Burdinen Arteko Herria - 08

  horman kontra ginen bitartean, zuzen zuzenean tinbrea joka aritu zen funtzionarioarengana jo, eta
  baldeko ura bere gainean hustu zuen. Funtzionarioak korrika ihes egin zuen. Zerbitzuburua etorri,
  eta, ura bota zuen kidea ziegan itxita izan zuten hainbat egunetan. Besteok ere hura ikustean
  gustora aski esnatu ginen.
  
  Yeseríaseko patioan egindako azken argazkietako bat. Besteen artean, Koro Egibar, Mertxe
  Gonzalez, Rosa Jimeno, Arantza Karrera, Paula Oteiza eta Itziar Galardi ikus daitezke 1984ko
  irudi honetan.
  
  93
  Euskal Preso Politikoen Kolektiboaren historia
  
  94
  
  Carabancheleko kartzelan ospitaleko hegal bat indartu eta egokitu zuten euskal preso politiko
  emakumezkoak bertan ixteko. Kakabantxel goitizenez ezagun bihurtu zen kartela zahar-berri
  honetan jorratu zuen gobernu sozialistak emakume militante presoak suntsitzeko bere enegarren
  taktika. Gaitzetik gaitzera, txarrera jo zuen errealitateak, orduko lekukoak izan ziren presoek
  oroitarazten duten bezala:
  Hilabeteak generamatzan kartzelarien ahotik entzuten Carabanchelgo espetxe eremuan emakume
  preso politikoentzat modulu bat egokitzen ari zirela. Halaxe izan zen, 1985ko azaroan izugarrizko
  polizi pilokin helikopteroa ere goitik kontrolatzen zigularik, trasladatuak izan ginen guztiak.
  Momentu hartan berrogei bat emakume, bakoitza bere ekipaje eta espetxean eduki genezakeen
  ondasun apalekin: liburuak, diskoak, irratiak, horniloak, …baita gurekin bizi zen katua ere. Gauza txikia bada ere, bereziki gogoratzen dut katua zaintzen zuen kideak nolako mimoarekin prestatu zuen
  kartoizko kutxa, katua bertan sartu eta ezkutuan eraman ahal izateko, animaliak espetxean edukitzea debekatua baitzegoen.
  Trasladatuak izango gineneko zurrumurrua zabaltzen hasi zenean, nolabaiteko ezin egona, jakin
  nahia, kezka sortu zen gugan, aldaketa horrek zer suposa zezakeen hausnartzen hasi ginen.
  Azpiegiturari zegokienez, kontuan izanik obrak eta txukuntzen ari zirela Yeseriaseko espetxea baino
  askoz ere baldintza egokiagoak beteko zituela pentsatu genuen, aldiz barneko erregimenari zegokionez arau zorrotzak, gogorragoak izango zirelakoaren susmoak genituen, ordurako trasladatuak
  izan baitziren beste espetxetan zeuden kideak.
  
  Carabanchelgo patioan euskal preso politikoek egindako talde argazki bikaina.
  Argazkia, 1986ko udarakoa da.
  
  Heldu ginen ba Carabanchelera. Binaka sartu gintuzten harrerako gelara, ekipajea eta tramankulu
  guztiak alde batera utzi (oinarrizko gauzak bakarrik har genezakeen) eta gutako bakoitza derrigorrezko kontrolpetik pasa ondoren, binakako ziren ziegetan banaka sartu gintuzten. Lehenengo egun
  
  Burnien arteko herria
  
  IV. Euskal preso politikoen historia
  Hirugarren epealdia 1984-1986
  
  hura ziegan pasa genuen, bertan bazkaldu, afaldu, eta leihotik leihora oihuka, aldamenean
  geneukan kideekin espetxeak sortu zizkigun lehengo inpresioak, sentsazioak konpartitzen pasa
  genuen. Barne erregimena zorrotzagoa izango zelaren lehenengo susmoa hurrengo goizean
  baieztatu genuen. Ziegatik banaka eta bi kartzelero atzean genituela jaitsi arazi gintuzten
  gosaltzera, jan gelara, han giltzapean uzten gintuztelarik. Ikustekoa zen zer harridura eta osti
  txarreko aurpegiekin heltzen ginen. Iruzkin guztiak ildo berdinekoak ziren: "horrelako jarrera
  militarizatuak onartu ezinak dira, errotik moztu behar ditugu, zer edozer egin behar dugu..."
  Bero-bero geunden. Poliki-poliki euskal preso politiko guztiak elkartu ginen zegokigun jan gelan,
  GRAPOkoak beste batean.
  
