Olerkiak - 2
Ara antxen berriz... Neskutz bikaiña!
Ara... oinpean,
lertu naiean,
txerren gaiztoa, tontor-ertzean.
Ara... ageri da... Ama Birjiña!!
RESPICE, STELLA MARIS
Miren Ederra, Miren Garbia,
Euskal-Erriko Ama Eztia:
goresten zaitut
ta agur dagitzut.
Odol-malkoaz eskatzen dizut
zaindu zazula Euskal-Erria.
Miren Ederra, Miren Garbia,
arrantzalien Ama Eztia:
zure aur onak,
itxas-gizonak,
enda zarraren txertu sakonak,
bekarkizute ale gorria.
Miren Ederra, Miren Garbia,
gure izkuntzaren Ama Eztia:
lausorik gabe
euskera gorde.
Ziur zurekin iraun dezake...
Eman narotsu, eman bizia...
HOSTIAM VOCIFERATIONIS
Kantauri-itxaso, Kantauri-itxaso,
eusko-jazarren ekin, eraso:
zugan bijoa
nere zantzoa,
odol-garraren zurrunbilloa!
Euskoen alde orruka jaso.
Kantauri-itxaso: Jainkoak nai du!
Euskal-semeak suarka zaindu.
Irauli zaitez
zapuzti kaltez!
Arkaitza jo-ta birrindu bitez...!
Errai gezalan arri biurtu...!
Naskaldu zaitez gaben-gaberdiz
ume dollor ta etsai-egarriz...
Aruntz-onunzka
lertu orruka...!
Geitu amorruz, geitu burruka
ta irentsi istillu ikaragarriz...!
Ideki zazu errota-atala
ta irindu beren likits-itzala!
Gari-ots - garai`
jaso abertzai!
Orru ta marru gorturik` jarrai,
zigor-erazten ume zitala...!
Kantauri-itxaso: Jainkoak nai du!
Aitor berberak eskatzen dizu:
irauli zaitez
zapuzti kaltez!
Arkaitza jo-ta birrindu bitez!
Errai gezalan arri biurtu...!
Zure asarre amorratuak
katz-egin bitza beren asmuak.
Yaurti, purratu
suar jozartu
lorrinka narras loratzak gartu;
lurrak dar-dar ta kixkortu suak...!
Kantauri-itxaso, Kantauri-itxaso,
eusko-jazarren ekin, eraso:
zugan bijoa
azken zantzoa...!
Odol-garraren zurrunbilloa!
Euskoen alde orruka jaso!!
Eusko Olerkiak II. 1931, 120. or.
USOEKIN GORA
Eleiz buruan dabiltz goizetik gabera,
usotxoak egaka gurutzez goi-bera.
Eguzkira zillarra dixurite egoak
ta aizean jolastean, esne-pipiltxoak.
Nork al lezazken,
elur-usoen
antzera, goiak garaitu!
Nork, an... lurrean
loia uztean
gurutz saindua laztandu!...
Erakus zaidazute, zuek usotxoak,
erakus zaidazute zabaltzen egoak.
Ta alkarrekin udaran joaz gurutzera,
negutean zerurontz aldatuko gera.
Iruña 1932-I-10
Zeruko Argia 158, 1932ko otsaila,
Eusko Olerkiak IV 1933,
Yakintza 1933, 337. or.
ESPAK
«Popule meus, quid feci tibi?»
Zertan gaitz egin dizut, ene Erria?
Norañoko miñaldi, nolako atsekabe,
biotz onek bakarrik esango lizuke.
Oinperatua nago guzien aldetik
ta atzindu naian dabiltz lurraren gañetik.
Euskal-erri mamia, erririk maitena,
zergatik damaidate gaur damaidatena?
Zertan gaitz egin diet? Zertan ditut mindu?
Zerorrek, ene erria, erantzun zaidazu.
Erri guzien gaindi autetsi ziñudan
ta aspaldi nere eskua sumatu zenduan.
Garaille izandu zera egundo Nerekin...
Etzaitezela zu gaur batu etsaiekin.
Zure asaba zarrak maite bai-ninduten
ta aurrerapen-aziak ixuri nizkien.
Ta alaz ere zuk orain, bein itsumusturik,
baztertuko al nauzu lur maite ortatik?
Euskal-erri mamia, zertan gaitz egin dut?
Orain Ni ez artzeko, zertan mindu zaitut?
Eman nizun euskera, eman nizun garra
ta amaika aldiz izan naiz euskoen indarra.
Ta ara nola gaurkoan norbaitzuk dabiltzan
nere uztarri leuna kentzeko asmotan...
Ara nola, gordean, piztitzar maltzurrak
malmutz ito nairikan usotxo xamurrak.
Zertan bada, erria, zertan dut gaitz egin
maitatzea ezpada maitasun onekin?
Noiztik-nora gaurdaño ezertan Nik mindu?
Erri maite-kutuna, erantzun zaidazu.
Eman nizukeana, oro eman nizun...
erantzun ba, oraintxe utzi nazakezun.
Aintziñatik izan-da nere begikoa,
ezaidazula gaur zuk atera malkoa.
Geroratu baño len zentzuratu zaitez
ta alkartasun estuaz berriz lotu gaitez.
Jaso zazu lepora nere uztarria
ta arinduko dizut Nik zure min-larria.
Ez nazazu baztertu, ez utzi atzera
ta askatua zu laister ikusiko zera...
Euskal-erri mamia, Burutzat ar nazu.
Zure Buru naizela, zorioneko zu.
Zeruko Argia 159,.
1932ko martxoa,
ALLELUIA!
Oztin damait ortzeak, eguzkiak urre
ta argi-loreen erdi piztu naiz garaille.
Atsegingai dagozkit zeru ta lur-ama,
esku naramatela poz-biderik barna.
Tinka begiz jo naute mimiko guriak
ta agur-pipirri dauzkat leiaka txoriak.
Ñir-ñir dakarkit intzak, janzkia loreak
ta itzul-inguru, dabiltz aingeru taldeak...
Jeiki bitez erriak amorru beltz gainka
ta arnaseaz, ez beste, or dira lorrinka.
Zuzen bedi berriren onat borreroa
ta ikus beza nora dan bere gorrotoa!
Ikus beza buruan, arantza orde, izpi
ta ubelune bakoitza zorion-iturri.
Ikus beza bularra dirdian urrinka,
ene uso larriei kabia eskeinka.
Ta aittu bazidan bein bat miñez-min bizitza,
ene baitan nuen Nik bizitzaren giltza.
Ta argiarekin batez jeiki naiz garaille,
sortitz oro detala lagun ta pozkille...
Erraiñu-lore dago goian gurutzea,
besoetan dularik pizkunde-lorea...
Poztu bitez gallurrak, kanta beza beak
ta abestien otsera betoz maitaleak!
Betoz, itzali da-ta ekaitz erasoa
ta ageri da poztari uztargi gozoa...
Ekaitzetik jaio naiz ibaika diztia,
arantzatik oi dan lez arrosa zuria.
Ez da lurtarrarentzat beste poz-biderik,
elordi latza zear abitzea baizik.
Malko-ttanttan ezpada ez dio emango
uztaiak odeiari, ez muñ ta ez margo.
Kalbariotik nator urrez buresturik,
udalena bezela negu gordiñetik...
Ez bedi, ba, bildurtu ene maitalea,
laño badakus noizpait biotz-mugaldea.
Beti oi du ekaitzak irripar-lorea
ta ara Ni gogoaren eguzki betea...
Eskutuki odeian erne ta zai nago
zenbat durun ekaitzak, ainbat urbillago.
Ta iñoiz lertuko balitz eztanda-marruan,
dir-dir nagerkioke saria eskuan.
Zeruko Argia 160,
1932ko apirila, 52. or.
URKIOLAKO
ANTONIO DEUNARI
ESKARIA
Begiekin ez arren, bazakust biotzez
maitasunak damaidan argiaren bidez.
Ortxen zakust, Andoni, Anbotoren koxkan
pagauso bat bezela egarako itxuran.
Ortxe zaude leiatsu noiz gu etorriko,
gure aiton zarrak lez, onak irixteko.
Urkiolara bada zinitzaigun jetxi
nai degun ainbat esker emateko guri.
Maitasun-zalea da euskalduna, bañan
arkitu ere badu maitalea zugan...
Zorionez badegu biotza non ustu;
badegu, gau ta egun, norekin mintzatu!
Zoritsua benetan orra lijoana:
etzaio damutuko artutako lana!
Naigabe latzik balu... poztua litzake
ta illunean balebil eguzkia luke...
Zenbat aldiz bada or, gure aiton zarrak
auzpez erori ziran, erreta min-garrak!...
Bañan... bai jaso ere zure oñetatik,
zekarzkiten arantzak lore biurturik...
Ortxen arkitu zuten biotzeko indarra;
ortxen, ekaitz aldian, poztasun-izarra.
Ta itxaso aserrean barrundu baño len,
laguntza ta argi eske orra zijoazten.
Eleiza ta arkaitz oiek al baligute esan
zenbat esker iritxi zizkiezun bertan!...
Baña argi dasaigute orko sineskaiak,
biotzeko odol-malkoz neurtu ta bustiak!
Zuk, Andoni, eskerrez ta asabak agurka,
baziñituzten ortxen amaika burruka...
