Amatxi - 1

Etienne Decrept

AMATXI

AMATXI
PASTORALA KANTATUA.
HITZ NEURTHUZ ETA LARRIZ EGIÑA,
BI ZATHITAN.
Teatriak erakhusten dauku: Exkerretarik,
agertokiaren hastetik eta gibelerat, ostatu handi
baten aitziñ-aldia; hunen luzetasun guzian kapena bat arrosaz eta mahats aihenez estalia. Etxe
zolako bi salak argituak dire bi leiho zabaletarik:
Lehena da sukaldia; bertzia sal-erosteko, edateko, tabako eta supixtekuen tokia. Bien artian
ezkaatza. Hunen argamasari bizkarrez, leihotik
ageri da baxerategi dirdirant bat.
Lehenbiziko estajan, etxiaren luzetasun
guzian, bada zurezko balkoin bat zoñetarat idekitzen baitire geletako athiak. Bigarren estajan
eta hegastegitik beheraxago sellaruko leihua,
eta hunen bi sahetsetan usotegiko zillo, hirur
xokodunak. Leiho horren azpian etxiaren erakutskia:

Ongi Ethorri: Jaterat eta edaterat izanen
duzue.
Hitz haukien bazterrian eta paretan tintatuak, beltxez, pipak, botillak eta basuak.
Kapenak badauka agertokiko zabaltasunaren
erdia.
Bi mahañ lerro ibeñiak daude azpian.
Eskoñetarik, hejako aintziñ aldia eta etxoletakuenak. Harrasi aphal, errexki ixtapeka ditaken
bat, doa agertokiaren aintziñetik gibeleraño,
xuxen, han kapena itzulikatzen du eta baratzen
da athelada batian, zointarik baita barrokiko sar
lekhua. Harrasi horren erdian gereta zabal bat,
hejalat heltzeko, harrasia ixtapekatu gabe. Hejaren eta etxiaren artian, pillota plaza ttiki baten
luzamena. Plazaren pareta egiten du etxe zahar
baten bizkarrak.
Bidexka bat, gibeleko harrasiaren parrian iragaiten da lehenik, gero, oiherki, plaza ebakitzen
du, hejaren gibelian gordetzeko: Ager ditake,
haratago, haritz floka baten ondotik, azkenik
etxe multzo batek eta elizik arras estaltzeko.
Urrunago, bi zurtxuri eta haltz lerroren artian;

baratxe aintziñatzen da urhandi urdiñ eta garbi
bat. Arras urrun: Mendiak.

Hitzkariak
AMATXI: (Gaxuxa) ostalersa, 32 urthe.
MAIDER: Amatxiren alabatxia, 18 urthe.
KATIXA: Maiderren ama (farnesiatua) — Amatxi-

ren ahizpa zaharrena, 42 urthe.
KLARA: Kongregazioneko nexka, 20 urthe.
EMAZTE BAT.
BIGARREN EMAZTIA.
NEXKATTO BAT.
OSTATUKO SEHI BAT.
XALBAT: Zurgiñ nausia, 28 urthe.
PATZIKU:

(Aise) Amatxiren anaia (Xantria), 50

urthe.
SANSIN: (Llarru), Maiderren aita; ostaler ohia, 50

urthe.
ZURGIÑ LANGILLE BAT.

Emazteki eta gizonak. Proasioneko gizon gazte
aphainduak. Kongreganistak, haundi eta ttiki.
Muttiko eta nexkatto xuriz jauntziak. Betterrak.
Xirolari, gaitari, atabalari eta trunpetariak.

ZATI LEHENA
Gerthakaria gure denborakua da:
Besta Berri Oktaban, Laphurdin iragaiten dena.

AGERRALDI LEHENA
Emazte eta nexkatxa batzuek hari dire aldare baten aphaintzen hejari buruz, bañan
bide-aldetik; beraz, ez dire aldariaren
sahetsa eta zenbeit adar lore baizik ageri.
Aldariaren gibelian ibeñirik dagon oihal
gorria itzultzen da hejaren aintziñeko pareterat, bi metraz.
Erdiko mahañian musian hari dire laur gizon.
Bertze batzuek beha dagozkote. Mahañ
guzietan dafallak, basuak, botilla hutsak,
kikerak, barrejaturik. Ezagun da jende
hañitz hor bazkaldu dela. Sehiek alxatzen
dituzte traste guziak eta sukalderat erematen: Zaluki badabillza.

