Euskal Literature V - 18

  Añibarro'ren «Las Mujeres de Berrigorria», euskeraz. «Ekin»
  argitaldariak, 43 zenbakia.
  17) CCC Akademia'ren Curso de Vascuence con discos
  (Donostia, 1961).
  18) Kontu-kontari Antzerkiak. (Zarautz, 1958). Antzerkien artean dator, 135 orrialdean, Prosper Marimée'ren Mateo
  Falcone, euskeraz. Eta «Egan»-en, 1955.
  19) Lur berri-billa (Donostia, 1967). «Izarra» irarkolan.
  415 orrialde. Liburu bikaiña, tarteka marteka, ark agindu ta
  onek otoi, astíunerik astiune egiña. Irakur egilleak sarreran dioskuna. «Gure bizitza osoan —idazten du—, euskal-miñez jota
  ibilli gera danean. Gure amesak bati alde batera jotzen zuten:
  euskerari LUR Berriak eskeiñi; gure izkuntzan bide berriak
  urratu nai izan dizkiogu. Eta ortan joan zaizkigu egunik onenak.
  Aldiz, gure amesak eta asmoak bete al izan ditugu; aldiz, gure
  lanak eztu bear zuan mugarik eta maillarik iritxi».
  Liburu ontan danetatik datoz, azken urteotan burutu ditun lanik ederrenak noski, Testamentu bezela. Onela darrai:
  «Euskaldunok olerkietan beste errietakoen mailla ondu al izan
  degu. Baiña euskal antzerki ta nobela, oraindik idazle yayo
  baten zai daude! ta beste sail batzuetan ere, atzeratxo gaude,
  noski. Nere aldetik, egin ditudan lanetatik onaurldak artu ta
  geroko gizaldiei eskeiñi bear nizkien nere AZKENITZ bezela.
  Euskal Testamentu bat bezela dijoakizue, beraz, nere liburu au.
  Esango ba-nizue bezela: «Ni, euskera lanean, oneraiño iritxi
  naiz. Zuek, ortik aurrera joka zazue bikain, gure izkuntzaren
  burruka irabazi arte».
  Ondoren, argitara dituen lanak izentatu ostean, onela didaz:
  «Oiek izan dira nere lanik nagusienak. Gero, zenbat lan-puxke281
  
  ta, euskal egunkari ta adizkarietan zabalduak! Eguneroko ogia
  irabazteko, ostera, gogoz kontrako lanetan, zenbat ordu alperrik
  galduak! Eta gogozko lanetarako astirik ez. Gure biziak egun
  gorriak ikusi ditu. Euskal-miñak, ala ere, gure nekea jasotzen eta
  gure illunpeak urratzen erakutsi digu. Gure erriaren burrukak
  eman dio gure biziari bere argi ta lanerako akulua. Ondorengoak
  jasoko al dute noizbait gure lañaren frutua!»
  Ez, Etxaniz'ek ez ditu orduak alperrik galdu. Euskal arloan
  betetu duen lana ez da urria izan, frututsua baizik. Azkoitia^
  jakintsu au izatez dugu urduri, baita pizkat ezkor ere, ta ortik
  bere esanak. Gorriak ikusi ditula? Eta zenbait euskal idazlek
  ez 40 urte auetan? Ez du iñoiz trabarik izan mingaiñean:
  biotzak sentitua beti ager-azi du ao goxoz; egia esateak ordea,
  istilluak sortzen, eta berau paketsu ta pake-zale ere, agintariak
  eta maiz erabilli digute mundurik ara ta zirkin-zarkun. Origatik, baiña, beti ekin dio euskal lanari gogo beroz.
  Saririk asko eraman du Etxaniz'ek bere idaz-lanakin. Liburu ontan datozenak ainitz sarituak izanak dira. Nobela, irratsaio, ipui, antzerki-jclas, olerki..., liburu txanbeliña nunbait.
  Irakurriz, barne-zirrara gexoa dakarkiguna.
  Zati auek dakarzki: 1) Eleberri laburra: «Ameriketan galduak»; 2) Ipuiak, sei oso politak; 3) Irratsaio txangoak, Txantxangorria ta Gazte aizeak (IV); 4) Irratiráko ipui antolaturik,
  zazpi guztira; 5) Irrati antzerkia: «Izarren bidetan»; 6) Olerkiak, iru sailletan 49 guztiz; 7) Abestiak, lenengo sailla: aurabsetlak, 19 kanta; bigarren sailla: gazte-abestiak, 52 kanta.
  1966'an ondu zigun idazti au. Onek darakusagunez, bada,
  N. Etxaniz apaiza duzu azken bolada ontan ain ozenki dabilkigun euskal kanta berriaren aita; bera asi zitzaigun, eta urteetan ek¡n zion, lur berri billa ta gazteen arteko euskal musikari
  batez ere, bide berriak urrau nairik. Sarri ikusi izan dut, pianu
  aurrean eta arkatza atz-artean, jo ta kanta, abesti berriak asmatzen.
  282
  
