🕥 30-minute read

Gipuzkoako probintziaren kondaira - 19

Total number of words is 3889
Total number of unique words is 1772
22.7 of words are in the 2000 most common words
32.8 of words are in the 5000 most common words
38.9 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  diranakin beteak Irun-aranzundik erretiraturik, Gipuzkoa barrura zijoatzela, zeñean ustebageko ikuskari
  onezaz arriturik zegoen, batez ere, Oiarzungo jendea.
  Bigaramun goizeko ordubietan Irun-aranzundik
  etorri zitzaien ordena bezpera arratsaldean Nafarraldetik jatsitako soldaduai, ezik, bereal-bereala aurkeztu zitezela mugaurpera guztiak osotoro; eta oei
  jarraio joan ziran berreun gizonezko Oiarzungo jaiotarrak armaturik Igerko Gaztelura, Jeneral Castelar jaunak esan bezalaixen, Redinek agintzen ziena egitera.
  Lagatu ere zituzten Errian beren lagun asko armatuak, bertako etxe eta biztanleen gordegarri ta laguntzalle, Españako tropatik igesturik litxarrerian zebiltzan soldaduai beren asmo galgarriak eragozteko,
  eta bear orduan deitzen zitzaioten tokira etsaiari erasotzera joateko.
  
  Izendatu ditudan berrean Oiarzuntarrak Igerko
  Gaztelura iristean, Redin jaunak begirune alaiarekin
  begiraturik, egin zien berai ongietorri guztiz maitagarria, esaten zielarik, ezen, atseden zezatela donarioz
  egun artan, zeña zan uztaillaren ogei ta seigarrena.
  Bañan estutasunak bearturik jarri ziran arratsalde
  berean Bidasoako ibaiaren ertzean berari konta egiten, Franzes baterien aurkez aurke, eta oek sutan
  gelditu ere bage ari zirala, egon ziran bertan garbo
  andiarekin bigaramun goiz arterañoko guztian, alderatzen zitzaiozkaten etsaiari tiroka erasoaz. Ikusirik
  Redin jaunak Gipazkoatar etorberri oen ausarzi ta pizkortasun aiñ arrigarria, biraldu zien berai egun artan
  Igerren ondoko baserri-etxe batera, bere errejimentuko lau soldadurekin txaal bizi bat, eta zagi-ardoa,
  beraren izenean jan ta edan egin zitzaten.
  Jeneral Castelar jaunak jakindu zebanean Franzesa sartu zitekeala aixa Baztan aldetik Oiarzungo mendiak barrena, agindu zeban, ezik, berreun Oiarzuntar
  oek, terzio ta beste laguntzarik bage joan zitezela
  beren Erriko mendietara, eta jarri zitezela Aritxulegi
  eta Biandiz bitartean Franzesari kontu artzen. Oiartzuntarrak beren Erriko mendi Aritxulegikora, Jeneral
  Castelarek agindu bezala, iritsi ziradenean, laguntza-
  
  lle joan zitzaiozkaten Andoaingo, Urnietako, Hernaniko, eta Astigarragako gizon ta mutilak armaturik; bai
  ta tropako miliziano banaka batzubek ere Marques de
  la Romana buruzari zutela.
  Uztaillaren ogei ta zortzigarren egunean Lesakako D. Ignazio Jazinto de Aldunzin Apaiz Kapillaua
  etsaiaren igesi etorri zan Oiarzuna, eta onek soldadu
  Baigorritarren agintariari entzundako barria ekarri
  zeban, ezik, Franzesak zebala asmoa egun beretako
  batean atakatzeko Españako tropa, Beobiatik, eta
  Baztan aldetik mendiak beera Oiarzuna jatsirik erdian
  artzen zutela. Alde aurrez artutako barri balioso au
  gaztigatu zitzaion berpertatik Sarjento nagusi Oiarzabali, eta D. Ramon Maria de Moya Konsultore Probinziakoari, baita oek ere denporarik galdu bage Jeneral
  Castelar jaunari eta Diputazioari; zeñak ordurako
  emanik zeukan ordena Gipuzkoako Erri guztietara,
  aitarren seme armatzeko. Bigaramun eguerdirako,
  zeña zan uztaillaren ogei ta bederatzigarrena, etorri
  zan Kolomera jauna Irun-aranzuna, eta jarri zan Arbelaizen etxean Caro Jenerala egondako leku berperean.
  Urrengo egunean etorri ziran zortzi milla gizon
  Irun-aranzundik Oiarzuna, gau hura bertan igarorik
  
