Biotz-begietan - 2
lurrezko yauregi-atean?...
Bego tximirriten egaketa;
beude marrubi-loreak, eta
irusta-sailla ere bego:
dantzari-talde, Baco’tiarrak,
naaspil zoroan zuti-baldarrak,
esku goituan ontzia ardo...
Ene begiok, ez so besteri:
bide-ertz onetan nadin eseri,
iri begira, sagastia...
Sagasti gazte, sagasti zuri,
inguma-atsegintokia iduri,
elurte arian geldia!
Txuriaz naasi, pipil gurien,
ler-gabe-lore zabal-zorien
gorrixka, nabari duk sarri,
odol-tantoak antzo... Begira:
erditze baten aztarnak dira:
Bizi-erditze zoragarri!
Ibil, txoriok, ta kanta alaiki.
Negu agurea illa da, baiki,
lurra soil baitago elurrez:
oro dezaken esku naroak
erein baititu zuaitz-soroak
ogi berriaren apurrez...
Bekik iretzat oiu alai au,
sagasti, iretzat; bereizki bai’au
yaiez yantzi zorna berriak!
Bizitza duk agiri garretan...
Bizitza, ler-berri, adarretan...
Igan dik sort-ogea Udaberriak!
III — Baso itzal
Uzta-uzta
Urrun duk, sagasti berri, lorea.
Arizti, urrunago elurtea.
Gaillurrera igoa dugu Iguzkia,
nondik yaurtiko zutago gezia.
Begi-ogeak nork sakon-askiak
gaiñez ez dakien aren argiak?
Uda! Mendiak i au eguerdi,
ta urrezko opor-aro, ta abaro-aldi...
***
Gurdibide bakan-ibil ertzetan
masusta-sasia dago loretan.
Ango kixkalbearra! Ango marmarra!
Ego-begi izaki ta, aizeak garra:
irakin diraki, beroz ezezik
erleen egoek yo ta naasirik...
***
Arru-beetik ez dator gaur ur-otsik...
Txoriak abaroetan ixilik,
goiz-yardun bakarrez etsi baitute.
Egonean daude zuaitzak ere...
Sagarrak eskuan ditu igaliak
Eguzki erregeri eskeiñiak:
geldiak gizendu, egonak goza,
nagiak noizpait yalkiaraz bitza...
***
Beroak zapalduta datza oro:
bizidun, landare, aitz eta soro.
Muskerra ta artoa dagotzu soilki
eguzki gorritan ezin izerdi.
Neguz untzi lirain, laiño-gaiñean,
Txindoki, orain agokit aurrean,
goriak astundu-tantai arrizko,
beeari iñoiz baiño errotuago.
Beste erpin musker bat or baita agiri,
maldan-gora zaizka zuaitzak geldi:
oker, ats-estuka, lurrari itsatsimendizale makal unatu iduri.
***
Zigor ontaz, Uda, ba’al-duk aterpe?
Ara zuzen nazak, luzatu gabe!
***
Leioak itxitako yauregia
basoak iduri. Lo nagusia.
Baiña, badu norbait —zoragarria—
bidazti-zai eder: bai, alegia!
Begira non dedan, aterpean zai,
gorputza sotilla, betartea arrai.
Itzal!, Baso’ren ume yaukal,
xaloagorik ezin aal:
beltxeran, begi bai azal:
Itzal!...
Itzal!...
Sar naun geldixe, taupaka biotza.
Ar maitez, otoi, lerregin-arrotza...
Oial illaun batez legortu didan
bekokia. Gero, aldamenean
atzaidan eseri, andereño otxan,
ta, ai, zein gozo gauden, aopekotan!...
Atsedenaren eliz, zutoiz bete,
osto-pillo ta izar izunak abe:
ta i bertan oianeko yaupaleme...
Gure inguru lurra lurrun-yario,
urre urtuzko yasak baitaragio.
Euri gori ortaz basoa aterri.
Gauden, bada, maite, basoan geldi.
Zuaitz-tartetandiko urre nabarra
bezagun udaren bitxi bakarra.
Begoz emendik ate ire ederkiak;
ar bitzate besteek laztan goriak.
Nik ireak naiago, oianeko Itzal,
ezpaitiñe egiten odola kixkal...
***
Uda! Gar zoragarri, suzko itsaso:
untzi geriza untan nai aut igaro...
(Bigarren Euskel-Olerti-yaiean, Tolosa’n,
zillarrezko aritz-abarrez sariztatua).
IV — Ondar gorri
Azaro-leena
Uda —suzko itsaso— baitut ibilli
gerizpe atsegin bat nuela untzi,
ondoaz legorra yo dit emeki:
ondarreta bat du, soil eta gorri.
(Itsasoak bai baitu, urrun-ertzean,
urre gorizko bide-goenean,
legor bat —odol-uts iñularrean—
Eguzki nondik sar atsedenean...)
Aingura bota dut Arratsaldean:
oiña dut ezarri Udazkenean...
***
Berriro igo nauzu ene mendira,
oroigarri zaarrei maitez begira...
