Euskal-eguna - 2

  dana da... zera, sagarra loretan ta... Lierniko elizatxo gain ura. Tokiaren polita!
  ALARGUNA: Ara! Lierniko Ama Birjiña. Lenago urterourtero ikustaldi bat egitera joaten nintzan,
  
  Seguratik barrena oñez. Orain ezin ibilli naiz D.
  Martin. Eskuiko ankean zaintiratua det. Mediku
  gazkeak gomazko galtzerdiaz ibiltzeko agindu
  zidan, bañan alperrik.
  ETXENAGUSIA: Gomazko galtzerdia ona da orretarako.
  ALARGUNA: Nere anka zearo minberatua, ubeldua ta
  aunditua daukat. Ikus zenezazun nai nuke.
  Mediku gazteari erakusteak lotsa ere ematen
  dit.
  ETXENAGUSIA: Nere jakituriaz usterik ba al dezu?
  Medikutza utzi nuen gero.
  ALARGUNA: Berdin da. Galtzerdia ipiñi nuenetik anka
  okerrago ote daukadan.
  ETXENAGUSIA: Ia bada, ikusiko degu. Zerbait egin al
  banezaizuke aleginduko naiz. Besteak datozen
  bitartean goazen nere lan gelara, arren, ta Xixpiaz aztertuko dizut.
  ALARGUNA: Goazen bada. (Dijoazelarik). Ez dakizu
  nere ankak ematen didan lanbidea. Ezin ibilli.
  ETXENAGUSIA: Ori sendatu ditekela uste det. (Irritsu)
  Bestela «trigeminoa» ikutuko degu: Asueroren
  xistema. (Bijoaz).
  
  VIII. AGERRALDIA
  Garatzi ta Maistra.
  GARATZI: (Sartuaz) Alper gaiztoan joan gera. Ez al
  
  zekien D. Martinek erretore jauna Loiolan zala?
  MAISTRA: Nunbait.
  GARATZI: (Irritsu) Ta alargunak ta «Martintxok» alde
  
  egin digute. Ezta senargaiak balira ere!
  MAISTRA: Oriek gauzak dituzu. Baratzara jetxiko ziran
  
  prexkura artzera. Itxoingo diegu guztiai. Onuzkero laister emen dira.
  GARATZI: Ta Mitxel?... Gaur oso «legor» zegon.
  MAISTRA: Gaxoren bat zearo gaizkitu zaio-ta. «Azpille-
  
  tako» gizona.
  GARATZI: Beintzat, ez zigula itzegin nai bazirudin.
  
  Lenago ez zan onelakoa. Bañan «San Kristobal»era lagundu zigun ezkero, ta oroitzen al
  zera aren konbidatu naia? Txokolate, limonada,
  «helatua» nola esaten da bada?...
  MAISTRA: Izozkia. Izotsaren bidez egiña.
  GARATZI: Aiek parrak valenciano arekin izozkia eska-
  
  tu genionean.
  
  MAISTRA: Pipar-erroskilletan, Mitxelek zerbait gastatu
  
  zuen bada.
  GARATZI: Ta txistutan ere bai; ikusten danez aitu
  
  zitzaion guztia. Orduan esan zizkigun kontuak
  ta abar; emakumezkoen jantzien buruz-ta.
  MAISTRA: A bai! Zuk artillezko «jersei» more ura zera-
  
  makizun.
  GARATZI: Bai, Baionan erosi nuena. Ez zaigu aztu.
  
  Bada, arrezkero, Mitxel ez da gurekin etortzen
  «konpromisoz» ez ezik, bide erdian arkitzen
  bagaitu edo.
  MAISTRA: Ez uste. Joan dan astean, ez al giñan alka-
  
  rrekin Elberdiñen?... Atzo ere oso atsegin ta
  aldarte onekoa zegon plazan etorri zitzaigunean!
  GARATZI: Bai, bañan ez da lengoa. Gure etxera, aita
  
  gaxo egon danean, lau edo bost bider etorri da.
  Beti al bazuan etxean ez nintzala; organistarengana, zuregana edo norabait joana nintzanean.
  Zer uste ote du?...
  MAISTRA: Badakizu erri txikietan berritsukeri asko iza-
  
  ten dirala ta... ebakitzeagatik.
  
  GARATZI: Bai, erri ontaz aspertua ere banago. Aitatxo-
  
  ri esaten diot, Donostira joan bear genukela
  bizitzera.
  MAISTRA: Ez, Garaxi, tamala litzake Errian asko maite
  zaituzte-ta. Ez zaio jaramonik egin bear bat edo
  besteren esamesai.
  GARATZI: Orain udara igaro arte etsiko det ta gero...
  ikusiko degu.
  MAISTRA: Euskal-eguna laister da ta ikusiko dezu
  orduan. Egun orretarako soñeko berriren bat
  josi bearko dizute.
  GARATZI: Ez det asmorik. Zertarako?
  MAISTRA: Egia da polit askoak badituzula berririk egin
  gabe. Nik «lutua» orain arte eraman baidet ta
  ezer gabe nago. Zerbait josten asi bearko.
  GARATZI: (Lengo arira itzuliaz) Zer derizkiozu, Mitxel
  aserretua bezela zegoala?
  MAISTRA: Bai zera! Beti da ben zamarra. Orrek egiten
  dio.
  GARATZI: Erri ontan mutillik «bien» ba al daude?...
  Guztiak dira trikuagoak. Urruti ibiltzea obe.
  MAISTRA: Ez emakumea; Paxkual, Iturtzaetaneko bi
  anaiak. Angel Yanzi ta beste asko. Gañera, Euskal-egunerako erruz etorriko omen da jendea.
  
