Arima penitentearen okupatione debotak - 1
Juan Tartas
ARIMA PENITENTAREN
OKUPATIONE
DEBOTAK
Egileari buruzko informazioa:
ARIMA PENITENTAREN OKUPATIONE DEBOTAK
Orationia, Barura eta Amoina
Hirur Iriko Iaunari,
Montirande deithatzen den Iaun Abadiari dedikatiak,
Iuan de Tartas, Arueko retoraz eginak.
A fructibus eorum cognoscetis eos. Mat. 7.
ORTHEZEN, IACQUES ROVYER
Erregeren Inprimazalia baitan
Ustulairen 16.garrenian, 1672.
A MONSIEUR DE TROISVILLES,
Abbé de Montirandé.
Monsieur, le bon Dieu, qui est l’autheur de
tout bien, m’ayant fait la grace de composer un
petit livre, contenant trois belles, devotes et
charmantes Princesses, qui sont l’Oraison, le
Ieune et l’Aumosne, i’ay prins la liberté, il y a
quelque temps, d’en offrir la dedicace a feu Monsieur le Comte de Troisvilles vostre pere qui me
fit l’honneur de la recevoir fort agreablement;
mais par malheur pour moy, en mesme temps,
que l’impression de mon travail fut achevée
dans la Ville d’Orthez, cét illustre Seigneur a fini
ses jours en ce monde, au grand regret des tous
ceux qui ont conneu sa valeur et ses vertus;
cette perte á rendu mon esprit affligé d’une telle
maniere que ie ne sçaurois en faire l’expression,
et mes trois pauvres filles ont resté sans patron
et sans protecteur, et moy sans consolation, lors
qu’elles esperoient triompher a l’ombre de leur
Illustre Prince; ces trois orphelines sortent d’un
Pere sans Mere, et croyent, MONSIEUR, que vous
leur servirez de pere et de mere, si vostre Grandeur accorde á leur desolé pere, la grace de porter Vostre Nom a la teste de sa lettre dedicace.
Si je voulois faire son panegeriste je dirois á
l´honneur de ce Seigneur, plus de louanges que
mon livre nesçauroit contenir, il faut pourtant
que ie fasse honneur, en passant à la verité
publique. Ce genereux Seigneur, s’appelloit
Troisvilles, en basque Hirur Iria, qui signifie en
françois Troisvilles, qui est la capitale de sa
Comté en Soule; n’y une, n’y deux, n’y trois, n’y
quatre Villes ne sçcauroient assez dignement
chanter les louanges de ce grand Heros: Saumur, Pont de Sée, Sainct Iean d’Angely, Monheurt, Toneins, Bergerac, Clerac, Nerac, Sainct
Anthonin, Montauban, Montpelier, Navarreins, la
Rochelle, Nantey, Lamote, en Lorraine, et Cazal
en Italie, serviront d’autant de trompettes pour
publier à toute la posterité, par tous les endroits
de Royaume la valeur et les services signalez
que ce brave Seigneur a rendus a la Couronne
aux despens de son sang, durant le Regne de
Louis 13. surnommé le Iuste; plus de deux cents
cinquante Villes, que ce Grand Monarche avait
conquises contre Calvin et Luther, seront autant
de fidelles tesmoins pour annoncer les beaux
exploits de l’espée de nostre brave et incompa-
rable Troisvilles. Si nous voulions ouvrir le tombeau qui couvre ses os dans l’Eglise de Troisvilles, nous trouverions sur son corps autant de
blesseures, et particulierement, celle qui a flué
longuement par une canule, receüés pour le service du ROY son Maistre, comme il avoit des cheveux sur sa teste; et si ce Grand Prince eust
vescu un peu plus, nostre brave Troisvilles seroit
mort Duc, Pair et Mareschal de France, avec le
cordon bleu.
Je brise la dessus, parce que l’histoire, sur
tout le livre intitulé «le petit Bassom Pierre» ont
mieux parlé de luy dans leurs escrits que je ne
siçaurois faire dans ma lettre. Ie quite la source
pour parier de ses ruisseaux. Tout le monde sçait
que Monsieur le Compte de Troisvilles vostre
Frere se fit admirer par sa valeur, il y a quelque
temps, dans les troups auxiliara que Louis 14.
nostre invincible Monarque avoit envoyez a
l’Empereur aux Frontieres de Poloigne et de
Hongrie contre les Othomans, parmi lesquels il
fut percé a iour d’un coup de mosquet, aprez
avoir tué de sa main trois de ses infidelles, qui le
vouloient engloutir tout vif.
Ie ne dis rien de vous, MONSIEUR, qu’un seul
petit mot, de peur de choquer vostre modestie;
c’est que vous avez quitté les pompes de la Cour
et les delires du sicle pour honnorer dans vostre
Abbayië la robe de Sainct Pierre, qui est celle de
IESUS CHRIST, qui possible vous appelera par les
ordres et la providence aux premiers jours de
vostre naissance; si vos merites sont reconeus
et mes prieres exaucées, nous vous verrons
exalté dans les plus hautes dignitez de Rome ou
del’estat. Nous avons perdu l’Original, mais
vous, MONSIEUR, qui estes son image parfait et
le veritable successeur de son merite et de sa
vertu, vous passerez en cette rencontre pour
Original et pour un parfait image, vous conjurant
avec un coeur plein d’amour et de respect à
estre persuadé que je n’oublierais jamais dans
mes sacrifices le repos de l’ame du deffunct, ny
la santé et prosperité du vivant en qualité de
MONSIELTR.
Vostre tres-humble et tres-obeissant serviteur TARTAS Prestre et Curé d´Aroue.
D’Arouë ce 16. Iuillet 1672.
IRAKURTZALIARI
Neure adeskidia, igaren urthian egin dut eta
ezarri argira libruto bat euskaraz, zoiñen izena
baita Onsa Hilzeko Bidia eta konprenitzen baititu
onsa hilzeko moienak, han ageri den bezala.
Geroz aurthen Iinkoaren aiutu saindiarekila
batian egin dut eta nahi kanporat idoki bertze
piezato bat, zoiñen handitarzuna oro zerraturik
baitago esku bat paperen boluman. Han ikusiko
duzu hirur prinzesa ederrik, zoin baitira orationia, barura eta amoina; halaber goix-arratzez
egin behar duzun konzenziaren examena eta
Andere honaren lethariñak. Haien irakurtzian
egiten baduzu zure arimaren profitia eta Iinkoari
othoi egiten obra honen Autoragatik, ukhenen
drauzut mila obligatione eta Iinkoak emanen
drauzu zelian zure penaren rekonpensia.
Aruen, urrietaren 29. 1667
KONZENZIAREN EXAMENA
Philo Iudaeus autor zahar batek eta saindu
batek dio Apostolien denboran eta geroz lehen
hatsarreko kristinoek kostuma laudable bat eta
saindu bat zutela egunian berritan bere orationen Iinkoari egitera. Goizian Iinkoari galdatzen
zutela gratia eta argia egun hartan bekaturik ez
egiteko, baina bai haren zerbutzu saindian
enplegatzeko. Arratsian bere bekatien eta falten
ezagutzeko eta bere espirituen deskargatzeko
inpresione gaixto orotarik eta bekatiaren haxe
orotarik.
S. Bazila iaunak ere dio, eguna igaranez
geroz, eta akabatuz geroz espirituaren eta gorpitzaren obrak eta okupationiak oro, gure konzenzia konsultatu behar dugula zer ere Iinkoaren
kontre erran, egin eta pensatu ahal bait duke,
edo gure kristino lagunaren kontre; eta haietzaz
oroz Iinkoari barkamendu galdaturik, gure konzenzia xahatu eta purgatu behar dugula, eta
eztugula gutiago kurios izan behar gure arimen
estatu honian edukiteko, nola baikira gure
begien zerratzeko lo hon egin dezagun, eta gure
kanberen zerratzeko, airiak edo ohoiñek gure
gorpitzak eta gure osagarriak eztitzen inkomoda
edo altera.
Kostuma edo eginbide saindu haur goizian
eta arratzian hobeki obserba eta pratika ditzagun, hebe pian eskiribaturik daudian bost aktoak
begira itzatzu belharikaturik, bi eskuak iuntaturik, begiak aphaldurik, kruzifix baten edo imajina
debot baten aizinian ur benedikatuz zeinhaturik,
lurrari pot bat eginik.
