Iru gudari - 2
BAZKAIZTEGI: Betiko lelua! Gurendaen egilliak
geu gara, baña menperatziak iñoren lepora jaurtitten doguz.
BIGARREN BURUZAGIJA: Baña laster atzemongo
dautse, geure gudarijak, atzian yuakez-ta .
LENENGO BURUZAGIJA: Olan, ba, ene gudalburu
ori, ikeragarrizko ogen baten egilletzat
dongetsitten dodaz geure jauna dan bakaldunaren aurkako matxinada baten asmatzaletzat eta aberri-batasunaren arerijotzat.
Aberrijaren batasunaren aurka gabiltzala, baña aberri bakarrean euzkotarrak
batu gura badoguz!
BAZKAIZTEGI: Barriro lengo korapillua agertuten
yaku eta olantxe amai-barik ibilliko gara
arazo onetan. Epalla diran oneintzat ixugarrizko ogena dan aberrijaren batasun aurka
ibiltia, errudun oneintzat goralgarrija dan
ekintzea baño ezta. Orra or erabagi eztagikegun eztabaidea. Bere amatasuna erakutsi gura dauna, lagijak aldeztuten daulako
eta ixadijaren lagijak emon dautzezalako
semiak, benetako amea dan baten eskubidiak. Eztabaida au erabagitteko Salomon
ixango bazintz, poztuko nintzake, ene
gudalburuba.
GUDALBURUA: Eskerrik asko Barkaiztegi, baña
emen aberri bakarra baño eztago, España!
GANITZ: Zeure ustez aberri bakarra baño ezta
ixango, baña esan dozubenez Francen
jayua naz.
BAZKAIZTEGI: Ixadijaren lagijak ezetarako balijoko balebe gudu-epayetan, beriala gixon
oneik azkatuko litzakez.
ARGIDUN:
Gixonak legez edozein
aberri eukiko dabe, baña gudarijak diran
ezkero, aberri bat baño eztauke, España.
LENENGO BURUZAGIJA: Eta bakaldun bat!
SALTAKABALLO: Ez bakaldunik eta ez txorimalurik! Edozein astokilloren esanak ezin ontzat
artu dagikiez azke diran gixonak, bere
attaren seme edo erdi-seme dan baten
esanak egitteko ezkara jayo.
GUDALBURUA: (Aurrez-aurre begiratuten dautso)
Eta zelan dozu zeure abixena?
SALTAKABALLO: (Bardin) Eta zeuk?
GUDALBURUA: Eztautzu ardurarik.
SALTAKABALLO: Eta zeuri zer ardura dautzu neuriak, ba?
BIGARREN BURUZAGIJA: (Asarre jagitten da) Beriala erantzun egijozu gudalburubaren ittaunari, lotsabako orrek!
SALTAKABALLO: Imanol deritxat.
GUDALBURUA: Ezerez geyago?
SALTAKABALLO: Eizagirre eta Marrokin. Euzkotarrak ondo dakigu noren semiak garan. Castro-Urdialeskua.
GUDALBURUA: Santander-errikua.
BIGARREN BURUZAGIJA:
SALTAKABALLO: Bizkaikua; lutelestija ikasi egixu.
Euzkotarra: edestija ikasi egixu.
GUDALBURUA: Ixilddu zadi! Azikera ona ikasi
egixu. (Argiduni) Zeuk?
ARGIDUN: Lekorreta eta Urtxoegiatar Joseba,
nabartarra. Mendijetakua.
GUDALBURUA: (Gantzeri) Orain zeuk.
GANITZ: Lekorreta eta Urtxegiatarr Ganitz.
GUDALBURUA: (Ikeraz) Bere bai! Guzurra dirudi!.
Zeure aberrija zein dala diñozu?
ARGIDUN: Egija esateko Ganitz eta neuk zer
garan be eztakigu. España eta Franceko
mugea igaroten dan toki baten jayuak
gara, euzko-lurraldeko okulu baten, muga
on ezta ikusten baña gixonak diñuenez
antxe dago eta ludiko muga gustijak baño
banandubagatuten gauz. Geure atteak
anayak eta ameak aizteak dira; olan ba
Ganitz eta neu be anayak gara. Arrikada
bat inguru geure basetxiak dagoz eta
ekandu bardinak doguz, ele bardinan mintzatuten gara. Baña au ta gusti be, españarra nazala ni ta au parantzetarra dirauskube. (Apalkiro) Etzara konturatuten ene
gudalburuba, euzkotarrak garala, anayak
garala? Ezta bidezkua euzkotarrak zauri
ixugarri ori kendu gura ixatia, geure lurrian
datzan zauri on atzindugura ixatia, bijotzian eruango bageu minduten gauzan
ezkero? Zuzena ez ete-da, ba-euzkotarrak
sendi bakarrean alkartutia bein da betiko?
Atzerritarren artean banandu barik bixi
diran beste ludiko erri gustijak baño txarraguak zegattik ixango ete gara? España eta
Franceren artian gudu bat ixango balitz,
zer egingo geunke euzkotarrak? Anayak
anaya erailgo leuke? (Belaunbiko) Jauna,
eztozu ulertuten odolak eta ixadijak, Jaungoikuak berak alkartuten gauzala eta
genre zanetatik dabillan odolaren erruba
eztaukogu? (Ixilik geratuko dira).
BAZKAIZTEGI: Eta oneri zer erantzungo dautsozu
gudalburu orrek?
GUDALBURUA: Epai-maya asmua-artutera dua.
(Baldakiro jagitten da eta gurutza lurrera
jauoten da).
BAZKAIZTEGI: (Artuko dau eta mai-ganian imin-
den dau) Gurutza lurrian! Dirudijenez
zuzentasuna be lurrian dabil.
GUDALBURUA: (Aldenduten dala) Guazen Barkaiztegi. (Gudalburuba eta buruzagi bijak ikuslien ezker-aldeko atetik aldenduten dira).
BAZKAIZTEGI: (Belaunbiko eguan Argidun jasoten
daula) Jagi adi Josebatxu, lurrian entzunda
egoteko astirik lar eukiko dot-eta.
ARGIDUN: (Zutunduten dala) Bai ain matte dodan
neure lurraldian!
BAZKAIZTEGI: Ezadi neketu zeben zuzentasuna
erakutsi nairik; errasoyakaz ezkara zentzunduten izkillubakaz baño. (Ezkerreko
atetik dua) Kanpuan egun-sentija argittuten argittuten dua. Leyoko leyar triskatubetatik larrosazko argija sartuten da. Argidun, Ganitz eta Saltakaballo argiaren deyari erantzungo baleuskije lez leyoruntz
duaz).
LENENGO GUDARIJA: Buruko amesak kendu egixak
Karrete, i lako gixon txikerrak etxakoez
atsegin emakumiai. Okotzeragiño eldu biar
yakek, gitxijenez. Gixon antzeko bat baño
ezaz.
BIGARREN GUDARIJA: Baña zer diñok ik, ilda dagon
artxo baten begijakaz? Begi-ninijak koliko
bategaz daukozakala dirudik eta. Petroleo
onek bigarren Elixabetek baño arrokeri
andijaguak yaukozak.
LENENGO GUDARIJA: Gura dokana, baña jolasetan
baserriko neskakin dantzan egitten yokana
neu nok.
BIGARREN GUDARIJA: Dantzan euk, baña euren
basetxera lagunduten yautzekana neu
nok. Eta artegatuteko diran txakurrak langua az... baña eiztarija neu nok. (Argi-argittuten da. “Itxarkundia”ren eresijak
entzungo dira urruneko zarata bigunak bailiran).
GANITZ: Ara Argidun; eguna argittuten da; iñoiz
ezta goxeko argirik ain zoragarri sortu
ixan, laster Oriko goi-edertuba agertuko
yaku. Bera nor litzaken lurralde onetan beti
azke bixi ixateko!
ARGIDUN: Eta geure basarrijetan eztabe ezertxu
jakingo minduten gauzan onaze bixi onetzaz!
GANITZ: Geure ameak igarriko dabe zerbait;
euren semien gauzak urrunetik ikusi ta
entzuten dabez amearen bijotzak.
SALTAKABALLO: Neuriak gustija jakingo dau;
gaxua an goyan dago...
ARGIDUN: Itxartuten diran mamorruak mendijak
dirudije!
GANITZ: Ara basetxe zuri ori; begijak daukozala
dirudi... barre dagisku...
SALTAKABALLO: Neuria baltzagua da, itxasonduan datza, emetik urrun-urrun... bideertzan... lander bat legetxe...
GANITZ: (Gauza ixugarri bat ikusi baleban) Gixon
bat! Gudarija eztan gixon bat! Azke! Oyezkua dala dirudit!
SALTAKABALLO: Bixitza-erdi emongo neuke azkatasunaren ordez!
ARGIDUN: Euzko-lunaldia... euzko-lunaldia... gustijetan ederrena... neuria zaralako! (Ixillunian galdu dua eresija. Gudalburuba ta
buruzagi bijak sartuko dira, euren atzian
Barkaiztegi dator, baña zelako itxura dakanen! Mai-onduan jarriko dira. Argidun,
Ganitz eta Saltakaballok eztabez ikusi,
leyora adi dagozalako).
IRUGARREN GUDARIJA: Lauziriko bat eneuke iru
orein bixitzeagattik emongo; epallak itxura
txana dakarre.
GUDALBURUA: Errudunak aurreratu bediz. (Ikeraz
itzulitten dira) Epai-mayak oraintxe bere
epaya irakuniko dautzube. (Gudalburuba
jagi tta burutzik jarriko da. Barkaiztegi eta
buruzagijak aren antzera dagoz. Zaindari
dagozan gudarijak tinko dagoz eta burutzik).
