🕙 26-minute read
Ekonomiako Lehen Pausoak I - 2
Total number of words is 3377
Total number of unique words is 1723
22.5 of words are in the 2000 most common words
32.4 of words are in the 5000 most common words
36.9 of words are in the 8000 most common words
Irakurleak segur asko galdatuko duena da ea
dezentralmenduko politika frakaso biribiltzat jo
27
behar den. Ezezkoan nago. Dezentralmendu politikak bere izenez adierazi gabeko eta naturala denez zuzenki bilatu gabeko erresultatu bat lortu
du. Egitez dezentralmendu politikak bere lekuan
gera araztea lortu bestela segur asko berak ere
Paris, Lyon, Bourdees edo Marselle-rantz joko
zuen probintzietako jende zati bat.
Migrazio nekazarien gutitzea
Dezentralizazio politikak, lurralde anemikoak
zuzper araztera zuzenduriko beste neurri batzukin
batera — lurraldezko desarroilo elkarteen sorrera,
ekipo gaiak fabrikatzeko ekonomia mistoko elkarteen sorrera, “alde kritikoei” eta “eraberritze aldeei” subentzioak emen, lurraldezko desarroilo
deei” subentzioak eman, lurraldezko desarroilo
plan adierazleak argitaratu — ez du Parisaldea establetzerik lortu — are gutiago tipitzerik — , baina
bai pizkanaka hiltzera zirudien probintzietako hiri
mordo bat berbiztu: Evreux, Chartres, Chalon-surMarne, Chalon-sur-Saone, Reims, Louviers, etab.
Hiri guztietan imini dute industria berririk. A fortiori da hau egia Grenoble bezalako hiri haundi
batzutarako, honen hazkuntza izugarriro bizkortu
delarik instalazio berrien imintzez, edo Rennes
bezala, non laster imintzeko den Citroenek egundoko bizitasun lokala sor arazi baitu. Laburpenez,
bada, dezentralmendu politika honek kanpo inguruan edo bertan beheratasun osoan zeuden erdi
inportantziako hirietara eragin dio jendeari lan
bila. Politika honegatik izan ez balitz, jendeak ia
larbiztanduriko hiri nagusietarantz joko zuen, kondiziorik okerrenetan (bizitzetxe krisisa, paroa).
Politika honek ez du konzentrazio prozesorik azpikoz goratu, abio arras hondagarririk hartzea bakarrik ebitatu du.
Merkatu Batuak, bera gabe ere bai, baina astiroago desarroilatuko liratekeen eboluzioak azeleratzea dakarrenez gero funtsean, biztu eginen
du hirien konzentrazio eta lurraldean desekilibriorantzeko mugimendua. Bistan dago desekilibrio
honek atzerriko konpetentziari aurre emateko
ekonomiazki ondoen lekuturik dauden lurraldeak
faboratuko dituela: Lorena, Parisalde, Senako
Haran, Grenoble, Marselle. Dudarik ere ez datozen urteetan lurraldeen hazkuntza desarroilo polo
izugarri hauen inguruan ibiliko dela. Ondorioz lurralde arteko desberdintasuna gehitu eginen da:
ez da beraz, gehiegi esatea Gobernuak bi politika
elkarren kontrako darabiltzala Merkatu Batua
martxan imini nahiz eta lurralden bizkundea bultzatuz.
1959-n uste izan zen lurraldeko desekilibrioak
oker samarrez ikusten zirela. Orduan argitalduriko estadistika batek eduki zuen errua, probintzia
bakoitzeko per capita errentak (errenta osoa biztanle numeroz zatitua) antzekotzera jotzen zuela
agertzen zuelako. Komentarista ofizial batzuk berehalaxe atera zuten urte batzu lehengo hasitako
lurraldeen armonimuntza politikaren ondorioak zirela. Egitez estadistika honek erakusten du lurralde arteko diferentziak ez direla noski bost edo sei
urte aurrerago bezain haundiak. Arrazoia da aldi
honetan zehar lurralde eskasetako jende zati handi batek alde egin zuela eta beraz — telefonoak,
29
kotxeak, konsumituriko gasolina tonaladak..., ia
beidrnak izanik — per capita konsumoak gorantz
eOgiten duela.
Ez dago dokumentu kontzientik probintzia arteko desberdintasun gehikorra gaur gutitzen ari
dela frogatzekorik. Ba da, bai, probintzia pobrerik
aktibitate berriez probetxatzen denik — fabrika
berrigintza, turismoa — : Kosta Urdina esaterako,
urtean ia bost edo sei hiletan turismotik bizi da.
Ba liteke egunen batez Borgoina edo Erdiko Mendialdea ere turismoko aberastasun iturri berdinez
balitatzea. Oraingoz zihur dakigun bakarra desberdintasuna gorantz doala eta Vendee-tarra edo
Cotes-du-Nord-tarra (probintzia oso bateko ordezkari bezala) frantses pobrea dela, Senatarrak baino hiru bider errenta tipiagoz.
Une honetan hala ere, hiritarren errenten desberdintasunaz hasieran esana gogorazi beharra
dago: erdiko senatarra esateak oker haundietara
darama, zeren hori ganbara batean hilean 6.000
frankoz bizi den atso koitaduaren eta hilean miloi batzutako errentaduen elkarte haundi bateko
buruzagi-zuzendari jeneralaren arteko batazbestea
baita. Errealitatean desberdintasunak pilatu egiten dira. Aldebatetik Senako probintziako per capita errenta Vendee-koa edo Cotes-du-Nord-koa
baino iru bider haundiago da eta bestetik probintzia hauetariko bakoitzaren barrenean ere errenta
desberdintasun izugarriak daude, lehenago esan
bezala. Beraz Vendeetar pobrearen eta errenta gizeneko hiritar baten arteko distantzia hainbat
haundiago da.
30
III. ENPRESEN TAMAINIARI BURUZKO
DIFERENTZIAK
Frantziako estrukturazko desberdintasunak ez
dira errentazkoak edo lur-aldeetako aberastasun
ekonomikuzkoak bakarrik. Enpresen tamainiari
buruz ere ba da beste arloetan bezain diferentzia
haundirik eta behar bada zorrotzagorik. Hala nekazaritzan nola industrian nahiz komertzioan
“haundi-tipien” arteko desproportzioa agiria da.
Egoera hau, jakina, bapo probetxatzen dute “haundiek”, xit trebeak “tipiak” beren onerako maneiatzen.
Azter dezagun lehenengo nekazaritzako panorama. Tradizo da Frantzia lurdun tipien nazio bat
dela esatea. Izan ere, % 80 nekazarik lur osotik
heren bat bakarrik lantzen du. Hau da 10 nekazari frantesetatik 8-k lur-azal globaletik heren bat
lantzen du. Bigarren sailean % 16 nekazari sar
ditzakegu erdizko etxaldeak lantzen dituztenak:
20-tik 50 hektareatako etxaldeak (50 hektarea lur
osotik beste heren bat lantzen du. Gainetiko % 4
nekazarik lur osotik beste herena lantzen du eta
bakoitzak 50 hektareatatik gorako etxaldeak darabiltza.
Etxalde arteko desberdintasuna: 1-tik 200-ra
Dagigun konparazio bat: azkenengo sailak
(4 %) lehenengoak (% 8) bezalako lur zatia lantzen du, beraz haietariko bakoitzak bataz beste
20 bider lur gehiago darabil. Baina hauk batazbesteak dira, “tipien” batazbesteak eta “haundien”
batazbesteak eta beraz ez hain adierazkorrar. Egotez Vexin-en, Beauce-n eta., ba dago esplotaziorik
50 hektarea baino gehitxoago ez ezik 500, 800 eta
1.000-raino ere heltzen denik. Era berean Pirinioetan, Bretainian edo Erdiko Mendialdean ba da esplotaziorik 20 hektareatara ez ezik 6,5 edo gutiagora ere heltzen ez denik. Izatez bada, desberdintasuna ez da 1-tik 150 edo 200-raino baizik lur
landuari buruz. Gainera kontuan edukirik lur hauk
tresna mekaniko diferentez lantzen direla, kalitate oso desberdineko haziak ereiten direla eta
emankortasun oso desberdinak lortzen direla, garbi ateratzen da ez dagoela Frantziako nekazaritza
orotasun berdintsutzat hartzerik.
Gertaera honetatik sor daitezkeen errenten diferentziak ikaragarriak dira. Frantziako nekazaritza berdin osatzen du hala lurdun tipiak zeinentzat zaldi bat galtzea tresna gabe geratzea bezala
baita, nola — eta gero eta gehiago — lurdun nagusiak (ez beti jabe), zeinek burjes eder baten antzeko bizitrena baitarama eta Dinamarkako rekorden moduko emankortasunak ateratzen baitizkio
bere etxaldeari. Hauen seme-alabak kolejiora doaz.