Errazu: «in nomine Patris et Filii et Spiritus
Sancti. Benedicta sit sancta et individua Trinitas,
nune et semper et per infinita saeculorum saecula. Amen». «Angele Dei, qui custos es mei, me
tibi commissum pietate superna hac die (edo
«hac nocte»), illumina, custodi, rege et guberna.
Amen». Gero erran izatzu Andere gloriosaren lethariñak hebe pian diren bezala.
BOST AKTOAK
LEHENA, ADORATIONIA
Neure Iinkoa eta kreatore handia eta supremoa, adoratzen zitut neure bihotz oroz eta neure
arimaren indar guziez adoratzen dut zure handitarzuna, Majestatia, hontarzuna, boteria, zuhurtzia, miserikordia eta iustitia infinitoak eta inkonprehensibliak, eta adorationetan susmetitzen
dut eta abandonatzen osoki neure gorpitza,
neure arima, neure onak eta nizana oro zure plazer onaren dispositioniari, nola bainitz zure zerbutzari hunblia eta zure kreatura pobria eta
tipia.
GRATIAZKO AKTIONIAK ETA ESKER ALAGESTAK
Iauna, remerziatzen zitut infinitoki zure esku
liberaletik rezebitu ditudan gratiez eta benefizioz. Zuk kreatu nuzu, hazi, konserbatu egungo
egunera drano; izuk erosi eta raxetatu nuzu zure
Semiaren hilze eta pasione saindiaz eta dolorosaz; zuk deithatu nuizu fediala eta hanbatetan
rezebitu miskrikordiala.
OHORESKIA ETA OFRANDA
Hartakoz, o ene Iauna eta Iinkoa, gratien eta
alagesten aktionetan ofritzen drauzut neure
bihoza oro, neure gorpitza, neure arima, neure
bizia, neure onak, neure pensamendiak, neure
hitzak eta obrar, neure tribailia, nizana oro eta
niri apartenitzen dena oro, suplikatzen eta othoitzen zutudalarik, nahi duzun hori rezebitu eta
oro ialgi erazi,zure izen saindiaren gloriala, zure
Eliza saindiaren hobeniala eta ene arimaren salbamendiala; eta intentione hortan proposateen
dizut handizki, goraki eta fermoki korrijituko
dudala neure bizitzia eta lehen millatan hilen
nizala, eziez zu mortalki, dakidalarik eta neure
borondatez, ofensa zitzadan.
GALDOA ETA DEMANDA
Baina, Iauna, badakit eztudala deus eta ezin
deus ahal dukedala, zure gratia gabe; hartakoz
neure propos ona konpli ahal dezadan rekiritzen
dizut hunbleki jure sokorria; har zazu pietate
zure zerbutzari pobriaz, barka izazu ene bekatiak oro; ene urhatsak gida izazu zure manu
saindien obserbanzian eta eztizazula utzi ahatzera ene nezesitate pobriak. Gratia horik oro
othoitzen zitut mundu orori eman dizazun, baita
ene etsai orori. Iauna, konpasione har ezazu zure
kreatura pobrez; so egizu zure Eliza saindiaren
afliktioniari, eta pazifika ezazu, exalta eta bethe
zure benediktione saindiez; iustoak augmenta
izazu; bekatoriak konberti, aflijitiak konsola eta
pobre nezesitosak.
O Birjina eta Iinkoaren Ama, remerziatzen
zutugu zure sokorriaz eta faborez, zeren oradraino zure othoize sainduez sokorritu baikituizu.
Kontinua ezazu, o Andere ona, zure eskuen guri
hedatzera, eta ezkitzazula iagoiti abandona,
prinzipalki gure herioaren azken orena jin daitiano.
Remerziatzen zutugu halaber eta othoitzen,
gure ainguru guardienak eta paraduzuko saindusaindiak guri kontinua dezaten bere interzesione
faborablia Iinkoa baitan, gure Iaun komuna, zoiñi
den ohore eta gloria «secula seculorum, Amen».
BOSTGUARREN AKTOA KONTRITIONIA
Kontritioniaren digneki egiteko zure memorioan ungura bat egin ezazu azken examenaz
geroz, non izan ziren goizian, barazkal ondoan,
arratsian; non izan ziren, zoin persona hantatu
duzun, hekila zer erran duzun, zer okupatione
ukhen duzun, zer egin duzun, erran edo pensatu,
edo utzi egiteko, zointan Iinkoa ofensatu bailizate. Examina ezazu faltak eta inperfektioniak,
zointara baitzira gehiago emana eta inklinatia
eta erori ahal baitzinate ardurenik, hala nola,
kolera, inpatientia, gaixki minkatzia, banitatia
eta halako hertze bekhatiak; kausa eta okasionia, zoiñek hetara erori erazi baikutu, afin eta
ihesi egin depalun haier, ebita ditpalun. Zer
intentione ukhen dukun haien egitian, erraitian,
pensatzian edo neglijatzian. Unguru edo xerku
hau egin duzunian zure gogoan eta memorian,
egizu kontritioniaren akto hau zure bihotz oroz.
Horiez oroz, o Iauna, barkhamendu eske
nauzu unbleki eta bertze kulpa eta bekhatu infinitatez, loin ene neglijenzia edo ignorantia dela
kausa ezin ezagutzen baititut; dolu eta regret
handi bat dizut, zeren ofensatu baizitut; suplika-
tzen zitut, nahi dutuzun utzi ahatzera ene bekhatiak oro; nahi dutuzun erre zure amorio saindiaren suian; itho, haiegatik isuri duzun kure odol
preziozaren ixaso gorrian. Proposatzen dizut orai
zure gratia saindiarekila batian, zoin gabe ezin
baitirot deus nahi, ez egin zuri laket zauzunik,
korrijituko nizala hementik harat eta fidel izanen
nizala zuretzat eta hobeki egonen nizala neure
goardian eta sentinelan neure aktione orotan,
erranetan eta pensamendietan. O Iauna, indazu
gratia eztezadan iagoiti deus egin, erran, pensa,
zure Maiestate adorabliaren begitan desplazentdenik. Begira nezazu eta preserba danjer eta
inkonbenient orotarik egun eta gau hontan
neure ariman eta neure gorpitzian. Iunta nezalu
eta uni zuri zihauri hain hersiki, non deusek ere
enekan separa, ala nagoen lo, ala iratzarririk. O
neure Iesus maitia eta dulzia, egizu hain onsa,
non zugatik eta zutan pausa nadin.
«In pace in idipsum dormiam et requiescam.
Domine, exaudi orationem meam. Et clamor
meus ad te veniat. OREMUS: Deus, cui proprium
est misereri semper et parcere, suscipe deprecationem nostram, ut nos et omnes famulos tuos,
quos delictorum catena constringit, miseratio
tuae pietatis clementer absolvat. Per Christum
Dominum nostrum. Amen».
«Salva nos, Domine, vigilantes, custodi nos
dormientes, ut vigilemus cum Christo et requiescamus in pace. Custodi nos, Domine, ut pupillam
oculi. Sub umbra alarum tuarum protege nos.
Dignare, Domine, nocte ista, sine peccato nos
custodire; miserere nostri, Domine, miserere
nostri. Fiat misericordia tua, Domine, super nos,
quemadmodum speravimus in te. Domine, exaudi orationem meam, et clamor meus ad te
veniat. OREMUS: Visita, quaesumus, Domine,
habitationem istam et omnes insidias inimici ab
ea longe repelle. Angeli tui sancti habitent in ea,
qui nos in pace custodiant, et benedictio tua sit
super nos semper. Per Christum Dominum nostrum, Amen. Benedicat et custodias nos omnipotens et miscricors Deus, Pater et Filius et Spiritus
Sanctus, Amen».
Errazu gero hirur «Pater», hirur «Ave», hirur
«Gloria», behin «Credo», behin «Confiteor»,
behin «De profundas». «Divinum auxilium
maneat semper nobiscum, Amen. Nos cum prole
pia, benedicat Virgo Maria, Amen»
***
Nous soubssignez certifions que nous avons
leu et examimé par l’ordre de Monseigneur l’Illustrissime et Reverendissime Evesque d’Oleron
le livre intitulé Arima penitentaren occupatione
devotac, composé par M. Iean de Tartas Curé
d’Aroüe, que nous n’y avons rien trouvé qui soit
contraire à la Doctrine Catholique, Apostolique
et Romaine, et que nous l’avons iugé digne d’estremis au jour pour l’utilité du public. A Mauleon
ce 23 Aoust 1668.
BONNECASE, Curé de la ville de Mauleon.
Fr. NICEPHORE Capucin.
