🕥 30-minute read
Desobedientzia zibila - 3
Total number of words is 3843
Total number of unique words is 1901
30.5 of words are in the 2000 most common words
43.4 of words are in the 5000 most common words
51.8 of words are in the 8000 most common words
gobernu baten joera eta neurriak gaitzesten dituzten bitartean, sostengu eta leialtasuna eskaintzen dizkioten horiek dira, dudarik gabe,
haren sostengatzailerik kontzienteenak eta, sarritan ere, aldaketaren
oztoporik handienak. Batzuek Batasuna desegiteko eskatzen diote Estatuari, presidentearen deialdiei muzin egiteko13. Zer dela eta ez dute
beraiek desegiten Estatuarekin duten lotura eta haren ogasunari zerga
ordaintzeari uko egiten? Estatuarekiko duten harremana, ez al da Estatuak berak Batasunarekiko duen berbera? Estatuak Batasunaren aurka
ez jotzeko izan dituen arrazoiak, ez al dira beraiek Estatuaren kontra
ez aritzeko izan dituzten berberak?
Nolatan ase daiteke gizon bat jakite hutsarekin eta, gainera, lasai
ibili? Lasaituko al du bada bera kaltetzen ari direla jakite hutsak? Auzoak txanpon bakar bat bera ere lapurtzen badizu, ez zaitu asetzen
jakiteak iruzur egin dizula, ezta dagokizuna ordaintzeko eskatzeak
ere; haatik, berehala hartzen dituzu neurri eraginkorrak diru guztia
berreskuratzeko eta ziurtatzeko berriz iruzur egiten ez dizutela. Printzipioetatik sorturiko ekintzak –justizia hautemateak eta gauzatzeak–
egoerak eta harremanak aldatzen ditu; iraultzailea da mamian eta ez
dator guztiz bat iraganeko ezerekin. Ez ditu soilik estatuak eta elizak
banantzen, senitartekoak banantzen ditu, ai ene! gizabanakoa banantzen du, eta haren baitan deabruarena eta jainkoarena bereizten du.
Zuzengabeko legeak egon, badaude: obeditu besterik ez al dugu
egin behar, ala zuzentzen saiatu? Zuzentzen lortzen dugun arte obeditu behar ditugu, ala besterik gabe hautsi? Hau bezalako gobernu
baten agintepean, gizonek uste izaten dute itxaron egin behar dutela gehiengoa legea aldatzearen alde konbentzitu arte. Kontra eginez
gero, konponbidea gaitza baino okerragoa izango litzatekeela uste
dute. Haatik, Gobernuaren errua da konponbidea gaitza baino okerragoa bada. Hark bihurtzen du okerrago. Zer dela eta ez da Gobernua
prestuago aldaketa igarri eta laguntzeko? Zer dela eta ez du gutxiengo
13 Esklabotza debekatzearen aldeko mugimenduko muturrekoenek Estatu esklabistekiko lotura
deuseztatzeko eskatzen zuten. William Lloyd Garrison (1805-1879) zen American Anti-Slavery
Society elkarteko burua. AEBetako konstituzioak esklabotza legeztatzen zuela-eta, hura erretzera
deitu zuen. Hala egin zuen berak jendaurrean.
Bozkatzea joko
mota bat da
jakintsua estimatzen? Zer dela eta egiten du negar eta borroka zauria
jaso aurretik? Zer dela eta ez ditu herritarrak adi egotera bultzatzen,
bere akatsez ohartarazteko, hobe beharrez? Zer dela eta iltzatzen du
beti Kristo gurutzean, eta Lutero zein Koperniko eskomikatzen, eta
Washington zein Franklin matxinotzat jotzen?
Pentsa dezake batek gobernuak kontuan hartu ez duen lege-hauste bakarra dela bere aginteari uko egitea apropos eta praktikan. Zer
dela eta ez du, bestela, horretarako zigor irmo, egoki eta neurrikorik
arautu? Ondasunik gabeko gizon batek, behin bada ere, uko egiten
badio berak irabazitako bederatzi txelin Estatuari emateari, kartzelan sartzen dute, nik ezagututako inongo legek mugatzen ez duen
epe baterako, soilik giltzaperatu dutenen erabakiaren menpe. Haatik,
laurogeita hamar bider bederatzi txelin lapurtu badizkio Estatuari, berehala uzten dute libre.
Bidegabekeria gobernuaren makinak ezinbestean duen frikzioaren
atal bat bada, hala bedi, hala bedi. Beharbada gastatu eta leunduko
da; ziur makina erabat higatuko dela. Bidegabekeriak malguki, txirrika, soka edo eragingailu propioak baditu, pentsa dezakezu konponbidea gaitza baino okerragoa ez ote den izango. Baina, haren izaerak
behartzen bazaitu beste baten kontrako bidegabekeriaren agentea
izatera, orduan zera esango dizut: hauts ezazu legea. Zeure bizitza
izan dadila makina gelditzeko kontra-frikzioa. Ziurtatu behar dut ez
dudala edozein neurritan bultzatzen gaitzesten dudan okerra.
Gaitza konpontzeko Estatuak eskura jartzen dituen bideak erabiltzeari buruz, nik ez dut halako bideen berririk. Luzeegi jotzen dute
eta gizon baten bizitza joango da tartean. Baditut beste zereginak ere.
Ez nintzen mundu honetara sortu, nagusiki, mundua bizileku ona
bihurtzeko, baizik eta, bertan bizitzeko, ona ala txarra izanda. Gizon
batek ez du zertan dena egin behar, zerbait baizik. Eta dena egiterik
ez badu, horrek ez dakar ezinbestean, zerbait oker egin behar duenik. Ez dut zertan ibili behar eskariak aurkezten Gobernadore edo
Legebiltzarrari, ez, behintzat, hauek niri eskariak aurkezteko beharrik
ez duten bitartean. Nire eskaerei entzungor egiten badiete, zer egin
dezaket orduan? Irtenbiderik ez du utzi Estatuak halakoetan: Konsti38
tuzioa bera dugu gaitza. Esan dudanak eman dezake bortitz, kaskagogor eta liskarti; baina bihotz onez eta kontsiderazioz tratatzea da
horrela merezi eta estimatzen duen izpiritu bakarra. Horrela gertatzen
da onerako aldaketa guztietan: jaiotzak eta heriotzak legez, gorputza
astindu egiten dute.
Ez dut zalantzarik honako hau esaterakoan: euren buruak abolizionista izendatzen dituzten horiek berehala eta eraginkortasunez
kendu behar liokete sostengua Massachusettsko Gobernuari, pertsonez zein ondasunez, itxaron gabe gehiengo sinplea osatu eta nagusitzeko eskubidea eskuratu arte. Jainkoa euren alde badute, nahikoa
dutela deritzot, beste inoren zain egoteko beharrik gabe. Are gehiago,
aldamenekoa baino zuzenago dabilen edozein gizonak gehiengo sinplea osatzen du dagoeneko.
Ameriketako Gobernu hau, edo haren ordezkari Estatuko
Gobernua, urtean behin –ez gehiagotan– topatzen dut aurrez-aurre,
haren zerga biltzailearen pertsonan. Hori da gizartean ni bezala
kokaturiko gizon batentzat Gobernuarekin halabeharrez topo egiteko
modu bakarra. Orduan zera esaten dit, argi eta garbi: nire agintea
onar ezazu. Harekin tratatzeko modurik sinpleena, eraginkorrena eta,
egungo egoera dela-eta, ezinbestekoena, harenganako zein poz gutxi
eta maitasun urria dituzun adierazteko, hura une horretan ukatzea da.
Nire auzoa, zerga biltzailea, da tratatu behar dudan laguna, ez bainabil
paperezko agiriekin borrokan baizik eta pertsonekin, eta hark bere
borondatez gobernuaren agentea izatea aukeratu du. Nola jakingo du
hark gobernuaren oÄziale gisa, edo gizon legez, zer den eta zer egiten
duen, ni, errespetatzen duen bizilaguna, auzokide eta izaera oneko
pertsona legez ala ero eta bazter-nahasle gisa tratatu behar ote nauen
erabaki beharrean aurkitzen den arte. Ikusi beharko du orduan, bere
jatortasuna kolokan jartzen duen arazoa gaindi ote dezakeen bere
ekintzari dagozkion gogoeta edo hitz zakarrik gabe. Ondo dakit nik
mila, ehun, hamar gizonek –hamar gizon prestuk soilik–, zera! gizon
ONDRATU bakar batek, Massachusettsko Estatu honetan, esklaboak
edukitzeari utzi eta bere konplizitatea hautsiko balu eta, honen
ondorioz, konderriko kartzelan giltzapetuko balute, esklabotzaren
azkena litzatekeela Ameriketan. Hasierak zein xumea dirudien ez
du axola, behin zuzen egiten dena, betiko dago egina. Baina nahiago
izaten dugu hitz egiten ibiltzea gure misioa deitzen dugun horretaz.