Ta arritzeko ere ezta olako zalea,
euskalduna bai-zan ta zure amandrea!
Izan dituzu, noski, poz-orduak ere;
bakartasun-gauetan argi ta adiskide...
Ordaindu izan dizute zerbait zor galanta,
osotara ezpada, osoaren tanta...
Zer baña? Ez al zaude gaur ere, Andoni,
esku-zabal ez ezik, eme ta iratzarti?
Ez al ziñan ba jetxi Urkiolara zu,
ekaitzean genezan non jo ta aterpetu?
Aspertu ote zera, nonbait, eleiz ortan,
ez dakuszulako gaur iñor Urkiolan?...
Ez ori! Or zaude bai, oiuka goi-goitik,
ez gaitezela aldendu asaben bidetik.
Goazela guziok zuregana laister,
datorkigula-ta naiko etsai oker...
Zure begirapean babesten bagera,
lertuko dala illuna etsaien gañera...
Entzungo al ditugu zure dei maiteak;
eragingo al digu zure eskubideak...
Aiton zarrak bezela, guk ere, Andoni,
elduko bagenio zure esku onari!...
Arren! begira iguzu antxinan bezela:
zuzen zazu berorrek gure euskal-batela.
Luza zazu eskua, ta itz bat ez besterik,
gesalduak ditugu etsaiak bertatik.
Zaude, zaude gurekin: elkartu gaitzatzu,
nora ere goazen, ara darraiguzu.
Begira, bai, Andoni: suzko sorgin ori
ez dedilla geiago Anbototik jetxi.
Gorrotoa erein du biotz geienetan
ta anaiak berak gaitu nasi burruketan.
Lotu zazu ba, katez, arkaitz barrenean;
dagola antxen uluka sugarren artean.
Gorrotoa sortzera etorria bada,
berari dioguna... arrapa dezala!
Ta alaz ere baletor miru beltz, gaiztorik,
ez dezala iges egin zure sarepetik.
Urka itzatzu goi ortan, batera, guziak,
goizean oi duan lez gaua eguzkiak.
Bultza zaiezu gogor Anbototik bera
ta Anboto bera gero durundiz gañera...
Utziko al digute orrela pakean,
ez genduken ezkero beraien artean.
Baztertzera badatoz Lege ta Jainkoa,
moztu zaiela berai gaur bertan lepoa!...
Eutsi, eutsi, Andoni, Euskalerriari,
aritzak oi dion lez alboko untzari!
Bildu zazu estuki zure lokarriaz
ta atera burrukatik bizi ta garaiaz.
Batu, ainbat lasterren, euskal-artaldea
ta alde oietan eman zeruko larrea...
Ageri zaigula, bai, guri Urkiola,
ekaitz-egun beltzetan dirdir dariola!!...
Zeruko Argia 162,
1932ko uztaila, 87. or.
MEOE 964. or.
ANTZEKIA
Lore begian kunkurrunkun
erle gorriztak burrun-burrun:
zer ote dio, zer lioke,
lore beraren nini-lore;
dantzatu ala barruratu,
egoak jo-ta miazkatu...
Zer ote dio, zer esango
loretxoari kukuriko?
Erle gorrizta, zer diozu
lore begian marmaritsu?
Illargiaren kukupean
urretxindorrak udastean:
zer ote dio, zer lioke,
txiruliruka gaua beste;
sarats itzalen kulunera
ta ibai-erroten dunbotsera...
zer ote dio, zer esango
illargiari aopeko?
Urretxindorra, zer diozu
illargipean txiruliru?
Zer diotsudan, Ama, Zuri,
lore ta illargi zeran orri...?
Erletxoa naiz, lorea Zu:
zer diotsudan badakizu!
Ta illargitara karnaba lez,
Zugana nago maite-miñez...
Illargia Zu, ni karnaba...
bikote ederra... jakiña ba!...
Zeruko Argia 164,
1932ko abuztua, 132 or.
Eusko Olerkiak IV 1933, 117. or.
MEOE 956. or.
Yakintza 1933, 338. or.
BARRUNTZA-LEIOAN
«Dilectus meus mihi et ego illi, qui
pascitur inter lilia» (Cant. II-16)
Ene maitea neretzako ta ni arentzako.
Onek fana lili tartean du.
Loak ar bitza, loak ar bitza gudozte-kantak.
Dunbost zakarrak beude gaurdanik ixillean...
Zarata orde, otsera bitez, biotz ormetan,
lelo xamurrak, argiz ez ezik, gau beltzean.
Erna bekio, zugaitz ill oni, kima berria;
loretu bedi maite oparen gar zurira.
Ta itzal goxoan aterpeturik, josiko ditut
adi sutsuak, orri ta loren intzirira.
Nora noake, maitasun eske, neregan baitet
ederrik oro berezko ditun Maitalea?
Nola nabilke, argi-zaletsu, barnen baitigart
sukar-miazka kixkaltzen nauen su-labea?...
Oraindañoko ene begien lauso gorria!
Barren etxeko axolage ta lo-zorroa!
Irten-sartuka, joran-izerdi, jarduki-eta
nabari ez nik, atezai zegon usotxoa!...
Izpi-zorrozki, geziko al nau maitale orrek!
Lertuko al dit griña makurren gaitz-burua!
Maite-gelako ardantegian estu loturik,
moxkor nazala, natzaion gaurtik zoratua!
Uxa ditzala, oroitza zear digarozkidan
ekaitz-laño ta elur aurreko bekaizketak.
ipar mearen ega zurira joko dizkiot,
amets gorritan, ernemin dauden maitaketak.
Badantzuizkiot, ixil bederen, barrun-barrunki...
bere mintzaren zur-murru leun ta eresiak...
aspaldi ontan laño narakar nola ixuriko,
zor dizkiodan asperen-tanta bioztiak...
Bil nadin noizpait, ero galanta au, barren ontara.
Nagon geldixe biotz-leioan tinkatuki,
maite-pilpillak daragitala jo ditzaiodan
espa bigun ta leia zorrotzak txinpartari...
***
Maite-aroan... lur maite-miñak garratx ninduten;
ez jan ez edan, arat-onata narabilten.
Biotz-kondoan kabitu ziran zale mirriñak,
garai obeko azi gazteak il zituzten.
Larrutu zidan barren zugaitza eguzki-ezak;
pipi-gorriñak jan zizkioten kimatxoak...
Ta azala zear bidetu ziran txingurri beltzak,
bana-banaka, moztu zituzten goiko ostoak.
Migura baizik etzan ageri adar ertzetan;
beso zaintsuak, ezur iduri, sutarako.
Ta illundi-loan lasaiki zetzan muxar gaixtoak,
begiz jo zitun bere sustraiak kabitako.
Beingo batean, ate-danbada entzun deritzat,
ta atera nintzan, giltza eskuan, an nor ote...
Ta idekitzean... ura bai zala maixtar bakoitza!...
Ondasun oro eskeñi zidan biotz-orde...
«Sar zaitez bada, erantzun nion, gela ontara...
Ortxen zaudeke zure gogora nai adiña».
Ta au entzutean zuzendu zidan argi-zirrara,
ene! neregan ikusi nuen loi-osiña!
***
Arrezkeroztik ene aularen sendotasuna!
Arrezkeroztik barren etxeko poz ta atsegin!...
Naiz laño egon zeru ta lurrak, enegan beti
enegan beti euzki-urrea dirdai-oztin!
Zabaldu zaizkit, noizbaitekoan, biotz-begiak;
noizbaitekoan upatu baidet maitalea.
Ta ikuste uts-utsez, bereixko balitz etxe ontatik,
bertantxe nuke zorigaitzaren zastadea.
Beranduegi ai! zoritxarrez, ezagutu det;
beranduegi ate-jokara naiz oartu...
Egunik-egun, biotz-atean, noiz idekiko,
ta itxu, beltz onek, muzin gaiztoan, ai! giltzatu!
Oraingo nere zentzu galduen itzarri ona!
Oraingo nere begi lausoen ikusia!
Lengo ederra narda dakuste; narda, ordea,
emen litezken eder oroen iturria...
Emen dagokit, emen dagokit ene Maitea;
biotzak baitu sumatzen bere agerpena.
Zai dagokio, pozaren mende, noiz elduko ote
zentzu guzien zorabio ta zoramena.
Auxe biotzen egon luze ta pilpil berdiña!
Auxe ixillaren adigarrizko jardun gozo!
Arantzak sartzen balizkit ere, nere biotzak
ezten zulotik, zorun berria gaur artuko.
Igortzi-leunka, euslari dauzkat bere besoak;
bere niniak, ene begien ur-ixpillu.
Ta argi-jarioz dagizkidaken mintzo eztiak,
esker berri ta biotz-jantzien edergallu.
Amasa batek darabil gure bular-auspoa;
taupari berak biotz-unea pilpiratzen.
Ta udalen-lorak eguratsera liraken eran,
maite-larrosa muxuan zaigu gorriztatzen.
Maitasun-izpiz urtuki dago nere gogoa;
zenbat jaramon, ainbat biotza goriago.
Ta argi-dirdaiak lillura duan txoriñoa lez,
galda zuritan, eguzki orri begi nago.