Gük pian siñatü girenek fede egiten dügü irakurtü dügüla eta examitü librü Anima penitentaren okupatione debotak intitülatü eta Arueko
Iaun Erretorak konposatü izan dena, zuintan
ezpaitügü deusere ediren Doktrina Katholikari,
Apostolienari eta Errumekuari kontrario denik
eta püblikaren profeitiagati inprimatü izateko
digne iüjeatü dügüla. Maulen Agorrilaren
23.gerrenian, urthian.
BONNECASE Maulioko Erretora.
Fr. NICEPHORE Capucin
Nous ARNAUD FRANCOIS DE MAYTIE par la
grace de Dieu et du Sainct Siege Apostolique
Evesque d’Oleron, Conseiller du ROY en tous ses
conseils et Baron de Moumour. A tous ceux qui
ces presentes lettres verront salut en Nostre
Seigneur. Ayant commis et deputé Maistre Sans
de Bonnecase Curé de Mauleon en Soule de nostre Dioceze, et le Reverend Pere Nicephore
Capucin, aussi resident en ladite Ville de Mauleon, comme capables et idoines pour examiner
le livre intitulé Atima penitentaren occupatione
devotac, langage vulgaire dudit Pays de Soule,
composé par Mr. lean de Tartas Prestre et Cure
d’Aroue de la mesme Province et de nostredit
Dioceze, veues et meurement considerées les
attestations desdits de Bonnecaze et Nicephore
et adjoustant foy a leur examen, avons donné
nostre approbation et permettons audit de Tar-
tas de le mettre en lumiere et le faire imprimer
ou bon luy semblera, en foy de quoy avons signé
les presentes de nostre main, fait apposer nostre
sceau Episcopal contresigner par nostre Secretaire. Fait dans nostre Palais Episcopal d’Oleron,
le vingt sixiesme Octobre mil six cents soixante
huict.
ARNAUD FRANCOIS DE MAYTIE, E. D’OLERON.
Par mandement de mondit Seigneur lilustrissime et Reverendissime Evesque, BERGES
Secretaire.
LEHEN KAPITULIA
ORATIONIA
Zer den,
haren nezesitatia,
nolako behar dian izan,
zer bertute eta indar dian
Iinkoa baitan.
«Clamaverunt iusti et Dominus
exaudivit eos» Psal. 33.
Arima debotak eta penitentak hirur Prinzesa
edo hirur Erregina behar dutu berekila konserbatu eta khario eduki, nahi bada bizi Iinkoaren
amorioan, haren zerbutzian; haren beldur saindian mundu hontan bizirik, nahi badu haren gratian hilik haren gloria eternala zelian ardiatsi.
Hirur Prinzesa hurak dira orationia, barura
eta amoina. Hetarik lehena da orationia, zoin
doktor saindiek komunski partitzen baitiuzte bi
partetara edo bi menbrutara. Lehena da oratione mentala eta segonta oratione bokala; lehena
da ama eta segonta alhaua; lehena egiten da
bihozez, gogoz eta espiritus, eta segonta mihiz
eta ahoz; lehena hon da segonta gabe, baina
segonta ezta iagoiti hon lehena gabe. Hargati
gure Iaunak reproxu egiten zian iudu falsu eta
gaizto haier, «Populus iste labiis me honorat, cor
autemeorum longe est a me» (Math. 15), «populu falsu honek espaiñes, ahoz eta mihiz ohoratzen nu, alabaina hoien bihotiza niganik hurrun
da», niganik apart dago.
Segurrena da, noiz ere mentala eta bokala
biak iunto baitira Iinkoaren onsa eta gogo honez
adoratzeko, maitatzeko, laudatzeko, remerziatzeko, hari ohoraskatzeko eta galdatzeko behar
diren gauza justo, hon eta lejitimo diren ororen,
zuin baitira orationiaren suiet, fundamento,
objekto eta fin prinzipalak.
Nahi dianak onsa ikasi manera eta methoda
oratione mentalaren pratika, irakurt bitza
Iesuista debot hek, Coton, Causin, Richeome,
Binet, Pons eta bertze anhitz, zoiñek dokteki
materia haur traktatzen baitute, zoin komunski
deitatzen baitira Iesusen Konpaniako Aitak, zoinen ordriaren lehen fundazaliak izan baitira S.
Ignaze de Lohiola eta S. Franzes de Jabier, biak
euskaldun Euskal herrian sortu, eta zoiñen dizipulu digniek ohore eta abantailla handirik egun
oroz emaiten baitute Iesu-Kristen elizari, populu,
natione kristino diren orori, ixasoan eta lu idorrian, orienten hasirik ozidentera drano. Irakurt
beza oraino S. Franzois de Sales, Genebako Prinze eta apeskupia; irakurt beza oraino P. Marc le
Telier, Recole franziskanoa, eta P. Gery espaiñola, Iesusen oratorioan apheza. Han eridenen du
nontik bere espiritua kontenta hobeki, eziez ene
libruto hontan, zointan kontentatzen bainiz erraitera orationiaren definitionia, konditioniak eta
bertutiak ahalik eta laburskiena irakurtzalia
enuiatu gaberik.
tala eta segonta oratione bokala; lehena da
ama eta segonta alhaua; lehena egiten da bihozez, gogoz eta espiritus, eta segonta mihiz eta
ahoz; lehena hon da segonta gabe, baina segonta ezta iagoiti hon lehena gabe. Hargati gure Iaunak reproxu egiten zian iudu falsu eta gaizto
haier, «Populus iste labiis me honorat, cor autemeorum longe est a me» (Math. 15), «populu
falsu honek espaiñes, ahoz eta mihiz ohoratzen
nu, alabaina hoien bihotiza niganik hurrun da»,
niganik apart dago.
Segurrena da, noiz ere mentala eta bokala
biak iunto baitira Iinkoaren onsa eta gogo honez
adoratzeko, maitatzeko, laudatzeko, remerziatzeko, hari ohoraskatzeko eta galdatzeko behar
diren gauza justo, hon eta lejitimo diren ororen,
zuin baitira orationiaren suiet, fundamento,
objekto eta fin prinzipalak.
Nahi dianak onsa ikasi manera eta methoda
oratione mentalaren pratika, irakurt bitza
Iesuista debot hek, Coton, Causin, Richeome,
Binet, Pons eta bertze anhitz, zoiñek dokteki
materia haur traktatzen baitute, zoin komunski
deitatzen baitira Iesusen Konpaniako Aitak, zoinen ordriaren lehen fundazaliak izan baitira S.
Ignaze de Lohiola eta S. Franzes de Jabier, biak
euskaldun Euskal herrian sortu, eta zoiñen dizipulu digniek ohore eta abantailla handirik egun
oroz emaiten baitute Iesu-Kristen elizari, populu,
natione kristino diren orori, ixasoan eta lu idorrian, orienten hasirik ozidentera drano. Irakurt
beza oraino S. Franzois de Sales, Genebako Prinze eta apeskupia; irakurt beza oraino P. Mark le
Telier, Rekole franziskanoa, eta P. Gery espaiñola, Iesusen oratorioan apheza. Han eridenen du
nontik bere espiritua kontenta hobeki, eziez ene
libruto hontan, zointan kontentatzen bainiz erraitera orationiaren definitionia, konditioniak eta
bertutiak ahalik eta laburskiena irakurtzalia
enuiatu gaberik.
«Orationia da espirituaren eta arimaren goiti
Jinkoaganat alxatzia edo Iinkoari gauza iustoen
galdatzia», hala dio S. Damask. (Lib. 3. De Fide
Orthod.): «Oratio est ascensio mentis in Deum,
sive decentium a Deo petitio». (S. Augustin sermon 230. de temp.), dio: «Quid est oratio nisi
ascensio animae de terrestribus ad caelestia,
inquisitio supernorum, invisibilium desiderium?,
«Zer da orationia lurreko gauzetarik zeluko gauzen xerkatzia, gauza inbisiblen desira eta amorioa baizi?». (S. Chrysost. hom. 30 In genesi),
dio: «Orationia da Jinkoarekin minzatzia», «Est
colloquium cum Deo». S. Basil. (orat. In lulia.
mar.): «Oratio est boni cuiuspiam petitio, quac
ad Deum a piis effunditur», «Orationia dela
gauza hon baten galdoa, poin iustok Iinkokoari
egiten baitute».