Seme nagusia karreran ari zaio eta sarri nekazaritzari dagokian karreran, honek bere egunean
lurrak zuzentzeko eta familiak nekazari tipiari
lehendik kentzen dion distantzia gehitzeko modua
emanen diolarik. Nekazari tipiak, eskalako beste*
ertzean, ez dezake haurrik eskolara bidal eta bere
familiarekin batera bere lurkondoan bejetatzera
kondenaturik dago seme-alabek hirira alde egin
arte (formazio profesionalik gabeko proletariak)
32
gurasoak jaiotzatik harako miserian hiltzen utzirik.
Beste zifra batzuk ere baitesten dute nekazaritzako desberdintasunaren azterketa hau. % 96
lurdunek edo ez du ezein alokatu enplegatzen edo
bat edo bi gehienez. Beste % 4-ak bi alokatutatik
gora daduka. Oraingo zifra hau (% 4) lehenago
ere aurkitu izan dugu lur landuaren hedadurari
buruzko diferentziak azaltzean.
Dagigun beste zatiketa bat enplegu estadistiketan gabe produkziokoetan oinarriturik. Lehenengo ikusten duguna da Frantziako garirik erdi
— eta garia delakoan gaude baserri tipietako produkziorik bereziena — % 2 laborarik bakarrik produzitzen duela, halaber Frantziako ardorik erdi
% 2 mahastunek produzitzen duela, erremolatxarik erdi % 4 produktorek produzitzen duela etab.
Begien bistakoa da beraz oraingo konzentrazio
egoeran, Frantziako nekazaritza batetik milaka
baserritar tipi oso pobrez osaturik dagoela eta bestetik lur zati haundiz, haur direlarik nazioko lur
aberastasunik gehienaren emale, baita irabazien
harrapatzaile ere, jakina.
Lur konzentrazioaren prozesoa
Konzentrazio prozeso hau ez dago bukaturik.
Frantziako Plan-Batzordearen ustez urtean guti
gora behera 50.000 pertsona aktibok alde egiten
du baserritik, beste hainbestetsu ez-aktibo eramanik berekin (emakumeak, haurrak gurasoak), guztira bada, 100.000 pertsona inguru. Zifra arras garrantzitsua da hau 1961-ko udako baserri gorabeheren astuntasuna hobeto ulertzeko, bueltarik gabeko eboluzio honek gehien jotako lurraldeetan
hain zuzen (Bretainia, Erdiko Mendialde, Ekialdeko Pirinioak, Hegoa-Mendebaleko baserri tipiak).
Teknokratarentzat, ikusmira tekniko hutsez,
edozein esplotazioaren, baserriko nahiz ez, destino
normala konzentrazioa da. Baina belaunez belaun
beren habia eta bizipide izana uztera eta non aterbetu ez non lanik bilatu ez dakiten hirietara emigratzera beharturik aurkitzen diren familiak pertsonalki ezagutzen dituenarentzat baserriko esodo
honek ba du gure aldion inola ere onartu ezineko
alderdi negargarririk. Baina gainera konzentrazio
prozesoa ez dago bukaturik. Baserriko prezioen
(establetzera edo oso motelki igotera jotzen dutenak) eta azkar — nahiz eta desberdinki — igoten
ari diren industria edo zerbitzu prezioen arteko
alde gero eta haundiagoak gaurko nekazariei beren gurasoak baino gehiago produzi arazten die
bizi ahal izateko, eta a fortiori egokiago bizitzeko.
Baina gehiago produzitzeko ez da nahikoa ale gehiago ereitea ez hobeto lantzea, lantzeko lurra
gehitzea baino. Horra konzentrazio gehikorraren
bueltarik gabeko prozesoaren sustraia.
Lur gehiago edukitzeko bapo datorke hauzoak,
miseriak jota, kalera alde egin beharra edo alboko
lurren jabea zaharregia dela lan egiteko eta utzi
egiten duela etab. Laburpenez, pilaketa demografikozko prozeso' bat ikusten dugu hirietan eta beste bat bataz besteko lan lurraren hedadurazkoa
etxaldeko. Era baterako mekanizazio prozesoak
bakarrik egin dezake prozeso biok egoki abiatzea.
Lur zati haundiagorik lantzeko laneskurik gehitu
ezin bada, tresna efikazagoak erabili behar: traktore azkarragoak edo indartsuagoak behar, goldatze, ereite, abonatze eta biltzeko tresna haundiagorik arrasta ahal dezaten. Baina alde batetik mekanizazio honek nekazariari mementuz lur zati
haundiagoak lantzeko modua ematen badio, bestetik huraxe da bere geroko emigrazioaren arrazoi.
Prozesoa gorantzkoa denez gero, erabiltzen diren
tresnak etengabe eguneratu behar egunean baino
egunean zerbait gehitxoago produzitzekotan. Baina berritze hau ezinezko zaionez gero, emigratu
egini behar, baserrian segiturik ezinen bailuke kalean edukiko lukeen bizimailarik lortu: emazteak
eta seme-alabek, bidezko denez, diferentzia honetaz pentsa araziko diote. Gainera behar bezala
mekanizaturik ez dagoen mementutik gora, ez du
ekipoa ordaintzeko eginiko zorrei erantzuteko haina aterako. Nekazari askok zorgintzako ziklo honetantxe pot egiten du, dela bere erantzupiderako
gehiegi zorpetu zelako, dela ez zuelako behar haina zor egin eta honela bere esplotazioaren derrigorreko aurrerapena lorrindu zuelako.
Diferentzia izugarriak industrian eta komertzioan
Utz dezagun nekazaritza eta goazen industriara. Hemen diferentzia askoz nabarbenagorik dago
oraindik. Hala ere arinkiago pasatuko gara gai
honi aurreko kapituluan ekin baitiogu.
Gingembre jauna etengabe eska ari zaiku
“Frantzia E.T.E.-ko nazio bat dela” enpresa tipiak
eta erdizkoak) . Begiratu batez pertsonaia maite
honek arrazoia dadukala dirudi, zeren industriako
eta komertzioko alokatuen numeroa enpresen numeroz zatitzen bada, 4 edo 5 alokatu ateratzen
baitira enpresako. Modu honetara industria bakarrik aztertzekotan, 9 alokatu ateratzen zaizkigu
enpresako.
Ba dakigu batazbesteek ez dutela zentzu haundirik edukitzen. Lehenengo, komerzioan batez ere,
enpresarik gehienek alokaturik bat ere ez dadukatelako. Bigarren, mundu guztiak dakienez, alokatu sail galanteko firma haundiak daudelako automobilgintzan, kimikan, siderurjian, metalurjian,
oihalgintzan, edo aeronautikan, obra publikoetan,
etab. Esaterako Renaultek 65.000 alokatu daduzka;
S.N.C.F.-k 300.000-tik gora; Charbonnages de France-k 230.000. Baldin alokatuen orotasunetik nazioarteko entzutedun hiru firma nagusiotakoak
kentzeko esperimenturik egiten badugu, alokatuen
batazbestea enpresako 5-tik behera jausten da.
Hau bai ba dela Frantziako industriaren benetako
argazkia: izugarrizko firmak, bakoitzak milaka
eta milaka alokatu enplegatuz, eta alboan enpresa
tipi pilo haundi bat haundien inguruan, bakoitzak
2, 3, 4, 5, edo 10 alokatutatik gora enplegatzen ez
duela, eta erdian, bien arteko sektorea, 50, 100,
edo 200 enplegatzen dituzten erdi neurriko firmak.
Frantziako estruktura industrialen ikuskera hauxe da errealitateari dagokion bakarra: Gingembre
jaunaren agerpenak gezurrezko bezain fantasiazko ditugu.
I zaio 399-ri
Bi estadistika sail ofizialek argitzen du bueltarik gabe gagozkion gaiaren egia. Lehenengo, negozio zifren estadistikak (4). Hazienda Ministerioko estadistika honek agertzen dauku oinarri
zerga bakarrik (beren inportantzia urriagatik) ordaintzen duten enpresek, nahiz eta xit ugariak
izan (% 76 totaletik), industriako eta komertzioko
negozio zifra osotik huskeria bat bakarrik egiten
dutela (% 9). Beraz nazioko negozio zifratik bederatzi hamarren enpresarik laurdenek bakarrik
seguratzen dituzte. Ba dugu ia xantzetako ez den
konzentrazio indize bat. Baina honez gainera 9/10
hauetatik firma nagusiei, hau da, urtean mila miloitatik gorako negozio zifradunei, dagokien zatia
bilatzen badugu, konzentrazio izugarria aurkituko
dugu: 4.300 enpresak (% 0,24 totaletik) negozio
zifra osotik % 45,8 egiten du.