Teatreko estalkia alxatzen delarik, emaztiak
mulxokatu dire kongregazioneko nexka
gaztienekiñ, aldariaren aldian.
Kantatzen dute batian.
GIZONEK ETA SEHIEK OSTAUAN:

Lehen partida debruak gandu.
ZENBEITEK:

Ttiki hortarat jo ezpazindu
Falsua etzuten irabaziko,
Nahiz duketen sobera joko.
DENEK:

Lehen partida debruak gandu.
XALBATEK:

Huni-Xemartiñ. Gazen zuhurki.
PATZIKU:

Biak inbido!
XALBAT:

Biak iduki.
EMAZTIEK ETA NEXKEK ALDARE AINTZINIAN:

Aldare hunek ixur’ona du.
ZENBEITEK:

Ganden urtekua ginduen zaindu,
Bañan Amatxik emanikako
Unziek dute hau edertuko.
DENEK:

Aldare hunek ixur’ona du.
EMAZTE BATEK:

Ausarki lore emozute ba.
BIGARREN EMAZTIAK:

Denak gan dire.
EMAZTE BATEK:

Nun dut alaba?
Exkerreko kantariak ixiltzen dire eta karteri
jarraikitzen. Eskoñekuak, aldiz, aintziñatzen dire erdirat. Kantatzen ez duten batzu
bakharrik gelditzen dire aldariaren aintziñian.
NEXKATTO BAT:

Hemen naiz, hemen.
EMAZTE BAT:

Baratze hortan baditun, omen,
Arrosa xuri ikhusgarriak.
Bill’atziñ zalu.

NEXKATXA: (haurrak erakusten dituelarik)

Kantu berriak
Behar nituzke errepikatu...
Maider agertzen da ostatuko athian.

BIGARREN AGERRALDIA
Berak — Maider
MAIDER:

Gure kapenan billduko ditu.
Zato, Janeta...
Nexkatxa hurbilltzen da eta kapenatik hartzen ditu arrosak.
MAIDER: (nexkattueri)
Zatozte denak,
Eta har hosto atzo emanak.
Nexkattuak elgarri pusaka edo egosiaka mulxatzen dire Maiderren aintziñian eta hedatzen dituzte beren hostuak.
Maiderrek bere manamenduko xiriarekiñ
jotzen du neurri bat, hutsik.
Nexken gurguri hirritsua entzunen da.

MAIDER: (narrizki)

Ixil zaudezte. Segi xiri hau.
Orai kasu: Bat! Bia! Hirur! Lau!
NEXKEK:

Jesus on illki zauku aldare barnetik,
Bere haurren erdian gozatziagatik.
Lehengo denboretan, nausien nausia
Bardiñ gure arterat hola zen jautsia.
Zer mirakullua!
Lur huntan zerua
Hor dugu egun.
Jainkoak ekharri
Bozkario hori
Kanta dezagun.
Sartzen dire, haizia bezala, dozena bat nexkatxa, Maiderren adiñsuak, eta, hau bezala, xuriz aphainduak.

HIRURGARREN AGERRALDIA
Berak — Klara — Nexkatxak
KLARA: (Maider besarkatzen duelarik)

Kantu bat badugu zuretzat guk ere.
MAIDER: (hirriz eta baztertzen delarik)

Xoro ez bertzena!
NEXKATXEK: (alegia narriotuak, inguratzen dute

Maider eta buruz jauresten, kantatzen
dutelarik)
Herriko lore
Bereziena,
Ethorri gare
Xuxen xuxena,
Lehen bai lehen,
Etxe huntarat,
Erregiñaren
Lausengatzerat.
MAIDER: (hirriz, xoroki)
Xoratu zaizte...
NEXKATXEK:

Sasi denetan,
Erran daukute
Xoriek betan:
Beiala zuazte!
Maiderrek badu,
Gaur ekharria,
Mantaliñ pondu

Xoragarria.
MAIDER:

Bai! Amatxiren emantz berria.
(sehi bati)
Indazu hunat Maria...
NEXKATXEK:

Maiderrek badu,
Gaur ekharria,
Mantaliñ pondu
Xoragarria!
MAIDER:

Xoragarria...
Sehiak mantaliña ekharri du eta, hartaz, Maiderri bere adixkidiek estaltzen diozkate
burua eta sorbaldak, hirriz hari delarik.
NEXKATXEK: (eskuak tinkaturik)
Beha zazue: Dantela fiñez
Egiña denez!
Beha zazue: Ama birjina
Ez den hau, dena!
MAIDER: (gero eta gihiagoka hirriz)
Xoratu zaizte...
NEXKATXEK:

Sasi denetan Erran daukute...

