Gero - 11

  erraiten duzu: Neure onak neurk nahi ditut goza-
  
  tu eta manaiatu, eztut oraiño gabetu nahi: eztut
  ohera gabe biluzi nahi. Baiña gero, neure azken
  ordenuan eta testamentean, manatuko dut
  neure ondokoa, neure onekin utziko dudana,
  egin ditzala ene deskargu guztiak. Eta are gehiago, abisatuko dut suma bat, seiñalatuko baitiot
  suma hura probetara parti dezala. Eta benturan
  purgatorioetaratzen banaiz ere (zeren gaixtoeneko kontuan guztiok purgatorioetara uste
  dugu) berehala handik atheratzeko, hunenbat
  meza eta trentena eman arazi diatzadala, eta
  bertzerik ere anhitz obra on ene izenean, ene
  onetarik dagiela.
  Hunela diozu eginen duzula. Zure ongi guztiak, bertzek, zure ondokoak, eta zeurk ez bat
  ere.
  Bada etzatekeien hobe obra on horion guztion zerorrek bizi zinela, zeure eskuz egitea, eta
  horien bidez, purgatorioetara ioan gabe egoitea,
  ezen ez gero haratzen zareneko erremedioen
  egitea? Preso zareneko erremedioak bilhatzeintuzu eta ez preso sartzetik begiratzekoak.
  
  158 Are gehiago, erremusinen eta bertze obra
  onen ondokoetara utzteaz, emaiten duzu aditzera gibeletik eta urruititik nahi duzula argi diazazuten. Zer zenerrake, baldin gau ilhunean, pausu
  hertsi, gaitz, perilos batean iragan behar duenak, erran baliaze bere muthilei, daudela gibelat, eta gibeleti eta urruititik dagiotela argi? Hala
  dira bada bere erremusina eta bertze obra miserikordiazkoak bereek bere eskuz egin ahal ditzaketelarik, bere ondotik, urruititik, eta hillez gero,
  bertzeren eskuz, bertzeri eragiteko gogo dutenak ere. Hura da, hurran hurran erran komuna
  den bezala: usoak ioan, sareak heda.
  Eta badio San Basiliok ere: Nemo post vitam,
  pietatis laudem, praemiumve capiet. Eztu
  nehork, hil ondoko erremusinaz, erremusinalari
  izan delako, laudoriorik izanen. Hobeki zeneidike, eta segurkiago ioka zindezke, baldin gero,
  bertzeren eskuz egin gogo duzuna, orai zeurez,
  zeurk ikhusten duzula, egin bazeneza. Zeren
  oraiño San Basiliok dioen bezala: Quis exitus tui
  tempus nuntiabit? Quis de mortis genere spon-
  
  sor? Quot vides repentino ac vi casuve extingui,
  qui prae doloris et spiritus angustia, ne vocem
  quidem emittere potuerunt? Quot etiam febris, a
  sensu alienos fecit? Quid igitur, expectas tempus, in quo, saepe, rationis tuae compos non
  eris? (Basil. orat. 14 de mor. et Hom. 7 in divites
  avaros). Zuk baitiozu, ezen hiltzerakoan, zeure
  on guztiak, edo parte bat, probei ordenatuko
  deraztezula, orduan ongi handiak eginen ditutzula. Erradazu, nondik iakinen duzu, edo nork
  abisatuko zaitu noiz edo zer moldez hillen zaren?
  Nor duzu hartako fiadore? Zenbat ikhusten ditugu ustekabean, laburzki kolpez edo estropuz,
  mintzatu ere gabe, finatzen direla? Eta bai halaber sukharrak nahasirik, bere testamentak hasi,
  eta akhabatu gabe gelditzen direla? Zergatik
  bada nahi duzu zuk ere benturaz zeure adimenduan egonen etzaren denborako, eta astirik ere
  izanen eztuzuneko, zeure egitekoa eduki eta
  luzatu?
  
  §1
  
  159 Goazin aitzinago. Oraiño orduan, hiltzerako aitzinean, adimendu, memorio, eta asti
  bazendu ere, erran nezake zure orduko erremusinak deus guti balio duela. Zeren baitirudi ezen
  bortxazkoa dela, eta ez borondatezkoa: guztiz
  ere lehen ahal zeneidikeielarik, beraziaz, anarteraiño luzatu duzunean. Zeren orai zeure onak
  eztitutzu gutitu nahi, ezin delibera dezakezu,
  hartara; bada badirudi ezen gero ere, hil uste
  ezpazendu, etzenezakeiela delibera, edo ez
  hetarik eman.
  Are gehiago, zure orduko, azken oreneko
  onen emaite eta errepartitze hark, badirudi,
  deus guti balio duela zuretzat.
  Zeren zure onetarik, eta zure izenean egiten
  bada ere errepartitze hura, ordea anhitzetan
  ere, ezpaituzu zeurk egiten. Herioa hurbiltzen
  zaitzunean, nola athaka hertsian, eta pausu gaitzean iragan behar baituzu: eta bitarteko doloreak ere handiak baitira, orduan zeure onez
  