  Bertara iritsita, bizi balidintzen okertze nabarmenaren aurrean zer egin eta nola erantzun burubelarri hausnartu zuten kideek:
  
  w
  
  w
  
  Gosaltzeko unetxo hura, bat bateko batzar bilakatu zen, isildu gabe aritu ginen baina ez genuen
  ezer zehatzik erabaki , finean ailegatu berriak ginen eta ze erregimena ezarri nahi ziguten ikusteko,
  egun batzuk itxarotea egokia zela iruditu zitzaigun. Hiru egun pasa genituen ziegatik atera gabe,
  eta ziklo gogor berri bati aurre egiteko prestatu ginen. Denborarekin oker ez ginela deskubritu
  genuen.
  
  Joseba Asensio Artaraz
  Indautxukoa zen Kirruli, bilbotar petoa, eta Herrerako 3. moduloan zegoen preso. Igande goiz
  batean Joseba Asensio Artaraz, Kirruli, ez zen ohetik jaiki. Zerraldo aurkitu zuten polizien aurrean
  ziztu bizian korritzeagatik olinpiko ezizena merezi izan zuen burkidea.
  
  Joseba hil zuen gaitza lehen munduan ia erradikatua
  dagoen tuberkosia izan zen.
  
  Erdi Aroko presondegietan legez,
  utzikeriak eta sarraski gogoak hil zuten
  Kirruli. Herrerako x-izpien makina matxuratuta zegoen beti, eta oinazea
  zuela esanez berarengana joan
  zenean, xarabe bat errezetatu zion
  espetxeko medikuak, nahiz eta denbora luzea zeraman bularreko minarekin.
  Bronkitisa diagnostikatu zitzaion,
  baina autopsia egiterakoan birika bat
  guztiz atrofikoa zegoela ikusi zuten.
  Beste era batean esanda, Nuria
  
  95
  Euskal Preso Politikoen Kolektiboaren historia
  
  96
  
  Castro de Pedro sendagileak ez zuen ezer susmagarririk antzeman, Josebaren koadro medikoa
  tuberkolosiak eragindako infekzio septiko larria izan arren.
  Egun bereko arratsaldean kartzela hartako lagun guztiak, taldeka, azken agurra egitera joan
  ziren haren gorpua jarri zuten korridorera. Olinpiko hankaluzea biriketako gutxiegitasunez hil zen
  azkenik, sei urte bakardadez, gosez eta xarabez hiltzen eman ondoren. Josef Mengele bezalaxe,
  Nuria Castro eta bere lankide medikuak ez ziren beren kasa ziharduten sendagile autistak eta
  sakailatzaileak. Erantzukizunak estatuaren ingurumenetik bilatu behar da, bi estatuen espetxe
  politika kriminalak heriotza baitu helburu. Damutu ala heriotza esan da askotan. Eta ez da kontsigna hutsa.
  Abokatuen ahaleginari esker, auzipetua suertatu zen Herrerako medikua, eta hiru urte beranduago
  Ciudad Realeko auzitegian absolbitu zuten Nuria Castro. Ebazpenak zirrikitu bat utzi zuen
  demanda zibilerako, lotsagarritzat jo baitzuen horrenbeste presoentzako x-izpien aparaturik ez
  egotea Herreran, baina ardura kontuetan Estatua ente abstraktua da, eta erantzule gisako zigorrik
  ez da ezartzen kaltetuak euskal preso politikoak direnetan.
  Askatasuna ukatzen duen eremua nekez
  izan daiteke osasungarri edonorentzat.
  Horratik, kartzelak bere baitan dauka
  gaixotasuna: bai askatasun eza berez
  delako gaitza eta baita espetxearen
  bizi baldintzek luzarora gaitz zehatzak
  eragiten dituztelako ere. Hori espetxeak
  presoari eskaini diezaiokeen arretarik
  txukunena eskainita ere. Gurean, hori ere
  ez. Espainiar eta Frantziar estatuko espetxeetako egoera arreta egoki horreKartzelak bere baitan dauka gaixotasuna:
  tatik oso urruti dago. Espainiako espetxe
  erreintsrtzioa aldarrikatuz, hil egiten du.
  askok ez du presoari beharrezko aditasuna eskaintzeko bitartekorik, ez humanorik ezta materialik ere. Areago, arreta ez jartzeko erabakia,
  erabaki politikoa, espetxe politika ankerraren atala baino ez da. Hurrengo urteak trajikoak izan ziren
  EPPKrentzat, eta larrutik ordaindu zuen bere koherentzia.
  
  w
  
  w
  
  Damutze politikaren hanka laburrek, bestalde, eszenatoki trakets eta karkaila ahalbideratu zuten.
  Milaka preso zein iheslarirentzat burnizko uztarriari distira atera bitartean, beren burua erreintsertatuta agertzen nahi zuten gutxiei, ordea, alfonbra gorria luzatu zieten. Estatuaren eskuzabaltasuna, ohi bezala, konturako dibidendua zen.
  