MAIDER:

Xoratu zaizte!
NEXKATXEK:

Xoriek betan:
Beiala zuazte...
MAIDER:

Xoratu zaizte!
NEXKATXEK:

Maiderrek badu,
Gaur ekharria,
Mantaliñ pondu
Xoragarria.
MAIDER: (batian)
Bai! Amatxiren
Emantz berria.
KLARA:

Nahiz dabillkan bisai gohorra,
Amatxik ez du bihotz idorra.
MAIDER:

Ezagutzen bazindute
Harriturik zindauzkete.
(Ixiltze bat.)
MAIDER: (ezti eta arraiki)
Amatxiren bihotza

Beretzat da borthitza.
Ez du ikhusten gaitzik
Dakharkiguna baizik.
Hola, alabatxiak
Dituen miñ ttikiak
Bethi agertzen zaizko
Amatxik jasaiteko...
Etzautzue hoi bitxi?
Zoin ona den Amatxi!
NEXKATXEK:

Zuk baituzu merexi...
Berrogoi eta hamar urthetako gizon gorrast,
gizen, hartzi bat, athorra mahunka has,
gerrikua dilindan, agertzen da ostatuko
athian: Xanxiñ da.

LAURGARREN AGERRALDIA
Berak — Xanxiñ
XANXIÑ: (airepuskan) Ongi errana! Nik ere uste

dut emantz bat pollita egiñ niola, Xilerate-

kuan, Amatxiri, alabatto hau haren eskuetan utzirik.
KLARA: Ziñez! Handik itzulzian egiñ zindiona
baño, zure presuna maitagarria emanez.
MAIDER: O! Klara!
XANXIÑ: (nasaiki) Zer nahi duzu erran, haur ederra?
KLARA: Hemen egiten duzunarentzat... han egon
zintazkeela.
MAIDER: Ikhus! Ikhus!
KLARA: Horren alde jartzen zare... zuzen da. Zure
aita delakotz. Bañan, ez dautazu zinzurrian
sarraaziko behiñ errekarat uzkalli eta
berritz ere uzkalliko zaituztela, ezpauzue
etxetik urruntzen.
XANXIÑ: Uzkalli? Uzkalli? Laster errana da. Eziñ
bertziak egiten du gure ohia. Batzuenzat
bezala, estropua ene alde gertatu balitz...
ahurka erabilliko nituen unza urhiak...
Purrustaka!
KLARA: Prat! Aski zinduen lanari lotzia, eta ez
bestari.
XANXIÑ: Lanari, ni? Zertan zabillza? Lanian hari
den ostalerik othe da nihun?

MAIDER: (eztiki) Amatxi hari da.
XANXIÑ: (sorbaldak alxaturik) Emazte bat dela-

kotz. Ongi atxikia den ostatuko jabiak ez
du bertze egiñbederik, heldu direneri atsegiñ egitia baizen. Hekiekiñ behar du jan,
edan, musian hari, hizketan ere, noiz nola,
asarratu gabe, eta azken hitza pagatzalleari utzi. Bertzalde, behar ditu izan janbide
eta edanbide gaitzak, eziñ ase ditazkenak... eta kaskua berotzen bazajo ere ezdu
galgarri behar. Nola nahi duzu talendu hoik
guziak ardiets detzan, bertze lanetan hari
bada? Ez, haur maitia: Aphal lezake bere
burua, ostalerak, lanari jarraikiz. Herri
bakotxian diren handienekiñ dabillanak
behar du bere errunka atxiki, bera ere handienetarik baita.
KLARA: Iduriz bederen... eta tirriaz.
XANXIÑ: Horrek ikhusterat ematen dautzu, hiri
handi batian izatu banintz eta ez hamabortz ehun arimetako sasi huntan, ene fortuna egiñen nuela eta haukiena ere. — Nik,
bihotz zabala baitut, ene ahidiak gozoki

biziaziko nituen... nik... bai andre... besta
egiñez eta alfer egonez.
Kantatzen du.
Ba! Ni naiz ostalerra!
Airos, gizen, gothorra.
Jale, lizun; jokolari,
Hordi eta alferra.
Iruzki lausengu batek
Gorritu daut sudurra.
Gerriko gañetik gantzak
Zartarazi athorra!
Urhats guti derabillzkat
Gohor baitut hezurra.
Bañan —gizon zuhurra—
Hoberenaz hazten ditut
Sabel eta zintzurra...
Jainko onak eman bezat
Irauteko indarra!...
(Gaphelua atheratzen du burutik.)
Xanxiñ kantaz hari delarik, muslariak hurbildu dire eta inguratu dute. Hirriz eta eskuzartaz onhartzen dituzte Xanxiñen phersuak eta gero denek errepikatzen, zenbeit
hitz kanbiaturik.

MAIDER:

Hauxet da ostalerra!
Airos, gizen, gothorra.
Berak dion hiñeraño
Othe dugu alferra?
Ez bide zajo edanez
Hola pixtu sudurra?
Zer larderi derabillzkan?
Gantzak hautsi athorra!...
Ez egiñ ahal urhatsik
Gohor baitu hezurra!
Hau da gizon zuhurra?
Maiz atxikitzen baduzu
Zinzur hori idorra,
Emanen dautzu Jainkoak
Irauteko indarra!...

BORTZGARREN AGERRALDIA
Berak — Katixa
(Jargi gurpilldun batian sehiek
errestatzen dute Katixa farnesiatua.)