Erreformak hamaika kazeta ditu bere alde lanean, baina gizon bat bera
ere ez. Nire lagun estimatua eta Estatuaren ordezkaria14, Kontseilu Ganbaran giza eskubideen arazoa konpondu nahian jo eta su dabilena,
Karolinako espetxeekin mehatxatu beharrean, Massachusettsen preso
balitz, hau da, bere senideari esklabotzaren bekatua leporatzeko horren
prestu dabilen Estatu honetan bertan –nahiz eta egun abegikortasunaren
aurkako ekintza bat baino ez duen ikusten haren kontra– Legebiltzarrak
ez lioke gaiari erabat muzin egingo hurrengo neguan.
Inor bidegabeki giltzapetzen duen gobernu baten menpean,
gizon zintzo bati dagokion tokia kartzela da. Leku egokia egun, Massachusettsek bere izpiritu askeen eta kementsuenentzako egun
egokitu duen leku bakarra, kartzelatan da, han Estatuarengandik
eta Estatu beraren eskutik apartatuak eta giltzapetuak izan daitezen,
euren buruak dagoeneko jarri baitituzte aparte, printzipioak direla
eta. Hor aurkitu beharko lituzke esklabo iheslariak, baldintzapeko
askatasunean dabilen gatibu mexikarrak eta bere herriari eginiko
kaltea salatzera datorren indioak, toki baztertu baina libreago eta
ohoretsuago horretan, non Estatuak, alde beharrean, kontra dituenak
sartzen dituen: esklaboak dituen Estatu batean gizon libre batek ohorez
erabil dezakeen etxe bakar horretan. Norbaitek uste badu hor barruan
haien indarra galdua legokeela eta haien ahotsek Estatuaren belarria
jadanik atsekabetzerik izango ez luketela, hau da, pareta horien
artean jadanik etsai izango ez zirela, horrek ez daki noraino den egia
okerra baino indartsuagoa, ezta ere zein eraginkorrago eta indartsuago
borroka dezakeen zuzengabekeria bere soinean apur bat jasan
duenak. Eman ezazu boto osoa, ez soilik paper puska bat, zeure eragin
osoa. Gutxiengoa indarge da gehiengoari men egiten dion bitartean.
14 Samuel Hoar (1778-1856) abokatuaz ari da Thoreau. Massachusettsko Estatuak Charlestonera
bidali zuen (Hego Karolina, estatu esklabista) protesta egitera, 1844ean. Izan ere, hegoaldeko
portu horretan Massachusettsko marinel beltzak atxilotzen zituzten, legez kanpokotzat zutelako
beltz askeak Hego Karolinan sartzea. Isuna ordaindu ezean, esklabo gisa saltzen zituzten. Hoar
Estatutik egotzi zuten.
Gizon zintzo bati
dagokion tokia
kartzela da
Gutxiengo bat ere ez da orduan. Geldiezina da, ordea, bere pisu
guztiarekin traba egiten duenean. Aukera bada gizon zintzo guztiak
kartzelan sartzea ala gerra eta esklabotza gelditzea, Estatuak ez du
zalantzarik izango. Mila bat gizonek aurten zergak ez ordaintzea
erabakiko balute, hori ez litzateke neurri bortitz eta odoltsua izango,
bai, ordea, ordaintzea eta Estatua ahalbidetzea indarkeria erabiltzeko
eta errugabeen odola isurtzeko. Hau da, izan ere, iraultza baketsuaren
deÄnizioa, halakorik posible bada, behintzat. Zerga biltzaileak edo
beste edozein funtzionariok “zer egingo dut bada?” galdetzen badit,
eta hala egin dit dagoeneko batek, nire erantzuna honako hau izango
da: “benetan zerbait egin nahi baduzu, utzi kargua”. Menekoak
leialtasunari uko egin dionean eta funtzionarioak kargua utzi
duenean, orduan egina dago iraultza. Suposa ezazue, halere, odola
isuri behar dela; ez al da odolik isurtzen moduren batean kontzientzia
zauritzen denean? Zauri horretatik isurtzen dira gizon baten benetako
gizatasuna eta hilezkortasuna, eta betiko hiltzeraino odolusten da.
Odol jario hori dakusat orain.
Legea hautsi duenaren kartzelatzea ibili dut gogoan, haren ondasunen bahitzea barik, nahiz eta biek xede bera izan, zuzentasunik
garbiena defendatzen dutenak, eta, beraz, Estatu ustel batentzat arriskutsuenak diren horiek ez direlako, normalean, asko ibili ondasunak
biltzen. Horiei mesede gutxikoa zaie Estatua, besteekin alderatuta,
eta zergarik txikiena ere neurrigabekoa iruditu behar zaie, batez ere
eskuekin eginiko ezohiko lanaren bitartez ordaindu behar badute.
Erabat dirurik gabe biziz gero, Estatuak berak ere zalantzan izango
luke hari dirua eskatzea. Gizon aberatsa, berriz, konparazio bekaiztirik ez egitearren, bera aberasten duen erakundeari salduta dago beti.
Absolutuki hitz eginez, zenbat eta diru gehiago, orduan eta bertute
gutxiago. Dirua gizonaren eta haren gauzen artekaria baita, honek
eskuratzen ditu gauzok harentzat; eta ez dago bertute handirik dirua
eskuratzean. Diruak erantzun beharreko galdera asko isilarazten ditu,
eta, aldiz, galdera bakarra sortzen du, erantzuten zaila baina azalekoa: zertan gastatu? Honen bidez, gizonak oinarri morala galtzen
du. Bizitzeko aukerak murriztu egiten dira “erraztasunak” omen diren
horiek handitzen diren heinean. Gizon batek, behin aberastutakoan,
bere kulturaren alde egin dezakeen gauzarik hoberena da pobrea zenean zituen egitasmoak gauzatzen saiatzea. Jesu kristok Herodesen
aldekoei haien izaeraren araberako erantzuna eman zien: “Erakuts
iezadazue zerga-dirua”, esan zuen, eta batek, poltsikotik, txanpon
bat atera zuen; erabiltzen baduzue Zesarren irudia daukan txanpona,
hark balioztatu eta zirkulazioan jarritakoa, hau da, Estatuaren gizonak
bazarete eta Zesarren gobernuaren abantailez pozik baliatzen bazarete, orduan, berea den horretatik zer edo zer itzultzeko eskatzen dizuenean: “Itzul iezaiozue, beraz, Zesarri Zesarrenak direnak eta Jainkoari Jainkoarenak direnak”. Nori zer zegokion jakin gabe utzi zituen,
hasieran bezain ezjakin, haiek ez baitzuten jakin nahi.
Nire auzokide libreenekin solasean aritzen naizenean, aferaren
garrantziaz zein larritasunaz eta lasaitasun publikoari dioten begiruneaz diotena diotela, kontua da, azken batean, ezin dutela bizi egungo Gobernuaren babesik gabe, eta desobedituz gero, euren familiak
zein ondasunek jasango lituzketen ondorioen beldur direla. Nik, neure aldetik, ez nuke pentsatu nahi inoiz Estatuaren babesa ezinbestekoa zaidala. Zerga ordaintzeko eskatzen didanean, berriz, Estatuaren autoritateari muzin egiten badiot, laster asko bahitu eta alferrik
galduko ditu nire ondasunak eta ni zein nire seme-alabak etengabe
zigortuko gaitu horrela. Gogorra da hori. Gizon bati zintzoki eta aldi
berean eroso bizitzea ezinezkoa egiten dio honek. Ondasunak pilatzeak ez du, beraz, merezi izango, berriz ere, galduko baitira. Lekuren bat alokatu edo okupatu behar duzu eta uzta txiki bat besterik
ez hazi, eta hura berandu gabe jan. Zure baitan bizi behar duzu, eta
zeure ahalmenez, maukak beti jasota eta prest hasteko, eta zeregin
askorik gabe. Turkia batean ere badu gizon batek aberasterik, Turkiako
Gobernuaren meneko zintzoa bada beti. Konfuziok esan zuen: “Estatua arrazoiaren printzipioen arabera gobernatzen bada, miseria eta
pobrezia lotsagarriak dira; estatua ez bada arrazoiaren printzipioen
arabera gobernatzen, aberastasunak eta ohoreak dira lotsagarriak”15.
Ez: nire askatasuna galzorian dagoen urruneko hegoaldeko porturen
batetik Massachusettsen babesa eskatzen dudan arte edota sorlekuan,
15 Konfuzio, ‘Analektak’, VIII. liburua, XIII. atala.
etxaldea bakebidez eraikitzeari ekiten diodan bitartean, ordain dezaket Massachusettsi leialtasuna zein nire bizitza eta ondasunen gaineko eskubidea ukatzearen prezioa. Gutxiago kostatuko zait Estatuari
desobeditzearen zigorra jasotzea, obeditzea baino, zentzu guztietan.
Obeditzekotan, gutxiago balio dudala sentituko nuke.
