerzori!
  
  VII
  Argiro neuzkan poz-bide guzik
  bat-batez illundu dira;
  itxuen eraz argatik nabil
  beti zerurontz begira...
  amatxo dagon tokira!
  
  AMA, NUN ZAUDE?
  Emendik urrun..., Ameriketan,
  nebillen garaiz ez nuan uste
  etorkizunak zekartzidanik
  zoritxarrez gaur ainbat atsege.
  Goiz argi batez jayotetxera
  eldu naiz, bañan... ama, nun zaude?
  Erantzunik ez!..., erantzun ordez
  pozkai guziak ixillun daude!
  Arrezkero ni burutik nastu
  banitz bezela, kezkaren mende,
  il zan amatxo maitea nun dan
  galdezka nabil aterik-ate;
  t'adur beltzaren zaunka larriak
  atalondotik uxatze'naute.
  Etxe-inguruko lizarren osto
  bakanak orain udazkenean
  aizeak jo-ta txipelet illen
  antzera zurbill darortzenean...
  txantxangorri bat ni bezin estu
  adar billuzi baten gañean
  
  txioka dago... negarrez bere
  kabi sollaran aldamenean.
  Txori gaxoa: etzaite ixildu,
  biyok erabat jardun gaitean;
  zu bezelaxe larri nago-ta
  nere barrengo negu beltzean
  zorigaitzaren txantxangorriyak
  negar dario arantz artean!
  
  OTOITZARO
  Gau artan egindako negar-otoitza
  Txintik iñun ez... Gaberdiyaren
  altzo ixillean lurtarren griñak
  orain lo daude...
  Izar politak zeruko pitxi
  maitagarrien antzera dir-dir
  egiten due.
  Nere gogoak ernemin bero
  igikor batez ortze garbira
  begirazten dit...
  Negar-malkoen urrin darion
  otoi eder bat, otoi xamurra!
  biotzez dagit.
  Ixil adikor zoragarriya...,
  nere amaren laztan-irudi
  gozo-gozoa!:
  zure bidez nik bizitz au baño
  geigo maita det gero zer izan
  eskutukoa!
  
  MENDI-ZALE
  Usamendiko arizti zarra:
  Kezkaren osin beltzetik
  urundu nayaz ixil ontara
  eldu naiz gaxo..., bakarrik!
  Amagabeko bizitz illuna
  luzaro jasan eziñik
  beste Amaren billa negarrez
  aldegin det an beetik.
  Negarrez nator zure kolkora,
  negarrez jayotz-erritik,
  iñoiz entzuten ez dalako an
  jardun arrotza besterik.
  Mendi maitea: ez naiz beñere
  irtengo zure basotik!
  
  IZARTXUNE'RI
  Bere urtegunean
  
  Aitormendiko aingerux batek
  ikusirik bart pozez ni
  alako garaiz egiñalean
  lore billa mendiz-mendi,
  xorta polit au ekarri zidan
  onela esanaz: «tori,
  nere aizparen eskutan bigar
  egun-argitzez ipiñi.
  Zorion-agur, zorion-agur,
  jai ontan Izartxune'ri,
  emengo lorez bere biotza
  eztiro gozatu bedi!»
  Ondoren berriz ego zabalik
  illargitan txuri-txuri,
  Iparmendiko baso gañetik
  aldendu zan Maitagarri.
  ***
  
  Xorta bikain au artu ba gogoz,
  kolkotxo gañean jarri,
  ta lore oiek usai gozoa
  darien eraz..., legunki,
  zuk ere biotz barrenen dezun
  atsegiñezkiko lili
  xamurrez poza jario zazu
  gaur bezin oparo...! beti!
  Zorion-agur, zorion-agur
  jai ontan Izartxune'ri!
  
  NERE BASETXEAN
  
  Amesgillien pozkai ederraz
  alaitu naiz bat-batean
  ego-aldetik enada bi gaur
  etorri zaizkidanean.
  Goizetik emen era gozatsu
  xamurrez, ixill antzean,
  abegi on bat eskatzen daude
  txioka tellatupean.
  Txori maiteak: luzaro jardun,
  ez ixildu, gogoz ari!;
  zuen txiogaz amets eginda
  esnatu naiz olerkari.
  Egazale dan biotz arin au
  pizturik oso ta garbi,
  goiz eder ontan egun argitzez
  biurtu zait oztin-txori.
  
  Udaberriro zintzo datozkit
  yoan arren udazkenean,
  lagun oberik arkitu ezin
  nere aterpe xarrean;
  enada polit oiekin batez
  Saratxomendi gañean
  burauste zakar illunik gabe
  bizi naiz pake-pakean.
  Mendiyan iñoiz aldarte txarrik
  ez det izan..., lasai nago;
  aldi bat ezik bizitz osoa
  nai nuke bertan irago.
  Txindiz aberats ez banaiz ere
  pozez nor aberatsago?;
  atsegiñaren ezti jatorra
  an beau ez, emen dago.
  Elkarren etsai bizi dire-ta
  gauz onik ez uritarrak;
  mendiyan beso zabalik daude
  aritz pago ta lizarrak;
  iturritxoak biziro garden,
  eztitsu lili nabarrak,
  
  eta goizero txioka nere
  telatupeko maiztarrak.
  ***
  Txori maiteak: berriro jardun,
  ez ixildu, leyaz ari!;
  zuen bitartez amets eginda
  esnatu naiz olerkari!
  
