Porru salda
Ignacio K. Nuñez Arizmendi
PORRU SALDA
Bertsio elektroniko honen jatorria:Gipuzkoako Foru
Aldundia
[
zo/c73f16/]: Porru salda (bakarrizketa),
Ignazio K. Nuñez Arizmendi. Euskalerriaren alde,
1912
Egileari buruzko informazioa:
Euskalerriaren alde’k argitaratua
DONOSTIA’N
MARTÍN, MENA Y C.ª’REN ETXEAN
Fuenterrabía, 14 beko gelan
1912
PORRU SALDA
BAKARRIZKETA
SARRERA
Gela apain bat iruditegian. Frantzes apaiñen
eraz jantzita azaldu bear du bakarrizketa esaten
duanari; izkeran ere argi agertu bear du Españako erder ondo eztakian frantzesa dala izketan ari
dana.
Señojes; Jespetable publico: Tengo el alto
honoj de pjesentaj los tjes pejsonajes que han
donado dan tudo le mondo una gjan acontecimiento tje sensacional. Aloj mon tjabajo Señoj,
cet de una gjande impojtancia ajtistica, jealmente no por la elegantzia de la vestimenta pojque
tengo todavia dan la fronteja tuods los mios; chi-
quito maleta me bien pojque la cajactejizacion
mimica é la pjonunciacion bask pouj mua sont
gjan obstaculo é inconvenient. Aloj mua he ajibado de Paris pour Montoban, Tolouse, Apje, Bordeaux, Bayon, Biajitz, San Jean de Luz, et le
Enday... voila.
Yo no sabo hablaj an español é non conocse
pli que tjúaa palabras en bask... ce za... aloj...
«mutuj beltz» «bisaj aundi» é «ajayua» é poj eso
Señoj cet muy dificil puj mua. Me bien; espejo...
de la... de la... de la (coman se dice pa) de la
benevolencia del publico ilustjado é jespetable,
una sinceja aceptación de mon tjabaill é yo soy
siempje á la votja disposición; tusuj á la votje
Mesieu.— Dame Voila.
JEOLIMO
Iruditegiyan lengo gela. Gure baserritarrak
bezela jantzita agertu bear du atal ontan, bakarrizketa esaten duanak. Barrutik asiko da izketan.
¿Yo?.. ¿Yo?... ¿Yo?... Yo mas corrido que tu...
¿Tu, tu, tu? Bamos ombre, caballero, no me riga
V. flanflinas; yo estaro más que tú en toros par-
tes, (Irten bedi iruditegira) tartes y zirikitartes.
Me choca salero! ¿Por que ser Ingueles mea
desiro pues que agamos apusta porquel más
estaro en muchas partes que yo poco?
Yo estaro... Yo estaro... Yo estaro... Estaro en
la Praintzia aserca la Inglaterra en la biajación de
hijo. Estaro gerrarte ondo en la España, Aizkorri,
Aalar, en Flanflona, y la San Saatián Donostia.
Estaro traena-Pello, txiki erdi, lapur menta,
manyubia menta, sesiyo y moskor menta.
Estaro praikasión, en prika de la majinaria de
la nueva sistema en la inventasión.
Estaro Aizpitia aizkol apustu de Atxumerriya
y Elgoibar iridema con con Bizkaiño.
Estaro en la Cuba, Guardia-sivil errejimiento
de la impanteria cuarto botillones con el Sarkento Biñagres y arrantxo sin koipe y errasión sin
biño.
Estaro Santo Cristo de Lezo, Amabirjiñ de
Arantzatzuko, Itziar y Guardalupe.
Estaro veinte días kartzel y cuarenta misirikordia.
Estaro con kepe de mío, con eskirbaos, notariaos y aogaos, en custion Difutacionaos yAyntamentos.
Estaro de opizio karpintero, albañillero, bota
konpontzalle, ustar gille, opill saltzalle y kantero
en Ilesía con organero buen vos.
Estaro sin mujer, con mujer, y otra vez sin
mujer y mejor.
Estaro sin diñero y tamien con diñero; poco
tiempo y ahora tan poco.
Estaro contiñuo buen umore.
Mundo, mundo! ¿para qué mundo? ¿y para
qué diñero? con diñero biño y con biño... ai!...
con biño castellano sí buen umore; un poco, txirriki txarraka y poco begibista; un mucho dinbili
danbala y Italianero, Ingalaterriano y Praintizano
toro hablar ¿e musiu? Didon... ¿bulebu gonbirar
biño? (Sartu bedi).
PELLO TRAKU
Iruditegiyan lengo gela bera. Pello Traku euskaldunen eraz ondotxo jantzita.