Andre Lurrak yaulki ditu igaliak;
zurbil dauka arpegia, itzal begiak.
Gurdibide bakan-ibil ertzetan
untza dago oraindik, nagi, loretan.
Or-emenka, lore zimel gaiñetan,
ingumak ari, gozo-miazketan...
Mitxeleta gorri, zarpil egoak:
maitatzeka atsotu diranetakoak.
Kemenak uts-eta nekez bainoa,
zalantza eiut zaartu naizelakoa...
Udazkenak aulagotzen dit atsa,
orbelak ozenagotzen oin-otsa,
aldapak larriagotzen biotza...
Leenetan ez bezin autsia natza.
***
Arru-beera itzuli nago. Ixurkia
basoz ta garoz yantzia:
noizbait orlegi, gaur nabar basoa;
tarteka gorri garoa.
Beste gain erpin bat bazan agiri
leen eze: gaur burni-meatz iduri.
Lurraren azala erdoitua da,
ala dut odola begietara...?
Aizea dabil, busti setatia:
lurrari daragio ots negartia.
Larreko xornorro ozenen zantzurik
ez da iñon. Aspaldidanik
ixil zen olerkari yaun Kilkerra:
aixtian, alper eder den Txitxarra.
Ta zuek, nora, txoriok, saldoka
zoazte, iraduz urrundu-bearka?
Adiskide Urretxindor il zaizute,
ta aren ilkizunetara
—egoak ikara—
berandu-beldurrak al-zaramate?
***
Oi, zein dan ituna
beera-bear au!
Nik ez nai eguna
biurtzerik gau!
Giroen argia galtzerakoan
leen-oiartzuna dut ozen gogoan.
Iru giro izanok, nik dei ta atozte:
nork-zeren saria ekardazute:
batak itxaro, besteak berbizte;
irugarrenak bizitza-indar bete.
Oro bear zaitute ene biotzak,
Leen-min baidamada neurtitz zaarren otsak!
(Negu)
lkus bezat, Yauna, bein ta berriro,
otalore eziñegona...
(Udaberri)
Bekusat sagasti gazte elurgiro,
udalen-sortoge dana.
lkus bitzat arako irusta-saillak
eskuan ditutela ardo-txanbillak.
Entzun bezat iñoizko olerkaria,
zelaiean baitzun lur-yauregia...
(Uda)
Yainko-muño-gaiñetara baiño leen,
(ederra baita bizia!)
urrezko itsaso bebilt urduria,
Itzal dudala laguntzaille lerden.
***
(Udazken)
Ta udazken-atsarreko goiz batean
esnatu nadi Yainkozko Betean!
1930
EUSKO-BIDAZTIARENA
Unamuno’tar Mikel, yaun argiari,
gure ausardi gorriaz yabetu dedin.
Heuskara, ialgiadi kanpora!
Heuskara, habil mundu guzira!
(Etxepare’k, orain lareuntsu urte).
BIDAZTIAR-DEI
Aberriaren abots eztia,
gogamenaren ezkon xuria:
ekatzan esku guria,
atorkit geldi-geldia,
uztagun, aldikoz, Euskalerria.
LARRE-LORE
Eder aunagu, mintzo yoria,
eder, benetan, garoz yantzia:
larre-loretik eztia,
basotik euskal-mamia,
laister sortzen aal-duk, Olerkaria!
Ta, ala Yaunaren gogo baledi
nik gogo dudan bezin gartsuki,
euskotar azal ta mami,
gure erriaren olerki
garaia, norbaitek lenbait-leen begi!
ORO-MINTZO
Baiña nik, izkuntza larrekoa,
nai aunat ere noranaikoa:
yakite-egoek igoa;
soiña zaar, berri gogoa;
azal orizta, muin betirakoa.
AMETS-BIDEETAN BARNA
Ez adi beldur, nere Maiteder:
baserriz landa nai aunat agerarazi, bazterrik-bazter,
arroki; ezpaitun ezer
lurbiran ederrik i bezain eder!
Gogamenaren ezkon ez-antzu,
eztei-ondoko bide diñagu.
Otoi, Yauna, ibilgo-buru,
maitasun-edermin-zitu,
aur begi-argirik anitz bekargu.
***
ltxaso bare, zelai urdiña,
muga-biribil, belar-berdiña:
goizaldea duk sorgiña!
Dirdaiez ikus egiña
mende-neurle dugun kurpil ariña...
***
Iguzkipean ugartedia...
Ur zabalean oial zuria...
Zuaitz arrotzen azpia,
eun oztiñek itzalia!
Or bide-zetzan Gerbault bakartia...
***
Lekaro zabal lurraren gerri,
ondardi kixkal eriogarri:
bidazti-begiek sarri
aidean baso ta iturri:
bertaraiñokoan ondarra gorri!
***
Dagigun arraun Izotz-errira,
zaarren aztarrik danentz begira:
amaika yoan ta bira
egiñik igaz baitira,
eskuan arpoia, soiñean zira!