  Emendik egun batzuetara jaiak gertutzera
  Donostiko mendigoizaleak omen datoz. Beren
  izenak «Argian» irakurri ditut.
  GARATZI: Argia?... Etxean ez degu artzen paper ori ta
  eman bear didazu.
  MAISTRA: Bai, bai. Euskal egun orren beste gora-bera
  batzuek ere badakarzki.. (Ixillunea) Noruntz
  joan ote dira D. Martin ta Alarguna.
  GARATZI: Baratzara jetxiko ziran. Emen baño giro
  obea dago kanpoan. Gaur berotu du pixka bat.
  Goazen gu ere baratzara.
  MAISTRA: Nai dezun bezela (Abituaz).
  GARATZI: An badaude, betiepein.
  MAISTRA: Joxepantoniri galdetuko diogu.
  (Bijoaz).
  
  IX. AGERRALDIA
  Joxepantoni ta Apaizgaia.
  (Oraindik «sotana» gabeko apaizgaia)
  (Sarturik).
  
  JOXEPANTONI: Zu al ziñan «ixturiantea»?
  APAIZGAIA: Bai, andrea, ni naiz. Apaizgai au, da.
  JOXEPANTONI: Gaur ez dakit etxe onek zer dirudin?
  APAIZGAIA: Nun dira billerakoak?
  JOXEPANTONI: Billerakoak? Begira!: lenago alkate
  
  jauna izan da; gero mediku gaztea; gero iru
  andre, bat alarguna, erriko jaia dirudi! Alkatearen alaba, maistra! Ez dakit nun sartu diran.
  Orrenbeste jende ez zan aspaldi bildu gure
  etxean!
  APAIZGAIA: Erretore jaunak bidali nau. Bera ez diteke-
  
  la etorri-ta.
  JOXEPANTONI: Gaxo al dago gure D. Justo?
  APAIZGAIA: Gaxo gaxo... alare Loiolara juan zaigu
  
  bere erreuma-ubillo ta guzti. Ta etortzeko esan
  dit.
  JOXEPANTONI: Aguro asko sendatuko luke Xerapi
  
  «kuranderak».
  APAIZGAIA: Ixilik zaude! D. Justo nola jarriko da, bada,
  
  kurandera baten eskuetan. Sorginkeriak!
  JOXEPANTONI: Ez enetxoa! Sorginkeriak? Xerapiren-
  
  gana lenago joan diteke medikuarengana baño.
  
  APAIZGAIA: (Parrez) Ja! ja ja!... Loiolatik itzuli dedi-
  
  nean esango diot, ea zer derizkion. «Respice»
  ederrik aituko dezu. Beraz akelarrera?...
  JOXEPANTONI: Larre ta belarretan. Xerapi erremediotan ez bestelakoa da, ta bertso zarretan ere bai.
  APAIZGAIA: Bertsoetan! neroni joango natzaio orduan.
  JOXEPANTONI: Gazteekin ez du ezer nai.
  APAIZGAIA: Zarrak sendatzea zallagoa da. Bañan
  gauza oriek alde batera utzirik, nun dira jaun
  andreak ta etxeko nagusia?
  JOXEPANTONI: Batek al daki? Etorri dira, joan dira. Ez
  dakit etxean dauden ala etxea utzik dagon. (Adi
  adi) Orain ere atean norbait da bada. (Ateruntz
  aurreratuaz).
  APAIZGAIA: Bat baño geiago ere.
  JOXEPANTONI: (Atetik) Ta ez edozein. Alkatea sekretarioarekin. (Beronei) Aurrera, alkate jauna ta
  konpañia!
  
  X. AGERRALDIA
  Lengoak, Alkatea ta Sekretarioa.
  
  ALKATEA: (Joxepantoniri) (Apaizgaiari) Arratsaldeon!
  
  Emen naiz berriz Joxepantoni.
  APAIZGAIA: Ongi etorri, alkate Jauna.
  SEKRETARIOA: (Ezetsiaz) Ola, apaiz... apaizkume!
  APAIZGAIA: Umea ez. Gaia. «Distinguo». Ez da berdin.
  SEKRETARIOA: «Eskolastikoa» atera da.
  ALKATEA: Deitu zaiozu nagusiari bada.
  JOXEPANTONI: Banoa, jauna. (Bijoa)
  ALKATEA: (Beste biai) Zertan gera?
  APAIZGAIA: Ba, alkate jauna, D. Justo erretoreak bidali naula, bera ez zitekela etorri-ta.
  ALKATEA: Zurekin artuemanak izatea naiago degu.
  Gazteekin, gazteekin.
  APAIZGAIA: Eskarrikasko bañan, D. Justo etorri izan
  balitz obe. Nere irizbidea motza baida. «Kriterioa...»
  SEKRETARIOA: Balmes «modatik» joan zan gizona.
  ALKATEA: «Pilosopokeriak» utzi itzazute, ta ea jaien
  kontu ori erabakitzen degun. Bestela gure
  «Sukalde-Klub»en pakean egoten ez gaituzte
  utziko. Oraintxe, txipiroi batzuek jaten arin nintzala, Donostitik datorren beste «papera» artu
  degu, «Euskaltzaleak»-edo bidalia. Bertan,
  bederik «angula» batzuek bidali izan balituzte.
  