Beste modu batera esanda 400-dik enpresa batek berak bakarrik egiten du ia gainetiko 399-k
batera hainako negozio zifra. Azterketa honi segiturik zehatz genezake 280 enpresak (% 0,16 totaletik) ia nazioko negozio zifrarik laurden egiten duela (% 12,16) egiten duela, etab.
Konzentrazio izugarri hau baitetsirik uzten du
alokairuei buruzko bigarren estadistika sail ofizialak (5). Frantziako alokaturik gehienek (% 55)
% 0,7 enpresatan bakarrik lan egiten dutela erakusten du. Beraz 150 enpresatatik batek bakarrik
gainetiko 149-k batera haina alokatu enplegatzen
du. Ondorengo zifra honek aurrekoek baino zehazkiago ematen du benetako egoeraren berri:
% 0,1 firmak alokatuen hirugarren partea (% 32)
enplegatzen du: 1.800 firma, bakoitzak 500 alokatutik gora enplegatzen dutenak.
Frantziako industria eta komertzioko konzentrazio zorrotz hau ezin, jakina, adar batzutako
kontuak bakarrik izan. Esaterako siderurjian 4 taldek produzitzen du % 80 altzeiru frantses; 5 elkartek irabazten du % 90 petrolio; konstrukzio
elektrikoan % 4 firmak egiten ditu industria honetako negozio zifra osotik hiru laurden (% 72) ;
beiragintzan % 3 enpresak produkzio erditik
% 61; konstrukzio gaietan % 2 enpresak baino
gutiagok (% 1,8) kontrolatzen ditu aktibitate honetako bi heren; kimikan ere ia beste hainbeste
gertatzen da: % 6 firmak kontrolatzen du negozio zifrako 2/3-tik gora (% 69) ; optikan are okerrago oraindik: % 1,2 enpresak egiten du negozio
zifrarik erdi, etab. Adibideak eman eta eman segi
genezake.
Konzentrazio hau industriako kontua bakarrik
dela pentsa ez dezazuen, ikus ditzagun orain komertzio jeneralari eta jatekoari dagozkien adibide
batzu. Frantziako komertzioa dendari tipizko sare
haundi bat delakoan daudenek hausnar zifra hau:
almazen ez espezializatuei buruz (hau da, edozein
gai eta gauza saltzen dutenei buruz), benetako
irabaziaren gaineko zerga ordaintzen duten komertzioek eginiko negozio zifratik 2/3 parteak
% 6 enpresari dagozkio. Jan komertzioan benetako irabazidun komertzioek eginiko negozio zifratik
% 30, % 6 komertziok egina da; jaki dendei buruz
negozio zifrarik erdi % 8 enpresak egiten du. Jantzi sektorean % 1 firmak kontrolatzen du negozio
zifratik % 21. Esne industrian % 5 enpresak baino gutiagok seguratzen ditu sektore honetan nazioko aktibitateko 2/3 parteak (% 67), etab., etab.
38
Konzentrazio prozesoa ez da geratzen
Proportzio hauek ez dute komentariorik behar.
Konzentraziorantzko prozesoaren haundiaz esan
duguna sendotu besterik ez dute egiten. Konzentrazio hau berriz sektore batzutan — jan komertzio, konstrukzio, mobiliarioak — garrantzia gutikoa bada, hala ere hasi zaie ia eragiten. Izan ere
mugimendu hau jeneraltzen ari da. Esaterako komertzioan hilero 500 edo 700 gutikarik (gutika
saltzailek) bere dendak zerratzen ditu, elkarte
haundietako 200 sukursal berri sortzen diren bitartean. Industrian ere berbera gertatzen da: urtero konzentrazioa gehituz doa eta mugimendu
bau beheraldi ekonomikoetan baino goraldietan
azkarrago zabaltzen da (6). Dena dela, bueltarik
gabeko prozesoan aurkitzen gara. 1954-58 aldian
argitalduriko zifrek agertzen dute:
— % 5 enpresa tipi (bost alokatutaik beherakoak) desgertu direla.
— gainetiko industria etxeen numeroa gehitu
egin dela alokatu enplegatuen numeroaren erlazio zuzenek (% 2,2, 6-tik 500-ra alokatudunak;
% 9,1 50-tik 500-ra alokatudunak; % 12 2.000-tik
5.000-ra alokatudunak; azkenez % 25, 5.000 alokatutik gorakoak).
Uste dut ez dagoela metodo hoberik konzentraziorantzko prozeso argi ikusteko. Komertzioan
ere berdin: pertsonal enplegatu gutiko edo batezko almazenak % 2 gutitu dira, 6 alokatutik gorakoak % 7 gehiturik.
Orain arte — konturatuko zinetelakoan nago —
enpresen estrukturazko konzentrazio teknikoaz
bakarrik mintzatu gara. Izatez botere ekonomikoaren konzentrazioa askoz haundiago da, zeren gainera enpresako autonomia juridikorik itxuraz aldatzen ez duten bi prozedimendu baitaude erabakiak zentraldu ahal izateko.
Finantzazko partizipazioak, administrari berdinak
1. Bi metodoetarik lehenengoa finantzazko
partizipazioak hartzea da. Enpresa batek — berdin
da merkatari nahiz finantzari izan — fabrika nahiz
komertzio apartekoetako, edo fabrika nahiz almazen batzu dituen enpresa haundi bateko kapital
zati bat erosten du (hasieran nahiz bere funtzionamenduko une eman batean). Bere kapital zati
honi eskerrak, lehenengo enpresak bere abotsa
entzun arazi ahal izanen du bigarren enpresako
akzionista batzarretan eta, behar izanez gero, erabakiak alda arazi ere bai. Jacques Houssiaux-en
liburu gaur ia klasikoak, “Monopolio indarra Frantzian” (7) adierazten du nola esaterako, Frantziako 100 enpresa haundienak 900 partizipazio
finantzazko daduzkaten beste firma batzutan, hau
da, bakoitzak 9. Partizipazio hauetariko zazpigarren partea (130) 100 firma hauexetakoa da: hau
da, 100 “nagusietarik” bakoitzean. Banku haundi
batzuk dozenaka partizipazio finantzazko dadukate beste firma batzutan (banku bakoitzeko 60, 12
haundienetan) .
2. Konzentraziorako bigarren modua administrari berdinena da. Sarritan lehenengoarekin loturik dago hau. Bere interesak jagoteko, firma batek
40
(batzutan finantzazko partizipazio bat beste batean dadukala) bere administrari bat edo batzu
beste firma bateko administrazio kontseiluan jesartzea lortzen du. Askotan ordea aulki hauk kon r
petentziazko edo harreman onezko arrazoiengatik
ematen dira, aurretiko partizipaziorik gabe. Houssiaux-ek dioenez, 100 firmarik haundienetako 975
administrariek 3.120 aulki daduzkate administrazio kontseiluetan, hau da, bakoitzak hirutik gora
bataz beste. Aulkiotarik ia 480, 100 firmarik haundienetakoak dira, beraz bakoitzak 5 bat administrari daduzka beste 99-ren berdinak.
Harreman finantzazko edo pertsonazko hauek
— biek sarritan — firmen arteko harreman baketsuak seguratzen dituzte, egitez indar ekonomiko
pribatuaren konzentrazio askoz haundiagora jorik
negozio zifrei edo alokatuei buruzko estadistika
ofizialetan — berez ere sobera argiak — agertzen
dena baino.
Haundien indar ekonomikoa:
inbersioak, alokairuak, prezioak
Baina gertaeren deskripzio hau ez da nahikoa.
Galde beharra dago zer ondorio dakarren enpresen tamainiako desberdintasuna. Ekonomia mailan, ikus berri dugun konzentrazio neurri honek
mila batzu firmari uzten die nazioko produkzioa
bere orotasunean seguratzeko eta gidatzeko ardura, esportazioak egiteko — edo ahazteko — (esportazioa benetako inperatibo da produzitzen duenetik hamarren bat normalki esportatzen duen
naziorako) . Renaultek automatizatzerik erabaki
41
ez balu, Citroenek Rennesen fabrika berri ultramoderno bat egiteko buruerarik eduki ez balu,
Sedelor-ek Dunkerquen bilduma siderurjiko record bat imintzerik nahi izan ez balu, etab., Frantziako produkzioaren geroa asko okertuko zen.