Legorra zuri, beltz itsasoa:
izotz bat untzi gure ibilgoa...
Bakarte yaungoikozkoa!
Xoil, egazti bat diyoa
odeien senide, zabal egoa...
Kanta ditzagun ango gau luze,
ango illun-nabar su gorriz bete;
gizonek elurra aterpe;
lurralde gizenik gabe;
gure Euskalerriaz ain guziz beste!
***
Iri nagusi, giza-erlauntza:
zorapenezko aruntz-onuntza,
sumabearra, yakintza,
sal-eros ekurugaitza,
gure elkar-indarrak itzuli bitzal
Ortzi oro ta egute oro
yaso, ikus-ala, ta abes gozoro...
Apaindu zernaitarako:
agi gai adierazteko
gizaki guzien alderdi ta asmo.
GURENTZA
Ta, beeko gaiok agor-ezkeroz,
Iguzki’k ezin urtuzko egoz
(Ikar’ek ez bezelakoz)
goazeman zerura igoz,
izar urdiñetaraiñoko asmoz!
1931
ASABA ZAARREN BARATZA
Barrena’tar Polikarpa, adiskide min
ta abertzale yatorrari, biotzez.
I — Atarian
Asaba zaarren baratza,
untzadun ormek esia,
eguzkiak leen maitea...
Otzaldi zoro baten itzuli,
yoka nagokik atea.
Yoka nagokik atea,
ate gorri zurezkoa,
euri zaarrek usteldua;
marraskilloek bide biurri
dirdaitsuez apaindua
Bai-bainun amona xaar bat
zazpi begiko baratzai;
deadarkari yaioa
marrubi-lapur nenkusanetan...
Bizi ote-dut gaxoa?
II — Sarrera
Sar eta... zuaitz yantziak.
Urrats bat egin, ta... adar uts.
Oroipen-txoriez zeuden
beterik: ni ikus ta, bat-batean,
20 egoei eragin ziten,
Nigana datoz, naasian...
Adiskide min-maiteak!
Barru-muiñeko gauean,
su itzalitzako zaarra gar gorri
dabil da biur-naiean.
Belar gaiztoak yan ditu
nire bidexka izkutuak...
Ale bakanak dakartzi
bide gaifleko maastiak, eta
ortziak peitu du iguzki.
Urte yoanen zitala!
Zuek zarpildu-itzalia
leenera nork lekardake?
Zabal-naroa nuen baratza,
gaur ain estu, gaur ain gabe!
III — Leena
Baratz-erdian dut arki
amona: alderoka dator,
begi galduak nora-nai...
Eriotzak dakar besalagun,
bere buruz ezpaita gai.
Amona, zatozkit, otoi:
billoba laztan ezazu,
esan zadazu «billoba!»
Itz ori, soilki, zaarrak dit ondu,
ardoa oi-dun bezela.
Biraka asi zan, dei ta dei:
aita dei, ta ama; aurtzaroko
lurrak irentsi-lagunak...
Zaarrez birrumetu danez-gero,
menbeko darabil leenak.
Errukarri! Lausorik du
gizargia begietan...
Non-nai aldiaren sitsa!
Zu’ka, zoroki, mintza zitzaidan,
zaldun arrotza bainintzan.
Laztan dut. Bera, arrituta,
begi-begira dagokit.
Gero, geldiro: «Nor zaitut?...»
Euskeraz ark niri galdegiña
gogoan besterik ez dut!
Nire begien suz sutu
naiez bereak, diotsat:
«Billoba nauzu, zaarrena...
»Zure marrubi gorriak iñoiz
»ostutzen oi-nituena...»
Oroi ote?... Begietan,
zalantza dut tximistarik
iragan zuelakoa.
Burua igurtzi zidan astiro,
esanaz: «Zu...? Zu...? Gaxoa!»
Ta asi zan biraka berriz,
il zaarrei oska, negarrez,
eriotzaren egarri...
Bizitzaren ondar-aleak
larraiñean eultzen ari!
IV — Oraiña
Ta, ara, bidean, baldarño,
muttiko bat guregana:
ark birbilloba, nik seme.
lkus amonak, bertan gelditu,
ta aren eztizko irriparre!
Laztan du, pozak zoratzen:
«I aut, orain akust ongi!»
(diotsa) «I aut, bai, “olako”!...»
Ta... nere izenez igurtzi zuen
burutik oiñetaraiño.
Leena zegoen oraiñaz
ele gozoka. Bitzuok
mintzo beraz ziarduten.
Ene asaben lokarri zaarra,
Yaunari zor, etzan eten!
V — Etorkizuna
Ordun eguzkiz yantzi zan
asaba zaarren baratza;
ordun, zuaitzak igaliz;
ordun baratza leeneratu zan
mugak berriro zabaliz.
Ta leen ikusi-gabeko
zuaitz berri bat zegoan
erdian, guzien buru...
Aren gerizak erri-baratzak
ezin-ilkor egin ditu.
Nire Tabor-mendi: nire
baratz zaarraren antzalda!,
egi, mami, biur adi:
leenaren muiiiak aldatu beza
baratz zaarra baratz berri!