Definitione komuna da haur: orationia dela
Iinkoari gure desiraren explikatzia eta representatzia, harganik zerbaiten ardiasteko: «Oratio est
desiderii nostri coram Deo explicatio, ad aliquid
ab illo impetrandum». Hementik ensegitzen da
orationian badela bi akto; lehena da, noiz ere
gure bihotzian formatzen baitugu desirkunde bat
gure Iinkoaganie obtenitzeko zoinbat gratia eta
fabore, edo delibratzeko gure burien zonbat azident edo danjer handitarik, eta desir hori baitugu edo gure edo gure lagunen. Segond aktoa da,
noiz ere desir hori baitugu representatzen bihozez edo mihiz, mentalki eta bokalki. Manera hortan dira endelgatzen erran diren orationiaren
definitioniak.
SALBATZEKO BEHARREZKO DA
Segur da orationia absolutoki nezesario dela
salbatzeko; hargati gure Iaunak erran zian bere
Pasionian bere Apostolier (Marc. 14): «Vigilate et
orate, ut non intretis in tentationem», «zaudezte
bijilant eta erran ezazie oratione, eror etzitien
tentationian». Eta S, Math. 7. dio: «Petite et
dabitur vobis»; eta St. Luk: «Petite et accipietis»,
«Galda ezazie eta emanen zauzie»; «galda ezazie eta ukanen duzie». Haren arraizoiña klar da,
zeren behar dugu Jinkoari susmetitu, ezagutu
hura dela gure prinzia, gure prinzipios, gu haren
kreaturak eta haren esklaboak; hura gabe
ezdeusak gira. Hala dio Eskritura saindiak (Isa.
45.): «Mihi curvabitur omne genu», «Belhain
orok niri gur egiten du». Bada sumisione hori
egiten du barneti eta kampoti gure Jinkoari oratione mentalaren eta bokalaren moienes; hanbateki orationia nezesario da salbatu izateko.
Anthiocus Erregemiserable hark konfesione
hori egin zian bere tormenten artian: «Iustum
est subditum esse Deo et mortalem non paria
Deo sentire» (2. Mach. 9): «Iusto da Jinkoari obedient eta susmetitu ilatia eta gizon mortalak
orok sendi eta pati dezan jinkoak ezin senditzen
eta patitzen diana», zonbatere malhuros eta
infame hura bere othoizian ezpaitzen exauditu
izan, zeren ezpaitzian behar zena eta behar
bezala jinkoari galdatu. «Orabat scelestus
Deum, a quo non erat veniam consequuturus»,
«Othoitzen ziala jinkoa, baina etziala perilik
ardias lezan harganik bere barkamendia».
Profeta roialak ere dio gizonak salbatu izatekoz behar diala abaxatu eta susmetitu eta gurtu
Jinkoari, eta gero bere orationia egin: «Subditus
esto Domino et ora cum».
S. Thomasek dio orationia dela relijionesko
akto bat, zointan gizonak erakusten baitu Iinkoa
dela hon ororen emailia, prinzipios eta Iauna;
haren beharra diala eta orationiaren moienez jinkoari bere ohoriak, adorationiak eta kultoak rendatzen dutiala, kreatura hunble batek bere kreatorari zor dian bezala.
BESTE ARRAZOI BAT
Orationiaren nezesitatia salbatu izateko
porogatzen da bertze arrazoiñ eder hontzaz. Salbatzeko nezesario da gizonek Ihesi egin dezan
bekatu mortaler eta egin obra honik; bada gizonak ezin egiten dutu bi gauza hok Iinkoaren gratiaren sokorri aktuala gabe, eta gratiaren sokorri
aktuala ezin ardiasten da orationia gabe, zeren
hura baita moien bat, zoin gabe Iinkoak ezpaitu
emaiten gratia; hanbateki orationia nezesario da
salbatu ikateko.
Prezepto afirmatiboak eztu obligatzen gizona
«pro semper», iagoitikoz, negatiboak bezala,
baina solamente «pro tempore», behar den denboran eta okasionetan; hala nola, noiz ere
nehork senditzen baltu tentatione handi bat eta
danieros bat, zoini ezin egiten baitu resistentiarik, eta ezin garaitzen baitu; noiz ere nehork
bere buria hilzeko danieretan ikusten baitu, partikularki bekatu mortalian bada ordian; jagoiti
ilatekoz, obligatu da Iinkoari galdatzera bere
bekatien remisioniaren, noiz ere bekatoria tenitu
baita gratiala disposatzera, hala nola, nahi dianian berak sakramendia rezebitu edo berzer
administratu.
Hortik behar da konkluditu gizona ezin daukiela denbora luzez bekatu mortal gabe orationiaren aiutia gabe, zeren ezin bizitzen baita tentatione gabe hanitz denboraz, eta tentationiak
ezin garaitzen baititu orationia gabe. Nork ere
bere buria ikusten baitu danjer eta peril horietan, ezpadeza orationia besarka arma segur bat
bezala haien kontre, erorten da segurki bekatu
mortalera eta damnatione eternalera, hartan hilzen bada. Pobre batek bere buria hilzera uziten
dianian, goses hilzera, ahalkez edo herabez
amoina galdatzera, bere buriaren erhaile date,
zeren eta amoina galdatu balu bere bizia salbatzen ahal baitzian. Nehork bere buria ikusten
dianian ohoin eta bolurren artian eta uzten hilzera oihu eta heiagora egin faltaz, bere bizia salbatzen ahal zialarik oihu eta heiagora egin balu,
halakoa ere damnatu date, zeren bere buriaren
murtrier eta homizida baitate.
Ber forman eta maneran, gizonak bere buria
ikusten dianian danjer espiritual haietan eta ez
oihu egiten Iinkoari, zoiñek baitu botere haren
delibratzeko danjer haietarik, peril handi batetan
ezarten du bere arima galzeko eta damnatzeko.
Arima debota eta penitenta, danjer haietan
zirenian oihu egizu eta heiagora Iinkoari bertze
ordus errege Ezekias ari zen bezala: «Domine,
vim patior, responde pro me, quid dicam aut
quid respondebo cum ipse fecerim?» (Isa. 38),
«Iauna, phenatan nuzu; urgatz, nezazu, emazu
arraposta enegatik; zer emanen dut edo arra-
postu emanen dut, ni nizanaz geroz egilia eta
ogenduna?
Errazu Profeta roialak bezala: «Clamabit ad
me et ego exaudiam cum; cum ipso sum in tribulatione, eripiam eum et glorificaba eum» (Psal.
90), «Eginen du oihu niri eta nik enzunen dut;
harekila niz haren tribulationian, delibratuko dut
eta glorifikatuko». Imita ezazu Iosafat: «Cum
ignoremus quid agere debeamus, hoc solum est
nobis residui, ut oculos dirigamus ad te» (2
Paral. 20), «Iauna, phenatan gutuzu, zer egin
behar dugun eztakiguzu; gure esperanza eta
gure konsolationia zutan duzu, gure bihozak eta
gure begiak zuganat goiti alxatzen zituguzu».
Koraie, arima debota; zure tribulationia ioanen
da, zure orationia Iinkoae enzunen du bi haiena
bezala.
Ezkira solamente obligatu behar-ordian gure
buriegati Iinkoaren othoitzera, baina orano gure
kristino lagunegatik, ikusten dutugunian extremitate handitan. Gure laguna ikusten dugunian
gosez hiltzera doela, obligatu gira hari sokorri
emaitera, amoina eta honki egitera damnationiaren phenan. Ber gisan ikusten dugunian gure
laguna tribulatione espiritual handi batetan,
gure oratione honez obligatu gira haren sokorritzera, hargati Iinkoari othoi egitera; bertzela galdiak gira. Hargati erran du Apostoliak Ioandone
Ioanek: «Orate pro invicem ut salvemini» (Iaco.
5), «Batak bertziagatik othoi egizie, amorekati
salba zitezten».
NON EGIN OTOIZ
Arima debota eta penitenta, gure Prinzesaren
laur kalitatiak edo laur konditioniak hasi gabe,
dugun ikusi zer lekutan orationia den hobe, eta
non den hobe Iinkoari gure othoitziak ohoreska
ditZagun, eta gero examinatu behar dira gure
Prinzesaren laur anderiak edo laur neskatoak.