KATIXA: (Xanxiñi) Bethi bera izanen zare zu: Lan

eziñ bururatuzko bat egun izanki eta,
hemen zaude, zu, laguntzarik eman gabe
—ez neri ondikotz!— bañan ez eta ere ahizpari eta sehieri! Ederrago laiteke zureganik
lanari lotzia zure bizioen gorestia baño!
Aski ezagutuak ditutzu.
MAIDER: O! Ama.
XANXIÑ: (umillki) Ez ditake hirri pixka bat egiñ?
XALBAT: (hirriz) Hé! Hé!
PATZIKU: (trufant) Bai zera?
KATIXA: Entzuten ditutzu?
XANXIÑ: (asarratua bezala) Hola balitz ere? Ene
etxian naiz, eta petrenitzen dut nahi dutanaren egitia, jabe naizen tokian... Ah!...
Amatxi, suhardura gorrian, sartzen da.

SEIGARREN AGERRALDIA
Berak — Amatxi
(boz garratzez, betezpalak tinkaturik)
Zure etxian diozu? Erradazu berritz?
XANXIÑ: (ahalkatua) Amatxi!
AMATXI: Erradazu oraño zure etxian zarela!...
XANXIÑ: Gurian...
AMATXI: (fuliatsu) Ene etxian zare —aditzen
nauzu?— eta ezpalire hauk (erakhusten
ditu Maider eta Katixa) etzintezke oren bat
gehiago hemen egon. Asia naiz, lephoraño,
zu bezalako alfer handi baten haztiaz! Zu
bezalako zirzill baten!...
XANXIÑ: Amatxi!
AMATXI: Nola? Botilla bethetzerat igorri eta, bezperetarik lekhora prest izan gaitezen,
hemen atzematen zaitut espantuka hari?
XANXIÑ: Ba othe dakit... nik... botilla bethetzen?
PATZIKU: (hirriz) Hori... etzizautan gogoratuko...
Kantatzen du.
Manatu bazindu
AMATXI:

Botilla husteko
Etzen hunako...
DENEK:

Etzen hunako.
PATZIKU:

Egizazu kondu
Xanxiñen gustuez:
Botilla hustuez
Ez du axolarik.
DENEK:

Ez du axolarik.
XANXIÑ: (arraiki)
Ez dut axolarik.
XALBAT: (Amatxiri)
Emotzu betherik.
AMATXI — MAIDER — KATIXA:

Betherik? Betherik?
XALBAT:

Emotzu betherik:
Duzu ikhusiko,
Ehunka husteko,
Ez dela holako
Bertze langillerik
Hunat agertuko.

XANXIÑ: (narrioki)

Ekatzu betherik:
Duzu ikhusiko,
Ehunka husteko,
Xanxiñ bezalako
Bertze langillerik
Ez dela hunako.
BATIAN DENEK:

Emanez betherik,
Dugu ikhusiko,
Ehunka husteko,
Xanxiñ bezalako
Bertze langillerik
Ez dela hunako.
AMATXI:

Nun ikhus holako
Ez axolaturik?
MAIDER:

Ez da gizon gaixtua.
KATIXA:

Gazte danik haurtua.
AMATXI:

Zer? Ez axolatua?
Bañan eskerrak daizkot bihurtzen

Haurtasun hortaz egiñagatik.
Ezpalitz hola izan haurretik
Haur maitetto hau neria ez baitzen.
DENEK:

Arrazoñekiñ ditu bihurtzen
Bere eskerrak haur handi horri,
Ezpalitz goizik ergel erori
Amatxirena Maider ez baitzen.
XANXIÑ:

Arrazoñekiñ ditu bihurtzen
Bere eskerrak Xanxiñ gaizuari:
Ezpalitz goizik ergel erori
Amatxirena, Maider ez baitzen.
PATZIKU: (gizoneri) Guazen gure hamarrekotarat
XALBAT: Egizue ni gabe. Banua aldarerat ene
gizonekiñ.
PATZIKU: (Xanxiñi) Hi, beraz.
XANXIÑ: Bardiñ. Atsegiñ egiteko.
AMATXI: (harritua) Nola? Arras sorrajo zare
beraz?
PATZIKU: (hirriz) Aski... Aski... Hua hire botilletarat. Emaztekiak eta Xalbaten langilliak
aldarerat doazi.
KLARA: Bazatoz, Maider?

Katixa etxian sartzen dute.
MAIDER: Guazen.

ZAZPIGARREN AGERRALDIA
Amatxi — Xalbat — Xanxiñ
Gibelian gizonak. — Aldarian emaztekiak,
nexkatxak, haurrak eta Xalbaten laur langille.
XALBAT: Banua lanerat.
AMATXI: (Xanxiñi) Eta zu?
XANXIÑ: Bai... bai... Ez ditake zurekiñ hatsik ere
har! Of!
(Sartzen da.)

