Ama euskeriaren liburu kantaria - 10

  Bestelan illgo deustaz biarko goseak;
  Gañera jakin begi gu gara amabi,
  
  Amaika ditudanak zer jan ez da larri,
  Eurak kalentureaz baleustaz jarriko,
  Negu au ill bagarik geunke iragoko. Ai!
  Ori eingo baleust diñotsat benetan,
  Eukiko neukeala nik beti gomutan!
  ***
  Ez dakit egin eutsan mesede aiñ andia,
  Beiñtzat bizi da Paulo baita familia,
  Seme alabak amar aita ta ama bi,
  Konponduten dabela guztiak amabi.
  
  ARABAR BI ABADIÑON
  SAN BLASEZ
  San Blasez urte baten Txanton Arabarra,
  Bere zaldi txarragaz joian periara;
  Zeiñ izanik gizon bat guztizko lodia,
  Erren, makal ta zarra, eroian zaldia;
  Au gaitik astiro ta nekez nekez joian,
  Danak barre egiñik bera ikustian,
  Eldu zan Amaitermin inguruan noizbait,
  Ordurako egoan baña einda gogait;
  Non jaritxiten daben bere lagun batek,
  Zaldi galantaz joian auzoko Matxiñek;
  Onek zelan zan oso biotzez prestua,
  Gorputzez bazan bere txiki ta nanua,
  Bere auzotarrari berbetatik eutsan,
  Borondate eder au agerturik esan.
  –Txanton, etzoaz ondo aiñ zaldi txarrean,
  Zergaitik pisu asko dozun gorputzean;
  Nai bazendu emongo neuskizu neurea,
  Niretzako dalako naikoa zurea.
  Gura dozu trukea biderako egin?
  
  –Bai pozik zelan bere adiskide Matxin
  Aldaturik zaldiak bereala bertan,
  Bajoiazan bidean aurrera aukeran;
  Eldurik Abadiñon peria lekura,
  Zaldietatik jatsi zirean sorura;
  Non bertatik diñotsan Matxinek Txantoni.
  –Eutsi au, eta betor neure zaldi ori,
  Salmenta ontxo bana egingo bageunke,
  Pozik etxeratuko gabean giñake.
  –Ze zaldi ta zaldi zain dakartzu nigana?
  Txantonek erantzuten deutsa bereala.
  Matxiñ kolorgatu zan, eta ikaratu,
  Aiñ esker txarraz Txanton zanean azaldu
  Eta diñotsa: ausaz neurea eskatu...
  Arren egiten zara, Txanton, aserratu?
  –Bai aserratuten naz, zaldi au neurea,
  Dalako beti izan, eta ez zurea.
  Orduan asi ziran goian beiañ biak,
  Alkarri atereaz deadar andiak;
  
  Baña Matxiñek zelan ziñoan egia,
  Kontaurik dana zeatz jazo zan guztia;
  Txantonek eutsalako guztia ukatzen,
  Pillatu zan jentea dudan zan aurkitzen.
  Zek bear eban urten ez da bai artatik;
  Baña ezagutu zan egia bertatik.
  Eukazan bada manta ta kapea biak,
  Bizkarrian jarririk Matxiñen zaldiak,
  Eta berealaxe kapea arturik,
  Beragaz zaldiari mosua tapaurik,
  Txantoni egin eutsan dearrez itandu,
  –Zein begi jakon igaz zaldi oni galdu?
  Eta zeln erantzun zerbait bear eutsan,
  –Eskerrekoa, eutsan bada ezpadan esan,
  Orduan jenteari Matxiñek bertatik,
  Zaldiari kapea kenduta burutik,
  Deitu eutsen guztiai, ikusi egien,
  Ea, beukan faltarik ak begien baten;
  Ta danak ikustean eukazala biak,
  Begi zintzoak eta on eta argiak;
  Deadar egiñ eben zala Matxiñena,
  Zaldia, ta iñondik bere ez Txantonena,
  Guzurraz nai eutsala ak Matxiñi oztu,
  Eta lapurtzat egiñ bear zala lotu;
  
  Eta beingo batean ez nondik ta nora
  Ezkutau zan igesi egiñik basora,
  Zaldia plazan bertan itxi eban deslai,
  Txanton bera gaur kuban ei dabil aldarrai,
  Esaera zar bat da guraso zarrena,
  Laster jausten dirala guzurra ta errena.
  