  EZTILLARGI
  Lagun zintzo bati, ezkondu zan egunean
  
  Gutxi nezake; nere muñetan
  ez dago txingar-alerik
  itz motel oien illuntasuna
  zerbait piztu lezakenik;
  egatu nayaz indarka emen
  asi naiz bañan... alperrik!
  satorrai ezin jayo beñere
  uso politen egorik.
  Alaz ere nik esan nai nuke
  al bezin eragoi, txukun,
  zure berrion ori dala-ta
  zenbat txalo jo ditugun.
  Argi darion lore bizi bat
  izanik betiko lagun,
  beronek o, zer-nolako poza
  gaurtandik emango dizun!
  
  Amaika jolas eta par gozo
  eragindako billera
  len bezin alai ezin arkitu
  zu gabe gaurtik aurrera.
  Aingeru baten aldamenean
  zoruntsu biziko zera,
  bañan noizik-bein agertu zaite,
  etorri lagun artera!
  
  ZORENTXU
  
  Olerki-gayik ez nuan eta
  gai eder bat osatzera
  argirudiantz, ene Zorentxu,
  egoki etorri zera;
  aurrean beingoz ikusirik ain
  arrigarri dan sorkera,
  ez dakit oztin-gaiñ ori edo
  zu zeran zeru ber-bera.
  Itzegin ezik, ikusi utsez,
  besterik ezertxo gabe,
  egin zera zu, maite laztana,
  nere biyotzaren jabe;
  tximist-argiyaz jo-ta bezela,
  begi sorgiñ oien mende,
  biotz-barru nik sugar-ikara
  gozo bat ala zer ote...?
  
  Orain ez baña gaztea nitzan
  garaiz izanik denbora,
  etzitzaidan len iñoiz orlako
  maizterrik sartu kolkora.
  Zaude, zaude or, ateak itxi,
  geigo, ez irten iñora,
  biotz gaxo au zugaz pizturik
  jardun bei gora ta gora!
  Illargiyaren antzera sotil
  nere gogoan zeundena,
  irripar batez eman didazu
  argi ta zorion dena;
  baita nik ere ai-bezin aratz
  jasorik irudimena,
  lerro-saill ontan gogoz damaizut
  ordañik aberatsena.
  Galdetu eta maite nazula
  erantzun didazu benaz,
  zeru ta lurra gaur bezin alai
  etzaizkit agertu lenaz;
  sargori dagon arrats batean
  izuma sortzen dan eraz
  
  nigana ere aizeman arin
  gozoa dator mait'egaz.
  Ene maitetxo maitagarriya,
  oparo maite nazuna,
  Aitormendi'ko lili txuriya,
  amets-iturri leguna:
  zu zera nere bizitz illun au
  argiz betetzen dezuna,
  asnas-emale zoragarriya,
  zu zera nere kutuna!
  
  ARGENTINA-KO EMAKUMEA
  Ruben Dario'ren olerki batetik euskeraztua
  Arjentin-zelai aberatseko
  emakume goretsiya,
  esango dizut zer-nola izan dan
  zure jatorri garbiya:
  esku ona dun lorezai batek
  lilien muin bereziya
  txertu-lan bidez aldarazi-ta
  sortzen da lore berriya,
  usai ta margo bikaña duen
  orri legunez jantziya;
  beronen berdin anitz ederki
  jayo ta txukun aziya,
  argi-pitxi bat bezin polita,
  eztigai zoragarriya,
  zu zera likur gozo darion
  «pampa»-ko lore biziya!
  
  MAITAGAR
  Erderazko olerki batetik euskeraztua
  
  I
  Egodun aur ilxuak otsegin du nere atean
  eta ots ori dardariztu da elxe ixillean.
  Banoa pozik, Maitagar; or naiz, ez itzuri joan.
  Atoz barrura; aspaldi ontan zure zai negoan.
  Atoz, ikusi etxea. Amets au egin ezkero
  lore bikañez apaintzen ibilli naiz egunero.
  Ta bertan orain euki dezazun atseden guziya
  luma ta izara garbiaz jantzi det oe txuriya.
  Sartu-ba; ongi etorri, arnas-emale maitea;
  etxe ontako zorion gaurtandik izan zaitea.
  
  Alaitz aundiya nere gogora egun onek dakar,
  biotz on baten zorunaz emen izaude, zaude maiztar!
  
  II
  Lau aldiz entzun det, o, Maitagar zorale itxua!,
  lau aldiz entzun ikaraz zure azkonen txistua.
  Lau bider zauritu nazu: lendabizi kopetian,
  gero begitan, aboan berriz urrengo aldian;
  ta nere miñaz erruki ezik orain azkenian
  zure dardai me, zorrotzak, ikutu nau biotzian.
  Adur samiña...! Biotz gaxo au ain gogor josirik
  illotz dago ta zorigaiztoaz... bizi naiz oraindik!
  