ZORTZIGARREN AGERRALDIA
Amatxi — Xalbat — Maider (aldaretik)
AMATXI: Zer Kurutzia?
XALBAT: Botazazu lurrerat.

AMATXI: (hirriz) Lagunduko nauzu alxatzen...
XALBAT: Nik?
AMATXI: Ba. Orai, Maider handitua daukat. Agin-

du dautzutan bezala, orai duela sei urthe,
harena aldaratu eta niri asma dezaket.
XALBAT: (harritua) Zuri?
AMATXI: (hirri borxatu batekiñ) Zertan zaude?
Ahantzi dukezu nik agindua?
XALBAT: Ahantzi? Ahantzi?
MAIDER: (zulubitik) Xalbat! Zato! Zure beharra
banuke lore zenbeiten ezartzeko. — Ez naiteke hel... Xalbat (Amatxiri) Diozunaz, gero
mintzatuko gare, Gaxuxa. (Badua.)
AMATXI: Zer derabill goguan? Bozkarioak nahasi
othe dio burua?
Burua dudetan higitzen du harat eta hunat
eta etxian sartzen da. Sukaldian ageri da
baten eta bertziaren manatzen. Neskatuak
iragaiten dire, eskuak baxera garbiz betherik. Bertze sehi batzuek botilla betiak ematen dituzte mahañ baten gañian.

BEDERATZIGARREN AGERRALDIA
Maider — Xalbat
Emaztiak eta nexkatxak hari dire soka arrimatzen paxetetan. Xalbaten langilliek
paxetak landatzen dituzte, haurrek belhar
eta lore hostuak bidian metatzen dituztelarik.
MAIDER: (ezpel soka bat Xalbati ematen diolarik)
Kantatzen du.
Jautsazazu ezpel hori
Oihalaren gañ gañetik.
XALBAT: (zurubirat igaiten delarik ezpela harturik)
Bai. (Itzatzen du ezpela.)
MAIDER:

Abantzu naiz erori
Astian zure zurubitik.
XALBAT: (alegeraki)
Zu, Maider, gure lanetan?
MAIDER:

Zertako ez, batzuetan?

(Zangotan duen otharre batetik helarazten
diozka Xalbati arrosa xuriak.)
MAIDER:

Orai, lau arrosa xuri.
XALBAT: (arrosak ixkilimekiñ lotzen dituelarik)

Ezpel ferde, oihal gorri,
Arrosek Maider iduri.
MAIDER: (hirriz)
Ikhasi duzu koplaka?
(arrosa hañitz, gorri eta xuri, ematen diozka)
XALBAT:

Xo! Arrosak bat banazka.
(urhundik lorien ederbideari behatzen
duelarik)
Urhe, gorri, xuri, ferde!

MAIDER:

XALBAT:

Maider heltzen bada, gorde...
(boza eztiturik, ematen diozka arrosa
gorriak)
Gorri-gorriak gañ hartan.

MAIDER:

XALBAT:

Baditutzu ezpañetan
Hauk bezain kolore dunak.
MAIDER: (hirri ttiki batekiñ)

Nun dabillza erostunak?
XALBAT: (zaldiz zurubiaren gañian)

Ixtaklok bada bat hemen
MAIDER: (boza oraño eztituagoa)

Egia ezpada: Amen!
XALBAT: (zurubitik jausten da baratxe)
Eta erran baut egia?
Maiderrek burua aphaltzen du deus ihardetsi
gabe. Xalbatek azpitik behatzen diozka
begiak.
XALBAT:

Erakuts eni begia!...
Maiderrek eztiki behatzen dio eta, eskua
pixka bat dardaretan, bere golkhotik khendu eta, eskaintzen dio arrosa bat Xalbati.
MAIDER:

Hor duzu azken arrosa.
XALBAT:

Maider ez hunenzat lotsa...
(Ixiltze labur bat.)
XALBAT:

Arrosa hunen tokia
Ez da bertzekiñ, maitia...
Etsitzeko da, nun nahi zuk bilduaren uztia:

Hobe zaut daukan hazia
Heze delarik bilzia.
MAIDER:

Mintzo zitzaizkit garbiki,
Bañan enetzat ez aski.
Zer sentimendu sorthu den zure ariman...
banaki.
Aithor nautzuke hobeki
Nerian zoin zaitan ibillki.
XALBAT:

Ezda hitz aski argirik
Zuretzat berex nukenik
(eskua bihotzaren gañian)
Gorri zintazke, beriala, hunek diona entzunik...
Jakiñen duzu lehenik
Zure bihotzak erranik.
MAIDER:

Iduritzen zait naizela
Xori xoro bat bezala.
Josten ditutzun hitzetan ez utz holako itzala...
Siñetsiko dut berzela
Doi doia maite nauzula.