Gipuzkoako errietako euskera nolakoa dan
jakin bear nuala ba, ta or ibilli naiz erririk-erri
bueltaka. Mutillak! Danak ikasi nai dituanak
bazeukak zer ikasia.
Azpeititik asi nintzan. Zer aditu nituan nik an?
(Azpetiarrak bezela itzegiñaz) Saltxia diagu gaur
ere. Tripia ondo izan ezkero etziok ardura... Ze
arayo eingoepa?... atxuak babie bakarrik ematen ziguk eta... babie baño sopie obie, txuletie
gañien duela?.. Bai, amak emangoik sopa legorra. Aisak Iñasio... nungo iskuak dituk aurten
Sanisiotan? Bai Azpeitian bzekiagu zer dagon:
proseziyan Erretorien onduan ta gabeko amabitan taberna suluan... Alaek eta?... bai baña alare
i... Aispitiarra beti Aispitiñ. Ori dek sarrerie ein
duena iskuak!... Errepayok Iñisio.
Irundarrak neri izketan asitzen zaizkitanian,
ni dantzan. (Irundarrak bezela) «Ikusi uzu?...
ezin dugu, ezin dugu iñoiz bezela egin dirurik!
Bertako santu gutxi aldaretan Irunen. Irundarrak
alkarrekiñ eziñ dire konpondu. Irundarrak langilliak diré biñon Donostiri ez diyote begiratzen
ongi. Aberatsak baitere ta aundi egin nai, aundi
egin nai».
Juan zaitezte Bergarara. (Bergararren antzera) «Berbetan ezbadakik ago isillik; aik ezdakite
izketan ta guk ere ez berbetan... Mesia ikusiuk
ala?... Zelatan dago Agrosiñ?... Txapela barik zer
dabillek gizona?... Estuk pensatzen juisiñuan sartzerik ala?... Bergaran be ardaue ugari izan ezkero ajola gitxi iñoi».
Eta Zumayarrak. (Zumayarrak bezela itz egiñaz). «Zein gerala uste ete du orrek... ederki
emane! Ara domanuel katalujuakiñ non tzioken... Itxaso aundiya altziok Usarruenea guasen!... Getarira zertara juan bear
dek mutill?... masallekon bat artuko dek!».
Eta Ayearrak? (Oyen antzera) «Atxurreen
gogotik egin dare badaukagu pranko lan. Etxekuandree. Goizeko iruretan tera giñan astook
aurreen artuta gari ipiñtzea, Etxekoandree! Ook
istilluuk ikkusi ditugu... ara ba; gure basoon
etzeen egiña dago muarriya eta ganeuntzen
erreka txindurkak patitzen du illarragorrikoo eta
guree, eta ezgenauke nai okerrik, orra. Artook
ezerezeen gelditu zaikiku aurten; arbiik pulamentu eskaseen datoz; gariik ere iñoiz bai
obeek. Aurtengo neguun gur ealdeko nekaazriik
istillu gogorren dare. Sortzi-iñ beiñ bakarrik
ardoo ernada pasa beerko».
Eta Seguran? «Seguran len ziren gizonak; ez
oraiñ... ene ta! Zeamatio altzatoz? Mielinok zer
diyo? Aspaldian etxe-aldetik zera, Maisepa...
Seguratio ezer ez dezuba eramango... kuanto?
Tartea ta kkulaikeek bai beñepen».
Eta Oyartzunen? «Ez altzute joan ber Sanistebanetan? Kastrokiñ egondu altza? Altzibartik Iturriotza pasatu gara. Gasuak orra, Oyartzuenen
ezdugu oraiñ beltzik, denak zuritu dira... Arrosela priskua!».
JOSE BURRUNTZI
Orain ere lengo gela iruditegiyan. Jose azalduko da lastozko txapel ta esku makilla berekin
dituala, ondotxo jantzita. Jostunak ibiltzen dituzten gai ta tresnak izendatzean, emakumien
antzera itzegin bear du.
Jesus Mariya ta Jose! Nere biyotza gaztan
bera baño beraago jarri zait; urtu biar du; len
biguña nuben eta oraiñ badijuakit samurtasunaren poderiyoz goitik bera isuriyaz. Nik zer egiñ
bear det? Nere andregai Josepa, eta berak diyonez nobiya Pepita!... Donostira etorri nintzanarekiñ batera sartu zizkidan bi begiyak nere begiye-
tatik barrena gibela ta baria pasa ta biyotzeraño
eta egiya aitortzen dizutet... lapa banu errezago
libratuko nuke.