  Burnien arteko herria
  
  IV. Euskal preso politikoen historia
  Hirugarren epealdia 1984-1986
  
  Damuketaren labirintoa inguratzen
  Dolores Gonzalez Katarain, Yoyes, handitasun politiko larria izan zuen damutze estrategiaren
  peoia izan zen. Berariaz edo, agian, gobernuak zein bere inguruak ibilkatua, ezker abertzalea,
  euskal preso eta iheslarien kolektiboak edo ETA bera ahultzeko eskaini zuen bere burua, inoiz
  izan zuen itzalak bere jardunbidea justifikatu eta, bide batez, hauspotuko zuelakoan. Poli-milien
  baratza laiaturik, milien eremura ekarri nahi izan zuten damuketaren filosofia. Arbuio orokorra
  jaso zuten arren, xake-taula hartan Yoyes alfil koalifikatu gisara jokatzeari ekin zion osterantzean,
  Mexikotik etorri eta, barne ministerioarekin negoziatuta, Hego Euskal Herrira itzuli zenean.
  ETAk hil zuen Ordizian, 1986ko irailaren 10ean. Agiri batean "espainiar sozialdemokraziaren
  estrategia errepresiboaren kolaboratzaile politikotzat" jo zuen bere kide ohia. Askapen prozesuari
  bizkarra eman eta traizio egitea egotzita, mingarria bezain beharrezkotzat eman zuen haren
  kontrako ekintza burutzea. Nolanahi ere, oihartzun eta inarrospen handia eragin zuen ekintza
  hura medio, damutze estrategiaren bigarren fasea etena geratu zen. Errotik etena. Joku zikin hartan sartu ez zen EPPKk ere bere iritzia plazaratu zuen ondorengo asteetan, Zutabe agerkariaren
  44. zenbakian:
  Gure borrokak norberaren bolondrezko nahian dauka oinarri, jakina, bakoitzak duen aukera, gogoa
  edota indarraren arabera. Halaber, nahi dugunean aldentzen gara, baina bazterrean geratzeak ez
  du esan nahi bandoz aldatu, salatari gisa jardun edo etsaiarekin kolaboratzea zilegia denik. Albo
  batera geratzeak borrokan jarraitu nahi duenari bide ematea esan nahi du, besterik ez.
  Zentzu honetan, Yoyesen kasua nahiko adierazgarria da. Iparraldeko egoera eta iheslarien
  bizimodua inoiz ezagutu den gogorrena den honetan, atxiloketak, deportazioak, entregak,
  extradizioak eta GALen jazarpena pairatzen dituzten garai berean, kritikak eta gaizkiak entzun
  gabe Mexikon nahiko lasai bizitzen zen Yoyes Barrionuevok eskainitako kolaborazio markoa onetsi
  zuen. Beraren eta haren kide ohien egoeraren arteko kontrasteak ezin argiago frogatzen du hartu
  zuen erabakiaren larritasuna eta espainiar gobernuaren jokabide errepresioboarekin lerrokatzea. Ez
  da bakarrik konponbide orokorra ahaztuta bere irtenbide pertsonala bilatu zuela; inoiz baino
  larriagoa den iheslarien egoerarekiko mespretxua ere bada.
  
  w
  
  w
  
  Yoyesen heriotza izan zen, nolabait esateko, 1983an PSOEk eta PNVk hitzartu zuten damutze
  estrategia hondoratu zuen gertakaria. Zen Plana-k eta Adituen Txostena-k aholkatzen zuten bideak
  ez zuen jadanik inora eramaten.
  
  97
  Euskal Preso Politikoen Kolektiboaren historia
  
  98
  
  Herrerarako martxak
  
  "Urte osorako animo-biltegia betetzeko adina indarra ematen zigun ekimena izaten zen
  Herreraraino joatearena". Holaxe definitzen zuten martxa urtero bertaratzen ohi ziren amnistiaren
  aldeko mugimenduaren bi kidek.
  1984ko txapeo luzearen amaierarekin batera antolatu zen estreinakoz, eta orduz geroztik, gero eta
  parte hartze handiagoarekin, urtero urtero egin zen ekimen politiko hura euskal preso politikoen
  Kolektiboarekiko elkartasuna bideratzeko modu ikusgarriena izan zen dudarik gabe.
  
