Gazigozoak - 4

  berau degu izle ta kontari. Papini aipatua bitarteko. Ez det onen edestia itzez -itz beretik ateratako ari-albañuz josi. Ango muña ta mami-biotza
  nereratu baizik. Wells mintza bitartean, gagozkion aogoxo ta belarri-erne. Oar, irakurle, gorengo idazleak ere ez dutela artillearen igortzi biguna besteen lanak epaitzean. Ara, ba, Wells-ek
  esana.
  
  Gerokoan usnaturik etorkizuneko lañoak
  urratzea da neretzat zereginik atsegarriena.
  Etortzekoa argiztutzea. Lan ontan ez dit nere
  errialdean iñork tutururik jo. Ez det ortan berdinik. Iru izar ditu England-laterriak elerti-ortzean
  dirdai-zabalka ageri diranak. Aberri-elertilariak
  irurak. Bakoitza bere erara, ordea. Kipling, oleskari; Show, parreragille («clown» da euzkeraldu
  dedan itza. Bernard Show-k ez ote-du besterik
  merezi?); eta irugarrena ni: iragarlea.
  1901-garrenean argitaldua da nere iragaridaztietan lenengoa. «Anticipations» idazburutzat daramana. Arrezkero orixe izan da neretzat
  jardunik gogokoena. Jakintzazko iragarpenak;
  izar, bizitza, guda ta gizarteko iragarpenak. Ez
  da nere begiratu zorrotzak zulakatu ez dun arpe
  izkuturik. Goragokorik al-dezake ezer giza-adimenak? Aintziñetazo uskurtzak ere iragarkiak
  zituzten solairutzat. Berdinki sinesgabeak; baita
  ere judearrak. Otswald-ek eta Poincare-k erakutsi ziguten jakintzaren elbururik bereziena auxe
  dala: gerokoen argi-urratzea. Nerera jo dezagun
  orain. Nere izena aintzatuz darabilkienak ere
  
  berorrexegatik darabilkie. Elerti-saltokietan nere
  iragarpen-idaztiak ildoa trebeki zulatu dutelako.
  ***
  Ara nola etetzen dion urrutizkin-txirriñak
  Wells-i itz-zaparrada atergabea. Zenbat itz? —
  otsegiten dio olerkariak urrundiko jarduleari. —
  Noizkorako? Ongi. Datorren orrilla-25-rako sei
  milla itz. «Well, good bye». Agur.
  Eta bere artan nigana itzulirik: —«Westminster Gazette» deritzaion egunkarirako iragarpen
  bat eskatu didate. Ara or; irakurri ezazu. Jakinmina zirikatu-arazi baietz. Ots! Ez dezu irakuri
  bearrik. Or agertzen ditudan oldozkunen muña
  ta biotza mintzoz neronek azalduko dizut.
  Berriro ere onelaxen darrai Wells olerkari
  ameslari ta asmatzalleak.
  ***
  Oraingo gizadi au erdiratzen denerako, guda
  izugarri bat sortuko da. Laterri geienak naspildu
  ta alkarrekin korapillotuko ditun guda erdiraga-
  
  rria. Laurdeneragiño urritu ta eratxiko du gizadia
  guda onek. Aize-aldean borrokatuko dira alkarrekin gizonak eta laspel-ontzi galgarriak izango
  dituzte izkillu. Izkillu oekaz ez da izango gudarien eta beste biztanleen artean ezertako alderik. Zokondo guzietara iritxiko da triskantza illuna erio-egoak bildurgarri nunai zabalduz. Ludiko
  uririk nagosienak eta aberatsenak auts biurturik
  lotuko dira. Erri txikiak ere oro xeeturik eta biztanle gabe. Ikastetxe nagosi ta aztetxeak azpikoak gain iraulita. Lantegiak gaulapur beltzen aztaparpean.
  Lert-gai ta laspel erio-banatzalle guziak amaitu arte, ez da guda izugarri au azkenduko. Lurbira osoan bizirik lotuko diran gizon pitinak eta
  aldra eskasak ez dute tankera alaigarria izango.
  Zurbil; goseti; sorgin-itxuradun. Zugaitzen gerizpeetatik irtendako pizti izutien gisako basati
  utsak izango dira.
  Jakitunen ondorengorik ez. Etxe-eraikitzilleai
  eta injenieroai ez deitu etxe zartakatuak berrizteko ta berriak jasotzeko. Ez dezute ludi osoan
  olakorik dezakenik oztopatuko. Baso-piztien
  antzera lurraren zearka dabiltzan basatien adi-
  