Mintzari baitet... mintza ni ere; ta ixil banendi,
laister lekarkit biotz-taupadak erantzuna.
Ta izpi-malutak joa bai nintzan, ernaratzen dit
barrun-mamiko xamur-jarien leuntasuna.
Ta arreta luzez belarri nago bere mintzora,
ziñez dalako eztia bere jardunean.
Ta aize biguñak daragioten arrosa bik lez
amets dagigu buruak gurka laztanean.
Ta ipar beltzera lore-pitxia barruntzen dan lez,
gure gogoa ekin gaiztora ximurtzen da.
Ta alkarri eutsiz, barruti ontan indartsu gera,
orro ta txistu, gain dan tartean gaitz-egada.
Nere bizia ezta nerea, berea baño;
Bera ordea nigan bizi zait bat egiñik.
Ta intxaur-adarrak, ez oi duten lez esnerik gabe,
nerez ez dakart jan-gai liraken zitu onik.
Baña nerenaz ezin detana, Maite onekin,
naia dan beste, une batean egiña da.
Oro dezaket beronekin bat; bañan au ezik,
bertatik nuke gaitzik latzenen zaparrada.
Maite dut, maite...; maite, egaztiak egadak aña;
maite..., illargiak kuku-igaria gauan beste...
Maite nau, maite...; maite, dirdaiak ispillua lez;
maite..., edertiak urne xaloak bezelaxe.
Ta argi-txintara elur-tantoak lerorzken eran,
arraka darortz eguzkitara biotz-miñak.
Ta izpi-urreak damaien bidez, loretzen dira
aspaldi zurbil zirauten adar-kukuliñak.
Itxu-birari, aterea da xaguxar beltza,
euzki-zerrendak txoko illuna tink orduko.
Ta armiarmaren dantza-sareak dilindan dagerz,
itur-ariak euzki-ixlan baño diztiago.
Urre ta lore dirdari dago barren-etxea;
izar-jantzirik, zutirik daude onbideak.
Ta agur-ereska makurtzen dira maite-aurrean,
gaurdaño ezin legozken zentzun gaizkilleak.
Bizi berria txerta dit nere odol-zañetan;
ote ta arantzak larrosa zuriz pinpirinpin
Ta arkoskopera labain zegion goi-esker-ura,
orain zugaitza muxuka ari da leiar-oztin.
Ixil nadin da... bertan dantzuzkit, arrosa tarte,
urretxindorren xinta kixkur ta oroimenak.
Ta berartantxen, izpi-bustika, egati dauden
goi-usotxoen papar-aleko asperenak.
Oro det izpi, oro det lore, oro det kanta;
ene gogoak ikusi baitu aldaketa!...
Gela ontara ene Maitea sar ezkeroztik,
biotz-ezurrak bai dute naiko loraketa.
Etorria zait, beronekintxe, ondasun oro;
berezko ditu asma litezken on-iturri...
ta udaberriak azi gazteai damaizkien lez,
ene gogora esker-euriak dixurizki...
Ez al dit iñoiz iges egingo Maitale onek!
Ez al dut ai! nik, etxe ontatik, baztertuko!
Maite-aduak egingo al du, gu izan gaitezen,
bera neretzat ta ni osoro beretzako!
Urtu dezala geroz geiago biotz-lausoa;
zabaldu bekit ezagueraren nini-izarra...
Ta alkar izpien beroaz laister urre-kuskuak
auts-antz nituzke, urrin-malutan, parra-parra.
Iñoiz ez al dit nagiak joko barren karnaba;
ez al du utziko, asita dagon, xinta mea.
Egunik-egun aituko al zait maite-leloan,
gozatu dedin irakas dion Maitalea.
Ta abesti orren oiartzunera, pizkor genuzke
maite-eguerdien egon luze ta bazkal-mintzo.
Ta arratsaldeak, izpi-euritan, lekarzkiguke
maite-koluxken izar zuri ta zorun-ardo...
Zeruko Argia 165,
iraila,
MEOE 957. or.
Eusko Olerkiak III 1932, 2. or.
OTOI, ADISKIDE...!
Il intzan il i ere...! Eraman induten...
Ire itzalak ordea ni baitan dik lurmen...
Eta abia bai intzan
laño ta eurite...
beste alde ortan
bai al duk aterpe...?
Sukarretan aitu zan Uda, jaun gorria,
otzikaran utzirik, seme negartia...
Aurrari pa eta pa!... sukaldean ama
min-ariaz ari da josten min-oiala...
—Esan, ama, esan:
non degu aitatxo...?
Aspaldi jun baitzan,
laister da itzuliko...?—
Sutu zaio malkoz aurpegia
ta alderaka ustutzen du biotz-intziria...
Lotzen du besoetan laztanka umetxoa
ta ixillean txukatuz begi-jarioa,
—zer diozu, seme:
non degun aitatxo...?
Aitatxo, bai...! zure
aberrian dago...!—
Ta artean txikiari eskua altxaturik,
—antxe pian, diotsa, bitxiz buresturik...—
Geroztik iñork aitaz galdetzen badio,
belaxen eskutxoaz aurrak darantzuio.
Ta aingeru batek itaz bai zidak gaur esan,
nigandik aldatzean noruntza jo uan...
Otoi, adiskide,
otoi nere alde...!
Iruña 1931-XIean
Zeruko Argia 167,
1932ko azaroa, 184. or.
MEOE 954. or.
Eusko Olerkiak IV 1933, 119. or.
Yakintza 1933, 339. or.
ONATX, ERLETXOAK
Muñorantza doa Yosutxo, kantari,
belarritan zintzil bi-iruna gerezi.
Mutil xalogorik!... Zeren billa ote?
Kilkerrak, marmari, agur dagiote.
Baño, oar!: beko eultzaren burrunba!
Erle danak, leitsu, ager ixkutuka...
Zer gerta zaie, ba, Yosefen erleai?
Lore bat ikusi muñora, poz-dirdai...
Egalda zaio bat: ezarri da ttentte
ezpain-marrubian —arrosa arek uste—.
Zizta du ta, ene! odol-ttantta atera;
kutuan miztuta, berriz egatu da.
Egun gutxi buru, Yosef ezti billa...
Baño... zer da an? Jesus! Eultzeko iskanbilla!...
Erle danak itsu, zoro, norabage,
ninitik zerbaitek eutsiko bailie.
Ta aberaska-urrean, izarño bezela,
urrin-yarioka, ñir-ñir, odol-ttantta!
Arrigarri bai au!... ta artuz aberaska,
poz-ttuttuli yo du Andra Mirengana.
Baña Andra Mirenen sen zorrotz, argia!
Ikusi orduko barrendu guzia...
Yosutxo deitu du; laztan dio gero
ta aberaska bera yaten eman dio...
Sagara-muñoan, Yosu gorde zaigu:
Onatx, erletxoak, Lore ori miztu!
Zeruko Argia 171,
1933ko martxoa, 44. or.
MEOE 956. or.
Eusko Olerkiak IV 1933, 109. or.
Yakintza 4, 1933, 252. or.
AOLKU ON
Aranatar Xantiri biotzez
Ontan aiz eskuko, bestetan ez duk ik
ez zertan aritu, ez zer ikusirik;
itaz beste danai ez batxo jaramon,
aizen orri, orde, ate-eizean egon.
Lur-gizona laga, zerukoa jantzi
ta atzenik, Jaunagan, arnasa egotzi.
Orixe duk, Xanti,
egiteko soilla;
besteak ez iri
txanpon bat axola.
***
Itz-Tantoarena: gau beltzean jayo,
illuna erantzi lorea jazteko...
Ñir-ñirka zai egon mimikoan ttentte,
ingurokoetan begirik tink bage.
Ta artean iguzki zaiolako eldu,
urrintsu, ninian, iltzeko lekutu...
Ara or ba, Xanti,
biderik onena;
gogoan iduki
intz-tantoarena.
Iruñatik 1932
Zeruko Argia 172,
1933ko apirila, 70. or.
NOR ETA ZER NAIZEN?...
«Mai bat gaitu dezu
nere aintzinean
jazartzen zaizkidan
etsaien aurrean.
Burua gaimelez
igortzi dídazu
ta nere oritzia
bai dala gozatu!»
(22. eresia)
Ene ama maiteari, Meza-Berri eguneko.
Oi ama, oi ama nerea,
nor eta zer naizen?...
Oi ama, benetan, zure semea
ez daki iñork zer den!
Itzali zazu, ortzea, gar-gezitze ori.
Gallurretik ondarrera su-gurdia irauli.
Lur-zale zabiltzatenok, begi biak itxi.
Jaungoikoaz beste danak, nigan auspez yautsi...
Oroen buru bai-nago,
Jainkoa eskutan.
Nere alari etzaio
muga bat ere eman.
Ots, Andra- Mari berbera
ni aiña bai ote?...
Ta Ama gozo au ezpada,
nor gero litzake?...
Oi ama, oi ene ama nerea,
nor eta zer naizen?...
Oi ama, benetan, zure semea
ez daki iñork zer den!
En gogora dagokit zeru-goi osoa:
ots dagiet-ta bertatik, ogi eta ardoa
ez dira ogi ez ardo, baizik Jaungoikoa,
itxuretan beste arren, dan bezelakoa.
