Ataramiñe'05 Euskal Errepresaliatu Politikoen Literatura Koadernoak - 22

todo el mundo se tirara al suelo y la vi que intentaba sacar de su funda
la pistola pero que se le había trabado el pasador y no conseguía
extraerla por más tirones que metía. El otro de verde yo no sé si fue por
solidaridad con los dolores genitales de sus compinches o por qué pero
he de decir que yo no lo vi. Se esfumo entre la niebla del polvillo blanco de las fluorescentes.
Mientras, los cuatro maderos que nos estaban haciendo pasillo en el
momento en el que sucedió todo optaron por replegarse hacia la puerta con la intención de interceptarme antes de que alcanzara la calle. En
el exterior, otros de azul se apostaban con armas cubriéndose con las
puertas blindadas delanteras de sus coches patrulla, bajando las ventanillas para acomodar la postura de tiro.
Te quiero, me dijo, y se lanzó hacia la puerta como los jugadores de fútbol americano. Yo arranqué detrás, no por dejar que fuera ella quien
abriera brecha, sino porque me resultaba un auténtico incordio llevar
arrastrando por el suelo a un pikoleto que gimoteaba como una babosa abrazado a sus pelotas. Mi chica arremetió contra los policías como
una bala de cañón y consiguió incluso derribar a varios antes de que la
redujeran en el suelo con inusitada violencia.
Yo no conseguí avanzar mucho, la verdad sea dicha, pues, simultáneamente a que yo echara a correr, la del duque de Ahumada logró sacar
la pistola de la funda y me estampó un formidable golpe con la empuñadura poco más arriba y detrás de la oreja derecha. Sentí como si un
autobús pasara a mi lado a toda velocidad y me hubiera golpeado en la
cabeza con el espejo retrovisor exterior. Pero aún di algunos pasos más
hasta caer sin conocimiento. Lo último que recuerdo mientras se me
desconectaban los sentidos es que hubo quienes aplaudieron. Pensé que
tenía razón cuando intuí que la gente creía que se trataba de un rodaje;
y se me fue la cabeza porque el guardia civil que había permanecido
escondido hasta ese momento apareció de pronto, no sé de que escondrijo inmundo, e hizo un fantástico saque de esquina con mi cabeza.
Adios.

225

Desde el primer momento sabía que era ridículo pensar que tuviera
alguna posibilidad de escapar de allá. Era imposible. Pero hoy no me
queda la menor duda de que mi chica está rematadamente loca por mí,
ella sabe que yo he perdido la cabeza por ella y hasta en el último rincón de nuestra Euskal Herria conocen que nos queremos. Lo demás no
importa, al menos a nosotros. Misión cumplida.

Josu Ginea Sagasti
1977
Larrabetzu

2002. urtetik dago espetxean.

Preso zenbakia. 905 300 D1
Maison d´arrêt
3, Allée des Thuyas
94261 Fresnes Cédex

226

Desde el primer momento sabía que era ridículo pensar que tuviera
alguna posibilidad de escapar de allá. Era imposible. Pero hoy no me
queda la menor duda de que mi chica está rematadamente loca por mí,
ella sabe que yo he perdido la cabeza por ella y hasta en el último rincón de nuestra Euskal Herria conocen que nos queremos. Lo demás no
importa, al menos a nosotros. Misión cumplida.

Josu Ginea Sagasti
1977
Larrabetzu

2002. urtetik dago espetxean.

Preso zenbakia. 905 300 D1
Maison d´arrêt
3, Allée des Thuyas
94261 Fresnes Cédex

226

Josu Ginea Sagasti
Marrazkiak

Fresnes espetxeko mitard-a

228

229

Josu Ginea Sagasti
Marrazkiak

Fresnes espetxeko mitard-a

228

229

Joseba Arregi Erostarbe
1946
Oñati

1992. urtean atxilotu eta espetxeratu zuten.

C. P. Jaén
Carretera Bailén-Motril Km. 28
2309 Jaén

230

Joseba Arregi Erostarbe
1946
Oñati

1992. urtean atxilotu eta espetxeratu zuten.