  URRIÑEKO INTXAURRAK
  Askotan agertzen dau goix ona zeruak,
  Egun argi bat gozau dagian munduak;
  Lorarik lora egan dabiltzaz poz pozik,
  Mitxeleta arroak jantzita politik,
  Eta mutikotxoak deutse jarraituten,
  Eskuak zabalduta arrapeta arren.
  Zelan daukezan urre antzeko egoak,
  Diruriela gauza balio andikoak;
  Baña artuagaz bat, batek eskuetan,
  Auts biurtu oi jakez ego areik bertan,
  Orra mutillen pozak zetara datozen,
  Gaur eder baten jaube ustez egiñ arren.
  Eguzki argiagaz urrin landa baten,
  Ikusten bada zerbait islea egiten;
  Lora guztiak baño au da ederrago,
  Bertara joan eta, baña an zer dago?
  Ez lora pitxi eder, zoragarri danik,
  Ispillu zatitxo bat sarritan bakarrik.
  
  Urietan piestak dirala ederrak,
  Kantetan dabe beti urtero paperak;
  Ikustera joanda o! zenbat alditan,
  Pentsetan zan lakorik etzan aurkietan.
  Diru asko gastauta tamalaz etxera
  Etorri oi da sarri joana ikustera.
  Bizkaian nik entzunda emendiko gauzak,
  Zoro zororik egin nituan amesak;
  Ona etorten daukat neukana gastaurik,
  Non ez dodan billatu pentsetan nebanik,
  Sinisten nebalako neke asko baga
  Dirua Amerikan irabazten zala.
  Ai! baña eroan dot engañu osoa,
  Zoratzen ninduana zan ispillutxoa;
  Mutitxoen antzera mitxeleta atzean,
  Iragorik arrisku andiak bidean,
  Itxasoz onagiño nago iragorik,
  Ta antzera biurtzeko ez daukat dirurik.
  
  Baña alper alperrik gaur daukat damua,
  Izan nintzan garbiro Txoriburutxua;
  Iñok gura ezpadau nik legez erratu,
  Esaera zarrenak, gazteak sinistu,
  Urriñeko intxaurrak ots andiak daukez,
  Bertara eldu eta benturaz baperez.
  
  GAUTXORIA
  Gregorio ta Markos ogeiko urtean;
  Sarturik Durangoko ostatu batean;
  Jarri zirean maian umore onagaz,
  Apariteko guztiz gogo andiagaz.
  Asi zirean laster jan eta edaten,
  Neskatxeak eutsena aurrean ipinten;
  Sopa, txuleta, bildots, illasko samurrak,
  Lebatz, angira, barbu eta txorikumak.
  Baña txorikumetan zelan azkenean,
  Jateko aurkitzen zan battxo platerean;
  Gregorio lotsa zan eskua ezarten
  Markos modu berean etzan azartuten;
  Baña, pentsau ta pentsau Gregoriok asmau
  Eban bear ebala argia amatau;
  Baita laster ill eban agoaz einda putz,
  Baña atzamarragaz txoria eban uts.
  Nok egiñ ete eban bada bera bete?
  Markosek ein ebala egin leike uste,
  Argia biztutzean zergaitik zan palta,
  
  Garbi egoalako plater aiñ galanta;
  Ta zelan etzan sartzen oiñ otsik sentidu,
  Gregoriok salea eiñ arren illundu,
  Duda bagarik zala Markos kazaria,
  Durangoko erriak dauka eretxia.
  Bai, ak ei eban ereiten beti arto gitzi;
  Kamarara pilatzen baña ei zan nausi;
  Eta sobrea zelan udan eban saltzen,
  Markosi Gautxoria izen jarri eutsen.
  
  ZANTZO BAT
  Irurogei urtean etziran ikusi,
  Gaztetako lagunak Lorentzo ta Patxi;
  Non da San Antonioz Urkiolan aurten,
  Uste uste bagarik alkar dabe joten,
  Eta dinotsa laster batak besteari:
  –Lorentzo, aguratu egin az oso i,
  Zertatik buru ori egin jak zuritu?
  Edurpean duala ein leikek sinistu.
  –Mutill ni zartu banok i ago gazterik,
  Oraindiño ullea dok jaio bagarik,
  Ta arek urten artean, beti az umea,
  Deitu arren jenteak, Patxi agurea;
  O! nik izan banaiok ire suertea,
  Urteak euki arren nintzoan gaztea,
  Zelan egin jaikeat Patxi buruargi
  Edurrezko txapel au betiko erantzi?
  Ainbeste aguratu ein badok Lorentzo,
  Zeñek gorago egin gura dok guk zantzo?
  Orduan geratu zan Patxi muturik,
  Jenteen barreakaz lotsaz gorriturik;
  
  Eta Lorentzo txaloz eben zeruratu,
  Ta aren zantzoak eban Urkiola gortu,
  Zelan ikusten dira besteren buruan
  Urteak oi dabena egiten munduan!
  Nor berenean bere eiten dabe bardin,
  Denporeak guztioi oi deusku eragin.
  