  kontu guti egiten duzu: zeren handiagoak ahantzarazitzen baiterauzkitzu. Orduan zeure ondokoei, eta han presentean edireiten direnei, zer
  ere nahi baitute, eta nola behar dela ikhusiko
  baitute, hala dagitela utzten derauezu. Hain
  nekez eta penaz bildu zinituen onak eta onhasunak, eta hain zuhurtki eta maiteki begiratzen
  zinituenak gero, hain laxoki eta antsikabeki largatzeintuzu: lehen zein hertsi eta itxekin baitzinen, gero hain franko eta liberal egiten zara.
  Orduan nork zer erraiten baiteratzu, hura laudatzen duzu: eta anhitzetan ere, zer erraiten duzun
  eztakizula, baietz erraiten duzu. Neure mendean
  anhitz ikhusi dut halakorik. Eta hala badiruri
  ezen, orduan egiten duzun guztia bertzek egiten
  duela; eta ez zuk. Ikhusazu bada ea zer probetxu
  eta merezimendu ahal dukezun, bertzek egiten
  duen ongiaz. Arrazoiñekin erraiten du Spiritu
  Sainduak: Ante mortem bene fac amico tuo, et
  secundum vires tuas exporrigens da pauperi
  (Eccli. 14). Heriotzera baiño lehen egiozu ongi
  
  zeure adiskideari, eta duzun indarraren arauaz
  heda iazozu zeure eskua probeari.
  
  160 Egun batez egin zioen othoitz Santa Luziak
  bere amari, gero egin gogo zuena, geroko begira egon gabe, egun beretik egin zezala, eritasunaren eta heriotzearen hersturan iarri gabe,
  sendo zela berak bere eskuz bere onak probei
  parti ziatzela.
  Baiña ihardetsi zioen amak, orai usatzen den
  bezala:
  Ene alaba, igurikazu oraiño aphur bat, ni
  zahartu naiz, sarri hilen naiz, eta orduan guztiak
  zerorri geldituko baitzaizkitzu, zerrorek eginen
  duzu plazer duzuna. Errepuesta haur bere amak
  eman zeraukanean, lehiatu zeikan berriz alaba,
  erraiten zioela:
  Non est admodum gratum, o mater, Deo
  munus quod qui offert, ideo offert, quia illius
  usum suprema interdicit dies (Suri. tom. 10 die
  13 septemb. in vita Stae Luciae). Ene ama maitea, badirudi ezen etzaikala Iainkoari eder eta ez
  
  plazent, presunak, berak ezin goza dezakeien
  gauzaren emaitea eta presentatzea.
  Da dum sana es, ne si moriens dederis, invita dedisse arguaris. Emazu beraz, ama, sendo
  zarela, eztiagizuten eranzute, edo erran eztiazazuten, hiltzerakoan emaiten duzuna, bortxaz
  emaiten duzula.
  Arrazoin hauk aditu zituenean amak, egin
  zuen alabak nahi zuen guztia: eta berehala,
  geroko begira egon gabe, berak bere eskuz partitu zituen bere onak probetara.
  Orai hemen benturaz erranen du zenbaitek:
  beraz hunelatan, eriek bere eritasunetan, eta
  azken ordenuetan egiten ditutzten legatek,
  emaitzek, eskentzek, erremusinek eta bertze
  obra miserikordiazkoek eztute deus balio.
  161 Bada ordea, ordukoek ere balio dute.
  Ordea lehenekoek gehiago. Hala erraiten du San
  Krisostomok: Melius quidem fuerit, multumque
  afferens fiduciae, dum adhuc vivis, paupertati
  egentium succurrere. Si vero istud nolueris vel
  moriendo generosum quid facies; id enim, licet
  
  non multum habeat dilectionis, aliqua tamen est
  dilectio (Chrys. hom. 10 in cap. 81 ad Doma.
  tom. 4). Hobeago, merituago, eta bihotz esportzagarriago bazatekeien ere, zerorrek zeure
  eskuz bizi zinela eta sendo zinela probearen
  faboratzea; ordea guztiarekin ere, lehen faltatu
  baduzu ere, eztezazula, hiltzerakoan bedere
  falta, egizu orduan zenbait liberaltasun. Zeren
  orduan egiten denak ere, ez anhitz, baiña zerbait
  balioko du. Iainkoaz orhoitzen zarela aditzera
  emanen du. Gehienik osasuna duguiño, eta
  geure eskuz, baiña gero ondotik ere, eta bertzeren eskuz ere, dagigun ahal dagiguna. Mundu
  haur bideazkoen ostatua da, iragaitzaz gare
  hemen.
  Gure sekulako ostatua, herria eta etxea, bertze munduan da. Eta nehork bere herrira, eta
  bethiereko behar duen etxera igortzen ohi du
  aitzinetik ahal dagiena, eta bai gero deus gelditzen bazaika, bera dohanean, berekin ere eramaiten.
  