C. P. Jaén
Carretera Bailén-Motril Km. 28
2309 Jaén

230

Joseba Arregi Erostarbe
“Burkideen zuhaitza” eta Marrazkiak

Patioaren basterrak

232

233

Joseba Arregi Erostarbe
“Burkideen zuhaitza” eta Marrazkiak

Patioaren basterrak

232

233

Burkideen zuhaitza
Andaluziako olibondoa
lehorrera itsasia dago,
mendeetan zehar hazten doa.
konkortzen, sendotzen isil isilik…
Eta gu, “Andaluces de Jaén” zokoan,
olibondoz inguratuak gauzkate,
armen indarrez ondo gordeta
beraien klimara estekatuak.
Olibondoaz pentzatzen jardun dut,
zuhaitzaren bizitza konparatuz
gure iraupena kontatzen,
hamaika dozena urte daramagu
hamabi burkideen artean,
olibondo ertaineko batek adina (135 urte)
Adaxkak moztu eta moztu,
hazi ezinez dagoen
zuhaitz bastertua bezala….

234

Jose Luis Barrios Martin
1973
Orereta

1998. urtetik dago espetxean.

C. P. A Lama
Monte Racelo, s/n
36830 A Lama
Pontevedra

Burkideen zuhaitza
Andaluziako olibondoa
lehorrera itsasia dago,
mendeetan zehar hazten doa.
konkortzen, sendotzen isil isilik…
Eta gu, “Andaluces de Jaén” zokoan,
olibondoz inguratuak gauzkate,
armen indarrez ondo gordeta
beraien klimara estekatuak.
Olibondoaz pentzatzen jardun dut,
zuhaitzaren bizitza konparatuz
gure iraupena kontatzen,
hamaika dozena urte daramagu
hamabi burkideen artean,
olibondo ertaineko batek adina (135 urte)
Adaxkak moztu eta moztu,
hazi ezinez dagoen
zuhaitz bastertua bezala….

234

Jose Luis Barrios Martin
1973
Orereta

1998. urtetik dago espetxean.

C. P. A Lama
Monte Racelo, s/n
36830 A Lama
Pontevedra

Jose Luis Barrios Martin
Marrazkiak

236

237

Jose Luis Barrios Martin
Marrazkiak

236

237

Jon Bienzobas Arretxe
1969
Galdakao

1999. urtetik dago espetxean.

Preso zenbakia: 325 696 D1
Maison d´arrêt 7, Allée des Peupliers
91705 Ste. Genevieve des Bois Cédex
Frantzia

238

Jon Bienzobas Arretxe
1969
Galdakao

1999. urtetik dago espetxean.

Preso zenbakia: 325 696 D1
Maison d´arrêt 7, Allée des Peupliers
91705 Ste. Genevieve des Bois Cédex
Frantzia

238

Jon Bienzobas Arretxe
Marrazkiak

240

241

Jon Bienzobas Arretxe
Marrazkiak

240

241

Jon Bienzobas Arretxe
Marrazkiak

242

243

Jon Bienzobas Arretxe
Marrazkiak

242

243

L A U A X E T A

O M E N D U Z

(.../...)

“Eta iluntzeko bakean
norbaitek darrai kantari:
Dana eman behar yako
maite den askatasunari”.

Edorta Jimenez
1953
Mundaka
“Nik neuk ez dut zalantza izpirik”