  bigaramun goizean, zeña zan uztaillaren ogei ta
  amaikagarrena, Aritxulegi mendira igotzeko asmoan;
  bañan abiatu bezin laster, euri jasa andi bat asi zalako aitzakian biurta ziran ostera Oiarzuna.
  Abuztuko illaren lendabiziko goizean txit goiz
  Franzes martiztia asi zan mugitzen, eta atakatu
  zituen Españako soldaduak, Aldunzin Lesakako Apaizak esan zeban toki berperatik, eta batez ere Bidasoako ibaiaren me-une eta zubitik, zeña utzi izan zuten
  Españako soldaduak osorik, desegitea gogoratu ere
  bage. Alde bietatik beingoan erasotako estutasun
  onetan, guztia zan iskanbilla, zegarrera, ospea ta
  naspilla. Irun-aranzungo bateriak tiratzen zuten
  erruz; bañan etsaia nondik nora zebillen bear bezala
  ikustea bisuts ta laño itxiak eragozten zutelako, ezin
  izan ziran baliatu nai zuketekean bezala. Nazako
  aldean zeuden Suizoak eta terzioak iru aldiz eragin
  zioten esti alde artatik zetorren Franzes samaldari;
  bañan laugarren ekinaldian, etsaiari indar berriak
  laguntzalle etorri zitzaiozkalako, izandu ziran menzutuak; errendatu ere zituzten armak Suizoak, bañan ez
  terzioak; zeintzubek beren aekin lasterrean joan
  ziran, ibai ertzean, tiroka bizi bizi ari zirala ikusten
  zituzten anaia maiteai laguntzera.
  
  Españako tropa, ezin zezakeala deus egin etsirik,
  erretiratzen asi ta geroz, Gipuzkoako mutilak bakar
  bakarrik ari ziran Franzesari su egiten, zer irriskutan
  zeuden ezagutu bage, alik eta aurrealde ta espaldatik etsai talde andiaz inguruturik beren buruak ikusi
  zituzten arterañoko guztian. Eta orduan, zegoanari
  zegoen lekuan lagarik, beren azkardade ta pizkortasunaz fio ziralako, aldondu ziran Ietegi ta menditarteak barrena batzuek Oiarzuna, eta besteak Lezora.
  Orobat egin zuten Igerko gazteluan zeudenak.
  Tropa adrertuak samaldaka zijoatzen bide andian
  Oiarzundik gora Hernani alderontz. Oetako batzubek
  zetozen etsaiari noizik beiñ arpegi emanaz; eta berriz
  beste asko, etxeetan sarturik kutxa, armario, eta
  osterontzeko gordeleku guztiak puskaturik beretan
  arkitzen zuten gauza on-arkia lapurtzen zutela, eta
  bidean topatzen zituzten aur txikienerañokoai ere,
  diru ta janziak kentzen ziezatela, beste gaiztakeri
  asko egiñaz. Eta oraindik are mingarriagoa zan gaizgille biurri oen abotik enzutea, ezen, pozkida bete
  betean zijoatzela España barrura, Franzesaren menpean Gipuzkoa ikusten zutelako. Zeñean, Oiarzundik
  goragoko etxe batean arkitu zuten guztia ebatsirik
  zijoatzela, gisa onetan mintzotu zan soldadu bati ber-
  
  tako mutil gazte batek burduntzia tripatik sartu ta
  espaldan igarorik, leiotik saltaturik iges egin izan
  zien. Nai zuketekean etxe au erre, bañan etzuten izan
  betarik. Nork sinistu bear zeban, bada, Españako
  arraia gordetzera etorritako soldadu erritarkiak izan
  bear zutela aiñ esker gaiztoko billau odolgirodiak?
  Aritxulegi mendian zegoen jende apurrak ere lendabiziko atakean izan zeban erretiratu bearra, Franzes martizti ikaragarria goizeko sei orduetan gañera
  sartu zitzaielako. Itz batean, Hernaniz beetiko Erri
  Gipuzkoakoak gelditu ziran Franzesaren menpean.
  Erri oetako jende bikaiñ arki oña jaso altzezan guztia,
  beren etxe ta bizimoduai lagarik, irten zan Goizueta,
  Arano, Tolosa eta Azpeiti alderontz.
  Franzesa Irun-aranzunen sartu bezin laster sakabanatu zan Españako tropa beren buruzaririk aurrenengoetatik; eta Jeneralak aboztuko illaren irugarren
  egunean Tolosan, ozta ozta biribillatu zituen lau milla
  soldadutaraño. Oek egin zituzten iru edo lau irteera
  Billabona alderontz iduripengarri, bañan bereala
  igaro ziran Tolosatik zuzenean Nafarroara, Gipuzkoa
  buruzpide negargarrian lagarik.
  Probinzia leial aiñ maitagarria arkitu zanean
  Españako martiztiagandik laguntzarik bage gaztigatu
  