  menera ez da jakite-izpirik iritxi. Ez dituzte azaletik baizik ikusi gizadiaren aurrerarakuntzak eta
  bide berri urratuak.
  Triskantza izugarri artatik osorik irten ziran
  tresnak amaitzean, nun berriak egiteko gizonik
  idoro? Oraingo makina ugarien beso biurri ta
  soin dirdaitsuak eremu-gañetan erio daude gorniak jota; sabel mazpilduan dagerre erio-aztaparraren zulatua. Ondakin oek alkar josiz berririk
  egingo luken joslerik ez da azalduko ordea.
  Gizadia amaitzerakoan basatitasuna, txirotasuna ta ezereza izango da lur-gañean nagusi.
  Oraingo larrañak landugabe; basoak txarakazulo; baratzak larmendi. Ondasun guzi oen jabe
  zan gizona, berriz, or-emen taldeka. Gorroto-sua
  begietan; aora daramakien janaria alkarri muturkatuz; zarpilkeria soñean; ezjakina adimenean.
  Piztien biziera.
  Au zorigaitza! Berrogetamar urteren barruan
  ikusi bear ditugunak! Jakintza-aizeak puztuta
  arabilkinan, Europa ederretsia; ta aberats-urretan bilduki burua agertzen dekanan, Ipar-Amerika txoragarria; ez dezute izango aurki gaurkoantzik. Zuen semeak gaurko edertasuna ta jaki-
  
  te-argia zearo galdurik, aintziñako auzo-aldren
  oñazpian atera bearko dute laster bularpetik
  asperenka larria.
  Ara, berriz, ordun berriro gizadia leiza-ondotik nekeka aldapa-gora jakite-eguzkiaren mosubilla. Maiz gizadiak egin dun ibillia. Mendi gallurra jotzean, irristaka zokondora; atzera gorakabidean asteko. Iruin dun aria askatuz, leengoa
  berbera iruiten berriro. Gizadiaren zoria! Arrokeriak jota abillenean, etzaik izango oldozkun au
  gañezko.
  ***
  Egiztatuko ote-da iragarpen illun au? Ez da
  larzozoak esana aurrekoa. Wells ospetsuak Papini-ren aotik diona da. Ez dizkiguste ortze-aldean
  lañoak argi ipiñi. Ez ikaratu orde, irakurle. Ixuri
  ixillean kolkora zure epaia. Lipar batez badarik
  ere atsegindu ba-zaituet, ara ni biotz-pozez
  beterik.
  (AMAYA)
  
  ERRUSI-KO
  ZABALDIETAN BARRENA
  I
  IZUA ORO
  Ez bildurtu, mutillak. Boltxebitarren artean
  gaituk aldi batekoz. Ez ikaratu, orde, irakurle.
  Gure oinkaden aurretik bideak urratzeko bideerakuste yayua digu. Izle goxo ta idazle atsegarri bati dagokionez, irriparka ta eskurakoi eramango gatzik. Angoen berri ikasia dek bertan ibillirik. Garcia Sanchiz españarraren agotik entzunak dizkit dakartzkidanak. Aren ezpanak erabil oi
  dituen oparotasunak eta urre-lorak iñausi ditzadan. Ez dit ortarako astirik; ez tokirik; eta... ez
  bearrik ere. Itz goxo aien muiña xurgatzen, ausiñaren antzean, alegiñak egin bear. Zein ez dek
  ango berrietzaz jakiteko gogo-zirikaz? Ara bera
  mintzatzen.
  Laterri-mugetan barrena sartzeko ez digu
  eragozpen aundirik topatu. Beste edozein late-
  
  rrietan ipintzen dituen oztopoak. Gure joakera
  aurrekoz gaztigatua ginun. Emen zetorkiguk
  bidera gizaseme ikusgarria; soñez aundia; gerrirañoko bizar erdi-zuria; txano antzeko larruzko
  estalkia buruan. Gure lotukiak eta bideko tresna
  guziak arturik, an zeramatzik etxe kaxkar batera. Bai barrenak azpikoaz gain zuur astinduz zarpikatu ere. Biguñago zerabiltzik eskuak emakumeak. Ez dik ark ere zokondorik begiratu gabe
  utzi. Leendik generamakigunaz gañera, beste
  diru-mordoxkatxoa rubloez (ango dirua) aldatu
  digu.
  Goazik bultzira. Tren-burdiak txukun eta
  garbi agertu zaizkiguk. Ta burrunba-otsean bildurik Leningrado-ra bidean goatzik.
  Leningrado! Aintzinako Snt. Petersburg! Kzarra eta kzare bere kolkotxoan zeduzkan kabi txoragarria. Emen erail zizkien boltxebitarrak senaremazteak eta aien semeak. Emen tiroz eten ziokan bizia Yusupor errege-gaiak Rasputin maltzur
  aipatuari. Emen asi ukan eguerdirantz erne jeikitzen Lenin-en eguzkia. Emen jasotzen dik arro
  zerurontz bekokia Kepa eta Paul deunen guda-
  