  OLERKARI.—Ezpiritu kezkati baten jabe dugu Etxaniz. Gauzak, ingurumariko mundua, eder-jarioka ikusten dakiana. Gizabiotza ere ondo ezagutzen du. Eta A. M. Labaien'ek, azkoitiar
  antzerkigillearen «Bizia zotzean» aztertzerakoan diona, ber-esan
  dezakegu emen, au da, nolanai ere poeta ta pentsalari zorrotz
  dugula, ta olakoak «jarduna, bere gain artzen ba'du, atera lezaickela txinparta ederrik entzule-ikusleen biotzak ikutzeraño».
  Orrela da Etxaniz poeta ta pentsalari; bizi ta giartsu da, jardun
  mingotsa ere goxo ta irripartsu biurtzen diguna; eta gauzak
  euskeraz «goitar irritsu eta errikoa esaten iñor gutxik» irabaziko diona.
  «Euskal Esnalea»-n asi zan olerkitxoak azaltzen. 1926'an,
  Andre Maria'ri agertu zigun, eta Eztu nai kabirik, 1927'an.
  Guda ondoan «Euzko-Gogoa»-n, «01erti»-n, «Principe de Viana»-n, «Egan»-en eta abar, konta-ezin ala ondu dizkigu, beti
  arin, labur ta zoragarri, Heine, Campoamor, Bilintx eta olakoen
  pareko. Batzaldi askotara aurkeztu izan da, baita sari ederrak eskuratu ere; beiñola J. Zaitegi'k,an Guatemala'tik, olerti-sorta
  konkurtsu bat iragarri zigun, eta olerkari-mordoak jo genun
  ara; 1955'an emana izan zan saria, eta Zaitegi'k «Euzko-Gogca»-n: «Olerti saillean, gure batzaldian sarituak izan ziran
  olerkari goitarren poemak agertzen ditugu. Sari bakarra «Bizi
  nai» Mitxelena'tar Salbatore olerkariaren poemak eraman zun;
  oso-osorik irakur zenezakete orrialde oietan. Dedu-aipua Etxaniz, Onaindia eta Aurraitz'ek ukan zuten. Oien poemak ere,
  guziak izan ez arren, geienak beintzat, ementxe arkituko dituzute. Benetako antologi zoragarria, iñoiz gutxian euskeraz ikus
  ditekena» (E. Go., 1955, orrilla-lotazilla, 65 orr.).
  «Lur berri-billa» idaztia osatzerakoan, olerki pillo bat aukeratu zuen bertarako, lendik egiñak eta berriak ziranak noski.
  Berak onela: «Euskaldunok bertsotarako beti izan degu alako
  zaletasun apur bat. Aspaldi asiak giñan lan onetan, baiña 1950'
  garren urte alderarte, ez nuan ezagutzen erderazko azkenengo
  olerkarien lanik. Konbentu zaar bateko kapellau nengoen aldi
  283
  
  aretan; mendi aldean eta alako «bohemia» antzeko girotan. Orduakoak izan ziran, nere ustez, sortu zaizkidan olerkirik onentxoak. Erderaz, Machado ta gerokoak irakurri berri niotzan.
  Juan Ramon, Alberti, Alexaindre, Gerardo Diego ta bsste aien
  sasoikoen lanak, bertso libretan iritxi zutena erakutsi zidaten;
  eta orduan ekin nion BERTSO LIBREAR egiteari...
  «Gerora sortu ziran «Donostia» ta beste olerki askatuak.
  Xorta bat olerki gure ikastoletako aurrentzat ere ondu det. Or
  ikusiko dituzu. Mirande zuberoarra, Aita Xalbatore Mitxelena,
  Aita Xanti Onaindia eta Aurre-Apraiz'taír Balendin, izan nituan lenengo nere aldi aretan olerkari-lagun. Gerora gazte-sail
  ugaria sortu zaigu. Gure orduko «vanguardismoak» jo ta pasa
  dituzte gazteok. Azkenengo, gure Aresti'k jo digu txistua. Eta
  gure gazteok, gizarte-gaia oso artua dute beren olerkietan. Aien
  ondoan, gure olerki auek, aide zaarregia izango dute norbaitentzat. Gabriel Zelaia ta Blas Otero'ren alboan, oso lengoak gera.
  Ala ere, nik emen utzi nai der, nere alea. Euskerak aurrerago
  egiten ba'du, pozik artuko degu gerokoa ere» (Olerkiak, 211
  orrialdean).
  Labur: aide zaarreko naiz berriko, bertso lotuak naiz askatuak erabilli, Etxaniz apaizaren lumatik irten olerkiak, eta gaiñontzeko lanak —antzerki, irratisaio, aur-abesti ta gazte-kantabeti zaizkigu atsegingarri. Burutsu ta emankor izan zaigu noski,
  berak orrela uste izan ez arren. Oraindik gordin dago, euskal
  arloan lan egiteko moduan. Nik, beraz, amabost bat urtean
  «Olerti Egunetan» batez ere lankide bizkor izan dudan Etxaniz'i esango nioke, Labaien'ek beiñola esaten ziona: «Plauto
  erromatar komerigille otsaundikoak lan ederrenak zartuta gero
  ondu omen zituen. Beraz, Etxaniz jauna, lore-loream (¿) zaude,
  adinean bide ortaük jarraitzeko. Garaipen koroia laister dukezu
  buru zuriaren gañean». Nik uste, ala ere, euskal idazleak, adiñari jaramonik egiteke, il arte lanari ekin bear diogula.
  (Ikus Andima Ibiñagabeitia, Euzko Gogoa, 1952, 9-10, 21 orr.;
  G'tar I., Gernika, 1953, 23 alea, 122 orr.; F. de M., Gernika, 1953,
  