1931
IZOTZ-ONDOKO IGUZKI
Izotzondoko iguzki,
neguaren parre:
olerkariak noizpait
iri goratzarre.
Emeki duk itxaroz
piztu garai-larre:
udaberri-lamiak
larreon batzarre.
Beetik nator, ibarrak
izoztuta utziaz.
Mendia yaiez dago
urrezko yantziaz.
Aren parrea dadat
irrika biziaz,
gozatua baitu gaur
ezti bereziaz.
Udalenak irria
oi-du zoro ozena;
Udak, aragikoia;
udazkenak, bena;
negu-gau ozkarbien
izotz-ondorena berriz,
bakarra duzu;
denetan emeena!
Bai-baitator urrundik
Gabonetarako
seme zaarra: bidean
elurpe du oro;
etxeko sutondoan
bixkortu ezkero,
ikus aren ezpainen
parreantxa gozo!
Bai-baitatza eria
ogean: erio
atzapar itsusia
luzatzen ario:
berbizkunde-berria
maiteak yario:
itzik ezin ta irria
ain eni dagio!
Sagasti soilla lotan,
abar makur naaspil;
zelaiek, orbelpean,
ametsetan Orril;
txori gaxoei aztu
gau latzaren urbil;
aizeñoa lillurak
otxanduta dabil.
Aranak mailka daude
gorantza yarriak;
guzien ondarrean
laiño urdin, begiak;
izotz-arnasa, agian,
baititu iguzkiak
zernai tauparazteko
men zoragarriak.
Ezker-alde Orexa,
eskui, Altzo-muño;
non-nai euskel-oiartzun
ortzi-mugaraiño...
Dabesadan, ibarrak
laiñotan daudeño!
Dabesagun, lagunok:
geroak ereiño!
Aran ta muño gaiñez
Aralar aundia,
euskotarren zaindari
Mikel’en mendia:
koskak elur-dirdaiek
bil ta, dirudia
amets eder mamitu
ortzian geldia.
Yondone goiaingeru
garaille goitarra,
gure arazo latza
duk bizi-bearra;
artarako, nagusi
dukan Yaun bakarra
ire bidez dotoigu,
damaigun indarra.
***
Izotzak estali zun
gure Euskalerria;
mintzo ozenak zabaldu
berbizkun-berria.
ltzal-zokondoetan
lore, izotz-bitxia;
baiña gaiñetaz ari
yauntzen eguzkia.
Izotz-ondo. Neguak
parre eme. Gizadi
larria gaillurreruntz,
muñoak mailladi.
Gazte-sail kementsua
goraiño badadi,
izozpetik eguzkik
yare dik Euzkadi!
1931
GURE MINTZO
Arana-Goiri’ren oroiz ta eskarrez.
Nerekin yaio nun abesmiña,
ta aurtandik min ori dut izan samiña...
Kanta nai, nai alper: mintzoa
peitu, miñak bear-eztigai gozoa!
Uts bainun oskai guri berexa,
atsa yaurti arren ezin sor abesa;
amets-arteko oiu bailitzan,
otsaren-zakarrez izu-lkara nintzan.
Il-zaarki, bizi dugun gizona!
Egunoro berpiz lurpean dagona!
Bezat onets aren izena,
aberriz ta mintzoz gu yantziarena.
Aren argibidez ni yabetu
enegan bazala norbait atxilotu.
Ordun, yetxi nazu lezera;
nork gere inuiñean dugun itzalera.
Oin kolokak zuur, begiak yoran,
zurubi biurrez poliki ninyoan.
Guri argi ematearren
itzaliarena, eskuan nenkarren...
Orra noizpait ere beeraiño el,
ta leotza arki dut ondoaren sabel,
ta, leotzean, il-iduri,
gizalaba eder odol-gabez zuri.
Ipui zaarrak, atozte gogora!
Atozte erregingai begizkoak zora!
Bazterrean ikus nerea,
ene ta ene asaben oarrezak botea...
Adatsa busti diot negarrez,
biotza berotu nerearen garrez,
ta ito-larria arin-bearrez
leio zekenera dut nerekin narrez.
Berriz-yaio-poza suma nuen...
Gezal mugagabez bide-ginyoazen:
bizitza-itsaso otxan barea,
goiz-eguzkiaren txinpartez erneal
Ezpaiñak dardar, lepo-zaiñak lerbearrean, muinki dut estu nere eder
besoetan, ta atsa yaurtiki:
ta ura bai, egin zan aoan abesti!
Aapaldiak elkarren ondoren
yalki ta, uso zuri antzean zetozen
itzuli, itxaso urdiña zear,
mokoan, edergai, basoaren abar.
Itzuli zetozen aapaIdiak;
itzuli zetozen nere uso txuriak
Aberriarentzat damesgun
legor gizenetik, yai-ostoa lagun...
***
Ene leozpetu yare-berri,
eusko orok zaitzagu miñen eztigarri,
ta besteren gogo-menbetik
yare-gagizu usu, geurea gaiturik!