Au bai zentzuen gezurra
egi uts-zurra ustez:
me, zuriño ogi-apurra...
baiña ogirik ez!
Ontzian ere ardoa.
Begi biak: «ardo».
Itz batzuk zaizkit naikoa,
gezurtatzeko oro...
Oi ama, oi ene ama nerea,
zer eta nor naizen?...
Oi ama, benetan, zure semea
ez daki iñork zer den!...
Mirabe zintzoenik dut Goiko Jaun aundia:
dei orduko, nere eskutan, du bere aulkia...
Emen dago ogi eta ardo-antzez estalia,
sukarrez, orde, mamian maitasun-zauria...
Oi, albaleza gizonak
nolapait gaur esan,
Jainkoaren esku onak
zenbat egin didan!...
Kanta bezaio, bai kanta
biotz onak beti!
Ekeratik orrobira
aintza, Jauna, Zuri...!
Oi ama, oi ene ama nerea,
nor eta zer naizen?...
Oi ama, benetan, zure semea
ez daki iñork zer den!...
Jaun onek egin zezaken, gogo ta ez beste,
izar-morkak zitezela beste orrenbeste.
Egin zitzaken lurreko auts-ondarrak, urre...
Bere alaren aldean fitsik ere ez dire.
Baiño, arren fauna, barka
zure esku yoria
nigan zearo ustu da,
gain baitit neurria.
Bein, fauna, egin banauzu
gizon loi apurrez,
egiten ere zaitut zu
ogi, ardo ta itzez.
Oi ama, oi ene ama nerea,
nor eta zer naizen?...
Oi ama, benetan, zure semea
ez daki iñork zer den!...
Poztu zaitezke, bai ama, benetan zu poztu.
Gaztaroko lelo aiek berriz otseratu.
Jantzi gaur eztai-jantziak, erestuna sartu,
lorez ornitu leioak, txakiak urrindu...
Zure semea baida-ta,
lur errege orde,
laungoiko beraren fauna,
zeruko mai-kide.
Igo dizut aldarera.
Otoi dut zugatik.
Zure nai utsa bete da...
Il zaitezke pozik!
Oi ama, oi ene ama nerea,
nor eta zer naizen?...
Oi ama, benetan, zure semea
ez daki iñork zer den!...
Iruña 1931-II-14
Zeruko Argia 173,
1933ko maiatza, 76. or.
ITSU BAINENGOEN!...
Begiko zitzaizkidan guraso ta anaiak
ken zizkidazun Jauna, banaka guziak...
Zauri ta gorde eskua!... Artean biotza
eziñez neurrirazi taupadi zorrotza.
«Jauna, Jauna, niotsan zotiñez itoa,
auxe lurtarrarentzat lan eziñezkoa!
Jauna, Jauna, zergatik onela min nauzu,
zergatik zure eskuak ain latz ni ukitu?...
Agian Zuk, Jauna,
—beldur dut esate—
agian Zuk, Jauna,
ez, nauzu ai! maite!...»
Zoro ta itsu beltza bai...! Ene! ezpainekien
maitasuna ari zala bereak egiten...
Ezpainekien oro zidazula kendu,
biok genezan elkar bakarrik maitatu!...
Jauna, barka idazu,
itsu bainengoan!...
1930
Zeruko Argia 175,
1933ko uztaila,
MOISESEN ESKER-ABESTIA
(Exod. 15,1-19)
(Biurtz-antzera)
Abestu dizaiogun, abestu Jaunari,
orren bioztun gutaz goretsi danari.
Erdibitu zenduen itsas-beitasuna
ta iruntsi zitun batez zaldi ta zalduna.
Jauna da nere indarra, Jauna da abestia,
gaizkatu ninduen-da, beiturik etsaia.
Zu zera nere jabe, Zuri gorapena,
gogoz Zuri damaitzut txalorik gorena.
Gurekin izan ziñan esku aundikoa.
Izen bat dagokizu: «Almenguztikoa».
Gudozte, gurdi eta Faraon berbera
jaurtiki zinituen itxas barrunbera.
Gudari zangarrenak istillu gorrian
barrendu ziran, beingoz, errai-gezalian.
Ondoratu ziraden, ari bat bezela.
Lertu zenizkigun ba orru zeriela.
Ondatu zinituen; ziñez zera bikain!...
Denak erre zinitun, galbizar bat bezain!
Orruka batu ziran asarre ugiñak,
uren eraso beltzak adiskide egiñak,
t’amildu zitzaizkien, gainka, ur-mendiak,
iruntsi naiez sumin Jaunaren etsaiak.
Zerragengu, beretzat gizonki ziola:
«erauziko diet nik amorruz odola,
arrapatuko ditut, laster atzemango,
burrukatuz zartaka bertan ditut ilko.
Erdituko dizkiet beren ondakiñak»...!
Baño... ai! gure etsaien ameskai ziztriñak!
Etzakiten, zitalak, Jaunaren indarra;
etzuten, ez nabaitu azkonen dardara!
Askatu zinituen eraso nastuak.
Gainkatu zitzaizkien ekaitz askatuak.
Sarrerazi zituzten gudariak bela,
beruna ur-azpira sartzen dan bezela.
Nor ote da, nere Jaun, Zu bezin indartsu?
Eres ta deuntasuna Zuri zor zaizkizu...
Gorrotatzen zaitunai beldurgari zera.
Maite zaituztenentzat guztiz biotz-bera.
Jaso zendun eskua ta ito zitun lurrak;
gezal biurtu ziran etsaien ezurrak.
Eraman ziñituen zureak zuzenik,
gaizkaturik errukor etsaien mendetik.
Zuzendu ziñituen zure etxe donera,
zerorrek gertutako mendi-magalera.
Jeiki ziran erriak, gudai otska zeuden...
Baño orain ari dira gorriak ikusten!
Noralde gabe dabiltz Edongo jabeak,
Moabek daralbiltzki estu naigabeak.
Kanaango gudariak igikor dagerzi;
gure Jaunak zigorka urrun daramatzi...
Eroriko al zaie zure esku zorrotza;
zimurtu zaiotezu beldurrez biotza.
Arri biurtu bitez zure etsai zitalak,
auxe arrentzen dizu maitasun-egadak.
Sartu zaiezu erri au zure aterpean;
gorde zazu zintzoki Jauregi donean.
Irauntasun osoan, eunkiak ondiño,
azkendurik guziok, dirauzu betiro.
Zaldiz zerraiztegun-ta, ekaitz beazunak
lertu zituen batez zaldi ta zaldunak.
Irauli zitzaizkien lerkoi ur-mendiak...
Bañ zerraizten zure gudariak!!
Agur Maria
Iruña 1930-II-1
Zeruko Argia 177,
1933ko iraila,
AMA NEKETSUA STABAT MATER
(Bedoñar Joakinen lenengo olerkia)
Zutik gurutze-ondoan
Alma samiña zegoan,
ta Semea zintzilik...
Bere gogo gaxo, illuna,
ezpatak urratu zuna,
an zegoan larririk.
Ain estu ta atsekabea
Seme bakardun Andrea,
Amarik onen ura!
Oñazez ta naigabez,
Seme kutunaren lanez,
zegoen kupitua.
Nork ez du negar egingo
Jesukristoren Ama aingo
Seme gaxoz josita?
Beretarren erruekin
zigorka zutela zekin
Jesus bere Maitea.
Iñortxok ere ez laguntzen
ta azken-arnasak ematen
ikusi zun Semea.
Ea Ama, maite-iturria,
zurekin samin bizia
ar dezadan egizu!
Sutu Kristoren maitean...
biotz au, ta Aren aurrean
atsegiña nagizu.
Ama, nere biotzari
Kristo-zauriak ezarri,
arren, mami-mamian!
Seme orren neke lana
erdiz bialdu nigana
ain maite naun zorian!
Zurekin negar bizian
naukazu ta aren zorian,
ilko naizeneraño!
Birjiñetan emeduna,
ez neri izan ain aztuna,
neri negar-eragin!
Kristoren nekea uste, eriotz
zauriak artzeko, biotz
aul au bizkorra egin!
Zauritu zure zauriez,
zoratu nadin odolez
gurutz-iturripean!
Su-garrak erre ez nazaten
nere alde jarri, arren
Ama, azken egunean.
Zeruko Argia 183,
1934ko martxoa, 238. or.
TXINPARTA-ERESIA
Noletan zenezaken, enborra, zuk kanta,
begi-biotzarentzat ziñez ulerkaitz da.
Noiztik, bada, legoke norbait kantarako,
miñaren-min izarrak ikuski baitago?
Eresirik bai al du txoriak beiñola,
miru beltzaren iges, odol dariola?
Yolasean al dabil erbia larrean,
eiztariak pum!... jo-ta, erdi-illik uztean?
Dantzarako al dago nonbait erleñoa,
ur-txirripak eldu-ta narraz badijoa?
On litzaio norbaiti kantari aritza,
tximistaren dardaraz lurrera balitza?
Ondo legoke, bada, gariaren parra,
leiaritsu baletor aize-egotan garra?
Izpi-muñik bai al du gauan illargiak,
narda-egan badabiltz bitarte odeiak?...
Benetan bai zerala, enborra, ulerkaitza,
arkaitz bizian dan lez loreti zugaitza...