  284
  
  24 alea, 188 orr.; S. Onaindia, MEOE, 1017 orr.; J. M. Leizaola,
  Euzko Gogoa, 1956, VII, 28 orr.; M. Lekuona, Egan, 1957, 1-2, 115
  orr.; L. Mitxelena, HLV, 160 orr.; N. Kortazar, Cien autores vascos,
  107 orr.; J. San Martin, Escritores euskéricos, 71 orr.; A. M. Labaien, Egan, 1-5, 98 orr.; Auñamendi, Literatura, IV, 37 orr.; J.
  Bilbao, Eusko Bibliografía, III, 247 orr.) .
  
  44.—JUSTO GARATE ARRIÓLA (1900-...)
  Bergara'n jaioa, 1900-5-8'an. Osalaritza ikasi zuen gaztetan
  Madrid'etik eta La Plata (Argentina)'tik Irkasle egiñik, eta gaur
  ere Argentina'ko Mendoza'n orixe du ogibide. Gai ortaz, gaiñera, ikaskizun bereziak osotu zituen Freiburg, Paris, Heidelberg eta Berlin'en.
  IDAZLE PORROKATU.—Ikasia dugu, euskal gaietan batez ere.
  Konta ezin ala lan mamitu dizkigu bere lumak, guda aurretik
  Donostia'n eta Bilbao'n zegoelarik, eta gaur Andes garaitik urbil, idorotzen dala. Euskeraz eta erderaz idatzi du. 1922'an asi
  zan euskal lanak «Euzkadi»-ra bidtzen, eta arrezkero lankide
  izan zaigu RIEV, «Vida Vasca», «Eusko Ikaskuntza», «Euzko
  Deya», «Gernika», «Eusko Jakintza», «Bol. Amer. E. V.»,
  «Gure Herria», «Principe de Viana», «Euzko-Gogoa», «Munibe», «Davar», «Anuario de Eusko Folklore», «Euskalerriaren
  Alde», «Runa», «Euskal Esnalea».
  Euskal gai barrutian ere, geien batez gai bitxiak izan zalzkio
  atsegin: erleak, adibidez, Agotak, izarkiak, txapelak, izkilluak,
  antziñako esku-idatziak, euskal-iztegia, euskalkiak, erriak, itzulpenak nola osotu, atsotitzak, txerrena euskeraz, adar-antzeko
  buru-jazkiak, itxorkunak, txertaketak, toki-izenak, ipuiñak, ziñerak, toki-atzizkiak, eta olakoak. Gizaseme gurenak ere goretsi
  ditu: G. Humboldt, A. Farinelli, Azkue, Bismark, Lope Agirre,
  Henningsen, Gartzia Salazar, Txaho, P. Astarloa, E. Kant, H.
  Stewart Chamberlain, J. G. Percival, Oinenart, Maistre, Unamuno, eta abar.
  
  285
  
  Ona argitaratu ditun liburu batzuk:
  1) Los estudios de medicina en el País Vasco (Donostia,
  1929). Aldundlaren irarkolan. (RIEV, 1929, XX, 37 orr.).
  2) Polémica entre «El Liberal» y «La Gaceta dei Norte».
  El padre Laburu en la biología (Bilbao, 1930). Dotxao'ren irarkolan. 70 orrialde.
  3) Viaje a Navarra de Chaho (Bilbao, 1933).
  4) Guillermo de Humboldt. Estudio de sus trabajos sobre
  Vasconia (Bilbao, 1933). Probintziko irarkolan, XV-222 orrialde.
  Baita beste lau lan ere gai beretaz: Donosti, 1934; Buenos
  Aires, 1946 ta 1951; Bilbao, 1963.
  5) Ensayos Euskarianos (Bilbao, 1935). Mayli irarkolan.
  239 orrialde.
  6) La época de Pablo Astarloa y Juan Antonio Moguel
  (Bilbao, 1936). Probintziko irarkolan. 161 orrialde. «Junta de
  Cultura Vasca» dalakoak irarri zion.
  7) Viajeros Extranjeros en Vasconia (Buenos Aires, 1942).
  «Ekin» euskal Argitaldariak. «Biblioteca de Cultura Vasca»-ko
  3'garren alea. 184 orrialde.
  8) Cultura biológica y arte de traducir (Buenos Aires,
  1943). «Ekin»-ek. 284 orrialde. Senda-nasketa ondoren datorkigu euskal itzulpenak ditun korapillo mordoa.
  9) El viaje español de Guillermo de Humboldt (17991800) (Buenos Aires, 1946). IX-531 orrialde. G. Humboldt'eri
  buruzko irugarren lana.
  10) Cuatro ensayos sobre España y América. Versiones
  y estudios por Miguel Unamuno y Justo Garate (Buenos Aires,
  Mexiko, 1951)- G. Humboldt'ez laugarren lana.
  11) Erleak eta Eriotza (Euzko-Gogoa, 1954, 5-8 zenbakia,
  122 orr.).
  Euskeraz nola idazten duen jakin nai izan ezkero, irakur
  «Eusko Ikaskuntza»-!! (1934, 62 alean, 12 orr.) datorren «Sen286
  