ARGIDUN: (Oyuka larrijaren larriz) Zegattik burutzik zagoze?... Ilgo gattuzube? Ez, aberiak
legetxe ezkattuzube erailko!... Ludi osuak
entzun dagijantzat diadar-egingo dot...
egingo dozuben lango txarkerija egitten
laketu eztagitzuben... Gixonak erailten
dozubezan batzuk baño etzarie!... Koldarrak, gudari-jantzijakaz jantzitta gixonak
erailten dozubezalako! (Derdittizeduzko
diadarrakaz) Euzkuak!... Geure aberrija
matte dogulako erailten gattubez eta erdu
zadixe azkatutera.
BAZKAIZTEGI: (Beraganuntz dua ta eskutik oratuten dautso) Baretu zadi Josebatxu, onuzkero ezer ezin egingo zeinke! Kementsubak
legez ezaxol zagoz eta Josuk legez gurutza
artu egixu zuzentasunaren aurka emoten
dautzugun-amen...
ARGIDUN: Baña geyago ezin dot, Gorka jauna;
zoratuko nazala uste dot!
BAZKAIZTEGI: (Bere tokijara itzuli da) Euzkuak
amairarte; ezegixube aiztu! (Itz oneik
entzutean irurak jagitten dira kementsu
atan be).
GUDALBURUA: (Lenengo buruzagijari) Epaya irakurri egijezu.
LENENGO BURUZAGIJA: (Nausikiro dirakur) Lekometatar Joseba. Eizagirretar Imanol eta
Lekorretatar Ganitz; Gudu-epai-batzarrak
epairik laburrenan epattu-ostian eta zeben
atzalpenaen bittartez errudunak zariela
egiztau-ostian geure bakaldunaren kaltezko ogenik andijenaren gaizkinetzat autetsi-
tten zattube, geure aberrijaren eta Jaungoikuaren aurkako...
ARGIDUN: (Amorruz) Guzurra! Jaungoikuaren
aurka zebek zabiltze, edozelako gaiztakerija egitteko bere ixen donia artuten dozuben orreik!
GUDALBURUA: (Ukubilkada bat mai-ganian joten
daula) Ixilik zagoz! (Gurutza barriro maipera jausten da).
GANITZ: Zeben ogenaen eginkide eztaula ixan
gura atzalduten dautzube.
BAZKAIZTEGI: (Errukijor aurreratuten da) Erruki
zadi ene gudalburu ori, azketsi egijezu!
SALTAKABALLO: Emen azketsi dagikegunak geu
baño ezkara, zuben azkespenik eztogu
gura!
GUDALBURUA: Bein ixilddu zadiz. (Lenengo buruzagijari) Jarrai!
LENENGO BURUZAGIJA: Geure bakaldunaren ixenian epattuten zatubegu...
BAZKAIZTEGI: (Epai-mairagiño aurreratuten dala)
Ludiko laterri eta bakaldun gustijen ganettik dagozan kistar mattasunaren eta gixaraben ixenian eskatuten dautzut ene
jauna, gogai guren baten jarrai juan diran
gaste onei parkatu dagijezubela. Gudarijari barik gixonari dei-egitten dautsot, erijotzea dan bilddurgarrija dakijan gixonari.
Baña erijotzea gastaruan dan bilddurgarri
dakijanari. Zeure bijotz berakor orreri
deika naukozu, gaste onein erijotzeak iru
ama gaxoen bijotzak zatittuko dauzalako,
iru euzko-sendi on... errurik eztaukoelako.
(Belaunbiko) Bixitza onetan enaz iñoren
aurrian belaunbikotu! Baña zeure aurrian
gaur belaunbikotuten naz neure-neuriak
diran iru euzko-anai onein azkespena eskatu, emon-eragin dagitzudala odolak eskatuten daustalako. Neure abendakuak diralako, euzkotarrak banandutean abenda au
abendarik gaxoena egitten daun mugearen aurka jagi dira-ta zigortubak ixango
diralako! Euzko-lurralde osuak eskatuten
dautzu, ene jauna bixitza oneik adittu dagixuzala, gixurentzat onuzkero gurtuten dauzalako.
GUDALBURUA: Barkaiztegi, jadi zadi; azkespenerako belubegi da. (Ixillunian zarata bat be
ezta entzuten, onetan Barkaiztegi, geldiro
eta buruba makurtuta lengo tokira dua).
LENENGO BURUZAGIJA: (Abots geldiz) Bakaldunaren ixenian izkilluben bittartez iru ordubarru erail zagijazala, epattuten dogu.
(Esku-artian aurpegija daukola Barkaiztegi
jarlekuban jausiko da. Argidun, Saltakaballo eta Ganitz ikeraren ikeraz atzeruntz
duaz, leyo ondoko ormaragiño. Zain dagozan gudarijak moltsoka dagoz euren aurpegijak ixututa bailiran. Gudalburu ta buruzagijak aldenduteko eran dagoz).
GUDALBURUA: (Abots sakonaz bigarren buruzagijari) Gertau dagijezala.
BIGARREN BURUZAGIJA: Jon abea atzo aldendu zan
eta larunbata egunerarte ezta etorriko,
ene gudalburuba.
GUDALBURUA: Orduban!... Au ezpiarra!
LENENGO BURUZAGIJA: Zein gudarijak ixango dira?
GUDALBURUA: Tokaten yakenak!
BAZKAIZTEGI: (Bixikiro) Ori ez; euzkuak badira,
ez! Anayak anairik eztagijala erail.
GUDALBURUA: Gaztelarrak baño eztadixala ixan,
ba. (Gudalburuba eta buruzagijak aldendu-
ten dira. Iru epattuben aurrez-aurre igaroten diranian, oneik arro-arro begiratuten
dautse).
SALTAKABALLO: Gero arte, an alkar ikusiko gara
begiz-begi!
ARGIDUN: Euzkotarrak, ez españarrak!
GANITZ: Euzkotarrak, parantzetarrak bere ez!
(Gudalburu ta buruzagijak duaz).
(Sortu-barri dan eguzkijaren izpijak
leyotik sartuten dira ta areto txirua
edertuten dabe. Barkaiztegik gurutza jasoko dau ta adi-adi dagokijo).
GANITZ: Ara Argidun, geure aberri osua argijak
zelan diz-diz edertu daruan! Azkatasuneguzkija ete-da? Geure erijotzea argituko
dauna! Egunen baten, biar ba... (Ezerezetik
sortuko bailitzan zerutar abestalde baten
otsak entzuten dira. “Itxarkundia” abestuten dabe, itxaropen ereserkija legetxe).
ARGIDUN: (Eguzkijari otoika zeruko agerpen bat
ixango balitz) Azkatasun-eguzkija!... Azkatasun-eguzkija!
(Gurutzari begira beti) Odolezko
oñatzak alperrik itxi zendubezan onak!
ARGIDUN: Azkatasun-eguzkija, aberrijagattik dan
erijotzean argittu gagixuz!
BAZKAIZTEGI: Geure onerako zulatubak ixan zintzen eskubok!
ARGIDUN: Geure odola euzko-lurraldian jausiko
danian lotan datzan abendea iratxartu
dagijala egixu.
BAZKAIZTEGI: Zabalduten dan bularra, mattasun
zaurija!
ARGIDUN: (Belaunbiko) Euzkotar gustijak aberrijaren mattasunean matte-ixan dadixala
egixu!
BAZKAIZTEGI: Eztozu erailko, agindu eben españak!
ARGIDUN: Geure Jaungoikuaren eguzkija, euzkolurra argittu egixu!
BAZKAIZTEGI: Buru saminduba, azkespen gogaiz
betia!
ARGIDUN: Aberrijaren eguzkija zeugattik ildden
garanoi-argi-egiskuzu.
BAZKAIZTEGI: Ikusi dagidala, jauna!
ARGIDUN: Azkatasun-eguzkija, ludiko ederrena!
BAZKAIZTEGI:
BAZKAIZTEGI: Neure aberri egizkua ezagutu dagi-
dala!
ARGIDUN: Geure illen eguzkija! Azkatasun-eguzkija! (Antzoyala jausten da “ Itxarkundia”
entzuten dan artian. Aintzazko abesti bat
legez entzungo da).
BIGARREN ANTZEZKIJA
(Egun beratako goxeko seigarrena
da. Argi ta alai itxartuten dira zelayak eguzkijaren izpijetan bigundurik.
Urruneko mendijak urreztauten dauz
argijak. Euzko-lurraldia ederrago
iñoiz etzan ixango. Lau gudari bi
bikotan ara-ona ibilli dabiltz antzokijan. Bi alde batera duezanian bestiak bestera duaz).
LENENGO GUDARIJA: (Ikusliaren eskumako aldetik
sartuten dala) Ogeigarren urtian, gaurko
lango egun eder baten... Erijotzea dan ittuna!
IRUGARREN GUDARIJA: Eurek batez-bere ain matte
aberrija dabenak! Zorigaiztokuak!
LENENGO GUDARIJA: Gudarosteko gaxuenak ziraneta!... Beti bakarrik... iñok ulertuten eztaun
izkuntzean mintzatuten zirala. (Ezkerretik
aldenduten dira).
BIGARREN GUDARIJA: (Ikuslien ezkerreko aldetik
sartuko dira) Ametsak kendu egixak, geure
buruba dan gudarijak ezpatea jauoko daunian erailgo doguz. Egitten doguna gixonak
erailtia dala, ondo yakiguk baña... Gudari
ixateko biarrezkua koldarkerija yoguk.
LAUGARREN GUDARIJA: Egija dok: izkillubak eta
ostarantzekuak eurrez yoguzak, baña
geure naimenaren jaube ezkozak.
