Euskal ipuinak - 11

  ezetz. Orduan erraten dio gizonak baduela anaia
  bat holako mendietan harek banion ihizki gehiago duena. Denak bere azpiko dituela harek.
  Badoha beraz Dragon eta arribatzen da. Galdetzen dio gizonari iyan badakien non den laur
  kuarteletako hiria. Erraten dio ezetz. Banian
  badituela alimaliak zeñek jakiñen duten nihork
  jakitekotz. Iten diote sistu. Arribatzen dire alde
  guzietarik, ttiki, handi. Dragon ikharatua zen.
  
  Galdetzen diote bat banazka iyan badakiten non
  den laurkuarteletako hiria. Erraten diote ezetz.
  Banian gizonak ikhusten du eskas duela ihizki bat. Hura zen arranoa. Egiten du sistu bat eta
  heldu da. Galdetzen du hari ere iyan badakien
  non den laurkuarteletako hiria. Erraten dio handikan heldu dela. Gizon harek erraten dio behar
  duela beraz gidatu jaun gazte hura. Arranoak
  erraten du:
  —Gogotik nahi baldin banau haragia eman,
  agoa idekitzen dutan aldi bakotxean.
  Dragonek erraten dio baietz, gogotik. Erosten
  du beraz idi bat. Arranoak erraten dio izatzeko
  haren bizkarrerat. Gizona izatzen da beraz bere
  idiarekin eta agoa idekitzen duenean ematen dio
  idi puska bat. Ttikituz zuan idia. Behar zuten itsasoa pasatu eta ez zen han zubirik.
  Idia finitzen zaio itsasoaren erdian zirelarik
  eta bazen han arroka handi bat. Agoa idekitzen
  du eta ez beitzuen gehiago haragirik, zer iten
  du? Beldur beitzen utz zezan arroka haren
  ganean, pikatzen du bere gibeleko aldetik puska
  bat eta ematen dio agorat. Arribatzen dire itsasoaz bertze alde. Arranoak han uzten du erraten
  dioelarik:
  
  —Laukuarteletako hirian haiz. Iñ zatzik hire
  aferak. Ni banioak nere etxerat.
  Gizon gazte harek galdetzen du zer berri den
  hiri hartan. Erraten diote erregeren alaba dela
  espos egun hartan hiri hartan. Ez zen libro esposetako jendeak bertzerik elizan sartzea, banian
  diruarekin Dragonek irabazi zuen gardieno bat.
  Egonen zela elizako zoko batean.
  Usaia zen hiri hartan manak erratea ezkontzeko mementoan. Hasi zenian erraten apheza,
  Dragonek erraten du bere zokotik atheratzean:
  —Nik erreklamatzen dut zerbeit.
  Badoha andre gaztearenganat. Ezagutzen
  du. Irakusten diozka erreztuna eta fularrak eta
  erraten dio andre gazteak hura izanen dela
  haren senharra, ungi irabazia zuela, mainguka
  kurritzen zuen oraiñion bere haragi puska eskas.
  Ezkontzen dire beraz. Bertze jaun esposa gan
  zen bere etxerat dena ahalkatuba. Bertzeak bizi
  izan ziren urus zeren biek hanitz sofritu beitzuten. Orduan han nintzen eta orai hemen.
  (Louise Lanusse
  Donibane Garazi)
  
  LANTERNA PODEROSA
  Ama batek bazuen seme bat. Arras pobreak
  ziren. Mutiko hura gaten zen eskolarat eta egun
  batez errekontratzen du jaun bat eskolaratekoan
  eta erraten dio iyan ama ungi duen eta ematen
  diozka bortz libera. Badoha lasterka amari ematerat. Biharamunian igual ematen dio bertze
  bortz liberako bat, eta erraten dio amak, behar
  zaigoela galdetu nor den.
  Galdetzen dio mutiko harek eta erraten dio
  jaun harek haren aitaren anaia bat dela Ameriketarik ethorria dena eta zenbeit egunen buruban
  ganen dela haren ikhusterat.
  Erran bezela zenbeit egunen buruban badoha
  jaun hura. Ez zakien batere emazteki harek
  bazuela haren senharrak anaiarik Ameriketan.
  Eman zigoelarik diru hanitz erosteko bizitzeko
  behar zirenak handizki bizi izan ziren zortzi bat
  egunez. Erraten zigoen emazteki hari eman
  behar zigoela mutiko hura zenbeit denborarentzat. Berdin harekin ez zela deusetako. Karga bat
  zuela.
  