  dagilleak eta landara ikasleak» idazpuru duena. «Eneko», «Eneko Mitxelena», «Elorregi», «Eio», «Eneko Zilueta», «Txeru
  Arrióla» erabilli ditu bere lanak izenpetzerakoan.
  Euskaltzaindikoa duzu, ta Buenos Aires'ko «Instituto Americano de Estudios Vascos» dalakoan atalkide oso.
  (Ikus J. San Martin, Escritores euskéricos, 85 orr.; Auñamendi,
  Literatura, IV, 52 orr.; J. Bilbao, Eusko Bibliografía, 577 orr.).
  
  45.—ANTONIO ITURRIOTZ URIZAR (1900-...)
  Eibartarra, uri langille ontan bait zan jaio 1900-3-12'ari.
  Bertako «Izkillu Eskola»-n egin zituen lendabiziko eskola asimasiak. Gerra aurretik izkillu maixu zan Eibar'en; geroztik,
  orbel aizeak eramana, Mosku'ko Ikasgu nausian eskolatu zan
  Politika Jakindian. Mexiko'n bizi da gaur.
  Euskaltzale bezela, «Euzko-Gogoa»-n, «Egan»-en, «Eibar»en, Mexiko'ko «Euzko-Deya»-n eta Buenos Aires'ko «Tfcrsra
  Vasca»-n idatzi du. Itzultzeari ere ekin dio, ta Pio Baroxa'ren
  Zalakain el aventurero ta La Leyenda de Juan de Álzate beintzat
  euskeratuak dauzka, baiña irarri gabe oraindio.
  Nola idazten ote? Ona «Egizko gartaera bat» deritzan ipuietik zatiño au: « baten, aita ardandegian zarataz zebillen artean, bildu etxekoek eta artu zuten erabakia ark zeukan
  setakeri nabarmen eta alkekitsua nolabait burutik atera erazotzeko. Ta biaramonean seme nagusien biak txit banazki itzegin zioten, txaldankeri ura bertanbera ta beingoan laga zezala
  larderiatuz. Seme aiek, eztabaida luze ezkero, aitaren baia ar
  izan zutenez, sakon eta gozoro pozez beterik arkitu ziran. Etxe
  artara, berriren berriz, itzuli zan bizimen egokiaren atsegiña»
  (Euzko-Gogoa, 1956, VII, 21 orr.).
  287
  
  Ona baita euskaldun askoren gertaera bat ere. Erritik erauziak izan diranean, eibartarrak baitik bat, euskal, idazle gertatu
  zaizkigu. Or Iturriotz, or T. Etxebarria...
  (Ikus Euzko Gogoa, 1955, VI, 94 orr.; J. San Martin, Escritores
  euskéricos, 106 orr.; Auñamendi, Literatura, IV, 49 orr.; Jon Bilbao,
  Eusko Bibliografía, IV, 451 orr.).
  
  46.—FRANTZISKO ETXEBERRIA TOLOSA (1900-...)
  Gizonaren balioak ba-ditu bere neurkerak. Olabide'k ogei
  bat urte eman zituen bere Biblia euskeraz jarten; Frantzia'ko
  Tolosa'n 1942'an beste bizitzaratu zanean, amaiturik utzi zigun
  itzulpenak 1958'an ikusi zuen irarkolako argia, itzultzaillea ilda
  amasei urtera noski. Biblia osoaren itzulpena zan; orduko euskaltzaleak, beraz, Orixe, Martin Oiartzabal eta abarrek, gauza
  oso-osoa egitea nai zuten; leendik ere A. Olabide'ren adiskide
  ta laguntzaille ziran auek, eta goenengo argitalpen onetan eskua
  sartzea opa zuten. Baiña ez, ortan Aita Frantzisko Etxeberria'
  ren eskuz kanpo, etzan beste iñorenik sartu.
  Irakur oni buruz Aita Akesolo'k dioskuna: «Testamentu
  Berria —1931'an irarritakoa— itzultzerakoan bezela, Zaarrean
  ere beren laguntasuna eman nai zioten, eta iñoiz berarengana
  ere iritxi ziran olako asmoz. Lana argitaratzerakoan ere, naiko
  zuketen, noski, parte artu. Lagundiko nausiek, ordea, beren
  gain artu zuten egiteko ori, eta beren arteko bati eman zioten
  arazo guztia: Asiako bazterretan mixiolari zebillen aita batí:
  Frantzisko Etxeberria, euskal-olerkari ta idazle azkarrari. Onek
  bildu omen zituen Olabide bere anaiaren paperak: itzulpena aztertu, osotu., zerbaitetan berritu ere bai. Dabiden salmoak, esaterako, Pio Xll-garensk eragindako latin-itzulpena aurrean izanik, tankera berri emmda daude» (Jaunaren Deia, 1972 abendua, 326 orr.).
  288
  