  gazteluak. Emen...; baña goazik gerera jakinostoak zaparradan aspergarri ixuri gabe.
  Leengo narotasuna galdu dik orain uri onek.
  Antzinako aberastasunen ondoxketan erdi-bildurik dagola zirudik. Orduko aunditasunik eta urredirdairik etzagerrek. Orain zarpilduki ta arrataz
  josirik dakusgun jantzi-ondarretik leengo edertasuna usmatu bear.
  Oñak lurreratu orduko, ba-dizkigu urrean
  berrogei zalpurdi-zai buruari eragiñaz burdieskeinka. Antola zein ezi-kaitz diran burdi-zai
  oek. Langille guziak sindikatoetan alkartu-arazi
  nai boltxebitarrak eta alegiñak eginda ere kofradi berekoi ontakoak leenean tinkatuago jarrai.
  Etzizkien leengo joeratik egundaino atera. Ez
  dituk nolanaikoak, gero, mutil oiek. «Adi ezak i,
  zaldi-zai, Europa-ostatu-etxera goatzik».
  Aurreko aulki-galdorrean erdi-zutik gurdiaren
  tarrataz balantzaka, gaztaña-adaska baizen gorputz-aundi, bere bizar luzeaz aita-Olentzaro zirudin, jostallu-bitxiz zalpurdia gañezka deramala.
  Begien aurrean dijoazkigun etxe guziak argizarimargoa zedukae. Gure mendietako bei gorrixten
  antzeko bellegitasuna oro.
  
  Pozkarioz artua ginun etxe-barrua, edurmaindirapean estaltzen asi dituk, ba, tellatugañak. Berokiñen arrimora ezti zaiguk jatetxemagaltxoa. Garbi-itxura danean; kaleko margo
  gorrixta berbera ormetan itsatsiki. Zurubiaren
  beera malmuko ikaragarri bat zetorkiguk bidera.
  Gure bide-tresnak lepa-gainean arturik, aurrean
  goruntz zeramatzik. Ba-ginuen lexibatu bearra
  ta, ezkotu diagu ur epelez soña.
  Baña... ze tximixtazko kedats nazkagarria
  dek au? Arrain usaia! Sardiña zaarren gisako
  kedatsa zeritek legortzeko zapiai. Bai nik zerena
  zan bereala usmatu ere. Tximista gaitza! Stalin
  porrokatu orren diru-gorde bearra! Arrain-olioz
  egin diate nunbait jaboia ta berorrekin zapiak
  eta oialak garbitu. Muinetaraño barreneratzen
  dan kedats mingotsa! Gabean nork burutu oeko
  mandirepean?
  Aspalditik erri onen berri jakiteko amesetan
  giñan ezkero, ezin egon alperrean. Otordutxoa
  egin ondoren, berela kaleetan-barrena gaituk
  ikus-erne. Gu garamatzin zaldi-aztaka otsera ta
  gurpillen gaitzairuzko uztaiak arkoskoetan
  dagien zaratara, bide-erditik zijoaztenak aldera-
  
  tzen itukan ibil-bitartean gurdi-zaiarekin garraxika mintzatuz. Baita onek bereolaxen jaulkitzen
  zin erantzuna. Ezpai-genian tamalez ulertzen zer
  zesaioen alkarri.
  Etzoazik langilleak eskale-antzo larru-azalka.
  Eztaere dotore ta apain gisan. Guziak txiro;
  guziak berdin. Alboetako etxeak arpegi zikiña
  zeukae; leioetako leiarrak zuloz naiko saretuak.
  Kooperatiba-saltokien ate-ondoetan emakume
  ta gizon-erreskadak janari, oski ta jantzien zai.
  Kale-erdian beargiñak aruntza ta onuntza atergabe. Ituntasuna, legorra ta zekena nabari diagu
  or-emen. Añartean atsedengabe joan bear dunaren asperra. Ezpanak eta agoa ezotzeko ur-txirristarik somatzen ez dunaren oñazea.
  Museo-ra zuzendu dizkigu leenen gure oinkadak. Au jendearen piloa! Ez al dek arritzeko?
  Museo onen ateak antziña ez itukan iñoiz idikitzen erri soilarentzat. Aundizkientzat ere noizpenka baizik ez. Olakoetan ere bakanka ta jantzi
  bereziz joan bear.
  Orain ateak zabalik zeudek beti. Ikusgai oetara zaletu nai dizkiate boltxebitarrak beren langilleak. Ortarako jarririk zeuzkae agerle ta adira-
  