  ANDRA BARRITSU BI
  Askotan andrai jake deitzen barritsua,
  Eurak giza semeai legetxe astua;
  Oneik euki leikie izen au ederto,
  Baña emakumeak bestea obeto;
  Diralako askoren miñak ain zorrotzak,
  Alderik alde dabez zulotzen biotzak;
  Jostarratzen puntea, zer da bardintzeko?
  Andrearen izpia bada bat illteko?
  O! ta zenbatek daben alkar laztanduten
  Ta alkarrengandik alde eitean salduten!
  Egia da ez dira andra danak alan,
  Jaungoikoak ona ta obea bestelan;
  Baña, zelan ikusi nebazan lengoan,
  Alkarrengandik alde eginda beingoan;
  Beste lagun banagaz Praiska ta Juakiña,
  Azurrik ez daukanaz eiten alegiña;
  Juakiñak Praiskarenak, Praiskak Juakiñaren,
  Gauzak aomiñean erabilte arren;
  Ordu bian etziran beñik beiñ aspertu,
  Baña, zutik egoten egiñik nekatu;
  Largau zituen bada beste baterako,
  
  Zergaitik larregiak ziran ordurako;
  Alan biamonean iturri bidean,
  Seiretan asi eta amarrak artean,
  Juakiñaren kontuak guzur edo egi,
  Praiskak kontau eutsazan Mari Iñaziri;
  Oraindiño Juakiñak barriz Praiskarenak
  Zelan daukazan utsik esanda laurenak,
  Bear ei ditu ondo zortzitxo bat ordu,
  Kontetako astiro (eta zelan modu)
  Guztiz ederra daukan berbetan miñean,
  Itxaroten ei dago astitu artean;
  Amaituteko lana joan dan astean,
  Antonigaz asia kale kantalean.
  Zeñek emon al leike edertzat gauzea,
  Lagun on bat legetxe emen laztantzea,
  Eta itzuliaz bat bizkarrak alkarri,
  Izen ona galtzea batak besteari?
  
  JUAN ERREN
  Erromeriara beiñ niñoala oñez,
  Zentimo txiki bana pobreai emonez,
  Juan Erren urten jatan mutiko bat legez
  Ai, ene zer jazo jat! esanda negarrez;
  Eta itandu neutsan: – Juan Erren gaixua,
  Zer dozu matrallara jasorik eskua?
  Erantzun eustan: – galdu dot txakur nausia,
  Eta begietatik asi jat euria;
  Eta zelan ez dodan pañelotzo bat nik,
  Eskuaz emen nabill sikatu eziñik.
  –Eutsi txakur nausia, galdu aren laiña;
  Negarrik ez dau bear gizonak eiñ baña...
  Etxera nendorrela erromeriatik,
  Barriro urten jatan goixeko lekutik;
  Orduan bere zelan erautsan negarrez
  Esan neutsan beingoan baña irri barrez:
  –Geiago etzengian zuk egin negarrik
  Ez deutsudaz len emon amar zentimo nik?
  –Jauna, egia diño, eta parkatu bei,
  Galdua topau baneu, ai, neukazan ogei!;
  
  Ta ogei zentimogaz erosi ardaoa
  Eingo neban; ogia, dot bada naikoa...
  Arek nai ebana zan beste bat nengion
  Goisean neutsan legez arrasteian emon.
  Gizonak euki arren jateko laiñ ogi,
  Beste gauzaren baten, nor ez da egarri?
  Esan nei erratuko dodan bildur arren,
  Mundu guzia dala orretan Juan Erren.
  
  TOMAS DEABRU
  Markes baten usoa zergaitik ill eban,
  Tomas Deabru eben bein sartu karzelan;
  Multea pagetako zelan zentimorik
  Ez eukan, jarri eben kirrilloz loturik;
  Gañera zelan bota eutsen kastigua,
  Zan zortzi aste oso an egitekua;
  Iruntsi ezin eta esan eta esan,
  Gau ta egun erautsan beti bere kautan:
  Ez ete da sekula munduan parkatu,
  Gizonak egin arren ainbeste pekatu?
  Uso ziztrin bat gaitik lau ormen artian
  Eukitea al dator ondo errazoian?
  Egunik egunera joiala sututen,
  Tomas asi zan barriz biraoak botaten;
  Markes, Juez, Alkate, kartzela zaiñari,
  Al eban beste korotz jaurtirik danari;
  Baita zelan ikusten daben goix batean,
  Txoritxo bat kaiolan aurreko etxean,
  Ari bere diñotsa: «Txotxo i arbolan
  Agoala jirurik eta ez kaiolan,
  Zelan ik kantetan dok or egonik preso,
  Ni banok aurkietan tripak jaten oso?».
  