1931
Bego tximirriten egaketa;
beude marrubi-loreak, eta
irusta-sailla ere bego:
dantzari-talde, Baco’tiarrak,
naaspil zoroan zuti-baldarrak,
esku goituan ontzia ardo...
Ene begiok, ez so besteri:
bide-ertz onetan nadin eseri,
iri begira, sagastia...
Sagasti gazte, sagasti zuri,
inguma-atsegintokia iduri,
elurte arian geldia!
Txuriaz naasi, pipil gurien,
ler-gabe-lore zabal-zorien
gorrixka, nabari duk sarri,
odol-tantoak antzo... Begira:
erditze baten aztarnak dira:
Bizi-erditze zoragarri!
Ibil, txoriok, ta kanta alaiki.
Negu agurea illa da, baiki,
lurra soil baitago elurrez:
oro dezaken esku naroak
erein baititu zuaitz-soroak
ogi berriaren apurrez...
Bekik iretzat oiu alai au,
sagasti, iretzat; bereizki bai’au
yaiez yantzi zorna berriak!
Bizitza duk agiri garretan...
Bizitza, ler-berri, adarretan...
Igan dik sort-ogea Udaberriak!
III — Baso itzal
Uzta-uzta
Urrun duk, sagasti berri, lorea.
Arizti, urrunago elurtea.
Gaillurrera igoa dugu Iguzkia,
nondik yaurtiko zutago gezia.
Begi-ogeak nork sakon-askiak
gaiñez ez dakien aren argiak?
Uda! Mendiak i au eguerdi,
ta urrezko opor-aro, ta abaro-aldi...
***
Gurdibide bakan-ibil ertzetan
masusta-sasia dago loretan.
Ango kixkalbearra! Ango marmarra!
Ego-begi izaki ta, aizeak garra:
irakin diraki, beroz ezezik
erleen egoek yo ta naasirik...
***
Arru-beetik ez dator gaur ur-otsik...
Txoriak abaroetan ixilik,
goiz-yardun bakarrez etsi baitute.
Egonean daude zuaitzak ere...
Sagarrak eskuan ditu igaliak
Eguzki erregeri eskeiñiak:
geldiak gizendu, egonak goza,
nagiak noizpait yalkiaraz bitza...
***
Beroak zapalduta datza oro:
bizidun, landare, aitz eta soro.
Muskerra ta artoa dagotzu soilki
eguzki gorritan ezin izerdi.
Neguz untzi lirain, laiño-gaiñean,
Txindoki, orain agokit aurrean,
goriak astundu-tantai arrizko,
beeari iñoiz baiño errotuago.
Beste erpin musker bat or baita agiri,
maldan-gora zaizka zuaitzak geldi:
oker, ats-estuka, lurrari itsatsimendizale makal unatu iduri.
***
Zigor ontaz, Uda, ba’al-duk aterpe?
Ara zuzen nazak, luzatu gabe!
***
Leioak itxitako yauregia
basoak iduri. Lo nagusia.
Baiña, badu norbait —zoragarria—
bidazti-zai eder: bai, alegia!
Begira non dedan, aterpean zai,
gorputza sotilla, betartea arrai.
Itzal!, Baso’ren ume yaukal,
xaloagorik ezin aal:
beltxeran, begi bai azal:
Itzal!...
Itzal!...
Sar naun geldixe, taupaka biotza.
Ar maitez, otoi, lerregin-arrotza...
Oial illaun batez legortu didan
bekokia. Gero, aldamenean
atzaidan eseri, andereño otxan,
ta, ai, zein gozo gauden, aopekotan!...
Atsedenaren eliz, zutoiz bete,
osto-pillo ta izar izunak abe:
ta i bertan oianeko yaupaleme...
Gure inguru lurra lurrun-yario,
urre urtuzko yasak baitaragio.
Euri gori ortaz basoa aterri.
Gauden, bada, maite, basoan geldi.
Zuaitz-tartetandiko urre nabarra
bezagun udaren bitxi bakarra.
Begoz emendik ate ire ederkiak;
ar bitzate besteek laztan goriak.
Nik ireak naiago, oianeko Itzal,
ezpaitiñe egiten odola kixkal...
***
Uda! Gar zoragarri, suzko itsaso:
untzi geriza untan nai aut igaro...
(Bigarren Euskel-Olerti-yaiean, Tolosa’n,
zillarrezko aritz-abarrez sariztatua).
IV — Ondar gorri
Azaro-leena
Uda —suzko itsaso— baitut ibilli
gerizpe atsegin bat nuela untzi,
ondoaz legorra yo dit emeki:
ondarreta bat du, soil eta gorri.
(Itsasoak bai baitu, urrun-ertzean,
urre gorizko bide-goenean,
legor bat —odol-uts iñularrean—
Eguzki nondik sar atsedenean...)
Aingura bota dut Arratsaldean:
oiña dut ezarri Udazkenean...
***
Berriro igo nauzu ene mendira,
oroigarri zaarrei maitez begira...