  tzalle bereziak. Olango azalbenen aurrean lasterra dik, orraatik, eriak arrausia. Gure antzeko
  erbestearrak aretora sartzean, arin ao-zabalba
  begiratuz, burua atzeratzen diate. Gogoaren
  atsedena! Emen ikusi dizkigu erregeen aldiko
  kutxa bitxiztatu, txirlarri, diamante-bitxi, zurezko
  ederlan, arki, mai, oyal margoztu eta abar oparo
  ta nai bezainbat. Erbestearrai arroz erakutsi ere
  kzarrengandik arturiko aberas-ondartxoak.
  Baitetxera bidean jarriak gaituk. Etzegok an
  ikusibear arrigarririk. Ormatarte aietan otzikaraz
  dardarika gabiltzak. Barren illuna, otza ta ezkoa.
  Gela estuak eta burdin-ariz sareturiko leyo-zirritu utsak. Burnizko ogeak; arkiak eta maitxoak
  ere bai. Etzeukate ausi bildurrik.
  Ara gauza aitagarri bi. Bazter guziak argizarizko irudi-bitxiz josita zeudek. Begientzat ikusgarri ta gogorako ikasbide. Beste baztertxu
  baten aintzina eleizatxoa zan aretoa ageri dek.
  Kendu ziote orain eleiz-usaya. Siberi-ra epaiturik
  zijoaztenak emaztetxoarekin joateko eskubidia
  ziaten. Ezkongai ziranak eleizatxo orretantxe
  ezkontzen itukan. Biotzeko maite-usoa alboan
  
  zeramakitela zigorraldi ikaragarri ua ariñago ta
  atsegiñago iduriko zitzaien, nik uste.
  
  II
  STALIN-EN AGINTE-PEAN, MOSCOU
  Boltxebitarrak agintzen duten ezkeroz, Moscou dek Errusi-ko urien buruzagi. Lau milloe biztanle ba-dizkik. Kremlin-jauretxeko dorrearen
  bekoki-erdian zegok Errusi-ko begi ikaragarria.
  Aren begiratu zorrotza, izagarria! Beti zabal, beti
  esnaa, beti erne; iñoiz ere ez zabar eta loale. Ez
  dek ezer aintzinako ziklopeen begiratu asarrea
  gaurko onen ondoan. Begi orrentzat ez dek Errusi-n ezkuturik eta noiz-nai azpikoaz gain iraultzen ez dun zokorik. Ez beza iñork txintik atera;
  ez begi iñork kurruxkarik. Ez dek izango giro,
  bestela.
  Stalin porrokatua dek begi bildurgarri orren
  jabe. Errusi-ko zabaldietan barrena biurrika ta
  ziztuka luzatzen den suge-soña dik buztantzat.
  Errizayak eta guda-mutillak alkar josirik iruin
  duten sarearen pean ixil eta mutu egon bear erri
  
  gizagajo onek. G.P.U. deritzayon errizaien begiak
  irixten eztiran bazter gibelik, eztek.
  Ez diate nai boltxebitarrak beren inguruan
  erdi-merdiko gizonik; aldezkari porrokatu utsak
  nai dizkite. Orra Trotzki aspalditik arerio zitaltzat
  joa. Siberi-aldean malkoak bakarrean txukatu
  bearra dik. Trotzki-ren izen ondarra ere ixilpean
  aaztu ta il-arazi nai diate. Bai lortuko ere oraingoz.
  Stalin! Galtzairuzko gizona zagerrek izenorde onek. Atera ortik nolako atzazalak izango
  ditun. Erdi-ikasia ta letra-gabea izan arren, ez
  dek txantxetan artzekoa kaukasiar biurri au. Aurtxoak gaberdian ontzen auspo-otsari baño bildur
  biziagoa ziote errusiatarrak gizon oni. Ez dek an
  berak daramatzin ugelak eta agokoa ausiko
  ditun moxalik. Etzegok ori uzkaili bildurrik. Ezin
  zezakian Lenin-ek izan ondorengo egokigorik.
  Boltxebitar oek beren kontura ipiñirik dauzkaten ostatu-etxe batean izan digu bartko atsedena. Ez ginun biguna oeko lastaira. Ezta ere oe
  apañak. Zurezkoa ta motxa bat; burdiñezkoa ta
  zearretakakoa bestea. Alere laisterra izan ginun
  gure loa. Gure etengabeko ibilliaren sari goxoa!
  
  Orra aokadatxo gozoa gosaltzeko. Gaztaya,
  erle-eztia ta... arrautzak. Baña, arrayetan,
  arrautz oek austean... a ze erauzte buztiña ta
  geldia zuten! Ez al-dezute ikusi iñoiz erdi-erioan
  aker zaarak biali oi duten zear-begiratua? Alaxen
  lertu uan azpillean eme-eme gorringoa. Pufff!
  Ogi ezkoa, bustia, beltza ta ore-gisakoa. Ukabilla sartzeko adiñeko zuloak ba-zizkin mami-tartean. Gure layotz-aldeko arkaitzetan jayotzen
  den oroldioren bizkia zirudin. Dasaigutenez, langilleak txokolatea dite janaririk ugariena ta atsegarriena. Urritasun au etzetorrek ango lurren
  zeken eta antzu-izatetik. Bai zera! Baña an biltzen dituzten onentxoenak era guzietako makiñen truke erbestera biali nai dizkite. Ango egur,
  gari eta petroleo-aberastasunak ez dituk naiko
  beren eroste-amesak betetzeko. Era guzietako
  tresna ta makiñarien bearra baidite Stalin-en
  aurre-iritzia jasotzeko.
  Erriari ipiñi diozkaten eskasak eta baruarrak
  gozatzeko zeuzkae jolasaldiak eta egurastaldiak
  ugari ta eskura-errez. Antzokietarako sarrera
  merkea det. Norbaitek esan zin Errusi-ko langilleen opioa antzerkiak direla. Ondo esana. One-
  