  Hala egin behar dugu bada guk ere. Orai
  sendo gareiño gehienik, baiña gero eritasunean,
  eta hiltzerakoan ere, egin behar dugu ahal dagiguna. Igor dezagun aitzinetik, eta daramagun
  geurekin ere.
  Baiña erremusinak, eta bertze obra on miserikordiazkoak, eta borondatezkoak utzirik, zeren
  ezpaita hetan hanbat peril, mintza gaitezin
  hurreneko kapituluan obra iustiziazkoez, eta
  obligazinozkoez, eta dakusagun nola guztien
  gaiñetik heken geure eskuz egitera, ondokoetara utzi gabe, garen obligatu.
  
  NOLA OBRA OBLIGAZINOZKOAK,
  KONZIENTZIAZ ZOR
  DITUTZUNAK, ONDOKOETARA
  UTZI GABE, ZERORREK EGIN
  BEHAR DITUTZUN
  
  KAP. XVIII
  162 Baldin obra miserikordiazkoak, nola baitira
  probeen faboratzea, biluzen beztitzea, gose, eta
  egarri denari, iatera, eta edatera emaitea, bat
  bederak berak bere eskuz, bizi dela, irabazi handirik egitekotz, egin behar baditu: zenbatenaz
  berak bere eskuz ondokoetara utzi gabe, egin
  beharkoitu obra obligazinozkoak, iustiziazkoak,
  eta konzientziaz zor dituenak? Nola baitira ebatsien bihurtzea, zorren pagatzea, erauzi dituen
  falso testimonioen satisfatzea, eta eragin dituen
  kaltèn, eta gaixtakerien erremediatzea?
  Baldin obra miserikordiazkoak zerorrek zeure
  eskuz egiten ezpadituzu, eta ez bertzeri ere eragiten, egia da, eztuzu orduan merezimendurik
  
  izanen, baiña ez bekhatu mortalik ere. Zeren
  obra miserikordiazkoak, hargatik deitzen dira
  miserikordiazkoak, eta ez iustiziazkoak, zeren
  zenbait behar ordu herstutan, eta premiazkotan
  baizen, ezpaikara obligatu heken egitera. Baiña
  obra iustiziazkoetan, diferentki mintzatu behar
  dugu. Zeren heken konplitzera obligatu gara
  bekhatu mortalen penan.
  Eta eztuzu ez pensatu behar, ondokoetara
  utzteaz konplitzen duzula. Ez eta ondoko hei,
  zertzaz paga esleiturik, berezirik: eta seinalaturik utzten baderauezu ere. Zeren nola erran
  komuna den bezala, otsoak ian baitezake ardi
  kontatuetarik: hala zure ondokoak ere geldi
  dezake beretzat, zuk bertzerentazt seiñalatuetarik. Eta zertako ibili behar zara seiñalatzeketan,
  eta bertzeri kargu emanketan? Paga ezazu zerorrek, zeurk zor duzunaz geroztik.
  163 Erranen duzu: Eztut ordea zertzaz paga.
  Baldin ezpaduzu, ezinak eztu legerik. Orduan
  etzara obligatu pagatzera, pagatzeko ahala
  dukezun arteiño. Ez eta etzara obligatu pagatze-
  
  ra, baldin hartzeko dunak berak kitatzen bazaitu
  edo barkhatzen baderatzu. Are gehiago, hartzeko dunak, ez ezin bertzez edo bortxaz, baiña
  bere nahiz eta borondatez, igurikitzen deratzunean, eta emaiten ephe, olrduan luza dezakezu
  pagamendua ephe hartaraiño, baiña ez gehiago.
  Paga ahal dezakezula, pagatu gabe, iabearen
  borondatearen kontra, onaren edukitzea, bekhatu da.
  Eta haur hain ongi aditzen da zor iakinaz, eta
  aithortuaz, nola gauza ebatsiaz, eta ixilik eramanaz. Hain ongi pagatu behar da bata nola bertzea.
  Eta, ezta ez asko, aithorraren emaitea, eta ez
  gero zeure ordenuan, eta hiltzerakoan, bihurtzeko eta pagatzeko, gogo eta borondate izaitea
  ere. Baldin ahal badezazu, zerorrek bizi zarela,
  eta ahalik eta fitetzena pagatu behar duzu zeure
  zorra, eta bai bihurtu ere gauza ebatsia, eta
  gaizki eramana. Ezta asko ondokoei, kargu utztea. Hala emaiten du aditzera doktor Navarrok:
  Decedentes et vita, cum possint et non resti-
  