Oraingo produkzioaz harago, firma hauek era ebazkorrez taxutzen dute biharko Frantzia: beren
inbersioek, gutiegiek nahiz gehiegiek, egokiek nahiz desegokiek, moldatzen dute nazioko geroko
ekonomia. Gainera inbersio hauk egiteko enpresek, autofinantzazioari esker, jokatzeko askatasun
osoa dadukte, eta hona nondik geroko egoera enpresarien (guti batzuren) oraingo gogoaren pentzudan dagoen zeharo.
Enpresen inperioa ez da puntu honetan bakarrik geratzen. Alokairu kontuan ere berek ezartzen dute legea. Beretariko guti batzuk “alokairu
onen politika” delako kontraseinu neokapitalista
jaurtiki zuten eta aurrelari izan nahiko gero eta
firma gehiago saiatzen da hura praktikatzen...
Berek dira baita alokairu erdigarantituzko (indemnizazioz, ordurik gutitzekotan) kontratuen formula jaurtiki zutenak, baita akzio banaketa ere (sinbolikoa) pertsonal artean. Formula honetaz hau
nahiz ori uste izan, onartu beharra dago firma
nagusiei dagokiela beren aitatasuna. Formazio
profesionalaz ere enpresa nagusiak arduratzen
dira inor baino gehiago eta berak dira produktibitatearen alde ahaleginik haundienak egiten dituztenak (automatizazioa batez ere petroliogintzan, konstrukzio mekanikoan, oihalgintzan..., desarroilatu izan da). Prezioak ere enpresa nagusiek
ezartzen dituzte (sarritan elkarren arteko sokaz),
42
berek hautaturik nola izendatu, merkatuko burruka zorrotzez ala aurretiko akorduz. Baina haundien jokoak maila guztiak harrapatzen baditu, zer
arraio egiten dute orduan “tipitek”?
“ Tipiak ” hornitzaile eginkizunera haztertuak
Gaurko ekonomietan apurka apurka enpresa
tipiak firma haundien horniketara bazterturik
aurkitzen dira. Enpresa tipiak ez dezakeenez gai
konplikatuegirik egin (kotxerik, obra publikoetarako makineriarik, etab.), firma nagusiak egokituko duen pieza baten edo batzuren produkzioan
espezializatzen da. Gainera enpresa tipiak ez daduka klienteak bilatzeko komertzio sarerik, hain
firmak egiten dizkion eskabideak hartzeaz konformatu baizik. Baina nola enpresa tipiak ez dadukan firma haundiekin eztabaidatzeko modurik
— haiexen mende baitago bere bizirik irautea — ,
derrigorturik aurkitzen da enpresa nagusiak — edo
nagusiek — jartzen dizkion prezioak onartzera.
Berdin gertatzen da ordainketako atzerapenekin:
enpresari tipiak onartu egin behar atzerapena, dozenako edo ehundaka enpresari tipikin konpetentzian ari baita eta haik prest egon firma nagusiko
eskabideak edonoiz harrapatzeko. Laburpenez, bada, lanik egin ahal izateko hornitzaileak derrigor
onartu behar firma nagusiaren kondizioak.
Enpresa tipia edonola maneiatzeko moduko
firma da. Firma nagusien eskabideei erantzuteko
hain harotan 80 ordu lan astero eta gero bi hiletan bere ahalaren % 50-ra jautsi. Enpresa tipiotako pertsonala da garai berriotako proletargoa.
Lege babesik gabeko proletargoa (zeren industriadun tipiak — inoiz artisano soila — eten gabe hausten baititu lege sozialak), alokairu minimo garantiturik gabe (eskerik dagoenean bakarrik dago
alokairurik) , etorkizun xit urriz (enpresa hornitzaileok inbersio guti egiten dute, firma nagusiek
ordainduriko prezioekin ez baitadukate beren tresneria berritzerik eta modernotzerik) . Enpresa
hauetako gaurko egoerak biharko kapitalismoaren
ikuspegia damaiku: alokatu-jaunen ondoan (enpresa haundietakoak) gero eta alokatu-esklabo
gehiago agertuko da (enpresa tipietakoak) . Probintziako tailer tipietan enplegu segururik eza,
alokairu minimo garantituaren pareko edo azpiko
alokairuak — lege guztiak eta guzti ere — ordaintzeko ohitura, lurralde hauetako langile familietako seme-alabentzat ia kultura biderik bat ere
eza, horra garai modernoetako behe-proletargoa
zer izanen den zori-xarrez iragartzen duena.
Enpresa nagusien interbentzio politikoa
Enpresa nagusien ikuskera hau ezosoa litzateke
beren garrantzia ekonomikoaz batera politikan duten pisuaz mintzatu ezik. Zati bat arlo honetako
indarra beren indar ekonomikotik datorkie. Firma
batek hango bizitza ekonomiko guztia oinarritzen
duen lurraldeetan (esaterako Michelin-ek Clermont-Ferrand aldean), asma litezkeen presio bide
guztiak daduzka lekuko agintariak eta jeneralki
biztanleria osoa enpresak nahi duen zuzenbidetik
joka arazteko. Zerratzeko edo orduak gutitzeko
44
mehatxuen aurrez — inguru guztiko beherakada
automatikoa dakarkeena — , lekuko agintariak beharturik aurkitzen dira firmaren esijentziei amore
ematera (esaterako zerga edo mobiliario kontuan)
enpresak ez dezan aktibitaterik labur, nahiz eta
esijentziok ez izan ez arrazoizkoak ez zuzenak.
Agintari-firma arteko soka hau hainbat ugariago ianen da zenbat eta firmak agintarion hautaeran gehiago lagundu. Tradizio da ia hauteskunde kanpaina bakoitzean Frantziako ugazabek beren lagunen artean dirua batzea “kandidato dezenteen” gastuei erantzuteko. Kandidato dezenteok
ez dira industriako eta lurreko jabego pribatuaren
on jeneralak eta lokalak zaintzera konprometatzen
direnak besterik. Esaterako, Boutemy jauna urteetan arduratu zen C.N.P.E.-tiko diruen banaketaz eta Isorni jaunak (Petain-en abokatu antzina
eta deputatu gero) bere “Ainsi passent les Republiques” liburuan kontatzen du nola egiten zen
miloi hauen banaketa, propaganda liburuxka
“onak” eta gainetiko hauteskunde gastuak ordaintzeko erabiltzen zirenak.
Firma nagusien politikan sartzea oso modu ezkutuz inguraturik dago, herritarren susmo gaitzak
eskatu bezala. Enpresa nagusi pribatuek guztira
lobby bat egiten dute, beren egite eta asmoez gainera lan, ohar, estudio, eta komentario mordo
haundi bat argitaltzen duena, izparringiak, parlamentariak, ministro gabineteak, administrazio
publikoak... elikatzeko, eta firma hoiexetako erreibindikazioak direla nazioko onari komeni zaizkion
bakarrak frogatzera destinatuak. Lobby-a parlamentarien interbentzioak, hauzi idatziak eta hitzaldiak oso osoan preperatzeraino heltzen da,
haiek firmatzea edo esatea besterik ez dutela. Debre jaunak ba daki zerbait honetaz, senatore baino ez zenekotik. Gehienean zalapartarik gehien
ateratzen duten lobbyak ez dira efikazenak. Lobbyen helburua botere publikoengandik aldeko
neurriak lortzea da: bitartean batzuk hizpide asko
ematea nahi, bestetzuk ezkutuan pasatzea. Gainera esan beharra dago gizon publikoei bidalitako
paperketa sarritan abantaila promesaz lagundurik
doala eta hau edonori zaio tentagarri. Askotan
“sobreak” edo zuzenki xekeak dira, baina gaur
egun xit bakana da lobbyak hain prozedimendu
zikinik erabiltzea. Compagnie du Canal de Suez-
-ek, Nasser koronelarekin gaizki zebilela, “aldeko”
hizparringi guztiei xekeak bidali zizkien hauzian
hartzen zuten ardura eskertzeko. Kasu hau denak
harriturik uzteko bezain erraroa izan zen.