  Azkenian, azkenian erraten du baietz. Banian
  pena hanitzekin. Karrosan sartzen dire jauna eta
  mutikoa eta badohazi gan, gan, gan. Mutil hura
  urrunago eta tristeago. Arribatzen dire oihanerat. Jausten dire karrosatik eta jaun harek altxatzen du harri lauza handi bat eta botatzen du
  mutiko hura zillo hartarat. Pentsa azue mutiko
  haren izialdura. Ez zen zilo hartan eskebeleik
  bezik.
  Ematen du ilhabete bat batzuetan gora
  gaten, noiz eta atzematen beitu emazteki xahar
  bat. Erraten dio:
  —Non zabiltza haur maitia? Debruaren
  etxean zare hemen.
  Kondatzen dio mutiko harek nola jaun batek
  tronpatu duen haren ama eta eman duela ilhabete bat harat ethortzeko eta iyan ez duen handikan ateratuko. Erraten dio baietz. Harek erranak ungi iten baditu. Erraten dio emanen duela
  oraino bertze ilhabete bat jausteko eta segituko
  duela antzinerat. Athe hanitz pasatuko dituela.
  Denak zerratzeko eta gateko holako markako
  bat atzeman arte. Hura idekitzen duenian erra-
  
  ten dio ez soratzeko. Han izanen direla gauza
  eder eta espantagarri hanitz.
  —Urrea eta diamanta ez da eskas izanen
  han, bañian emazu ungi kontu ez zaitela lot
  edertasun hekieri. Zoko batean ikusiko duzu lanterna erdoildu, errautsez bethe, zikin bat. Hura
  behar duzu hartu. Hura hartzen duzuneko hasiko
  zeizkizu oihuka «utzi lanterna». Erranen zaituzte
  zernahi izigarrikeria, bañian ez kasurikan egin
  eta ez buruba itzul gibelerat. Handikan atheratzen zarenian, ganen zare kanpoko atherat.
  Banian han izanen da debruba. Ez du nahiko
  athea ideki. Galdetuko zeitu ehunetan lanterna.
  Bañian ez eman nihori lanterna hura. Hari galdetzen diozkazun guziak iñen zaizkizu eta harek
  hilki araziko zaitu ere presondegi huntarik. Huna
  bertze kanifa ttiki bat. Hori ere zure manuen
  azpiko izanen da. Ungi zerbitzatuko zaitu. Bañian
  egizu ungi kasu ez gibelerat buruba itzultzia.
  Mutikoa badoha atxo xahar harek erran bezala. Arribatzen athe markatu hartarat. Han sartu
  orduko soratua da hango edertasunez. Ungi gutizia zuen zerbeit hartzeko, bañian oroituz emazteki xaharrak erranaz, badoha lanterna xaharra-
  
  ren billa. Atzematen du zoko zoko batean. Hura
  artu orduko hasten zaiozka oihuka uzteko lanterna hura. Zernahi erraten diote izigarrikerienetarik eta gure mutilla uruski eskapatzen da handik
  buruba gibelerat itzuli gabe. Atheak zarratzen
  ditu emaztekiak erran bezala, eta arribatzen da
  noizpeit athe dohatsu hartarat. Jotzen du erraten
  duelarik idekitzeko. Errepusta ematen dio
  debruak:
  —Lanterna hor uzten balin baduk ba.
  Mutilak erraten dio ezetz eta erraten dio lanternari:
  —Lanterna maitea! Idek nazak othoi athe hau
  hemendik ilki nadien.
  Erran orduko athea idekitzen da eta erraten
  dio orainion:
  —Egorrak debru zahar hori ifernuko zolara.
  Badoha mutil hori bere amarenganat. Pentsa
  zazu zer atsegina ama gaxo harentzat. Ez dio
  erraten bere lanternaz deusik, bañian erraten
  dio nola zen debruba jaun hura eta sofritu duela
  hañitz hura ?tziz geroz eta eri beitzen, ematen
  da ogean, bere lanterna ximinea zokoan.
  
  Hura etxerat arribatu zen egunian erregek
  krida arazi zuen holako handitasuneko otharrian
  zeiñek sagar gutiago sartuko beitzuen, hura izanen zela haren alabaren senhar.
  Erraten dio ama harek bere semeari eta erraten dio ama gan eta bere lanternari:
  —Nere lanterna maitea: iñ nazak holako handitasuneko otharria, sagar bat soilki barnean
  bethe dezan.
  Erran orduko iña da. Egortzen du bere amarekin. Erregek ikhusi eta zeñien pobrea zen
  emazteki hura erraten dio ez dela aski. Orainion
  behar dela izan erregek bezinbat armada. Ez beitzuen nahi holako gizon pobre bati eman bere
  alaba. Amak hori erraten dio semeari. Semeak
  berritz ere lanternari erran eta izan zituen armadak. Errege harek zituen inguru hartako handienak.
  Erraten dio orainion erregek ez dela aski.
  Behar duela izan erregek bezinbat diru eta biharamunian igual kondatzen du erregek bezinbat
  eta ezkontzen da azkenian errege haren alabarekin. Iten dituzte besta ederrak eta zenbeit egu-
  