244

Edorta Jimenez
Nik neuk ez dut zalantza izpirik

Nik neuk ez dut zalantza izpirik
Nik neuk ez dut zalantza izpirik. Estepan Urkiaga Basaraz, ezizen literarioz
Lauaxeta, karguz Eusko Gudarosteko komandantea, jardunez abertzaletasunaren sustatzailea eta zirikatzailea, halako batean gerrako presoa egoeraz eta faxista matxinatuen iritziz bera errebelde, heriotzako itxarongelan
egin zituen bere bizitzako azken berrogeitaz egunak. Hain zuzen ere, epaitu zutenetik geroztikakoak. Epaiketa 1937ko maiatzaren lehenengoetan
izan zelarik, eta zigorren berri noiz eman zioten zehatz-mehatz ez badakigu ere, hilaren 15an iritsi zen Generalísimo haren kuartelaren on iritzia,
zeina baitzen sententzia bete zedin falta zen azken urratsa, teorian. Haatik,
eta kondenatuak latzagoak paira zitzan edo, truke ahaleginetan entreteniturik ukan zuten haren gogoa, harik eta amore eman zuen arte. Esteban
Urkiaga Basaraz, ezinez literarioz Lauaxeta, heriotza eman ziezaioten
eskatzera igaro zen.
Ez dirudi asko garenik, ez, Lauaxeta poeta eta Esteban Urkiaga Basaraz,
heriotzako itxarongelan berrogeitaz egunak eman zituen komandantea,
ezinbestez biak batera gogora ekarri nahi ditugunak. Erosoa ez da, benetan.
Halaxe irakurri ahal izan dugu Territorios izeneko kultura gehigarrian
harako lan hura, poetari buruzkoa, zeina irakurriz inork ezin baitu jakin
zein aldetan borrokatu zen Lauaxeta, ezta zein aldetan eman zioten
heriotza, ezta ere hori nork eman zion. Lanaren sinatzaileak fusilatua
–fusilatu egin zutenentz esan barik- gerrako biktima izendatu du eta,
horra egungo egoeran ardura duen bakarra; gerran biktimak izaten direla, eta biktima, to!, denak elkarren parekoak. Gerra eragileez-eta, hitz erdirik ere ez. Zein lan ederra, zinez, eskola porrota pairatu ez duten gazteentzat. Horiexentzat, bai, ze eskolan porrot egin ez dutenek beharbada
badakite ‘biktima’ haren beste berririk. Ze ez Territorios irakurriz.
Korrekto, Kamarada! Lauaxetaren omenezko harako erakusketa haren
inaugurazio ekitaldian bertako agintarik hark esan zuena hartu behar
dugu gogoan. Ez beza inork poetaren heriotza erabili, arren, indarkeriaren apologia egiteko! Ez zuen hain dotore esan, ezta behar ere hala esan.
Trakets, baina esan egin zuen.

246

Beldurra eragiten du fusilatuak. Zer esanik ez fusilatu zutenak guardia
zibilak –berak esan moduan, txapelokerrak- izan zirela aipatuz gero. Ufa!
Beldurra, arima barru-barruko izua, Esteban Urkiaga Basarazek, ezizen
literarioz Lauaxeta, heriotzako itxarongelan marraztu zituenek eragiten
didate. Esan izan ez balidate marrazkiok nork eginak diren, egilea “munduko edozein zokondotako edozein kartzelatan atxilo dagoen edonor”
–edo “atxilo egondako edonor”, aintzat zein denboretara jotzen den-,
halaxe esango nukeen. Hauta beza bakoitzak bere kartzela, Soto del
Real nahiz Hego Ameriketako estadioetako edozein aldagela, eta saia
bedi irudikatzen presoa, edozein preso, bere buruaren marrazkia egiten. Hori presoak zertarako egiten ote duen eta, bera ere norbait
badela ziurtatzeko. Ispiluarena egiten duten marrazkiotan bere burua
hor kanpoan ikusi ahal izateko, fisikoki. Marrazkiotan ikusten denez,
heriotzako itxarongelan izan zuen portaeraren arabera preso arrunta
izan bide zen Esteban Urkiaga Basaraz komandantea -poeta mobilizatua-, ezizen literarioz Lauaxeta.
Atxilotu berri arruntaren portaera izan zuen, atxilotu berritan, Esteban
Urkiaga Basaraz kaletar jantziez Gernikan zebilen komandanteak. Preso
hartu zuten erreketei –karlista muturrekoei- bere burua entregatzearren
joana zela esan zien eta, hara! Horrek gainera zetorkionetik salbatu ahal
izango zuelakoan, gixajoa. Atxilotua izan denak badaki halako tentazioen
berri, poliziek badakiten ber. Azkenok barre egiten diote atxilotuari, oinazerako tresnak are eta pozago zorrozten dituzten artean.
Atxiloketaren ostean bost egunen buruan auzia egunera erabakita zegoen. El paisano Estaban Urkiaga Lauaxeta, hormara! Paisanoari berrogetaz
egun geratzen zitzaizkion, Karmeldarren komentuan igaro beharrekoak,
itzal biko gurutzearen abaroan, Herioren zain. Herio, euskal mitologiakoa.
Horren harira edo, Urkiaga´tar Estepan ezizen literarioz ‘Lauxeta’ euskal
idazleak Urtzi ekarri zuen gogora. Baina gurutzean eskegi, hala ere, bere
esperantza. Eta badiot; itzal biko gurutzea zen hura. Mahai gainean ukan
zuten sumarisimamente epaitu zuten militar matxinatu etoiek, eta ziegan
bertan eskegita ukan zuten sumarísimamente epaitua izan berri zen kristau zintzo Esteban / Estepan / de Urkiaga tar, gaztetan apaiztegian ikasiak.