Orationia leku orotan ongi jin da; Iinkoa leku
orotan da, oro ikusten dutu, oro enzuten dutu;
leku orotan da «per essentiam, per potentiam et
per presentiam», «Bere esentiaz, bere boteriaz
eta bere praesentiaz», Profeta Roialak erran dian
bezala: «Si ascendero in caelum, tu illic es; si
descendero in infernum, ades (Psal. 138),
ARIMA PENITENTAREN
OKUPATIONE
DEBOTAK
Egileari buruzko informazioa:
ARIMA PENITENTAREN OKUPATIONE DEBOTAK
Orationia, Barura eta Amoina
Hirur Iriko Iaunari,
Montirande deithatzen den Iaun Abadiari dedikatiak,
Iuan de Tartas, Arueko retoraz eginak.
A fructibus eorum cognoscetis eos. Mat. 7.
ORTHEZEN, IACQUES ROVYER
Erregeren Inprimazalia baitan
Ustulairen 16.garrenian, 1672.
A MONSIEUR DE TROISVILLES,
Abbé de Montirandé.
Monsieur, le bon Dieu, qui est l’autheur de
tout bien, m’ayant fait la grace de composer un
petit livre, contenant trois belles, devotes et
charmantes Princesses, qui sont l’Oraison, le
Ieune et l’Aumosne, i’ay prins la liberté, il y a
quelque temps, d’en offrir la dedicace a feu Monsieur le Comte de Troisvilles vostre pere qui me
fit l’honneur de la recevoir fort agreablement;
mais par malheur pour moy, en mesme temps,
que l’impression de mon travail fut achevée
dans la Ville d’Orthez, cét illustre Seigneur a fini
ses jours en ce monde, au grand regret des tous
ceux qui ont conneu sa valeur et ses vertus;
cette perte á rendu mon esprit affligé d’une telle
maniere que ie ne sçaurois en faire l’expression,
et mes trois pauvres filles ont resté sans patron
et sans protecteur, et moy sans consolation, lors
qu’elles esperoient triompher a l’ombre de leur
Illustre Prince; ces trois orphelines sortent d’un
Pere sans Mere, et croyent, MONSIEUR, que vous
leur servirez de pere et de mere, si vostre Grandeur accorde á leur desolé pere, la grace de porter Vostre Nom a la teste de sa lettre dedicace.
Si je voulois faire son panegeriste je dirois á
l´honneur de ce Seigneur, plus de louanges que
mon livre nesçauroit contenir, il faut pourtant
que ie fasse honneur, en passant à la verité
publique. Ce genereux Seigneur, s’appelloit
Troisvilles, en basque Hirur Iria, qui signifie en
françois Troisvilles, qui est la capitale de sa
Comté en Soule; n’y une, n’y deux, n’y trois, n’y
quatre Villes ne sçcauroient assez dignement
chanter les louanges de ce grand Heros: Saumur, Pont de Sée, Sainct Iean d’Angely, Monheurt, Toneins, Bergerac, Clerac, Nerac, Sainct
Anthonin, Montauban, Montpelier, Navarreins, la
Rochelle, Nantey, Lamote, en Lorraine, et Cazal
en Italie, serviront d’autant de trompettes pour
publier à toute la posterité, par tous les endroits
de Royaume la valeur et les services signalez
que ce brave Seigneur a rendus a la Couronne
aux despens de son sang, durant le Regne de
Louis 13. surnommé le Iuste; plus de deux cents
cinquante Villes, que ce Grand Monarche avait
conquises contre Calvin et Luther, seront autant
de fidelles tesmoins pour annoncer les beaux
exploits de l’espée de nostre brave et incompa-
rable Troisvilles. Si nous voulions ouvrir le tombeau qui couvre ses os dans l’Eglise de Troisvilles, nous trouverions sur son corps autant de
blesseures, et particulierement, celle qui a flué
longuement par une canule, receüés pour le service du ROY son Maistre, comme il avoit des cheveux sur sa teste; et si ce Grand Prince eust
vescu un peu plus, nostre brave Troisvilles seroit
mort Duc, Pair et Mareschal de France, avec le
cordon bleu.
Je brise la dessus, parce que l’histoire, sur
tout le livre intitulé «le petit Bassom Pierre» ont
mieux parlé de luy dans leurs escrits que je ne
siçaurois faire dans ma lettre. Ie quite la source
pour parier de ses ruisseaux. Tout le monde sçait
que Monsieur le Compte de Troisvilles vostre
Frere se fit admirer par sa valeur, il y a quelque
temps, dans les troups auxiliara que Louis 14.
nostre invincible Monarque avoit envoyez a
l’Empereur aux Frontieres de Poloigne et de
Hongrie contre les Othomans, parmi lesquels il
fut percé a iour d’un coup de mosquet, aprez
avoir tué de sa main trois de ses infidelles, qui le
vouloient engloutir tout vif.
Ie ne dis rien de vous, MONSIEUR, qu’un seul
petit mot, de peur de choquer vostre modestie;
c’est que vous avez quitté les pompes de la Cour
et les delires du sicle pour honnorer dans vostre
Abbayië la robe de Sainct Pierre, qui est celle de
IESUS CHRIST, qui possible vous appelera par les
ordres et la providence aux premiers jours de
vostre naissance; si vos merites sont reconeus
et mes prieres exaucées, nous vous verrons
exalté dans les plus hautes dignitez de Rome ou
del’estat. Nous avons perdu l’Original, mais
vous, MONSIEUR, qui estes son image parfait et
le veritable successeur de son merite et de sa
vertu, vous passerez en cette rencontre pour
Original et pour un parfait image, vous conjurant
avec un coeur plein d’amour et de respect à
estre persuadé que je n’oublierais jamais dans
mes sacrifices le repos de l’ame du deffunct, ny
la santé et prosperité du vivant en qualité de
MONSIELTR.
Vostre tres-humble et tres-obeissant serviteur TARTAS Prestre et Curé d´Aroue.
D’Arouë ce 16. Iuillet 1672.
IRAKURTZALIARI
Neure adeskidia, igaren urthian egin dut eta
ezarri argira libruto bat euskaraz, zoiñen izena
baita Onsa Hilzeko Bidia eta konprenitzen baititu
onsa hilzeko moienak, han ageri den bezala.
Geroz aurthen Iinkoaren aiutu saindiarekila
batian egin dut eta nahi kanporat idoki bertze
piezato bat, zoiñen handitarzuna oro zerraturik
baitago esku bat paperen boluman. Han ikusiko
duzu hirur prinzesa ederrik, zoin baitira orationia, barura eta amoina; halaber goix-arratzez
egin behar duzun konzenziaren examena eta
Andere honaren lethariñak. Haien irakurtzian
egiten baduzu zure arimaren profitia eta Iinkoari
othoi egiten obra honen Autoragatik, ukhenen
drauzut mila obligatione eta Iinkoak emanen
drauzu zelian zure penaren rekonpensia.
Aruen, urrietaren 29. 1667
KONZENZIAREN EXAMENA
Philo Iudaeus autor zahar batek eta saindu
batek dio Apostolien denboran eta geroz lehen
hatsarreko kristinoek kostuma laudable bat eta
saindu bat zutela egunian berritan bere orationen Iinkoari egitera. Goizian Iinkoari galdatzen
zutela gratia eta argia egun hartan bekaturik ez
egiteko, baina bai haren zerbutzu saindian
enplegatzeko. Arratsian bere bekatien eta falten
ezagutzeko eta bere espirituen deskargatzeko
inpresione gaixto orotarik eta bekatiaren haxe
orotarik.
S. Bazila iaunak ere dio, eguna igaranez
geroz, eta akabatuz geroz espirituaren eta gorpitzaren obrak eta okupationiak oro, gure konzenzia konsultatu behar dugula zer ere Iinkoaren
kontre erran, egin eta pensatu ahal bait duke,
edo gure kristino lagunaren kontre; eta haietzaz
oroz Iinkoari barkamendu galdaturik, gure konzenzia xahatu eta purgatu behar dugula, eta
eztugula gutiago kurios izan behar gure arimen
estatu honian edukiteko, nola baikira gure
begien zerratzeko lo hon egin dezagun, eta gure
kanberen zerratzeko, airiak edo ohoiñek gure
gorpitzak eta gure osagarriak eztitzen inkomoda
edo altera.
Kostuma edo eginbide saindu haur goizian
eta arratzian hobeki obserba eta pratika ditzagun, hebe pian eskiribaturik daudian bost aktoak
begira itzatzu belharikaturik, bi eskuak iuntaturik, begiak aphaldurik, kruzifix baten edo imajina
debot baten aizinian ur benedikatuz zeinhaturik,
lurrari pot bat eginik.