  zion Errege Jaunari, zer igaro zitzaion, nolako egoitza
  estura larrikoan arkitzen zan, eta Beraren Majestadeak esan zegiola zer bide artu bear zeban. Erantzun
  zion Erregeren izenean beraren Ministro Duque Alcudiako jaunak, ezik, Gipuzkoako Probinziaren leialtadeaz esker ondua arkitzen zala Beraren Majestadea,
  eta egin zezala egiñal guztia, edozein moduz, bere
  mugape goixoa garbiro gordetzeko.
  Bereala Gipuzkoa batu zan Batzar guztiakikoa
  egitera aboztuko illaren amalaugarren egunean Getariako Errira, D. Fernando Jose Romero ta Etxabeko
  jaun Diputadu nagusi orduan zegoena bertan arkitzen zalako, zeña zabartu bagetanik asi zan egun
  oetan Errege Jaunarekin Probinziaren serbitzorako
  bear ziran zuzenbideak artzen, Arabako Probinziari,
  eta Bizkaiko Jabedeari laguntza eskatuaz, laka andirik
  atera ezbazeban ere, Franzesa alderatuko etzitzaiotelako uste oso betean.
  Batzar andientsu au egin zeban Gipuzkoak Franzesak zekiela; zeñari adierazo zioten aldeaurrez, egin
  bear zutela guda kaltarkitsu onen zuzenbidea, beren
  Fuero onetsi maitagarriak osotoro gordetzen zituztela, al zitekean modurik oberenean. Probinziaren asmo
  bidezko au ontzat eman zeban Franzesak; eta Batza-
  
  rrak lendabiziko egunean izendatu zituen bere arteko
  gizonik jakintienak, eginkizun balio andiko au zer
  gisatan antolatu al zitekean beren iritzia ifinteko.
  Bigaramunean irakurri zan Batzarrean Jaun oek izkribuz egiten zuten azaldurea, zeñari guztiak oniritzi eta
  gorputz bat egiñik biraldu zioten Ekautu edo Diputaduakin Franzes Agintariari; eta onek Probinziaren
  eskaririk geienak ontzat ematen bazituen ere, laga
  zituen beste zenbait gauza bear bezala erabaki bage.
  Gipuzkoako Probinziak, bere gauza guztiak garbiroki nai zituenak bezala, igorri zituen Diputaduak
  ostera Franzesagana, onek illunpean utzitako gauzen
  argitasunaren billa; bañan ekarri zuten barria, ezik,
  Pinet Agintaria bere eginkizunetara joana zalako,
  luzatuko zebala erantzuerak egun batzubetan. Beragaitik Batzartar jaunak nor bere etxeetaratu ziran,
  alik eta Diputazioak berriz deitu arteraño; eta izan
  ziran otsegiñak berriro aboztuko illaren ogei ta bostgarren egunerako leneko Erri Getariakora.
  Egun berperean Batzar guztiakikoan irakurri izan
  zan Pinetek Gipuzkoako Probinziari egiten zion erantzuera; zeñetan ifinten zituen gauza batzubek Gipuzkoak ontzat ezin artu zitzakeanak, esaten zebalarik,
  ezen, ogei ta lau ordu barru eman zekiola berari adi-
  
  tzera, Probinziak zer asmo artzen zeban aren Agindearen baitan.
  Batzar andientsu au arkitu zanean Pineten aginde
  gogor aiñ epe laburrekoarekin, itzegin zeban bere
  artean, ezik, luzapenaren aitzakiarik izan etzedin,
  erabaki bear zutela itzbide balioso au bigaramunean
  zuzenkiro. Bañan etzuten izan lekurik, zergaitik goiz
  bereko sei orduetan Batzartar jaunak beren ostatuetan zeudela arrestatuak izan ziran Pineten aginduz,
  Franzes talde andia gauaz ixilik apropos Getariara
  etorririk.
  Berpertatik, ezertarako ere betarik eman bage
  ekarri zituzten Hernanira, non igaro zuten illaren ogei
  ta seigarren gaua. Emendik eraman zituzten urrengo
  gauerako Done Juaneko Errira, eta andik bigaramun
  eguerdirako, zeña zan aboztuko illaren ogei ta zortzigarrena, Baionako Gaztelugaitz edo Ziudadelara.
  Itxitegi iraingarri onetan sartu zituzten, bada,
  Gipuzkoako Batzartar jaun prestuak, munduko gizonik biurrien ta errebesenak bazirakean bezalako
  gogortasunean, zeren bidez eta zertara zeramazkitenik aipatu ere bage; bañan egun gitxi barru Pinetek
  eman zeban argitara paper moldizkidatuan, esaten
  zebalarik, ezen, Gipuzkoako Diputazioa, bere muga-
  