BIGARREN GUDARIJA: Dantzan dakijen tximinuak
legetxe! (Eskumatik duaz).
LENENGO GUDARIJA: (Eskumatik sartuten dira)
Gibel andiko gixonak dozak. Gudu-epaya
amattu dokanian ittuntxu egon dozak,
baña beriala sendotu dozak. Gero otoi-egin
yuek eta euretariko bi abesten eztozak asi,
ba, ta irugarrenak dantzan egin yok...
“Bana oindiño dantzan eta abestuteko
gogarua daukozube?” ittaundu yautset.
Eta euretariko astokilloenak erantzun
yaustak: “Eta zegattik ez? Geu baño besterik eztala il ludi onetan dirudi-edo. Iltia
agura gustijak be ondo dakije, ta nasainasai egin be”.
IRUGARREN GUDARIJA: Españarrak ezirala dinuenian egi galanta diñoe. Abenda bakanan
bateko semiak dozak. (Ezkerretik duaz).
BIGARREN GUDARIJA: (Ezkerretik sartuten dira)
Bilddurtijak baño ezkozak... Baña beste
lagun batek jarrai gura ba-yaustak ezkayoezak iraunduko.
LAUGARREN GUDARIJA: Eu baxen gixasemia nok
eta gura dokana egingo yuaguk!
BIGARREN GUDARIJA: Lenengo irana egingo daukubenian, txorijak barik gixonak gozakala
erakutsiko yautzubeguk.
LAUGARREN GUDARIJA: Lagunai esango yautzubeguk arazo onetan geure kidekuak ixan
dadixan.
BIGARREN GUDARIJA: Ortxe yatorzak bi orreik! Diadar egingo yautzubeguk. (Lenengo eta irugarren gudarijak eskumatik datorz).
LAUGARREN GUDARIJA: Tira, papauok, erduze arin!
LENENGO GUDARIJA: Zer dok, bilddurtijok? (Alka-
rregaz).
Onetzaz jardungo gozak.
Txakurren mantsotasuna alde batera jaurti
biar yoguk. Zor yauskubena ordaindu biarrian iraundu eta joten gattubezak eta ezerezagattik espetxian gozak. Gixonari zor
yakon aintza etxubek zapaldu biar aurrerantzian.
IRUGARREN GUDARIJA: Ori dok itz egittia, ori!
BIGARREN GUDARIJA: Lenengo irana entzun ordukoxe ostez-oste egingo yuaguk.
LENENGO GUDARIJA: Neuk bere bai!
IRUGARREN GUDARIJA: Gudalburuba lez bera bada
be bai!
LAUGARREN GUDARIJA: Eta gustijok batera!
Kementsubak garala erakutsi biar yuaguk!
BIGARREN GUDARIJA: Gudalburu papau orrek zeozer esan dagistala ia!
LENENGO GUDARIJA: Edo buruzagi lixun orrettariko
batek!
GUDALBURUA: (Ezkerreko aldetik sartuko da bera
lagun bigarren buruzagija datorrela) AstoBIGARREN GUDARIJA:
tzarrok! Txorimaluak legetxe zer-dagixube
emen? Lerdo antza dozube! (Lau gudarijok
ixilik, ba, ixilik dagoz adurra darijela, itz
erdi eztinoe).
BIGARREN BURUZAGIJA: Gudalburubaren aurrian
zagoze-ta tinkotu zadixe papau galantok!
(Lau gudarijok tinko-tinko dagoz ixututa
dagozan gixonak legez).
GUDALBURUA: Ia zeben lanetara alperrok! Arin
gero, ezpa-bere espetxeratuko zattuet!
(Bustana ankartian daruan txakurra legez
arin duaz) Lotsa-galduko onei olakoxe azikerea emon biar yake, osterantzian kukuegingo dauskube!
BIGARREN BURUZAGIJA: Ene gudalburuba! Euzkotarrak zalatu dauzan Cadizittar orregaz zer
egingo dogu? Ortxe ditxaro, aurrera datorrela?
GUDALBURUA: (Bilddurrez) Goikua-arren ez olakorik! Gura dauna emon egijoxu baña eztagidala ikusi... Iru gaste orrein begijak adi-adi
yagodaz. Neure barrunbia artegatuten
dabe... Ixugarrija da! (Eskubakaz estaldu
dauz begi bijak).
BIGARREN BURUZAGIJA: (Barreka) Ezerezeko ame-
tsak, gudalburu ori! Lorik eztozu egin eta
kirijotsu zagoz...
GUDALBURUA: Ez, ez ona buruzagi ori...
BIGARREN BURUZAGIJA: Amaikatxu gauza ikusi
dauzan zeu tango gudalburu bat ezin ikeratu datteke oraingo gixerailketa bat gorabera.
GUDALBURUA: (Ikaraz) Ixilik zagoz, ixilik! Toki
gustijetan iru orrein begijak ikusten dodaz
ikusi, euzkotar zoro orrein begijak! Odolezko sei ixar lako begijak!... Bilddurgarrija
da!
BIGARREN BURUZAGIJA: Baretu zadi baretu! (Ixillunia ixango da ta bittartian bijok ara-ona
dabiltz).
GUDALBURUA: Eta beste euzkotarrak, zer diñoe?
Zer dagije?
BIGARREN BURUZAGIJA: Zer esango dabe, ba: ixilik
jasan. Lenengo zarata bat egingo dabenian
beste onein bidez juango dirala ondo dakije-ta... Etoi orrein gorpubak ikusiko dabezanian bare-bare geratuko dira. Odolaren
bidez ondo ikasten dira ikaskixunak...
Eztakit, ba: enago artez. Geure
bixitzea be toki onean ete dago gero...
BIGARREN BURUZAGIJA: (Barre-zantsua dagi) Ezegixu ardurarik ixan, neure gudalburuba...
Gudari onein eta berunezko gudaritxuben
artian alderik eztago. Gudari-etxietan sartuten diranian gogua kenduten dautsegula
eztakixu? Geuk gure doguzan gogayak
baño eztaukez geure ikurrinak eurenak
dira, geure uskurtza euren uskurtza. Aberiak baño ezerezago dira: geure morroyak.
Katea, samastuma eta abestija daroez,
goguen eruan be. Eta orru egitten dabenarren, zigorra daukogu-ta... Gudalburu ori,
jopuban bilddur ezkara ixan biar.
GUDALBURUA: Jopu-gogua daukonaren bilddur ez,
baña beraz gura eztaula gogua jopututen
daukonaren bilddur ixan biar gara... Euzkotarrak olakoxiak dira...
LGO. BURUZAGIJA: (Izketa orren asijeran sartuko
zan eta joranez entzuten ixan dau entzun)
Eztago zalantzarik. Eta gudari-arabak alde
batera jartitten dauzana idoro nai ba-dozube, ez gudari-artera juan: or dago BarkaizGUDALBURUA:
tegi. Bakaldunaren gudaroztien buruzagija.
Edonoren aurrian bere gogai lotsagarrijak
atzalduten dauz. Buru diranak on egitten
ba-dabe. Menpekuak zer egittia gura zendukia, ba?
GUDALBURUA: Barkaiztegi gixon zurra dogu.
BIGARREN BURUZAGIJA: Zur antza euki gura ixango
dau baña azalez barik barruz begiratu
ezkeruan bixi-nai daun lotsa-bako bat baño
ezta ixango. Bere ausardikeri on ta egijari
zuzenduten dautsozan itzak azikera txarra
daukonarenak baño eztira. Aurrez-aurre
egijak esatia atsegin yat, baña azikerea
daukodan ezkero ixilduten naz.
GUDALBURUA: Lotsabakokerija deritxazun ori,
bere ustiak atzalduteko kemena ez ete-da?
LENENGO BURUZAGIJA: Au ixan edo bestia ixan,
Barkaiztegiri ezin laketu geunskijo olako
matxinada-lanak zabaldutia. Euzkotar
artian batez-bere ondorengotik txarrenak
sortuten dauz.
BIGARREN BURUZAGIJA: Oraingo azurtegi baten
ixan biar leukien iru etoi orrein aldez lotsa-
barik mintzatuten da eta errasoya daukela
sarri esan darua. Ezin, jasan geinke!
GUDALBURUA: Bere abendakuak dira-ta: parkatu
geunskijola.
LENENGO BURUZAGIJA: Baña bakaldunaren aurka
dinuazenak ezin parkatu geunskijo ez. Ezin
parkatu geunskijoz geure jantzi onen aurkako zantarkerijak. Euzkotartxu on be biar
dan lez asi badagigun...
BIGARREN BURUZAGIJA: Ganera pittian-pittian
gudu-arabaren aurkako egittadeak egon
daruaz. Bestiak legetxe au be zigortau biar
dalakuan naz.
LENENGO BURUZAGIJA: Egija esateko, ene gudalburu orrek, begi onegijakaz begiratuten
dautsozu Barkaiztegiri eta gura dauna egitten itxitten dautsozu.
GUDALBURUA: (Asarrez) Olakorik ezin entzun nengike! Gudaltzan eztago betargittasunik!
Eta au erakusteko oraintxe aginduten dautzubet Barkaiztegik egingo dau lenengo
okerra ikusiko dozubenian zigortau dagixubela. (Une onetantxe Barkaiztegi sartuko
da. Bera ikustian iru gudarijak zer egin
eztakijala dagoz eta eztira mintzatuten zer
egin eztakijanak legetxe).
GUDALBURUA: (Juan dua) Tira, tira lo apurtxu bat
egingo neukian ikusten nua.
BAZKAIZTEGI: (Ezaxol) Ezin egin ixango dozu
gudalburu orrek: Txintxoneri ekin egijozu.
GUDALBURUA: Txantxetarako enago. Barkaiztegi.