  nen buruan erraten dio gure mutikoak bere lanternari:
  —Ene lanterna maitia, eginzak erregeren jauregiaren sahetsean bertze bat hori banion ederragoa biharamuneko.
  Mundu guzia espantitua da ikhustean halako
  jauregia. Erregeren alaba bere senharrarekin
  badoha han egoterat. Jaun horrek iñ arazi zuen
  armarrio eder bat han emateko bere lanterna
  eta nihori ez zioien ematen hango gakhoa ez eta
  bere emazteari ere. Eta nahi zituzten guziak
  bazituzten nihork jakin gabe nola.
  Ihizian ibiltzen zen maiz. Egun batez presan
  zualarik horra, ahanzten du armarrigoan bere
  gakoa. Neskatxa bat arras kurios beitzen jakitea
  zer zen han, idekitzen du armari hura ikhusteko
  zer zen eta harritzen da ikhustea han lanterna
  zahar hura. Zarratzen du armarrigoa eta ez
  kontu egiten gehiago. Bañian istant baten
  buruan pasatzen da karrikan gizon bat oihuka
  «lanterna zaharra berrian truk! lanterna berrian
  zaharra truk!»
  Neskatxa harek aditzen duenian oroitzen da
  lanterna zahar hartaz eta erraten dio baduela
  
  harek bat eta badoha jaunaren armarrigorat.
  Hartzen du lanterna zahar hura, ematen dio
  gizonari berri batean truk eta ematen du armarrigoan. Debru harek atsegin hartu zuen lanterna hura izatia eta erraten dio:
  —Behar nauk lanterna, jauregi hori eman
  itsasoaz bertze alde, barnean diren jendekin.
  Erran orduko jauregia suntsitua da. Erregeren alabaren senharra ethorri denian ihizitik ez
  du atzematen bere etxerik. Berehala pentsatu
  zuen zer gertatu zen. Badoha bere erregerenganat eta hura koleran, zer egin duen haren alaba.
  Egiñ arazten du toki ttiki bat lau murruen tartean
  eta han eman arazten mutiko hura. Gaizuak ez
  zakien zer pentsa noiz eta oroitzen beita emazteki zahar harek eman zioela kanifa ttiki bat.
  Erraten dio kanifa hari:
  —Ene kanifa maitea! balin baduzu podorerik,
  athera nazazu hemendik ikhus dezadan non den
  nere emazte maitea.
  Kanifak erraten dio baietz. Iñ araziko duela
  uso. Egiten da uso eta eskapatzen bere kasotetik. Badoha gan, gan, gan, uso gaxo hura, eta
  noizpeit arribatzen da itsasoaz bertze alde.
  
  Badoha palazio baten aintziñeko arbola gañetarat. Bazakien han zela haren emaztea eta bazabillan arbola batetik bertzerat noiz ikhusiko zuen
  bere emaztea. Aphur handi baten buruan ematen da leioan.
  Gure usoa badohakio laster barnerat. Bazuen
  podoria gizon egiteko. Iten da gizon eta bere
  emazteak ezagutzen du. Pentsa hekien loria.
  Bazuten zer erran batek bertzeari. Emazteak
  erraten dio nola duen jaun bat etxe haren nausia
  eta pertsekutatua dela harekin ezkontzeko.
  Bañian ez duela nahi iñ. Senharrak erraten dio:
  —Galdetuko habenian sarri iyan bada ez
  dunan nahi harekin ezkondu, erranen dion baietz
  nahi balin bahau eman hik galdetzen dionana.
  Eta galdetuko dion lanterna zahar bat. Ematen
  habenian, emanen dun trabatik kentzeko bezela
  oge azpian eta ni han gordia izanen naun.
  Iten du bere senharrak erran bezala ethortzen zaioenian jaun hura (debrua zen!). Uste beitzuen bethikotz kasotean zela jaun hura, ez zuen
  kasurik iten lanternari ez zuela nihoren beldurrik. Andre harek erraten dio beraz ezkonduko
  dela harekin, nahi badio eman lanterna zahar
  
  hura. Debruak erraten dio emanen dioela gogotik lanterna zahar hura. Ekhartzen dio beraz.
  Emazteak ematen du oge azpian eta gure jaunak
  hartzen ungi gogotik eta erraten dio fite:
  —Ene lanterna maite maitea, egorrak debru
  izigarri hori sekulako ifernuko zolarat. Ez dadiela
  gehiago handik athera.
  Lanternak erraten dio baietz:
  —Iñen diat segurki. Aspaldian hi zerbitzatu
  nahia, iten nikan hura.
  Eta egortzen du debru hura su eta karretan
  marrasketan ifernuko zolarat. Galdetzen dio
  orainion lanternari ereman zetzan lehengo tokirat bere jende guziekin. Erran orduko eremanak
  dire eta han bizi izan ziren ezin izan urusago.
  (Louise Lanusse)
  