Lobbyak edo “presio taldeak ”
Gehienean lobby batek edo enpresa haundi batek bizitza publikoan sartzeko erabiltzen dituen
medioak leunagoak izan ohi dira. Daitekeena da
— modurik edukiz gero eta enpresa haundiek bakarrik permiti dezakete horrelako luxorik — iritzia sobornatzea (publizitate masiboaren bidez)
edo hizparringi bat erostea botere publikoari eta
nazioko sentimenari eragiteko bide emanen diona:
Boussac-k L’Aurore; Provost-ek Paris-Match; Del
dezentralmenduko politika frakaso biribiltzat jo
27
behar den. Ezezkoan nago. Dezentralmendu politikak bere izenez adierazi gabeko eta naturala denez zuzenki bilatu gabeko erresultatu bat lortu
du. Egitez dezentralmendu politikak bere lekuan
gera araztea lortu bestela segur asko berak ere
Paris, Lyon, Bourdees edo Marselle-rantz joko
zuen probintzietako jende zati bat.
Migrazio nekazarien gutitzea
Dezentralizazio politikak, lurralde anemikoak
zuzper araztera zuzenduriko beste neurri batzukin
batera — lurraldezko desarroilo elkarteen sorrera,
ekipo gaiak fabrikatzeko ekonomia mistoko elkarteen sorrera, “alde kritikoei” eta “eraberritze aldeei” subentzioak emen, lurraldezko desarroilo
deei” subentzioak eman, lurraldezko desarroilo
plan adierazleak argitaratu — ez du Parisaldea establetzerik lortu — are gutiago tipitzerik — , baina
bai pizkanaka hiltzera zirudien probintzietako hiri
mordo bat berbiztu: Evreux, Chartres, Chalon-surMarne, Chalon-sur-Saone, Reims, Louviers, etab.
Hiri guztietan imini dute industria berririk. A fortiori da hau egia Grenoble bezalako hiri haundi
batzutarako, honen hazkuntza izugarriro bizkortu
delarik instalazio berrien imintzez, edo Rennes
bezala, non laster imintzeko den Citroenek egundoko bizitasun lokala sor arazi baitu. Laburpenez,
bada, dezentralmendu politika honek kanpo inguruan edo bertan beheratasun osoan zeuden erdi
inportantziako hirietara eragin dio jendeari lan
bila. Politika honegatik izan ez balitz, jendeak ia
larbiztanduriko hiri nagusietarantz joko zuen, kondiziorik okerrenetan (bizitzetxe krisisa, paroa).
Politika honek ez du konzentrazio prozesorik azpikoz goratu, abio arras hondagarririk hartzea bakarrik ebitatu du.
Merkatu Batuak, bera gabe ere bai, baina astiroago desarroilatuko liratekeen eboluzioak azeleratzea dakarrenez gero funtsean, biztu eginen
du hirien konzentrazio eta lurraldean desekilibriorantzeko mugimendua. Bistan dago desekilibrio
honek atzerriko konpetentziari aurre emateko
ekonomiazki ondoen lekuturik dauden lurraldeak
faboratuko dituela: Lorena, Parisalde, Senako
Haran, Grenoble, Marselle. Dudarik ere ez datozen urteetan lurraldeen hazkuntza desarroilo polo
izugarri hauen inguruan ibiliko dela. Ondorioz lurralde arteko desberdintasuna gehitu eginen da:
ez da beraz, gehiegi esatea Gobernuak bi politika
elkarren kontrako darabiltzala Merkatu Batua
martxan imini nahiz eta lurralden bizkundea bultzatuz.
1959-n uste izan zen lurraldeko desekilibrioak
oker samarrez ikusten zirela. Orduan argitalduriko estadistika batek eduki zuen errua, probintzia
bakoitzeko per capita errentak (errenta osoa biztanle numeroz zatitua) antzekotzera jotzen zuela
agertzen zuelako. Komentarista ofizial batzuk berehalaxe atera zuten urte batzu lehengo hasitako
lurraldeen armonimuntza politikaren ondorioak zirela. Egitez estadistika honek erakusten du lurralde arteko diferentziak ez direla noski bost edo sei
urte aurrerago bezain haundiak. Arrazoia da aldi
honetan zehar lurralde eskasetako jende zati handi batek alde egin zuela eta beraz — telefonoak,
29
kotxeak, konsumituriko gasolina tonaladak..., ia
beidrnak izanik — per capita konsumoak gorantz
eOgiten duela.
Ez dago dokumentu kontzientik probintzia arteko desberdintasun gehikorra gaur gutitzen ari
dela frogatzekorik. Ba da, bai, probintzia pobrerik
aktibitate berriez probetxatzen denik — fabrika
berrigintza, turismoa — : Kosta Urdina esaterako,
urtean ia bost edo sei hiletan turismotik bizi da.
Ba liteke egunen batez Borgoina edo Erdiko Mendialdea ere turismoko aberastasun iturri berdinez
balitatzea. Oraingoz zihur dakigun bakarra desberdintasuna gorantz doala eta Vendee-tarra edo
Cotes-du-Nord-tarra (probintzia oso bateko ordezkari bezala) frantses pobrea dela, Senatarrak baino hiru bider errenta tipiagoz.
Une honetan hala ere, hiritarren errenten desberdintasunaz hasieran esana gogorazi beharra
dago: erdiko senatarra esateak oker haundietara
darama, zeren hori ganbara batean hilean 6.000
frankoz bizi den atso koitaduaren eta hilean miloi batzutako errentaduen elkarte haundi bateko
buruzagi-zuzendari jeneralaren arteko batazbestea
baita. Errealitatean desberdintasunak pilatu egiten dira. Aldebatetik Senako probintziako per capita errenta Vendee-koa edo Cotes-du-Nord-koa
baino iru bider haundiago da eta bestetik probintzia hauetariko bakoitzaren barrenean ere errenta
desberdintasun izugarriak daude, lehenago esan
bezala. Beraz Vendeetar pobrearen eta errenta gizeneko hiritar baten arteko distantzia hainbat
haundiago da.
30
III. ENPRESEN TAMAINIARI BURUZKO
DIFERENTZIAK
Frantziako estrukturazko desberdintasunak ez
dira errentazkoak edo lur-aldeetako aberastasun
ekonomikuzkoak bakarrik. Enpresen tamainiari
buruz ere ba da beste arloetan bezain diferentzia
haundirik eta behar bada zorrotzagorik. Hala nekazaritzan nola industrian nahiz komertzioan
“haundi-tipien” arteko desproportzioa agiria da.
Egoera hau, jakina, bapo probetxatzen dute “haundiek”, xit trebeak “tipiak” beren onerako maneiatzen.
Azter dezagun lehenengo nekazaritzako panorama. Tradizo da Frantzia lurdun tipien nazio bat
dela esatea. Izan ere, % 80 nekazarik lur osotik
heren bat bakarrik lantzen du. Hau da 10 nekazari frantesetatik 8-k lur-azal globaletik heren bat
lantzen du. Bigarren sailean % 16 nekazari sar
ditzakegu erdizko etxaldeak lantzen dituztenak:
20-tik 50 hektareatako etxaldeak (50 hektarea lur
osotik beste heren bat lantzen du. Gainetiko % 4
nekazarik lur osotik beste herena lantzen du eta
bakoitzak 50 hektareatatik gorako etxaldeak darabiltza.
Etxalde arteko desberdintasuna: 1-tik 200-ra
Dagigun konparazio bat: azkenengo sailak
(4 %) lehenengoak (% 8) bezalako lur zatia lantzen du, beraz haietariko bakoitzak bataz beste
20 bider lur gehiago darabil. Baina hauk batazbesteak dira, “tipien” batazbesteak eta “haundien”
batazbesteak eta beraz ez hain adierazkorrar. Egotez Vexin-en, Beauce-n eta., ba dago esplotaziorik
50 hektarea baino gehitxoago ez ezik 500, 800 eta
1.000-raino ere heltzen denik. Era berean Pirinioetan, Bretainian edo Erdiko Mendialdean ba da esplotaziorik 20 hektareatara ez ezik 6,5 edo gutiagora ere heltzen ez denik. Izatez bada, desberdintasuna ez da 1-tik 150 edo 200-raino baizik lur
landuari buruz. Gainera kontuan edukirik lur hauk
tresna mekaniko diferentez lantzen direla, kalitate oso desberdineko haziak ereiten direla eta
emankortasun oso desberdinak lortzen direla, garbi ateratzen da ez dagoela Frantziako nekazaritza
orotasun berdintsutzat hartzerik.
Gertaera honetatik sor daitezkeen errenten diferentziak ikaragarriak dira. Frantziako nekazaritza berdin osatzen du hala lurdun tipiak zeinentzat zaldi bat galtzea tresna gabe geratzea bezala
baita, nola — eta gero eta gehiago — lurdun nagusiak (ez beti jabe), zeinek burjes eder baten antzeko bizitrena baitarama eta Dinamarkako rekorden moduko emankortasunak ateratzen baitizkio
bere etxaldeari. Hauen seme-alabak kolejiora doaz.