  SEKRETARIOA: Bañan ezin ontzat artu diteke legeak
  
  agintzen duan «tinbrerik» gabe dagoalako.
  APAIZGAIA: Angulak?... Zuk gordiñik ere kilo pare bat
  jango zenituke-ta.
  SEKRETARIOA: «Agiria»rengatik diot. Tinbrerik gabe
  dagoala.
  APAIZGAIA: Ez da akatz aundia.
  ALKATEA: Aundiagoak jaten badakigu.
  SEKRETARIOA: Ez det esan nai utsegite txiki orrengatik agiria otarrera bota bear degula. Orain, orrelako jaietan istillu ta zitalkerik gerta ez ditezen
  ardura aundia artu bear degu. Lenengo, legeak
  agintzen du Gobernadorearen baimena nai ta
  naiezkoa zaigula, alkate jauna!
  ALKATEA: Lendabizi jaiaren gora-bera jakin dezagun.
  APAIZGAIA: Meza nagusi eder bat abestutzekoak dirala badakit. Izlari otsaundiko bat ekartzeko dabiltzala ere bai.
  SEKRETARIOA: Zera... Kastelar. Meza nagusia? igandero izaten da. Ta sermoiz... aspertuta gaude.
  ALKATEA: Utzi asarreak ta erabaki bear degu «Ayuntamentuak» osoak meza ortara joan bear duan
  ala ez.
  SEKRETARIOA: Neregatik ez litzake azalduko.
  
  APAIZGAIA: Bada nik uste det, ez bakarrik erri katoli-
  
  ko bat dalako, gizalegez ere ta jaiei aunditasuna emate arren Udal guziak azaldu bear lukela.
  ALKATEA: Emen zeñek agintzen du? (Parrez) Bazkaltzera bagoaz mezetara ere guziok joatea da
  nere iritzia...
  SEKRETARIOA: Ondo dago. Orain lege berri asko dira
  ta utsegin ez dezagun Gobernadorearen baimena aitatu det. «Estatuto Munizipalak».
  APAIZGAIA: Estellakoa (Lizarrakoa) bear degu.
  SEKRETARIOA: Erromatik azkatuta.
  
  XI. AGERRALDIA
  Lengoak, Etxenagusia ta Alarguna.
  (Etxenagusia ta Alarguna sartuaz).
  ETXENAGUSIA: Emen zeratela erriko nagusiak. Barka-
  
  tu itxoin arazi badizutet.
  ALARGUNA: Arratsalde on, jaunak! (Alkarren artean
  
  agurtuko dira eskua emanaz).
  ALKATEA: Emen naiz berriz.
  
  SEKRETARIOA: (Alargunari) Zu ere emen Doña Maria.
  
  Zer modu?
  APAIZGAIA: Jaungoikoak diela arratsalde on!
  ETXENAGUSIA: Eseri nai dezuten lekuan? (Eseritzen
  
  diran bitartean Etxenagusia, Alkate ta Sekretarioa izketan ariko dira ta Alarguna ta apaizgaia
  bere aldetik.)
  ALARGUNA: Noiz eman bear dezu lenengo meza?
  APAIZGAIA: Emendik iru urtera Jainkoak lagun ta Obis-
  
  po jaunagandik ordenak irixten baditugu beintzat.
  ALARGUNA: Ta «sotana» noiz jantzi bear dezu?
  APAIZGAIA: Datorren urtean «gonekin»...
  ALARGUNA: Orra zeñen ederki! Bada meza berrirako
  
  ama bizirik ez badezu nik «madrina»tzat egingo
  det. Pozik gañera.
  APAIZGAIA: Eskerrik asko Doña Maria. Urruti dago
  
  oraindik nere meza berria, alare milla esker ta
  eskeintza gogoan artuko det.
  ALARGUNA: Ta meza emandakoan bereala izaten al
  
  dezute eskontzak bedeinkatzeko baimena?
  APAIZGAIA: Bai andrea, bai; sakramentu guziak ema-
  
  teko baimena. Ta oien artean eskontzanarena.
  