  DOTORRA BERE
  BURUBAREN KONTRA
  Baziren, asko munduan bezala, aita seme
  batzuek. Fortuna bazuten. Aitak egorri zuen
  semea dotorre iterat. Bere estudigoak finitu eta
  ethorri zen etxerat. Bañian ez zen herrietan ibiltzen. Aita hura konbidatua izan zen bazkari
  handi baterat eta arrain jaten ari zelarik iresten
  du ezhur bat eta han zagoen ito ordian.
  Badoazi bazter guzietara dotorketarat. Heldu
  dire bañian nihork ez du bonurrik hari kentzeko
  ezhur hura. Bethi jaun harek iten zuen keinu bat
  eskuz, erran nahi beitzuen ekhar arazteko haren
  semea. Noizpeit konprenitu zuten. Ethortzen
  denian, egortzen du mundu guzia kanporat.
  Erraten dio bere aitari:
  —Zer aita! Ez dakizu bada nik ez dakitala
  sendatzen ardi pikorrekin bertzerik nere eriak?
  Aita hura ematen da hala irriz non ezhur hura
  botatzen du. Mundu guzia harritzen da, zer jaun
  habilla eta jakiña zen hura. Eta gehoztik haren
  fama hala gan zen non mundu guziak hura nahi
  
  beitzuen miriku; eta sendatzen zituen geroztik
  bere eriak ardi pikorrak iriñian pasatu eta hekiek
  emanez erieri.
  Lehen aberatsa beitzen, pusanta iñ zen. Ungi
  bizi izan bazen ungi hil zen.
  (Frantxon Belzaigi)
  
  DEBRUAREN ADINA
  Baziren jaun andre batzuek. Pobreak ziren.
  Gizon hura bazagoen bide kurutze batean tristerik. Heldu zaio jaun bat eta erraten dio zertako
  den hain triste. Erraten dio bizitzekorik ez beitu.
  Erraten dio:
  —Emanen zaitut nahi duzun bezinbat diru
  pentsatzen baldin baduzu debruaren adiña holako denboretako.
  Gizona badoha kontent. Erematen du bizi
  urus bat bere emaztearekin. Deusen eskasik ez
  zuten. Handieñian bizi ziren. Bañian denborak
  gan eta denborak ethorri, gizon hura oroitu zen
  ez zela batere oroitu debruaren adiñaz. Gogoetatzen da. Emazteak galde egiten dio zer duen
  bada, iyan ez den bada urus. Deusen eskasik ez
  dutela. Zertako den beraz triste.
  Erraten dio nola aberastu zen eta zer kondizione egin zuen jaun batekin. Emazteak erraten
  dio:
  —Hori bertzerik ez baduzu ez da hori deusik.
  Sartuko zare barrika bat eztitan. Handik lekora
  
  lumazko bertze batean eta hala jauntzia ganen
  zare bide gurutze baterat eta egonen zare han
  debrua ethorri arte. Emanen zare laur paten gainean eta hala ibilliko kurri haren ingurutan.
  Pasatuko zare ere haren istape tartetan.
  Gizonak egiten du emazteak erran bezala.
  Heldu zaio debrua eta urruntzen da harenganik
  eta gure gizona badohakio ondo ondorat.
  Debrua ikharaturikan erraten dio:
  —Baditut horrenbeste urte eta ez dut orainion ikhusi holako alimale izigarririk.
  Gure gizonak aski aditu zuen. Gan zen lasterka bere etxerat. Erran zigoen emazteari ez zutela gehiago deusen eskasik izanen. Harek erran
  bezala sorgiña balin bazen ere in zuela eta ez
  zela gehiago debruaren beldur.
  Bizi izan ziren aberats eta urus eta ungi bizi
  izan baziren ungi hil ziren.
  (Frantxun Beltzagi
  Cerquand-ek kondatzen du Ligiko zubiaren ipui bat:
  Debruaren izena asmatu behar da)
  
  HAUR IPUIAK
  
  BI BELE
  Asko munduan bezala baziren bi bele. Batek
  zuen buztan luze bat. Bertzeak buztan ttiki ttiki
  bat. Buztan ttikia zuen harek izan balu luzia,
  nere istorigoa izanen zen luzia, bainan laburra
  beitzuen, nere istorigoa ere izanen da laburra.
  Errege batek bazituen hiru alaba. Beztitu
  zituen gorriz. Nahi duzu berriz?
  