Baña bere piñagua izan baratzubiya baño, ta
ni, diyonez, bastua, ordinariyua eta pindu egin
nai nau tal para cual izateko. Donostiko Alkatiak
baño obeto omen daki erederaz eta euskeraz
berriz denetan elegatiena.
Piskat berandu antxean etortzen bada, esaten dit: Dispensatu molestiya. Eta gero galdetzen dit: ez alnago polla elegantia ta sinpatika?
Nere euskera zarra omen da... ara. Kankallua,
eta berak erakutsiko omen dit euskera berriya
palabra elengatiekiñ, baskuentzez, kastillanoz
baño fazillago egiten omendu eta... de por sí
aprenditu omen zuan kastillanoz. Perfectamentian bibtuko omen gera, korasoi blanduan paresera demostratzen diyotelako kontratienporik ez
bada. «Te quiero»rik esaten ez omendakit eta
deberas manifestatzeko balorerik ez omen daukat.
Jostuna da, berak diyonez modista, oso lista,
eta nik ez dakit baña iruritzen zait modisto egiñ
nauela oraiñtxen; nastu dit oso buruba, bere
modisteri eta konfesiyoko kontuakiñ... Batzuetan
dakar, bolante raso de tul con entre dos lila; bestetan, tersiopelo de piqué con gasantes de
bola... Gaur goizekua petxero-bes de museliña y
bolero de canesu. Lengo igandekua ez naiz
gogoratzen... a bai! estilo printzesa con velos
plotantes... Oraiñ egiñ biar omendu berriz bluson
de caracoles con plekos de pespuntes. Badaki
seguru zintura eta kaltzatua apretatu ta tiesa
pasiatzen, peinauan berriz enkañonamentu eta
graziosidadezko rizuak por menor guziyakiñ rape
barruan duela ateratzen... Baña auek ez dira
ezer... atzo esantziran, erregaliya egiñ biar niyonian los rus erosteko, sonbrallus de espris ta golpes de pasamaneria. Golpes? Artu bearko ditu
txorakeri oyek uzten ez baditu.
Baña, zer ari naiz ni? Auek ez dira neretzako
kontuak. Ta ezta zuentzako ere. Barkatu bada,
jaunak, ta nere andregaiak esango lukeena: Perdonatu nere palta grandeak eta aplauditu unanimementian.
IGNAZIO K. NUÑEZ ARIZMENDI
PORRU SALDA
Bertsio elektroniko honen jatorria:Gipuzkoako Foru
Aldundia
[
zo/c73f16/]: Porru salda (bakarrizketa),
Ignazio K. Nuñez Arizmendi. Euskalerriaren alde,
1912
Egileari buruzko informazioa:
Euskalerriaren alde’k argitaratua
DONOSTIA’N
MARTÍN, MENA Y C.ª’REN ETXEAN
Fuenterrabía, 14 beko gelan
1912
PORRU SALDA
BAKARRIZKETA
SARRERA
Gela apain bat iruditegian. Frantzes apaiñen
eraz jantzita azaldu bear du bakarrizketa esaten
duanari; izkeran ere argi agertu bear du Españako erder ondo eztakian frantzesa dala izketan ari
dana.
Señojes; Jespetable publico: Tengo el alto
honoj de pjesentaj los tjes pejsonajes que han
donado dan tudo le mondo una gjan acontecimiento tje sensacional. Aloj mon tjabajo Señoj,
cet de una gjande impojtancia ajtistica, jealmente no por la elegantzia de la vestimenta pojque
tengo todavia dan la fronteja tuods los mios; chi-
quito maleta me bien pojque la cajactejizacion
mimica é la pjonunciacion bask pouj mua sont
gjan obstaculo é inconvenient. Aloj mua he ajibado de Paris pour Montoban, Tolouse, Apje, Bordeaux, Bayon, Biajitz, San Jean de Luz, et le
Enday... voila.
Yo no sabo hablaj an español é non conocse
pli que tjúaa palabras en bask... ce za... aloj...
«mutuj beltz» «bisaj aundi» é «ajayua» é poj eso
Señoj cet muy dificil puj mua. Me bien; espejo...
de la... de la... de la (coman se dice pa) de la
benevolencia del publico ilustjado é jespetable,
una sinceja aceptación de mon tjabaill é yo soy
siempje á la votja disposición; tusuj á la votje
Mesieu.— Dame Voila.
JEOLIMO
Iruditegiyan lengo gela. Gure baserritarrak
bezela jantzita agertu bear du atal ontan, bakarrizketa esaten duanak. Barrutik asiko da izketan.
¿Yo?.. ¿Yo?... ¿Yo?... Yo mas corrido que tu...