  peko jaiotarrak armaturik, Españako tropa ugaritu
  bitartean, saldukeriaz luzaerazo naiean zebilkiolako
  oarturik, arrestatu izan zebala bertako Batzar osoa
  Baionako ziudadelara.
  Denpora onetan guztiz barri txarrak zetozen Franziatik Gipuzkoako Batzartarrentzako. Aoa bete
  betean esaten zuten, bada, ezik nai zutela Pinetek,
  eta Cavaignactek Gipuzkoatik eramandako Batzartar
  guztiak baionetaz josirik bertan lagatzea; eta baldin
  Robespierreri bizia kendu izan ez baliote gillotinaren
  azpian egun aetan, alaixen gertatuko ere zala. Bañan
  gizon urgulloso odolgirodi au, esan dedan gisan illik,
  beraren ordez moderatzalleak Agintari jarri izan ziralako edo beste zuzenbideren batez, Gipuzkoako
  Batzartar jaunak urte bereko urri illaren zortzigarren
  egunean presondegitik libre ifini eta pasaporteak
  emanik biraldu zituzten beren Errietara, zeintzuben
  izenak eta bizilekuak ezarriko ditudan emen bat
  banaka.
  Donostiakoa: D. Fernando de Garaioa.
  Tolosakoak: D. Juan Ignazio de Amiama, eta D.
  Juan Aszensio de Garagarza.
  Azpeitiakoak: D. Franzisko de Enparan, eta
  
  D. Antonio de Urdapilleta.
  Azkoitiakoa: D. Jose Joakin de Iturbe.
  Segurakoa: D. Jose Luis de Agirreburualde.
  Bergarakoa: D. Jose Franzisko de Moya.
  Debakoa: D. Jose Joakin de Ormaetxea.
  Motrikokoa: D. Juan Bauptista de Andonaegi.
  Getariakoa: D. Juan Bauptista de Elizondo.
  Ondarribiakoa: D. Rafael de Kaikuegi.
  Errenteriakoa: D. Fermin de Iparragirre.
  Villafrancakoa: D. Martin de Berroeta.
  Zestoakoa: D. Juan de Irure.
  Zumaiakoak: D. Jose Manuel de Alzolarai, eta D.
  Pedro Ignazio de Zinkunegi.
  Zarauzkoa: D. Lorenzo de Asteasuinzarra.
  Hernanikoa: D. Jose Antonio de Zabalo ta Agirre.
  Andoaingoa: D. Juan Bauptista de Argote.
  Berastegikoa: D. Martin Jose de Garziarena.
  Elduaiengoa: D. Migel Joakin de Agirre.
  Beasaingoa: D. Jose Hilarion de Maiz.
  Asteasukoa: D. Jose Antonio de Zabala Konporta.
  Billabonakoa: D. Martin Jose de Ameztoi.
  Albisturkoa: D. Franzisko Ignazio de Etxabe.
  Alkizakoa: D. Jeronirno de Alkizalete.
  Alegeriakoa: D. Pedro Joakin de Berakoetxea.
  
  Ataungoa: D. Juan de Arrondo.
  Idiazabalkoa: D. Blas de Oiarbide.
  Oriokoa: D. Jose Antonio Azkue.
  Usurbilkoa: D. Martin Jose de Iarza.
  Oiarzungoa: D. Ignazio Bizente de Sarasti.
  Abalzizketakoa: D. Migel de Barriola.
  Pasaiakoa: D. Juan Jose de Kasares.
  Gainzakoa: D. Juan Bauptista de Olano.
  Probinziaren konsultore Don Ramon Maria de
  Goia, eta Don Joakin de Mendizabal, eta Sekretario
  Don Domingo de Egaña.
  Jaun prestu maitagarri Gipuzkoaren gordetzalle
  oek beren Errietan ikustean, bertako biztanleentzat
  izandu zan atsegintasun bete ezin geiagokoa. Bereala Franzesaren menpean etzeuden Errietako Buruzariak Batzar guztiakikora biribillaturik egiñeratu zuten
  bigarren batalloia bertako jaiotarrakin; eta izendaturik ifini ere zuten Diputazio berria, Fueroari dagokion
  bezala. Zeintzubek ongi armaturik joan ziran Billarreal, Bergara, eta Elgoibar inguruan arkitzen ziraden
  soldado Jeneral Rubiren tropakoetara, eta andik laster, Jeneral Cresporenetara. Gipuzkoako batalloi berri
  onek lendabiziko sualdian Franzesari Sasiolako ondo-
  