  –«Tomas, erru bagarik kaiolan nago ni,
  Ta baldin banakusu poz pozik kantari,
  Jakizu zergaitik dan beinola basuan,
  Zure tiroak bete egin eninduan,
  Eta tiratutea orduan katigu,
  Ondo baño obeto zala badakizu
  Oraiñ zu lako gizon txarretatik libre
  Nagoalako bizi gaur naz alegere,
  Bildurrik eza baño, zer dago oberik?
  Bakeaz bardintzeko non da ondasunik?
  Tomas, zuk bizi bear zenduke kantetan,
  Dozulako multea kartzelaz pagetan;
  Eta tripatzarrori dubarik betetan,
  Iya gitxienetik sei aste onetan,
  Baña, neu izan banintz epai emollea,
  Seguru biurtuklo eutsuen samea;
  Zeuk orrenbeste maite badozu bizia,
  Jaungoikoak egiña ez al da txoria?
  Legeai ez deutsanak makurtzen burua,
  Askotan izango dau ankan kirrillua;
  Obeditzen ikasi zergaitik ez eban
  Tomas sarri egon zan gaiztoen kaiolan.
  
  AMA JUANA
  Iru txori koitadu igazko neguan
  Andra Juanak ebazan ikusi ortuan;
  Gosez egozalako, ze soli ebiltzan
  Euren erpatxoakaz azterka edurtzan,
  Baña, eskukada bat gari ak botarik,
  Aldendu egin ziran ustez dana janik;
  Alan bere garaun bat ebelako larga
  Beragandik zirean erne eun landara,
  Eta aiñ ondo zelan zirean burutu,
  Eun buruak egin dauz abuztuan batu,
  Baita adiskideai pozik erakutsi,
  Errukior izaten dagien ikasi;
  Eta azkenez bere seme ta alabai
  Ingurura deiturik bereala danai,
  Esan eutsen: «umeak Karidadea da,
  Zuen ni nazan legez, pobrearen ama;
  Berak jantzi oi ditu ume koitau zurtzak,
  Berak al daben añan poztu alarguntzak,
  Berak osatu sarri geixo eta gatxak,
  Bigundu zeinbat biotz direanak atxak;
  Karidadeak eingo ezpaleu bearra,
  
  Lurreko soñu dana litzake negarra;
  Begira txoriakaz nik egin nebana,
  Baita ikusi batu gaur egin dodana,
  Ona limosnearen irudi ederra,
  Ispillu bat edo nok ikusi daikena,
  Limosnea da azi oso segurua;
  Zentimo bat ereinda eun emotekua,
  Busti-leorrak iñoz ez dabena galtzen,
  Azpitikoak bere iñoz bere ez jaten;
  Ez da ardura ereiñ arren au munduan,
  Frutuak diralako elduten zeruan».
  Auxe zan andra Juanak eindako sermoia,
  Zeñetarako daukan auzoko doia,
  Biotza zelan daukan argizagizkua,
  Limosnagintzarako zabala eskua,
  Dalako prestu, apatz, errukitsu dana,
  Eskekoak deituten deutse, ama Juana.
  
  MARIA MARTIÑA
  Esaten dabe askok Maria Martiña,
  Neskatxa bat nazala arpegiz ezaiña;
  Bekokian alako oreiña dodala,
  Ta errian neskatxen atzena nazala,
  Baña nik zelan uste oi dodan bestera,
  Ezaiñaren lekuan nazala ederra;
  Ikusi arteraño ez dot sinistuko,
  Ta bai, neure aurrean beti jarraituko.
  Maria martiñaren berbetea au zan,
  Ezaiña izaterik zeñek nai ez eban;
  Baña elduten jako nozbaiten eguna,
  Ikusiteko bere bekoki illuna.
  Zergaitik ispillu bat erregalau eutsan,
  Pepak, gitxienentik nok zazpi eukazan;
  Non Maria Martiñak bere arpegia
  Ikusitean zelan aiñ zan itxusia,
  Indarragaz lurrera bertatik jaurtirik,
  Geratu zan sei zati bertantxe egiñik;
  Baña atzera seiretan ikustean bardiñ,
  
  Izerdi larri otzak emon eutsan ariñ;
  Konorte baga bertan jausirik lurrera,
  Egun bian biurtu etzan zentzunera.
  Egia iruntsiten sarri da samiña,
  Onen lekuko bat da Maria Martiña.
  
  MODESTA
  Modesta zan neskatxa guztiz moduzkoa;
  Umill, leun, argi eta beiñ bere ez arroa,
  Begiraturik bere arpegi menera,
  Zirudian eukala aingeruarena;
  Baña beste neskatxa batek inbidia
  Eutsan zalako danak ondo ikusia;
  Zeiñek sarritan eutsan amari itauntzen;
  Zergaitik dau Modesta jenteak maitetzen?
  –«Juan Anton bere aita guztiz da okerra,
  Prantziska ama barriz zital ta mukerra,
  Senarrak egunero au badau zurretan,
  Zelan dau alabea oso alabetan?».
  –«Zitaltasuna baño bai, ene umea,
  Jakizu zelan obe dan umildadea;
  Modestak modu onaz bendau badau aita
  Prantziskak aserratu oi dau agiraka;
  Agaitik Juan Antonek laztan alabea
  Beti dau, eta zurrau oi dau emaztea,
  Ondo egiñaz ontzen elefantea da,
  Makillaz eskuratu iñoz ezin dana».
  