247

Edorta Jimenez
Nik neuk ez dut zalantza izpirik

Nik neuk ez dut zalantza izpirik
Nik neuk ez dut zalantza izpirik. Estepan Urkiaga Basaraz, ezizen literarioz
Lauaxeta, karguz Eusko Gudarosteko komandantea, jardunez abertzaletasunaren sustatzailea eta zirikatzailea, halako batean gerrako presoa egoeraz eta faxista matxinatuen iritziz bera errebelde, heriotzako itxarongelan
egin zituen bere bizitzako azken berrogeitaz egunak. Hain zuzen ere, epaitu zutenetik geroztikakoak. Epaiketa 1937ko maiatzaren lehenengoetan
izan zelarik, eta zigorren berri noiz eman zioten zehatz-mehatz ez badakigu ere, hilaren 15an iritsi zen Generalísimo haren kuartelaren on iritzia,
zeina baitzen sententzia bete zedin falta zen azken urratsa, teorian. Haatik,
eta kondenatuak latzagoak paira zitzan edo, truke ahaleginetan entreteniturik ukan zuten haren gogoa, harik eta amore eman zuen arte. Esteban
Urkiaga Basaraz, ezinez literarioz Lauaxeta, heriotza eman ziezaioten
eskatzera igaro zen.
Ez dirudi asko garenik, ez, Lauaxeta poeta eta Esteban Urkiaga Basaraz,
heriotzako itxarongelan berrogeitaz egunak eman zituen komandantea,
ezinbestez biak batera gogora ekarri nahi ditugunak. Erosoa ez da, benetan.
Halaxe irakurri ahal izan dugu Territorios izeneko kultura gehigarrian
harako lan hura, poetari buruzkoa, zeina irakurriz inork ezin baitu jakin
zein aldetan borrokatu zen Lauaxeta, ezta zein aldetan eman zioten
heriotza, ezta ere hori nork eman zion. Lanaren sinatzaileak fusilatua
–fusilatu egin zutenentz esan barik- gerrako biktima izendatu du eta,
horra egungo egoeran ardura duen bakarra; gerran biktimak izaten direla, eta biktima, to!, denak elkarren parekoak. Gerra eragileez-eta, hitz erdirik ere ez. Zein lan ederra, zinez, eskola porrota pairatu ez duten gazteentzat. Horiexentzat, bai, ze eskolan porrot egin ez dutenek beharbada
badakite ‘biktima’ haren beste berririk. Ze ez Territorios irakurriz.
Korrekto, Kamarada! Lauaxetaren omenezko harako erakusketa haren
inaugurazio ekitaldian bertako agintarik hark esan zuena hartu behar
dugu gogoan. Ez beza inork poetaren heriotza erabili, arren, indarkeriaren apologia egiteko! Ez zuen hain dotore esan, ezta behar ere hala esan.
Trakets, baina esan egin zuen.