  lango egurastaldi ederretan usten dizkite lan
  aspergarrietan biltzen dituzten amorrazioak.
  Lanaldia amaitu ondoren an zoatzik aldraka
  antzokira. Gu ere bai aien tartean. Etzegok aukerako jarlekurik. Guziak naasian. Gure alboan neskatx batzuek sagarrai ozkaka ari dituk eta azkenengo mutxikin ondarra lurrera yalki diate. Noizpenka sakeletik ateratako orraziz buruko txima
  sastarrai orraztaldi bat zemaioe, alkarekin garrasika mintza bitartean.
  Antzezki polita, orraatik, ikusi genduana.
  Remski Korsakof-en erestaldi zoragarria. Arrigarria gure alboetan nabari degun txirotasunetik
  antzestaldian oartzen degun aberastasunera
  dagon bitartea. Begiak asetzeko ta gogoa atsetzeka naiko dizkik aberas-pitintxu oyek erri gizagajo onek, nunbait.
  Kalean gaituk berriro, bazterrak ikusi nairik.
  Gure aurrean bikote bat zijoak. Guda-mutillak
  zirudie atzetik ikusirik. Gauza aitagarri bat oartu
  dit biengan. Alkarri zirrika maite-jostetan balebiltz bezela, eztiki ta gozoki mintzatuz zijoatzik. Txikienari, soña makurtuz, bestea labainez
  ondoratzen zaiok! Ez dizkit nik nere errialdean
  
  guda-mutillak onelan alkar maite-maxiatzen
  ikusi.
  Ontan, ordea, gure erbestear itzots ozenera,
  buruari atzera eragitean, gure ikusnaya bai ase
  bear, arraietan! Txikiena nexka gazte xalo ta
  liraña uan. Eta bai txairo zeramazkila neskatxak
  guda-jantziak! Prakak, txamarra luzea ta txapeltxatala. Ez izan nik gogoan boltxebitarren artean
  emakumeak ere gudari izan ditezkela. Senaremazteak ote-ziran? Ala, ezkongei-maitariak?
  Eunka gudari zekusazgu kale-zear. Garagarrillean erleak erlauntzian burrunbaka, aztoaturik,
  sartu-irtenka ibilli oi diranez. Oinbeste gudarien
  pean zapaldurik dagon erriak, nola marrurik
  jaso? Nola txintik atera?
  Gizonak eta emaztekiak eskubide berdiñak
  zeduzkae. Ezkontza maxiagarria ikusia ginun.
  Etziaten neska ta mutillak gureak gogo-barrenean duten ames zoragarririk. Ezta-ere aurretio
  luzaroan eztayak gertutzeko kezketan betazalak
  erre bearrik.
  Zeregin oetarako ango erri guziak dite landola berezia. Tira, ba. Ba-zoatzik senar-gaya ta
  emazte-gaya landola orretara. Mutilla zarpil jan-
  
  tzirik; beste edozein egunetan bezela; lan-egunetako soñekoz. Neskatxa ere berdin. Eguneroko
  gonaz ta sorbalda-gañean artillezko estalkitxoa
  deramala.
  Bi edo iru ezagun atzetik laguntzale. Eman
  beren izenak eta rublo bat (ogerleko bat urrean)
  luzatu ondoren, buztartuak zeudek gazteok. Une
  artan alkarri begiratuz, bialtzen dioten irripartxo
  ezea dek eztai ortako poz-amets dana. Somatu
  nolako legorra dan.
  Oartu, orde, emengo neska ameslariak eta
  mutil zoroak. Alkarrekin bizi izaten bereala
  aspertzen ba-dira; alkarren artean zerikusirik iza
  nai ezpa-dute, gaztigatu noiz-nai aitaturiko landolara ta nai danean ezkon buztarria askatua
  legokek. Beste maite gisagokoren baten billa jun
  bear.
  Esi gabeko maitakerietzaz mintzatzean, alde
  oetako mutil eiztari zenbaitek buruan zoro erabilli oi dituzten ametsak, sultan-amets biurriak! An
  oartu gendun maiteak ez dik, orraatik, emengoaren ederrik. Maite legorra dek; asetzen ez duna.
  Antola mutillek. Berdiñekoa dek emengo nexka
  bigun eta goxoen gogo uskurtzalea ta sendi-
  
  barruan semetxoen ezpan gorrietan loratzen
  dan urrezko irpartxo paregabea!
  