Seme nagusia karreran ari zaio eta sarri nekazaritzari dagokian karreran, honek bere egunean
lurrak zuzentzeko eta familiak nekazari tipiari
lehendik kentzen dion distantzia gehitzeko modua
emanen diolarik. Nekazari tipiak, eskalako beste*
ertzean, ez dezake haurrik eskolara bidal eta bere
familiarekin batera bere lurkondoan bejetatzera
kondenaturik dago seme-alabek hirira alde egin
arte (formazio profesionalik gabeko proletariak)
32
gurasoak jaiotzatik harako miserian hiltzen utzirik.
Beste zifra batzuk ere baitesten dute nekazaritzako desberdintasunaren azterketa hau. % 96
lurdunek edo ez du ezein alokatu enplegatzen edo
bat edo bi gehienez. Beste % 4-ak bi alokatutatik
gora daduka. Oraingo zifra hau (% 4) lehenago
ere aurkitu izan dugu lur landuaren hedadurari
buruzko diferentziak azaltzean.
Dagigun beste zatiketa bat enplegu estadistiketan gabe produkziokoetan oinarriturik. Lehenengo ikusten duguna da Frantziako garirik erdi
— eta garia delakoan gaude baserri tipietako produkziorik bereziena — % 2 laborarik bakarrik produzitzen duela, halaber Frantziako ardorik erdi
% 2 mahastunek produzitzen duela, erremolatxarik erdi % 4 produktorek produzitzen duela etab.
Begien bistakoa da beraz oraingo konzentrazio
egoeran, Frantziako nekazaritza batetik milaka
baserritar tipi oso pobrez osaturik dagoela eta bestetik lur zati haundiz, haur direlarik nazioko lur
aberastasunik gehienaren emale, baita irabazien
harrapatzaile ere, jakina.
Lur konzentrazioaren prozesoa
Konzentrazio prozeso hau ez dago bukaturik.
Frantziako Plan-Batzordearen ustez urtean guti
gora behera 50.000 pertsona aktibok alde egiten
du baserritik, beste hainbestetsu ez-aktibo eramanik berekin (emakumeak, haurrak gurasoak), guztira bada, 100.000 pertsona inguru. Zifra arras garrantzitsua da hau 1961-ko udako baserri gorabeheren astuntasuna hobeto ulertzeko, bueltarik gabeko eboluzio honek gehien jotako lurraldeetan
hain zuzen (Bretainia, Erdiko Mendialde, Ekialdeko Pirinioak, Hegoa-Mendebaleko baserri tipiak).
Teknokratarentzat, ikusmira tekniko hutsez,
edozein esplotazioaren, baserriko nahiz ez, destino
normala konzentrazioa da. Baina belaunez belaun
beren habia eta bizipide izana uztera eta non aterbetu ez non lanik bilatu ez dakiten hirietara emigratzera beharturik aurkitzen diren familiak pertsonalki ezagutzen dituenarentzat baserriko esodo
honek ba du gure aldion inola ere onartu ezineko
alderdi negargarririk. Baina gainera konzentrazio
prozesoa ez dago bukaturik. Baserriko prezioen
(establetzera edo oso motelki igotera jotzen dutenak) eta azkar — nahiz eta desberdinki — igoten
ari diren industria edo zerbitzu prezioen arteko
alde gero eta haundiagoak gaurko nekazariei beren gurasoak baino gehiago produzi arazten die
bizi ahal izateko, eta a fortiori egokiago bizitzeko.
Baina gehiago produzitzeko ez da nahikoa ale gehiago ereitea ez hobeto lantzea, lantzeko lurra
gehitzea baino. Horra konzentrazio gehikorraren
bueltarik gabeko prozesoaren sustraia.
Lur gehiago edukitzeko bapo datorke hauzoak,
miseriak jota, kalera alde egin beharra edo alboko
lurren jabea zaharregia dela lan egiteko eta utzi
egiten duela etab. Laburpenez, pilaketa demografikozko prozeso' bat ikusten dugu hirietan eta beste bat bataz besteko lan lurraren hedadurazkoa
etxaldeko. Era baterako mekanizazio prozesoak
bakarrik egin dezake prozeso biok egoki abiatzea.
Lur zati haundiagorik lantzeko laneskurik gehitu
ezin bada, tresna efikazagoak erabili behar: traktore azkarragoak edo indartsuagoak behar, goldatze, ereite, abonatze eta biltzeko tresna haundiagorik arrasta ahal dezaten. Baina alde batetik mekanizazio honek nekazariari mementuz lur zati
haundiagoak lantzeko modua ematen badio, bestetik huraxe da bere geroko emigrazioaren arrazoi.
Prozesoa gorantzkoa denez gero, erabiltzen diren
tresnak etengabe eguneratu behar egunean baino
egunean zerbait gehitxoago produzitzekotan. Baina berritze hau ezinezko zaionez gero, emigratu
egini behar, baserrian segiturik ezinen bailuke kalean edukiko lukeen bizimailarik lortu: emazteak
eta seme-alabek, bidezko denez, diferentzia honetaz pentsa araziko diote. Gainera behar bezala
mekanizaturik ez dagoen mementutik gora, ez du
ekipoa ordaintzeko eginiko zorrei erantzuteko haina aterako. Nekazari askok zorgintzako ziklo honetantxe pot egiten du, dela bere erantzupiderako
gehiegi zorpetu zelako, dela ez zuelako behar haina zor egin eta honela bere esplotazioaren derrigorreko aurrerapena lorrindu zuelako.
Diferentzia izugarriak industrian eta komertzioan
Utz dezagun nekazaritza eta goazen industriara. Hemen diferentzia askoz nabarbenagorik dago
oraindik. Hala ere arinkiago pasatuko gara gai
honi aurreko kapituluan ekin baitiogu.
Gingembre jauna etengabe eska ari zaiku
“Frantzia E.T.E.-ko nazio bat dela” enpresa tipiak
eta erdizkoak) . Begiratu batez pertsonaia maite
honek arrazoia dadukala dirudi, zeren industriako
eta komertzioko alokatuen numeroa enpresen numeroz zatitzen bada, 4 edo 5 alokatu ateratzen
baitira enpresako. Modu honetara industria bakarrik aztertzekotan, 9 alokatu ateratzen zaizkigu
enpresako.
Ba dakigu batazbesteek ez dutela zentzu haundirik edukitzen. Lehenengo, komerzioan batez ere,
enpresarik gehienek alokaturik bat ere ez dadukatelako. Bigarren, mundu guztiak dakienez, alokatu sail galanteko firma haundiak daudelako automobilgintzan, kimikan, siderurjian, metalurjian,
oihalgintzan, edo aeronautikan, obra publikoetan,
etab. Esaterako Renaultek 65.000 alokatu daduzka;
S.N.C.F.-k 300.000-tik gora; Charbonnages de France-k 230.000. Baldin alokatuen orotasunetik nazioarteko entzutedun hiru firma nagusiotakoak
kentzeko esperimenturik egiten badugu, alokatuen
batazbestea enpresako 5-tik behera jausten da.
Hau bai ba dela Frantziako industriaren benetako
argazkia: izugarrizko firmak, bakoitzak milaka
eta milaka alokatu enplegatuz, eta alboan enpresa
tipi pilo haundi bat haundien inguruan, bakoitzak
2, 3, 4, 5, edo 10 alokatutatik gora enplegatzen ez
duela, eta erdian, bien arteko sektorea, 50, 100,
edo 200 enplegatzen dituzten erdi neurriko firmak.
Frantziako estruktura industrialen ikuskera hauxe da errealitateari dagokion bakarra: Gingembre
jaunaren agerpenak gezurrezko bezain fantasiazko ditugu.
I zaio 399-ri
Bi estadistika sail ofizialek argitzen du bueltarik gabe gagozkion gaiaren egia. Lehenengo, negozio zifren estadistikak (4). Hazienda Ministerioko estadistika honek agertzen dauku oinarri
zerga bakarrik (beren inportantzia urriagatik) ordaintzen duten enpresek, nahiz eta xit ugariak
izan (% 76 totaletik), industriako eta komertzioko
negozio zifra osotik huskeria bat bakarrik egiten
dutela (% 9). Beraz nazioko negozio zifratik bederatzi hamarren enpresarik laurdenek bakarrik
seguratzen dituzte. Ba dugu ia xantzetako ez den
konzentrazio indize bat. Baina honez gainera 9/10
hauetatik firma nagusiei, hau da, urtean mila miloitatik gorako negozio zifradunei, dagokien zatia
bilatzen badugu, konzentrazio izugarria aurkituko
dugu: 4.300 enpresak (% 0,24 totaletik) negozio
zifra osotik % 45,8 egiten du.