¿Tu, tu, tu? Bamos ombre, caballero, no me riga
V. flanflinas; yo estaro más que tú en toros par-
tes, (Irten bedi iruditegira) tartes y zirikitartes.
Me choca salero! ¿Por que ser Ingueles mea
desiro pues que agamos apusta porquel más
estaro en muchas partes que yo poco?
Yo estaro... Yo estaro... Yo estaro... Estaro en
la Praintzia aserca la Inglaterra en la biajación de
hijo. Estaro gerrarte ondo en la España, Aizkorri,
Aalar, en Flanflona, y la San Saatián Donostia.
Estaro traena-Pello, txiki erdi, lapur menta,
manyubia menta, sesiyo y moskor menta.
Estaro praikasión, en prika de la majinaria de
la nueva sistema en la inventasión.
Estaro Aizpitia aizkol apustu de Atxumerriya
y Elgoibar iridema con con Bizkaiño.
Estaro en la Cuba, Guardia-sivil errejimiento
de la impanteria cuarto botillones con el Sarkento Biñagres y arrantxo sin koipe y errasión sin
biño.
Estaro Santo Cristo de Lezo, Amabirjiñ de
Arantzatzuko, Itziar y Guardalupe.
Estaro veinte días kartzel y cuarenta misirikordia.
Estaro con kepe de mío, con eskirbaos, notariaos y aogaos, en custion Difutacionaos yAyntamentos.
Estaro de opizio karpintero, albañillero, bota
konpontzalle, ustar gille, opill saltzalle y kantero
en Ilesía con organero buen vos.
Estaro sin mujer, con mujer, y otra vez sin
mujer y mejor.
Estaro sin diñero y tamien con diñero; poco
tiempo y ahora tan poco.
Estaro contiñuo buen umore.
Mundo, mundo! ¿para qué mundo? ¿y para
qué diñero? con diñero biño y con biño... ai!...
con biño castellano sí buen umore; un poco, txirriki txarraka y poco begibista; un mucho dinbili
danbala y Italianero, Ingalaterriano y Praintizano
toro hablar ¿e musiu? Didon... ¿bulebu gonbirar
biño? (Sartu bedi).
PELLO TRAKU
Iruditegiyan lengo gela bera. Pello Traku euskaldunen eraz ondotxo jantzita.
Gipuzkoako errietako euskera nolakoa dan
jakin bear nuala ba, ta or ibilli naiz erririk-erri
bueltaka. Mutillak! Danak ikasi nai dituanak
bazeukak zer ikasia.
Azpeititik asi nintzan. Zer aditu nituan nik an?
(Azpetiarrak bezela itzegiñaz) Saltxia diagu gaur
ere. Tripia ondo izan ezkero etziok ardura... Ze
arayo eingoepa?... atxuak babie bakarrik ematen ziguk eta... babie baño sopie obie, txuletie
gañien duela?.. Bai, amak emangoik sopa legorra. Aisak Iñasio... nungo iskuak dituk aurten
Sanisiotan? Bai Azpeitian bzekiagu zer dagon:
proseziyan Erretorien onduan ta gabeko amabitan taberna suluan... Alaek eta?... bai baña alare
i... Aispitiarra beti Aispitiñ. Ori dek sarrerie ein
duena iskuak!... Errepayok Iñisio.
Irundarrak neri izketan asitzen zaizkitanian,
ni dantzan. (Irundarrak bezela) «Ikusi uzu?...
ezin dugu, ezin dugu iñoiz bezela egin dirurik!
Bertako santu gutxi aldaretan Irunen. Irundarrak
alkarrekiñ eziñ dire konpondu. Irundarrak langilliak diré biñon Donostiri ez diyote begiratzen
ongi. Aberatsak baitere ta aundi egin nai, aundi
egin nai».
Juan zaitezte Bergarara. (Bergararren antzera) «Berbetan ezbadakik ago isillik; aik ezdakite
izketan ta guk ere ez berbetan... Mesia ikusiuk
ala?... Zelatan dago Agrosiñ?... Txapela barik zer
dabillek gizona?... Estuk pensatzen juisiñuan sartzerik ala?... Bergaran be ardaue ugari izan ezkero ajola gitxi iñoi».
Eta Zumayarrak. (Zumayarrak bezela itz egiñaz). «Zein gerala uste ete du orrek... ederki
emane! Ara domanuel katalujuakiñ non tzioken... Itxaso aundiya altziok Usarruenea guasen!... Getarira zertara juan bear
dek mutill?... masallekon bat artuko dek!».