  III
  OITURA AITAGARRIAK
  Aitagarriak dira, benetan, Dostoiewski, Tolstoi eta Gorki idazleen izenak. Aintzinako Errusiko elertilari aipatuengandik gaurko kaxkarrengana dagon aldea!
  Areik elertian baizen nagusi ziran gizatasunean ere. Agintari biozgabeen pean zutik eta
  buru-tente ibiltzen ikasiak. Zigorrak etzituan
  kikiltzen; ez gogo-kuzkurtzen. Beartsuen alde
  jokatzen ziran beti; negartiengan urrikalkor;
  nekazarien laguntzalle. Errusi-ko erregea ta bere
  kide ankerrak erri gaxoa, zaldun zitalak muxal
  gaztea antzo, zartaka erabillenian, izendaturiko
  idazleok arro jarki ziran. Beste utsune batzuek
  eukirik ere, onexegaitik zaizkigu begiko.
  Leengo agintariak aginte-aulkietatik uzkaill
  zituan itxuslakundearen ondoren, beste agintera
  leunagoa ekarrela boltxebitarrak uste bear.
  
  Baña, bai zera! Leen baño ere okerrago orain.
  Zigorpean indarrez menderaturik dauke erri
  goxoa zirkiñik egiteko bide gabe. Miña ao-sapayan josita euki bear.
  Gaur eguneko idazleak eta elertilariak landugabeak, sastarrak, zarpillak eta lazkarrak dira.
  Okerragotzat jotzen deguna, berriz, agintari
  biozgabeen azpain auspez dabitzanak lotsagarri.
  Idazkeran edertasunik ez; joeran zutitasunik ere
  ez. Vedni-ren saguzar-egada, sapelaitsen gisakoa iduri zaye.
  Aize guztietara zabaldua da boltxebitarrak
  uskurtzai dioten gorrotoa. Gaztetandik ezjakite
  beltzean azten ditue mutil eta neskatxoak. Gizonaren biotz barrenean Jaungoikoaren izena bera
  ere erroetatik atera nayean gazteak ezjakiñean
  lotzen ditue. Asma, irakurle, noraño doan boltxebitarren gorrotoa.
  Uskurtzaren aurkako museo bat daukae Moscou-n. Areto, zabala. Ormetatik exegirik milla
  marazki ta oyal margoztu. Or-emen naasian maigañetan eta zurezko zoruetan irudiak zutik.
  Marrazki ta irudi oyek irribide ta farrabidetzat
  
  jarriak dira. Ikusi katolikoen oiturak itxuskatzeko
  buruz, nolako pitxi irrigarriak ipiñi dituen.
  Espani artu du margolariak katolikotosunaren lurralde jatortzat. Esan bearrik ez boltxebitarrak gai onetan (katolikotasun-gayan), Euzkadi
  España-ko mugen barrutian josirik daukela. Senidetzat jotzen dituela. Diodan marrazki orretan
  iru apaiz ageri dira. Sagardao-upelaren antzeko
  urdail eta sabel borobillaz, lodiaren-lodiz, lertu
  bearrean bat. Beste biak alboetatik esku betez
  lukainka ta odolki pilloak ekiñalan aoratzen ari
  zaizko.
  Ondoko marrazkian, berriz, ibildeuna agiri
  da. Eleizatik apaiz eta lekaide erreskadak irtetzen luzeran zearretaka. Papar lodiko lekaideak,
  borobillaren-borobillaz balantzaka pirritan asteko unean, ibilli eziñik. Or-emen tarteka gangarluzeak; buruagaz izarrak ikuitzeko besteko zintzur amaigabea dutenak. Parregarrizko esakunak azpian. Onelaxen irrikatzen ditue uskurtzoitura guztiak.
  Europa-ko laterri aurreratuenetan ez dek
  txanketakoa auzipean korapilloturik ibilli bearra.
  Bateko, legegizonak legeai billakatzen diezten
  
  zokondo, leiza ta besapeak; besteko, bein-beineko epai-maiak; urrengo, goragoko epaikariak;
  eta, azkenik, guztien artean auzi-etxean eraikitzen dituen ingi-tontorrak. Iguingarri, aspagarri
  ta urrea ugari atera bearrekoa da auzipean ibili
  bearra.
  Arlo onetan erusitarrak beste laterrietakoak
  baño aurrerago zoatzik. Auzi-etxea ba zeukae;
  baita ere epaikariak. Bertan duten epailaririk
  zuzenena ta apaituena, nor dala uste dezute?
  Emakume bat. Aintzina jantzi-garbitzalle izaniko
  emakumea. Bein-beinian epaya egoki azaltzeko
  ez dik emazteki onek parerik izan bear. Etzeukak, orde, ortarako titulu ta jatorri-arroz garrasirik jaso bearrik.
  Alkarren artean gizon bik asarrerik ba-dute
  bijoaz arin epailariengana. Esan bitzate mintzoz
  bakoitzak bere aldeko zergaitiak. Gizon berezien
  laguntzarik nai izan ezkero, an zeudek lanaren
  zai legegizon aitagarriak. Ez gureen gisan apain
  eta soineko bereziz jantzirik. Langille itxurakoak;
  jantzi arratatuz. Ez diate ezetariko titulorik. Gai
  onetarako dauken zaletasuna dek eren laguntzarik onena.
  