  «Sacramentum hoc magnum est, ego autem
  dico in Christo et in Ecclesia»...
  ETXENAGUSIA: (Alarguna ta Apaizgaiaren alkarrizketa
  etenaz) Zuek ere adi zazute.
  ALARGUNA: Esan, esan!
  ETXENAGUSIA: Emen ari giñan euskal-jai orretarako
  zerbait asmatzen. Ayuntamentuak laguntza ez
  duala ukatuko uste degu.
  ALKATEA: Diru askorik ezin emango degu.
  SEKRETARIOA: Baimena ematea ez da gutxi, zer nolako jai diran jakin gabe, zeintzuek tartean dabiltzan ta, ta... Gero, gobernadorearekin kontuak!
  Sekretario gizajoa obendun!
  ETXENAGUSIA: Gu ez al gera tartean? Batzorde edo
  komisio bat jarri dezagun, Alkate jauna, medikua ta ni ere, nai badezute izendatuaz. Edo besteren bat.
  SEKRETARIOA: Ori ala bada ixiltzen naiz. Ez dago zer
  esanik.
  APAIZGAIA: Barkatu! Nik uste det batzorde orretarako
  (Alargunagatik) Doña Maria izendatu bear zenutekela.
  ALARGUNA: Ni? Ez, ez!
  ALKATEA: Bai, bai!
  
  ETXENAGUSIA: Ederki dago ori! Doña Maria sar dedi-
  
  lla.
  SEKRETARIOA: Kontzejal ere ez luke gaizki emango.
  
  Urrengo txandako gogoan artu bear degu.
  ALARGUNA: Eskerrik asko bañan ez nazazutela istillu-
  
  tan sartu arazi. Alarguna naiz eta pakean bizi
  nai nuke.
  ALKATEA: Oraingoz, Euskal-eguneko batzordean sartuko zaitugu ta zure lana ongi betetzen badezu
  alkatetza ere utziko dizugu emakumea! Ez al da
  ala, apaizgai?
  APAIZGAIA: Ez dago eragozpenik Elizaren aldetik.
  SEKRETARIOA: «Estatuto Munizipalek» emakumezkoai, eskubidea eman zien. (Zirikatu naiaz) Ta
  lege zarrak apaizak batzarretara sartzea galerazi egiten zuan.
  APAIZGAIA: Ez apaizik bakarrik. Baita letradu ta sasiletraduak ere.
  ETXENAGUSIA: Jaunak barkatu, urrena itzegingo dezute orretzaz. Ez zagun orain astirik galdu. Nere
  iritzia ontzat eman dezuten ezkero batzordea
  izendatuko degu. Batzordean emen gauden
  guztiok jarri gaitean ta gañera. Medikua, ta
  Maistra ta (Alkateari) zure alaba.
  
  ALKATEA: «Konprome!» gure Kaxiano kontzejalak esa-
  
  ten duan bezela. Ta au entzunaz batzarra amaitzen degu; «sesioa» jarri baño len.
  APAIZGAIA: Ni ez naiz iñor, dakizuten bezela, ta erretore jaunari adieraziko diot.
  SEKRETARIOA: (Ixekaz) «Domine non sum dignus».
  APAIZGAIA: Apaiztegiko kutsua ez zaizula joan ezagun
  da.
  ALARGUNA: Bañan, apaizgaia izan al zera? gizona!
  SEKRETARIOA: (Lotsatua) Izana bakarrik.
  ETXENAGUSIA: Beraz, ontan gelditzen gera.
  ALKATEA: Bai gizona! Ta urrena euskaltzale «illobak»
  etorri ditezenean otsegin. (Erlojuari begiratuaz)
  Gaur baño ordu obean izan dedilla. «Errotarioak» gure lantxoak izan oi ditugu.
  ETXENAGUSIA: Datorren igandez datozela gaztigatu
  didate ta derizkiozuten orduan biltzen al gera.
  ALKATEA: Meza nagusi ondoren ongi al datorkizute?
  APAIZGAIA: Neri oso ederki.
  SEKRETARIOA: Alkate jauna, oroi zaite garai ortan
  «sesioa» izaten degula. Ez dago legea kentzerik.
  ALKATEA: Zuk noiz nai «sesioa» jartzen dezu, «sesiante» ez bestena! Ta eskubidea dedanez egun
  
  orretakoa astelenerako utziko det. Emen Doña
  Mariak esan bear digu ondo al datorkion. «Se
  levanta la sesión» (Abitu naiaz)
  ALARGUNA: Zuek nai dezutenean. Meza nagusi ondoan dala?, ondo deritzait. Ez dedilla beintzat iñor
  asarretu. Ez da sekretario jauna, ta Angel.
  SEKRETARIOA: (Koipe-jario) Eskerrik asko. Zure oñetan jarria naukazu andrea.
  APAIZGAIA: (Irritzu) Ni ezin berago.
  ALARGUNA: Oso atsegiñak zerate guziok. Orduan
  (Zutituaz) igande arte.
  ETXENAGUSIA: Dagoaneko, bazoaztela. Ateraño
  lagunduko dizutet.
  ALKATEA: Ez mugitu guregatik! (Alargunari) Etxeraño
  lagunduko dizugu.
  SEKRETARIOA: Baita arago ere!
  ALARGUNA: Eskerrik asko «konpañiagatik». Ez neregatik nekerik artu.
  APAIZGAIA: Ez al diegu itxoin bear bada, Señorita
  Garatzi ta Maistrari?
  ETXENAGUSIA: Ez datoz onuzkero!
  ALKATEA: Nere alaba ori beti berandu.
  ETXENAGUSIA: Ez jauna! garaiz etorri dira. Guk bidali
  ditugu erretore etxera D. Justorekin itzegitera.
  