(Eskumatik dua).
BAZKAIZTEGI: (Buruzagi bijai itz-egitten dautsela)
Lengo izketaldijari jarrai egijezu ene lagunok.
LENENGO BURUZAGIJA: Oraingo amattuba zan.
BAZKAIZTEGI: (Uste txarrez) Leoyaren okelea
jaten txakurrak egozan. Baña au bera etorri zanian txakurrok igesiri emon yakozan.
BIGARREN BURUZAGIJA: Leoya, zeu zara, bai-ba.
LENENGO BURUZAGIJA: Eta txakurrak geu bai-ba.
BAZKAIZTEGI: Eta okela zatija neu: bai-ba. Zubek
jaten zengozen okela zatija.
LENENGO BURUZAGIJA: Ezer estaldu biarrik eztaukogu. Zeure abertzaletasun ezaren eta
gudaltzako esakalkerijotzaz mintzatuten
ixan gara.
Biar ba larregi biar ba gitxijegi.
Neurrijan ezkagoz.
BIGARREN BURUZAGIJA: Eta sarri sonean darozun
jantzi orretzaz aztuten zarala...
BAZKAIZTEGI: Zinistu egiztazu gudaldantzi onek
aztun larregi daukola neuretzat. Askotan
uste ixaten dot burnizko arkondara baten
sartuta nagola eta neure naimena be lotuta daukodala.
BIGARREN BURUZAGIJA: Laster arteztu dagikozu
ori.
BAZKAIZTEGI: Ba-dakit. Baña gauza gatxa benetan ori egitteko prestegotia.
BIGARREN BURUZAGIJA: Bakalduna eta aberrijari
egin zeuntsen zina aztu dozuz!
BAZKAIZTEGI: Eurek eginiko zinak gordeten dabezan egin yakezan zinak baño eztira oniritzi
biar. Eta edestijak gauza bat erakusten
dausku: Borbondarron bijurkeri onenan
ixan dala Jaungoikuaren eta Lagibatzaren
ixenian zinausliak ixatia.
LENENGO BURUZAGIJA: (Adorez) Barkaiztegi, zeure
itzak neurtu dagixuzala eskatuten dautzut.
BAZKAIZTEGI:
BAZKAIZTEGI: Itz batzuk ezin neurtu ixaten dira
Egija baxen andijak diralako.
BIGARREN BURUZAGIJA: Baña gauza gustijen ganetik aberrija dago.
BAZKAIZTEGI: Gaur goxetik zelako zalantzak daukodazan Aberrijatzaz jakingo ba-zebe!
Orain arte uste neban gixonak bananduteko muga bat baño etzala eta gixon batzuk
bestiak erail dagijezan. Baña gaurko eguzkijak untzatu daustaz bularrean artegatasun eta urdurizko izpijak. Eta neure goguan
argi bat dabil lanuak uxatu gurez. Lengo
aberribako gixona nintzan, aberri gustijak
bardinak yatazalako; baña eguna egin
danezkero neure eginko aberrijaren billa
ibilli nabil zinizte-bako gixonak Jaungoikua
arkittu gura ixaten daun legetxe... Zinistuten dot Jauna, baña sendotu egixu neure
kikiltasuna! Goizparkijan irakurten dogu.
Itz oneitzaz oldoztuten nentorran zubekanuntz.
BIGARREN BURUZAGIJA: Oldozlari jarrai egixu, baguaz-eta.
BAZKAIZTEGI: Obe da, ez ninduzuke ulertuko-ta.
BIGARREN BURUZAGIJA: Bai, ba, astokilluak garata.
BAZKAIZTEGI: Euzkotarrak etzarielako. (Gudalbu-
ruba urten dan tokittik buruzagi bijok, be,
urtengo dira) “Erijotzeak eztaust bilddurrik
emoten, bere bittartez egija ikusiko badabe, ez oneik, geuriak baño”, Argidunek
esan dauzan itzak barruban irarritta geratu
yataz!... Ikeragarrijetan ikeragarrija eurak
egitten daben opalben au! Egija da Jauna?
Iru baserrittar gaxo orrein lenengo jarrallia
nerau. (Oldozlari dago. Azken-aldetik,
basetxeko alaba bat agertuko da bere
eskubetan paketetxo batzuk dakarzela.
Amazortzigarren urtean dabil. Bilddurrez
aurrera dua. Izketaldija asi-arte mattasun
eresi bat entzuten da).
BASERRITTARRA: (Bilddurrezko abotsaz) Jauna...
buruzagi jauna! (Abots zolijagoz Barkaiztegik eztautsolako entzun) Buruzagi jauna!
(Barkaiztegik buruba itzuliko dau) Azketsi
egistazu jauna...
BAZKAIZTEGI: Bilddur-barik itz-egizu. Euzkotarra
naz. Zeu bere bai, ezta?
BASERRITTARRA: Otsondo basetxeko alabea naz.
Maya-ondokua.
BAZKAIZTEGI: Eta zelan dozu ixena?
Eguzkiñe deriste. Lazkoz eta
Arrayoztar Eguzkiñe. Geure basetxiaren
ixena Urtso-ittuna da.
BAZKAIZTEGI: Urtso ittuna. Ixenaren txukuna!
EGUZKIÑE: Baña etxe alaya ta politta dogu.
BAZKAIZTEGI: Eta zer gura-ixango zeunke, ba?
EGUZKIÑE: Gudari bat ikusi gura-ixango neuke...
(Begijak lurreratuz) Lekorretatar Josebatxu...
BAZKAIZTEGI: (Ikeraz) Argidun?
EGUZKIÑE: (Alaikiro) Ezagututen dozu, ezta?
BAZKAIZTEGI: Asko... Bere arrebea ete zara?
EGUZKIÑE: Ez jauna.
BAZKAIZTEGI: Lengusiña?
EGUZKIÑE: (Zer erantzun eztakijala bera jatsiko
dauz begijak) Bai...
BAZKAIZTEGI: (Irri-barreka) Gixon baten lengusiña
dala emakumiak diñuanian eta begijak
lurreratuten dauzanian aren ezkongaya
dala erakusten dau. Ezta Eguzkiñe?
BASERRITTARRA:
Egija da, jauna... Bere ezkongaya
naz... Ikusi negike?
BAZKAIZTEGI: (Zer erantzun eztakijala) Eztakit,
ba... Gudaltzan danian...
EGUZKIÑE: (Mesedeske) Bera ikuste-arren beste
barik urrunetik etorrija naz.... Unetxu bat
baño ezpa-da bere.... Unetxu bat. Gura badozu ikusi neike...
BAZKAIZTEGI: Matte dozu?
EGUZKIÑE: Neure bixitzea baño mattiago. Zer
enagike beragattik!
BAZKAIZTEGI: (Buruba laztanduten dautsola)
Eguzkiñe gaxua!
EGUZKIÑE: (Ikaraz) Txarrik jazoten ete yako? Zauriz datza?
BAZKAIZTEGI: Basetxetik urten zan egunean
baxen sano dago.
EGUZKIÑE: (Labankeriz) Esan egijozu, arren, etorri dedila.
BAZKAIZTEGI: Itxadon egixu. (Arinka aldenduten
da eskumatik).
EGUZKIÑE:
(Bakarrik geratuko danian Eguzkiñek
itxiko dauz bere gauzak. Ara-ona
begira dago, bilddur balitzan.
Goneak jaso-ta antzikurriño bat atarako dau sakeletik. Antzikurra txikerra dan ezkero aurpegirik ezin ikusi
dau ta aleginak egitten dauz. Uliak
orraztuten dauz, gorantza, goneak,
abarkak eta jantzi gustijak atonduten dauz eta ondo dagola uste daunian antzikur txikerra gorde darua.
Antzokijan ara-ona dabil, arro ibilli
bere gero. Eresi samurrak entzuten
dira. Eskubak azke dauzala Argidun
agertuko da. Ezguzkinek eztau ikusiko).
ARGIDUN: Eguzkiñe! Sulexa onetara zetan etorri
zara?
(Arin eta alai duakijo) Sulexa zeu
zagozan tokija? (Ittun geratuko da) Zurbil
zagoz Josebatxu! Gexorik zagoz?
ARGIDUN: Ez, Eguzkiñe! Gudaltzako bixitza au
gogorra da ta. Zeu, ostera, iñoiz baño polittago zagoz.
EGUZKIÑE:
EGUZKIÑE: (Pozaren poza barreka) Matte naben
zeure begi orren ametsak! Igazi dodazan
egun ittunak jakingo bazeuz ezeunke olakorik esango. Uste ixango zeunkezan
gogairik gorrijenak bururatuten ixan yataz.
Eta buruban arantzak euki ba-neuzan legetxe oeratuten nintzan. Ain matte-matte
zaut Josebatxu!
ARGIDUN: Eta neure bijotz barruban zaruat deuntxu bat ixango bazintz lez. Itxaropenezko
argi bat da zeure gomutapena neure zoritxar onetan, eta beste ludi obe batera
narua. Eta gabaz —emeko gabak diran ittunak ene Eguzkiñe!— zeugan oldoztuten
dodalaluak artzen nau. Zeure eskubak
neuriak bat-eginda, ixilean mintzatuten
gara an Urtzoltunako bakian...
EGUZKIÑE: (Ittun) Argidun gaxua! Baña Mayako
txaunburubak gustija daki tta gudu au be
laster amattuko dala esan daust. Eta orduban beriala ezkonduko gara ta geyagotan
etzara olako gudu madarikatubetara etorriko. Eta gudu doniak dirala esango dauskube gero... Laster ezkonduko gara ezta?