  AMATXI LAMINAREN
  ERREGINA
  Baziren asko munduan bezala jaun andre
  batzuek haurrez kargatuak eta arras pobreak.
  Emazteak ez jakinez gehiago zer in erraten du
  ganen dela eske. Badoha gan, gan, gan. Arribatzen da lamiña herrirat. Han kondatu eta zenbat
  haur dituen, denek ematen diote karitate hañitz.
  Kargatua zen.
  Lamiña erregiñak ere ematen dio ogoi liberako urre bat eta erraten dio iyan emanen digoen
  erditzen denian haurra altxatzeko bere amaren
  legian eta emanen digoela, hori nahi badu, diru
  hañitz. Erraten dio iña duela jadaneko amatxia
  bañian erranen digoela bere senharrari.
  Erraten dio erregiñak datorrela zortzi egunen
  buruban errepustarekin. Arribatzen da ahal
  bezala etxerat bere kargaz ungi hunatua, non
  senharra arritu beitzen hanbertze ekhartzea.
  Kondatzen dio zer pasatu den lamiñen erregiñarekin. Senharrak erraten dio sehurki hura iñen
  dutela amatxi. Eta badoha zortzi egunen buru-
  
  ban erraterat erregiñari. Erraten dio andre harek
  ez gaztiatzeko noiz erditzen den, jakiñen duela
  berak eta ganen dela.
  Zortzi egunen buruban erditzen da emazteki
  pobre hura alaba batez. Lamiña arribatzen da
  erran bezala mando bat urrekin. Bataiatzetik
  heldu zirelarik amatxi eta haurra airatzen dire
  eta burasuak kontsolatzen dire bertze haurrekin,
  pentsatuz urus izanen zela erregiñaren etxean.
  Erregiña harek erematen du mendi zokoan
  zuen etxe batera. Bazuen jadaneko bertze alabitxi bat, xakur ttiki bat izena beitzuen Arrosa eta
  eman zigoen azkeneko haur horri izena Bellarros
  eta doatu zuen kopetaren erdian diamanteko
  bista batez. Arras ederra zen. Handitu zen mendi
  zoko hartan potzo harekin jostetan eta erraten
  dio egun batez iyan ez duen erregiñak bertze
  zenbeit jauregi. Unatzen dela bethi han. Xakurrak erraten dio baietz, baduela erregebide
  baten ondoan bat, ungi ederra; eta erraten dio
  errateko amatxiri. Potzuak erraten dio beraz
  amatxiri nola unatzen den Bellarros eta iyan ez
  luken nahi jauregiz sanjatu. Erraten du baietz eta
  badohazi.
  
  Han zaozilarik egun batez, Bellarros galerian
  zelarik, pasatzen da errege seme bat zeina zoratu beitzen Bellarrosen edertasunaz. Erraten dio
  beiratzeko oraiñion othoi eta iyan ez duen gan
  nahi harekin. Erraten dio ezetz, amatxiri behar
  zaioela erran. Eta potzoak erraten dio sahetsetik
  ezetz:
  —Ni gabe ez da nihorat ganen.
  Erraten dio errege harek artuko duela hura
  ere gogotik, bañian nola izanen dituen. Erraten
  dio potzoak:
  —Arratsetan ematen beitiot amatxiri edari on
  bat lo ungi egiteko, uste gabez bezala emanen
  diot baso erdiaren plazan, osua eta ez beitu posibleko gehiago zutitzea athearen zarratzerat
  gateko, bertzetan iten duen bezala, ni ganen
  naiz gakoa hartu eta zarratzerat. Iñen dut alegietan eta turnatuko diot gakoa, athea idekia utzirik
  eta ethortzen zarenean sartuko zare. Ez du deus
  adituko, lo oñian izanen beita.
  Errege semeak erraten du ethorriko dela
  gaberditan bere karrosa bolantiarekin. Arratsa
  ethortzen denian Arrosak ematen dio amatxiri
  