Ziñetan zabilz nere barren-nasterako,
Ara... oinpean,
lertu naiean,
txerren gaiztoa, tontor-ertzean.
Ara... ageri da... Ama Birjiña!!
RESPICE, STELLA MARIS
Miren Ederra, Miren Garbia,
Euskal-Erriko Ama Eztia:
goresten zaitut
ta agur dagitzut.
Odol-malkoaz eskatzen dizut
zaindu zazula Euskal-Erria.
Miren Ederra, Miren Garbia,
arrantzalien Ama Eztia:
zure aur onak,
itxas-gizonak,
enda zarraren txertu sakonak,
bekarkizute ale gorria.
Miren Ederra, Miren Garbia,
gure izkuntzaren Ama Eztia:
lausorik gabe
euskera gorde.
Ziur zurekin iraun dezake...
Eman narotsu, eman bizia...
HOSTIAM VOCIFERATIONIS
Kantauri-itxaso, Kantauri-itxaso,
eusko-jazarren ekin, eraso:
zugan bijoa
nere zantzoa,
odol-garraren zurrunbilloa!
Euskoen alde orruka jaso.
Kantauri-itxaso: Jainkoak nai du!
Euskal-semeak suarka zaindu.
Irauli zaitez
zapuzti kaltez!
Arkaitza jo-ta birrindu bitez...!
Errai gezalan arri biurtu...!
Naskaldu zaitez gaben-gaberdiz
ume dollor ta etsai-egarriz...
Aruntz-onunzka
lertu orruka...!
Geitu amorruz, geitu burruka
ta irentsi istillu ikaragarriz...!
Ideki zazu errota-atala
ta irindu beren likits-itzala!
Gari-ots - garai`
jaso abertzai!
Orru ta marru gorturik` jarrai,
zigor-erazten ume zitala...!
Kantauri-itxaso: Jainkoak nai du!
Aitor berberak eskatzen dizu:
irauli zaitez
zapuzti kaltez!
Arkaitza jo-ta birrindu bitez!
Errai gezalan arri biurtu...!
Zure asarre amorratuak
katz-egin bitza beren asmuak.
Yaurti, purratu
suar jozartu
lorrinka narras loratzak gartu;
lurrak dar-dar ta kixkortu suak...!
Kantauri-itxaso, Kantauri-itxaso,
eusko-jazarren ekin, eraso:
zugan bijoa
azken zantzoa...!
Odol-garraren zurrunbilloa!
Euskoen alde orruka jaso!!
Eusko Olerkiak II. 1931, 120. or.
USOEKIN GORA
Eleiz buruan dabiltz goizetik gabera,
usotxoak egaka gurutzez goi-bera.
Eguzkira zillarra dixurite egoak
ta aizean jolastean, esne-pipiltxoak.
Nork al lezazken,
elur-usoen
antzera, goiak garaitu!
Nork, an... lurrean
loia uztean
gurutz saindua laztandu!...
Erakus zaidazute, zuek usotxoak,
erakus zaidazute zabaltzen egoak.
Ta alkarrekin udaran joaz gurutzera,
negutean zerurontz aldatuko gera.
Iruña 1932-I-10
Zeruko Argia 158, 1932ko otsaila,
Eusko Olerkiak IV 1933,
Yakintza 1933, 337. or.
ESPAK
«Popule meus, quid feci tibi?»
Zertan gaitz egin dizut, ene Erria?
Norañoko miñaldi, nolako atsekabe,
biotz onek bakarrik esango lizuke.
Oinperatua nago guzien aldetik
ta atzindu naian dabiltz lurraren gañetik.
Euskal-erri mamia, erririk maitena,
zergatik damaidate gaur damaidatena?
Zertan gaitz egin diet? Zertan ditut mindu?
Zerorrek, ene erria, erantzun zaidazu.
Erri guzien gaindi autetsi ziñudan
ta aspaldi nere eskua sumatu zenduan.
Garaille izandu zera egundo Nerekin...
Etzaitezela zu gaur batu etsaiekin.
Zure asaba zarrak maite bai-ninduten
ta aurrerapen-aziak ixuri nizkien.
Ta alaz ere zuk orain, bein itsumusturik,
baztertuko al nauzu lur maite ortatik?
Euskal-erri mamia, zertan gaitz egin dut?
Orain Ni ez artzeko, zertan mindu zaitut?
Eman nizun euskera, eman nizun garra
ta amaika aldiz izan naiz euskoen indarra.
Ta ara nola gaurkoan norbaitzuk dabiltzan
nere uztarri leuna kentzeko asmotan...
Ara nola, gordean, piztitzar maltzurrak
malmutz ito nairikan usotxo xamurrak.
Zertan bada, erria, zertan dut gaitz egin
maitatzea ezpada maitasun onekin?
Noiztik-nora gaurdaño ezertan Nik mindu?
Erri maite-kutuna, erantzun zaidazu.
Eman nizukeana, oro eman nizun...
erantzun ba, oraintxe utzi nazakezun.
Aintziñatik izan-da nere begikoa,
ezaidazula gaur zuk atera malkoa.
Geroratu baño len zentzuratu zaitez
ta alkartasun estuaz berriz lotu gaitez.
Jaso zazu lepora nere uztarria
ta arinduko dizut Nik zure min-larria.
Ez nazazu baztertu, ez utzi atzera
ta askatua zu laister ikusiko zera...
Euskal-erri mamia, Burutzat ar nazu.
Zure Buru naizela, zorioneko zu.
Zeruko Argia 159,.
1932ko martxoa,
ALLELUIA!
Oztin damait ortzeak, eguzkiak urre
ta argi-loreen erdi piztu naiz garaille.
Atsegingai dagozkit zeru ta lur-ama,
esku naramatela poz-biderik barna.
Tinka begiz jo naute mimiko guriak
ta agur-pipirri dauzkat leiaka txoriak.
Ñir-ñir dakarkit intzak, janzkia loreak
ta itzul-inguru, dabiltz aingeru taldeak...
Jeiki bitez erriak amorru beltz gainka
ta arnaseaz, ez beste, or dira lorrinka.
Zuzen bedi berriren onat borreroa
ta ikus beza nora dan bere gorrotoa!
Ikus beza buruan, arantza orde, izpi
ta ubelune bakoitza zorion-iturri.
Ikus beza bularra dirdian urrinka,
ene uso larriei kabia eskeinka.
Ta aittu bazidan bein bat miñez-min bizitza,
ene baitan nuen Nik bizitzaren giltza.
Ta argiarekin batez jeiki naiz garaille,
sortitz oro detala lagun ta pozkille...
Erraiñu-lore dago goian gurutzea,
besoetan dularik pizkunde-lorea...
Poztu bitez gallurrak, kanta beza beak
ta abestien otsera betoz maitaleak!
Betoz, itzali da-ta ekaitz erasoa
ta ageri da poztari uztargi gozoa...
Ekaitzetik jaio naiz ibaika diztia,
arantzatik oi dan lez arrosa zuria.
Ez da lurtarrarentzat beste poz-biderik,
elordi latza zear abitzea baizik.
Malko-ttanttan ezpada ez dio emango
uztaiak odeiari, ez muñ ta ez margo.
Kalbariotik nator urrez buresturik,
udalena bezela negu gordiñetik...
Ez bedi, ba, bildurtu ene maitalea,
laño badakus noizpait biotz-mugaldea.
Beti oi du ekaitzak irripar-lorea
ta ara Ni gogoaren eguzki betea...
Eskutuki odeian erne ta zai nago
zenbat durun ekaitzak, ainbat urbillago.
Ta iñoiz lertuko balitz eztanda-marruan,
dir-dir nagerkioke saria eskuan.
Zeruko Argia 160,
1932ko apirila, 52. or.
URKIOLAKO
ANTONIO DEUNARI
ESKARIA
Begiekin ez arren, bazakust biotzez
maitasunak damaidan argiaren bidez.
Ortxen zakust, Andoni, Anbotoren koxkan
pagauso bat bezela egarako itxuran.
Ortxe zaude leiatsu noiz gu etorriko,
gure aiton zarrak lez, onak irixteko.
Urkiolara bada zinitzaigun jetxi
nai degun ainbat esker emateko guri.
Maitasun-zalea da euskalduna, bañan
arkitu ere badu maitalea zugan...
Zorionez badegu biotza non ustu;
badegu, gau ta egun, norekin mintzatu!
Zoritsua benetan orra lijoana:
etzaio damutuko artutako lana!
Naigabe latzik balu... poztua litzake
ta illunean balebil eguzkia luke...
Zenbat aldiz bada or, gure aiton zarrak
auzpez erori ziran, erreta min-garrak!...
Bañan... bai jaso ere zure oñetatik,
zekarzkiten arantzak lore biurturik...
Ortxen arkitu zuten biotzeko indarra;
ortxen, ekaitz aldian, poztasun-izarra.
Ta itxaso aserrean barrundu baño len,
laguntza ta argi eske orra zijoazten.
Eleiza ta arkaitz oiek al baligute esan
zenbat esker iritxi zizkiezun bertan!...
Baña argi dasaigute orko sineskaiak,
biotzeko odol-malkoz neurtu ta bustiak!
Zuk, Andoni, eskerrez ta asabak agurka,
baziñituzten ortxen amaika burruka...