  APAIZGAIA: Alperrik joan dira On justo Loyolan da-ta.
  ALKATEA: Urrenarte bada!
  ALARGUNA: Agur!
  SEKRETARIOA: Arratsalde on! (Bijoaz Etxenagusia ta
  
  Apaizgaia ez gañeko guziak ta auek atera
  lagunduaz emen egongo dira besteak eskutatu
  arteraño.)
  
  XII. AGERRALDIA
  Etxenagusia ta Apaizgaia.
  ETXENAGUSIA: Ez dakit billera ontatik zer atera dite-
  
  ken. Erri onetan alkarren artean aserre izaten
  gera. Ez dakit...
  APAIZGAIA: Etorri dira beintzat ta zure deia ongi erantzun dute. Orain, zuk gauzak ondo zuzendu
  bear.
  ETXENAGUSIA: Or dago, bada, korapilloa; nere buruan
  det uzte gutxi, aspertua bainago. Ta kemenik ez
  berriro erri lanean asteko. Zortzi urteko diputadutzak, amar urte Buru-Batzarrean, ta betiko
  
  asarre, burruka ta nere etxearen erdi-ondamenak, gizon bulartsuenaren indarrak ta gogoak
  makaltzeko diña badira.
  APAIZGAIA: Zure jatorriak ta euskerak ori ta geiago
  eskatzen dizute ta oraindik kemen aundiak dituzu biotz ortan.
  ETXENAGUSIA: Toki onean.
  APAIZGAIA: Gaur Aita Gibelalderi bezela, egunen
  batean Irizar guziak gorasarrea egingo dio
  «Etxenagusia» aundiari.
  ETXENAGUSIA: Zaude ixilik! Merezi izanda... Egin onaren txaloak... paloak.
  APAIZGAIA: Goiz ala berandu erriak esker ona agertzen dute.
  ETXENAGUSIA: Goazen, goazen barrura. Ala bearko.
  Oraintsu bukatu dedan Gibelalde Aitaren kondaira erakutsi nai dizut... (Abituaz).
  OIALA
  
  BIGARREN EKITALDIA
  (Lenengo Ekitaldiko agertoki bera).
  
  I. AGERRALDIA
  Meltxor, Kaspar, Baldaxar ta Joxepantoni.
  (Meltxor ta Gaspar gazte kaletarrak,
  apain jantziak, Baldaxar ere gaztea
  bañan bere adizkideak baño zaartxegoa;
  jantzian ta itxuran ere zabarragoa.)
  MELTXOR: (Joxepantoniri) Esaiozu Donostiarrak gerala
  
  ta naikoa da. Espero gaitu-ta.
  KASPAR: «Aitorren Illobak». Euskaltzaleak...
  JOXEPANTONI: Bitorren illobak? ta esnezaleak? Ez ditu
  
  ezagutzen. Orain donostiarrak.
  BALDAXAR: Donostiar kaskariñak...
  JOXEPANTONI: Ez zerate, bada, «konsulta» etorriak
  
  izango? Ez baidu gaxorik artzen.
  
  BALDAXAR: Ez andrea! osasun onean gatoz.
  KASPAR: (Lagunai) Ori dek jakin gura. Oni zeatz adie-
  
  razi bearko zioagu gure asmoa, bestela...
  MELTXOR: (Joxepantoniri) Zuk aituko zenuen noski, ez
  
  bestelako euskal-jaiak erri ontan eratzen ari
  dirala. Bada orretzaz zure nagusiarekin-ta itzegitera gatoz.
  JOXEPANTONI: Ederki, ederki. Orduan zuek «tanbolin-
  
  teroak» izango zerate?
  BALDAXAR: (Parrez) Ja, ja, ja! Tanbolinteruak? Zera,
  
  gu... «iru erregeak gera: Meltxor, Kaspar ta Baldaxar».
  JOXEPANTONI: Ez zaudete zuek errege txarrak!
  
  Donostiarrekin ez naiz fio...
  KASPAR: Ez dezazula gauza txarrarik uste. Zure nagu-
  
  siarekin ta erriko agintariekin itzegitera gatoz.
  Emengo gazteai euskal dantza, jolas ta oiturak
  erakustera.
  JOXEPANTONI: Jesus milla bider! Donostiarrak guri
  
  euskal oiturak erakustera? ez dago gauza zuzenik! Enetxoa!
  BALDAXAR: Ez neri gero Donosti ikutu! (Abesten du)
  
  «Festarik bear bada etc., Donostiarrak nagusi
  
  gera, dantzan, abestietan, estropadetan ta
  Saski-Naskin»...
  JOXEPANTONI: Baita zera ere! Saski utsean bearko!
  MELTXOR: Ez zaiozula Baldaxarri jaramonik egin ta ea
  
  nagusi jaunari, faborez, deitzen diozun. Ta adi
  zazu... baezpa Jonixio bertsolaria nun bizitzen
  dan ba al dakizu?
  JOXEPANTONI: Ez det jakingo bada! (Arrokeriz) Nere
  
  anaia da-ta. (Baldaxarreri) Ea nun dezuten
  Donostin orrelako bertsolarik?
  BALDAXAR: Ez, ortan irabazten diguzute. Ona egia
  
  esan. (Zurikatzalle) Jonixio... obea da... Txirrita
  baño... ta zure anaia izaki geiago.
  MELTXOR: Ta Jonixio ori, nun ikusi genezake?
  JOXEPANTONI: Gaur errian da-ta neronek deituko diot.
  KASPAR: (Meltxorreri albora) Ez dek urruti izango.
  