(Xalbatek eskuak hartzen diozka. Arrosa esku
tinkatuen artian dago xutik.)
XALBAT:

Ba maite zaitut, ene arrosa...
MAIDER: (bere burua Xalbaten besoari utzia)
Orai naiz, Xalbat, orai urosa!
Muslariek denbora hortan partida akabatu
dute. Urhuntzen dire beha zauzin gizonak.
Patzikuk sosak billtzen ditu eta oihu egiten
Amatxiri.
PATZIKU:

Amatxi!... Zato!
AMATXI: (barnetik)

Berehala.

HAMARGARREN AGERRALDIA
Berak — Amatxi
Amatxi atheratzen da etxetik zalu, bañan
ikhusten dituenian bi amorosak, beren
amodioan galduak, eziñ garhaituzko oñhazi batek korropillatzen dio bihotza. Izkiritu

izigarri bat egiten du eta bortxatua da
mahañ bati atxikitzerat ez lurrerat gateko.
AMATXI: (izkiritu bat) Ah!...
Patziku xutitzen da eta, xutitziarekiñ, Xalbat
eta Maider ikhusten ditu eskuak gurutzaturik.
PATZIKU: To! To! To!
Maiderrek ere entzun du izkiritua eta behatzen du nundik heldu den. Orduan ikhusten
du Amatxi, xuri-xuria.
MAIDER: (lasterka Amatxirenganat) Amatxi! Amatxi! Zer duzu? Osaba zato!...
Patziku hurbiltzen da. Amatxi flakatua bezala
dago. Maider, izitua, oihuka hari da barnekueri.
Ama! Maria! Zatozte!
Neskatuak heltzen dire, gero Katixa; azkenik
Xanxiñ
AMATXI: (atzartzen balitz bezala) Zer da? Zer
gerthatu da?
MAIDER: (loriatua) Amatxi gaixua, sofritzen zinduen?

AMATXI: (boz gohor batez) Nik sofritaen? Ah! ah!

Sofri dezaket bada nik? Emazte othe naiz
sofritzeko?
MAIDER: (Amatxi besarkaturik) Amatxi, koloriak
gan zauzkitzu...
AMATXI: (borthizki, bere alabatxiaren besotarik
atheratu eta) Utz nezazu! (Sehieri): Eta
zuek zer hari zaizte? Ez duzue lanik aski
ditudaneri ohartu gabe? Zuazte zuen egitekoerat!
Xanxiñ agertzen da, dabantal urdiñ bat
soñian eta botilla erdi bat eskuan, ezpañak
xukatzen dituelarik.
AMATXI: (Xanxiñi) Athera zaite ene bixtatik! Botillak utzatzu eta zuazi norat nahi.
Xanxiñek beriala, bere dabantala khendurik,
hartzen ditu igandetako gañekua eta gaphelua ezkaatzian, eta badua, athorra
mahunka has, elizako alderat, bidian iragaiten direnekiñ. Katixa, ixilik sartzen da
etxian.
AMATXI: (Patzikuri) Zenbat botilla ditutzue?
PATZIKU: Lau, eta lau kafe...
AMATXI: Hiru libera eta lau sos.

PATXIKU: (sosak ematiarekiñ) Oritzu.

Amatxi, dabantalaren sakolan sosak sarthu
eta, sartzerat dua. Bidian, Maiderrek, nigarrak begietan, geldiazten du.
MAIDER: (eztiki) Amatxi...
AMATXI: Maltzurra!
(Sartzen da.)

HAMEKAGARREN AGERRALDIA
Maider — Patziku
Agerraldi hau eta bertzia iragaiten direlarik,
bethi bidetik elizako alderat baduazi jendiak, igandetako jauntzkuretan pro sioneko
gazteria galtza zuri, gerriko se; da, athorra
loratuetan batzuek ere badituzte buruko
lore dunak galtzetan xilinxak etc.
MAIDER: (nigarrez) Maltzurra? Zer maltzurkeria
egin diot bada nik, osaba?
PATZIKU: (trufaz) Bere arnorat ura eman, dudarik
gabe.
MAIDER: Zerbeit badu. Jakiñ nahi dut.

Ez beldurrik izan. Aski goizik jakiñen
duzu.
MAIDER: Mirikua behar balu, osaba?
PATZIKU: (hirriz) Beharrago luke zurgiña!
MAIDER: (iziturik) O! Kutxaren egiteko? Ez da hortan!...
PATZIKU: Kutxa ba... Bizien kutxa: Buhurdia mihisiekiñ.
MAIDER: Etzaitela trufa, osaba. Egiazki pairatzen
du, Amatxik, eta, preseskí ni hoin dohatsu
naizenian... Zertako hori?
PATZIKU:

PATZIKU:

Urhia eta zoriona
Behar dire ongi zaindu:
Batek beretzen duena
Bertziari hartzen omen du.
Ez baiditazke gizonak
Aberats eta dohatsu
Izan denak...
Maider! Maider! Egiñ kasu,
Orai eta sarri,
Egungo zorionari.
MAIDER:

Izituko naiz, osaba...