246

Beldurra eragiten du fusilatuak. Zer esanik ez fusilatu zutenak guardia
zibilak –berak esan moduan, txapelokerrak- izan zirela aipatuz gero. Ufa!
Beldurra, arima barru-barruko izua, Esteban Urkiaga Basarazek, ezizen
literarioz Lauaxeta, heriotzako itxarongelan marraztu zituenek eragiten
didate. Esan izan ez balidate marrazkiok nork eginak diren, egilea “munduko edozein zokondotako edozein kartzelatan atxilo dagoen edonor”
–edo “atxilo egondako edonor”, aintzat zein denboretara jotzen den-,
halaxe esango nukeen. Hauta beza bakoitzak bere kartzela, Soto del
Real nahiz Hego Ameriketako estadioetako edozein aldagela, eta saia
bedi irudikatzen presoa, edozein preso, bere buruaren marrazkia egiten. Hori presoak zertarako egiten ote duen eta, bera ere norbait
badela ziurtatzeko. Ispiluarena egiten duten marrazkiotan bere burua
hor kanpoan ikusi ahal izateko, fisikoki. Marrazkiotan ikusten denez,
heriotzako itxarongelan izan zuen portaeraren arabera preso arrunta
izan bide zen Esteban Urkiaga Basaraz komandantea -poeta mobilizatua-, ezizen literarioz Lauaxeta.
Atxilotu berri arruntaren portaera izan zuen, atxilotu berritan, Esteban
Urkiaga Basaraz kaletar jantziez Gernikan zebilen komandanteak. Preso
hartu zuten erreketei –karlista muturrekoei- bere burua entregatzearren
joana zela esan zien eta, hara! Horrek gainera zetorkionetik salbatu ahal
izango zuelakoan, gixajoa. Atxilotua izan denak badaki halako tentazioen
berri, poliziek badakiten ber. Azkenok barre egiten diote atxilotuari, oinazerako tresnak are eta pozago zorrozten dituzten artean.
Atxiloketaren ostean bost egunen buruan auzia egunera erabakita zegoen. El paisano Estaban Urkiaga Lauaxeta, hormara! Paisanoari berrogetaz
egun geratzen zitzaizkion, Karmeldarren komentuan igaro beharrekoak,
itzal biko gurutzearen abaroan, Herioren zain. Herio, euskal mitologiakoa.
Horren harira edo, Urkiaga´tar Estepan ezizen literarioz ‘Lauxeta’ euskal
idazleak Urtzi ekarri zuen gogora. Baina gurutzean eskegi, hala ere, bere
esperantza. Eta badiot; itzal biko gurutzea zen hura. Mahai gainean ukan
zuten sumarisimamente epaitu zuten militar matxinatu etoiek, eta ziegan
bertan eskegita ukan zuten sumarísimamente epaitua izan berri zen kristau zintzo Esteban / Estepan / de Urkiaga tar, gaztetan apaiztegian ikasiak.

247

Edorta Jimenez
Nik neuk ez dut zalantza izpirik

Itzal biko gurutzearen itzaletako baten abaroan preso, Gernikan atxilotu
berritan hara –Gernikara, bai- bere burua entregatzearren joana zela esan
zuen gizon ikaratuak poeta eta propagandistaren sena berreskuratu duelarik, eta ekaina bere bizitzako azken gaina izango den ziurtasun betean,
aberriaren aldeko olerkiak idatzi nahi ditu. Bere burua entregatuta ere ez
zioketen barkatu, gurutzearen beste itzalaren abaroan ziren militarrek,
faxistek, eskuindarrek. Hauetako batzuen alde egin zuela? Bada, horra
ukan zuen boterearen froga! Kristau gixajo hura, kristauekin auzia kristau
legean bideratu ahal izango zuelakoan, eta kia. Ezta inondik ere. Auziaren
mamia ez zen erlijioa. Eta mamia zein zen igarri ez duenarentzat, hona
militarren epaia, Gasteizeko Vitorian emana, umeek eurek ere ulertu ahal
izango zuten moduan idatzia.

SENTENCIA
En la Plaza de Vitoria a quince mayo de mil novecientos treinta y siete
vista en Consejo de Guerra de Plaza la causa que por supuesto delito
de rebelión se sigue contra el procesado ESTEBAN URQUIAGA Y BASARAZ, mayor de edad penal. Oída la acusación fiscal y la Defensa y
CONSIDERANDO...Que el procesado Esteban Urquiaga y Basaraz,
conocido nacionalista vasco y propagandista en prensa y mítines de
estos ideales, con postrerioridad al Movimiento Nacional y para oponerse a él colaboro directa y activamente con las autoridades del frente
popular y elementos marxistas desempeñando el cargo de Comandante
Jefe de Unidades vascas, cargo al que fué promovido por el prestigio que
gozaba entre dichos elementos.
CONSIDERANDO...Que además de lo anteriormente expuesto siguió
haciendo activa campaña periodística, principalmente en el periódico
“Euzkadi”, habiendo sido propuesto para redactor jefe de la revista
separatista “Gudari”, en vista del celo y entusiasmo que por la causa rojo
separatista venía demostrando.