  an eman izan zion astinaldia, guztiz izandu zan gogorra ta andia.
  Gipuzkoatarrak modu onetan Franzesari erasotzen or emen kiski kaska asi ziradenean, Bizkaiko
  Jabedea eta Arabako Probinzia ernaitu ziran, noizbait
  bear ta, etsaia urreratuaz zijoakiotela ikustean, eta
  lenago Gipuzkoako Diputazioaren gaztiguaz jaramon
  andirik egiten ezpazuten ere, Franzesa ogei leguaz
  urruti zegoelako, gero artu zuten asmo sendoa, beren
  Errietako jendea armaturik Aizpa maite Gipuzkoarekin batean etsai iguindua lenbaitlen botatzeko.
  Bañan Españako troparen Buruzariak beste bideren
  baterako aginde ta ideak zituztelako, erretiratuaz
  zijoatzen Gaztela alderontz iru Probinzia oetan jostatzen Franzesari lagarik.
  Buruzpide negargarri onetan Gipuzkoa arkitzen
  zala, eta batez ere Franzesaren menpean zeuden
  Errietako jende leial urrikigarria, aboztuko illaren irugarren egunean arratsaldeko lau orduetan, zeña zan
  San Esteban Protomartir Oiarzungo Santu Godartari
  edo Patroiaren eguna, Erri onetako jendea bezperak
  emandakoan Elizaldeko plazan zegoela, ikusi zan
  Franziatik zetorrela oi ez bezalako korreo bat, bera
  eta beraren zaldiak erramu-besanga ostodunakin
  
  beterik pozkidaz oju egiten zebala Pakea Pakea, zeña
  sartu zan bertako posta-etxean. Bereala Alkate ta
  Andizkiak joan zitzaiozkan galdetzera zer barri zekarren, zeñak eranzun zien, ezik, Franziarekin Españaren arteko pakea egin zala Balénen (Basilea) uztaillaren ogei ta bigarren egunean, Paristik Baionara apropos biraldutako korreoak segurutzat adierazo zebanez; eta gaztigu pozkarri onekin zetorrela bera, Españako lurrean arkitzen ziraden Franzes tropai albiste
  gozo au ematera.
  Bereal-bereala, ixil mandatari Oiarzunen ifiniak
  zeudenakin, igorri zitzaien atsejingarrizko barri balioso au Iruñeko Erregeorde edo Birreiari, eta Gipuzkoako Diputazio berriari, zeintzubek illaren laugarren goizean goiz artu zuten pozkida bete ezin maitagarriagoa.
  Andik egun gitxi barru Franziatik izan zuten
  Gipuzkoatarrak, pakea zer gisatan egin izan zan errazoia, modu onetan.
  Tratado de paz.
  Su Magestad Católica y la República Francesa
  animados igualmente del deseo de que césen
  las calamidades de la guerra que los divide,
  
  convencidos intimamente de que existen entre
  las dos naciones intereses respectivos, que
  piden se restablezca la amistad y buena inteligencia; y queriendo por medio de una paz sólida y durable se renueve la buena armonia que
  tanto tiempo ha sido base de la correspondencia de ambos Paises, han encargado esta
  importante negociacion, á saber, Su Magestad
  Católica á su Ministro Plenipotenciario, y enviado extraordinario cerca del Rey, y de la República de Polonia Don Domingo de Iriarte, Caballero de la orden de Carlos tercero, y la República Francesa al ciudadano Francisco Barthelemi su Embajador en Suiza, los cuales despues
  de haber cambiado sus plenos poderes, han
  estipulado los articulos siguientes:
  1. Habrá paz, amistad, y buena inteligencia
  entre el Rey de España, y la República Francesa.
  2. En consecuencia cesarán todas las hostilidades entre las dos Potencias contratantes,
  contando desde el cambio de las ratificaciones
  del presente tratado; y desde la misma época,
  no podrá subministrar una contra otra, en cual-
  