  edari hartarik basua mukurru mukurru. Amatxik
  erraten dio:
  —Zer? Zer, haurra?
  Erraten dio Arrosak:
  —Obekiago egiñen duzu lo, amatxi.
  —Arrazoña duzu.
  Eta dena edaten du. Bañian ezin xutitu zeiteken gehiago athearen zarratzerat gateko, hala
  pisutu zuen! Arrosak erraten dio:
  —Amatxi, nik zarratuko dut egunguan athea.
  Zaude hor berian.
  Ematen dio gakoa. Arrosak ibiltzen du gakoa
  ziluan, zarratu balu bezala eta ideki utzi eta,
  ematen dio gakoa eta sartzen du zarpan. Ogerat
  gaten da. Arrosa eta Bellarros ez ziren ogerat
  gan batere. Gaberditan heldu da errege seme
  hura bere karrosa bolantiarekin. Sartzen dire
  Arrosa eta Bellarros eta badohazi jaun gazte
  haren etxerat. Biharamunian Arrosak erraten
  dio:
  —Bellarros! ez haiz atzo bezin beiratu eta itsusia atzematen haut egun.
  Bellarrosek erraten dio:
  
  —Amatxik kendu bide nau bista diamant
  hura.
  Erraten dio Arrosari:
  —Gan behar duk amatxirenganat eta galdezok eman nazan eman ninduen bista hura.
  Arrosak ez zuen gan nahi. Izitzen zen bañian
  Bellarrosek hala othoizten du non bere arropa
  zilarra utzi eta partitzen da. Arribatu denian
  mendirat hasten da amatxiri oihuka!
  —Amatxi! Amatxi! Emozu Bellarrosi bere
  bista ederra. Bertzenaz sekulako asarre izanen
  naiz zurekin eta ikhusiko duzu zer gertatuko zeizun.
  Amatxik erraten dio:
  —Zato! Emanen zaitut gosaiterat.
  —Ez! Izitzen naiz. Joko nazu.
  —Ez, ez, ez! Zato bada fite.
  —Emanen diozu beraz Bellarrosi bere bista.
  Erraten dio:
  —Ba, ba. Badu jadaneko.
  Badoha beraz. Erregiñak garbitzen diozka
  zangoak zukatzen eta ematen du bere belursako
  lumatxaen gañean eta ematen dio xokoleta hartzerat. Erraten dio amatxik, badakiela non den
  
  Bellarros eta zoin egunez ezkonduko zen eta
  errateko amatxiren partez ez okupatzeko ez
  bere tualetaz, ez eta ere mahañeko behar ziren
  gauzez. Arribatuko zela hura goizetik.
  Partitzen da beraz Arrosa, eta Bellarros egoten zen hirian zoalarik, aditzen du bi andrek zer
  erraten zuten bi jaunekin:
  —Zuen anaiak zer emazte hartu behar ote
  du? Ez gu bezalakoa duda gabe, zeren gordia
  atxikitzen du. Zer ikhusiko othe dugu?
  Potzo ttikiak erraten diote:
  —Zubek ez bezalakoa, ezpain handi izigarriak. Ikusiko duzue bai.
  Hori aditu dutenian jaun errege hek nahi
  zuten potzu gaixo hura beren ezpatetan pasatu.
  Ez zen erreski arribatu Bellarrosarenganat haren
  etxean gordetzeko. Kondatzen du zer pasatu
  den. Bellarrosak ematen diozka edari onak edaterat eta errebenitzen da. Erregek kridatzen du
  potzu harek patak pausatzen dituen tokian tu
  iten duena hila izanen dela. Emateko kontu.
  Ezkontzeko eguna ethorri zenian erregiña
  arribatu zen. Ekharri zuen espos eguneko arropa
  diamantezkoa. Biharamuneko urrezkoa eta hiru-
  
  garren eguneko zillarrezkoa. Pentsa zazue zein
  ederra zen bere bista diamantarekin eta arropa
  diamantarekin. Ezin beira zitzaioen. Amatxik
  erran zigoen han izanen zituela bere koñatak.
  Bañian ez heien beldur izateko. Ez zirela hurbiltzen haren edertasunari.
  Ilki zenian espos egunian ezin beiratu zioten
  bere koñatek, hala distiratzen zuen. Erran zuten
  elkarri:
  —Arrazoña zuen potzoak, errateko ederra
  zela andre hura.
  Hiru egunez pasaiatu zen Bellarros eta
  mundu guzia soratua zen haren edertasunaz.
  Amatxi, bestak pasatu eta, gan zen bere etxerat.
  Arrosak ez zuen nahikatu kitatu Bellarros. Amatxik erran zigoen Bellarrosi nola burraso pobretarik atheratzen zen. Harek lagundu zituela denboraz. Bañan gaur gehiago akabatuak zituztela
  harek emanak Bellarrosi. Eman zioten bizitzekoa
  ausarki deneri. Berak izan zituen lau haur, bi
  muthil eta bi neska.
  Eta ungi bizi izan baziren, ungi hil ziren.
  (Laurentine
  bere amaren ganik)
  