  III
  Beti-betiko itxi det giltzaz emengo sarrera,
  aur zoro gezidun ori... bijoa nai dun aidera!
  
  Azkon-uztai-ertzakin, kax-kax, jo du nere atea,
  ta ots orregaz dardarizten da etxe barrunbea.
  
  AURTXO MAITIAK, ATOZTE!
  Eusebio Blasco'ren olerki batetik euskeraztua
  Aiton bat naiz ta gogaldi beroz
  izanik orain aur-zale,
  une politen abots, irri ta
  jolasak alaitze naute.
  Zorioneko aurtxo maitiak,
  nereganatu zaitezte!
  Umeak lore biziyak dira;
  oien irritxorik gabe
  illun ta bakar etxe sollean
  uzkur gaxo bat nitzake.
  Zorioneko aurtxo maitiak,
  nigana eldu zaitezte!
  Biotz mingarri baizik ez diran
  oroimen zar guzik nere
  begietara negar-tantoa
  iñoiz baldin badakarte...,
  malko samiñak txukatutzera
  aurtxo laztanak, atozte!
  
  Eguna labur, zeregin eta
  nekea berriz, bai luze!...
  Idiki oso leyatil ori;
  eguzkiya doi, doi, ene...!
  Maitiño polit argijariok
  neregana urbil zaitezte!
  Gizonak beti eskergaiztoa
  agertu izan didate,
  erantzun onik iñoiz ez eman
  anderux-biotzak ere...
  Zorioneko aurtxo maitiak,
  egiya zuek zerate!
  Aunditu dira nere semeak;
  pozik dabiltz; ai! ez dute
  askoz alai ta zoruntsuago
  umetan zirenik uste,
  nik otsegiten nien garayan:
  aurtxo laztanak, atozte!
  
  Eriotzako zori larrian
  inguratu nazkizute,
  aingerutxoak aldamenean
  euki ditzadan ill arte.
  Aur zoragarri..., aurtxo maitiak,
  muxu bana ekatzute!
  
  JOSE GAMBOA
  Biotz-ikaraz nago,
  zer esan ez dakit,
  irabio samiña
  barruan dabilkit.
  II zera... gizajoa!...,
  negar, negar dagit,
  begiyak malko beroz
  gaur estali zaizkit.
  Bañan... arindu bitez;
  lur otza bakarrik
  ez gerala zerbaitek
  adierazten dit.
  Orain, Joxe, betiko
  zauden goi argitik
  zure aztar maitea
  emaro betorkit!
  
  IL DA!
  Orkaiztegi'tar Patricio jaunaren'ren oroitzaz
  Euskoen Ama negarrez dago,
  negarez bakar-bakarti,...
  malko samiñak sortu zaizkio,
  poz-ate guziak itxi.
  Zoritxar beltza gaurko zoria;
  itun gaude..., kupigarri,
  eskutuko'ren aizeman otzak
  sugar maite bat itzali...!
  Irakasle on ziñana, zure
  gotuts argiaren izpi
  zoliaz gaurko goibeltasuna
  bat-batez urratu bedi!
  
  GOYAN BEGO!
  Larunbe'tar Rafael maitea'ren ilberria
  Il da Larunbe, biotzez aur bat
  zirudin gizon argiya,
  illotz... illotzik lurpean dago
  maitale maitagarriya.
  ... Burua makur, begiyak lauso,
  orain nik itun-aldiya;
  izan ere lagun atsein ori
  ain ona zan..., ain aundiya!
  Beretzat onik ezer gutxi ta
  besterentzat on guziya,
  orlako batek emen ez baña
  zeruan dauka tokiya.
  Goyan izatez jaso dezala
  irabazi dun sariya!
  
  CARMELO ETXEGARAI
  Euskotar zindo jakintsu ori
  bere gogozko lanean
  buru ta biotz, oso ta bizi,
  ain jator ari zanean
  ixildu zaigu beti-betiko,
  ixildu,... enda xarrean
  aren laguntza pozkai litzaken
  aldirik bearrenean.
  Zeruan jai da..., jai aundia gaur
  oztiñ-une zabalean,
  eta jai onen goretsigarri
  Urtzi'ren aldamenean
  zure gogoa zoruntsu bego,
  zaude Carmelo, zaude an...
  euskoen otoi-urriñez orain
  bete dan garbi-sollean!
  
  AMA GAXOA NEGARREZ...
  Erraldoi zakar
  itxusi batek
  aizkoraz jo du aritza,
  ta bertan zeuden
  txoriak orain
  izu ta larri dabiltza.
  Zastaka beti
  gogor daraso
  ebaki nayaz lenbailen;
  bildur naiz gure
  zuaitz ederra
  ezpal biyurtu liteken.
  Aritz-pe ortan
  Amagoi ona
  itunki dago..., negarrez,
  ain bakar uzten
  baldin badegu