Andre Lurrak yaulki ditu igaliak;
zurbil dauka arpegia, itzal begiak.
Gurdibide bakan-ibil ertzetan
untza dago oraindik, nagi, loretan.
Or-emenka, lore zimel gaiñetan,
ingumak ari, gozo-miazketan...
Mitxeleta gorri, zarpil egoak:
maitatzeka atsotu diranetakoak.
Kemenak uts-eta nekez bainoa,
zalantza eiut zaartu naizelakoa...
Udazkenak aulagotzen dit atsa,
orbelak ozenagotzen oin-otsa,
aldapak larriagotzen biotza...
Leenetan ez bezin autsia natza.
***
Arru-beera itzuli nago. Ixurkia
basoz ta garoz yantzia:
noizbait orlegi, gaur nabar basoa;
tarteka gorri garoa.
Beste gain erpin bat bazan agiri
leen eze: gaur burni-meatz iduri.
Lurraren azala erdoitua da,
ala dut odola begietara...?
Aizea dabil, busti setatia:
lurrari daragio ots negartia.
Larreko xornorro ozenen zantzurik
ez da iñon. Aspaldidanik
ixil zen olerkari yaun Kilkerra:
aixtian, alper eder den Txitxarra.
Ta zuek, nora, txoriok, saldoka
zoazte, iraduz urrundu-bearka?
Adiskide Urretxindor il zaizute,
ta aren ilkizunetara
—egoak ikara—
berandu-beldurrak al-zaramate?
***
Oi, zein dan ituna
beera-bear au!
Nik ez nai eguna
biurtzerik gau!
Giroen argia galtzerakoan
leen-oiartzuna dut ozen gogoan.
Iru giro izanok, nik dei ta atozte:
nork-zeren saria ekardazute:
batak itxaro, besteak berbizte;
irugarrenak bizitza-indar bete.
Oro bear zaitute ene biotzak,
Leen-min baidamada neurtitz zaarren otsak!
(Negu)
lkus bezat, Yauna, bein ta berriro,
otalore eziñegona...
(Udaberri)
Bekusat sagasti gazte elurgiro,
udalen-sortoge dana.
lkus bitzat arako irusta-saillak
eskuan ditutela ardo-txanbillak.
Entzun bezat iñoizko olerkaria,
zelaiean baitzun lur-yauregia...
(Uda)
Yainko-muño-gaiñetara baiño leen,
(ederra baita bizia!)
urrezko itsaso bebilt urduria,
Itzal dudala laguntzaille lerden.
***
(Udazken)
Ta udazken-atsarreko goiz batean
esnatu nadi Yainkozko Betean!
1930
EUSKO-BIDAZTIARENA
Unamuno’tar Mikel, yaun argiari,
gure ausardi gorriaz yabetu dedin.
Heuskara, ialgiadi kanpora!
Heuskara, habil mundu guzira!
(Etxepare’k, orain lareuntsu urte).
BIDAZTIAR-DEI
Aberriaren abots eztia,
gogamenaren ezkon xuria:
ekatzan esku guria,
atorkit geldi-geldia,
uztagun, aldikoz, Euskalerria.
LARRE-LORE
Eder aunagu, mintzo yoria,
eder, benetan, garoz yantzia:
larre-loretik eztia,
basotik euskal-mamia,
laister sortzen aal-duk, Olerkaria!
Ta, ala Yaunaren gogo baledi
nik gogo dudan bezin gartsuki,
euskotar azal ta mami,
gure erriaren olerki
garaia, norbaitek lenbait-leen begi!
ORO-MINTZO
Baiña nik, izkuntza larrekoa,
nai aunat ere noranaikoa:
yakite-egoek igoa;
soiña zaar, berri gogoa;
azal orizta, muin betirakoa.
AMETS-BIDEETAN BARNA
Ez adi beldur, nere Maiteder:
baserriz landa nai aunat agerarazi, bazterrik-bazter,
arroki; ezpaitun ezer
lurbiran ederrik i bezain eder!
Gogamenaren ezkon ez-antzu,
eztei-ondoko bide diñagu.
Otoi, Yauna, ibilgo-buru,
maitasun-edermin-zitu,
aur begi-argirik anitz bekargu.
***
ltxaso bare, zelai urdiña,
muga-biribil, belar-berdiña:
goizaldea duk sorgiña!
Dirdaiez ikus egiña
mende-neurle dugun kurpil ariña...
***
Iguzkipean ugartedia...
Ur zabalean oial zuria...
Zuaitz arrotzen azpia,
eun oztiñek itzalia!
Or bide-zetzan Gerbault bakartia...
***
Lekaro zabal lurraren gerri,
ondardi kixkal eriogarri:
bidazti-begiek sarri
aidean baso ta iturri:
bertaraiñokoan ondarra gorri!
***
Dagigun arraun Izotz-errira,
zaarren aztarrik danentz begira:
amaika yoan ta bira
egiñik igaz baitira,
eskuan arpoia, soiñean zira!
Legorra zuri, beltz itsasoa:
izotz bat untzi gure ibilgoa...