  Andoain'go «Berdilladi» basetxean munduratu zan 1900-423'an. Urtzi-deia barne oartuki, ortarako ikasketak Andoain'en
  bertan asita, osotu zizkigun; eta apaiztasuna artu ondoren, Ezkioga'ko apaiz-izendatu zuten, eta andik laster Itxaso'ko txaunburu. Ortan zegoela il zan B. Garitaonandia, Donostia'ko
  «Argia» asterokoaren zuzendaria; zaldibartarraren utsunea andoaindarrak bete zuen, 1929'garren urtean.
  Etzun zuzendari lanean luzaroan jardun. 1929'an bertan
  Loiola'ra jo zigun jesuíta izan nairik. Erkalak 193l'an Jesulagunak beren etxeetatik uxatu zitunean, Aita Etxeberria'k beste
  aita ta ikasle jesulagun askorekin Belgika'rako bidea artu bear
  izan zuen. Andik laster, Xabier deunak lez mixiolari deia
  entzunik, Txina'ra zuzendu zituen bere oiñak. An, Wuhu uria¡n
  egin zuen, 1940'garren urtean, beie profesa nagusia. Formosa'tik
  dabilkigu gaur ere.
  EUSKALTZALE TA EUSKAL IDAZLE.—Apaiz-gai zanetik erakutsi zuen euskalmin ez urria; amaren magaletik zekian euskera
  sakondu, txukundu ta aziagotzen saiatu zan etengabe. Apaiztu
  ondorean, berdin. 1920'an elerti-batzaldia Donosti'n, eta Frantzisko Etxeberria'ren «Erriko jayetan» ipuiak accésit darama;
  urrengo urtean ere «Euskal Esnalea»-ren sariketan berdin, andoaindarraren «Irakatsi euskeraz» eta «Euskera nola ikasi?»
  sari-irabazle. «Ezkioga auzoan —dio J. Aitzol'ek—, Santa Luzia baselizako apraiz zala, aspalditik euskeraganako zebilkion zaletasun gar bizia agertu zuan... Euskera indartzearren, apaiz
  bezela zezaken lanaz asegabe, irakasle izateari lotu zitzaion.
  Baselizaren gibelean auzo eskola eratu ondoren, aurtxoei euskelgaiak, irakurtzen eta idazten, irkastera bere burua beartu
  zuan» (Eusko Olerkiak, 1933, Itzaurrea, V orr.).
  
  Orduantxe, gaintxo artako bakartade goxoan aurkitzen zala
  así zan arnas aundiko lanak aurrera eramaten, gero bizitz-zidorrean zearka-mearka ta okerretora lez jarri zitzaizkion ez-usteko
  gertaldiak beste bide-jardun batzuetatik eraman ba'zuten ere.
  289
  
  Bergili'ren Eneis euskerara biurtzen asi zan; poema eder onek
  ditun XII idaztítik lenengoaren 612 bertso burutu zizkigun,
  Donostia'ko «Euskal Esnalea»-an (1928, 24 39, 81, 116 ta 193
  orrialdeetan) datozenak. Aurretik ere aldizkari ontan argitaratuak zituen: «Dirua biotz», «Euskera-gayak. AI, noiz?» eta
  «Euskeraren ugaritasuna» (1921), «Ortzia saritzat», olerkia
  (1922), «Izkirimiriak» (1923), «Elustiza'tar Juan Bautista»
  (1927), ta abar.
  Orregatik, bada, ez da bat ere arrigarri olako idazle trebe
  ta euskal-mindua ikusirik, «Argia» sortu ta diruz ta arnasaz asteroko bezela goi-goi zeukaten aiek beronen zuzendaritzarako
  andoaindarra begiz jo ta aukeratzea... Aitzol'ek onela: «Idazle
  trebea, txukuna, luma errezekoa asteroko orretan agertu zitzaigun. Zuzendari bezela, ordea, zuzen, zorrotza. Yaungoikoa,
  siñismena eta euskera zaintzeko arazoetan ez bai-zuan iñolako
  epelkeri eta nagikeririk ezagutu nai izaten» (Loe. cit. VI orr.).
  Txina'n mixolari, ba-zuen bere lan-arlo berezia; baiña MaoTse-Tung'ek andik jaurti zuenean beste askorekin, erdi-unetik
  iges egiñiko ziba lez geratu zan. Orduantxe ere —ta gaur Taiwan'en— euskal kezkak joa zebilkigun. Berak onela: «Txina'n
  nintzala, eta batez ere gorrien menpera yausi ondoren, lau urte
  Luzez iya ezer egiteko aukerarik gabe etxe-zuloan egon bear
  izan nizun artan, amaikatxo eta amaikatxoan gure izkuntza
  ederraren zuztarrak agirian ipintzeko «burutazioak» izaten nitun». Argi dakusgunez, nun-nal ta beti kexadura ta egosmen
  berberak zigorkarazia.
  Eta, ziur asko, bere biziko pozaldia izango zuen noski,
  arrotz eskualde aletan ere, Jesulagundiko Nagusiak, Aita Olabide'ren Idazteuna argitaratzeko bear ziran prestaerak egin zitzala agindurik, Euskalerrira etor-azo zutenean. Euskalerriratu
  zitzaigun, bai, ta dalako Idazteuna'ren argitalpenari buruzko
  gorabera, orrazketa ta abar, burutsu ta bipil azkeneraiño eraman.
  Ona laburki nola jokatu zuen argitalpena burutzeko. Aita
  Olabide Tolasa'ko kalean kamioi batek jota il zanean, komentu
  290
  