  tuunt, sed legant in testamento, non secure
  decedunt (Navar. in Manuali de restitut. cap. 17,
  num. 69) . Hiltzerakoan, berek paga ahal dezaketelarik, pagatzen eztutenek, baiña bere testamenteretara, ordeneretara, eta ondokoetara
  utzten dutenek, eztute ongi egiten, eztira halakoak bere konzientzietan mundu hunetarik
  segur partitzen. Gehiago dio Doktor Navarrok
  lekhu berean:
  Qui alienum iniuste retinet, et scit, illud se
  debere, si expectat donec condemnetur per iustitiam, peccat mortaliter. Zordun dela dakienak
  eta iustiziaz kondena dezaketen arteiño, pagatu
  nahi eztuenak, bekhatu mortal egiten du.
  
  164 Batzuek bekhatu badaritzate ere, gauza
  ebatsien pagatu gabe edukitzea, ez ordea eztaritzate bekhatu, zor iakinari eta aithortuari luzatzea.
  Erraiten dute: Badakit, eta badaki zor dudala,
  aithortzen diot, eztiot ukhatzen, eta badut pagatzeko gogo, eta borondate. Iduritzen zaitzu ezen
  
  baldin aithorra emaiten baduzu, eta pagatzeko
  gogo baduzu, hain bertzez konplitzen duzula.
  Baiña enganatzen zara. Zeren bataz gogoa
  bera ezta asko, eta ez aithorra ere. Zeren zure
  gogoaz eta aithorraz ere probetxu guti du hartzeko duenak, pagamendurik eztenean. Eta
  berriz bertzea, sendo dela pagamendua egin
  ahal dezakeielarik, eri arteiño egin nahi eztuenak, emaiten du aditzera, baldin eritasunik ezpaliz, eta eritasunak ondorerik ezpalu, kontu guti
  leidikeiela. Eta hala frogatzen da halakoetan:
  zeren eritasunetik eskapatzen direnean, iduritzen zaie ezen aldi hartakotz, berriz eri arteiño
  segur direla eta kito.
  
  §1
  
  165 Nahi duzu zuk ezen egin behar zenduen
  deskargua eta egin eztuzuna zure ondokoak
  egin dezan. Bada uste duzu, zure dirua edo
  hazienda zuk zeure ondokoari, zeure zorraren
  eta obligazionearen pagatzeko utzten diozuna,
  etzaikala zure ondoko hari ere zuri bezain on,
  
  gozo eta eder idurituko? Eztuzu uste? Eztuzu
  pensatzen, zuk bezala, hark ere bere denboran
  gozatu nahiko duela? Eta erranen ere bai bere
  baithan: Niri neure aitzinekoak utzi derautan
  hazienda haur, nabaski, gaizki, eta bide gabeki
  beretakotua zuen, eta guztiarekin ere etzuen
  satisfatu, eta ez bihurtu. Bethi berekin eduki
  zuen. Bada ez naiz ni, hura baiño obligatuago.
  Egia da, hark, nola haren ondokoa bainaiz,
  manatzen nau bihur dezadala: hala bada manatuko dut nik ere neure ondokoa. Baiña bitartean
  ene aitzinekoak bezala, gozatu nahi dut nik ere,
  eta eduki neure denboran. Ikhusazu nola batak
  bertzeagana utziz, ezten deskargurik egiten. Eta
  nola halaber handik eta halatan zuk zeure burua
  galtzen duzun, eta zeure ondokoa ere galtzeko
  periletan ibentzen duzun. Zeren peril baita, zuk
  baiño gehiago eztuen hark ere deskargurik eginen. Ha zenbat trentena, zenbat arima-kari, zenbat deskargu dagoen egin gabe, batak bertzeaga utziz, eta guztiek utziz.
  
  166 Ezta pontu hunetara gaizki heldu Pierres
  Damiano daritzan doktor batek kontatzen
  duena. Dio doktor hunek ezen behin gizon saindu batek ikhusi zuela bere espirituan, ametsetan
  bezala, ifernuko suaren erdian eskalera bat: eta
  eskalera haren lehen pausuan eta maillean
  zegoela konde bat, iaun handi bat. Eta gero ikhusi zituela halaber zazpi konde, ethorki berekoak,
  bata bertzearen ondoan, eskalera hartan berean
  zeudezilla. Zeren bata bertzearen heredero,
  ondoko, eta elkharren onen primu eta iabe izan
  baitziren. Eta lehenbizikoak gaizki eta bidegabeki beretakotu zuena, eta safisfatu gabe utzi; hala
  bigarrenak, hirurgarrenak, eta zazpigarrenak ere
  utzi baitzuen, ezpaitzuen batek ere deskargurik
  egin: eta halatan guztiak bata bertzeari zerraitzala kondenatu ziren (Petrus D. ep. 5 cap. 8 et
  refertur a S. Antonino 2 p. sum. cap. 1 § 5).
  Hala gerthatzen da bada, egungo egunean
  ere iende batzuen artean. Egiten ditutzu ohoinkeriak, goraturik eta bortxaturik dadutzatzu bertzeren onak: eta zuk, edo eztuzu kasurik egiten,
  