  1986 martxan Herrerako euskal preso politikoek erakutsitako pankarta.
  
  Luze eta zabal, asko eta oro har oso ondo idatzi eta hitz egin da Herrerako Martxari buruz.
  Azken batean, herri mugimenduak sustatutako mobilizazio erraldoi eta parte hartzailea izanik,
  sektore ezberdinetako subjektu ugari hurbildu ziren: musikariak, idazleak, sindikalistak, elkartasun
  komiteak, nazioarteko delegazioak,... Makina bat artikulu idatzi dira, ehunka minutu grabatu dira,
  emozio neurrigabeak isuri dira espetxe ondoan edo guardia zibiliek kordoia ezarri eta pasatzen
  ez uzteko aukeratutako soro eta zelaietan.
  Presoon sentipenak, ordea, ez dira horren zabalduak izan. Horien tamaina hartzeko, arrapaldan
  eta elkarren segidan batzuk idazteak ez du, ziurrenik, Kolektibo osoarenak laburbilduko, baina
  prisma koloretsua osatuko dugulakoan gaude.
  
  Burnien arteko herria
  
  IV. Euskal preso politikoen historia
  Hirugarren epealdia 1984-1986
  
  Sentipen bereziak sortarazten zigun. Egun berezia izaten zen. Bezperan nekez egingo genuen
  lo eta urduritasuna somatzen zen. Zenbat autobus, herri bakoitzetatik zenbat; ea Herrerako
  aurreko aldea irixtea lortuko ote zuten galderak eta zalantzak borborka pilatzen zitzaizkigun.
  Egun horretan, lagun gutxi batzuk beraien ziegan geratzen ziren. Izan ere, gutxi batzuk soilik
  zuten pribilejioa beraien lehiotik kanpora begira edukitzearena. Gainontzeko ziegako lehiotik,
  soilik edo barneko patiora begira zeuden edo eta, aurrez aurreko horma izango zuten ikusmiran.
  Ikurrinak jartzen genituen leihoetan.
  Goiz partea oso zirraragarria izaten zen. Egun osoa irratia entzuten pasatzen genuen eta irrikitan
  egoten ginen egun osoan zehar. Egun horretarako hamaikatako berezia prestatzeaz gain mahai
  gehienetan aste osoko garagardoak gordeta izango genuen. Egunak merezi zuen moduan ospatu
  ahal izateko.
  Mahai bakoitza izango zuen beren erara prestatutako menu berezia. Ziurrenik, gehienak bakailaoa
  izango genuen. Izan ere, etxekoak sartzen zizkiguten janarien artean bakailaoa zelako sartzea
  baimentzen ziguten janari bakarrenetakoa.
  Komuna moduan funzionatzen genuen eta kanpotik sartzen zizkiguten paketeak denontzakoak ziren.
  Urte batean kanpoan jarri zuten irrati bat entzutera iritsi ginen eta hunkigarria izan zen kanpoan
  zegoen jendearen animoak eta entzutea.
  Egoera benetan berezia sortzen zen. Urteak pasa badira ere orduz geroztik, bertan egondakoari
  
  99
  Euskal Preso Politikoen Kolektiboaren historia
  
  100
  
  nekez ahaztuko zaizkio honelako egun gogoangarriak. Preso dagoenak babes politikoa behar
  badu ere, are eta gehiago behar izaten du babes afektiboa. Eta honelako egun batekin, bi behar
  horiek batu egiten zirela esango nuke.
  Hiru alditan lortu zuten gure herritik joandako milaka pertsonak gure ingurura iristea. Gaztela
  Mantxako mutur koxkor batean geunden eta gezurra badirudi ere, Bonoren lurraldean, bera ere
  ohartu gabe erabat irabazia genuen lur mutur hura. Oso txikia eta presondegi barruan, baina
  zenbat indarra zegoen hormaz barru aldeko lau modulo haietan!
  
  Karlos Ioldi
  
  Oso era hunkigarrian; festa gisa. Belarriak erne egoten ginen denak, etxafuegoen zaratak entzuteko zain, eta behin martxalarien presentzia ziurtatuz gero, patioan edo ziegako leihoetan egoten
  ginen, kanpoko kanta, oihu eta zalaparta entzuten. Hunkigarria zen oso jakitea hainbeste jende hurbildua zela Herreraraino elkartasuna adierazteko...
  
  Fernando Arburua
  Orduan sinestezina iruditzen zitzaigun senide eta lagunak, bisitarik egiterik ez zutela izango jakinda
  ere, asteburuetan kartzela aurrean egiten zituzten elkarretaratzeek hartu zuten tamaina. Niri oraindik
  sinestezina iruditzen zait Euskal Herritik ehunka kilometrotara hamar mila lagun biltzea, elkartasunak
  har dezakeen tamainaren erakusgarri.
  