ARGIDUN: (Oldozkor) Bai... Laster gudu au ama-
ttuko da, neuretzat beintzat. (Bere abotsa
geu gara, baña menperatziak iñoren lepora jaurtitten doguz.
BIGARREN BURUZAGIJA: Baña laster atzemongo
dautse, geure gudarijak, atzian yuakez-ta .
LENENGO BURUZAGIJA: Olan, ba, ene gudalburu
ori, ikeragarrizko ogen baten egilletzat
dongetsitten dodaz geure jauna dan bakaldunaren aurkako matxinada baten asmatzaletzat eta aberri-batasunaren arerijotzat.
Aberrijaren batasunaren aurka gabiltzala, baña aberri bakarrean euzkotarrak
batu gura badoguz!
BAZKAIZTEGI: Barriro lengo korapillua agertuten
yaku eta olantxe amai-barik ibilliko gara
arazo onetan. Epalla diran oneintzat ixugarrizko ogena dan aberrijaren batasun aurka
ibiltia, errudun oneintzat goralgarrija dan
ekintzea baño ezta. Orra or erabagi eztagikegun eztabaidea. Bere amatasuna erakutsi gura dauna, lagijak aldeztuten daulako
eta ixadijaren lagijak emon dautzezalako
semiak, benetako amea dan baten eskubidiak. Eztabaida au erabagitteko Salomon
ixango bazintz, poztuko nintzake, ene
gudalburuba.
GUDALBURUA: Eskerrik asko Barkaiztegi, baña
emen aberri bakarra baño eztago, España!
GANITZ: Zeure ustez aberri bakarra baño ezta
ixango, baña esan dozubenez Francen
jayua naz.
BAZKAIZTEGI: Ixadijaren lagijak ezetarako balijoko balebe gudu-epayetan, beriala gixon
oneik azkatuko litzakez.
ARGIDUN:
Gixonak legez edozein
aberri eukiko dabe, baña gudarijak diran
ezkero, aberri bat baño eztauke, España.
LENENGO BURUZAGIJA: Eta bakaldun bat!
SALTAKABALLO: Ez bakaldunik eta ez txorimalurik! Edozein astokilloren esanak ezin ontzat
artu dagikiez azke diran gixonak, bere
attaren seme edo erdi-seme dan baten
esanak egitteko ezkara jayo.
GUDALBURUA: (Aurrez-aurre begiratuten dautso)
Eta zelan dozu zeure abixena?
SALTAKABALLO: (Bardin) Eta zeuk?
GUDALBURUA: Eztautzu ardurarik.
SALTAKABALLO: Eta zeuri zer ardura dautzu neuriak, ba?
BIGARREN BURUZAGIJA: (Asarre jagitten da) Beriala erantzun egijozu gudalburubaren ittaunari, lotsabako orrek!
SALTAKABALLO: Imanol deritxat.
GUDALBURUA: Ezerez geyago?
SALTAKABALLO: Eizagirre eta Marrokin. Euzkotarrak ondo dakigu noren semiak garan. Castro-Urdialeskua.
GUDALBURUA: Santander-errikua.
BIGARREN BURUZAGIJA:
SALTAKABALLO: Bizkaikua; lutelestija ikasi egixu.
Euzkotarra: edestija ikasi egixu.
GUDALBURUA: Ixilddu zadi! Azikera ona ikasi
egixu. (Argiduni) Zeuk?
ARGIDUN: Lekorreta eta Urtxoegiatar Joseba,
nabartarra. Mendijetakua.
GUDALBURUA: (Gantzeri) Orain zeuk.
GANITZ: Lekorreta eta Urtxegiatarr Ganitz.
GUDALBURUA: (Ikeraz) Bere bai! Guzurra dirudi!.
Zeure aberrija zein dala diñozu?
ARGIDUN: Egija esateko Ganitz eta neuk zer
garan be eztakigu. España eta Franceko
mugea igaroten dan toki baten jayuak
gara, euzko-lurraldeko okulu baten, muga
on ezta ikusten baña gixonak diñuenez
antxe dago eta ludiko muga gustijak baño
banandubagatuten gauz. Geure atteak
anayak eta ameak aizteak dira; olan ba
Ganitz eta neu be anayak gara. Arrikada
bat inguru geure basetxiak dagoz eta
ekandu bardinak doguz, ele bardinan mintzatuten gara. Baña au ta gusti be, españarra nazala ni ta au parantzetarra dirauskube. (Apalkiro) Etzara konturatuten ene
gudalburuba, euzkotarrak garala, anayak
garala? Ezta bidezkua euzkotarrak zauri
ixugarri ori kendu gura ixatia, geure lurrian
datzan zauri on atzindugura ixatia, bijotzian eruango bageu minduten gauzan
ezkero? Zuzena ez ete-da, ba-euzkotarrak
sendi bakarrean alkartutia bein da betiko?
Atzerritarren artean banandu barik bixi
diran beste ludiko erri gustijak baño txarraguak zegattik ixango ete gara? España eta
Franceren artian gudu bat ixango balitz,
zer egingo geunke euzkotarrak? Anayak
anaya erailgo leuke? (Belaunbiko) Jauna,
eztozu ulertuten odolak eta ixadijak, Jaungoikuak berak alkartuten gauzala eta
genre zanetatik dabillan odolaren erruba
eztaukogu? (Ixilik geratuko dira).
BAZKAIZTEGI: Eta oneri zer erantzungo dautsozu
gudalburu orrek?
GUDALBURUA: Epai-maya asmua-artutera dua.
(Baldakiro jagitten da eta gurutza lurrera
jauoten da).
BAZKAIZTEGI: (Artuko dau eta mai-ganian imin-
den dau) Gurutza lurrian! Dirudijenez
zuzentasuna be lurrian dabil.
GUDALBURUA: (Aldenduten dala) Guazen Barkaiztegi. (Gudalburuba eta buruzagi bijak ikuslien ezker-aldeko atetik aldenduten dira).
BAZKAIZTEGI: (Belaunbiko eguan Argidun jasoten
daula) Jagi adi Josebatxu, lurrian entzunda
egoteko astirik lar eukiko dot-eta.
ARGIDUN: (Zutunduten dala) Bai ain matte dodan
neure lurraldian!
BAZKAIZTEGI: Ezadi neketu zeben zuzentasuna
erakutsi nairik; errasoyakaz ezkara zentzunduten izkillubakaz baño. (Ezkerreko
atetik dua) Kanpuan egun-sentija argittuten argittuten dua. Leyoko leyar triskatubetatik larrosazko argija sartuten da. Argidun, Ganitz eta Saltakaballo argiaren deyari erantzungo baleuskije lez leyoruntz
duaz).
LENENGO GUDARIJA: Buruko amesak kendu egixak
Karrete, i lako gixon txikerrak etxakoez
atsegin emakumiai. Okotzeragiño eldu biar
yakek, gitxijenez. Gixon antzeko bat baño
ezaz.
BIGARREN GUDARIJA: Baña zer diñok ik, ilda dagon
artxo baten begijakaz? Begi-ninijak koliko
bategaz daukozakala dirudik eta. Petroleo
onek bigarren Elixabetek baño arrokeri
andijaguak yaukozak.
LENENGO GUDARIJA: Gura dokana, baña jolasetan
baserriko neskakin dantzan egitten yokana
neu nok.
BIGARREN GUDARIJA: Dantzan euk, baña euren
basetxera lagunduten yautzekana neu
nok. Eta artegatuteko diran txakurrak langua az... baña eiztarija neu nok. (Argi-argittuten da. “Itxarkundia”ren eresijak
entzungo dira urruneko zarata bigunak bailiran).
GANITZ: Ara Argidun; eguna argittuten da; iñoiz
ezta goxeko argirik ain zoragarri sortu
ixan, laster Oriko goi-edertuba agertuko
yaku. Bera nor litzaken lurralde onetan beti
azke bixi ixateko!
ARGIDUN: Eta geure basarrijetan eztabe ezertxu
jakingo minduten gauzan onaze bixi onetzaz!
GANITZ: Geure ameak igarriko dabe zerbait;
euren semien gauzak urrunetik ikusi ta
entzuten dabez amearen bijotzak.
SALTAKABALLO: Neuriak gustija jakingo dau;
gaxua an goyan dago...
ARGIDUN: Itxartuten diran mamorruak mendijak
dirudije!
GANITZ: Ara basetxe zuri ori; begijak daukozala
dirudi... barre dagisku...
SALTAKABALLO: Neuria baltzagua da, itxasonduan datza, emetik urrun-urrun... bideertzan... lander bat legetxe...
GANITZ: (Gauza ixugarri bat ikusi baleban) Gixon
bat! Gudarija eztan gixon bat! Azke! Oyezkua dala dirudit!
SALTAKABALLO: Bixitza-erdi emongo neuke azkatasunaren ordez!
ARGIDUN: Euzko-lunaldia... euzko-lunaldia... gustijetan ederrena... neuria zaralako! (Ixillunian galdu dua eresija. Gudalburuba ta
buruzagi bijak sartuko dira, euren atzian
Barkaiztegi dator, baña zelako itxura dakanen! Mai-onduan jarriko dira. Argidun,
Ganitz eta Saltakaballok eztabez ikusi,
leyora adi dagozalako).
IRUGARREN GUDARIJA: Lauziriko bat eneuke iru
orein bixitzeagattik emongo; epallak itxura
txana dakarre.
GUDALBURUA: Errudunak aurreratu bediz. (Ikeraz
itzulitten dira) Epai-mayak oraintxe bere
epaya irakuniko dautzube. (Gudalburuba
jagi tta burutzik jarriko da. Barkaiztegi eta
buruzagijak aren antzera dagoz. Zaindari
dagozan gudarijak tinko dagoz eta burutzik).