  edo utzten ditutzu pagatu gabe zeure ondokoaren esperantzan, eta bai hark ere berzerenean,
  eta hala hala bertzeak ere: eta handik, eta halatan, batak bertzeagana utziz, eta guztiek utziz,
  utzten dira deskarguak egin gabe. Etzuen hala
  egiten Zakeo aberats hark erraiten zuenean:
  Ecce dimidium bonorum meorum do pauperibus,
  et si aliquem defraudavi reddo quadruplum (Lc.
  15). Neure onen erdiak emaiten derauztet probei, eta baldin nehor enganatu badut, bihurtzen
  dut laur doble. Eztu erraiten dabo, emanen dut,
  ezta geroko mintzo, presentean erraiten du, do,
  emaiten dut. Eta baldin deus gaizki eramaitera
  gerthatu bazait, hura ere neure eskuz, bizi naizela, eritu baiño lehen, neure ordeneretara eta
  ondokoetara utzi gabe, reddo, neurk bihurtzen
  dut. Hala borondatezko obrak nola obligazinozkoak berak bere eskuz egiten zituen. Eta hala
  egin behar ditu, nork ere nahi baitu merezimendu handirik erdietsi, eta bere konzientzia segurki seguratu.
  
  167 Irakurtu izatu dut, ezen behin gizon batek
  zituela hirur aztore onak, eta famatuak. Eta bere
  azken finean, hetarik bata utzi zuela, zor bat baitzuen, haren pagatzeko; bigarrena, seme bat
  baitzuen, harendako; eta hirurgarrena, arimakari, mezatan enplegatzeko. Eta gero handik
  fite, aztore hetarik bata ioan baitzen airaturik
  eta ez gehiago bihurtu: erran zuen semeak, ioan
  zen aztore hura zela, haren aitak arima-kari utzi
  zuena. Etzuen erran berarentzat utzi zuena zela.
  Etzaitezilla zeure ondokoaren esperanzan eta
  hark eginen duen deskarguan fida. Zeren baldin
  zerorrek bizi zarela zeure arimaz orai konturik
  egiten ezpadazu, eta zeurk egin duzun falta,
  zeurk erremediatzen ezpaduzu, eztezazula,
  pensa, eztakizula iduri, gero zure ondotik zure
  ondokoak, zuk zerorrek baiño hobeki eginen
  duela.
  Guztiok nahi dugu salbatu, guztiok nahi dugu
  ioan parabisura, eta guztiok dugu esperantza.
  Baiña esperantza banoa, alferra, eta iduriz probetxu gutitakoa du, deskarguak egiteko dituela-
  
  rik, eta berak egin ahal ditzakeielarik, egin gabe,
  ondokoetara utzten dituenak.
  Bat dugunean, bia nahi ditugu; bia ditugunean, hirur. Ongi edo gaizki, zuzen edo makhur,
  plazer zaiku hartzea, eta berretzea, baiña gaitz,
  eta gaitzi gutitzea, eta bihurtzea: hartan min
  hartzen da.
  Bada min hartuko bada ere, bihurtu behar
  da, satisfatu behar da. Eta hobe da batekin zoazin parabisura, hamarrekin ifernura baino.
  Eta hobe da halaber utz diazozun zeure
  umeari edo ondokoari guti, eta on, ezen ez
  anhitz eta gaixto. Guti hek, ongi irabazi hek, deskarguak eginik, eta nori berea errendaturik geldituko zaitzan aphur hek, sumatuko dira, berretuko dira, gurenduko dira: baiña bertze guztiek
  fin gaitz eginen dute: hetarik hirurgarren belhaunekoek guti gozatuko dute.
  Ikhusazu bada, egizu gogoeta, ea, zorrik edo
  bertzeren onik, gaizki eramanik, baduzunz: eta
  hek obligazinozkoak baitira eta ez borondatezkoak, hek guztien gaiñetik, zerorrek bizi zarela,
  
  zeure eskuz, bertzeren peskizan, eta esperantzan utzi gabe, paga itzatzu, iraungitzatzu.
  Zeren halatan zeure umeak, primuak, eta ondokoak peril handi batetarik atherakoitutzu: eta
  zerori ere, aitzinetik deskarguak eginik, aisia
  handi batean, eta salbamenduko bidean, oraidanik iarriko zara.
  