  Xabier Izaga
  
  Burnien arteko herria
  
  IV. Euskal preso politikoen historia
  Hirugarren epealdia 1984-1986
  
  Herrerako martxak "komunikazio" borrokaldi horretan hasi ziren, bertara bisita egin ezinik ere joaten
  ziren familiarrak, eta han ibiltzen ziren batzuk leihotik oihuka... gero martxak antolatzen joan ziren, eta
  amnistiaren aldeko mugimenduaren mugarri ere bilakatu ziren.
  Kartzelan borrokan zaudenean, eta batez ere txarto bazagoz, edo bakarrik, horrelako gauzak oso
  hunkigarriak dira. Pentsatzen jarrita Herrerako martxak barruan egunero genuen giroan bizitzen
  genituela esan dezaket. Hasiera etxekoak hara kanpora han gurekin zeudela esatera joaten
  zirenean, bere neurria zeukan burruka hartan, hau etorri da, besteak hori esan du eta horrelako
  zerbait zen. Gero martxak antolatu eta gure burrukari laguntzeko autobusak antolatzen hasi
  zirenean, ba, aurrera ari ginela eta buelta emango geniola espetxeko araudiari. Eta martxa handiak
  egin zirenean, han, emozio uholdea zen, denetan parte hartzeko gogoa, eta aurrean edozer izanda
  ere aurrera egingo genuelako euforia bat. Kartzela horrela bizitzen da, taldean, kolektibo baten
  barruan. Gero ziegara joan eta zeure baitan bildurik nik sentimendu uholde modura bizitzen nituela
  esan dezaket, haraino joaten zen jende hura guztiak dena merezi zuela pentsatzeak, kartzelako
  ziega baten iluntasunean...
  Mitxel Sarasketa
  
  EPPKren meritua da, eta ez makala, oso urte gutxitan kartzela barruko estatuaren estrategia kareletik bota izana. Izan ere, Herrerara eramaterakoan, kartzela frontean borroka erreferentzialtasuna
  itzaltzeko behin-betiko txertoa topatu zuela uste osoa baitzuen Felipe Gonzalezen gobernuak.
  Arlo instituzionalean PNVkin elkar ulerturik, tortura, gerra zikina eta hiltzera tiro egiteko kontsignak
  eta estalpen ofiziala bermatzean, jadanik preso ziren militanteen soslai politiko eta kolektiboa
  suntsitzeko plangintzak osatzen zuen izuikararen mosaikoa.
  
  101
  Euskal Preso Politikoen Kolektiboaren historia
  
  102
  
  Alta, errepresio gordina pairatuta ere, Kolektiboak kolpea enkajatu eta mila bider gogorrago
  itzuli zuela esan daiteke, damuketaren eskaintzari egindako arbuio sendoa barne. "Ezin genuen
  imajinatu -hausnartzen du borroka hartan protagonsita izan zen preso politiko ohi batek-, txapeoa
  amaiturik berriro patiora jaitsi ginen goiz hartan, zer nolako zaplastekoa ematen ari gintzaizkion
  estatuari. Ikuspegi laburrez antzeman genuen garaipena, baina, denborak erakutsi duen legez,
  Herrerako gudua irabazteak lurperatu zuen betiko gure borondatea asimilatzeko eta gure izaera
  politikoa urtzeko nahikeria".
  
  w
  
  w
  
  Fase hartan, borrokamolde berriak, besteak beste, txapeo mugagabea eta gerra psikolojikoa,
  ohiko erresistentzia dinamikarekin uztartu ziren, beti ere sen kolektiboa eta parte hartze politikoa
  jardunbidearen ardatz egikarituta. Gobernuak ikasgai garrantzitsu bat barneratu behar izan
  zuen: EPPK suntsituezina zela, eta handik aurrera zolitasun bereziaz estutu beharko lukeela etekinik
  atera nahiz izanez gero. Etorriko ziren azti berriak, jakina.
  
  Burnien arteko herria
  
  IV. Euskal preso politikoen historia
  Hirugarren epealdia 1984-1986
  
  103
  Euskal Preso Politikoen Kolektiboaren historia
  
  Laugarren epealdia
  
  1986-1989
  
  Sakabanaketa
  ala
  heriotza
  Enrique Mújica Herzog,
  
  Justizia ministroa 1988tik 1991ra.
  