CONSIDERANDO...Que por lo dicho en el anterior resultando fué nombrado por el llamado Gobierno de Euzcadi, para que acompañase al
periodista francés Geroges Berniar con objeto de seguir haciendo la
campaña de escarnio citada en la prensa extranjera, a la población de
Guernica, creyendo que estaba aún ésta en poder de sus fuerzas y siendo hecho prisionero y sorprendido por las nuestras en el pueblo citado.
HECHOS PROBADOS.
CONSIDERANDO... Que los hechos relatados son cosntitutivos de un
delito de adhesión a la rebelión, previsto y penado en el artículo 238 nº
2 del Código de Justicia Militar, en relación con el 237 del mismo texto
legal y con lo promulgado en el Bando declaratorio del estado de guerra y en el de 28 de julio de la Junta de Defensa Nacional, toda vez que
el procesado con la actuación descrita demuestra desde el primer
momento de surgir el Movimiento Nacional, su identidad absoluta y su
cooperación decidida a los elementos rojo separatistas que levantados
en armas luchaban contra el Glorioso Movimiento Nacional y las
Autoridades Militares que lo encarnan, únicas, auténticas y legítimas de
hecho y de derecho desde el 18 de julio último.
CONSIDERANDO...Que el delito dicho es responsable en concepto de
autor según el artículo 1º del Código Penal Ordinario, el procesado
Esteban Urquiaga y Basaraz, siendo de apreciar, a tenor de la previsto
en el artículo 173, del Código de Justicia Militar la peligrosidad del encartado y la transcendencia del daño causado por la actuación del mismo,
desprendidas de sus antecedentes y propaganda separatista realizada.
Vistos los artículos citados y demás de general aplicación de ambos
Códigos.
Fallamos que debemos condenar y condenamos al procesado paisano
Esteban Urquiaga y Basaraz, a la pena de muerte, con reserva de las
acciones que pudieran ejercitarse durante el período de ejecución de
sentencia en concepto de responsabilidad civil

Pablo Jevenois

248

249

Edorta Jimenez
Nik neuk ez dut zalantza izpirik

Itzal biko gurutzearen itzaletako baten abaroan preso, Gernikan atxilotu
berritan hara –Gernikara, bai- bere burua entregatzearren joana zela esan
zuen gizon ikaratuak poeta eta propagandistaren sena berreskuratu duelarik, eta ekaina bere bizitzako azken gaina izango den ziurtasun betean,
aberriaren aldeko olerkiak idatzi nahi ditu. Bere burua entregatuta ere ez
zioketen barkatu, gurutzearen beste itzalaren abaroan ziren militarrek,
faxistek, eskuindarrek. Hauetako batzuen alde egin zuela? Bada, horra
ukan zuen boterearen froga! Kristau gixajo hura, kristauekin auzia kristau
legean bideratu ahal izango zuelakoan, eta kia. Ezta inondik ere. Auziaren
mamia ez zen erlijioa. Eta mamia zein zen igarri ez duenarentzat, hona
militarren epaia, Gasteizeko Vitorian emana, umeek eurek ere ulertu ahal
izango zuten moduan idatzia.

SENTENCIA
En la Plaza de Vitoria a quince mayo de mil novecientos treinta y siete
vista en Consejo de Guerra de Plaza la causa que por supuesto delito
de rebelión se sigue contra el procesado ESTEBAN URQUIAGA Y BASARAZ, mayor de edad penal. Oída la acusación fiscal y la Defensa y
CONSIDERANDO...Que el procesado Esteban Urquiaga y Basaraz,
conocido nacionalista vasco y propagandista en prensa y mítines de
estos ideales, con postrerioridad al Movimiento Nacional y para oponerse a él colaboro directa y activamente con las autoridades del frente
popular y elementos marxistas desempeñando el cargo de Comandante
Jefe de Unidades vascas, cargo al que fué promovido por el prestigio que
gozaba entre dichos elementos.
CONSIDERANDO...Que además de lo anteriormente expuesto siguió
haciendo activa campaña periodística, principalmente en el periódico
“Euzkadi”, habiendo sido propuesto para redactor jefe de la revista
separatista “Gudari”, en vista del celo y entusiasmo que por la causa rojo
separatista venía demostrando.