  UME XURTXA
  Bazen neskatxa gazte bat mundutikan urrun
  bera bizi zena saindutasunian. Egun guziez uso
  batek ekhartzen zigoen bere nurrimendua. Egun
  batez ikhusten du neskatxa bat bi jandarmek
  erematen zutela preso edo hiltzerat. Umesurtsa
  harek iten du bere baitan:
  —Ni bezala bizi izan bazen ez zuten eremanen preso!
  Eta horren gañean izan zuen urgullusko pentsamendua eta egun hartarik ez zitzaioen ethorri
  gehiago usua bere jatekoarekin.
  Badoha aphez baten mintzatzerat. Kondatzen dio zer pasatu den eta noiztik ez zuen
  gehiago errezebitzen bizitzekoa. Erraten dio
  aphez harek punitua izatu dela bere pentsamenduaz eta behar duela ikhusi hiru haur mundurat
  ethortzen eta hekien dohañak zer diren.
  Lehenbizikoa izan zen erregiña baten haurra.
  Galdetu zigoen andre hari haren gelan egotea,
  zernahi zokotan igual zitzaiola, iyan utziko zuen.
  Erraten dio baietz.
  
  Erditzen denian erregiña hura, egiten du
  mutil bat. Haur harek ekartzen zuen lepuan kordoña xuri bat eta konprenitu zuen umesurtsa
  harek, hemezortzi urtetan gillotinatua izanen
  zela.
  Ikusten du bertze emazte baten erditzia.
  Eman zuen mundurat bertze bat kordoña gorri
  batekin eta ikhusten du gaizki turnatuko zela
  haur hura eta galduko zela. Ikhusten du irugarren bat, muthiko bat zen. Harek zuen kordoña
  urdiñ bat, erran nahi beitzuen arras prestua izanen zela. Hoikiek ikhusi ondoan erretiratu zen
  umesurtsa hura erreginaren etxerat. Han bizi
  zen urus okupatzen zelarik haur hartaz arras.
  Gozatzen zuelarik erraten zigoen maiz aire penatu batekin:
  —Gaixo haurra!
  Ama harek erremarkatu zuen hori eta egun
  batez erraten dio:
  —Iduri duzu haur hori arras malurus dela.
  Hala egiten duzu, begitarte egiten diozuñian
  iduri malurus dela edo zerbait gertatu behar
  zigoela.
  
  Hori erran zigoen behin bañion gehiagotan
  eta adiñak urbiltziarekin umesurtsa harek erraten dio erregiñari zer gertatu behar zaioen
  hemezortzi urtetan. Pentsazue zer pena erregiña
  harentzat. Erraten dio bere senharrari eta aita
  eta amak erraten diote beren semeari zeiñak
  erraten beitu gan behar duela berehala etxetik.
  Badoha beraz gan, gan, gan bertze herri
  baterat eta beitzuen eskola, plazatzen da botika
  handi bat zen etxe batean. Zer nahi saltzen
  zuten eta prestua beitzen mutiko hura maitatzen
  dute. Gau guziez aditzen zuten kanporat gaten
  bañian ez zakiten norat. Jaunak, kurios beitzen,
  iten du botikaren gañean zillo bat, zeren harat
  ere gaten beitzen.
  Gabaz ikhusten du hartzen duela xirio bat eta
  ematen duela xirio haren baligua gora gora kondatuz kontuar zilotik barnerat. Xirio hartu berekin, belaunikatu eta gaten zen aski urrun zen
  kapera batetarañion, bethi igual belauniko. Jaun
  harek segitzen du hala zortzi egunez. Igual egiten du bethi muthikoak eta zortzigarren egunean jaunak ikhusten du kaperako athe zilotik
  aingeru bat jausten eta botatzen gathe bat gure
  
  muthilari eta airetan erematen zuela. Istant
  baten buruban jausten da eta badoha bere nagusiaren etxerat. Jaun harek erraten dio denak
  ikhusi dituela eta muthikoak erraten dio ere
  haren penitentzia ere akabo dela eta bere etxerat gan behar duela.
  Jaun harek ez du utzi nahi. Erraten dio:
  —Ganen zare nahi baduzu gero, bañian
  behar duzu lehenbizi nere alabarekin ezkondu.
  Erraten dio badituela aita eta ama, eta hekieri erran gabe ezin egin ditakela, bañian hekiek
  nahi balin badute gogotikan harek nahi duela.
  Partitzen da beraz berehala bere etxerat. Pentsa
  azue errege eta erregiñaren bozkarigua. Bethi
  ikharetan zaozin noiz aditu behar zuten beren
  seme maitea urkhatua izatu zela. Ez zakiten zer
  egin atseginez. Erraten diote nola egin duen
  penitentzia eta duda gabe barkatu digoela Jainkoak eta nola nahi duen haren nausi izatuak
  ezkont arazi bere alabarekin. Iten dire beraz eta
  denak urus bizi eta ungi hil.
  (Louise Lanusse)
  