Beste modu batera esanda 400-dik enpresa batek berak bakarrik egiten du ia gainetiko 399-k
batera hainako negozio zifra. Azterketa honi segiturik zehatz genezake 280 enpresak (% 0,16 totaletik) ia nazioko negozio zifrarik laurden egiten duela (% 12,16) egiten duela, etab.
Konzentrazio izugarri hau baitetsirik uzten du
alokairuei buruzko bigarren estadistika sail ofizialak (5). Frantziako alokaturik gehienek (% 55)
% 0,7 enpresatan bakarrik lan egiten dutela erakusten du. Beraz 150 enpresatatik batek bakarrik
gainetiko 149-k batera haina alokatu enplegatzen
du. Ondorengo zifra honek aurrekoek baino zehazkiago ematen du benetako egoeraren berri:
% 0,1 firmak alokatuen hirugarren partea (% 32)
enplegatzen du: 1.800 firma, bakoitzak 500 alokatutik gora enplegatzen dutenak.
Frantziako industria eta komertzioko konzentrazio zorrotz hau ezin, jakina, adar batzutako
kontuak bakarrik izan. Esaterako siderurjian 4 taldek produzitzen du % 80 altzeiru frantses; 5 elkartek irabazten du % 90 petrolio; konstrukzio
elektrikoan % 4 firmak egiten ditu industria honetako negozio zifra osotik hiru laurden (% 72) ;
beiragintzan % 3 enpresak produkzio erditik
% 61; konstrukzio gaietan % 2 enpresak baino
gutiagok (% 1,8) kontrolatzen ditu aktibitate honetako bi heren; kimikan ere ia beste hainbeste
gertatzen da: % 6 firmak kontrolatzen du negozio zifrako 2/3-tik gora (% 69) ; optikan are okerrago oraindik: % 1,2 enpresak egiten du negozio
zifrarik erdi, etab. Adibideak eman eta eman segi
genezake.
Konzentrazio hau industriako kontua bakarrik
dela pentsa ez dezazuen, ikus ditzagun orain komertzio jeneralari eta jatekoari dagozkien adibide
batzu. Frantziako komertzioa dendari tipizko sare
haundi bat delakoan daudenek hausnar zifra hau:
almazen ez espezializatuei buruz (hau da, edozein
gai eta gauza saltzen dutenei buruz), benetako
irabaziaren gaineko zerga ordaintzen duten komertzioek eginiko negozio zifratik 2/3 parteak
% 6 enpresari dagozkio. Jan komertzioan benetako irabazidun komertzioek eginiko negozio zifratik
% 30, % 6 komertziok egina da; jaki dendei buruz
negozio zifrarik erdi % 8 enpresak egiten du. Jantzi sektorean % 1 firmak kontrolatzen du negozio
zifratik % 21. Esne industrian % 5 enpresak baino gutiagok seguratzen ditu sektore honetan nazioko aktibitateko 2/3 parteak (% 67), etab., etab.
38
Konzentrazio prozesoa ez da geratzen
Proportzio hauek ez dute komentariorik behar.
Konzentraziorantzko prozesoaren haundiaz esan
duguna sendotu besterik ez dute egiten. Konzentrazio hau berriz sektore batzutan — jan komertzio, konstrukzio, mobiliarioak — garrantzia gutikoa bada, hala ere hasi zaie ia eragiten. Izan ere
mugimendu hau jeneraltzen ari da. Esaterako komertzioan hilero 500 edo 700 gutikarik (gutika
saltzailek) bere dendak zerratzen ditu, elkarte
haundietako 200 sukursal berri sortzen diren bitartean. Industrian ere berbera gertatzen da: urtero konzentrazioa gehituz doa eta mugimendu
bau beheraldi ekonomikoetan baino goraldietan
azkarrago zabaltzen da (6). Dena dela, bueltarik
gabeko prozesoan aurkitzen gara. 1954-58 aldian
argitalduriko zifrek agertzen dute:
— % 5 enpresa tipi (bost alokatutaik beherakoak) desgertu direla.
— gainetiko industria etxeen numeroa gehitu
egin dela alokatu enplegatuen numeroaren erlazio zuzenek (% 2,2, 6-tik 500-ra alokatudunak;
% 9,1 50-tik 500-ra alokatudunak; % 12 2.000-tik
5.000-ra alokatudunak; azkenez % 25, 5.000 alokatutik gorakoak).
Uste dut ez dagoela metodo hoberik konzentraziorantzko prozeso argi ikusteko. Komertzioan
ere berdin: pertsonal enplegatu gutiko edo batezko almazenak % 2 gutitu dira, 6 alokatutik gorakoak % 7 gehiturik.
Orain arte — konturatuko zinetelakoan nago —
enpresen estrukturazko konzentrazio teknikoaz
bakarrik mintzatu gara. Izatez botere ekonomikoaren konzentrazioa askoz haundiago da, zeren gainera enpresako autonomia juridikorik itxuraz aldatzen ez duten bi prozedimendu baitaude erabakiak zentraldu ahal izateko.
Finantzazko partizipazioak, administrari berdinak
1. Bi metodoetarik lehenengoa finantzazko
partizipazioak hartzea da. Enpresa batek — berdin
da merkatari nahiz finantzari izan — fabrika nahiz
komertzio apartekoetako, edo fabrika nahiz almazen batzu dituen enpresa haundi bateko kapital
zati bat erosten du (hasieran nahiz bere funtzionamenduko une eman batean). Bere kapital zati
honi eskerrak, lehenengo enpresak bere abotsa
entzun arazi ahal izanen du bigarren enpresako
akzionista batzarretan eta, behar izanez gero, erabakiak alda arazi ere bai. Jacques Houssiaux-en
liburu gaur ia klasikoak, “Monopolio indarra Frantzian” (7) adierazten du nola esaterako, Frantziako 100 enpresa haundienak 900 partizipazio
finantzazko daduzkaten beste firma batzutan, hau
da, bakoitzak 9. Partizipazio hauetariko zazpigarren partea (130) 100 firma hauexetakoa da: hau
da, 100 “nagusietarik” bakoitzean. Banku haundi
batzuk dozenaka partizipazio finantzazko dadukate beste firma batzutan (banku bakoitzeko 60, 12
haundienetan) .
2. Konzentraziorako bigarren modua administrari berdinena da. Sarritan lehenengoarekin loturik dago hau. Bere interesak jagoteko, firma batek
40
(batzutan finantzazko partizipazio bat beste batean dadukala) bere administrari bat edo batzu
beste firma bateko administrazio kontseiluan jesartzea lortzen du. Askotan ordea aulki hauk kon r
petentziazko edo harreman onezko arrazoiengatik
ematen dira, aurretiko partizipaziorik gabe. Houssiaux-ek dioenez, 100 firmarik haundienetako 975
administrariek 3.120 aulki daduzkate administrazio kontseiluetan, hau da, bakoitzak hirutik gora
bataz beste. Aulkiotarik ia 480, 100 firmarik haundienetakoak dira, beraz bakoitzak 5 bat administrari daduzka beste 99-ren berdinak.
Harreman finantzazko edo pertsonazko hauek
— biek sarritan — firmen arteko harreman baketsuak seguratzen dituzte, egitez indar ekonomiko
pribatuaren konzentrazio askoz haundiagora jorik
negozio zifrei edo alokatuei buruzko estadistika
ofizialetan — berez ere sobera argiak — agertzen
dena baino.
Haundien indar ekonomikoa:
inbersioak, alokairuak, prezioak
Baina gertaeren deskripzio hau ez da nahikoa.
Galde beharra dago zer ondorio dakarren enpresen tamainiako desberdintasuna. Ekonomia mailan, ikus berri dugun konzentrazio neurri honek
mila batzu firmari uzten die nazioko produkzioa
bere orotasunean seguratzeko eta gidatzeko ardura, esportazioak egiteko — edo ahazteko — (esportazioa benetako inperatibo da produzitzen duenetik hamarren bat normalki esportatzen duen
naziorako) . Renaultek automatizatzerik erabaki
41
ez balu, Citroenek Rennesen fabrika berri ultramoderno bat egiteko buruerarik eduki ez balu,
Sedelor-ek Dunkerquen bilduma siderurjiko record bat imintzerik nahi izan ez balu, etab., Frantziako produkzioaren geroa asko okertuko zen.