  ZENBAT KALTE EGITEN DUEN
  IURAMENTUAK, ETA IURAMENTU
  EGITEKO USANTZAK, ETA NOLA
  BEHAR DEN LEHEN BAIÑO LEHEN
  USANTZA HURA UTZI
  
  KAP. XIX
  168 Nola gure lehenbiziko aita hark, gure naturaleza haur, bere bekhatuaz narriatu, arrazatu,
  eta eritokitu baitzuen, handik gara hain arrenkuratsu, inzirinatsu, eta on behar. Handik gara,
  ontasunera baiño gaixtatasunera eroriagoak,
  isuriagoak eta emanagoak. Handik dugu adimenduan itsutasuna, borondatean malizia eta
  memorian flakotasuna. Handik heldu da halaber,
  gezur erraitea, elkharren ez sinhestea, eta fidantzia gabe, bethi gogan behartsu ibiltzea. Zein
  baita kalte handia, elkharren artean bizi behar
  dutenentzat: hain handia, non gogan behartsu,
  idurikortsu, eta fidantzia gabe bizitzea, ezpaita
  bizitze. Bada kalte handi hunen erremediatzeko,
  
  ediren zuen Iainkoak bide bat, zein baita iuramentua. Ikhusten duzunean, etzaituztela sinhetsi nahi, eta premia dela sinhets zaitzaten, dagizun orduan iuramentu, dagizun zin, ekhar dezazun zeure erranaren lekhuko Iainkoa, gezurrik
  ezin derrakeiena, eta gauza guztien berri dakiena.
  Eta halatan lekhuko harekin batean eman
  diazazuten zeure erranean fede eta sinheste.
  Hunetakotzat erran zuen Iainkoak berak : Dominum Deum tuum timebis, et per nomen eius
  iurabis. ( Izanen zara zeure Iainkoaren beldur, eta eginen duzu haren izenaz iuramentu.
  Eztuzu eginen iuramenturik Iainko falsoez,
  zeren hartan bide gabe ezin ziniazaio egiazko
  Iainkoari, hari dagokan ohorearen, bertzeri emaiteaz. Zeren nola iuramentu egiten duzunean,
  ekhartzen baituzu Iainkoa zeure erranaren lekhuko (zeren hura da iuramentu egitea: Iurare est
  Deum in testem adducere; eta hartan emaiten
  baituzu aditzera, Iainko hura dela egiatia, eta
  gauza guztien berri dakiena, zein baita ohore
  
  handia Iainkoarentzat); ezta arrazoin eman
  dakion ohorerik bertzeri. Eta hala iuramenturik
  egitekotz, egiazko Iainkoaz egin behar da, eta ez
  bertzela, eta ez bertzez.
  169 Egia da, egin diteke iuramentu, Zeruaz,
  Iurraz, sainduez, eta bertze kreaturez ere: ez
  ordea hei Iainkoari dagokan ohorerik emaiten
  zaiela, halako agurrik egiten zaiela, baiña Iainkoaren kreatura bezala eta Iainkoak hetan parte
  duen bezala: halatan egin diteke hetzaz iuramentu eta ez bertzela (Vide S. Thom. 2 2ae, q.
  89, art. 6 ad 1).
  Ordea badirudi ezen orai lege berrion, ezin
  egin ditekeiela, neholatan ere, eta nehortzaz ere
  iuramenturik. Zeren Iainkoak berak erraiten du.
  Ego autem dico vobis non iurare omnino (Mt. 7).
  Erran bezate bertzek nahi dutena, baiña nik diotsuet zuei, eztagizuela neholatan ere iuramenturik. Hunen arauaz erraiten du Iondone Iakue
  apostoluak ere: Ante omnia autem, fratres mei,
  nolite iurare, neque per caelum neque per
  terram, nec aliud quodcumque iuramentum. Sit
  
  autem sermo vester est est, non non (Jac. 7).
  Guztien gaiñetik gomendatzen deratzuet, neure
  anaia maiteak, eztagizuen batere iuramenturik,
  ez zeruaz, ez lurraz, eta ez bertzez: baiña biz
  zuen hitzkuntza, solhasa, eta mintzaia: ez, ez,
  bai, bai. Beraz hunelatan, badirudi, eztela bat
  ere, eta neholatan ere iuramenturik egin behar.
  Egia da, hala dirudi, eta hala da. Ezta bat ere
  iuramenturik egin behar, premiarik eztenean,
  eta egia bertzela froga ahal ditekeienean. Baiña
  premia denean, eta egiaren frogatzeko bertze
  biderik eztenean, egin diteke eta egin behar da
  iuramentu. Zeren iuramentua bere ethorkiz,
  naturaz eta izanez Iainkoaren ohoratzeko; eta
  bere finez, eta intenzionez, egiaren balia arazitzeko eta hauzien eta diferentzien iraungitzeko
  eta erabakitzeko ordenatua da. Halatan erraiten
  du errege Davitek: Laudabuntur omnes qui
  iurant in eo (Ps. 62). Laudatuak izanen dira Iainkoaz iuramentu egiten dutenak. Eta badio Iondone Paulok ere: Homines per maiorem sui iurant,
  et omnis controversiae eorum finis, ad confirma-
  