  Tabernan noski, ardoa edaten. Onelakoekin
  aberria gaizkatuko diagu.
  BALDAXAR: (Kasparreri) Ixilik ago motel! (Joxepanto-
  
  nigatik) Onek aditzen badik.
  MELTXOR: Jonixiorena gerorako utziko degu. Anaia
  
  beraz? Oso «famatua» da. Orain ea On Martineri lenbailen etortzeko esaten diozun.
  
  JOXEPANTONI: Bai, banoa. Bereala etorriko zaizute.
  
  (Ateruntz joanaz) Zaudete pizka batean.
  MELTXOR: Bai, bai. Beraz Jonixioren arreba. Ez genekien ezer! Bertsolari onena!
  BALDAXAR: (Irritsu) Izan dan onenetakoa eguzkiaren
  azpian ta... belarraren gañean.
  JOXEPANTONI: Arengana ere gero joango gera (Bijoa).
  
  II. AGERRALDIA
  Meltxor, Kaspar ta Baldaxar.
  KASPAR: Ori dek piztia! Ez dik nagusirik galduko. Ta
  
  berriketako gogoa? Anaia bertsolariarena aitatu
  badiozute aitatu dezute, Jonixio gora ta Jonixio
  bera.
  BALDAXAR: Jonixio gora!, bestela emango dik.
  MELTXOR: Zer egingo iokan bada?
  BALDAXAR: Atso abek bildurgarriak izaten dituk.
  KASPAR: Martin Etxenagusia ezagutzeko gogoa
  badiat. Nolakoa dan!
  MELTXOR: Oso dek atsegiña. Oraindik gizon gordiña ta
  iztun ederra.
  
  BALDAXAR: Iztuna bakarrik?, idazlea ere. Gaurko
  
  «Argiak» artikulo ona dakar berea. («Argia» aterata Kasparreri emanaz).
  KASPAR: Irakurri diat. Ez zegok gaizki, erreza, ariña ta
  errikoia. Bañan neretzat gaurko idazlerik bikañenak, sakonenak, Azelain ta Landazabal Aba
  dituk. Oiek ezagutzen dizkitek iñork baño obeki
  euskeraren bazterrak.
  MELTXOR: Baliteke, bañan oiek darabilkiten euskera
  zail ta gogorra, zeñek ulertu? Garbizale porrukatuegiak dituk ta onela ez gaitxiok iñora. Azelain beintzat gaitza dek, «botikarioa» dala ezagun dik.
  KASPAR: Azelainek asko zekik asko. Oraintsu «kimika» osoa euskeraz egin dik. Lana da gero.
  Gutxinez bi milla itz berri sortu dizkik.
  MELTXOR: Amaika lan bearrezkoagoak badizkiagu.
  Kimika euskeraz jarri ta sagardoa nola ondo egiten dan erakusteko liburutxo bat izan ez.
  BALDAXAR: Liburu gutxi bear da sagardoa polita egiteko: sagar ona. Ta edaten berriz bazekiagu!
  KASPAR: Zera... euskeraz Jonixioren txorakeriak bakarrik entzun ta ikusi bear al dizkiagu bada? Gerorako lan egiten asi bear diagu.
  
  MELTXOR: Oraingo lendabizi asi adi! Ez Landazabal
  
  karmelita bezela. Euskera gozo ta ederra dik,
  idaz-tankeraz moteltxoa bada ere. Ez ziguk
  bada Kanteren pilosopia aukeratu! Zein ausartu
  ura irakurtzen?
  KASPAR: Iretzat «Euskaltzaindiko» jauntxoak bakarrik
  dituk akatzgabekoak. Zer egiten dute bada?
  Batzar asko ta utsa. Suchard gora ta Suchard
  bera.
  BALDAXAR: Orrenbeste txokolate? Motellek «Euskaltzaindikoa» egin bear nazute!
  KASPAR: Ez gizona! Sabin ez artu nai «Euskaltzaindiak» ta Jainko txikiak Suchard jauna, Vinson ta
  onelakoak dizkitek.
  BALDAXAR: Banatxioken bada txokolatearen ori egia
  ote zan.
  MELTXOR: (Asarre) Zuekin ez zegok itzegiterik! Euskaltzaindia lan txalogarria egiten ari dek ta
  jakintza legeen arabera. Azkue, Kanpion. Urkijo
  ta antzeko gizonak ez dituk egunero jaiotzen.
  Txapela kendu bear zaietek ta aien esanera
  makurtu.
  KASPAR: Ez nik euskera «z»kin idazten ez duten bitartean. Zer egin ditek ba oraindaño? Errekara
  
  dirua bota! Obe litekek iztegia lenbailen argitaratu Sabinoren itzak arturik.
  MELTXOR: Ortan ari dituk! (Alkarrizketa gero ta biziago azkeneraño).
  BALDAXAR: Ta teatro berri bat egin «Saski
  Naski»koentzat. Or gatxok lekurik ez degula.
  MELTXOR: Zer uste dek ordea? Jaun oiek euskaltzaiñak dituk ta ez argiñak.
  BALDAXAR: Ba, ba, ba? Esan izan diat lenago ere,
  neretzat onenak Elizondo ta Toribio Alzaga, teatroan; ta Kirikiño zana ta Etxenagusia bestela.
  «Euskaltzaindi»koak...
  KASPAR: Egin zezateakean lan geiago egin dutena
  baño.
  MELTXOR: Jakintza lana, auzolana dala al deritzaik?
  Zera, mikeletiak bidaliko zizkoategu zaintzea!
  BALDAXAR: Ez zegok eskubiderik, Donosti batean
  aguazillak euskeraz ez jakitea! Ta kaiako mukizuak ere, erderaz itzegitea!
  