  quiera calidad, ó á cualquier título, que sea,
  socorro ni auxilio alguno de hombres, caballos,
  víveres, dinero, municiones de guerra, navíos,
  ni otra cosa.
  3. Ninguna de las partes contratantes podrá
  conceder paso por su territorio á tropas enemigas de la otra.
  4. La República Francesa restituye al Rey de
  España todas las conquistas, que ha hecho en
  sus Estados durante la guerra actual; las Plazas
  y Paises conquistados se evacuarán por las tropas Francesas en los quince días siguientes al
  de las ratificaciones del presente tratado.
  5. Las Plazas fuertes citadas en el artículo
  antecedente se restituirán á España con los
  cañones, municiones de guerra y enseres del
  servicio de aquellas Plazas, que existan al
  momento de firmarse este tratado.
  6. Las contribuciones, entregas, provisiones,
  ó cualquiera estipulacion de este género, que
  se hubiese pactado durante la guerra, cesará
  quince dias despues de firmarse este tratado;
  todos los caidos ó atrasos, que se deben en
  aquella época, como tambien los billetes dados
  
  ó las promesas hechas en cuanto á esto serán
  de ningun valor. Lo que se haya tomado ó percibido despues de dicha época se devolverá
  gratuitamente, ó se pagará en dinero contante.
  7. Se nombrarán inmediatamente por ambas
  partes comisarios, que entablen un tratado de
  límites entre las dos Potencias. Tomarán estos
  en cuanto sea posible por base de él respecto
  á los terrenos contenciosos antes de la guerra
  actual, la cima de las montañas, que forman
  las vertientes de España y Francia.
  8. Ninguna de las Potencias contratantes
  podrá, un mes despues del cambio de las ratificaciones del presente tratado, mantener en
  sus respectivas fronteras mas que el número
  de tropas, que se acostumbraba tener en ellas
  antes de la guerra actual.
  9. En cambio de la restitucion, de que se trata
  en el artículo cuarto, el Rey de España por sí, y
  sus subcesores cede, y abandona en toda propiedad á la República Francesa toda la parte
  Española de la Isla de Santo Domingo en las
  Antillas, un mes despues de saberse en aquella Isla la ratiticacion del presente tratado, las
  
  tropas Españolas estarán prontas á evacuar las
  Plazas, Puertos, y establecimientos, que allí
  ocupan para entregarlos á las tropas francesas
  cuando se presenten á tomar posesion de ella.
  Las plazas, puertos y establecimientos referidos se darán á la República Francesa con los
  cañones, municiones de guerra, y efectos
  necesarios á su defensa, que existan en ellos,
  cuando tengan noticia de este tratado en Santo
  Domingo.
  Los habitantes de la parte Española de Santo
  Domingo, que por sus intereses, ú otros motivos prefieran transferirse con sus bienes a las
  posesiones de su Magestad Católica, podrán
  hacerlo en el espacio de un año contado desde
  la fecha de este tratado.
  Los Generales y Comandantes respectivos de
  las dos náciones se pondrán de acuerdo en
  cuanto á las medidas que se hayan de tomar
  para la egecucion del presente articulo.
  10. Se restituiran respectivamente á los individuos de las dos naciones los efectos, rentas y
  bienes de cualquier género, que se hayan detenido, tomado ó confiscado a causa de la gue-
  
  rra, que ha existido entre su Magestad Católica
  y la República Francesa; y se administrará tambien pronta justicia por lo que mira á todos los
  créditos particulares que dichos individuos
  puedan tener en los Estados de las dos Potencias contratantes.
  11. Todas las comunicaciones, y correspondencias comerciales se restablecerán entre
  España y Francia en el pie, en que estaban
  antes de la presente guerra hasta que se haga
  un nuevo tratado de comercio.
  Podrán todos los negociantes Españoles volver á tomar y pasar á Francia sus establecimientos de comercio, y formar otros nuevos
  segun les convengá, sometiéndose como cualquiera individuo á las leyes y usos del pais.
  Los negociantes Franceses gozarán de la
  misma facultad en España, bajo las propias
  condiciones.
  12. Todos los prisioneros hechos respectivamente desde el principio de la guerra, sin consideracion á la diferencia de número y de grados comprendidos los Marinos ó marineros
  tomados en Navíos Españoles y Franceses, ó
  