Ta arritzeko ere ezta olako zalea,
euskalduna bai-zan ta zure amandrea!
Izan dituzu, noski, poz-orduak ere;
bakartasun-gauetan argi ta adiskide...
Ordaindu izan dizute zerbait zor galanta,
osotara ezpada, osoaren tanta...
Zer baña? Ez al zaude gaur ere, Andoni,
esku-zabal ez ezik, eme ta iratzarti?
Ez al ziñan ba jetxi Urkiolara zu,
ekaitzean genezan non jo ta aterpetu?
Aspertu ote zera, nonbait, eleiz ortan,
ez dakuszulako gaur iñor Urkiolan?...
Ez ori! Or zaude bai, oiuka goi-goitik,
ez gaitezela aldendu asaben bidetik.
Goazela guziok zuregana laister,
datorkigula-ta naiko etsai oker...
Zure begirapean babesten bagera,
lertuko dala illuna etsaien gañera...
Entzungo al ditugu zure dei maiteak;
eragingo al digu zure eskubideak...
Aiton zarrak bezela, guk ere, Andoni,
elduko bagenio zure esku onari!...
Arren! begira iguzu antxinan bezela:
zuzen zazu berorrek gure euskal-batela.
Luza zazu eskua, ta itz bat ez besterik,
gesalduak ditugu etsaiak bertatik.
Zaude, zaude gurekin: elkartu gaitzatzu,
nora ere goazen, ara darraiguzu.
Begira, bai, Andoni: suzko sorgin ori
ez dedilla geiago Anbototik jetxi.
Gorrotoa erein du biotz geienetan
ta anaiak berak gaitu nasi burruketan.
Lotu zazu ba, katez, arkaitz barrenean;
dagola antxen uluka sugarren artean.
Gorrotoa sortzera etorria bada,
berari dioguna... arrapa dezala!
Ta alaz ere baletor miru beltz, gaiztorik,
ez dezala iges egin zure sarepetik.
Urka itzatzu goi ortan, batera, guziak,
goizean oi duan lez gaua eguzkiak.
Bultza zaiezu gogor Anbototik bera
ta Anboto bera gero durundiz gañera...
Utziko al digute orrela pakean,
ez genduken ezkero beraien artean.
Baztertzera badatoz Lege ta Jainkoa,
moztu zaiela berai gaur bertan lepoa!...
Eutsi, eutsi, Andoni, Euskalerriari,
aritzak oi dion lez alboko untzari!
Bildu zazu estuki zure lokarriaz
ta atera burrukatik bizi ta garaiaz.
Batu, ainbat lasterren, euskal-artaldea
ta alde oietan eman zeruko larrea...
Ageri zaigula, bai, guri Urkiola,
ekaitz-egun beltzetan dirdir dariola!!...
Zeruko Argia 162,
1932ko uztaila, 87. or.
MEOE 964. or.
ANTZEKIA
Lore begian kunkurrunkun
erle gorriztak burrun-burrun:
zer ote dio, zer lioke,
lore beraren nini-lore;
dantzatu ala barruratu,
egoak jo-ta miazkatu...
Zer ote dio, zer esango
loretxoari kukuriko?
Erle gorrizta, zer diozu
lore begian marmaritsu?
Illargiaren kukupean
urretxindorrak udastean:
zer ote dio, zer lioke,
txiruliruka gaua beste;
sarats itzalen kulunera
ta ibai-erroten dunbotsera...
zer ote dio, zer esango
illargiari aopeko?
Urretxindorra, zer diozu
illargipean txiruliru?
Zer diotsudan, Ama, Zuri,
lore ta illargi zeran orri...?
Erletxoa naiz, lorea Zu:
zer diotsudan badakizu!
Ta illargitara karnaba lez,
Zugana nago maite-miñez...
Illargia Zu, ni karnaba...
bikote ederra... jakiña ba!...
Zeruko Argia 164,
1932ko abuztua, 132 or.
Eusko Olerkiak IV 1933, 117. or.
MEOE 956. or.
Yakintza 1933, 338. or.
BARRUNTZA-LEIOAN
«Dilectus meus mihi et ego illi, qui
pascitur inter lilia» (Cant. II-16)
Ene maitea neretzako ta ni arentzako.
Onek fana lili tartean du.
Loak ar bitza, loak ar bitza gudozte-kantak.
Dunbost zakarrak beude gaurdanik ixillean...
Zarata orde, otsera bitez, biotz ormetan,
lelo xamurrak, argiz ez ezik, gau beltzean.
Erna bekio, zugaitz ill oni, kima berria;
loretu bedi maite oparen gar zurira.
Ta itzal goxoan aterpeturik, josiko ditut
adi sutsuak, orri ta loren intzirira.
Nora noake, maitasun eske, neregan baitet
ederrik oro berezko ditun Maitalea?
Nola nabilke, argi-zaletsu, barnen baitigart
sukar-miazka kixkaltzen nauen su-labea?...
Oraindañoko ene begien lauso gorria!
Barren etxeko axolage ta lo-zorroa!
Irten-sartuka, joran-izerdi, jarduki-eta
nabari ez nik, atezai zegon usotxoa!...
Izpi-zorrozki, geziko al nau maitale orrek!
Lertuko al dit griña makurren gaitz-burua!
Maite-gelako ardantegian estu loturik,
moxkor nazala, natzaion gaurtik zoratua!
Uxa ditzala, oroitza zear digarozkidan
ekaitz-laño ta elur aurreko bekaizketak.
ipar mearen ega zurira joko dizkiot,
amets gorritan, ernemin dauden maitaketak.
Badantzuizkiot, ixil bederen, barrun-barrunki...
bere mintzaren zur-murru leun ta eresiak...
aspaldi ontan laño narakar nola ixuriko,
zor dizkiodan asperen-tanta bioztiak...
Bil nadin noizpait, ero galanta au, barren ontara.
Nagon geldixe biotz-leioan tinkatuki,
maite-pilpillak daragitala jo ditzaiodan
espa bigun ta leia zorrotzak txinpartari...
***
Maite-aroan... lur maite-miñak garratx ninduten;
ez jan ez edan, arat-onata narabilten.
Biotz-kondoan kabitu ziran zale mirriñak,
garai obeko azi gazteak il zituzten.
Larrutu zidan barren zugaitza eguzki-ezak;
pipi-gorriñak jan zizkioten kimatxoak...
Ta azala zear bidetu ziran txingurri beltzak,
bana-banaka, moztu zituzten goiko ostoak.
Migura baizik etzan ageri adar ertzetan;
beso zaintsuak, ezur iduri, sutarako.
Ta illundi-loan lasaiki zetzan muxar gaixtoak,
begiz jo zitun bere sustraiak kabitako.
Beingo batean, ate-danbada entzun deritzat,
ta atera nintzan, giltza eskuan, an nor ote...
Ta idekitzean... ura bai zala maixtar bakoitza!...
Ondasun oro eskeñi zidan biotz-orde...
«Sar zaitez bada, erantzun nion, gela ontara...
Ortxen zaudeke zure gogora nai adiña».
Ta au entzutean zuzendu zidan argi-zirrara,
ene! neregan ikusi nuen loi-osiña!
***
Arrezkeroztik ene aularen sendotasuna!
Arrezkeroztik barren etxeko poz ta atsegin!...
Naiz laño egon zeru ta lurrak, enegan beti
enegan beti euzki-urrea dirdai-oztin!
Zabaldu zaizkit, noizbaitekoan, biotz-begiak;
noizbaitekoan upatu baidet maitalea.
Ta ikuste uts-utsez, bereixko balitz etxe ontatik,
bertantxe nuke zorigaitzaren zastadea.
Beranduegi ai! zoritxarrez, ezagutu det;
beranduegi ate-jokara naiz oartu...
Egunik-egun, biotz-atean, noiz idekiko,
ta itxu, beltz onek, muzin gaiztoan, ai! giltzatu!
Oraingo nere zentzu galduen itzarri ona!
Oraingo nere begi lausoen ikusia!
Lengo ederra narda dakuste; narda, ordea,
emen litezken eder oroen iturria...
Emen dagokit, emen dagokit ene Maitea;
biotzak baitu sumatzen bere agerpena.
Zai dagokio, pozaren mende, noiz elduko ote
zentzu guzien zorabio ta zoramena.
Auxe biotzen egon luze ta pilpil berdiña!
Auxe ixillaren adigarrizko jardun gozo!
Arantzak sartzen balizkit ere, nere biotzak
ezten zulotik, zorun berria gaur artuko.
Igortzi-leunka, euslari dauzkat bere besoak;
bere niniak, ene begien ur-ixpillu.
Ta argi-jarioz dagizkidaken mintzo eztiak,
esker berri ta biotz-jantzien edergallu.
Amasa batek darabil gure bular-auspoa;
taupari berak biotz-unea pilpiratzen.
Ta udalen-lorak eguratsera liraken eran,
maite-larrosa muxuan zaigu gorriztatzen.
Maitasun-izpiz urtuki dago nere gogoa;
zenbat jaramon, ainbat biotza goriago.
Ta argi-dirdaiak lillura duan txoriñoa lez,
galda zuritan, eguzki orri begi nago.
Mintzari baitet... mintza ni ere; ta ixil banendi,
laister lekarkit biotz-taupadak erantzuna.