  III. AGERRALDIA
  Lengoak ta Etxenagusia.
  
  ETXENAGUSIA: (Sartuaz) Ongi etorri gazteak! (Meltxo-
  
  rreri) Zer modu Etxeberria? ondo e? (Laztanduaz.)
  MELTXOR: Ederki! Eskarrikasko, zu ere bai?
  ETXENAGUSIA: Baita, baita. Oia uztutzen degu-ta.
  MELTXOR: Nere adiskideak aurkeztuko dizkitzut e? au,
  (Kasparrrerengatik) Kaspar Lekuona. Izen ordea
  «Txorlero».
  ETXENAGUSIA: (Alkar oi dan eran agurtuaz) Poztutzen
  naiz ezagutuaz. Beraz «Txorlero» zaitugu. Zure
  lanak atseginez irakurtzen ditut.
  KASPAR: Eskerrikasko! utsa dira!, zureak bai iaioak.
  Gu bai zu ezagutzera pozik etorri gerala,
  otsaundiko gizona.
  ETXENAGUSIA: Utsa! utsa! Ke pizka bat ta gar gutxi. Ni
  itzali naiz.
  MELTXOR: Ta beste au (Baldaxarrerengatik) Baldaxar
  Aranguren «Akullu».
  ETXENAGUSIA: Gizona! Akullu? (Eskua estutuaz) Ezten
  zorrotzekoa gañera. Ondo zaude e? Ez dago
  zure itxurara begiratzea besterik.
  BALDAXAR: Ni bezin ongi osasunez izatea opa dizut.
  Gaur zu ikusteakin, berriz ezin obeto.
  
  ETXENAGUSIA: Erritan ari ziñatela iruditu zait ba?
  MELTXOR: Badakizu, gure errietak ajola gutxikoak
  
  izan oi dira. Kaspar Euskaltzaindiarengatik ta
  beste jaun batzuentzaz gaizki esaka ari giñan.
  Guziok ez gera iritzi batekoak-ta.
  ETXENAGUSIA: Ori ondo dago. Euskera ta euskel gauzak aintzakotzat artzen diran ezaugarria da.
  Beaumarchaisek esan zuan «letradunen errepublika otsoen errepublika zala».
  BALDAXAR: Nik esaten dedana: euskaldunok errepublika bear degula.
  MELTXOR: Orain ez goatxiok politikara. (Etxenagusiari) Badakizu zertara etorri geran. Gure eskutitza
  jasoko zenuen. Ea ba, zer nolako euskal-jaiak
  antolatzen ditugun.
  ETXENAGUSIA: Begira, ni, zarra ta gogo gutxikin nago,
  azkeneko urte oietan zigor aundiak artu baditut.
  Ez naiz lengoa, orain zuen garrak zerbait suspertzen banau ere. Euskal-jaia emen egiteko
  asmoa erriak oso ondo artu du, agintariak ta
  guzi. Ta Gibelalde aitari gorasarrea egitea,
  bururatu zaizuten asmorik egokiena bada.
  Emengo semea izanik ez zitzaion beñere ezer
  egin.
  
  KASPAR: Gibelalde izan uan ea euskeraren aita.
  BALDAXAR: Euskeraren aita Aitor izan uan ba?
  KASPAR: Ixilik ago! Irudimenezko izena dek ori. Gibe-
  
  lalde Larramendik ere aitatzen dik orduko izlaritatik bikañena bezela. Ta emen, jaioterrian aren
  omenez zerbait egiteko garaia dek.
  BALDAXAR: Gibelalde Gazteluzarren jaioa zala ere
  
  aditu izan diat.
  KASPAR: Ez jauna! Aspaldi garbin jarri uan Irizartarra
  zala. (Etxenagusiari) Ez al da onela?
  ETXENAGUSIA: Bai, ezpairik gabe. Ez da egun asko
  
  oso agiri bakanak jaso ditudala Gibelalderen
  bizitzaren buruz. Eskutitz batzuek baditut, ark
  bere amari zuzenduak. Aldi artan egia da ama
  Gazteluzarren bizi zala, ez emen. Bañan agiri
  guztiok diote emen Irizarren jaio zala «Etxegoiko» baserrian. Goazen nere liburutegira ta erakutsiko dizkitzutet amaika paper zar. Ta ardo
  goxo txurrut bat artuko dezute besteak meza
  nagusitik etorri bitartean.
  KASPAR: Zure agiri zarrak pozik ikusiko nituke, bañan
  
  ez zaitela guretzako ezer ateratzen aritu. Eskerrikasko!
  