  tionem, est iuramentum (Hebr. 6). Gizonék,
  berak baiño handiagoaz egiten dute iuramentu,
  eta heken diferentzia guztien fina, eta akhabatzea, iuramentua da. Zeren iuramentura emanez
  gero, zin eraginez gero, ezin dateke, gehiago
  hauzirik.
  Eta hala gauza ona, saindua, eta Iainkoak
  berak ordenatua da iuramentua. Ordea hargatik
  egin diteke bai iuramentuan bekhatu. Zeren
  gauza ona eta saindua da gorputz sainduaren
  errezibitzea ere, ordea aditzen da ongi eta sainduki errezibitzen denean, eta ez bertzela. Hala
  da bada gauza saindua, eta ona, iuramentua
  ere, ongi egiten denean.
  
  §1
  
  170 Iuramentuak ongi, zuzentki eta behar den
  bidean egina izaiteko, behar ditu hirur gauza,
  hirur lagun eta sostengu: egia, premia eta zuzena. Hala erraiten du Ieremias profetak: Iurabis
  vivit Dominus, in veritate, et in iudicio et iustitia
  (Jer. 4). Lehenbizikorik, iuramentua behar da
  
  egin, egiaz, eta segurki egiaz, eta ez dudan.
  Zeren bertzela egiten den iuramentua, den gauzarik eztheusenaren gainean izanagatik ere,
  bekhatu mortal izanen da.
  Gezurrez iuramentu baten egitea, munduak
  hala ezpadaduka ere, bekhatu handiagoa da,
  lagunaren onaren ebastea baiño, eta bai edozein
  emazterekin parte izaitea baiño ere, zeren iuramentuak Iainkoa bera bere presunan utkitzen
  du, baiña bertze bekhatu hauk, eztiote hain
  arras emaiten, etzaitza hala hurbiltzen. Iben
  baleza Errege batek legea, eztioela nehork ere
  biziaren penan nehori behar-ondokorik emanen,
  eta guztiarekin ere gertha balekio zenbaiti,
  emaitera zenbaiti, halakoak bide gabe liazaio
  Erregeri, zeren haren lege, eta manamendu hautsi baitu. Baiña areago egin liazaio, baldin Errege berari bere presunan eman baliazo. Hala da
  bada gezurrez iuramentu egitea: hartan Iainkoa
  bera bere presunan ukitzen da. Zeren Iainkoa
  izendatuki, gezurraren aithor eta lekhuto ekhartzen baita: zein baita bekhatu handia eta itsusia.
  
  Beraz hunelatan iuramentu egiten duzunean,
  lehenbiziko gauza behar duzu egin, ez gezurrez
  eta ez dudan ere, baiña ustez bedere egiaz, eta
  egiaren gaiñean.
  171 Bigarrena, egiaz, eta egiaren gaiñean ere,
  ezta ez berehala banoan, premia gabe, eta
  aitzin-gibel behatu gabe egin behar iuramentua.
  Usatu behar da iuramentuaz, purgaz bezala.
  Purga ezin bertzez, eri zarenean, premia duzunean hartzen duzu: eta orduan ere ahalik eta
  gutiena, eta berantena: eta baldin gabe, iragan
  albazindezi, ez luke hark bere parerik, are hura
  hobeago. Hala egin behar da bada iuramentua
  ere, are hura hobeago. Hala egin behar da bada
  iuramentua ere, ezin bertzez, premiaz, zeure
  ohoreaz dihoatzunean, eta iustiziak hartara
  zuzentki behartzen, eta errekeritzen zaituenean.
  Zeren bertzela, baldin ez eta bai asko den lekhuan, egiten baduzu iuramentu, egiaren gainean
  izanagatik ere, bekhatu benial bedere eginen
  duzu. Ezta edireiten egin zuela egundaiño Iondone Paulok iuramenturik eskiribuz baizen. (Ita S.
  