  IV. Euskal preso politikoen historia
  Laugarren epealdia 1986-1989
  
  Galtzaile txarraren jitea
  
  Egun sailburu autonomikoa dugun Azkarraga eta Ardanza lehendakari ohia bezalakoak sakabanaketa eta isolamendu politikaren asmatzaileak eta babesle sutsuak izan ziren: "Mantener a
  los presos de ETA lejos del entorno y presión etarra para contribuir a su reinserción" errepikatzen
  zuten behin eta berriz. Hortxe daude hemerotekak. Hitz ponpoxo eta "humanista" horien atzean,
  gordeka, hizpide eta asmo zeken bakarra zegoen: "Damuketa ala hil", espainiar agintariek sustatu
  duten espetxe politikaren zuntza eta lelo-arima, hain zuzen ere.
  Gainera, harroxkoen adierazpeneetatik beti zer edo zer azpimagarri dagoenez, Ardanza jelkide
  emeritoak ezin ozenago esan zuen duela hiru urte, "PSOEk guk animatuta jarri zuen indarrean
  sakabanaketa politika". Ajuria-Eneako itunean egosturiko beste hitzarmen mota izanik, PNVk
  kolaboratzaile ez ezik, bultzagile porrokatu gisa ere jardun zuen EPPKren kontrako lan eta afanetan,
  Múgicak berak publikoki onartu zuen bezala. Irakur dezagun 1992ko martxoan ARGIA aldizkarian
  egin zioten frogagiri gisako elkarrizketa hau:
  Enrique Mujika Herzogek bultzatu zituen transizio garaian PSOEren eta EAJren arteko
  harremanak. Zer dira hainbat gairen inguruan gaur egun dauden borrokaldiak?
  Galdera:
  
  Erantzuna: Borrokaldi horiek kezkatzekoak diren arren hoztasunez eta urruntasunez erreparatu
  behar zaie, bestela ezin dira gauzak hehar bezala baloratu. Oinarria jarria dago: sozialisten eta
  jelkideen arteko kooperazioa. Hori da, hain zuzen ere, urruntasunez begiratzeko aukera ematen
  duen ardatza. Behin oinarria finkatuta. gainerako guztia logikoa da. Gobernu koalizioetan normala
  da alderdi bakoitzak bere ikuspegia izatea. Baina ulerkera pluralek ez dute koalizioaren
  plateamendua baldintzatzen. Sozioek ondo dakite elkarri laguntzea beharrezkoa dela.
  
  Eta lankidetza horretan elkar babestea garrantzitsua denez, ministro sozialistak ez zuen zalantzarik
  utzi nahi presoen kontra jelkideen aldetik izan zuten laguntzari dagokionez.
  Justizia ministroa zinenekoa da euskal preso politikoen sakabanaketa. Ez al du politika
  honek amaierarik izango?, koste humano haundiak ditu.
  
  Galdera:
  
  Oso elementu inportantea izan da terrorismoaren kontrako borrokan. Kontuan izan
  sakabanaketa indarrean jarri genuenean, gehienak kontra jarri zitzaizkizula. Gaur egun ez du inork
  kritikatzen. Ardanza lehendakariak berak ere esana du Gobernu espainiarrak erabateko
  legitimitatea duela horretarako. Presoak bi zentrotan bilduta zeuden bitartean, elementurik
  gogorrenek zuzentzen zuten kolektibo osoaren norabidea. Sakabanaketaren ondoren, egoera
  horretatik irten eta gizartean integratu nahiaren aldeko bozak agertu dira, irtenbiderik ez dutela ikusi
  dutelako, delitoetara bultzatu zituen ametsa betezina dela konturatu direlako.
  Erantzuna:
  