  JUSTO MARTIREA
  Justo ill eta zuzen zeruko atera
  Igo eban bertatik oles egitera,
  Eta leio txikira urtenik San Pedrok,
  Itandu eutsan laster: zer eskatuten dok?
  –Zer eskatuten dodan? barrura sartzea,
  Arren zabaldu begit mesedez atea.
  –Au zabalduterako bear aut ikusi,
  Zerurik ete duan beian irabazi,
  Ezkondua izan az ala mutill zarra?
  –Ezkondua ta euki dot andrea txarra.
  –Zetarikoa izan dok bada andrea?
  –Alper, zital, da ordi parerik bagea.
  –Urte askotan egin az beragaz bizi?
  –Berrogei bat beñik beiñ egiñ doguz nasi.
  –Ola! berrogei urte andra aiñ txarragaz,
  Ez dok gitxi eroan bizitzan beragaz;
  Ator ordu onean, ator gisajoa,
  Edozeiñ andra badok Purgatoriua,
  Bajakiat irea zala Inpernua,
  Ta ondo irabazi duala zerua;
  
  Duda bagarik i az Justo Martirea,
  Aspaldian bajuat ire entzuerea,
  Eutso koroi au eta palma bat andia,
  Ara an goian daukak jarteko aulkia,
  Berrogei urte egiñ arren beian gaizki,
  Zeruan biziko az oraiñ ondo beti.
  Koroiaz da palmeaz an ei dago Justo,
  Andreaz eroana milloe bat susto.
  
  TOMAS ETA TOMASA
  Tomas eta Tomasa, senar emazteak,
  Ezkonbarriak ez da, aiñ gitxi gazteak;
  Zelan dauken etxea trastez jantziteko;
  Sarritan erabagi dabe erosteko;
  Ogei garrenaz dira, irago dan udan,
  Bilbora izan eta lenengoko dendan,
  Tomasek esan eutsan laster Tomasari:
  Ementxe dagoz gauzak onak ta ugari,
  Sartu gaitezan eta jakin daigun zegan,
  Guk bear doguzanak emon nai dabezan;
  Emeretzi urtetan ortxe gara asi,
  Ta baten bere ezer ez dogu erosi.
  –Tomas enoa orra, zergaitik euskeraz,
  Batek bere ez daki, ezpada erderaz;
  Baña euskaldun dendan, ete dauz Tomasak
  Erosi espaldian nai dabezan gauzak?
  Erosiko ebazan Tomasak poz pozik,
  Euki al izan baleuz diruak osorik;
  Baña ogei garrenez tripan zeinbat gura,
  Bilbotik gastau baga ekarri dau ura.
  
  SIMON MAKILLA
  Esan giñai Peru, non jaio dan gizona,
  Zelan izango daben baña ez azkena;
  Ez da gauza andia fortuneak joten,
  Dabezanak sarritan direala illten?
  Ez dakizu goixean zazpiterdietan,
  Jazo jakun kontu bat guretik berpertan?
  Oian ez dogu bada geuk billatu illa,
  Gaur loteriak urten da Simon Makilla?
  –Santa bere andrea egun guztietan,
  Lau bidar makilleaz ebana zurretan?
  Ill da beraz alako gizon borrerua,
  Erren, begi ezkel ta lepo makurtua?
  –Peru, axe berbera, ez Jesus ta Amen,
  Geratu da otz otzik beingo beingo baten;
  Santa asi danean barandatik deika,
  Lau gizon joan gara arin bai, arinka,
  Eta loteriako listeaz eskuan,
  Ez dogu bada topau bizi zan moduan?
  
  –Seguru atsegiñen andiz ill da Simon,
  Agaitik alegere Santa leike egon...
  –Askok diñoenetik ei dago poz pozik,
  Urten deutsuzalako loteria on bik,
  Batetik joan jakoz gaur ogi bildurrak,
  Bestetik Simon illaz, ill betiko zurrak.
  
  JOSE AIXERI
  
  Ze deabru ein dozu zartzaroan Jose?
  Lagun on batzuk topau etzenduzan obe?
  Zeugaz eroan baga lagun ain kokoak,
  Lan orretan ikasi egin bagakoak?
  Beiñ asiko larogei urtegaz lapurren,
  Ta bertan sarietan alan zara jausten?
  Ni birritan egiñik enakutsu libre,
  Zibillak zuri legez iñoz eldu bage?
  Egin bear ei dozuzu kartzelan urten bi,
  Orra, zer buruari deutsazun ekarri.
  –A! Lorentzo! Lorentzo! zu orren kokorik
  Egongo ziñeala eneukan usterik;
  Pitxarrak badabiltza sarri iturrira,
  Noz edo noz ausiten guztiak ez dira?
  Irurogei urtean arri labanetan,
  Dabillana jausteak zau ikaraketan?
  Ez dakizu txoria zirrika zepoan
  Badabil jausten dala nozbait lakioan?
  