  bertan aurkitzen zan Aita Galdots eibartar jesulaguna ere, euskal itzultzaille argi ta biblialari ez exkaxa. Lendabizi, antza,
  onek jaso zituen gazteiztarraren lanak, eta gero 1955'an Aita
  Albardi gazteiztar jesulagunak ekarri zituen Bilbao'ra; 1956'
  garren urtarrillaren lenengoetan, beintzat, Aita Etxeberria'k bere eskuetan zeuzkan A. Olabide'ren esku-idatziak. Aita Juan
  Arrióla ta Felix Areitio ziran itzulpena ongi zegoen ikusteko;
  Arriola'rekin egon eta oni zegokiona bukatu ostean, 1957'garreneko udazkenean, Valladolid'era jo zuen, bere puskak arturik, an bait zegoen Aita Areitio bular-estu zebillela-ta. Jesulagun durangar au jakintsua zan idazteun-gaietan, eta bion
  artean poliki osotuko zuen zegokien lana.
  Egia esateko: A. Olabide'ren itzulpena ikusi, ark zerbait aztertu, onek zerbait berritu ta irugarrenak bestea osotu, Testamentu Zaar ta Berri azpi-oar egokiz Olabidek berak egiñak ere
  ornitu, itzaurreak eta liburu bakoitzaren sarrerak dotore ta
  mamintsu jarri, ta sekulako argitalpena eskeiñi ziguten, Euskalerri osoak txaloka artu zuena, ziurrik asko. Aita Akesolo'k
  onan: «Pozgarri zan, benetan or zan, mami biurturik, aspaldietako amesa, or zan ainbeste euskaldun berantetsirik, luzeiritzirik zeuzkan liburua. Zorion-itzik atera zan askoren ago eta
  lumetarik: zorionak Jesusen Lagundiarenztat, zorionak euskerarentzat, zorionak Euskalerriarentzat. Bazan goresmenik ere
  Hburuarentzat eta itzultzaillearentzat. Gasteizko aldizkari batek
  zionez, jakintsuentzat gogoangarri izango da liburu ori betiko,
  janari gozo erdi-jakintsuentzat, eta euskara sakonago ikasteko
  gogo-pizgarri; apalzentzat, berriz, erriari bere maillan baiña
  euskera bikaiñagoan irakasteko lagungarri» (Jaunaren Deia,
  1972, 327 orr.).
  Aita Etxeberria, bere kasa libururik argitara ezpa-digu ere,
  idazle oparoa izan da: egundo aspertu gabe oratu ta ekin dio
  lumari, euskal lumari, ain zuzen. «Euskal Esnalea», «Euzko291
  