Bakarte yaungoikozkoa!
Xoil, egazti bat diyoa
odeien senide, zabal egoa...
Kanta ditzagun ango gau luze,
ango illun-nabar su gorriz bete;
gizonek elurra aterpe;
lurralde gizenik gabe;
gure Euskalerriaz ain guziz beste!
***
Iri nagusi, giza-erlauntza:
zorapenezko aruntz-onuntza,
sumabearra, yakintza,
sal-eros ekurugaitza,
gure elkar-indarrak itzuli bitzal
Ortzi oro ta egute oro
yaso, ikus-ala, ta abes gozoro...
Apaindu zernaitarako:
agi gai adierazteko
gizaki guzien alderdi ta asmo.
GURENTZA
Ta, beeko gaiok agor-ezkeroz,
Iguzki’k ezin urtuzko egoz
(Ikar’ek ez bezelakoz)
goazeman zerura igoz,
izar urdiñetaraiñoko asmoz!
1931
ASABA ZAARREN BARATZA
Barrena’tar Polikarpa, adiskide min
ta abertzale yatorrari, biotzez.
I — Atarian
Asaba zaarren baratza,
untzadun ormek esia,
eguzkiak leen maitea...
Otzaldi zoro baten itzuli,
yoka nagokik atea.
Yoka nagokik atea,
ate gorri zurezkoa,
euri zaarrek usteldua;
marraskilloek bide biurri
dirdaitsuez apaindua
Bai-bainun amona xaar bat
zazpi begiko baratzai;
deadarkari yaioa
marrubi-lapur nenkusanetan...
Bizi ote-dut gaxoa?
II — Sarrera
Sar eta... zuaitz yantziak.
Urrats bat egin, ta... adar uts.
Oroipen-txoriez zeuden
beterik: ni ikus ta, bat-batean,
20 egoei eragin ziten,
Nigana datoz, naasian...
Adiskide min-maiteak!
Barru-muiñeko gauean,
su itzalitzako zaarra gar gorri
dabil da biur-naiean.
Belar gaiztoak yan ditu
nire bidexka izkutuak...
Ale bakanak dakartzi
bide gaifleko maastiak, eta
ortziak peitu du iguzki.
Urte yoanen zitala!
Zuek zarpildu-itzalia
leenera nork lekardake?
Zabal-naroa nuen baratza,
gaur ain estu, gaur ain gabe!
III — Leena
Baratz-erdian dut arki
amona: alderoka dator,
begi galduak nora-nai...
Eriotzak dakar besalagun,
bere buruz ezpaita gai.
Amona, zatozkit, otoi:
billoba laztan ezazu,
esan zadazu «billoba!»
Itz ori, soilki, zaarrak dit ondu,
ardoa oi-dun bezela.
Biraka asi zan, dei ta dei:
aita dei, ta ama; aurtzaroko
lurrak irentsi-lagunak...
Zaarrez birrumetu danez-gero,
menbeko darabil leenak.
Errukarri! Lausorik du
gizargia begietan...
Non-nai aldiaren sitsa!
Zu’ka, zoroki, mintza zitzaidan,
zaldun arrotza bainintzan.
Laztan dut. Bera, arrituta,
begi-begira dagokit.
Gero, geldiro: «Nor zaitut?...»
Euskeraz ark niri galdegiña
gogoan besterik ez dut!
Nire begien suz sutu
naiez bereak, diotsat:
«Billoba nauzu, zaarrena...
»Zure marrubi gorriak iñoiz
»ostutzen oi-nituena...»
Oroi ote?... Begietan,
zalantza dut tximistarik
iragan zuelakoa.
Burua igurtzi zidan astiro,
esanaz: «Zu...? Zu...? Gaxoa!»
Ta asi zan biraka berriz,
il zaarrei oska, negarrez,
eriotzaren egarri...
Bizitzaren ondar-aleak
larraiñean eultzen ari!
IV — Oraiña
Ta, ara, bidean, baldarño,
muttiko bat guregana:
ark birbilloba, nik seme.
lkus amonak, bertan gelditu,
ta aren eztizko irriparre!
Laztan du, pozak zoratzen:
«I aut, orain akust ongi!»
(diotsa) «I aut, bai, “olako”!...»
Ta... nere izenez igurtzi zuen
burutik oiñetaraiño.
Leena zegoen oraiñaz
ele gozoka. Bitzuok
mintzo beraz ziarduten.
Ene asaben lokarri zaarra,
Yaunari zor, etzan eten!
V — Etorkizuna
Ordun eguzkiz yantzi zan
asaba zaarren baratza;
ordun, zuaitzak igaliz;
ordun baratza leeneratu zan
mugak berriro zabaliz.
Ta leen ikusi-gabeko
zuaitz berri bat zegoan
erdian, guzien buru...
Aren gerizak erri-baratzak
ezin-ilkor egin ditu.
Nire Tabor-mendi: nire
baratz zaarraren antzalda!,
egi, mami, biur adi:
leenaren muiiiak aldatu beza
baratz zaarra baratz berri!