  Ara daramaen arloa auzilariak azaldu orduko,
  epailariak berberton agertuko du bere epaia.
  Zuzena ala okerra? Eztakigu. Baña ara doazanak
  ez dute auzipe naasietan biurritu bearrik. Eta...
  ez da uskeria.
  Ez uste, gero, dana naasikeria dala Errusi-n.
  Ez uste mutil koskorrak ere nai duten eran lotsagabe ibilli litezkenik. Legeai bear dan begiramenik espa-diote; gaiztora zearo okerturik barrundatzen ba-ditue; lotsagabe ta biurri jokatzen ba
  dira, aztexe berezi batera eruaten ditue. An
  barruan izaera biurria erabarritzen ekin bear
  ortarako ipiñirik dauzkaten gizonak. Mutil basati
  oien joera leuntzen eta obetzen diarduen gizonak ba-dira an. Nork esango olakorik? Etxebarru
  orretako betebearretan, orraatik, al-danik askatuen uzten ditue gaztetxoak. Berenez zuzenera
  oitu ditezen, diotenez.
  Era guztitariko eskupekoak debekauta daude
  lurralde onetan. Alere, erbestekorik sakelerantz
  kiñuka oartzen ba-due (alboan ikuslerik barrundatzen ezdutela, beintzat), laster dituzu ondoan
  laban-laban esku-luzeka.
  
  Gu geunden jatetxetik irtetzean, nere emazteak —Garcia Sanchiz-ek dio—, bere eskarra
  jatetxeko andere nagosiari agertu nairik, urrin
  (perfume)-bonbillatxo bat eman zion. Emazteki
  aren poza! Aintzina andere aintzatua izana zirudin. Ezin zeikion, ba, neure emaztetxoak eskupeko gogokogorik eman. Boltxebitarrak agintzen
  duten ezkeroz, Errusi-n arkitu ezin liteken gauza
  da urriña. Ordañez nereari emateko ez eukan
  andere gaxo arek ezer. Bai bere tamala eskar
  onez agertu ere!
  (AZKENA)
  
  GOAZIK BASERRI-ALDERA
  
  AMAIKA NEKEREN SEMEA
  DEK OGIA!
  1931-ngo «Kirikiño-saria»
  irabazi zun idazlana.
  Ara emen izper-arrantzun gizona, egunkaria
  buruzki ta belarri gañian luma gert-gert. Gaurkotasun urre-arriz bitxiztatuz, idazlanak josi bearra
  baitik izperkariak. Irakurlearen ao-sapaia ur-ur
  biurtzeko eztek baneatze oberik. Erabilliaren
  buruz barrengo mamia, mintza urraturik, xeeki
  mutxikatua izanik ere, azal-morkolak, beintzat,
  jakin-naia eztenka zirikatu bear dik. Aor idazlearen leen-lana.
  Berri agergarrietako baten billa, ernai zijoatzik begiak lerroetan barrena. Or zebiltzak egun
  oetan erri-agintariak aginte-aulkietara nor- leen
  igongo, besurde antzean alkarri muturkatuz, griñapean uxarrez iskanbilka. Ut, ut! Goazik aruntzago... A! Ba-dit oraingoan albista argiragarria!
  
  Ogiaren salneurria eraxteko ustean dizkigu
  ogigilleak. Ez al dek arrigarria auxe? jankai
  guziak gooraka zijoazen garaian, bei-okelak, txarrikiak eta ogia bat-baten jeisten asi zaizkiguk.
  Ai, ene, arakin eta ogikin biotzekuok; jarrai gelditzeke olaxen aldapa-beera irrixtadan. Ez, gero,
  uste etxekoandre zuurrentzat bakarrik dala atsegarri merkatze ori. Eztakizue, noski, zenbateraño
  eskartzen zaituegun gizonezkuok ere. Ez aldituk, bada, emakumeak darabiltzien urre-txintxiñak leendik giza-sakeletik irtenak?
  Ogia dala-ta, oek burutazioak sortu zaizkidanak! An nauk, erbiaren gisan, or-emen ozka larre
  arin goxoan. Zegaz egiten dik okiñak ogia? Iriñaz. Alea egotzeko nun erosten dik errotariak
  garia? Nekazariengandik. Emen gaituk bada, nai
  gendun bidean, ogigiteak dakartzin lanetzaz jarduteko asmoz.
  Uri-gizon zenbaitek oberik-eztzat jotzen diate
  baserritarren biziera. Auzipe naasian bigurriki
  korapilloturik, nundik irtengo, Ariadna-ren ariertza billakatzen dun lege-gizonak; gaberdian
  gaxoentzat laguntza-eske dijoazkion osagilleak;
  eta diruetxeak dardar-ikaraz barrundatzen ditun
  