  –Enekian Jose nik alako gauzarik,
  Enekian iñori kentzen zenkianik;
  Uste neban oraintxe zala lenengoa,
  Lapurretorri zala asierakoa;
  Oraiñ baña, nik dakit Jose zu maisua,
  Orretan zareala eta ez kokua;
  Dakust zelan millagro ez dan jausitea,
  Ezpada jausi baga, gaur arte irautea;
  Parkatu egidazu neure saio txarra,
  Esango dot Jose nik dala lapur zarra;
  Eta berari deitu eutsanak Aixeri,
  Nik baño aurrerago eutsala igerri.
  
  KRISTOBAL ZIRI SARTZALLEA
  Juan Kruz, sinisten gatx da, diñotsut benetan,
  Zertzuk jazoten diran gure egunetan;
  Onetariko gauzak nauke arriturik,
  Egia izan arren ezin sinisturik;
  Begiakaz ikusi iñoz bere alkar,
  Ezin daben persona bi Paula ta Kaspar,
  Entzun dot direala ezkondu goisean,
  Batak bestea maite dabenen antzean.
  Alkar ezin ikusi dabenak aurrean,
  Zelan bizi leitekez abia batean?
  Zer diñozu ezkontza orregaitik Juan Kruz?
  Frutuak ikusiko bertatik ez doguz?
  Ezin leikela bada orretariko bik,
  Juan Kruz ez deritxazu bizimodu onik?
  –Kristobal, ez dazaudaz Kaspar eta Paula,
  Ezkonduterik bere eneuke nai ala;
  Baña, entzunda daukat, Paulatxo izena,
  Daukan itsu bat dala neskatilla ona;
  Kaspar bere ez dazaut, baña dot ustea,
  Izango dala bardin bistarik bagea;
  Bestelan nai ta nai ez, ikusiko eban,
  
  Andra geia Eleixan ezkontzeko eran;
  Baita bere badakit ikusi ta miña
  Artzea, zelan ez dan ikusi eziña;
  Kaspar legez baziña zeu bere itsua,
  Ikusiko zenduke begiz andratxua?
  Orregaitik ez dago zertan esan gaizki,
  Alkar ezin badabe bisteaz ikusi;
  Ez asi bada emen atzeaz aurrera,
  Gizon ziri sartzalla diranen legera;
  Zuriari emonik kolorea baltza,
  Edo santuai bardiñ deabruen antza;
  Ezer eskutau baga, esan lei egia,
  Garbi erakutsirik bere arpegia;
  Alan askok gauzeak badaukaz alde bi,
  Agertzen dabe eurai jakena konbeni;
  Baña, deutsudalako nik zuri igarri,
  Sagartzat patatarik ezin sartu niri.
  
  PAULOLO
  Patxi eta Paulolo lantegi batean,
  Ibilten diralako beti bearrean;
  Inozente eguna igaz eldutean,
  Euren lanera zintzo goix batu zirean;
  Baña, zelan da Patxi, guztizko arroa,
  Paulolo dan legetxe puskat kokoloa,
  Onen lepotik barre albadai eragiñ,
  Egun danetan sendo ak oi dau alegiñ.
  Zelan direan barriz Patxiren asmoak,
  Deabruren batetik sortuak lakoak;
  Inozente eguna da bere zerua,
  Ziria sartuteko dalako jaiua.
  Baña, Paulolo zelan dan gatxik bagea,
  Ez dakiana zer dan burla egitea;
  Alan bere itaune zalea dalako,
  Berbetan izan arren ganora bagako;
  Inozente goixean lanean abiau,
  Eta Patxiri eutsan egin itaune au.
  
  –Gabon arratsaldean bazkaldutakoan,
  Ikusi zindudazan Patxi lau orduan;
  Edarrakada urak bi oso edaten,
  Eta lotsatu nintzan ezer aitatuten;
  Baña oraiñ itandu bear deutsut zuri,
  Nondik arrano zeunkan ainbeste egarri?
  –Paulolo, itxasoa, ez dozu ikusten,
  Ez dala geratuten sekula edaten?
  –Bai, seguru, zergaitik a dagoan beian,
  Eta dagozalako mendi danak goian.
  Ez gizona, zergaitik itxasoak gazi
  Dagoalako, urak oi dauzan eratsi;
  Ta nik bere makallau andi bat errerik,
  Bazkaldutean zelan jan neban bakarrik,
  Neure gazitasuna eta neban illten,
  Ekin neutsan ainbeste ur tripara sartzen;
  Zerren gazitasunak daukan egarria,
  Bota egiten deutsa urari begia.
  Alan ez da millagro, itxaso andiak,
  Beraganatutea errekak guztiak;
  Zergaitik berak daukan erasteko doia,
  Ta asarratuten bada eiten dau orroia,
  