PATZIKU:

Beharba!
Zurekiñ atxik dukezu...
Hoinbertze dohañ ditutzu:
Gazte, pollit, maitagarri...
MAIDER: (osabaren erraneri asmatzen duelarik)
Kasu, orai eta sarri,
Egungo zorionari...
Behar dire ongi zaindu
Urhia eta zoriona...
Batek beretzen duena
Bertzeri hartzen omen du...
(osabari)
Hartu othe dut norbeiti?
PATZIKUK: (ihardetsirik ez eman nahiz)
Bihotz bero, bisai ezti...
Hoinbertze dohañ ditutzu:
Zurekiñ atxik dukezu!...
MAIDER:

Ez baiditazke gizonak
Aberats eta dohatsu
Izan denak...
Maider! Maider! egiñ kasu...
(iziturik)

Ene zoriona
Hill nahi duena
Hor nunbeit dabill...
Hemendik hurbill?
PATZIKU: (berritz)
Urhia eta zoriona etc.
MAIDER: (batian)
Ene zoriona
Beharko dut ongi zaindu (etc.)
Biek bardiñ kantatzen dute eta iragaiten dire
hejako alderat; Xalbat biderat heltzen zaiote.

HAMABIGARREN AGERRALDIA
Patziku — Maider — Xalbat
XALBAT: Amatxik zer zuen?
MAIDER: Maltzurra erran daut!
XALBAT: Zuri?
PATZIKU: Bo! Iraganen zaio duen hisia!...

Ezkillak jotzen hasi dire. Teatrian diren jende
guziak baduazi elizarat. Maider aldaratzen

da, harrasiaren gañian utzi zuen mantaliñaren hartzeko.
XALBAT: (Patzikuri baratxe) Ez da flakatu?
PATZIKU: Bai! bai! Antolaatzik gauzak bezperak
erran arte. Bertzenaz, gaizki zuak, muthill,
hire hauzia...
Maider hurbilldu da.
PATZIKU: Gaurgoiti, jaun erretorak bere xantria
berantetsia duke. Kexa gaitzen. (Badua
aitziña.)
MAIDER: Gurekiñ zatoz, Xalbat?
XALBAT: (baratxe) Ez, ene maite maitia. (Gorago)
Hemengo lanak behar ditut akhabatu.
Maider badua, kongregazioneko nexkatxekiñ.
— Ez dire zenbeit hastapeneko emazteki
eta Xalbaten langilliak baizik gelditzen.

HAMAHIRURGARREN AGERRALDIA
Zenbeit emazteki — Xalbaten langilliak — Xalbat

XALBAT: (langillieri) Zuazte zuek ere bezpereta-

rat. Proasioniarekiñ itzuliko zaizte eta
hemen baratuko, aldariaren urratzeko eta
pusken sartzeko.
LANGILLE BATEK: Ongi da.
(Baduazi langilliak.)

HAMALAURGARREN AGERRALDIA
Emaztekiak — Xalbat
Orai, emaztekiak hari dire ihi eta lore barrajatzen bidiaren gañian. Biek hedatzen dute
oihal hertxi xuri bat. Azkenik, mihisiak
bidiaren barneko aldetik sokheri estekatzen. Bidia, orai, arras gordia da eta emaztekiak ez dire ageri.
XALBAT: (bakharrik)
Xalbatek duda liphar bat badu. Gero harrasiaren gañetik jauzi egiten du eta sartzen
da ostatuko barrokian, diolarik:
Guazen aintziñat! (oihu) Gaxuxa!

HAMABORTZGARREN AGERRALDIA
Xalbat — Amatxi
Amatxi etxetik atheratzen da baratxe, itxura
hitxian. Itzultzen da ezkaatzian, begien
xukatzeko, Xalbatek ikhusten ez duelarik,
zeren, Amatxi agertziarekiñ, Xalbatek,
ahalkez, bere burua itzuli baitu.
AMATXI: (boz idor batez) Zer nahi duzu?
XALBAT: Badakizu orai zertako ez dautzutan aixtian ihardetsi. Ez nuen uste aspaldiko erranetaz orhoitzen ziñela.
AMATXI: Ez gezurrik... Eztut nik deus ahanzten
eta ene hitza bethi eta nor nahirenzat atxiki dut. Ez nuen, nik, uste, Xalbat, kanbiakorra ziñela.
XALBAT: Kanbiakorra? Amatxi...
AMATXI: Amatxi?... Ene zaharzeko ematen dautazu izen goiti hori? Eztut nahi enzun! Ez naiz
gihiago nihoren Amatxi. Zuk ebatsi dauztatzu ene amodioa eta ene alabatxia. Hau
atxikazu, bertzia zangopian ibilli eta.