Orain dela zenbait urte, Estatua etorri zitzaidan Elizaren izenean
eta apaiz bati laguntzeko diru kopuru bat ordaintzeko agindu zidan;
nire aita joaten zen haren peredikua entzutera, baina sekula ere ez
neu. “Ordain ezazu”, esan zidan Estatuak, “edo kartzelan giltzapetua
izango zara”. Uko egin nion ordaintzeari, baina, zoritxarrez, beste
norbait agertu zen nire ordez ordaintzeko prest. Ezin nuen ulertu zer
dela eta ordainarazi behar zaion maisuari apaiza laguntzeko eta ez,
berriz, apaizari maisua laguntzeko; ni ez bainintzen Estatuko maisua, haatik, borondateko harpidetzaz sostengatzen nuen neure burua.
Ezin nuen ulertu zer dela eta Lizeoak ezin zituen bere zergak luzatu,
eta Estatua eskaera babesteko izan, Elizak bezala. Dena den, eta zinegotziek eskatu zidatelako, baieztapen hau paperean jartzea onartu
nuen: “Idazki honen bitartez jakin dezatela guztiek, nik, Henry Thoreauk, ez dudala nahi inongo elkarteko kidetzat hartua izan, horretan
izena eman ez badut”. Udal idazkariari eman nion idazkia; eta hark
dauka gordeta. Eliza horren kidetzat hartua izan nahi ez dudanaren
jakinaren gainean jarririk, ez dit Estatuak, harez geroztik, halako eskaerarik egin, hartan, aurretik zuen ustea aintzat hartu behar zuela
adierazi bazidan ere. Nola izendatu jakin izan banu, izenik eman ez
nien elkarte guztietatik izena kendu beharko nukeen orduan, banan
bana, baina ez nekien zerrenda osoa non aurkitu.
Sei urteotan ez dut gizabanakoen gaineko zergarik16 ordaindu.
Hori dela eta, kartzelan sartu ninduten, behin, gau baterako. Metro erdi eta metro bat arteko harrizko paretei zein 30 zentimetroko
zur eta burdinazko ateari eta argia iragazten zuen burdinsareari so
nengoela, harritu egin ninduen erakunde haren zentzugabekeriak,
16 Poll Tax zergaz ari da egilea. XIX. mendera arte, herrialde askotan zerga zuzen mota arruntena
zen. Hiritar bakoitzak kopuru finkoa ordaindu behar zion estatuari, zenbat diru irabazten zuen kontuan hartu gabe.
zarratzeko haragi, odol eta hezurrak besterik ez banintz hartzen baininduen. Nire buruari galdetzen nion erabaki ote zuen hura zela ni
enplegatzeko modurik hoberena eta ez ote zitzaion sekula bururatu
nire zerbitzuez beste modu batean baliatzea. Ni eta nire hirikideen
artean harresi bat baldin bazegoen, beste bat bazutela ikusi nuen, igo
edota zeharkatzen zailagoa, haiek ni bezain libre izan aurretik. Ez
nintzen inoiz preso sentitu eta paretak harrizko eta mortairuzko alferrikako gastu itzela iruditu zitzaizkidan. Zerga ordaindu zuen hiritar
bakarra banintz legez sentitu nintzen. Ni nola tratatu ez zekiten, besterik gabe, eta heziketarik gabeko pertsonak bezala portatzen ziren.
Mehatxu zein hitz gozo bakoitzarekin huts egiten zuten, nire desiorik
handiena harresiaren bestaldean egotea zela uste baitzuten. Irribarrez
ikusi nuen atea ixteko nolako lanak hartzen zituzten eta nire gogoetak inongo baimen eta oztoporik gabe irten zitezkeela haien atzetik;
eta gogoetok ziren gauza arriskutsu bakarra. Ni heldu ezin nindutenez, nire gorputza zigortzea erabaki zuten; umeak bezalatsu, gorroto
duten lagunari aurre egin ezin diotenean, haren txakurraren aurka
jotzen dute. Estatua ergel xamarra zela ikusi nuen, bere zilarrezko
koilaratxoekin arduratuta dabilen neskazaharra bezain izuti, lagunak
eta etsaiak bereizi ezinik zebilela, eta gordetzen nion errespetu kondarra galdu nuen eta errukigarria egin zitzaidan.
Bistan denez, Estatuak, ez dio sekula nahita aurre egiten gizon
baten senari, intelektual zein moralari, baizik eta, soilik, haren gorputzari, haren zentzumenei. Estatua ez dago adimen edo zuzentasun
handiagoz horniturik. Bai, aldiz, indar Äsiko handiagoz. Ez nintzen
bortxatua izateko jaioa. Nire erara hartuko dut arnasa. Indartsuena
zein den ikusiko dugu. Zer nolako indarra du jendetzak? Soilik behar
nazakete nirea baino garaiago den lege baten esanetara daudenek.
Haiek bezalakoa bihurtzera behartzen naute. Noiztik behartzen ditu
jendetzak, bada, gizonak modu batean ala bestean bizitzera. Zer nolako bizimodua litzateke hori? “Dirua ala bizia” botatzen didan gobernu batekin topo egiterakoan, zer dela eta ibili beharko nintzateke
dirua emateko irrikan? Estu eta larri dabil hura, beharbada, eta noraezean. Nik ez daukat laguntzerik. Berak lagundu beharko dio bere
buruari, neuk egiten dudan bezala. Negarretan ibiltzeak ez du me45
rezi. Ni ez naiz gizartearen makina ongi ibiltzearen arduraduna. Ez
naiz ingeniariaren semea. Ezkurra eta gaztaina elkarren aldamenean
erortzen direnean, ez da bata ernatu gabe gelditzen besteari lekua
uztearren. Bakoitzak bere legeari jarraiki, ernatu, hazi eta ahal duen
bezain eder loratzen dira, bestea, beharbada, itzalpetu eta suntsitzen
duen arte. Landare batek ez badu bere izaeraren arabera bizitzerik,
hil egiten da; baita gizona ere.
Kartzelan igaro nuen gaua aski berria eta interesgarria izan zen. Sartu
nintzenean, presoak jakak erantzirik solasean ari ziren atarian, ilunabarreko giroaz gozatzen. Baina kartzelariak orduan, “tira mutilok,
ixteko ordua da”, esan zuen. Presoak sakabanatu ziren eta haien urratsen hotsa gela hutsetara itzultzen entzun nuen. Kartzelariak gelakidea aurkeztu zidan: “tipo jatorra eta azkarra” zela esan zuen. Atea itxi
zuenean, kapela zintzilikatzeko tokia erakutsi zidan, baita han moldatzeko modua ere. Hilean behin gelak karez margotzen zituzten.
Gurea, behintzat, ezin zuriagoa zen, altzariz apalena eta, ziurrenik,
hiriko gelarik txukunena. Nongoa nintzen eta nolatan giltzapetu ninduten jakin nahi zuen hark, noski. Kontatu nion, eta, nire txanda heldu zenean, nolatan kartzelatu zuten galdetu nion, gizon zintzoa zela
suposatzen bainuen eta, egun ere, hala zela uste dut. “Borda bat erretzea leporatu didate”, esan zidan, “baina nik ez dut halakorik egin”.
Argitu ahal izan nuenez, ziurrenera mozkorturik sartuko zen bordan
lotara, eta bertan pipa erretzen hasi..., eta horrela kiskaliko zen borda.
Gizon argia zela zioen jendeak, epaiketaren zain hiru hilabete inguru
pasata zituen han, eta beste horrenbeste itxaron beharko zuen. Eroso
eta zoriontsu samar zegoen, ordea, ostatua doan zeukalako eta ongi
artatzen zutela uste zuelako.
Leiho batean jarri zen eta ni bestean, eta kartzelan luze egonez gero,
zeregin nagusia leihotik begira egotea litzatekeela ikusi nuen. Berehala irakurri nituen han utzitako idazki guztiak, eta preso ohiek nondik
egin izan zuten ihes aztertu zuen, eta barrote bat non zerratu zuten,
eta gela hartan egondako hainbaten berri entzun nuen. Hemen ere,
historia eta istorioak bazirela aurkitu nuen, espetxearen harresietatik
at sekula igarotzen ez direnak. Hau da, ziurrenik, hiriko etxe bakaHonela zerbitzatzen du jende-multzoak estatua, ez gizonak legez, baizik
eta makina legez armada, kartzelariak, poliziak eta gainontzekoak
rra non bertsoak idazten diren, ondoren barnean ibiltzeko paperean,
baina sekula ez argitaratzeko. Bertsopaper luze bat erakutsi zidaten,
gazte batzuk jarritako koplak: ihesaldi batean harrapatu zituzten eta
bertsook abestuta hartzen zuten mendekua.
Ahal bezain beste kontakizun atera nizkion kartzela-kideari, berriz
ikusiko ez nuelakoan, baina, azkenean, nire ohea zein zen erakutsi
zidan, eta argia amatatzera joateko utzi ninduen.