Errazu: «in nomine Patris et Filii et Spiritus
Sancti. Benedicta sit sancta et individua Trinitas,
nune et semper et per infinita saeculorum saecula. Amen». «Angele Dei, qui custos es mei, me
tibi commissum pietate superna hac die (edo
«hac nocte»), illumina, custodi, rege et guberna.
Amen». Gero erran izatzu Andere gloriosaren lethariñak hebe pian diren bezala.
BOST AKTOAK
LEHENA, ADORATIONIA
Neure Iinkoa eta kreatore handia eta supremoa, adoratzen zitut neure bihotz oroz eta neure
arimaren indar guziez adoratzen dut zure handitarzuna, Majestatia, hontarzuna, boteria, zuhurtzia, miserikordia eta iustitia infinitoak eta inkonprehensibliak, eta adorationetan susmetitzen
dut eta abandonatzen osoki neure gorpitza,
neure arima, neure onak eta nizana oro zure plazer onaren dispositioniari, nola bainitz zure zerbutzari hunblia eta zure kreatura pobria eta
tipia.
GRATIAZKO AKTIONIAK ETA ESKER ALAGESTAK
Iauna, remerziatzen zitut infinitoki zure esku
liberaletik rezebitu ditudan gratiez eta benefizioz. Zuk kreatu nuzu, hazi, konserbatu egungo
egunera drano; izuk erosi eta raxetatu nuzu zure
Semiaren hilze eta pasione saindiaz eta dolorosaz; zuk deithatu nuizu fediala eta hanbatetan
rezebitu miskrikordiala.
OHORESKIA ETA OFRANDA
Hartakoz, o ene Iauna eta Iinkoa, gratien eta
alagesten aktionetan ofritzen drauzut neure
bihoza oro, neure gorpitza, neure arima, neure
bizia, neure onak, neure pensamendiak, neure
hitzak eta obrar, neure tribailia, nizana oro eta
niri apartenitzen dena oro, suplikatzen eta othoitzen zutudalarik, nahi duzun hori rezebitu eta
oro ialgi erazi,zure izen saindiaren gloriala, zure
Eliza saindiaren hobeniala eta ene arimaren salbamendiala; eta intentione hortan proposateen
dizut handizki, goraki eta fermoki korrijituko
dudala neure bizitzia eta lehen millatan hilen
nizala, eziez zu mortalki, dakidalarik eta neure
borondatez, ofensa zitzadan.
GALDOA ETA DEMANDA
Baina, Iauna, badakit eztudala deus eta ezin
deus ahal dukedala, zure gratia gabe; hartakoz
neure propos ona konpli ahal dezadan rekiritzen
dizut hunbleki jure sokorria; har zazu pietate
zure zerbutzari pobriaz, barka izazu ene bekatiak oro; ene urhatsak gida izazu zure manu
saindien obserbanzian eta eztizazula utzi ahatzera ene nezesitate pobriak. Gratia horik oro
othoitzen zitut mundu orori eman dizazun, baita
ene etsai orori. Iauna, konpasione har ezazu zure
kreatura pobrez; so egizu zure Eliza saindiaren
afliktioniari, eta pazifika ezazu, exalta eta bethe
zure benediktione saindiez; iustoak augmenta
izazu; bekatoriak konberti, aflijitiak konsola eta
pobre nezesitosak.
O Birjina eta Iinkoaren Ama, remerziatzen
zutugu zure sokorriaz eta faborez, zeren oradraino zure othoize sainduez sokorritu baikituizu.
Kontinua ezazu, o Andere ona, zure eskuen guri
hedatzera, eta ezkitzazula iagoiti abandona,
prinzipalki gure herioaren azken orena jin daitiano.
Remerziatzen zutugu halaber eta othoitzen,
gure ainguru guardienak eta paraduzuko saindusaindiak guri kontinua dezaten bere interzesione
faborablia Iinkoa baitan, gure Iaun komuna, zoiñi
den ohore eta gloria «secula seculorum, Amen».
BOSTGUARREN AKTOA KONTRITIONIA
Kontritioniaren digneki egiteko zure memorioan ungura bat egin ezazu azken examenaz
geroz, non izan ziren goizian, barazkal ondoan,
arratsian; non izan ziren, zoin persona hantatu
duzun, hekila zer erran duzun, zer okupatione
ukhen duzun, zer egin duzun, erran edo pensatu,
edo utzi egiteko, zointan Iinkoa ofensatu bailizate. Examina ezazu faltak eta inperfektioniak,
zointara baitzira gehiago emana eta inklinatia
eta erori ahal baitzinate ardurenik, hala nola,
kolera, inpatientia, gaixki minkatzia, banitatia
eta halako hertze bekhatiak; kausa eta okasionia, zoiñek hetara erori erazi baikutu, afin eta
ihesi egin depalun haier, ebita ditpalun. Zer
intentione ukhen dukun haien egitian, erraitian,
pensatzian edo neglijatzian. Unguru edo xerku
hau egin duzunian zure gogoan eta memorian,
egizu kontritioniaren akto hau zure bihotz oroz.
Horiez oroz, o Iauna, barkhamendu eske
nauzu unbleki eta bertze kulpa eta bekhatu infinitatez, loin ene neglijenzia edo ignorantia dela
kausa ezin ezagutzen baititut; dolu eta regret
handi bat dizut, zeren ofensatu baizitut; suplika-
tzen zitut, nahi dutuzun utzi ahatzera ene bekhatiak oro; nahi dutuzun erre zure amorio saindiaren suian; itho, haiegatik isuri duzun kure odol
preziozaren ixaso gorrian. Proposatzen dizut orai
zure gratia saindiarekila batian, zoin gabe ezin
baitirot deus nahi, ez egin zuri laket zauzunik,
korrijituko nizala hementik harat eta fidel izanen
nizala zuretzat eta hobeki egonen nizala neure
goardian eta sentinelan neure aktione orotan,
erranetan eta pensamendietan. O Iauna, indazu
gratia eztezadan iagoiti deus egin, erran, pensa,
zure Maiestate adorabliaren begitan desplazentdenik. Begira nezazu eta preserba danjer eta
inkonbenient orotarik egun eta gau hontan
neure ariman eta neure gorpitzian. Iunta nezalu
eta uni zuri zihauri hain hersiki, non deusek ere
enekan separa, ala nagoen lo, ala iratzarririk. O
neure Iesus maitia eta dulzia, egizu hain onsa,
non zugatik eta zutan pausa nadin.
«In pace in idipsum dormiam et requiescam.
Domine, exaudi orationem meam. Et clamor
meus ad te veniat. OREMUS: Deus, cui proprium
est misereri semper et parcere, suscipe deprecationem nostram, ut nos et omnes famulos tuos,
quos delictorum catena constringit, miseratio
tuae pietatis clementer absolvat. Per Christum
Dominum nostrum. Amen».
«Salva nos, Domine, vigilantes, custodi nos
dormientes, ut vigilemus cum Christo et requiescamus in pace. Custodi nos, Domine, ut pupillam
oculi. Sub umbra alarum tuarum protege nos.
Dignare, Domine, nocte ista, sine peccato nos
custodire; miserere nostri, Domine, miserere
nostri. Fiat misericordia tua, Domine, super nos,
quemadmodum speravimus in te. Domine, exaudi orationem meam, et clamor meus ad te
veniat. OREMUS: Visita, quaesumus, Domine,
habitationem istam et omnes insidias inimici ab
ea longe repelle. Angeli tui sancti habitent in ea,
qui nos in pace custodiant, et benedictio tua sit
super nos semper. Per Christum Dominum nostrum, Amen. Benedicat et custodias nos omnipotens et miscricors Deus, Pater et Filius et Spiritus
Sanctus, Amen».
Errazu gero hirur «Pater», hirur «Ave», hirur
«Gloria», behin «Credo», behin «Confiteor»,
behin «De profundas». «Divinum auxilium
maneat semper nobiscum, Amen. Nos cum prole
pia, benedicat Virgo Maria, Amen»
***
Nous soubssignez certifions que nous avons
leu et examimé par l’ordre de Monseigneur l’Illustrissime et Reverendissime Evesque d’Oleron
le livre intitulé Arima penitentaren occupatione
devotac, composé par M. Iean de Tartas Curé
d’Aroüe, que nous n’y avons rien trouvé qui soit
contraire à la Doctrine Catholique, Apostolique
et Romaine, et que nous l’avons iugé digne d’estremis au jour pour l’utilité du public. A Mauleon
ce 23 Aoust 1668.
BONNECASE, Curé de la ville de Mauleon.
Fr. NICEPHORE Capucin.