ARGIDUN: (Oyuka larrijaren larriz) Zegattik burutzik zagoze?... Ilgo gattuzube? Ez, aberiak
legetxe ezkattuzube erailko!... Ludi osuak
entzun dagijantzat diadar-egingo dot...
egingo dozuben lango txarkerija egitten
laketu eztagitzuben... Gixonak erailten
dozubezan batzuk baño etzarie!... Koldarrak, gudari-jantzijakaz jantzitta gixonak
erailten dozubezalako! (Derdittizeduzko
diadarrakaz) Euzkuak!... Geure aberrija
matte dogulako erailten gattubez eta erdu
zadixe azkatutera.
BAZKAIZTEGI: (Beraganuntz dua ta eskutik oratuten dautso) Baretu zadi Josebatxu, onuzkero ezer ezin egingo zeinke! Kementsubak
legez ezaxol zagoz eta Josuk legez gurutza
artu egixu zuzentasunaren aurka emoten
dautzugun-amen...
ARGIDUN: Baña geyago ezin dot, Gorka jauna;
zoratuko nazala uste dot!
BAZKAIZTEGI: (Bere tokijara itzuli da) Euzkuak
amairarte; ezegixube aiztu! (Itz oneik
entzutean irurak jagitten dira kementsu
atan be).
GUDALBURUA: (Lenengo buruzagijari) Epaya irakurri egijezu.
LENENGO BURUZAGIJA: (Nausikiro dirakur) Lekometatar Joseba. Eizagirretar Imanol eta
Lekorretatar Ganitz; Gudu-epai-batzarrak
epairik laburrenan epattu-ostian eta zeben
atzalpenaen bittartez errudunak zariela
egiztau-ostian geure bakaldunaren kaltezko ogenik andijenaren gaizkinetzat autetsi-
tten zattube, geure aberrijaren eta Jaungoikuaren aurkako...
ARGIDUN: (Amorruz) Guzurra! Jaungoikuaren
aurka zebek zabiltze, edozelako gaiztakerija egitteko bere ixen donia artuten dozuben orreik!
GUDALBURUA: (Ukubilkada bat mai-ganian joten
daula) Ixilik zagoz! (Gurutza barriro maipera jausten da).
GANITZ: Zeben ogenaen eginkide eztaula ixan
gura atzalduten dautzube.
BAZKAIZTEGI: (Errukijor aurreratuten da) Erruki
zadi ene gudalburu ori, azketsi egijezu!
SALTAKABALLO: Emen azketsi dagikegunak geu
baño ezkara, zuben azkespenik eztogu
gura!
GUDALBURUA: Bein ixilddu zadiz. (Lenengo buruzagijari) Jarrai!
LENENGO BURUZAGIJA: Geure bakaldunaren ixenian epattuten zatubegu...
BAZKAIZTEGI: (Epai-mairagiño aurreratuten dala)
Ludiko laterri eta bakaldun gustijen ganettik dagozan kistar mattasunaren eta gixaraben ixenian eskatuten dautzut ene
jauna, gogai guren baten jarrai juan diran
gaste onei parkatu dagijezubela. Gudarijari barik gixonari dei-egitten dautsot, erijotzea dan bilddurgarrija dakijan gixonari.
Baña erijotzea gastaruan dan bilddurgarri
dakijanari. Zeure bijotz berakor orreri
deika naukozu, gaste onein erijotzeak iru
ama gaxoen bijotzak zatittuko dauzalako,
iru euzko-sendi on... errurik eztaukoelako.
(Belaunbiko) Bixitza onetan enaz iñoren
aurrian belaunbikotu! Baña zeure aurrian
gaur belaunbikotuten naz neure-neuriak
diran iru euzko-anai onein azkespena eskatu, emon-eragin dagitzudala odolak eskatuten daustalako. Neure abendakuak diralako, euzkotarrak banandutean abenda au
abendarik gaxoena egitten daun mugearen aurka jagi dira-ta zigortubak ixango
diralako! Euzko-lurralde osuak eskatuten
dautzu, ene jauna bixitza oneik adittu dagixuzala, gixurentzat onuzkero gurtuten dauzalako.
GUDALBURUA: Barkaiztegi, jadi zadi; azkespenerako belubegi da. (Ixillunian zarata bat be
ezta entzuten, onetan Barkaiztegi, geldiro
eta buruba makurtuta lengo tokira dua).
LENENGO BURUZAGIJA: (Abots geldiz) Bakaldunaren ixenian izkilluben bittartez iru ordubarru erail zagijazala, epattuten dogu.
(Esku-artian aurpegija daukola Barkaiztegi
jarlekuban jausiko da. Argidun, Saltakaballo eta Ganitz ikeraren ikeraz atzeruntz
duaz, leyo ondoko ormaragiño. Zain dagozan gudarijak moltsoka dagoz euren aurpegijak ixututa bailiran. Gudalburu ta buruzagijak aldenduteko eran dagoz).
GUDALBURUA: (Abots sakonaz bigarren buruzagijari) Gertau dagijezala.
BIGARREN BURUZAGIJA: Jon abea atzo aldendu zan
eta larunbata egunerarte ezta etorriko,
ene gudalburuba.
GUDALBURUA: Orduban!... Au ezpiarra!
LENENGO BURUZAGIJA: Zein gudarijak ixango dira?
GUDALBURUA: Tokaten yakenak!
BAZKAIZTEGI: (Bixikiro) Ori ez; euzkuak badira,
ez! Anayak anairik eztagijala erail.
GUDALBURUA: Gaztelarrak baño eztadixala ixan,
ba. (Gudalburuba eta buruzagijak aldendu-
ten dira. Iru epattuben aurrez-aurre igaroten diranian, oneik arro-arro begiratuten
dautse).
SALTAKABALLO: Gero arte, an alkar ikusiko gara
begiz-begi!
ARGIDUN: Euzkotarrak, ez españarrak!
GANITZ: Euzkotarrak, parantzetarrak bere ez!
(Gudalburu ta buruzagijak duaz).
(Sortu-barri dan eguzkijaren izpijak
leyotik sartuten dira ta areto txirua
edertuten dabe. Barkaiztegik gurutza jasoko dau ta adi-adi dagokijo).
GANITZ: Ara Argidun, geure aberri osua argijak
zelan diz-diz edertu daruan! Azkatasuneguzkija ete-da? Geure erijotzea argituko
dauna! Egunen baten, biar ba... (Ezerezetik
sortuko bailitzan zerutar abestalde baten
otsak entzuten dira. “Itxarkundia” abestuten dabe, itxaropen ereserkija legetxe).
ARGIDUN: (Eguzkijari otoika zeruko agerpen bat
ixango balitz) Azkatasun-eguzkija!... Azkatasun-eguzkija!
(Gurutzari begira beti) Odolezko
oñatzak alperrik itxi zendubezan onak!
ARGIDUN: Azkatasun-eguzkija, aberrijagattik dan
erijotzean argittu gagixuz!
BAZKAIZTEGI: Geure onerako zulatubak ixan zintzen eskubok!
ARGIDUN: Geure odola euzko-lurraldian jausiko
danian lotan datzan abendea iratxartu
dagijala egixu.
BAZKAIZTEGI: Zabalduten dan bularra, mattasun
zaurija!
ARGIDUN: (Belaunbiko) Euzkotar gustijak aberrijaren mattasunean matte-ixan dadixala
egixu!
BAZKAIZTEGI: Eztozu erailko, agindu eben españak!
ARGIDUN: Geure Jaungoikuaren eguzkija, euzkolurra argittu egixu!
BAZKAIZTEGI: Buru saminduba, azkespen gogaiz
betia!
ARGIDUN: Aberrijaren eguzkija zeugattik ildden
garanoi-argi-egiskuzu.
BAZKAIZTEGI: Ikusi dagidala, jauna!
ARGIDUN: Azkatasun-eguzkija, ludiko ederrena!
BAZKAIZTEGI:
BAZKAIZTEGI: Neure aberri egizkua ezagutu dagi-
dala!
ARGIDUN: Geure illen eguzkija! Azkatasun-eguzkija! (Antzoyala jausten da “ Itxarkundia”
entzuten dan artian. Aintzazko abesti bat
legez entzungo da).
BIGARREN ANTZEZKIJA
(Egun beratako goxeko seigarrena
da. Argi ta alai itxartuten dira zelayak eguzkijaren izpijetan bigundurik.
Urruneko mendijak urreztauten dauz
argijak. Euzko-lurraldia ederrago
iñoiz etzan ixango. Lau gudari bi
bikotan ara-ona ibilli dabiltz antzokijan. Bi alde batera duezanian bestiak bestera duaz).
LENENGO GUDARIJA: (Ikusliaren eskumako aldetik
sartuten dala) Ogeigarren urtian, gaurko
lango egun eder baten... Erijotzea dan ittuna!
IRUGARREN GUDARIJA: Eurek batez-bere ain matte
aberrija dabenak! Zorigaiztokuak!
LENENGO GUDARIJA: Gudarosteko gaxuenak ziraneta!... Beti bakarrik... iñok ulertuten eztaun
izkuntzean mintzatuten zirala. (Ezkerretik
aldenduten dira).
BIGARREN GUDARIJA: (Ikuslien ezkerreko aldetik
sartuko dira) Ametsak kendu egixak, geure
buruba dan gudarijak ezpatea jauoko daunian erailgo doguz. Egitten doguna gixonak
erailtia dala, ondo yakiguk baña... Gudari
ixateko biarrezkua koldarkerija yoguk.
LAUGARREN GUDARIJA: Egija dok: izkillubak eta
ostarantzekuak eurrez yoguzak, baña
geure naimenaren jaube ezkozak.