  en otros de cualquiera nacion, como cambien
  todos los que se han detenido por ambas partes con motivo de la guerra, se restituirán en el
  término de dos meses á mas tardar despues
  del cambio de las ratificaciones del presente
  tratado, sin pretension alguna de una ni otra
  parte, pero pagando las deudas particulares,
  que puedan haber contraído durante su cautiverio; se procederá del mismo modo por lo que
  mira á enfermos y heridos, despues de su curacion.
  Desde luego se nombrarán comisarios por
  ambas partes para el cumplimiento de este
  artículo.
  13. Los prisioneros Portugueses, que forman
  parte de las tropas de Portugal, y que han servido en los egércitos, y marina de S. M. Católica serán igualmente comprendidos en el sobredicho cange.
  Se observará la recíproca con los Franceses
  apresados por las tropas Portuguesas de que
  se trata.
  14. La misma paz, amistad y buena inteligencia estipuladas en el presente tratado entre el
  
  Rey de España y la Francia, reinarán entre el
  Rey de España y la República de las Provincias
  unidas aliadas de la Francia.
  15. La República Francesa queriendo dar un
  téstíuronio de amistad á Su Magestad Católica
  acepta su mediacion en favor de la Reyna de
  Portugal, de los Reyes de Nápoles y Cerdeña,
  del Infante Duque de Parma, y de los demas
  Estados de Italia, para que se restablezca la
  paz entre la República Francesa, y cada uno de
  aquellos Principes y Estados.
  16. Conociendo la República Francesa el interes, que toma S. M. Católica en la pacificacion
  general de la Europa, admitirá igualmente sus
  buenos oficios en favor de las demas Potencias
  beligerantes, que se dirijan á él para entrar en
  negociacion con el Gobierno Frances.
  17. El presente tratado no tendrá efecto hasta
  que las partes contratantes le hayan ratificado,
  y las ratificaciones se cambiarán en el término
  de un eres, ó antes si es posible, contando
  desde este dia.
  En fé de lo cual nosotros las infraescritos Plenipotenciarios de S. M. Católica, y de la Repú-
  
  blica Francesa, hemos firmado en virtud de
  nuestros plenos poderes el presente tratado de
  paz, y de amistad, y le hemos puesto nuestros
  sellos respectivos.
  Hecho en Basilea en 22 de Julio de 1795. Cuatro Thermidor año 5.° de la República Francesa
  (Lugar del sello). Domingo de Iriarte. (Lugar del
  sello). Francisco Barthelemy.
  Fueron ratificados los diez y siete articulos de
  este tratado, á saber, por la Conveucion Nacional en 16 del Thermidor; y por Su Magestad
  Católica en 4 de Agosto de 1795.
  La Plenipotenciaria del Rey nuestro Señor se
  dió en 2 de Julio, y la de la Junta de la Salud
  pública en 21 del Floreal (10 de Mayo) del
  dicho año.
  La publicacion de la paz se hizo en Madrid el
  dia 5 de Setiembre del mismo año ele 1795.
  Orra zeren bidez ta nola izan ziraden guda onen
  asiera, eta bukaera! Probinzia onek guztiz kalte
  andiak izan bazituen ere, beraren mugapeko Erri
  batzubetan Franzesak oña ifini zebalako, are miñgarriagoko atsekabeak eraman izan zituen, etsai iguin-
  
  du onen sarreran, eta bera kanpora botatzen auzoak
  lagundu etziotelako, askotan oei berak lagundu izan
  dien bezala leialkiro eta portizki, anaiarik maiteenak
  balituzke bezalaro naitasun egiazkoarekin. Guztiaz
  ere
  Gipuzkoan baziran Erriak txit asko,
  Franzesak etzebanak bururikan jaso,
  Gogor ziotelako beretan eraso,
  Gorde izan ziranak garbi eta oso.
  