  dirudunak, nekazariaren bekaitza diate. Onek
  buru-austerik espa-lu bezela, kezka-gabeko
  atseden lasaia egozten ziote. Orati olerkariaren
  aldian ere, dionez, ala izan bear zin. Lotsa iretzat, gizadi arroxko orrentzat; atsegin-itzak
  ezpañetatik dirizkikala abil beti ta egundo zorionik iritxi ezin dekan, gizadi zoroa! Ames oikin
  zoraturik dabiltzanak etzekite ezer, orraatik,
  baserritarren bizitza latzaz. Berdiñekua det
  negutean uriko etxe-barruan berokiñaren babesean eskuak alkarri igortziz, epel-epel berriketan
  jardutea. Alere, goazik gaurkoz baserri-aldera.
  Mendi-gallurretatik amilduz, asiak dituk
  neguko elur-mallotak. Aize-burrunba otsa zebillek zirrituetan negar-karraxiz. Leiarretan txingor-ateak zirtaka. Eztek etxetik-at ibiltzen giro.
  Atsegarrigoa dek tellatupeko epeltasuna! Ara or
  egur-mokorrak suburni-gainean txinpart jarioka.
  Laratzetik zintzilizka zegokan pertzean oregarda barbarka. Abereak ukullun, lurrun beroz
  bildurik, ausnarrean paketsu. Giro uke, su-baztarreko pago-pitzaki gainera ankak luzatuz, gozagoza egoten. Abereentzat jatekoa ekarri bearra
  zegok, ordea; beiak gose antxean bai-zeudek.
  
  Arbiondoak igitaiez txikituki aska-sabela bete
  daiegun. Berrrr...! An zijoak nekazaria, zakua
  burutik zintzilik, txingorpean arbi-billa zangoak
  lokatzetan plisti-plasta zipirztin zabalduz.
  Orzkarbi danean, berriz, a ze izoztea! Laiotzaldeko errekondoetan ba-dek ontza beteko aintziarra. Garia ereiteko zeukagu oraindik; gaur
  ermo saiatu bearko. Lotsagarri uke, bestela,
  Gabonak irixtean garia erein gabe idukitzea. Goizeko ozkirrian dindirria sudurretik dariola, asi
  dek lanean nekazaria otzikaraz goldearen gain
  kakotuxe; bei uztartuei dariten lurrun-likak
  ondoa lerdakatuz zeramakik. Lur oek azpikoaz
  goratzen jarduna dek leen lai-zoia. Olar arroa
  aztarrika dabillenean olloak mokoka inguratzen
  dutenez, emakume-taldeak laiariak jasotako
  zotalak atxurrez xeatzen zizkien. Laiak eta goldeak iraulitako lurrak area-ortzak berditzen dizkite. Larrain-errayak idikita dauden ezkero, zabal
  dezagun gari-azia. Atera zorrotik alea ta astindu
  besoak. Eguerritatik asko urrindu gabe, buru
  meez irtengo dek sokor-artetik gari-landarea.
  Elurrak estaliko dizkik laster gari-soroak; baita
  
  maindira zuripe artatik landare ezea lodixeago
  jeiki ere.
  Martxoa irixtean, gari-jorran ekin bear. Lasto
  ederra zekarrek. Arri-erauntsiren bat edo ugolde
  ikaragarririk eztala, igita bikaña izango diagu.
  Tarteetan erne zaizkion olo ta belar-mordoxkak,
  zuazte ortik; gari saila orraztu dezagun. Kontuz
  ibilli bear, orraatik, jorraiaz triskantzarik ez egiteko. Eginbear arduratsu ontarako eztek aitona
  zaarra adiñakorik. Ez dik sail zabala aurreratuko;
  baña zeñek maitekigo, zeñek egokigo garia
  jorratu?
  Udaberria juna dek. Margo orixka ikusgarria
  zekarrek garisoroak. Aizeak eraginda galburu
  mardulak kulunkatzen diranian, astun itxura
  zeukae: ale maletsa dite, nunbait, bizar-azpian.
  Burua makurtzean, «artu iguzute alea» esanez
  dabiltzala zirudie. Igaz alako bi etxeratuko dizkigu aurten: eun iimi, bai. Eresarkiak izango dik
  lana iimi ta lakari gainetako tontorrak neurrikatzeko eraxten. Marandioko aletegian ainbeste
  toki izango ete-digu?
  Agor-illean gaituk. Au eguzkiaren kiskalbearra! Jo dezagun gari-lastoa zuztar-ondotik. Ekin
  
  ziote igitariek. Eguzki-izpiak jota, igitarien eskuetan igitaiak, dirdaiak ugari dariztelarik zebiltzak.