Ta izpi-malutak joa bai nintzan, ernaratzen dit
barrun-mamiko xamur-jarien leuntasuna.
Ta arreta luzez belarri nago bere mintzora,
ziñez dalako eztia bere jardunean.
Ta aize biguñak daragioten arrosa bik lez
amets dagigu buruak gurka laztanean.
Ta ipar beltzera lore-pitxia barruntzen dan lez,
gure gogoa ekin gaiztora ximurtzen da.
Ta alkarri eutsiz, barruti ontan indartsu gera,
orro ta txistu, gain dan tartean gaitz-egada.
Nere bizia ezta nerea, berea baño;
Bera ordea nigan bizi zait bat egiñik.
Ta intxaur-adarrak, ez oi duten lez esnerik gabe,
nerez ez dakart jan-gai liraken zitu onik.
Baña nerenaz ezin detana, Maite onekin,
naia dan beste, une batean egiña da.
Oro dezaket beronekin bat; bañan au ezik,
bertatik nuke gaitzik latzenen zaparrada.
Maite dut, maite...; maite, egaztiak egadak aña;
maite..., illargiak kuku-igaria gauan beste...
Maite nau, maite...; maite, dirdaiak ispillua lez;
maite..., edertiak urne xaloak bezelaxe.
Ta argi-txintara elur-tantoak lerorzken eran,
arraka darortz eguzkitara biotz-miñak.
Ta izpi-urreak damaien bidez, loretzen dira
aspaldi zurbil zirauten adar-kukuliñak.
Itxu-birari, aterea da xaguxar beltza,
euzki-zerrendak txoko illuna tink orduko.
Ta armiarmaren dantza-sareak dilindan dagerz,
itur-ariak euzki-ixlan baño diztiago.
Urre ta lore dirdari dago barren-etxea;
izar-jantzirik, zutirik daude onbideak.
Ta agur-ereska makurtzen dira maite-aurrean,
gaurdaño ezin legozken zentzun gaizkilleak.
Bizi berria txerta dit nere odol-zañetan;
ote ta arantzak larrosa zuriz pinpirinpin
Ta arkoskopera labain zegion goi-esker-ura,
orain zugaitza muxuka ari da leiar-oztin.
Ixil nadin da... bertan dantzuzkit, arrosa tarte,
urretxindorren xinta kixkur ta oroimenak.
Ta berartantxen, izpi-bustika, egati dauden
goi-usotxoen papar-aleko asperenak.
Oro det izpi, oro det lore, oro det kanta;
ene gogoak ikusi baitu aldaketa!...
Gela ontara ene Maitea sar ezkeroztik,
biotz-ezurrak bai dute naiko loraketa.
Etorria zait, beronekintxe, ondasun oro;
berezko ditu asma litezken on-iturri...
ta udaberriak azi gazteai damaizkien lez,
ene gogora esker-euriak dixurizki...
Ez al dit iñoiz iges egingo Maitale onek!
Ez al dut ai! nik, etxe ontatik, baztertuko!
Maite-aduak egingo al du, gu izan gaitezen,
bera neretzat ta ni osoro beretzako!
Urtu dezala geroz geiago biotz-lausoa;
zabaldu bekit ezagueraren nini-izarra...
Ta alkar izpien beroaz laister urre-kuskuak
auts-antz nituzke, urrin-malutan, parra-parra.
Iñoiz ez al dit nagiak joko barren karnaba;
ez al du utziko, asita dagon, xinta mea.
Egunik-egun aituko al zait maite-leloan,
gozatu dedin irakas dion Maitalea.
Ta abesti orren oiartzunera, pizkor genuzke
maite-eguerdien egon luze ta bazkal-mintzo.
Ta arratsaldeak, izpi-euritan, lekarzkiguke
maite-koluxken izar zuri ta zorun-ardo...
Zeruko Argia 165,
iraila,
MEOE 957. or.
Eusko Olerkiak III 1932, 2. or.
OTOI, ADISKIDE...!
Il intzan il i ere...! Eraman induten...
Ire itzalak ordea ni baitan dik lurmen...
Eta abia bai intzan
laño ta eurite...
beste alde ortan
bai al duk aterpe...?
Sukarretan aitu zan Uda, jaun gorria,
otzikaran utzirik, seme negartia...
Aurrari pa eta pa!... sukaldean ama
min-ariaz ari da josten min-oiala...
—Esan, ama, esan:
non degu aitatxo...?
Aspaldi jun baitzan,
laister da itzuliko...?—
Sutu zaio malkoz aurpegia
ta alderaka ustutzen du biotz-intziria...
Lotzen du besoetan laztanka umetxoa
ta ixillean txukatuz begi-jarioa,
—zer diozu, seme:
non degun aitatxo...?
Aitatxo, bai...! zure
aberrian dago...!—
Ta artean txikiari eskua altxaturik,
—antxe pian, diotsa, bitxiz buresturik...—
Geroztik iñork aitaz galdetzen badio,
belaxen eskutxoaz aurrak darantzuio.
Ta aingeru batek itaz bai zidak gaur esan,
nigandik aldatzean noruntza jo uan...
Otoi, adiskide,
otoi nere alde...!
Iruña 1931-XIean
Zeruko Argia 167,
1932ko azaroa, 184. or.
MEOE 954. or.
Eusko Olerkiak IV 1933, 119. or.
Yakintza 1933, 339. or.
ONATX, ERLETXOAK
Muñorantza doa Yosutxo, kantari,
belarritan zintzil bi-iruna gerezi.
Mutil xalogorik!... Zeren billa ote?
Kilkerrak, marmari, agur dagiote.
Baño, oar!: beko eultzaren burrunba!
Erle danak, leitsu, ager ixkutuka...
Zer gerta zaie, ba, Yosefen erleai?
Lore bat ikusi muñora, poz-dirdai...
Egalda zaio bat: ezarri da ttentte
ezpain-marrubian —arrosa arek uste—.
Zizta du ta, ene! odol-ttantta atera;
kutuan miztuta, berriz egatu da.
Egun gutxi buru, Yosef ezti billa...
Baño... zer da an? Jesus! Eultzeko iskanbilla!...
Erle danak itsu, zoro, norabage,
ninitik zerbaitek eutsiko bailie.
Ta aberaska-urrean, izarño bezela,
urrin-yarioka, ñir-ñir, odol-ttantta!
Arrigarri bai au!... ta artuz aberaska,
poz-ttuttuli yo du Andra Mirengana.
Baña Andra Mirenen sen zorrotz, argia!
Ikusi orduko barrendu guzia...
Yosutxo deitu du; laztan dio gero
ta aberaska bera yaten eman dio...
Sagara-muñoan, Yosu gorde zaigu:
Onatx, erletxoak, Lore ori miztu!
Zeruko Argia 171,
1933ko martxoa, 44. or.
MEOE 956. or.
Eusko Olerkiak IV 1933, 109. or.
Yakintza 4, 1933, 252. or.
AOLKU ON
Aranatar Xantiri biotzez
Ontan aiz eskuko, bestetan ez duk ik
ez zertan aritu, ez zer ikusirik;
itaz beste danai ez batxo jaramon,
aizen orri, orde, ate-eizean egon.
Lur-gizona laga, zerukoa jantzi
ta atzenik, Jaunagan, arnasa egotzi.
Orixe duk, Xanti,
egiteko soilla;
besteak ez iri
txanpon bat axola.
***
Itz-Tantoarena: gau beltzean jayo,
illuna erantzi lorea jazteko...
Ñir-ñirka zai egon mimikoan ttentte,
ingurokoetan begirik tink bage.
Ta artean iguzki zaiolako eldu,
urrintsu, ninian, iltzeko lekutu...
Ara or ba, Xanti,
biderik onena;
gogoan iduki
intz-tantoarena.
Iruñatik 1932
Zeruko Argia 172,
1933ko apirila, 70. or.
NOR ETA ZER NAIZEN?...
«Mai bat gaitu dezu
nere aintzinean
jazartzen zaizkidan
etsaien aurrean.
Burua gaimelez
igortzi dídazu
ta nere oritzia
bai dala gozatu!»
(22. eresia)
Ene ama maiteari, Meza-Berri eguneko.
Oi ama, oi ama nerea,
nor eta zer naizen?...
Oi ama, benetan, zure semea
ez daki iñork zer den!
Itzali zazu, ortzea, gar-gezitze ori.
Gallurretik ondarrera su-gurdia irauli.
Lur-zale zabiltzatenok, begi biak itxi.
Jaungoikoaz beste danak, nigan auspez yautsi...
Oroen buru bai-nago,
Jainkoa eskutan.
Nere alari etzaio
muga bat ere eman.
Ots, Andra- Mari berbera
ni aiña bai ote?...
Ta Ama gozo au ezpada,
nor gero litzake?...
Oi ama, oi ene ama nerea,
nor eta zer naizen?...
Oi ama, benetan, zure semea
ez daki iñork zer den!
En gogora dagokit zeru-goi osoa:
ots dagiet-ta bertatik, ogi eta ardoa
ez dira ogi ez ardo, baizik Jaungoikoa,
itxuretan beste arren, dan bezelakoa.
Au bai zentzuen gezurra
egi uts-zurra ustez:
me, zuriño ogi-apurra...
baiña ogirik ez!