1931
IZOTZ-ONDOKO IGUZKI
Izotzondoko iguzki,
neguaren parre:
olerkariak noizpait
iri goratzarre.
Emeki duk itxaroz
piztu garai-larre:
udaberri-lamiak
larreon batzarre.
Beetik nator, ibarrak
izoztuta utziaz.
Mendia yaiez dago
urrezko yantziaz.
Aren parrea dadat
irrika biziaz,
gozatua baitu gaur
ezti bereziaz.
Udalenak irria
oi-du zoro ozena;
Udak, aragikoia;
udazkenak, bena;
negu-gau ozkarbien
izotz-ondorena berriz,
bakarra duzu;
denetan emeena!
Bai-baitator urrundik
Gabonetarako
seme zaarra: bidean
elurpe du oro;
etxeko sutondoan
bixkortu ezkero,
ikus aren ezpainen
parreantxa gozo!
Bai-baitatza eria
ogean: erio
atzapar itsusia
luzatzen ario:
berbizkunde-berria
maiteak yario:
itzik ezin ta irria
ain eni dagio!
Sagasti soilla lotan,
abar makur naaspil;
zelaiek, orbelpean,
ametsetan Orril;
txori gaxoei aztu
gau latzaren urbil;
aizeñoa lillurak
otxanduta dabil.
Aranak mailka daude
gorantza yarriak;
guzien ondarrean
laiño urdin, begiak;
izotz-arnasa, agian,
baititu iguzkiak
zernai tauparazteko
men zoragarriak.
Ezker-alde Orexa,
eskui, Altzo-muño;
non-nai euskel-oiartzun
ortzi-mugaraiño...
Dabesadan, ibarrak
laiñotan daudeño!
Dabesagun, lagunok:
geroak ereiño!
Aran ta muño gaiñez
Aralar aundia,
euskotarren zaindari
Mikel’en mendia:
koskak elur-dirdaiek
bil ta, dirudia
amets eder mamitu
ortzian geldia.
Yondone goiaingeru
garaille goitarra,
gure arazo latza
duk bizi-bearra;
artarako, nagusi
dukan Yaun bakarra
ire bidez dotoigu,
damaigun indarra.
***
Izotzak estali zun
gure Euskalerria;
mintzo ozenak zabaldu
berbizkun-berria.
ltzal-zokondoetan
lore, izotz-bitxia;
baiña gaiñetaz ari
yauntzen eguzkia.
Izotz-ondo. Neguak
parre eme. Gizadi
larria gaillurreruntz,
muñoak mailladi.
Gazte-sail kementsua
goraiño badadi,
izozpetik eguzkik
yare dik Euzkadi!
1931
GURE MINTZO
Arana-Goiri’ren oroiz ta eskarrez.
Nerekin yaio nun abesmiña,
ta aurtandik min ori dut izan samiña...
Kanta nai, nai alper: mintzoa
peitu, miñak bear-eztigai gozoa!
Uts bainun oskai guri berexa,
atsa yaurti arren ezin sor abesa;
amets-arteko oiu bailitzan,
otsaren-zakarrez izu-lkara nintzan.
Il-zaarki, bizi dugun gizona!
Egunoro berpiz lurpean dagona!
Bezat onets aren izena,
aberriz ta mintzoz gu yantziarena.
Aren argibidez ni yabetu
enegan bazala norbait atxilotu.
Ordun, yetxi nazu lezera;
nork gere inuiñean dugun itzalera.
Oin kolokak zuur, begiak yoran,
zurubi biurrez poliki ninyoan.
Guri argi ematearren
itzaliarena, eskuan nenkarren...
Orra noizpait ere beeraiño el,
ta leotza arki dut ondoaren sabel,
ta, leotzean, il-iduri,
gizalaba eder odol-gabez zuri.
Ipui zaarrak, atozte gogora!
Atozte erregingai begizkoak zora!
Bazterrean ikus nerea,
ene ta ene asaben oarrezak botea...
Adatsa busti diot negarrez,
biotza berotu nerearen garrez,
ta ito-larria arin-bearrez
leio zekenera dut nerekin narrez.
Berriz-yaio-poza suma nuen...
Gezal mugagabez bide-ginyoazen:
bizitza-itsaso otxan barea,
goiz-eguzkiaren txinpartez erneal
Ezpaiñak dardar, lepo-zaiñak lerbearrean, muinki dut estu nere eder
besoetan, ta atsa yaurtiki:
ta ura bai, egin zan aoan abesti!
Aapaldiak elkarren ondoren
yalki ta, uso zuri antzean zetozen
itzuli, itxaso urdiña zear,
mokoan, edergai, basoaren abar.
Itzuli zetozen aapaIdiak;
itzuli zetozen nere uso txuriak
Aberriarentzat damesgun
legor gizenetik, yai-ostoa lagun...
***
Ene leozpetu yare-berri,
eusko orok zaitzagu miñen eztigarri,
ta besteren gogo-menbetik
yare-gagizu usu, geurea gaiturik!
1931