CONSIDERANDO...Que por lo dicho en el anterior resultando fué nombrado por el llamado Gobierno de Euzcadi, para que acompañase al
periodista francés Geroges Berniar con objeto de seguir haciendo la
campaña de escarnio citada en la prensa extranjera, a la población de
Guernica, creyendo que estaba aún ésta en poder de sus fuerzas y siendo hecho prisionero y sorprendido por las nuestras en el pueblo citado.
HECHOS PROBADOS.
CONSIDERANDO... Que los hechos relatados son cosntitutivos de un
delito de adhesión a la rebelión, previsto y penado en el artículo 238 nº
2 del Código de Justicia Militar, en relación con el 237 del mismo texto
legal y con lo promulgado en el Bando declaratorio del estado de guerra y en el de 28 de julio de la Junta de Defensa Nacional, toda vez que
el procesado con la actuación descrita demuestra desde el primer
momento de surgir el Movimiento Nacional, su identidad absoluta y su
cooperación decidida a los elementos rojo separatistas que levantados
en armas luchaban contra el Glorioso Movimiento Nacional y las
Autoridades Militares que lo encarnan, únicas, auténticas y legítimas de
hecho y de derecho desde el 18 de julio último.
CONSIDERANDO...Que el delito dicho es responsable en concepto de
autor según el artículo 1º del Código Penal Ordinario, el procesado
Esteban Urquiaga y Basaraz, siendo de apreciar, a tenor de la previsto
en el artículo 173, del Código de Justicia Militar la peligrosidad del encartado y la transcendencia del daño causado por la actuación del mismo,
desprendidas de sus antecedentes y propaganda separatista realizada.
Vistos los artículos citados y demás de general aplicación de ambos
Códigos.
Fallamos que debemos condenar y condenamos al procesado paisano
Esteban Urquiaga y Basaraz, a la pena de muerte, con reserva de las
acciones que pudieran ejercitarse durante el período de ejecución de
sentencia en concepto de responsabilidad civil

Pablo Jevenois

248

249

Gogoetarako, adi auzian nahasturik ibili ziren matxinatuen izenei. Euskal
Herriaren historiaren parte dira izenok, gutxienez jota bitan aipatuak;
faxista legez lehenengoetan; demokrata legez bigarrenetan. Halaxe
ulertzen da hau sinatzen duena oraingo demokrata ofizialetako batzuek
faxistatzat jo izana. Ez dugu inoiz historiaren haizearen nondik norakoaren bat-bateko aldatzea behingoan harrapatzen jakin.

Edorta Jimenez

Estepan Urkiaga Basaraz “Lauaxeta”
1905
Laukiz

Gasteizko Santa Isabel hilerrian
1937ko ekainaren 25ean faxistek fusilatu zuten.

250

Gogoetarako, adi auzian nahasturik ibili ziren matxinatuen izenei. Euskal
Herriaren historiaren parte dira izenok, gutxienez jota bitan aipatuak;
faxista legez lehenengoetan; demokrata legez bigarrenetan. Halaxe
ulertzen da hau sinatzen duena oraingo demokrata ofizialetako batzuek
faxistatzat jo izana. Ez dugu inoiz historiaren haizearen nondik norakoaren bat-bateko aldatzea behingoan harrapatzen jakin.

Edorta Jimenez

Estepan Urkiaga Basaraz “Lauaxeta”
1905
Laukiz

Gasteizko Santa Isabel hilerrian
1937ko ekainaren 25ean faxistek fusilatu zuten.