Gük pian siñatü girenek fede egiten dügü irakurtü dügüla eta examitü librü Anima penitentaren okupatione debotak intitülatü eta Arueko
Iaun Erretorak konposatü izan dena, zuintan
ezpaitügü deusere ediren Doktrina Katholikari,
Apostolienari eta Errumekuari kontrario denik
eta püblikaren profeitiagati inprimatü izateko
digne iüjeatü dügüla. Maulen Agorrilaren
23.gerrenian, urthian.
BONNECASE Maulioko Erretora.
Fr. NICEPHORE Capucin
Nous ARNAUD FRANCOIS DE MAYTIE par la
grace de Dieu et du Sainct Siege Apostolique
Evesque d’Oleron, Conseiller du ROY en tous ses
conseils et Baron de Moumour. A tous ceux qui
ces presentes lettres verront salut en Nostre
Seigneur. Ayant commis et deputé Maistre Sans
de Bonnecase Curé de Mauleon en Soule de nostre Dioceze, et le Reverend Pere Nicephore
Capucin, aussi resident en ladite Ville de Mauleon, comme capables et idoines pour examiner
le livre intitulé Atima penitentaren occupatione
devotac, langage vulgaire dudit Pays de Soule,
composé par Mr. lean de Tartas Prestre et Cure
d’Aroue de la mesme Province et de nostredit
Dioceze, veues et meurement considerées les
attestations desdits de Bonnecaze et Nicephore
et adjoustant foy a leur examen, avons donné
nostre approbation et permettons audit de Tar-
tas de le mettre en lumiere et le faire imprimer
ou bon luy semblera, en foy de quoy avons signé
les presentes de nostre main, fait apposer nostre
sceau Episcopal contresigner par nostre Secretaire. Fait dans nostre Palais Episcopal d’Oleron,
le vingt sixiesme Octobre mil six cents soixante
huict.
ARNAUD FRANCOIS DE MAYTIE, E. D’OLERON.
Par mandement de mondit Seigneur lilustrissime et Reverendissime Evesque, BERGES
Secretaire.
LEHEN KAPITULIA
ORATIONIA
Zer den,
haren nezesitatia,
nolako behar dian izan,
zer bertute eta indar dian
Iinkoa baitan.
«Clamaverunt iusti et Dominus
exaudivit eos» Psal. 33.
Arima debotak eta penitentak hirur Prinzesa
edo hirur Erregina behar dutu berekila konserbatu eta khario eduki, nahi bada bizi Iinkoaren
amorioan, haren zerbutzian; haren beldur saindian mundu hontan bizirik, nahi badu haren gratian hilik haren gloria eternala zelian ardiatsi.
Hirur Prinzesa hurak dira orationia, barura
eta amoina. Hetarik lehena da orationia, zoin
doktor saindiek komunski partitzen baitiuzte bi
partetara edo bi menbrutara. Lehena da oratione mentala eta segonta oratione bokala; lehena
da ama eta segonta alhaua; lehena egiten da
bihozez, gogoz eta espiritus, eta segonta mihiz
eta ahoz; lehena hon da segonta gabe, baina
segonta ezta iagoiti hon lehena gabe. Hargati
gure Iaunak reproxu egiten zian iudu falsu eta
gaizto haier, «Populus iste labiis me honorat, cor
autemeorum longe est a me» (Math. 15), «populu falsu honek espaiñes, ahoz eta mihiz ohoratzen nu, alabaina hoien bihotiza niganik hurrun
da», niganik apart dago.
Segurrena da, noiz ere mentala eta bokala
biak iunto baitira Iinkoaren onsa eta gogo honez
adoratzeko, maitatzeko, laudatzeko, remerziatzeko, hari ohoraskatzeko eta galdatzeko behar
diren gauza justo, hon eta lejitimo diren ororen,
zuin baitira orationiaren suiet, fundamento,
objekto eta fin prinzipalak.
Nahi dianak onsa ikasi manera eta methoda
oratione mentalaren pratika, irakurt bitza
Iesuista debot hek, Coton, Causin, Richeome,
Binet, Pons eta bertze anhitz, zoiñek dokteki
materia haur traktatzen baitute, zoin komunski
deitatzen baitira Iesusen Konpaniako Aitak, zoinen ordriaren lehen fundazaliak izan baitira S.
Ignaze de Lohiola eta S. Franzes de Jabier, biak
euskaldun Euskal herrian sortu, eta zoiñen dizipulu digniek ohore eta abantailla handirik egun
oroz emaiten baitute Iesu-Kristen elizari, populu,
natione kristino diren orori, ixasoan eta lu idorrian, orienten hasirik ozidentera drano. Irakurt
beza oraino S. Franzois de Sales, Genebako Prinze eta apeskupia; irakurt beza oraino P. Marc le
Telier, Recole franziskanoa, eta P. Gery espaiñola, Iesusen oratorioan apheza. Han eridenen du
nontik bere espiritua kontenta hobeki, eziez ene
libruto hontan, zointan kontentatzen bainiz erraitera orationiaren definitionia, konditioniak eta
bertutiak ahalik eta laburskiena irakurtzalia
enuiatu gaberik.
tala eta segonta oratione bokala; lehena da
ama eta segonta alhaua; lehena egiten da bihozez, gogoz eta espiritus, eta segonta mihiz eta
ahoz; lehena hon da segonta gabe, baina segonta ezta iagoiti hon lehena gabe. Hargati gure Iaunak reproxu egiten zian iudu falsu eta gaizto
haier, «Populus iste labiis me honorat, cor autemeorum longe est a me» (Math. 15), «populu
falsu honek espaiñes, ahoz eta mihiz ohoratzen
nu, alabaina hoien bihotiza niganik hurrun da»,
niganik apart dago.
Segurrena da, noiz ere mentala eta bokala
biak iunto baitira Iinkoaren onsa eta gogo honez
adoratzeko, maitatzeko, laudatzeko, remerziatzeko, hari ohoraskatzeko eta galdatzeko behar
diren gauza justo, hon eta lejitimo diren ororen,
zuin baitira orationiaren suiet, fundamento,
objekto eta fin prinzipalak.
Nahi dianak onsa ikasi manera eta methoda
oratione mentalaren pratika, irakurt bitza
Iesuista debot hek, Coton, Causin, Richeome,
Binet, Pons eta bertze anhitz, zoiñek dokteki
materia haur traktatzen baitute, zoin komunski
deitatzen baitira Iesusen Konpaniako Aitak, zoinen ordriaren lehen fundazaliak izan baitira S.
Ignaze de Lohiola eta S. Franzes de Jabier, biak
euskaldun Euskal herrian sortu, eta zoiñen dizipulu digniek ohore eta abantailla handirik egun
oroz emaiten baitute Iesu-Kristen elizari, populu,
natione kristino diren orori, ixasoan eta lu idorrian, orienten hasirik ozidentera drano. Irakurt
beza oraino S. Franzois de Sales, Genebako Prinze eta apeskupia; irakurt beza oraino P. Mark le
Telier, Rekole franziskanoa, eta P. Gery espaiñola, Iesusen oratorioan apheza. Han eridenen du
nontik bere espiritua kontenta hobeki, eziez ene
libruto hontan, zointan kontentatzen bainiz erraitera orationiaren definitionia, konditioniak eta
bertutiak ahalik eta laburskiena irakurtzalia
enuiatu gaberik.
«Orationia da espirituaren eta arimaren goiti
Jinkoaganat alxatzia edo Iinkoari gauza iustoen
galdatzia», hala dio S. Damask. (Lib. 3. De Fide
Orthod.): «Oratio est ascensio mentis in Deum,
sive decentium a Deo petitio». (S. Augustin sermon 230. de temp.), dio: «Quid est oratio nisi
ascensio animae de terrestribus ad caelestia,
inquisitio supernorum, invisibilium desiderium?,
«Zer da orationia lurreko gauzetarik zeluko gauzen xerkatzia, gauza inbisiblen desira eta amorioa baizi?». (S. Chrysost. hom. 30 In genesi),
dio: «Orationia da Jinkoarekin minzatzia», «Est
colloquium cum Deo». S. Basil. (orat. In lulia.
mar.): «Oratio est boni cuiuspiam petitio, quac
ad Deum a piis effunditur», «Orationia dela
gauza hon baten galdoa, poin iustok Iinkokoari
egiten baitute».