Gaua han etzanda igarotzea herri urrun baten barrena bidaiatzea bezalakoa izan zen, sekula ikustea espero ez nuen moduko herrian. Hiriko
erlojuaren kanpaia ordura arte entzun gabe neukala iruditu zitzaidan,
ez eta kaleko gaueko zaratak ere; leihoak irekirik egin genuen lo, burdinsarearen barnealdean baitzeuden. Nire jaioterria Erdi Aroaren argitan
ikustea bezalakoa izan zen, gure Concord Rhin ibaia bihurtua, eta zaldun
zein gazteluak irudikatu nituen. Betiko hiritarren ahotsak ziren, ordea,
kaleetan aditzen nituenak. Aldameneko ostatuaren sukaldean egiten zein
esaten zenaren ikus-entzule nintzen, nahigabe, bai bizipen berri eta bitxia niretzat. Nire jaioterriaren hurbilagoko ikuspegia zen. Haren barne-barnean nengoen. Hango erakundeak ikusi gabe nituen ordura arte. Herriko erakunde berezietako bat da kartzela, eskualde-burua baita. Hango
biztanleak zertan ari ziren ulertzen hasi nintzen.
Goizean, ateko zulotik sartu zizkiguten gosariak, neurrian eginiko latorrizko ontzi karratu luzanga txikietan: barruan litro erdi txokolate,
ogi beltza eta burdinazko koilara bat. Ontziak bueltan eskatu zituztenean, sobratutako ogia itzultzekotan izan nintzen, inozo halako!
Lagunak hartu eta hura bazkarirako edo afarirako gorde behar nuela
esan zidan. Luze gabe, inguruko zelai batean segan aritzeko utzi zuten kanporatzen, egunero bezala, eguerdian itzultzeko. Agurra luzatu
zidan, ni berriz ikusiko ote ninduen zalantza zuela esanez.
Askatu nindutenean, norbait tartean sartu eta zerga ordaindu baitzuen, ez nuen egunerokoan aldaketa handirik sumatu, gazte sartu
eta buruzuri eta agure ateratzen denak ez bezala. Eta hala ere, nire
irudiko, aldaketa handia gertatua zen hirian, Estatuan eta herrialdean,
denbora hutsak sor dezakeena baino handiagoa. Are argiago ikusten
nuen bizilekutzat nuen Estatua. Inguratzen ninduen jendea, auzo on
edota adiskidetzat noraino nuen hartzerik ikusi nuen; haien adiskidetasuna jaiegunetarakoa soilik zela, zuzen jokatzeko asmo handirik
ez zutela; nigandik berezitutako arraza ziren, haien aurreiritziak eta
sineskeriak direla-eta, txinatarrak edo malaysiarrak bezala. Gizateriari
egiten dioten sakriÄziotan arriskurik ez dutela, ondasunentzat sikiera
ere; azken Änean, horren noble ez zirela, lapurrak egindakoa lapurrari egiten baitzioten eta arimak salbatzea espero zuten kanpora begirako keinu batzuen eta otoitz bakan batzuen bidez zein noizean behin
bide zuzen baina alferrikako batetik ibiltzearen bitartez. Auzoak gogor epaitzea izan daiteke hau, beharbada, uste baitut horietako asko
ez direla jabetu ere egin euren herrian kartzela bezalako erakunde
bat dutenaz.
Ohitura zen antzina gure hirian, zordun gizagaixoren bat kartzelatik
ateratzean, ezagunek hatzak gurutzatzea, espetxe leihoko burdinsarea
irudikatzen, eta hatzetatik zeharka begiratuta agurtzea: “ze mouz?”.
Nire herrikideek, ordea, ez ninduten horrela agurtu. Lehenbizi niri eta
gero elkarri begiratzen zioten, bidaia luze batetik bueltan banentor
bezala. Zapatariari konpontzeko utzitako oinetako baten bila nindoalarik atxilotu ninduten. Hurrengo goizean askatu nindutenean,
mandatua bukatzera abiatu nintzen, eta, konponduriko zapata jantzita, ahabiak biltzera joatekoa zen talde batekin elkartu nintzen; nire
gidaritzapean jartzeko irrikan ziren. Ordu erdi batean, zaldia azkar
prestatu baitzuten, ahabi-soro baten erdian ginen, geure mendixka altuenetako batean, hiritik hiru kilometrora. Estatua ikusterik ez zegoen
orduan inon.
Hauek dira Nire kartzelak, kontakizun osoa17.
Ez diot errepide-zerga ordaintzeari sekula uko egin, meneko txarra
bezain auzo ona izan nahi baitut. Eskolak sostengatzeko eta aberkideak hezteko dagokidana egiten ari naiz. Ez diot uko egiten zerga
ordaintzeari zerga-agiriko atal zehatz batengatik. Estatuari leialtasuna ukatu nahi diot, besterik gabe, eta harengandik aldendu eta zinez
libre bizi. Ez da nire ardura nire dolarra nora doan jarraitzea, jarrai17‘Le mie prigioni’ (1832) Silvio Pellicoren lanaren aipamen ironikoa. Pellico nazionalista italiarra
izan zen, Carbonari taldekoa, eta zortzi urte eman zituen espetxean. Haren kartzeletako memoriak
asko irakurri ziren 1840ko hamarkadan
tzerik ahal banu ere, harik eta inori tiro egiteko fusila edo gizona
erosten duen arte. Dolarra errugabea da, baina nire leialtasunaren
ondorioen jarraipena egitea bada nire ardura. Izan ere, lasai deklaratzen diot gerra Estatuari, nire erara, hura ahal dudan bezala erabiltzen
eta harengandik ahal adina abantaila ateratzen jarraituko badut ere,
halakoetan ohikoa denez.
Beste batzuek niri eskaturiko zerga ordaintzen badute, Estatua
maite dutelako, dagoeneko euren kasuan eginikoa berretsi besterik
ez dute egingo, edo hobeto esateko, Estatuak eskatu baino harago
lagunduko dute bidegabekeria. Zerga ordaintzen badute zergapeturiko gizabanakoarenganako kezka erratuak bultzatuta, haren ondasuna
salbatzeko, edota kartzelatzea saihesteko, alegia, hala egingo dute
ongi hausnartu ez dutelako sentimendu pribatuek ongizate publikoa
noraino kaltetzen duten.
Hona, beraz, nire jarrera gaur. Halakoetan ezin duzu erneegi ibili, ordea, nahikeriak edota jendearen iritziekiko begirune desegokiak
zeure ekinbidea baldintza ez dezaten. Ziurta ezazu zure buruarekin
eta unearekin bat datorrena egiten ari zarela soilik.
Batzuetan pentsatzen dut, hara! jende horrek asmo zuzenak ditu,
ezjakinak besterik ez dira; nola jokatu jakinez gero, zuzenago ibiliko
ziren. Orduan, zer dela eta bultzatu behar ditut nire auzoak ni tratatzera berez egingo ez luketen bezala? Berriz pentsatuz gero, ordea,
hori ez da arrazoia nik haiek bezala jokatzeko, ez eta bidea emateko
beste inork beste motako kalte handiago bat paira dezan. Berriro, zera
esaten diot, batzuetan, neure buruari: hainbat milioi gizonek, sutu
gabe, gaizkinahirik gabe, inongo sentipen pertsonalik gabe, txelin bakan batzuk eskatzen dizkizutenean, aukera eman gabe, euren konstituzioa dela-eta, eskaera atzera botatzeko edo aldatzeko eta zeure
aldetik aukerarik izan gabe beste milioika gizoni laguntza eskatzeko,
zer dela eta jarri beharko zenuke zeure burua indar basati ikaragarri
horren pean? Ez diezu horren setati kontra egiten hotzari eta goseari,
haizeei eta uhinei. Halako mila halabehar lasai asko onartzen dituzu.
Ez duzu zeure burua sutara botatzen. Beste indar hura, ordea, indar
basatia izateaz gain giza indarra ere badela iruditzen zait, eta uste
dut baditudala harremanak milioika gizon horiekin, eta beste milioi50
Lehenbizi gizonak eta
ondoren menekoak izan
beharko ginatekela uste dut
ka gizonekin ere, eta ez soilik piztiekin eta bizigabeko gauzekin eta,
horrexegatik, erreklamatzerik badagoela iruditzen zait, lehen-lehenik
eta berehala haiek euren Sortzaileari, eta bigarrenik euren buruei. Burua apropos botatzen badut sutara, ordea, suari edo suaren sortzaileari erreklamatzerik ez dudala iruditzen zait, eta neu naiz errudun
bakarra. Nire burua konbentzitzerik banu eskubidea dudala gizonen
egungo izaerarekin pozik izateko eta haiek horren arabera tratatzeko eta ez, hainbat alorretan, haiekiko eta neure buruarekiko ditudan
nahia eta itxaropenen arabera, orduan, musulman eta fatalista prestuak legez, egoerarekin kontentatzen saiatu eta jainkoaren nahia dela
esan beharko nuke. Beste ezeren gainetik, indarkeria horri edo indar
haren sostengatzailerik kontzienteenak eta, sarritan ere, aldaketaren
oztoporik handienak. Batzuek Batasuna desegiteko eskatzen diote Estatuari, presidentearen deialdiei muzin egiteko13. Zer dela eta ez dute
beraiek desegiten Estatuarekin duten lotura eta haren ogasunari zerga
ordaintzeari uko egiten? Estatuarekiko duten harremana, ez al da Estatuak berak Batasunarekiko duen berbera? Estatuak Batasunaren aurka
ez jotzeko izan dituen arrazoiak, ez al dira beraiek Estatuaren kontra
ez aritzeko izan dituzten berberak?