  Gogoa», «Karmel», «Egan», «Olerti», «Jesus'en Biotzaren
  Deya», «Zeruko Argia» ta olakoetan idatzi du, maiz xamar
  «Abalegi'tar P.», «Ibiltar», «Utsa» izenordeak ere erabilliz.
  OLERKARI.—Ba-daki Etxeberria'k. gauzai alderdi ederretik
  begiak jarten, eta ondorioz zentzun-eragiñetan barnea ere—adi-^
  mena ta biotza— zauskadaka bilakatzen. Len eta orain, eder
  zaio andoaindarrai neurtitz arin, txairo, euskal kutsakoak biribiltzea. «Euskal Esnalea»-n datoz bere len-zituak; «EuzkoGogoa»-n eta «Egan»-en geroagokoak.
  Baiña, 1933'an, Urretxua'ko Olerti jaietarako, atzerritik ain
  zuzen, bialdu zuen Bost Lore zeritzan poema luzeaMn azaldu
  zitzaigun olerkari jator bezela. Lau zati ditu poemak, 74 ahapalditan. Arin, sentito, ulert-erreza.
  Entzun J. Aitzol'i: «Uste ez genuela Etxeberria'tar Pantzeska olerkari agertu zaigu. Ez genekin olerkaria zanik. Bai
  euskel idazle yaio zala. Bertso lanetan ez bai genduan beiñere
  sumatu. Alaz ere, bat batean «Bost Lore»-ren egillea zala
  yakiñik, nai ta nai ez olerkaritzat ezagutu bearrean gera. Epailleak olerki auxe aukeratu bai-dute aipagarriena bezela. Beraz,
  IV'garren Olerti Eguneko guduan txapeldun uste ez genuena
  garaille. Iparragirre Bertsolariaren gorazarre egunean,,. 1933'
  ngo uztaillaren 16'an, «Bost Lore» goreneko olerkaritzat aukera-:
  tua izan zala yakin arazi ziguten» (Eusko Olerkiak, 1933, IV,
  Itz-aurrea, VI orr.).
  >
  Olerki au etzan poesi utsa, ezta berezkoari ala izadizaüskadai bakar-bakarrik itsatsia ere. Etzan Lauaxeta ta Lizardi'ren oinkadai jarraiki egiña; alere ba-zuen zer berezia zoragarri egiten zuena. Onela J. Aitzol'ek: «Zeatz eta astiro aztertu
  ondoren amaika gauz sotil eta aratz arkitu ditugu. Baita, oraindaiño izan diran olerkariei ere irakaspen ederrik erakutsi lezaieke «Best Lore» onetxek. Alegia, gorengo ertilariak gaurdaiño
  taiutu ez duten erara eder-gaiak, antz-iduriak, eta amets éreduak, eusko kutsu yatorraz asma eta sor lezazketela, euskaldü292
  
  nén begiak ikusi eta beroien irudipenak arasi dituzten lege an
  tzera eta ez atzerritar ertilariak erakutsi diguten gisara» {Loe.
  cit., VII orr.).
  Olerki onen azterketan oiñarriturik, J. Ariztimuño'k eusko
  elerti-kera berezi edo estetikari buruz lerro mamitsu jakingarriak oretu zizkigun. «Bost Lore» poemak badu edertasunik
  nal duzun aldetik so-eginda, baiña edertasun ori goi-goi jarten
  dute malz, oso sarri, d'arabilzkin eusko irudiak, irudi ta oldozkunen joko biurriak. «Ez ditu —dio Aitzol'ek— irudi-oldozkun
  bikotasumak ertilari arbasoak taiutzen zituzten era ber-berara
  gertatzen «Bost Lore»-aren agilleak, balña aien eta onen ereduoldozkunen senidetasuna garbiro edozeiñek, irakurri utsik, oar
  d'ezake. Aiek, antziñakoak noski, kera berezi oneri iraunkorrago
  eutsitzen zioten, ez beste gaurko olerkari onek. Bertsolari zarrak euskel-gun biziagoa txertatzen zien idurial eta bertso giarragoak taiutzen zituzten» {Loe. cit., XXVI orr.).
  Aitzol'ek, balña, etzitun beti eskatzen gaurko olerkarientzat
  eüsko-kutsú jatorrena duten irudiak. «Olermen eta irudimenegoari eder» zalo, zion, zeruak zear lokabe ibiltzea; bebiltza
  zelai- zabaletan, ez ditezela mendi ateetan ito. Baiña euskal
  kutsu orrek piperminduta ba'dabiltzkigu, askoz ere obeki.
  Euskaltzaindikoa da.
  . (Ikus Eusko Olerkiak, 1933, IV'garrena; S. Onaindia, MEOE, 967
  orr.; L. Villasante, HLV, 360 orr.; J. San Martin, Escritores euskéricos, 72 orr.; Auñamendi, Literatura, IV, 49 orr.; J. Bilbao, Eusko
  Bibliografía, III, 259 orr.).
  
  47.—LUIS ORMAETXEA ARRATE (1900-...)
  Eibar'en jalo zan 1900-7-9'an. Industri-galetan teknikoa.
  Etxagin-orde edo aparejadorea. Eibar'ko Armeri Eskolan zuzendariaren ordezko izana, ta gero gerratea zala-ta, itxas aundiz
  bestalderatu ta gaur ere Buenos Aires'en bizi dana.
  293
  
  Euskaltzalea, eibartar askoren antzean. Buenos Airesko
  «EuzkoT)eya»-n eta «Tierra Vasca»-n eta Mexiko'ko «Tierra
  Vasca»-m idatzi digu; bere sorterriko auzune oiarekin gogoratuz
  «Isasi» erabilli du lanak azpi-markatzeko.
  (Ikus J. San Martin, Escritores euskéricos, 145 orr.; Auñamendi,
  Literatura, IV, 52 orr.).
  