Definitione komuna da haur: orationia dela
Iinkoari gure desiraren explikatzia eta representatzia, harganik zerbaiten ardiasteko: «Oratio est
desiderii nostri coram Deo explicatio, ad aliquid
ab illo impetrandum». Hementik ensegitzen da
orationian badela bi akto; lehena da, noiz ere
gure bihotzian formatzen baitugu desirkunde bat
gure Iinkoaganie obtenitzeko zoinbat gratia eta
fabore, edo delibratzeko gure burien zonbat azident edo danjer handitarik, eta desir hori baitugu edo gure edo gure lagunen. Segond aktoa da,
noiz ere desir hori baitugu representatzen bihozez edo mihiz, mentalki eta bokalki. Manera hortan dira endelgatzen erran diren orationiaren
definitioniak.
SALBATZEKO BEHARREZKO DA
Segur da orationia absolutoki nezesario dela
salbatzeko; hargati gure Iaunak erran zian bere
Pasionian bere Apostolier (Marc. 14): «Vigilate et
orate, ut non intretis in tentationem», «zaudezte
bijilant eta erran ezazie oratione, eror etzitien
tentationian». Eta S, Math. 7. dio: «Petite et
dabitur vobis»; eta St. Luk: «Petite et accipietis»,
«Galda ezazie eta emanen zauzie»; «galda ezazie eta ukanen duzie». Haren arraizoiña klar da,
zeren behar dugu Jinkoari susmetitu, ezagutu
hura dela gure prinzia, gure prinzipios, gu haren
kreaturak eta haren esklaboak; hura gabe
ezdeusak gira. Hala dio Eskritura saindiak (Isa.
45.): «Mihi curvabitur omne genu», «Belhain
orok niri gur egiten du». Bada sumisione hori
egiten du barneti eta kampoti gure Jinkoari oratione mentalaren eta bokalaren moienes; hanbateki orationia nezesario da salbatu izateko.
Anthiocus Erregemiserable hark konfesione
hori egin zian bere tormenten artian: «Iustum
est subditum esse Deo et mortalem non paria
Deo sentire» (2. Mach. 9): «Iusto da Jinkoari obedient eta susmetitu ilatia eta gizon mortalak
orok sendi eta pati dezan jinkoak ezin senditzen
eta patitzen diana», zonbatere malhuros eta
infame hura bere othoizian ezpaitzen exauditu
izan, zeren ezpaitzian behar zena eta behar
bezala jinkoari galdatu. «Orabat scelestus
Deum, a quo non erat veniam consequuturus»,
«Othoitzen ziala jinkoa, baina etziala perilik
ardias lezan harganik bere barkamendia».
Profeta roialak ere dio gizonak salbatu izatekoz behar diala abaxatu eta susmetitu eta gurtu
Jinkoari, eta gero bere orationia egin: «Subditus
esto Domino et ora cum».
S. Thomasek dio orationia dela relijionesko
akto bat, zointan gizonak erakusten baitu Iinkoa
dela hon ororen emailia, prinzipios eta Iauna;
haren beharra diala eta orationiaren moienez jinkoari bere ohoriak, adorationiak eta kultoak rendatzen dutiala, kreatura hunble batek bere kreatorari zor dian bezala.
BESTE ARRAZOI BAT
Orationiaren nezesitatia salbatu izateko
porogatzen da bertze arrazoiñ eder hontzaz. Salbatzeko nezesario da gizonek Ihesi egin dezan
bekatu mortaler eta egin obra honik; bada gizonak ezin egiten dutu bi gauza hok Iinkoaren gratiaren sokorri aktuala gabe, eta gratiaren sokorri
aktuala ezin ardiasten da orationia gabe, zeren
hura baita moien bat, zoin gabe Iinkoak ezpaitu
emaiten gratia; hanbateki orationia nezesario da
salbatu ikateko.
Prezepto afirmatiboak eztu obligatzen gizona
«pro semper», iagoitikoz, negatiboak bezala,
baina solamente «pro tempore», behar den denboran eta okasionetan; hala nola, noiz ere
nehork senditzen baltu tentatione handi bat eta
danieros bat, zoini ezin egiten baitu resistentiarik, eta ezin garaitzen baitu; noiz ere nehork
bere buria hilzeko danieretan ikusten baitu, partikularki bekatu mortalian bada ordian; jagoiti
ilatekoz, obligatu da Iinkoari galdatzera bere
bekatien remisioniaren, noiz ere bekatoria tenitu
baita gratiala disposatzera, hala nola, nahi dianian berak sakramendia rezebitu edo berzer
administratu.
Hortik behar da konkluditu gizona ezin daukiela denbora luzez bekatu mortal gabe orationiaren aiutia gabe, zeren ezin bizitzen baita tentatione gabe hanitz denboraz, eta tentationiak
ezin garaitzen baititu orationia gabe. Nork ere
bere buria ikusten baitu danjer eta peril horietan, ezpadeza orationia besarka arma segur bat
bezala haien kontre, erorten da segurki bekatu
mortalera eta damnatione eternalera, hartan hilzen bada. Pobre batek bere buria hilzera uziten
dianian, goses hilzera, ahalkez edo herabez
amoina galdatzera, bere buriaren erhaile date,
zeren eta amoina galdatu balu bere bizia salbatzen ahal baitzian. Nehork bere buria ikusten
dianian ohoin eta bolurren artian eta uzten hilzera oihu eta heiagora egin faltaz, bere bizia salbatzen ahal zialarik oihu eta heiagora egin balu,
halakoa ere damnatu date, zeren bere buriaren
murtrier eta homizida baitate.
Ber forman eta maneran, gizonak bere buria
ikusten dianian danjer espiritual haietan eta ez
oihu egiten Iinkoari, zoiñek baitu botere haren
delibratzeko danjer haietarik, peril handi batetan
ezarten du bere arima galzeko eta damnatzeko.
Arima debota eta penitenta, danjer haietan
zirenian oihu egizu eta heiagora Iinkoari bertze
ordus errege Ezekias ari zen bezala: «Domine,
vim patior, responde pro me, quid dicam aut
quid respondebo cum ipse fecerim?» (Isa. 38),
«Iauna, phenatan nuzu; urgatz, nezazu, emazu
arraposta enegatik; zer emanen dut edo arra-
postu emanen dut, ni nizanaz geroz egilia eta
ogenduna?
Errazu Profeta roialak bezala: «Clamabit ad
me et ego exaudiam cum; cum ipso sum in tribulatione, eripiam eum et glorificaba eum» (Psal.
90), «Eginen du oihu niri eta nik enzunen dut;
harekila niz haren tribulationian, delibratuko dut
eta glorifikatuko». Imita ezazu Iosafat: «Cum
ignoremus quid agere debeamus, hoc solum est
nobis residui, ut oculos dirigamus ad te» (2
Paral. 20), «Iauna, phenatan gutuzu, zer egin
behar dugun eztakiguzu; gure esperanza eta
gure konsolationia zutan duzu, gure bihozak eta
gure begiak zuganat goiti alxatzen zituguzu».
Koraie, arima debota; zure tribulationia ioanen
da, zure orationia Iinkoae enzunen du bi haiena
bezala.
Ezkira solamente obligatu behar-ordian gure
buriegati Iinkoaren othoitzera, baina orano gure
kristino lagunegatik, ikusten dutugunian extremitate handitan. Gure laguna ikusten dugunian
gosez hiltzera doela, obligatu gira hari sokorri
emaitera, amoina eta honki egitera damnationiaren phenan. Ber gisan ikusten dugunian gure
laguna tribulatione espiritual handi batetan,
gure oratione honez obligatu gira haren sokorritzera, hargati Iinkoari othoi egitera; bertzela galdiak gira. Hargati erran du Apostoliak Ioandone
Ioanek: «Orate pro invicem ut salvemini» (Iaco.
5), «Batak bertziagatik othoi egizie, amorekati
salba zitezten».
NON EGIN OTOIZ
Arima debota eta penitenta, gure Prinzesaren
laur kalitatiak edo laur konditioniak hasi gabe,
dugun ikusi zer lekutan orationia den hobe, eta
non den hobe Iinkoari gure othoitziak ohoreska
ditZagun, eta gero examinatu behar dira gure
Prinzesaren laur anderiak edo laur neskatoak.
Orationia leku orotan ongi jin da; Iinkoa leku
orotan da, oro ikusten dutu, oro enzuten dutu;
leku orotan da «per essentiam, per potentiam et
per presentiam», «Bere esentiaz, bere boteriaz
eta bere praesentiaz», Profeta Roialak erran dian
bezala: «Si ascendero in caelum, tu illic es; si
descendero in infernum, ades (Psal. 138),