Nolatan ase daiteke gizon bat jakite hutsarekin eta, gainera, lasai
ibili? Lasaituko al du bada bera kaltetzen ari direla jakite hutsak? Auzoak txanpon bakar bat bera ere lapurtzen badizu, ez zaitu asetzen
jakiteak iruzur egin dizula, ezta dagokizuna ordaintzeko eskatzeak
ere; haatik, berehala hartzen dituzu neurri eraginkorrak diru guztia
berreskuratzeko eta ziurtatzeko berriz iruzur egiten ez dizutela. Printzipioetatik sorturiko ekintzak –justizia hautemateak eta gauzatzeak–
egoerak eta harremanak aldatzen ditu; iraultzailea da mamian eta ez
dator guztiz bat iraganeko ezerekin. Ez ditu soilik estatuak eta elizak
banantzen, senitartekoak banantzen ditu, ai ene! gizabanakoa banantzen du, eta haren baitan deabruarena eta jainkoarena bereizten du.
Zuzengabeko legeak egon, badaude: obeditu besterik ez al dugu
egin behar, ala zuzentzen saiatu? Zuzentzen lortzen dugun arte obeditu behar ditugu, ala besterik gabe hautsi? Hau bezalako gobernu
baten agintepean, gizonek uste izaten dute itxaron egin behar dutela gehiengoa legea aldatzearen alde konbentzitu arte. Kontra eginez
gero, konponbidea gaitza baino okerragoa izango litzatekeela uste
dute. Haatik, Gobernuaren errua da konponbidea gaitza baino okerragoa bada. Hark bihurtzen du okerrago. Zer dela eta ez da Gobernua
prestuago aldaketa igarri eta laguntzeko? Zer dela eta ez du gutxiengo
13 Esklabotza debekatzearen aldeko mugimenduko muturrekoenek Estatu esklabistekiko lotura
deuseztatzeko eskatzen zuten. William Lloyd Garrison (1805-1879) zen American Anti-Slavery
Society elkarteko burua. AEBetako konstituzioak esklabotza legeztatzen zuela-eta, hura erretzera
deitu zuen. Hala egin zuen berak jendaurrean.
Bozkatzea joko
mota bat da
jakintsua estimatzen? Zer dela eta egiten du negar eta borroka zauria
jaso aurretik? Zer dela eta ez ditu herritarrak adi egotera bultzatzen,
bere akatsez ohartarazteko, hobe beharrez? Zer dela eta iltzatzen du
beti Kristo gurutzean, eta Lutero zein Koperniko eskomikatzen, eta
Washington zein Franklin matxinotzat jotzen?
Pentsa dezake batek gobernuak kontuan hartu ez duen lege-hauste bakarra dela bere aginteari uko egitea apropos eta praktikan. Zer
dela eta ez du, bestela, horretarako zigor irmo, egoki eta neurrikorik
arautu? Ondasunik gabeko gizon batek, behin bada ere, uko egiten
badio berak irabazitako bederatzi txelin Estatuari emateari, kartzelan sartzen dute, nik ezagututako inongo legek mugatzen ez duen
epe baterako, soilik giltzaperatu dutenen erabakiaren menpe. Haatik,
laurogeita hamar bider bederatzi txelin lapurtu badizkio Estatuari, berehala uzten dute libre.
Bidegabekeria gobernuaren makinak ezinbestean duen frikzioaren
atal bat bada, hala bedi, hala bedi. Beharbada gastatu eta leunduko
da; ziur makina erabat higatuko dela. Bidegabekeriak malguki, txirrika, soka edo eragingailu propioak baditu, pentsa dezakezu konponbidea gaitza baino okerragoa ez ote den izango. Baina, haren izaerak
behartzen bazaitu beste baten kontrako bidegabekeriaren agentea
izatera, orduan zera esango dizut: hauts ezazu legea. Zeure bizitza
izan dadila makina gelditzeko kontra-frikzioa. Ziurtatu behar dut ez
dudala edozein neurritan bultzatzen gaitzesten dudan okerra.
Gaitza konpontzeko Estatuak eskura jartzen dituen bideak erabiltzeari buruz, nik ez dut halako bideen berririk. Luzeegi jotzen dute
eta gizon baten bizitza joango da tartean. Baditut beste zereginak ere.
Ez nintzen mundu honetara sortu, nagusiki, mundua bizileku ona
bihurtzeko, baizik eta, bertan bizitzeko, ona ala txarra izanda. Gizon
batek ez du zertan dena egin behar, zerbait baizik. Eta dena egiterik
ez badu, horrek ez dakar ezinbestean, zerbait oker egin behar duenik. Ez dut zertan ibili behar eskariak aurkezten Gobernadore edo
Legebiltzarrari, ez, behintzat, hauek niri eskariak aurkezteko beharrik
ez duten bitartean. Nire eskaerei entzungor egiten badiete, zer egin
dezaket orduan? Irtenbiderik ez du utzi Estatuak halakoetan: Konsti38
tuzioa bera dugu gaitza. Esan dudanak eman dezake bortitz, kaskagogor eta liskarti; baina bihotz onez eta kontsiderazioz tratatzea da
horrela merezi eta estimatzen duen izpiritu bakarra. Horrela gertatzen
da onerako aldaketa guztietan: jaiotzak eta heriotzak legez, gorputza
astindu egiten dute.
Ez dut zalantzarik honako hau esaterakoan: euren buruak abolizionista izendatzen dituzten horiek berehala eta eraginkortasunez
kendu behar liokete sostengua Massachusettsko Gobernuari, pertsonez zein ondasunez, itxaron gabe gehiengo sinplea osatu eta nagusitzeko eskubidea eskuratu arte. Jainkoa euren alde badute, nahikoa
dutela deritzot, beste inoren zain egoteko beharrik gabe. Are gehiago,
aldamenekoa baino zuzenago dabilen edozein gizonak gehiengo sinplea osatzen du dagoeneko.
Ameriketako Gobernu hau, edo haren ordezkari Estatuko
Gobernua, urtean behin –ez gehiagotan– topatzen dut aurrez-aurre,
haren zerga biltzailearen pertsonan. Hori da gizartean ni bezala
kokaturiko gizon batentzat Gobernuarekin halabeharrez topo egiteko
modu bakarra. Orduan zera esaten dit, argi eta garbi: nire agintea
onar ezazu. Harekin tratatzeko modurik sinpleena, eraginkorrena eta,
egungo egoera dela-eta, ezinbestekoena, harenganako zein poz gutxi
eta maitasun urria dituzun adierazteko, hura une horretan ukatzea da.
Nire auzoa, zerga biltzailea, da tratatu behar dudan laguna, ez bainabil
paperezko agiriekin borrokan baizik eta pertsonekin, eta hark bere
borondatez gobernuaren agentea izatea aukeratu du. Nola jakingo du
hark gobernuaren oÄziale gisa, edo gizon legez, zer den eta zer egiten
duen, ni, errespetatzen duen bizilaguna, auzokide eta izaera oneko
pertsona legez ala ero eta bazter-nahasle gisa tratatu behar ote nauen
erabaki beharrean aurkitzen den arte. Ikusi beharko du orduan, bere
jatortasuna kolokan jartzen duen arazoa gaindi ote dezakeen bere
ekintzari dagozkion gogoeta edo hitz zakarrik gabe. Ondo dakit nik
mila, ehun, hamar gizonek –hamar gizon prestuk soilik–, zera! gizon
ONDRATU bakar batek, Massachusettsko Estatu honetan, esklaboak
edukitzeari utzi eta bere konplizitatea hautsiko balu eta, honen
ondorioz, konderriko kartzelan giltzapetuko balute, esklabotzaren
azkena litzatekeela Ameriketan. Hasierak zein xumea dirudien ez
du axola, behin zuzen egiten dena, betiko dago egina. Baina nahiago
izaten dugu hitz egiten ibiltzea gure misioa deitzen dugun horretaz.