  BALDAXAR: Ni beintzat etxean gosaldu ta gañera
  
  emen ostatuan arrautz prejitu pare bat artua
  nago. Eguardi arte ez det ezer nai. Milla esker!
  MELTXOR: Ez jauna ez! Liburutegira lagunduko dizu-
  
  gu, bañan jaia aurrera eramateko sermoi askotxo tajutu bear ditugu. Ez degu astirik galtzerik.
  Dantzari, bertsolari, palankalari, aurren jaia ta
  abar gertuarazi bear dira.
  ETXENAGUSIA: Ez daude aztuta, ori guzia gertutzen
  
  ari dira, ta alkatea ta besteak etorri ditezenean
  zertan diran adieraziko dizute. Ez det uste eragozpenik sortuko danik: enparantzan naiko toki
  jolas guzietarako badago; eliz-etxean areto
  aundia teatro jaierako.
  BALDAXAR: Oraingoz seguru gera, orduan.
  KASPAR: Gobernadoreak baimenik ukatzen ez badu.
  ETXENAGUSIA: Bai zera! Bera «konbidatzeko» asmoa
  
  dute-ta. Emen aurrera dijoaz. Orain zuek lan
  egin bear dezute Donosti aldetik jende asko
  etorri dedin. (Abituaz)
  BALDAXAR: «Aitorren illobak» jaiak eratzen mutillak
  
  dirala badakizu. Jo ta kea aterako degu.
  
  ETXENAGUSIA: Zuek bezelako gazte askorekin zerbait
  
  izatera iritxiko giñake. (Atean Meltxorreri lenengo igaro arazi nai dio).
  MELTXOR: Ez, jauna, zu lenengo. Ez lizake besterik
  
  bear.
  KASPAR: (Besteai darraiela) Gazteak futbol, zezenak,
  
  boxeo ta antzekotan bai: ostikoka ta mutur
  joka. Ori dek aurrerapena!
  BALDAXAR: Ez neri ikutu Uzkudun.
  KASPAR: Ikutu ditek ondo Ameriketan (Bijoaz)
  
  IV. AGERRALDIA
  Garatzi ta Maistra.
  (Beste atetik sarturik)
  GARATZI: Etxe ontan sartzen ikusi ditut, zure zai nen-
  
  goalarik. Beriala deitu egin didazu ta etorri
  gera. Donostiarrak ziran.
  MAISTRA: Bai emakumea! Iru dira; bata «de sombre-
  
  ro» zapata txuriakin; bestea burutzik zijoan ta
  
  irugarrena berriz lodi bat da baldar jantzia,
  zaragi puztua zirudien.
  GARATZI: Ez dakit ba...
  MAISTRA: Zera izango da. «Akullu»! Ori euskal jai
  guzietara azaltzen da. Gizon jatorra ta oso ezaguna.
  GARATZI: Ikusten dedanez atsegin zaizu. (Irritsu)
  MAISTRA: Ez det onurarik (Probetxurik) ezkondua
  baida. Seme pilla ere izan bear du.
  GARATZI: Guziekin baldin badator izango degu lana.
  MAISTRA: Aur geyago oraindik? Errikoekin ere aski
  degu. Zerbait ikasten ari dira ta orain lasago
  nago. Dantza ta antzerkian txalo ederrak jo
  bear dizkiote.
  GARATZI: Migelek aurrentzat ipui polita antolatu du:
  «Lañoa ta Izarra».
  MAISTRA: Ura parrak atzo apaizgaiarekin! Erretore
  jaunari ez omen zaio ondo iruditzen neska-mutillak nastuan azaltzea-ta.
  GARATZI: Migeli esan bearko diogu ipuia aldatzeko:
  neskak alde batera, mutikoak bestera. Apika
  bera ere iritzi ortakoa da. Guregana aspaldi ez
  da etortzen beñepein. Ikusten badegu ostaosta...
  
  MAISTRA: Esan badezu esan dezu (Baratzaruntz begi-
  
  ratuaz) begira nundik datorren.
  GARATZI: Ene, bera da bai!
  MAISTRA: Ez du igesi egiterik.
  GARATZI: Ixo e? Ez esan bere buruagatik itzegiten ari
  giñanik.
  MAISTRA: Ez Ez, (Migel agertu bitartean neskatil biak,
  urduri, orrazkera ta soñekoak dantzatu bitzate.)
  
  V. AGERRALDIA
  Lengoak ta Migel
  (Sartuaz)
  MIGEL: (Arritu antzean) Zuek ere emen? Zer modu? Ez
  
  zaituztet ikusi osteguna ezkero?
  MAISTRA: Ori esan! Ederki!
  GARATZI: Gu ondo ta zeorri?
  MIGEL: Ba al dakizute donostiarrak etorriak diran?
  MAISTRA: Barrenen izan bear dute.
  GARATZI: Bai, bai. Neronek sartzen ikusi ditut.
  MIGEL: Ez ote daude gure zai? (Ateruntz joanez).
  
  GARATZI: (Maistrari) Onek begiratu ere ez digu egin.
  
  (Migeleri) Guregandik alde egiteko gogotan