  OGEI TA BIGARREN
  KAPITULUA
  Milla zortzi eun ta zortzigarren urtean Napoleonek
  saldukeriaz Españan sortu zeban guda kaltarkitsu
  bidebagekoaren azaldurea.
  Gure Errege maite maitagarria Karlos laugarrenak bere seme nagusi Fernando zazpigarrenari España guztiko agintza, eskubideak eta koroia gogoz edo
  gogo bage emandako egun oroitgarri aetan bertako
  biztanleak pozkida betean arkitzen zirala, Napoleonek bere jakinduria andi ezkutapetsuaren bidez artu
  izan zituen asmo estali galgarriak miruak txituari
  atzaparra ezarteko egin oi dituen bezalako jira birakin, Erresuma gaiñ gañeko au zorabiatu eta nasiturik
  bereganatutzeko.
  Españaren onerako adiskidetasun andian zetozelako iduripenean, martizti izugarriak etorri ziran
  Murat agintari zutela. Napoleonek beste gauzarik
  gogoan zeukala, sinist eraso zeban, ezik, Españako
  portu ta gaztelurik aurrenegoetan bere tropak kontuartzalle ifinirik, beretara etortzea galerazo bear ziola
  
  Ingelesari, artu-eman ta saldu-erosien aitzakian zerabillen ibillera sarritangoa Franziarekin Españarentzako guztiz kaltarkitsua zalako.
  Gizon jakinti somari au egiazko naitasunarekin
  leialkiro zebillelako uste oso betean, Españak obebearrez Plazarik bikañenak utzi ziozkan bere eskura;
  eta oen jaun ta jabe egindakoan, zirriki marraka asi
  zan bere barrunpe lizunean zeukan matxura gordea
  agertaratzen, beraren asmo galgarriaz iñor ere oartzen etzalako ustean. Bañan Españan baziran gizon
  ernaiak, Napoleonek guretzako gauza onik etzerabillela ezagutzen zutenak, oen argitasunak eta onbideak denpora illunpeko artan asko balio ezpazuten
  ere.
  Napoleonek Paristik gaztigatu izan zion, bada,
  Fernando zazpigarrenari Madrillera, ezik, España guztiaren onerakoak ziraden gauza balio andiko anitz
  zeuzkala berarekin bakar bakarrean itzegin bearrekoak, eta irten zekiola Bitoriara beraren zoriontasunari
  zegozkion onbideak artzera.
  Fernando Jauna etorri zan Bitoriara, Napoleonek
  izendatu zion egunerako, bañan au gelditu zan Baionan, eta emendik biraldu zion mandatua berriro, esaten ziolarik, ezen, bere eginkizun neurri bagekoak
  
  eragozten ziotela Bitoriaka etortea, eta joan zekiola
  bertara, non itxoroten zegoen beraren etorrerari.
  Fernando zazpigarrenak bere alboan zeuzkan
  Ministroai bigarren aldiako gaztigu au adierazo zienean, ezagutu zuten oek garbiro, Napoleonek asmo
  onik Españarentzako etzerabillela, eta esan izan zioten beren Errege maiteari, biur zedilla berpertatik
  Madrillera bere goienengo jarlekura, nondik Napoleoni entzungo zitzaiozkan bere esakariak. Bañan Fernando Erregeak etzituen ontzat artu Ministroen esanak, eta erabaki zeban itsu itsuan Baionara joatea.
  Azkenik, kotxea bear bezala prestaturik arkitzen zala,
  Errege Baionara abiatzeko une berperean Bitoriako
  jende leialak, bertan geldierazoko zutelako uste oso
  betean, ubalak epakirik kendu ziozkaten mulak
  kotxeari, bañan onbidezko eginal oek guztiak etzuten
  deus balio izan.
  Geroenean ere, Fernando zazpigarrena Españako
  Errege Buru ta Agintari bera zan bezala, joan zan
  Baionara Napoleonen atzapar garratzetara, jarraitzen
  ziotelarik leialkiro beraren Ministro, Probinzia askotako Diputadu, eta beste Andizki anitzek, zer gertatu
  bear ote zitzaioten ezin somaturik beldur andian
  atsekabez beterik. Bereala Napoleonek beregana
  
  deitu zeban Fernando bakarrik; zeñari bertan utzierazo ziozkan, iñorekin ere egoteko lekurik eman bage,
  Españako koroia, eskubide ta agintza guztiak arras,
  gelditzen zebalarik bera Franzian, alik eta egiteko
  onetatik gertatu al zitezkean okerbide guztiak zuzendurik beren oñean ifini bitartean; eta onen ordez jarten zebala Jose Napoleon bere anaia España guztiaren Jaun ta jabe, nagusi ta Errege, bear zituen eskubide guztiakin. Orra zeiñ aixa eta ausardi andian Fernandori Españako koroi bere berekia kendurik, Napoleonek eman izan zion bere anaia Joseri, jatorritik
  berari legez ta bidez bazetorkion bezalako urgulluarekin.
  Fernando gaitzik bagekoa ustez ustekabeko
  buruzpide negargarri onetan arkitu zanean, joan
  
You have read 1 text from Basque literature.