Erreformak hamaika kazeta ditu bere alde lanean, baina gizon bat bera
ere ez. Nire lagun estimatua eta Estatuaren ordezkaria14, Kontseilu Ganbaran giza eskubideen arazoa konpondu nahian jo eta su dabilena,
Karolinako espetxeekin mehatxatu beharrean, Massachusettsen preso
balitz, hau da, bere senideari esklabotzaren bekatua leporatzeko horren
prestu dabilen Estatu honetan bertan –nahiz eta egun abegikortasunaren
aurkako ekintza bat baino ez duen ikusten haren kontra– Legebiltzarrak
ez lioke gaiari erabat muzin egingo hurrengo neguan.
Inor bidegabeki giltzapetzen duen gobernu baten menpean,
gizon zintzo bati dagokion tokia kartzela da. Leku egokia egun, Massachusettsek bere izpiritu askeen eta kementsuenentzako egun
egokitu duen leku bakarra, kartzelatan da, han Estatuarengandik
eta Estatu beraren eskutik apartatuak eta giltzapetuak izan daitezen,
euren buruak dagoeneko jarri baitituzte aparte, printzipioak direla
eta. Hor aurkitu beharko lituzke esklabo iheslariak, baldintzapeko
askatasunean dabilen gatibu mexikarrak eta bere herriari eginiko
kaltea salatzera datorren indioak, toki baztertu baina libreago eta
ohoretsuago horretan, non Estatuak, alde beharrean, kontra dituenak
sartzen dituen: esklaboak dituen Estatu batean gizon libre batek ohorez
erabil dezakeen etxe bakar horretan. Norbaitek uste badu hor barruan
haien indarra galdua legokeela eta haien ahotsek Estatuaren belarria
jadanik atsekabetzerik izango ez luketela, hau da, pareta horien
artean jadanik etsai izango ez zirela, horrek ez daki noraino den egia
okerra baino indartsuagoa, ezta ere zein eraginkorrago eta indartsuago
borroka dezakeen zuzengabekeria bere soinean apur bat jasan
duenak. Eman ezazu boto osoa, ez soilik paper puska bat, zeure eragin
osoa. Gutxiengoa indarge da gehiengoari men egiten dion bitartean.
14 Samuel Hoar (1778-1856) abokatuaz ari da Thoreau. Massachusettsko Estatuak Charlestonera
bidali zuen (Hego Karolina, estatu esklabista) protesta egitera, 1844ean. Izan ere, hegoaldeko
portu horretan Massachusettsko marinel beltzak atxilotzen zituzten, legez kanpokotzat zutelako
beltz askeak Hego Karolinan sartzea. Isuna ordaindu ezean, esklabo gisa saltzen zituzten. Hoar
Estatutik egotzi zuten.
Gizon zintzo bati
dagokion tokia
kartzela da
Gutxiengo bat ere ez da orduan. Geldiezina da, ordea, bere pisu
guztiarekin traba egiten duenean. Aukera bada gizon zintzo guztiak
kartzelan sartzea ala gerra eta esklabotza gelditzea, Estatuak ez du
zalantzarik izango. Mila bat gizonek aurten zergak ez ordaintzea
erabakiko balute, hori ez litzateke neurri bortitz eta odoltsua izango,
bai, ordea, ordaintzea eta Estatua ahalbidetzea indarkeria erabiltzeko
eta errugabeen odola isurtzeko. Hau da, izan ere, iraultza baketsuaren
deÄnizioa, halakorik posible bada, behintzat. Zerga biltzaileak edo
beste edozein funtzionariok “zer egingo dut bada?” galdetzen badit,
eta hala egin dit dagoeneko batek, nire erantzuna honako hau izango
da: “benetan zerbait egin nahi baduzu, utzi kargua”. Menekoak
leialtasunari uko egin dionean eta funtzionarioak kargua utzi
duenean, orduan egina dago iraultza. Suposa ezazue, halere, odola
isuri behar dela; ez al da odolik isurtzen moduren batean kontzientzia
zauritzen denean? Zauri horretatik isurtzen dira gizon baten benetako
gizatasuna eta hilezkortasuna, eta betiko hiltzeraino odolusten da.
Odol jario hori dakusat orain.
Legea hautsi duenaren kartzelatzea ibili dut gogoan, haren ondasunen bahitzea barik, nahiz eta biek xede bera izan, zuzentasunik
garbiena defendatzen dutenak, eta, beraz, Estatu ustel batentzat arriskutsuenak diren horiek ez direlako, normalean, asko ibili ondasunak
biltzen. Horiei mesede gutxikoa zaie Estatua, besteekin alderatuta,
eta zergarik txikiena ere neurrigabekoa iruditu behar zaie, batez ere
eskuekin eginiko ezohiko lanaren bitartez ordaindu behar badute.
Erabat dirurik gabe biziz gero, Estatuak berak ere zalantzan izango
luke hari dirua eskatzea. Gizon aberatsa, berriz, konparazio bekaiztirik ez egitearren, bera aberasten duen erakundeari salduta dago beti.
Absolutuki hitz eginez, zenbat eta diru gehiago, orduan eta bertute
gutxiago. Dirua gizonaren eta haren gauzen artekaria baita, honek
eskuratzen ditu gauzok harentzat; eta ez dago bertute handirik dirua
eskuratzean. Diruak erantzun beharreko galdera asko isilarazten ditu,
eta, aldiz, galdera bakarra sortzen du, erantzuten zaila baina azalekoa: zertan gastatu? Honen bidez, gizonak oinarri morala galtzen
du. Bizitzeko aukerak murriztu egiten dira “erraztasunak” omen diren
horiek handitzen diren heinean. Gizon batek, behin aberastutakoan,
bere kulturaren alde egin dezakeen gauzarik hoberena da pobrea zenean zituen egitasmoak gauzatzen saiatzea. Jesu kristok Herodesen
aldekoei haien izaeraren araberako erantzuna eman zien: “Erakuts
iezadazue zerga-dirua”, esan zuen, eta batek, poltsikotik, txanpon
bat atera zuen; erabiltzen baduzue Zesarren irudia daukan txanpona,
hark balioztatu eta zirkulazioan jarritakoa, hau da, Estatuaren gizonak
bazarete eta Zesarren gobernuaren abantailez pozik baliatzen bazarete, orduan, berea den horretatik zer edo zer itzultzeko eskatzen dizuenean: “Itzul iezaiozue, beraz, Zesarri Zesarrenak direnak eta Jainkoari Jainkoarenak direnak”. Nori zer zegokion jakin gabe utzi zituen,
hasieran bezain ezjakin, haiek ez baitzuten jakin nahi.
Nire auzokide libreenekin solasean aritzen naizenean, aferaren
garrantziaz zein larritasunaz eta lasaitasun publikoari dioten begiruneaz diotena diotela, kontua da, azken batean, ezin dutela bizi egungo Gobernuaren babesik gabe, eta desobedituz gero, euren familiak
zein ondasunek jasango lituzketen ondorioen beldur direla. Nik, neure aldetik, ez nuke pentsatu nahi inoiz Estatuaren babesa ezinbestekoa zaidala. Zerga ordaintzeko eskatzen didanean, berriz, Estatuaren autoritateari muzin egiten badiot, laster asko bahitu eta alferrik
galduko ditu nire ondasunak eta ni zein nire seme-alabak etengabe
zigortuko gaitu horrela. Gogorra da hori. Gizon bati zintzoki eta aldi
berean eroso bizitzea ezinezkoa egiten dio honek. Ondasunak pilatzeak ez du, beraz, merezi izango, berriz ere, galduko baitira. Lekuren bat alokatu edo okupatu behar duzu eta uzta txiki bat besterik
ez hazi, eta hura berandu gabe jan. Zure baitan bizi behar duzu, eta
zeure ahalmenez, maukak beti jasota eta prest hasteko, eta zeregin
askorik gabe. Turkia batean ere badu gizon batek aberasterik, Turkiako
Gobernuaren meneko zintzoa bada beti. Konfuziok esan zuen: “Estatua arrazoiaren printzipioen arabera gobernatzen bada, miseria eta
pobrezia lotsagarriak dira; estatua ez bada arrazoiaren printzipioen
arabera gobernatzen, aberastasunak eta ohoreak dira lotsagarriak”15.
Ez: nire askatasuna galzorian dagoen urruneko hegoaldeko porturen
batetik Massachusettsen babesa eskatzen dudan arte edota sorlekuan,
15 Konfuzio, ‘Analektak’, VIII. liburua, XIII. atala.
etxaldea bakebidez eraikitzeari ekiten diodan bitartean, ordain dezaket Massachusettsi leialtasuna zein nire bizitza eta ondasunen gaineko eskubidea ukatzearen prezioa. Gutxiago kostatuko zait Estatuari
desobeditzearen zigorra jasotzea, obeditzea baino, zentzu guztietan.
Obeditzekotan, gutxiago balio dudala sentituko nuke.