  107
  Euskal Preso Politikoen Kolektiboaren historia
  
  108
  
  1986. urtean, bestaldetik, Kolektiboko kideak oso konszienteak ziren gero hurbilaz. Sarraskirako
  diseinaturiko espetxeak eta kartzela politikaren porrotak saikera berriak iragartzen zituen-eta.
  Aspalditik komentatzen zuten hurrengo urratsa Kolektiboa barreiatzearena izango litzatekeela,
  egunetik egunera hartzen zuen pisu eta eragin politikoak estura handitan jartzen baitzuen
  gobernuaren asmoa. Errepresioaren efektuak, ezker abertzalea pitzatu beharrean, biderkatzen
  zuen euskal preso politikoen errerefentzialtasuna eta bistan uzten zuen eskubideen ukazioa.
  Gaitza baino, erremedioa txarragoa.
  Izan ere, morroilopean mantentzen zituzten 447
  euskaldun horien eragite ahalmena gorantza
  zihoan nabarmen. Sei urte lehenago Iñaki Pikabearekin gertatu bezala, Karlos Ioldi preso ataundarra
  Gasteizko legebiltzarrerako parlamentaria izan zen
  hautatua azaroko bozketan, eta 1987ko hasieran
  lehendakarigai aurkeztu zuen Herri Batasunak.
  Atril hartatik Ioldik egin zuen diskurtsoak aho zabalik utzi zuen Euskal Herria, sarri entzuten ziren beste
  diskurtso nahasi eta iluna egin beharrean, gardentasunez aletu baitzituen abagunearen gakoak.
  Berba erraza eta argia, beraz, Kolektibo- aren nortasun politikoa sendotzeko eta estatu kartzelaria
  bere tokian uzteko. Pasarte batzuk, zinez ahaztu
  ezinezkoak izan ziren kartzela barrutik entzun
  zutenentzat:
  Ni neroni, Herrerako kartzelatik nator, eta han hainbat lagunek sufritzen dugun zapalkuntza
  etengabea da, eta hauxe du helburua: damutze bidea onartzera bultzatzea, edota errepresioa eta
  isolamendua bitarteko, pertsona ezereztatzea, desueztea.
  Demokrazia delako honen kontraesanik nagusiena pertsoan birrintzeko eraiki diren kartzela hauen
  harresiez barrundik dago. Itxitura horietan, izan ere, preso euskaldunok ez dugu etsitzen eta burrukan
  aurrera segitzen dugu, gero eta indar handiagoz laguntzen diguten herri sektoreen bultzadarekin.
  Damuketa eta Espainiaren batasuna aldarrikatzen eta defendatzen duten apostoluek ez daukate zer
  eginik, porrot eginda dabiltza eta.
  
  Ukazezina zen: euskal preso politikoak ahuldu eta damutze bidetik eramatea helburu izanik,
  indartuta eta inoiz baino batuagoa agertzen zen behin eta berriro baldintzarik kaskarrenetan
  preso zeukaten gizon-emakumezkoen jendetalde hura.
  Mendekuaren hozkadek, berriz, ez zuten etenik izan, eta presoen haragitan modu lazgarrian
  zuten isla. Hala, Josu Retolaza Loidi eibartarra izan zen heriotz zerrendan tokia hartu zuen hiru-
  
  Burnien arteko herria
  
  IV. Euskal preso politikoen historia
  Laugarren epealdia 1986-1989
  
  garren euskal preso politikoa. Dena hasi zen pinporta batekin; pinporta txoro batekin. Kolorez
  eta tamainaz aldatu eta aldatu, medikuarenera joatea erabaki zuen. Ohiko axolagabekeriaz
  artatua, garrantzirik gabeko kontua zela esan eta, hala!, patiora bueltan. Onera egin ez eta,
  gogo barik, biposia bat egiteko bidali zuten ospitalera, baina emaitzak galdu egin zituzten.
  Hilabeteak joan hilbeteak etorri, azkenean azaleko minbizia zuela esan zioten 1985eko irailean.
  Minbizia, horren aurreratua, non edozein tratamenduk ezer gutxirako balioko zuen.
  Urtebete beranduago askatu zuten,
  1986ko urrian, baina sendatzeko ahaleginek ez zuten fruituik izan, garatxo
  izanik hasi zuen gaixotasunak ez baitzuen itzulbiderik. Azkenik, Deban hil
  zen, itsaso ondoan, maiatzako eguzki
  izpi epelei diosala eginez. Rosa Luxemburgek, kartzelatik idatzitako gutun
  batean herioarekin hitzordua finkatzeko tokiaz mintzo egin zuenean, Josuren
  azken burrukaz ari zela zirudien.
  Josu Retolaza minbiziak jota eta, batez ere, medikuen
  utzikeriagatik hil zen.
  
  ". .azken finean askoz hobeto aurkitzen naiz jardin baten txokoan, Alderdiko kongresu batean baino,
  hau zuri esan diezazuket zuk sentimendu hauek ez bait dituzu sozialismoaren saltze bat bezala
  hartuko, hala ere nik nere tokian hiltzea espero dut, karriketako burruketan edo espetxean".
  