  GOAZAMA ETA ALABA ORDIA
  Bizi ziren batean aita eta alaba bat. Alabak
  erraten zigoen bere aitari ezkont zadiela. Aitak
  erraten zigoen:
  —Zertako? Malurus zintazke eta.
  —Igual zait. Nahiago zeitut urus ikhusi.
  Eta zonbeit denboraren buruban ezkontzen
  da. Andre harek erraten dio bere senharrari iyan
  uzten digoen podoria neska haren ganean iteko
  nahi duena. Senharrak erraten dio baietz eta ez
  zen gehiago batere okupatzen. Ez zuen ere
  sekulan ikhusten.
  Andre harek erraten dio neska hari, harek
  erraten diozkan guziak egiten baditu, ungi atheratuko dela.
  Errege bizi zen jende hekien etxearen sahetsean, eta arrats batez erraten dio bere goazalabari ematen diolarik erregearen etxeko gakoa,
  gan behar duela gabaz holako tenoretan erregeren gelarat eta hura atzarri gabe ekharri behar
  diguela haren gerrikoa. Alaba ez zen sobera kon-
  
  tent, banian hala ere badoha eta nihork ikhusi
  gabe heldu da bere etxerat gerrikoarekin.
  Biharamunian erraten dio goazamak bere
  alabaordekoari gan behar duela oranion eta
  ekharri behar duela erregeren muntrako gatea.
  Hartzen ari zelarik errege igitzen da bere ogean
  eta neskatxa izitueta badoha lasterka eta galtzen du bere zapata erregeren gelako athean.
  Zenbeit egunen buruban aditzen dute erregek kridatu duela ibilliko dela etxez etxe zapata
  batekin eta hura ungi duena izanen dela haren
  emazte. Errege badabilla beraz etxe aberatsetan
  lehenbizi. Banian erran zuen ganen zela etxe
  denetarat. Gan zen beraz jaun bigarrenean
  ezkondu zenaren etxerat ere, urbil beitzuen.
  Banian bere segidakoek erraten zioten zertarat
  ganen zen harat. Jende pobreak zirela. Erregek
  gan nahi du hala ere. Atzematen du andre hura
  eta erraten dio pobreak direla eta ahalke dela
  errezebitzea errege bere gelan.
  Han zuen ederki beztitua bere alabordekoa,
  zapata bat bakharra soñian. Soragarria zen edertasunez eta erregek arras bere gustukoa atzeman zuen. Ezkontzen dire berehala. Ereman
  
  arazten du berekin bere aita eta goazama. Bizi
  ziren urus eta goazamari zuen zor neskatxa
  harek bere ethorkia.
  Ungi bizi izan baziren ungi hil ziren.
  (Louise Lanusse)
  
  JAUNDEKO
  Asko munduan bezala eta izanen diren bezala baziren ama seme batzuek. Bazuten fortuna
  piska bat. Mutiko harek ez zuen nahi izatu deus
  aditu. Mariñel eskolarat gan nahi zuela. Amak
  uzten du beraz iterat. Errezebitua izaten denian
  mahistru, amak ematen dio untzi bat, kargazoñ
  balios bat, eta badoha.
  Mutikoa arribatzen da hiri baterat eta han
  zelarik ikhusten du gizon multso bat ungarri
  meta baten ganean ari zirela tira handik, tira
  hemendik bulto bati. Urbiltzen da eta ikhusten
  du gizon hil bat dutela. Galdetzen du zer ari
  diren hola, zertako ez duten enterratzen. Erraten
  diote zorrak utzi dituela eta usteldurikan ere ez
  dutela enterratuko. Galdetzen du Jaundekok:
  —Eta norbaitek pagatzen baditu haren zorrak
  enterratuko duzube?
  Erraten diote baietz. Jaundekok krida arazten
  du hiri hartan gizon harek zor zuena ager dadiela. Pentsatzen duzuen bezala agertu zen hañitz
  deusikan hartzeko ez zutenak ere. Gure Jaunde-
  
  kok saltzen du bere kargazoña eta ez aski izanez
  orainion saltzen du bere untzia. Heldu da etxerat. Kondatzen du amari zer in duen. Ama asarre
  zen ez zirela hola egiñez aberastuko eta gan