Orain dela zenbait urte, Estatua etorri zitzaidan Elizaren izenean
eta apaiz bati laguntzeko diru kopuru bat ordaintzeko agindu zidan;
nire aita joaten zen haren peredikua entzutera, baina sekula ere ez
neu. “Ordain ezazu”, esan zidan Estatuak, “edo kartzelan giltzapetua
izango zara”. Uko egin nion ordaintzeari, baina, zoritxarrez, beste
norbait agertu zen nire ordez ordaintzeko prest. Ezin nuen ulertu zer
dela eta ordainarazi behar zaion maisuari apaiza laguntzeko eta ez,
berriz, apaizari maisua laguntzeko; ni ez bainintzen Estatuko maisua, haatik, borondateko harpidetzaz sostengatzen nuen neure burua.
Ezin nuen ulertu zer dela eta Lizeoak ezin zituen bere zergak luzatu,
eta Estatua eskaera babesteko izan, Elizak bezala. Dena den, eta zinegotziek eskatu zidatelako, baieztapen hau paperean jartzea onartu
nuen: “Idazki honen bitartez jakin dezatela guztiek, nik, Henry Thoreauk, ez dudala nahi inongo elkarteko kidetzat hartua izan, horretan
izena eman ez badut”. Udal idazkariari eman nion idazkia; eta hark
dauka gordeta. Eliza horren kidetzat hartua izan nahi ez dudanaren
jakinaren gainean jarririk, ez dit Estatuak, harez geroztik, halako eskaerarik egin, hartan, aurretik zuen ustea aintzat hartu behar zuela
adierazi bazidan ere. Nola izendatu jakin izan banu, izenik eman ez
nien elkarte guztietatik izena kendu beharko nukeen orduan, banan
bana, baina ez nekien zerrenda osoa non aurkitu.
Sei urteotan ez dut gizabanakoen gaineko zergarik16 ordaindu.
Hori dela eta, kartzelan sartu ninduten, behin, gau baterako. Metro erdi eta metro bat arteko harrizko paretei zein 30 zentimetroko
zur eta burdinazko ateari eta argia iragazten zuen burdinsareari so
nengoela, harritu egin ninduen erakunde haren zentzugabekeriak,
16 Poll Tax zergaz ari da egilea. XIX. mendera arte, herrialde askotan zerga zuzen mota arruntena
zen. Hiritar bakoitzak kopuru finkoa ordaindu behar zion estatuari, zenbat diru irabazten zuen kontuan hartu gabe.
zarratzeko haragi, odol eta hezurrak besterik ez banintz hartzen baininduen. Nire buruari galdetzen nion erabaki ote zuen hura zela ni
enplegatzeko modurik hoberena eta ez ote zitzaion sekula bururatu
nire zerbitzuez beste modu batean baliatzea. Ni eta nire hirikideen
artean harresi bat baldin bazegoen, beste bat bazutela ikusi nuen, igo
edota zeharkatzen zailagoa, haiek ni bezain libre izan aurretik. Ez
nintzen inoiz preso sentitu eta paretak harrizko eta mortairuzko alferrikako gastu itzela iruditu zitzaizkidan. Zerga ordaindu zuen hiritar
bakarra banintz legez sentitu nintzen. Ni nola tratatu ez zekiten, besterik gabe, eta heziketarik gabeko pertsonak bezala portatzen ziren.
Mehatxu zein hitz gozo bakoitzarekin huts egiten zuten, nire desiorik
handiena harresiaren bestaldean egotea zela uste baitzuten. Irribarrez
ikusi nuen atea ixteko nolako lanak hartzen zituzten eta nire gogoetak inongo baimen eta oztoporik gabe irten zitezkeela haien atzetik;
eta gogoetok ziren gauza arriskutsu bakarra. Ni heldu ezin nindutenez, nire gorputza zigortzea erabaki zuten; umeak bezalatsu, gorroto
duten lagunari aurre egin ezin diotenean, haren txakurraren aurka
jotzen dute. Estatua ergel xamarra zela ikusi nuen, bere zilarrezko
koilaratxoekin arduratuta dabilen neskazaharra bezain izuti, lagunak
eta etsaiak bereizi ezinik zebilela, eta gordetzen nion errespetu kondarra galdu nuen eta errukigarria egin zitzaidan.
Bistan denez, Estatuak, ez dio sekula nahita aurre egiten gizon
baten senari, intelektual zein moralari, baizik eta, soilik, haren gorputzari, haren zentzumenei. Estatua ez dago adimen edo zuzentasun
handiagoz horniturik. Bai, aldiz, indar Äsiko handiagoz. Ez nintzen
bortxatua izateko jaioa. Nire erara hartuko dut arnasa. Indartsuena
zein den ikusiko dugu. Zer nolako indarra du jendetzak? Soilik behar
nazakete nirea baino garaiago den lege baten esanetara daudenek.
Haiek bezalakoa bihurtzera behartzen naute. Noiztik behartzen ditu
jendetzak, bada, gizonak modu batean ala bestean bizitzera. Zer nolako bizimodua litzateke hori? “Dirua ala bizia” botatzen didan gobernu batekin topo egiterakoan, zer dela eta ibili beharko nintzateke
dirua emateko irrikan? Estu eta larri dabil hura, beharbada, eta noraezean. Nik ez daukat laguntzerik. Berak lagundu beharko dio bere
buruari, neuk egiten dudan bezala. Negarretan ibiltzeak ez du me45
rezi. Ni ez naiz gizartearen makina ongi ibiltzearen arduraduna. Ez
naiz ingeniariaren semea. Ezkurra eta gaztaina elkarren aldamenean
erortzen direnean, ez da bata ernatu gabe gelditzen besteari lekua
uztearren. Bakoitzak bere legeari jarraiki, ernatu, hazi eta ahal duen
bezain eder loratzen dira, bestea, beharbada, itzalpetu eta suntsitzen
duen arte. Landare batek ez badu bere izaeraren arabera bizitzerik,
hil egiten da; baita gizona ere.
Kartzelan igaro nuen gaua aski berria eta interesgarria izan zen. Sartu
nintzenean, presoak jakak erantzirik solasean ari ziren atarian, ilunabarreko giroaz gozatzen. Baina kartzelariak orduan, “tira mutilok,
ixteko ordua da”, esan zuen. Presoak sakabanatu ziren eta haien urratsen hotsa gela hutsetara itzultzen entzun nuen. Kartzelariak gelakidea aurkeztu zidan: “tipo jatorra eta azkarra” zela esan zuen. Atea itxi
zuenean, kapela zintzilikatzeko tokia erakutsi zidan, baita han moldatzeko modua ere. Hilean behin gelak karez margotzen zituzten.
Gurea, behintzat, ezin zuriagoa zen, altzariz apalena eta, ziurrenik,
hiriko gelarik txukunena. Nongoa nintzen eta nolatan giltzapetu ninduten jakin nahi zuen hark, noski. Kontatu nion, eta, nire txanda heldu zenean, nolatan kartzelatu zuten galdetu nion, gizon zintzoa zela
suposatzen bainuen eta, egun ere, hala zela uste dut. “Borda bat erretzea leporatu didate”, esan zidan, “baina nik ez dut halakorik egin”.
Argitu ahal izan nuenez, ziurrenera mozkorturik sartuko zen bordan
lotara, eta bertan pipa erretzen hasi..., eta horrela kiskaliko zen borda.
Gizon argia zela zioen jendeak, epaiketaren zain hiru hilabete inguru
pasata zituen han, eta beste horrenbeste itxaron beharko zuen. Eroso
eta zoriontsu samar zegoen, ordea, ostatua doan zeukalako eta ongi
artatzen zutela uste zuelako.
Leiho batean jarri zen eta ni bestean, eta kartzelan luze egonez gero,
zeregin nagusia leihotik begira egotea litzatekeela ikusi nuen. Berehala irakurri nituen han utzitako idazki guztiak, eta preso ohiek nondik
egin izan zuten ihes aztertu zuen, eta barrote bat non zerratu zuten,
eta gela hartan egondako hainbaten berri entzun nuen. Hemen ere,
historia eta istorioak bazirela aurkitu nuen, espetxearen harresietatik
at sekula igarotzen ez direnak. Hau da, ziurrenik, hiriko etxe bakaHonela zerbitzatzen du jende-multzoak estatua, ez gizonak legez, baizik
eta makina legez armada, kartzelariak, poliziak eta gainontzekoak
rra non bertsoak idazten diren, ondoren barnean ibiltzeko paperean,
baina sekula ez argitaratzeko. Bertsopaper luze bat erakutsi zidaten,
gazte batzuk jarritako koplak: ihesaldi batean harrapatu zituzten eta
bertsook abestuta hartzen zuten mendekua.
Ahal bezain beste kontakizun atera nizkion kartzela-kideari, berriz
ikusiko ez nuelakoan, baina, azkenean, nire ohea zein zen erakutsi
zidan, eta argia amatatzera joateko utzi ninduen.