250

Estepan Urkiaga Basaraz “Lauaxeta”
Poemak eta marrazkiak

Yo llevo
J.M. - J.T.
Yo llevo entre mi espíritu encendida
la hermosa luz del entusiasmo ardiente;
amo la libertad más que la vida
y no nací para doblar la frente.
Por eso estoy aquí de altivo y fuerte,
tu fallo espero con serena calma,
porque si puedes decretar mi suerte,
nunca podrás envilecer el alma.
Hiere, yo tengo en la prisión impía
la honradez de mi nombre por consuelo.
¿Qué me importa no ver la luz del día
si tengo en mi conciencia la luz del Cielo?
¿Qué importa que entre muros y cerrojos
la luz del sol, la libertad me veles,
si ven celeste claridad mis ojos?
...
¿Si hay algo en mí más fuerte que tu yugo,
algo que sabe despreciar tus iras
y que no puede sujetar, verdugo,
el terror que a los débiles inspiras?
Hiere. Bajo tu látigo implacable,
débil acaso ante el dolor impío,
podrá flaquear el cuerpo despreciable,
pero jamás el pensamiento mío…
Más fuerte se alzará, más arrogante.
Mostrará el golpe del dolor sus galas;
el pensamiento es águila triunfante
cuando sacude el huracán sus alas.
LAUAXETAREN AUTOERRETRATOA ESPETXEAN

No me importa…tu furia es omnipotente,
víctima del placer, sueño de un día.
Si todos ante ti doblan la frente,
yo siento orgullo en levantar la mía.
(Gasteizko espetxean, 1937)
252

253

Estepan Urkiaga Basaraz “Lauaxeta”
Poemak eta marrazkiak

Yo llevo
J.M. - J.T.
Yo llevo entre mi espíritu encendida
la hermosa luz del entusiasmo ardiente;
amo la libertad más que la vida
y no nací para doblar la frente.
Por eso estoy aquí de altivo y fuerte,
tu fallo espero con serena calma,
porque si puedes decretar mi suerte,
nunca podrás envilecer el alma.
Hiere, yo tengo en la prisión impía
la honradez de mi nombre por consuelo.
¿Qué me importa no ver la luz del día
si tengo en mi conciencia la luz del Cielo?
¿Qué importa que entre muros y cerrojos
la luz del sol, la libertad me veles,
si ven celeste claridad mis ojos?
...
¿Si hay algo en mí más fuerte que tu yugo,
algo que sabe despreciar tus iras
y que no puede sujetar, verdugo,
el terror que a los débiles inspiras?
Hiere. Bajo tu látigo implacable,
débil acaso ante el dolor impío,
podrá flaquear el cuerpo despreciable,
pero jamás el pensamiento mío…
Más fuerte se alzará, más arrogante.
Mostrará el golpe del dolor sus galas;
el pensamiento es águila triunfante
cuando sacude el huracán sus alas.
LAUAXETAREN AUTOERRETRATOA ESPETXEAN

No me importa…tu furia es omnipotente,
víctima del placer, sueño de un día.
Si todos ante ti doblan la frente,
yo siento orgullo en levantar la mía.
(Gasteizko espetxean, 1937)
252

253

Estepan Urkiaga Basaraz “Lauaxeta”
Poemak eta marrazkiak

Azken oihua
(…./…)
Goiz eder honetan erail behar nabe
Txindor baten txintak gozotan naukela.
Hel naiten leihora begiok ihintz gabe!
Gorbei barna jatort kanoi-hots itzela:
Hor egazkin-hegak hodei-lapur doaz.
Guda-gotzon baltzak odolez dakustaz,
Euren oin aurrean beredin gudari.
Gazte argi horreek, eutsi lur amari!
Bera baitzen onik ez dauko ludiak.
(…/…)
Eta begi honeen laino leiartuan
Tinki igaro beitez gizuren argiak;
Esku zurbil honeek ahul luzatu bediz
Eutsi zagientzat ikurrin donea;
Askatasun hatsak betiko bil zagiz!
Hantxe makur zaitez, oi buru neurea,
Geure lur amaren besarte gozoan!
Eta anai maiteok, eutsi burrukari
Inoiz hilgo ez dan euzkoen amari.
Itxaropen hauxe sort bekit gogoan.
(…/…)

LAUAXETAREN AUTOERRETRATOA HERIOTZ-ZIGORRAREN ZAIN

254

255

Estepan Urkiaga Basaraz “Lauaxeta”
Poemak eta marrazkiak

Azken oihua
(…./…)
Goiz eder honetan erail behar nabe