  Alan bere ezinda sekula tripea
  Gasatu, dalako makallauz betea;
  Beti dabil artega, beti da egarri,
  Baña, nok kendu leio au oso berari?
  Paulolo, ari jakoz ibai ta errekak
  Guretzat diran legez eurizko tantakak.
  Patxi orrelan bada, ni itsu nengoan,
  Zenbat nire antzeko ete da munduan!
  Baña, zelan egun au gaur dau Inozente,
  Ez deutsut sinistu nai dinostazun beste;
  Zergaitik deitu arren Paulori Paulolo
  Ez dalako aurkitzen orrenbestean lo.
  
  ESTEBAN
  Zeinbat eta personak bizi urriñago,
  Euren faltak ikusten doguz gitxiago;
  Urrin len bizi zan bat, zelan gaur urrean,
  Daukadan berba nai dot eiñ bere gañean;
  Dalako bera gizon guztiz plantosoa,
  Berbari ederra ta prestu antzekoa;
  Errazoiak emoten beti bera nausi,
  Gizartean gaurdaño dodana ikusi.
  Alanbere osoro ezautzen eneban,
  Urrin bizi zalako guretik Esteban;
  Guztiz nuekan ondreadu eta beargintzat,
  Eneukan ezetara bera dan lakotzat;
  Baña, bizi dalako gaur gure kalean,
  Geure etxetik iru garren dan atean;
  Arotz bat izan eta berandu urteten,
  Kalera zelan dodan goixetan ikusten;
  Amarrak inguruan atzo berberari,
  Esan neutsan: «Esteban, oraiñ zara jagi?
  Jagiera orreikaz naukazu zurturik,
  Zelan bizi zarean Bilbon ez dakit nik».
  
  –Martiñ, nazan bestean enozu ezautzen,
  Goixetan legez gabaz enozu zainduten;
  Ikusiten banozu noz nazan etxera,
  Etorten, gaurko gizon barrien antzera;
  Nire jagierakaz zareana zurtu,
  Erretiroak eingo zaitue arritu;
  Egizu ardureaz zoli pruebea,
  Frutatik ezautzen da zer dan arbolea;
  Baldin zaintzen banozu gabetan obeto,
  Gero esango dozu zer nazan ederto.
  –Alantxe da Esteban, gizona eikerak,
  Esaten dabe nor dan, ez berba ederrak;
  Nik bere len zintzotzat, zu lako bat neukan,
  Eta gaur pentsetan dot ustela ete dan.
  
  BOTOZKO FERIA
  Gipuzkoako euskeran
  –Zer esan nai ote du Joxe liberalak?
  –Nere ustez frankoak diradela danak.
  –Orduan diputadu ez doa irtetzen,
  Karlistarik batere emendikan aurten;
  –Ez seguru karlistak zergatik dirua
  Nai duten orain artu, saldurik botua;
  Ta gaur bear dana da poltsa bai erantzi,
  Ta karlistak nai dute boto-diruz jantzi.
  –Joxe ez dakit bada, liberalak ere,
  Ote diran iñori diru emangure;
  Egia da zabalik dakarde agua,
  Baña, gaurdaño danak itxirik eskua;
  Ta obeto liteke mingaña euki geldi,
  Eta zabal eskua diruz erabilli.
  –Patxi, zaude ixillik, keia tximinian,
  Agertzen bada, sua dago sutegian;
  Euki azkeneraño ferian txikoa,
  Bezela, sokarekin loturik botoa,
  Ematen dizunari gizenena poltsa,
  
  Egin zaiozu ari zuk botoa bota;
  –Eta zer egin gero oponioari?
  –Itxi alde batera maketo danari;
  –Zeiñ da oponioa maketo eztana?
  –Jaungoikoaz batera euskal-lege zarra.
  –Argatik gure aita ez da liberala,
  Eta karlista ere ark dio eztala;
  Zergatik batzuek, ta zergatik besteak
  Dio dizkigutela ekarri nasteak
  Eta naste oriek ipiñi burruka
  Gure lege zarrakin geienok aztuta.
  –Orduan enijoa botorik ematen,
  Ez danari Euskaldun uts utsik agertzen.
  –Ondoen eingo dezu gaur orixe Patxi,
  Eta lege zarrari zintzo zintzo eutsi;
  Eta karlistak eta berdin liberalak
  Bijoaz Ebrotikan aruntza dandanak;
  Ez degulako emen bitzuen faltarik,
  Euskaldunen odola bageunka garbirik;
  Eta orregatikan danak Foru-zale,
  Diote diradela lotsrikan gabe!
  Baña beren temakin bitzuak naiago
  Dutela irtetzea, ni orretan nago.
  