Gaua han etzanda igarotzea herri urrun baten barrena bidaiatzea bezalakoa izan zen, sekula ikustea espero ez nuen moduko herrian. Hiriko
erlojuaren kanpaia ordura arte entzun gabe neukala iruditu zitzaidan,
ez eta kaleko gaueko zaratak ere; leihoak irekirik egin genuen lo, burdinsarearen barnealdean baitzeuden. Nire jaioterria Erdi Aroaren argitan
ikustea bezalakoa izan zen, gure Concord Rhin ibaia bihurtua, eta zaldun
zein gazteluak irudikatu nituen. Betiko hiritarren ahotsak ziren, ordea,
kaleetan aditzen nituenak. Aldameneko ostatuaren sukaldean egiten zein
esaten zenaren ikus-entzule nintzen, nahigabe, bai bizipen berri eta bitxia niretzat. Nire jaioterriaren hurbilagoko ikuspegia zen. Haren barne-barnean nengoen. Hango erakundeak ikusi gabe nituen ordura arte. Herriko erakunde berezietako bat da kartzela, eskualde-burua baita. Hango
biztanleak zertan ari ziren ulertzen hasi nintzen.
Goizean, ateko zulotik sartu zizkiguten gosariak, neurrian eginiko latorrizko ontzi karratu luzanga txikietan: barruan litro erdi txokolate,
ogi beltza eta burdinazko koilara bat. Ontziak bueltan eskatu zituztenean, sobratutako ogia itzultzekotan izan nintzen, inozo halako!
Lagunak hartu eta hura bazkarirako edo afarirako gorde behar nuela
esan zidan. Luze gabe, inguruko zelai batean segan aritzeko utzi zuten kanporatzen, egunero bezala, eguerdian itzultzeko. Agurra luzatu
zidan, ni berriz ikusiko ote ninduen zalantza zuela esanez.
Askatu nindutenean, norbait tartean sartu eta zerga ordaindu baitzuen, ez nuen egunerokoan aldaketa handirik sumatu, gazte sartu
eta buruzuri eta agure ateratzen denak ez bezala. Eta hala ere, nire
irudiko, aldaketa handia gertatua zen hirian, Estatuan eta herrialdean,
denbora hutsak sor dezakeena baino handiagoa. Are argiago ikusten
nuen bizilekutzat nuen Estatua. Inguratzen ninduen jendea, auzo on
edota adiskidetzat noraino nuen hartzerik ikusi nuen; haien adiskidetasuna jaiegunetarakoa soilik zela, zuzen jokatzeko asmo handirik
ez zutela; nigandik berezitutako arraza ziren, haien aurreiritziak eta
sineskeriak direla-eta, txinatarrak edo malaysiarrak bezala. Gizateriari
egiten dioten sakriÄziotan arriskurik ez dutela, ondasunentzat sikiera
ere; azken Änean, horren noble ez zirela, lapurrak egindakoa lapurrari egiten baitzioten eta arimak salbatzea espero zuten kanpora begirako keinu batzuen eta otoitz bakan batzuen bidez zein noizean behin
bide zuzen baina alferrikako batetik ibiltzearen bitartez. Auzoak gogor epaitzea izan daiteke hau, beharbada, uste baitut horietako asko
ez direla jabetu ere egin euren herrian kartzela bezalako erakunde
bat dutenaz.
Ohitura zen antzina gure hirian, zordun gizagaixoren bat kartzelatik
ateratzean, ezagunek hatzak gurutzatzea, espetxe leihoko burdinsarea
irudikatzen, eta hatzetatik zeharka begiratuta agurtzea: “ze mouz?”.
Nire herrikideek, ordea, ez ninduten horrela agurtu. Lehenbizi niri eta
gero elkarri begiratzen zioten, bidaia luze batetik bueltan banentor
bezala. Zapatariari konpontzeko utzitako oinetako baten bila nindoalarik atxilotu ninduten. Hurrengo goizean askatu nindutenean,
mandatua bukatzera abiatu nintzen, eta, konponduriko zapata jantzita, ahabiak biltzera joatekoa zen talde batekin elkartu nintzen; nire
gidaritzapean jartzeko irrikan ziren. Ordu erdi batean, zaldia azkar
prestatu baitzuten, ahabi-soro baten erdian ginen, geure mendixka altuenetako batean, hiritik hiru kilometrora. Estatua ikusterik ez zegoen
orduan inon.
Hauek dira Nire kartzelak, kontakizun osoa17.
Ez diot errepide-zerga ordaintzeari sekula uko egin, meneko txarra
bezain auzo ona izan nahi baitut. Eskolak sostengatzeko eta aberkideak hezteko dagokidana egiten ari naiz. Ez diot uko egiten zerga
ordaintzeari zerga-agiriko atal zehatz batengatik. Estatuari leialtasuna ukatu nahi diot, besterik gabe, eta harengandik aldendu eta zinez
libre bizi. Ez da nire ardura nire dolarra nora doan jarraitzea, jarrai17‘Le mie prigioni’ (1832) Silvio Pellicoren lanaren aipamen ironikoa. Pellico nazionalista italiarra
izan zen, Carbonari taldekoa, eta zortzi urte eman zituen espetxean. Haren kartzeletako memoriak
asko irakurri ziren 1840ko hamarkadan
tzerik ahal banu ere, harik eta inori tiro egiteko fusila edo gizona
erosten duen arte. Dolarra errugabea da, baina nire leialtasunaren
ondorioen jarraipena egitea bada nire ardura. Izan ere, lasai deklaratzen diot gerra Estatuari, nire erara, hura ahal dudan bezala erabiltzen
eta harengandik ahal adina abantaila ateratzen jarraituko badut ere,
halakoetan ohikoa denez.
Beste batzuek niri eskaturiko zerga ordaintzen badute, Estatua
maite dutelako, dagoeneko euren kasuan eginikoa berretsi besterik
ez dute egingo, edo hobeto esateko, Estatuak eskatu baino harago
lagunduko dute bidegabekeria. Zerga ordaintzen badute zergapeturiko gizabanakoarenganako kezka erratuak bultzatuta, haren ondasuna
salbatzeko, edota kartzelatzea saihesteko, alegia, hala egingo dute
ongi hausnartu ez dutelako sentimendu pribatuek ongizate publikoa
noraino kaltetzen duten.
Hona, beraz, nire jarrera gaur. Halakoetan ezin duzu erneegi ibili, ordea, nahikeriak edota jendearen iritziekiko begirune desegokiak
zeure ekinbidea baldintza ez dezaten. Ziurta ezazu zure buruarekin
eta unearekin bat datorrena egiten ari zarela soilik.
Batzuetan pentsatzen dut, hara! jende horrek asmo zuzenak ditu,
ezjakinak besterik ez dira; nola jokatu jakinez gero, zuzenago ibiliko
ziren. Orduan, zer dela eta bultzatu behar ditut nire auzoak ni tratatzera berez egingo ez luketen bezala? Berriz pentsatuz gero, ordea,
hori ez da arrazoia nik haiek bezala jokatzeko, ez eta bidea emateko
beste inork beste motako kalte handiago bat paira dezan. Berriro, zera
esaten diot, batzuetan, neure buruari: hainbat milioi gizonek, sutu
gabe, gaizkinahirik gabe, inongo sentipen pertsonalik gabe, txelin bakan batzuk eskatzen dizkizutenean, aukera eman gabe, euren konstituzioa dela-eta, eskaera atzera botatzeko edo aldatzeko eta zeure
aldetik aukerarik izan gabe beste milioika gizoni laguntza eskatzeko,
zer dela eta jarri beharko zenuke zeure burua indar basati ikaragarri
horren pean? Ez diezu horren setati kontra egiten hotzari eta goseari,
haizeei eta uhinei. Halako mila halabehar lasai asko onartzen dituzu.
Ez duzu zeure burua sutara botatzen. Beste indar hura, ordea, indar
basatia izateaz gain giza indarra ere badela iruditzen zait, eta uste
dut baditudala harremanak milioika gizon horiekin, eta beste milioi50
Lehenbizi gizonak eta
ondoren menekoak izan
beharko ginatekela uste dut
ka gizonekin ere, eta ez soilik piztiekin eta bizigabeko gauzekin eta,
horrexegatik, erreklamatzerik badagoela iruditzen zait, lehen-lehenik
eta berehala haiek euren Sortzaileari, eta bigarrenik euren buruei. Burua apropos botatzen badut sutara, ordea, suari edo suaren sortzaileari erreklamatzerik ez dudala iruditzen zait, eta neu naiz errudun
bakarra. Nire burua konbentzitzerik banu eskubidea dudala gizonen
egungo izaerarekin pozik izateko eta haiek horren arabera tratatzeko eta ez, hainbat alorretan, haiekiko eta neure buruarekiko ditudan
nahia eta itxaropenen arabera, orduan, musulman eta fatalista prestuak legez, egoerarekin kontentatzen saiatu eta jainkoaren nahia dela
esan beharko nuke. Beste ezeren gainetik, indarkeria horri edo indar
You have read 1 text from Basque literature.