BIGARREN GUDARIJA: Dantzan dakijen tximinuak
legetxe! (Eskumatik duaz).
LENENGO GUDARIJA: (Eskumatik sartuten dira)
Gibel andiko gixonak dozak. Gudu-epaya
amattu dokanian ittuntxu egon dozak,
baña beriala sendotu dozak. Gero otoi-egin
yuek eta euretariko bi abesten eztozak asi,
ba, ta irugarrenak dantzan egin yok...
“Bana oindiño dantzan eta abestuteko
gogarua daukozube?” ittaundu yautset.
Eta euretariko astokilloenak erantzun
yaustak: “Eta zegattik ez? Geu baño besterik eztala il ludi onetan dirudi-edo. Iltia
agura gustijak be ondo dakije, ta nasainasai egin be”.
IRUGARREN GUDARIJA: Españarrak ezirala dinuenian egi galanta diñoe. Abenda bakanan
bateko semiak dozak. (Ezkerretik duaz).
BIGARREN GUDARIJA: (Ezkerretik sartuten dira)
Bilddurtijak baño ezkozak... Baña beste
lagun batek jarrai gura ba-yaustak ezkayoezak iraunduko.
LAUGARREN GUDARIJA: Eu baxen gixasemia nok
eta gura dokana egingo yuaguk!
BIGARREN GUDARIJA: Lenengo irana egingo daukubenian, txorijak barik gixonak gozakala
erakutsiko yautzubeguk.
LAUGARREN GUDARIJA: Lagunai esango yautzubeguk arazo onetan geure kidekuak ixan
dadixan.
BIGARREN GUDARIJA: Ortxe yatorzak bi orreik! Diadar egingo yautzubeguk. (Lenengo eta irugarren gudarijak eskumatik datorz).
LAUGARREN GUDARIJA: Tira, papauok, erduze arin!
LENENGO GUDARIJA: Zer dok, bilddurtijok? (Alka-
rregaz).
Onetzaz jardungo gozak.
Txakurren mantsotasuna alde batera jaurti
biar yoguk. Zor yauskubena ordaindu biarrian iraundu eta joten gattubezak eta ezerezagattik espetxian gozak. Gixonari zor
yakon aintza etxubek zapaldu biar aurrerantzian.
IRUGARREN GUDARIJA: Ori dok itz egittia, ori!
BIGARREN GUDARIJA: Lenengo irana entzun ordukoxe ostez-oste egingo yuaguk.
LENENGO GUDARIJA: Neuk bere bai!
IRUGARREN GUDARIJA: Gudalburuba lez bera bada
be bai!
LAUGARREN GUDARIJA: Eta gustijok batera!
Kementsubak garala erakutsi biar yuaguk!
BIGARREN GUDARIJA: Gudalburu papau orrek zeozer esan dagistala ia!
LENENGO GUDARIJA: Edo buruzagi lixun orrettariko
batek!
GUDALBURUA: (Ezkerreko aldetik sartuko da bera
lagun bigarren buruzagija datorrela) AstoBIGARREN GUDARIJA:
tzarrok! Txorimaluak legetxe zer-dagixube
emen? Lerdo antza dozube! (Lau gudarijok
ixilik, ba, ixilik dagoz adurra darijela, itz
erdi eztinoe).
BIGARREN BURUZAGIJA: Gudalburubaren aurrian
zagoze-ta tinkotu zadixe papau galantok!
(Lau gudarijok tinko-tinko dagoz ixututa
dagozan gixonak legez).
GUDALBURUA: Ia zeben lanetara alperrok! Arin
gero, ezpa-bere espetxeratuko zattuet!
(Bustana ankartian daruan txakurra legez
arin duaz) Lotsa-galduko onei olakoxe azikerea emon biar yake, osterantzian kukuegingo dauskube!
BIGARREN BURUZAGIJA: Ene gudalburuba! Euzkotarrak zalatu dauzan Cadizittar orregaz zer
egingo dogu? Ortxe ditxaro, aurrera datorrela?
GUDALBURUA: (Bilddurrez) Goikua-arren ez olakorik! Gura dauna emon egijoxu baña eztagidala ikusi... Iru gaste orrein begijak adi-adi
yagodaz. Neure barrunbia artegatuten
dabe... Ixugarrija da! (Eskubakaz estaldu
dauz begi bijak).
BIGARREN BURUZAGIJA: (Barreka) Ezerezeko ame-
tsak, gudalburu ori! Lorik eztozu egin eta
kirijotsu zagoz...
GUDALBURUA: Ez, ez ona buruzagi ori...
BIGARREN BURUZAGIJA: Amaikatxu gauza ikusi
dauzan zeu tango gudalburu bat ezin ikeratu datteke oraingo gixerailketa bat gorabera.
GUDALBURUA: (Ikaraz) Ixilik zagoz, ixilik! Toki
gustijetan iru orrein begijak ikusten dodaz
ikusi, euzkotar zoro orrein begijak! Odolezko sei ixar lako begijak!... Bilddurgarrija
da!
BIGARREN BURUZAGIJA: Baretu zadi baretu! (Ixillunia ixango da ta bittartian bijok ara-ona
dabiltz).
GUDALBURUA: Eta beste euzkotarrak, zer diñoe?
Zer dagije?
BIGARREN BURUZAGIJA: Zer esango dabe, ba: ixilik
jasan. Lenengo zarata bat egingo dabenian
beste onein bidez juango dirala ondo dakije-ta... Etoi orrein gorpubak ikusiko dabezanian bare-bare geratuko dira. Odolaren
bidez ondo ikasten dira ikaskixunak...
Eztakit, ba: enago artez. Geure
bixitzea be toki onean ete dago gero...
BIGARREN BURUZAGIJA: (Barre-zantsua dagi) Ezegixu ardurarik ixan, neure gudalburuba...
Gudari onein eta berunezko gudaritxuben
artian alderik eztago. Gudari-etxietan sartuten diranian gogua kenduten dautsegula
eztakixu? Geuk gure doguzan gogayak
baño eztaukez geure ikurrinak eurenak
dira, geure uskurtza euren uskurtza. Aberiak baño ezerezago dira: geure morroyak.
Katea, samastuma eta abestija daroez,
goguen eruan be. Eta orru egitten dabenarren, zigorra daukogu-ta... Gudalburu ori,
jopuban bilddur ezkara ixan biar.
GUDALBURUA: Jopu-gogua daukonaren bilddur ez,
baña beraz gura eztaula gogua jopututen
daukonaren bilddur ixan biar gara... Euzkotarrak olakoxiak dira...
LGO. BURUZAGIJA: (Izketa orren asijeran sartuko
zan eta joranez entzuten ixan dau entzun)
Eztago zalantzarik. Eta gudari-arabak alde
batera jartitten dauzana idoro nai ba-dozube, ez gudari-artera juan: or dago BarkaizGUDALBURUA:
tegi. Bakaldunaren gudaroztien buruzagija.
Edonoren aurrian bere gogai lotsagarrijak
atzalduten dauz. Buru diranak on egitten
ba-dabe. Menpekuak zer egittia gura zendukia, ba?
GUDALBURUA: Barkaiztegi gixon zurra dogu.
BIGARREN BURUZAGIJA: Zur antza euki gura ixango
dau baña azalez barik barruz begiratu
ezkeruan bixi-nai daun lotsa-bako bat baño
ezta ixango. Bere ausardikeri on ta egijari
zuzenduten dautsozan itzak azikera txarra
daukonarenak baño eztira. Aurrez-aurre
egijak esatia atsegin yat, baña azikerea
daukodan ezkero ixilduten naz.
GUDALBURUA: Lotsabakokerija deritxazun ori,
bere ustiak atzalduteko kemena ez ete-da?
LENENGO BURUZAGIJA: Au ixan edo bestia ixan,
Barkaiztegiri ezin laketu geunskijo olako
matxinada-lanak zabaldutia. Euzkotar
artian batez-bere ondorengotik txarrenak
sortuten dauz.
BIGARREN BURUZAGIJA: Oraingo azurtegi baten
ixan biar leukien iru etoi orrein aldez lotsa-
barik mintzatuten da eta errasoya daukela
sarri esan darua. Ezin, jasan geinke!
GUDALBURUA: Bere abendakuak dira-ta: parkatu
geunskijola.
LENENGO BURUZAGIJA: Baña bakaldunaren aurka
dinuazenak ezin parkatu geunskijo ez. Ezin
parkatu geunskijoz geure jantzi onen aurkako zantarkerijak. Euzkotartxu on be biar
dan lez asi badagigun...
BIGARREN BURUZAGIJA: Ganera pittian-pittian
gudu-arabaren aurkako egittadeak egon
daruaz. Bestiak legetxe au be zigortau biar
dalakuan naz.
LENENGO BURUZAGIJA: Egija esateko, ene gudalburu orrek, begi onegijakaz begiratuten
dautsozu Barkaiztegiri eta gura dauna egitten itxitten dautsozu.
GUDALBURUA: (Asarrez) Olakorik ezin entzun nengike! Gudaltzan eztago betargittasunik!
Eta au erakusteko oraintxe aginduten dautzubet Barkaiztegik egingo dau lenengo
okerra ikusiko dozubenian zigortau dagixubela. (Une onetantxe Barkaiztegi sartuko
da. Bera ikustian iru gudarijak zer egin
eztakijala dagoz eta eztira mintzatuten zer
egin eztakijanak legetxe).
GUDALBURUA: (Juan dua) Tira, tira lo apurtxu bat
egingo neukian ikusten nua.
BAZKAIZTEGI: (Ezaxol) Ezin egin ixango dozu
gudalburu orrek: Txintxoneri ekin egijozu.
GUDALBURUA: Txantxetarako enago. Barkaiztegi.
(Eskumatik dua).