  Thom. 2-2ae q. 89 art. ad 1). Zeren eskiribatzen
  den gauza, hobeki pensatzen eta konsideratzen
  baita, berehala solhasean erraiten dena baiño:
  eta bai halaber, halatan huts ere gutiago egiten.
  Ustez bedere egiaz eta premiaz behar duzu egin
  iuramentua.
  Hirurgarrena; ezta ez asko, egiaz, eta premiaz ere iuramentuaren egitea; baiña egin
  behar da gauza onaren eta iustuaren gaiñean,
  eta ez gaizki egiteko kontuan. Egiten duzunean
  iuramentu hautsi behar diozula presuna bati
  burua, edo bertze gaizki bat egin behar diozula,
  bekhatu egiten duzu halako iuramentuaren egiteaz, eta are bekhatuago haren konplitzeaz. Eta
  baldin uste baduzu edo sinhesten baduzu, obligatu zarela konplitzera, hirurgarren batez kargatzen zara.
  Halaber egiten duzunean iuramentu, zenbait
  ongiren ez egiteko, probeari ez deus emaiteko,
  nehori ez deus prestatzeko, edo elizaz obligatu
  zarenean baizen ez barurtzeko, bekhatu egiten
  duzu halako iuramentuen egiteaz, benial bedere,
  
  eta etzara obligatu heken konplitzera, eta hobe
  ez konplitzea.
  Halaber egiten baititutzu bertze iuramentu
  batzuk, deus balio eztuten gauza batzuen gaiñean, ezpaita heken hautsteaz kalterik eta ez
  konplitzeaz probetxurik, nola baita mahaian iartzean etzarela lehenik iarriko, etxean sartzean,
  etzarela aitzinean sarthuko: edatean eztuzula
  lehenik edanen.
  172 Hunelako iuramentu hauken egiteaz, ezta
  bekhaturik, behintzat mortalik, eta ez, ez konplitzeaz ere. Iondone Petrik erran baitzioen zin
  zinez iuramentu eginik bezala, bere nabusiari:
  Non lavabis mihi pedes in aeternum (Jo. 13).
  Ezterauzkidatzu sekulan zuk niri oinak garbituko.
  Utzi zerautzan, guztiarekin ere, garbitzera, eta
  eztuen hartan bekhaturik egin, zeren hunelako
  iuramentu hautan emaiten da aditzera, geure
  aldetik denaz bezan batean kortesiaz, hala nahi
  gendukeiela. Ordea utz ditzakegu geure buruak,
  bekhaturik egin gabe, benzutzera, Iondone
  Petrik utzi zuen bezala.
  
  Eta zeren iuramentu batzuk baitira presenteko gauzez, bertze batzuk ethorkizunekoez, guztietan behar da egia. Eta ethorkizunekoak behar
  dira egin, gauza onaz, maliziarik gabe, enganamendurik gabe eta konplitzeko borondatearekin:
  baldin konplitzeaz, zenbait kalte, nehork lehen
  uste etzuenik, sortzen eta agertzen ezpada: nola
  agertu baitzen Herodesek egin zuen iuramentuan.
  Herodesek, benturaz gogoan gaitzik etzedukala, prometatu zioen, iuramentu eginik neskatxa dantzari bati, emanen zioela eska zedin guztia.
  Eta oraino orduan, on zen iuramentua. Ordea
  gero eskatu zeikanean Iondone Ioannes Baptistaren buruaren, galdu zuen iuramentuak indarra,
  etzen konplitu behar.
  Halaber badira bertze iuramentuak, batzuk
  mehatxuzkoak, eta bai maradizinozkoak ere,
  aita amek bere umei eta nabusiek ere bere
  sehiei, egiten deraustezatenak. Hek guztiak dira
  bekhatu. Eta anhitzetan ere mehatxuzkoak, kon-
  
  plitzeko borondaterik gabe egiten badituzte ere,
  eta maridizioneak ere ez hitzez baizen, zeren
  ezpailukete nahi halakorik, guztiz ere heken
  umei gertha lekien.
  Ordea guztiarekin ere, guztiak dira bekhatu.
  Zeren bataz, bertzeak bertze direla, handik
  ikhasten dute umek ere maradizino egotzten ete
  burho egiten: eta berriz bertzea, zeren burhasoen maradizioneak anhitzetan heltzen zaizte
  umei, eta gelditzen dira maradikatuak, Noeren
  semetarik bata maradikatua gelditu zen bezala.
  
  §2
  
  173 Iuramentuan den gauzarik gaixtoena, galgarriena eta perilosena da usantza. Premia
  gabe, egiaz ala gezurrez mintzo den behatu
  gabe, makillaren permatzeko eta pordoinkatzeko urrats guztiaz eskuan bezala iuramentuaren
  ere ahoan, hitz guztiaz minzatzeko, erabiltzea.
  «Ez» eta «ba»” asko den lekhuan erraiteaz eta
  enzuteaz «bai Iainkoaren Pasionea», «ez Iainkoaren Odola», nor ezta ikharatuko? Nori etzaitza