Oraingo produkzioaz harago, firma hauek era ebazkorrez taxutzen dute biharko Frantzia: beren
inbersioek, gutiegiek nahiz gehiegiek, egokiek nahiz desegokiek, moldatzen dute nazioko geroko
ekonomia. Gainera inbersio hauk egiteko enpresek, autofinantzazioari esker, jokatzeko askatasun
osoa dadukte, eta hona nondik geroko egoera enpresarien (guti batzuren) oraingo gogoaren pentzudan dagoen zeharo.
Enpresen inperioa ez da puntu honetan bakarrik geratzen. Alokairu kontuan ere berek ezartzen dute legea. Beretariko guti batzuk “alokairu
onen politika” delako kontraseinu neokapitalista
jaurtiki zuten eta aurrelari izan nahiko gero eta
firma gehiago saiatzen da hura praktikatzen...
Berek dira baita alokairu erdigarantituzko (indemnizazioz, ordurik gutitzekotan) kontratuen formula jaurtiki zutenak, baita akzio banaketa ere (sinbolikoa) pertsonal artean. Formula honetaz hau
nahiz ori uste izan, onartu beharra dago firma
nagusiei dagokiela beren aitatasuna. Formazio
profesionalaz ere enpresa nagusiak arduratzen
dira inor baino gehiago eta berak dira produktibitatearen alde ahaleginik haundienak egiten dituztenak (automatizazioa batez ere petroliogintzan, konstrukzio mekanikoan, oihalgintzan..., desarroilatu izan da). Prezioak ere enpresa nagusiek
ezartzen dituzte (sarritan elkarren arteko sokaz),
42
berek hautaturik nola izendatu, merkatuko burruka zorrotzez ala aurretiko akorduz. Baina haundien jokoak maila guztiak harrapatzen baditu, zer
arraio egiten dute orduan “tipitek”?
“ Tipiak ” hornitzaile eginkizunera haztertuak
Gaurko ekonomietan apurka apurka enpresa
tipiak firma haundien horniketara bazterturik
aurkitzen dira. Enpresa tipiak ez dezakeenez gai
konplikatuegirik egin (kotxerik, obra publikoetarako makineriarik, etab.), firma nagusiak egokituko duen pieza baten edo batzuren produkzioan
espezializatzen da. Gainera enpresa tipiak ez daduka klienteak bilatzeko komertzio sarerik, hain
firmak egiten dizkion eskabideak hartzeaz konformatu baizik. Baina nola enpresa tipiak ez dadukan firma haundiekin eztabaidatzeko modurik
— haiexen mende baitago bere bizirik irautea — ,
derrigorturik aurkitzen da enpresa nagusiak — edo
nagusiek — jartzen dizkion prezioak onartzera.
Berdin gertatzen da ordainketako atzerapenekin:
enpresari tipiak onartu egin behar atzerapena, dozenako edo ehundaka enpresari tipikin konpetentzian ari baita eta haik prest egon firma nagusiko
eskabideak edonoiz harrapatzeko. Laburpenez, bada, lanik egin ahal izateko hornitzaileak derrigor
onartu behar firma nagusiaren kondizioak.
Enpresa tipia edonola maneiatzeko moduko
firma da. Firma nagusien eskabideei erantzuteko
hain harotan 80 ordu lan astero eta gero bi hiletan bere ahalaren % 50-ra jautsi. Enpresa tipiotako pertsonala da garai berriotako proletargoa.
Lege babesik gabeko proletargoa (zeren industriadun tipiak — inoiz artisano soila — eten gabe hausten baititu lege sozialak), alokairu minimo garantiturik gabe (eskerik dagoenean bakarrik dago
alokairurik) , etorkizun xit urriz (enpresa hornitzaileok inbersio guti egiten dute, firma nagusiek
ordainduriko prezioekin ez baitadukate beren tresneria berritzerik eta modernotzerik) . Enpresa
hauetako gaurko egoerak biharko kapitalismoaren
ikuspegia damaiku: alokatu-jaunen ondoan (enpresa haundietakoak) gero eta alokatu-esklabo
gehiago agertuko da (enpresa tipietakoak) . Probintziako tailer tipietan enplegu segururik eza,
alokairu minimo garantituaren pareko edo azpiko
alokairuak — lege guztiak eta guzti ere — ordaintzeko ohitura, lurralde hauetako langile familietako seme-alabentzat ia kultura biderik bat ere
eza, horra garai modernoetako behe-proletargoa
zer izanen den zori-xarrez iragartzen duena.
Enpresa nagusien interbentzio politikoa
Enpresa nagusien ikuskera hau ezosoa litzateke
beren garrantzia ekonomikoaz batera politikan duten pisuaz mintzatu ezik. Zati bat arlo honetako
indarra beren indar ekonomikotik datorkie. Firma
batek hango bizitza ekonomiko guztia oinarritzen
duen lurraldeetan (esaterako Michelin-ek Clermont-Ferrand aldean), asma litezkeen presio bide
guztiak daduzka lekuko agintariak eta jeneralki
biztanleria osoa enpresak nahi duen zuzenbidetik
joka arazteko. Zerratzeko edo orduak gutitzeko
44
mehatxuen aurrez — inguru guztiko beherakada
automatikoa dakarkeena — , lekuko agintariak beharturik aurkitzen dira firmaren esijentziei amore
ematera (esaterako zerga edo mobiliario kontuan)
enpresak ez dezan aktibitaterik labur, nahiz eta
esijentziok ez izan ez arrazoizkoak ez zuzenak.
Agintari-firma arteko soka hau hainbat ugariago ianen da zenbat eta firmak agintarion hautaeran gehiago lagundu. Tradizio da ia hauteskunde kanpaina bakoitzean Frantziako ugazabek beren lagunen artean dirua batzea “kandidato dezenteen” gastuei erantzuteko. Kandidato dezenteok
ez dira industriako eta lurreko jabego pribatuaren
on jeneralak eta lokalak zaintzera konprometatzen
direnak besterik. Esaterako, Boutemy jauna urteetan arduratu zen C.N.P.E.-tiko diruen banaketaz eta Isorni jaunak (Petain-en abokatu antzina
eta deputatu gero) bere “Ainsi passent les Republiques” liburuan kontatzen du nola egiten zen
miloi hauen banaketa, propaganda liburuxka
“onak” eta gainetiko hauteskunde gastuak ordaintzeko erabiltzen zirenak.
Firma nagusien politikan sartzea oso modu ezkutuz inguraturik dago, herritarren susmo gaitzak
eskatu bezala. Enpresa nagusi pribatuek guztira
lobby bat egiten dute, beren egite eta asmoez gainera lan, ohar, estudio, eta komentario mordo
haundi bat argitaltzen duena, izparringiak, parlamentariak, ministro gabineteak, administrazio
publikoak... elikatzeko, eta firma hoiexetako erreibindikazioak direla nazioko onari komeni zaizkion
bakarrak frogatzera destinatuak. Lobby-a parlamentarien interbentzioak, hauzi idatziak eta hitzaldiak oso osoan preperatzeraino heltzen da,
haiek firmatzea edo esatea besterik ez dutela. Debre jaunak ba daki zerbait honetaz, senatore baino ez zenekotik. Gehienean zalapartarik gehien
ateratzen duten lobbyak ez dira efikazenak. Lobbyen helburua botere publikoengandik aldeko
neurriak lortzea da: bitartean batzuk hizpide asko
ematea nahi, bestetzuk ezkutuan pasatzea. Gainera esan beharra dago gizon publikoei bidalitako
paperketa sarritan abantaila promesaz lagundurik
doala eta hau edonori zaio tentagarri. Askotan
“sobreak” edo zuzenki xekeak dira, baina gaur
egun xit bakana da lobbyak hain prozedimendu
zikinik erabiltzea. Compagnie du Canal de Suez-
-ek, Nasser koronelarekin gaizki zebilela, “aldeko”
hizparringi guztiei xekeak bidali zizkien hauzian
hartzen zuten ardura eskertzeko. Kasu hau denak
harriturik uzteko bezain erraroa izan zen.
Lobbyak edo “presio taldeak ”
Gehienean lobby batek edo enpresa haundi batek bizitza publikoan sartzeko erabiltzen dituen
medioak leunagoak izan ohi dira. Daitekeena da
— modurik edukiz gero eta enpresa haundiek bakarrik permiti dezakete horrelako luxorik — iritzia sobornatzea (publizitate masiboaren bidez)
edo hizparringi bat erostea botere publikoari eta
nazioko sentimenari eragiteko bide emanen diona:
Boussac-k L’Aurore; Provost-ek Paris-Match; Del
You have read 1 text from Basque literature.