BAZKAIZTEGI: (Buruzagi bijai itz-egitten dautsela)
Lengo izketaldijari jarrai egijezu ene lagunok.
LENENGO BURUZAGIJA: Oraingo amattuba zan.
BAZKAIZTEGI: (Uste txarrez) Leoyaren okelea
jaten txakurrak egozan. Baña au bera etorri zanian txakurrok igesiri emon yakozan.
BIGARREN BURUZAGIJA: Leoya, zeu zara, bai-ba.
LENENGO BURUZAGIJA: Eta txakurrak geu bai-ba.
BAZKAIZTEGI: Eta okela zatija neu: bai-ba. Zubek
jaten zengozen okela zatija.
LENENGO BURUZAGIJA: Ezer estaldu biarrik eztaukogu. Zeure abertzaletasun ezaren eta
gudaltzako esakalkerijotzaz mintzatuten
ixan gara.
Biar ba larregi biar ba gitxijegi.
Neurrijan ezkagoz.
BIGARREN BURUZAGIJA: Eta sarri sonean darozun
jantzi orretzaz aztuten zarala...
BAZKAIZTEGI: Zinistu egiztazu gudaldantzi onek
aztun larregi daukola neuretzat. Askotan
uste ixaten dot burnizko arkondara baten
sartuta nagola eta neure naimena be lotuta daukodala.
BIGARREN BURUZAGIJA: Laster arteztu dagikozu
ori.
BAZKAIZTEGI: Ba-dakit. Baña gauza gatxa benetan ori egitteko prestegotia.
BIGARREN BURUZAGIJA: Bakalduna eta aberrijari
egin zeuntsen zina aztu dozuz!
BAZKAIZTEGI: Eurek eginiko zinak gordeten dabezan egin yakezan zinak baño eztira oniritzi
biar. Eta edestijak gauza bat erakusten
dausku: Borbondarron bijurkeri onenan
ixan dala Jaungoikuaren eta Lagibatzaren
ixenian zinausliak ixatia.
LENENGO BURUZAGIJA: (Adorez) Barkaiztegi, zeure
itzak neurtu dagixuzala eskatuten dautzut.
BAZKAIZTEGI:
BAZKAIZTEGI: Itz batzuk ezin neurtu ixaten dira
Egija baxen andijak diralako.
BIGARREN BURUZAGIJA: Baña gauza gustijen ganetik aberrija dago.
BAZKAIZTEGI: Gaur goxetik zelako zalantzak daukodazan Aberrijatzaz jakingo ba-zebe!
Orain arte uste neban gixonak bananduteko muga bat baño etzala eta gixon batzuk
bestiak erail dagijezan. Baña gaurko eguzkijak untzatu daustaz bularrean artegatasun eta urdurizko izpijak. Eta neure goguan
argi bat dabil lanuak uxatu gurez. Lengo
aberribako gixona nintzan, aberri gustijak
bardinak yatazalako; baña eguna egin
danezkero neure eginko aberrijaren billa
ibilli nabil zinizte-bako gixonak Jaungoikua
arkittu gura ixaten daun legetxe... Zinistuten dot Jauna, baña sendotu egixu neure
kikiltasuna! Goizparkijan irakurten dogu.
Itz oneitzaz oldoztuten nentorran zubekanuntz.
BIGARREN BURUZAGIJA: Oldozlari jarrai egixu, baguaz-eta.
BAZKAIZTEGI: Obe da, ez ninduzuke ulertuko-ta.
BIGARREN BURUZAGIJA: Bai, ba, astokilluak garata.
BAZKAIZTEGI: Euzkotarrak etzarielako. (Gudalbu-
ruba urten dan tokittik buruzagi bijok, be,
urtengo dira) “Erijotzeak eztaust bilddurrik
emoten, bere bittartez egija ikusiko badabe, ez oneik, geuriak baño”, Argidunek
esan dauzan itzak barruban irarritta geratu
yataz!... Ikeragarrijetan ikeragarrija eurak
egitten daben opalben au! Egija da Jauna?
Iru baserrittar gaxo orrein lenengo jarrallia
nerau. (Oldozlari dago. Azken-aldetik,
basetxeko alaba bat agertuko da bere
eskubetan paketetxo batzuk dakarzela.
Amazortzigarren urtean dabil. Bilddurrez
aurrera dua. Izketaldija asi-arte mattasun
eresi bat entzuten da).
BASERRITTARRA: (Bilddurrezko abotsaz) Jauna...
buruzagi jauna! (Abots zolijagoz Barkaiztegik eztautsolako entzun) Buruzagi jauna!
(Barkaiztegik buruba itzuliko dau) Azketsi
egistazu jauna...
BAZKAIZTEGI: Bilddur-barik itz-egizu. Euzkotarra
naz. Zeu bere bai, ezta?
BASERRITTARRA: Otsondo basetxeko alabea naz.
Maya-ondokua.
BAZKAIZTEGI: Eta zelan dozu ixena?
Eguzkiñe deriste. Lazkoz eta
Arrayoztar Eguzkiñe. Geure basetxiaren
ixena Urtso-ittuna da.
BAZKAIZTEGI: Urtso ittuna. Ixenaren txukuna!
EGUZKIÑE: Baña etxe alaya ta politta dogu.
BAZKAIZTEGI: Eta zer gura-ixango zeunke, ba?
EGUZKIÑE: Gudari bat ikusi gura-ixango neuke...
(Begijak lurreratuz) Lekorretatar Josebatxu...
BAZKAIZTEGI: (Ikeraz) Argidun?
EGUZKIÑE: (Alaikiro) Ezagututen dozu, ezta?
BAZKAIZTEGI: Asko... Bere arrebea ete zara?
EGUZKIÑE: Ez jauna.
BAZKAIZTEGI: Lengusiña?
EGUZKIÑE: (Zer erantzun eztakijala bera jatsiko
dauz begijak) Bai...
BAZKAIZTEGI: (Irri-barreka) Gixon baten lengusiña
dala emakumiak diñuanian eta begijak
lurreratuten dauzanian aren ezkongaya
dala erakusten dau. Ezta Eguzkiñe?
BASERRITTARRA:
Egija da, jauna... Bere ezkongaya
naz... Ikusi negike?
BAZKAIZTEGI: (Zer erantzun eztakijala) Eztakit,
ba... Gudaltzan danian...
EGUZKIÑE: (Mesedeske) Bera ikuste-arren beste
barik urrunetik etorrija naz.... Unetxu bat
baño ezpa-da bere.... Unetxu bat. Gura badozu ikusi neike...
BAZKAIZTEGI: Matte dozu?
EGUZKIÑE: Neure bixitzea baño mattiago. Zer
enagike beragattik!
BAZKAIZTEGI: (Buruba laztanduten dautsola)
Eguzkiñe gaxua!
EGUZKIÑE: (Ikaraz) Txarrik jazoten ete yako? Zauriz datza?
BAZKAIZTEGI: Basetxetik urten zan egunean
baxen sano dago.
EGUZKIÑE: (Labankeriz) Esan egijozu, arren, etorri dedila.
BAZKAIZTEGI: Itxadon egixu. (Arinka aldenduten
da eskumatik).
EGUZKIÑE:
(Bakarrik geratuko danian Eguzkiñek
itxiko dauz bere gauzak. Ara-ona
begira dago, bilddur balitzan.
Goneak jaso-ta antzikurriño bat atarako dau sakeletik. Antzikurra txikerra dan ezkero aurpegirik ezin ikusi
dau ta aleginak egitten dauz. Uliak
orraztuten dauz, gorantza, goneak,
abarkak eta jantzi gustijak atonduten dauz eta ondo dagola uste daunian antzikur txikerra gorde darua.
Antzokijan ara-ona dabil, arro ibilli
bere gero. Eresi samurrak entzuten
dira. Eskubak azke dauzala Argidun
agertuko da. Ezguzkinek eztau ikusiko).
ARGIDUN: Eguzkiñe! Sulexa onetara zetan etorri
zara?
(Arin eta alai duakijo) Sulexa zeu
zagozan tokija? (Ittun geratuko da) Zurbil
zagoz Josebatxu! Gexorik zagoz?
ARGIDUN: Ez, Eguzkiñe! Gudaltzako bixitza au
gogorra da ta. Zeu, ostera, iñoiz baño polittago zagoz.
EGUZKIÑE:
EGUZKIÑE: (Pozaren poza barreka) Matte naben
zeure begi orren ametsak! Igazi dodazan
egun ittunak jakingo bazeuz ezeunke olakorik esango. Uste ixango zeunkezan
gogairik gorrijenak bururatuten ixan yataz.
Eta buruban arantzak euki ba-neuzan legetxe oeratuten nintzan. Ain matte-matte
zaut Josebatxu!
ARGIDUN: Eta neure bijotz barruban zaruat deuntxu bat ixango bazintz lez. Itxaropenezko
argi bat da zeure gomutapena neure zoritxar onetan, eta beste ludi obe batera
narua. Eta gabaz —emeko gabak diran ittunak ene Eguzkiñe!— zeugan oldoztuten
dodalaluak artzen nau. Zeure eskubak
neuriak bat-eginda, ixilean mintzatuten
gara an Urtzoltunako bakian...
EGUZKIÑE: (Ittun) Argidun gaxua! Baña Mayako
txaunburubak gustija daki tta gudu au be
laster amattuko dala esan daust. Eta orduban beriala ezkonduko gara ta geyagotan
etzara olako gudu madarikatubetara etorriko. Eta gudu doniak dirala esango dauskube gero... Laster ezkonduko gara ezta?
ARGIDUN: (Oldozkor) Bai... Laster gudu au ama-
ttuko da, neuretzat beintzat. (Bere abotsa