  48.—PAULO KEREXETA URRUTIA (1901-...)
  Euskal idazle aspertu eziña. Len eta orain, luma poliki
  darabillena.
  Aretxabaleta'n jaio zan 1901-12-19'an. Lenago aitatu genun
  Ugalde'tar Peli'ren laguna, ta euskal zeregiñetan laguntzaille
  zintzo izana. Urte mordoa dala Arrasate'n bizi zaigu, ta andik
  ari da euskal albistarietara berriak bialtzen.
  «Kirikiño»-ren ikasle au ere. Gerra aurretik, 1918'tik 1922
  ingururarte idatzi zuen geien. Beti «Euzkadi» egunerokoan:
  Arrasate ta inguruetako izparrak ziran batez ere bere lumak
  aizatzen zituen gaiak. «Udalaltz» izen-ordez firmatzen zizkigun lanak.
  Gaur ere idazten digu, «Agur»-en eta «Goiz-Argi»-n baitik
  bat. Naiz-ta ixil-xamar lan egin, ba-dute beren zera, ta txaloak
  merezi dituzte, ernetako izparkari auek. Erri-albistak, izan ere,
  atsegiñez irakurri oi ditugu. Zergatik? Labur eta gatzez idatzita daudelako, geienik.
  Aspaldion «Keixeta» izen-ordea darabilgu.
  294
  
  49.—JUSTO MARIA MOKOROA MUXIKA (1901-...)
  Bego ementxe lenen L. Mitxelena'k «Erraondo-ko AzkenDanbolinteroa»-ren itzulpena dala-ta, «Egan»-en diona: «Emen
  dagoen euskal-usaia eta lotsa gaiztorik gabeko etorria bestetan
  ere sumatua dut: gipuzkoar autore zaarretan eta erri-izkera lasaietan. Liburu zaarrak, ordea, nekez topatzen dira eta eztitugu beti gogoz irakurtzen, aietan —eta baserritarren mintzaeren ere bai— agertzen baitira alako itz eta esaerak gure belarri
  minberentzat mingarri direnak. Batzuen eta bestearen mami
  aberatsa eskeintzem digu orain A. Mokorca'k, «zeña»-rik gabe,
  iñor asaldu eztedin. Gipuzkera zer den jakin nai duenak, beraz,
  badu nora jo, geiegi nekatu gabe» (Egan, 1958, 106 orr.).
  Tolosa dugu Aita Mokoroa'ren sorterri, antxe bait zan
  munduratu 1901-5-28'an. Bere gurasoak kristau ziñezko ta euskaltzale jator ziranez, ez da nunbait arrigarri semea ere aien
  ezpala izatea; aita, Baleriano Mokoroa, irugarren alean esanik
  utzi genuanez, euskal arloan, olerki ta antzerkian ain zuzen,
  lan ederrik laga ziguna. Semeak ere bide beretik jo bear noski.
  Tolosa'n bertan osatu zitun lenengo ikaskizunak; 1914'an,
  mutiko zala, eliz-karrera burutu nairik, Eskolapioetan sartu
  zan, Tafalla, Iratxe ta Zaragoza'ko Ikastetxeetan ortarako bear
  gaiak ikasirik. 1924'n artu zuen apaiztasuna, Mateo Mujika
  gotzaiaren esku-ezartez. Geroztik, irakasle trebe, or-emen, Naparroen eta Txile'n batez ere, erakutsi zuen, gaur ere ortan
  jardunik. 1933'an, bere Ordenako Euskal Probintzia, ots, «Vasconia», sortu zanean, Probintzi berriaren Buru egiten zuenaren
  Laguntzaille ta Idazkari izendatu zuten, 1936'ganreneko gudaldirarte ortan jarraiturik.
  Burgoikeri ta garait-usteak ekarri zigun ekaitz naspiltsutik
  aterpe billa Frantzia'ra bidali zuten bere nagusiak, eta Airesur-Adour'en apaiz-gai gazteen irakasle egon zan 1940'ko urrira arte. Ameriketako egoaldera aldatu zuten berriro, Txile'ara,
  an beste zortzi urte egiteko. 1955'tik 1958 bitartean Bilbao'ko
  295
  
  Errekalde kaleko Ikasgu nagusiko Zuzendari daukagu. Eta emen
  jarraitzen du gaur ere, bertako gazteen irakasle. 1958'an, Madrid'eko «Escuela de Idiomas»-en prantses Izkeran Maixu Diploma ofiziala atera zigun, eta Frantsesa irakatsi izan du geroztik, batez ere.
  EUSKALTZALE.—Irakaskintzako zeregin askoz zanpatua izanagatik, beti sortu izan du Aita Mokoroa'k euskal alorrean
  lan egiteko txolarte ta beta ere: arteka marteka lan betea burutu digu euskal ainitz gaietaz. Jatorrizko lez duen kezkari abagune izan-ala eman dio eskapena. Ezin uka dezakegu ortan goagarri dugunik.
  Mezakotu baiño leen asi zan lanak idazten. 1923'an, lendik eta gero ere maiz egin zuen bezelaxe, «Euskal Esnalea»-k sarikera eratu zuen, eta IV'garren gaian A. Mokoroa'ren «Oker
  baten ondorea» saritua. Urrengo urtean ere, bere «Omen gure
  anaiari!» ta «Euskaldunen simiskizunak» saria merezi izan zuten.
  Orobat 1925'an, lenengo gala eta laugarrenean A. Mokoroa'ren
  «Gizabidea» ta «Euskeraren etorkizuna» sariztuak. Eta orrelaxe beste ainbat alditan.