Ontzian ere ardoa.
Begi biak: «ardo».
Itz batzuk zaizkit naikoa,
gezurtatzeko oro...
Oi ama, oi ene ama nerea,
zer eta nor naizen?...
Oi ama, benetan, zure semea
ez daki iñork zer den!...
Mirabe zintzoenik dut Goiko Jaun aundia:
dei orduko, nere eskutan, du bere aulkia...
Emen dago ogi eta ardo-antzez estalia,
sukarrez, orde, mamian maitasun-zauria...
Oi, albaleza gizonak
nolapait gaur esan,
Jainkoaren esku onak
zenbat egin didan!...
Kanta bezaio, bai kanta
biotz onak beti!
Ekeratik orrobira
aintza, Jauna, Zuri...!
Oi ama, oi ene ama nerea,
nor eta zer naizen?...
Oi ama, benetan, zure semea
ez daki iñork zer den!...
Jaun onek egin zezaken, gogo ta ez beste,
izar-morkak zitezela beste orrenbeste.
Egin zitzaken lurreko auts-ondarrak, urre...
Bere alaren aldean fitsik ere ez dire.
Baiño, arren fauna, barka
zure esku yoria
nigan zearo ustu da,
gain baitit neurria.
Bein, fauna, egin banauzu
gizon loi apurrez,
egiten ere zaitut zu
ogi, ardo ta itzez.
Oi ama, oi ene ama nerea,
nor eta zer naizen?...
Oi ama, benetan, zure semea
ez daki iñork zer den!...
Poztu zaitezke, bai ama, benetan zu poztu.
Gaztaroko lelo aiek berriz otseratu.
Jantzi gaur eztai-jantziak, erestuna sartu,
lorez ornitu leioak, txakiak urrindu...
Zure semea baida-ta,
lur errege orde,
laungoiko beraren fauna,
zeruko mai-kide.
Igo dizut aldarera.
Otoi dut zugatik.
Zure nai utsa bete da...
Il zaitezke pozik!
Oi ama, oi ene ama nerea,
nor eta zer naizen?...
Oi ama, benetan, zure semea
ez daki iñork zer den!...
Iruña 1931-II-14
Zeruko Argia 173,
1933ko maiatza, 76. or.
ITSU BAINENGOEN!...
Begiko zitzaizkidan guraso ta anaiak
ken zizkidazun Jauna, banaka guziak...
Zauri ta gorde eskua!... Artean biotza
eziñez neurrirazi taupadi zorrotza.
«Jauna, Jauna, niotsan zotiñez itoa,
auxe lurtarrarentzat lan eziñezkoa!
Jauna, Jauna, zergatik onela min nauzu,
zergatik zure eskuak ain latz ni ukitu?...
Agian Zuk, Jauna,
—beldur dut esate—
agian Zuk, Jauna,
ez, nauzu ai! maite!...»
Zoro ta itsu beltza bai...! Ene! ezpainekien
maitasuna ari zala bereak egiten...
Ezpainekien oro zidazula kendu,
biok genezan elkar bakarrik maitatu!...
Jauna, barka idazu,
itsu bainengoan!...
1930
Zeruko Argia 175,
1933ko uztaila,
MOISESEN ESKER-ABESTIA
(Exod. 15,1-19)
(Biurtz-antzera)
Abestu dizaiogun, abestu Jaunari,
orren bioztun gutaz goretsi danari.
Erdibitu zenduen itsas-beitasuna
ta iruntsi zitun batez zaldi ta zalduna.
Jauna da nere indarra, Jauna da abestia,
gaizkatu ninduen-da, beiturik etsaia.
Zu zera nere jabe, Zuri gorapena,
gogoz Zuri damaitzut txalorik gorena.
Gurekin izan ziñan esku aundikoa.
Izen bat dagokizu: «Almenguztikoa».
Gudozte, gurdi eta Faraon berbera
jaurtiki zinituen itxas barrunbera.
Gudari zangarrenak istillu gorrian
barrendu ziran, beingoz, errai-gezalian.
Ondoratu ziraden, ari bat bezela.
Lertu zenizkigun ba orru zeriela.
Ondatu zinituen; ziñez zera bikain!...
Denak erre zinitun, galbizar bat bezain!
Orruka batu ziran asarre ugiñak,
uren eraso beltzak adiskide egiñak,
t’amildu zitzaizkien, gainka, ur-mendiak,
iruntsi naiez sumin Jaunaren etsaiak.
Zerragengu, beretzat gizonki ziola:
«erauziko diet nik amorruz odola,
arrapatuko ditut, laster atzemango,
burrukatuz zartaka bertan ditut ilko.
Erdituko dizkiet beren ondakiñak»...!
Baño... ai! gure etsaien ameskai ziztriñak!
Etzakiten, zitalak, Jaunaren indarra;
etzuten, ez nabaitu azkonen dardara!
Askatu zinituen eraso nastuak.
Gainkatu zitzaizkien ekaitz askatuak.
Sarrerazi zituzten gudariak bela,
beruna ur-azpira sartzen dan bezela.
Nor ote da, nere Jaun, Zu bezin indartsu?
Eres ta deuntasuna Zuri zor zaizkizu...
Gorrotatzen zaitunai beldurgari zera.
Maite zaituztenentzat guztiz biotz-bera.
Jaso zendun eskua ta ito zitun lurrak;
gezal biurtu ziran etsaien ezurrak.
Eraman ziñituen zureak zuzenik,
gaizkaturik errukor etsaien mendetik.
Zuzendu ziñituen zure etxe donera,
zerorrek gertutako mendi-magalera.
Jeiki ziran erriak, gudai otska zeuden...
Baño orain ari dira gorriak ikusten!
Noralde gabe dabiltz Edongo jabeak,
Moabek daralbiltzki estu naigabeak.
Kanaango gudariak igikor dagerzi;
gure Jaunak zigorka urrun daramatzi...
Eroriko al zaie zure esku zorrotza;
zimurtu zaiotezu beldurrez biotza.
Arri biurtu bitez zure etsai zitalak,
auxe arrentzen dizu maitasun-egadak.
Sartu zaiezu erri au zure aterpean;
gorde zazu zintzoki Jauregi donean.
Irauntasun osoan, eunkiak ondiño,
azkendurik guziok, dirauzu betiro.
Zaldiz zerraiztegun-ta, ekaitz beazunak
lertu zituen batez zaldi ta zaldunak.
Irauli zitzaizkien lerkoi ur-mendiak...
Bañ zerraizten zure gudariak!!
Agur Maria
Iruña 1930-II-1
Zeruko Argia 177,
1933ko iraila,
AMA NEKETSUA STABAT MATER
(Bedoñar Joakinen lenengo olerkia)
Zutik gurutze-ondoan
Alma samiña zegoan,
ta Semea zintzilik...
Bere gogo gaxo, illuna,
ezpatak urratu zuna,
an zegoan larririk.
Ain estu ta atsekabea
Seme bakardun Andrea,
Amarik onen ura!
Oñazez ta naigabez,
Seme kutunaren lanez,
zegoen kupitua.
Nork ez du negar egingo
Jesukristoren Ama aingo
Seme gaxoz josita?
Beretarren erruekin
zigorka zutela zekin
Jesus bere Maitea.
Iñortxok ere ez laguntzen
ta azken-arnasak ematen
ikusi zun Semea.
Ea Ama, maite-iturria,
zurekin samin bizia
ar dezadan egizu!
Sutu Kristoren maitean...
biotz au, ta Aren aurrean
atsegiña nagizu.
Ama, nere biotzari
Kristo-zauriak ezarri,
arren, mami-mamian!
Seme orren neke lana
erdiz bialdu nigana
ain maite naun zorian!
Zurekin negar bizian
naukazu ta aren zorian,
ilko naizeneraño!
Birjiñetan emeduna,
ez neri izan ain aztuna,
neri negar-eragin!
Kristoren nekea uste, eriotz
zauriak artzeko, biotz
aul au bizkorra egin!
Zauritu zure zauriez,
zoratu nadin odolez
gurutz-iturripean!
Su-garrak erre ez nazaten
nere alde jarri, arren
Ama, azken egunean.
Zeruko Argia 183,
1934ko martxoa, 238. or.
TXINPARTA-ERESIA
Noletan zenezaken, enborra, zuk kanta,
begi-biotzarentzat ziñez ulerkaitz da.
Noiztik, bada, legoke norbait kantarako,
miñaren-min izarrak ikuski baitago?
Eresirik bai al du txoriak beiñola,
miru beltzaren iges, odol dariola?
Yolasean al dabil erbia larrean,
eiztariak pum!... jo-ta, erdi-illik uztean?
Dantzarako al dago nonbait erleñoa,
ur-txirripak eldu-ta narraz badijoa?
On litzaio norbaiti kantari aritza,
tximistaren dardaraz lurrera balitza?
Ondo legoke, bada, gariaren parra,
leiaritsu baletor aize-egotan garra?
Izpi-muñik bai al du gauan illargiak,
narda-egan badabiltz bitarte odeiak?...
Benetan bai zerala, enborra, ulerkaitza,
arkaitz bizian dan lez loreti zugaitza...
Ziñetan zabilz nere barren-nasterako,