XALBAT: Zoin garrazki minzo zaren! Barkhamen-

du galdetzen dauzut. Uste izan dut maite
zintudala. Gaztiak engana ditazke. Gero
ezagutu dut zuretzat naukan sentimendua
eta amodioa bia zirela. Zure alabatxia
ikhusten nuen egun guziz handitzen eta
edertzen: Haurra zelarik maitagarri, nexkatxa egiñ eta maitagarriago! Zu ezagutziarekiñ Maider ezagutu dut, zuk maitatziarekiñ Maider, nik ere maitatu dut eta... pixkaka... pixkaka... ikhustiarekiñ Maiderrek
ama bat bezala maite zintuela, zu, iduritu
zait eni ere — nahiz abantzu zure adiña
dutan — ama bat bezala behar zintudala
maitatu. Barkhaguzu bieri. Ez dugu deus
egiñ amodioaren sorraazteko!... Bera ethorri zauku.
Kantatzen du.
Amodioa sartu da gutan
Uda berriko gau eztietan
Zure gerizan gindauzilarik...
Egunez egun, guk jakiñ gabe,
Gathe lehena porroskaturik,
Gure bihotzez egiñ da jabe...

Ene ahotik etzen oraño
Aingeru horren beharriraño
Erre ziozaken hitzik alxatu...
Eta astian, eztakit nola,
Gure eskuak dire tinkatu
Amodioak nahi bezala.
AMATXI:

Ez aitzakirik enetzat billa...
Hitz eztitzeko zare abilla.
Nik ere ditut zure ahotik
Aspaldi enzun...
XALBAT:

Gaxuxa!
AMATXI:

Hatik!
Ez naiz zuk uste
Duzun emazte
Trufatzen dena...
XALBAT:

Bañan...
AMATXI:

Ez zaizte
Ostatu huntan biak sartuko:

Ez zu, ez hura!
XALBAT:

Ez dut holako
Nahirik izan. Bien hazteko
Nihau azki naiz. Ez! Diruari
Behatu banu, etzait iduri
Maiderrenganat ganen nintzala.
AMATXI:

Oh! Xalbat! Xalbat! Bihotz ahula!
Amatxik «Ez aitzakirik enetzat billa» kantatzen duenian, ezkillak berritz hasten dire,
proasionia atheratzen delakotz elizatik.
XALBAT:

Amodioa, guk jakiñ gabe,
Gure bihotzez egiñ da jabe.
AMATXI:

Ez aitzakirik enetzat billa...
Hitz eztitzeko zare abilla.
XALBAT:

Ene ahotik etzen oraño
Aingeru horren beharriraño
Erre ziozaken hitzik alxatu.
Eta, astian, eztakit nola,
Gure eskuak dire tinkatu

Amodioak nahi bezala.
AMATXI:

Zure ahotik etzen oraño
O Xalbat! ene beharriraño
Beizik holako hitzik alxatu...
Eta astian, ikhusiz nola
Zuen eskuak ziren tinkatu
Hor flakatu naiz haur bat bezala.
Bere burua phausatzen du paxet baten kontra eta nigar egiten du.

HAMASEIGARREN AGERRALDIA
Orai enzuten dire teatriaren gañian proasioneko soñulariak: Trunpeta, atabal eta xirolak. Gero Gizonak.
GIZONAK: (hastapeneko kantika)
Yesus on illki zauku aldare barnetik etc.
DENEK:

Zer mirakullua! etc.
Soñulariak teatrian iragaiten dire, nexka ttikien ondotik. Mihisien gañetik ageri dire
banderak, gizon aphainduen harmak, noi-

zian behiñ buruko loredun bat edo bertze,
atabal nausiaren makhilla. Gero kongreganisten bandera xuria, agertokiaren erdian
baratuko dena arrosa hostuak airian, ageri
ez diren haurrek bothatzen dituztenak;
azkenik, pabillunaren lumak, baidoazi hejaren gibeleraño eta han baratzen.
NEXKATXEK:

Heda oihal xuriak bide bazterretan.
Gure gorphutzak eman falda xurietan.
Artik jainko jaunari lore xurienak
Hoin xuri egiñ detzan gizonen arimak.
(Denek) Zer mirakullua! (etc.)
Nexkatxek kantatzen dutelarik, Xalbat hurbilldu da proasionerat, kongregazioneko
banderari buruz. Mihisiak aldaratzen ditu
pixka bat eta Maider, banderaren alxatzallia, artetik ageri da.
Benedizioneko xilinxak egiten du bere soñu
ariña. Denak belhaunikatzen dire, eta gero
xutitzen.
PATZIKU: (Kantatzen du)
Zer mirakullua! etc.