Eta Ayearrak? (Oyen antzera) «Atxurreen
gogotik egin dare badaukagu pranko lan. Etxekuandree. Goizeko iruretan tera giñan astook
aurreen artuta gari ipiñtzea, Etxekoandree! Ook
istilluuk ikkusi ditugu... ara ba; gure basoon
etzeen egiña dago muarriya eta ganeuntzen
erreka txindurkak patitzen du illarragorrikoo eta
guree, eta ezgenauke nai okerrik, orra. Artook
ezerezeen gelditu zaikiku aurten; arbiik pulamentu eskaseen datoz; gariik ere iñoiz bai
obeek. Aurtengo neguun gur ealdeko nekaazriik
istillu gogorren dare. Sortzi-iñ beiñ bakarrik
ardoo ernada pasa beerko».
Eta Seguran? «Seguran len ziren gizonak; ez
oraiñ... ene ta! Zeamatio altzatoz? Mielinok zer
diyo? Aspaldian etxe-aldetik zera, Maisepa...
Seguratio ezer ez dezuba eramango... kuanto?
Tartea ta kkulaikeek bai beñepen».
Eta Oyartzunen? «Ez altzute joan ber Sanistebanetan? Kastrokiñ egondu altza? Altzibartik Iturriotza pasatu gara. Gasuak orra, Oyartzuenen
ezdugu oraiñ beltzik, denak zuritu dira... Arrosela priskua!».
JOSE BURRUNTZI
Orain ere lengo gela iruditegiyan. Jose azalduko da lastozko txapel ta esku makilla berekin
dituala, ondotxo jantzita. Jostunak ibiltzen dituzten gai ta tresnak izendatzean, emakumien
antzera itzegin bear du.
Jesus Mariya ta Jose! Nere biyotza gaztan
bera baño beraago jarri zait; urtu biar du; len
biguña nuben eta oraiñ badijuakit samurtasunaren poderiyoz goitik bera isuriyaz. Nik zer egiñ
bear det? Nere andregai Josepa, eta berak diyonez nobiya Pepita!... Donostira etorri nintzanarekiñ batera sartu zizkidan bi begiyak nere begiye-
tatik barrena gibela ta baria pasa ta biyotzeraño
eta egiya aitortzen dizutet... lapa banu errezago
libratuko nuke.
Baña bere piñagua izan baratzubiya baño, ta
ni, diyonez, bastua, ordinariyua eta pindu egin
nai nau tal para cual izateko. Donostiko Alkatiak
baño obeto omen daki erederaz eta euskeraz
berriz denetan elegatiena.
Piskat berandu antxean etortzen bada, esaten dit: Dispensatu molestiya. Eta gero galdetzen dit: ez alnago polla elegantia ta sinpatika?
Nere euskera zarra omen da... ara. Kankallua,
eta berak erakutsiko omen dit euskera berriya
palabra elengatiekiñ, baskuentzez, kastillanoz
baño fazillago egiten omendu eta... de por sí
aprenditu omen zuan kastillanoz. Perfectamentian bibtuko omen gera, korasoi blanduan paresera demostratzen diyotelako kontratienporik ez
bada. «Te quiero»rik esaten ez omendakit eta
deberas manifestatzeko balorerik ez omen daukat.
Jostuna da, berak diyonez modista, oso lista,
eta nik ez dakit baña iruritzen zait modisto egiñ
nauela oraiñtxen; nastu dit oso buruba, bere
modisteri eta konfesiyoko kontuakiñ... Batzuetan
dakar, bolante raso de tul con entre dos lila; bestetan, tersiopelo de piqué con gasantes de
bola... Gaur goizekua petxero-bes de museliña y
bolero de canesu. Lengo igandekua ez naiz
gogoratzen... a bai! estilo printzesa con velos
plotantes... Oraiñ egiñ biar omendu berriz bluson
de caracoles con plekos de pespuntes. Badaki
seguru zintura eta kaltzatua apretatu ta tiesa
pasiatzen, peinauan berriz enkañonamentu eta
graziosidadezko rizuak por menor guziyakiñ rape
barruan duela ateratzen... Baña auek ez dira
ezer... atzo esantziran, erregaliya egiñ biar niyonian los rus erosteko, sonbrallus de espris ta golpes de pasamaneria. Golpes? Artu bearko ditu
txorakeri oyek uzten ez baditu.
Baña, zer ari naiz ni? Auek ez dira neretzako
kontuak. Ta ezta zuentzako ere. Barkatu bada,
jaunak, ta nere andregaiak esango lukeena: Perdonatu nere palta grandeak eta aplauditu unanimementian.
IGNAZIO K. NUÑEZ ARIZMENDI