  Borrokan bizi, borrokan hil. Eta halere, Herrera, Meco eta Carabanchego eztabaidak ez ziren
  ezinegonaren zordunak. Aitzitik, Kolektiboa eraiki, aberastu, sendotu eta politikoki aktibo bilakatzeko eginahalak ardazten zuten euskal preso politikoen eginkizuna.
  GALen garaia atzean uzti eta gero, bata bestearen segidan etorri ziren ihesaldien kontrako sarekadak. Frantziar gobernuak onartu zuen PSOEk jarritako salneurria, eta gerra zikina lozorroan
  uztearen truke, kanporaketak eta urgentziazko prozeduraz egindako entregak ugaldu ziren.
  Hamarka militantea atxilo hartu, entregatu eta espainiar poliziak torturatu ondoren, banan banan
  kartzelaratzen hasi ziren. Modu horretan, iheslarien artean jada nahiko asumituta zegoen miliki-ekin
  bategitea zabaldu zen EPPKren baitara.
  Urte luzetan beren gutunak, bisitak eta, ziurrenik, patioko elkarrizketak ere arreta handiz entzuten
  emanda, Madrilgo espetxe agintariek ondo asko ezagutzen zuten presoen unibertso hertsia.
  Nor zen nor, nolatan pentsatzen zuen bakoitzak eta zeintzuk ziren norberaren indar eta ahulguneak. Zeregin horretan, berriz ere, jelkideen laguntza izan zuen PSOEk, Torrontegi jauna eta
  
  109
  Euskal Preso Politikoen Kolektiboaren historia
  
  110
  
  Gorka Agirreren kontaktuak zirela medio, pertsonalizatu zuten-eta espetxe errepresioaren objektua.
  Izan ere, hainbat preso eta beren senideengana jo zuten, banakako egoerak konpontzeko, edo
  samurtzeko bederen, prest zeudela esanez. Aldi berean, Espetxeetako Zuzendaritzarekin elkarlanean, ustez gogorrak edota bigunak zirenen arteko sailkapen bereizgarriak eginez hartu
  zuten denbora, epe ertainean errepresiorako argudioak izango liratekeela jakinda. Koiuntura
  hagitz garrantzitsua zetorrelakoan, gobernuak eta bere aliatuak oinak bermatu nahi zituzten,
  espetxe frontean kolpatzen jarraitu ahal izateko.
  
  1987an, Paueko ihes entzutetsua antolatu zuen IK-ek, eta Gabi Mouesca eta Maddi Hegi
  askatu zituen. IKko kideek lan handia egin zuten ekintza hura prestatzeko. "Didier
  Komandoak" poliziaz mozorroturik presondegian sartu eta Gabi zein Maddi kartzelaz aldatzera zetozela sinestarazi zituen zaindariak, beraiekin espetxeko zuzendaria atxemanda
  zeramatelarik. Ihesaldia arrakastatsua izan zen oso, baina urte bereko ekainaren 21an Maddi
  hil zen Miarritzen. Poliziak berriro atxilotu ondoren, kotxe batean zegoela burnibidearen gainean, eta trenak harrapatu zuen.
  
  Gabi Mouesca, oraingo argazki batean, eta Maddi Hegi
  
  Urte askotxo joanda, holaxe gogoratzen du Gabik ihesaldiaren pasadizo hura:
  
  w
  
  w
  
  Kartzelan zarelarik, ihes egin nahi izatea askatasun aztarna bat da, eta ene barnean beti egon da nahi
  hori. Presoak askatasunaren desio hori galtzen duelarik funtsezko zerbait galdu du. Preso batek egun
  batean bizi dezakeen esperientziarik eta urratsik ederrena da ihes egitea. Arazoa da zailena ez dela
  ihes egitea, baizik eta gero kanpoan egotea. Berriz ere zure bizia jokoan ezartzen baituzu.
  
  Burnien arteko herria
  
  IV. Euskal preso politikoen historia
  Laugarren epealdia 1986-1989
  
  Laboratorioko dispertsioa
  Ajuria Eneako hitzarmena sinatu baino sei hilabete lehenago sakabanatu zituzten EPPKko lehen
  kideak. 1987ko udatik aurrera, Murcia, Segovia, Albacete, Castellón, Cáceres, Lugo , Córdoba,
  Daroca, Badajoz, Ocaña, Huesca eta Almeriako kartzeletara hamarka militante eraman zituzten.
  Penintsulako mapa osoa ezagutzen hasteko parada izan zuten presoek eta beren ahaideek.
  Hasiera-hasieratik, oso baldintza ezberdinak ezarri zitzaizkien. Errejimen lasaia baztuetan, eta
  muturreko estutasuna besteetan. Nolabait, erreakzio kolektiboak baino, banakakoak edota multzokakoak nolakoak izan zitezkeen ikertu nahi zuten, sakabanaketa politika orokortu aintzin bere
  erdiespen maila, eta batik bat, tokian tokiko eragina neurtu nahian. Preso sozialen eta kartzelarien erreakzioak ziren, besteak beste, oso ondo baloratu beharreko gakoak, dispertsioaren