  FORTUNA
  Gipuzkoako euskeran
  Fortuna nola beti dan errukiorra,
  Bizidun guztientzat iñoiz ez gogorra;
  Orregatik baten zan agertu onera,
  Premiadun guztiai gusto ematera;
  Ete dei egin zuen: O! premiadunak,
  Dituzutenak kejak edo bai utsunak,
  Atozte neregana arin, baña arin,
  Neregandik guztiok artzeko atsegin;
  Naizelako ni gaitzen erremediua,
  Nai norentzat zerutik dakart kontentua;
  Ez det nik nai negarrez iñor ikustea,
  Ezpada bizidunak pozez eukitzea.
  Fortunaren dei eder au entzundakoan,
  Txitak olloagana bezela beingoan;
  Inguratu zitzaion jentetza aundia,
  Agertze arren danak zuten egarria;
  Ta asi zan bakoitzari eskatzen zuana,
  Ematen ama baten gisa bereala;
  
  Bertsolariai eman zien etorria,
  Mamoak ziradenai buruko argia;
  Pobreari nai zuen aña ondasuna,
  Zenbat nai gaiztoari ere ontasuna;
  Erramu orriz jantzi baita gerrariak,
  Poztu zituan berriz txit errukarriak,
  Edertasuna eman ziranai itxusi,
  Zergatik danak ziran inbidiaz bizi;
  Gaixoai osasuna animoa zarrai,
  Eman zien eskatzen zutena dan danai
  Baña oraindik falta an ziran gizon bi,
  Zeintzuk gatik Fortuna aurkitzen zan larri;
  Zergatik gizon aiek zutena eskatzen,
  Fortuna emateko etzan allegatzen;
  Nai zutelako biak bai partidu baten,
  Kortietan jarteko diputadu irten.
  Larri aldi onetan, zer zezaken egin?
  Fortunak gizon andi aiñ aberatsakin?
  Bizi ziradelako urrezko errekan,
  Uger edo igeri euren dirutzetan?
  Nekaturik piska bat Fortunak burua,
  Eman zien kontseju bete betekua;
  Esan zien: gizonak dirua geiegi,
  
  Emanik daukat asko, antzina biori,
  Orain zeñek geiago zabaldu al dezan,
  Aretxek diputadu bearko du izan.
  
  ANTON ZOLI
  –Anton, erruki zaitut, ai, ondo bazenki,
  Zuregaitik zeinbatek gaur diñoan gaizki,
  Juana ill da, alargun geratu ziñala,
  Diñoe oraindiño illa bi eztala;
  Eta zoazalako biar ezkontzera,
  Bota gura zaitue oso ezkerrera;
  Enozu ni ikusten iya lau urtean,
  Alargun, ta alargun illteko ustean?
  –Martin, guztiz errez da iñor juzgetea,
  Alan balitza ori ondo egitea,
  Bakotxak berak daki norberaren barri,
  Iragarri ez arren batek auzoari;
  Zuri, ezpadatortzu ondo ezkontzea,
  Niretzat ondo dator zure abarkea?
  Zauri andiarentzat enplastu txikia,
  Ez datorrela ondo au ez ta egia?
  Badakit barritsuak, ez gitxik auzoan,
  Derautsela nigaitik gaur modu gaiztoan,
  Bearra eragiten azur bageari
  Laguntzera ezpajat bere bat etorri;
  
  Badakit esamesak geienez ezkontzak,
  Sortuten dituela baita eriotzak,
  Iraun baneu alargun beste urte bian,
  Mutu egongo ziran miñ txarrak errian?
  Mai batek, zeinbat anka Martin bear ditu?
  –Gitxien gitxienaz bai beiñik beiñ iru,
  Neuk daukat koskortxo bat, ta da biribilla,
  Iru anka zabalez aulkitzat egiña.
  –Gurekoak baña, lau bear ditu Martiñ,
  Lau aldedun dalako zutik egon dediñ,
  Eta zelan dituan orain bakarrik bi,
  Beste bi ipintera beartuten naz ni;
  Baldin, egingo baleust betiko lurra jo,
  Barritsuak leuskide zutik ipiñiko?
  Lagundu bearrean, da ikusten dana,
  Ni legez geratuak jausiten dirala;
  Iñoren ardurea pago adarrean
  Dagoala, esan zan nozbait nonbaitean,
  Eta esan zalako egi au egoki,
  Euskera dan artean egingo da bizi;
  Martin, ura joanda egiten presea,
  Ez dakizu alperrik dala asitea?
  
  Agaitik urak iges eiñ baño lenago,
  Presea egitea deritxat obago;
  Kokotzat daukat bada trokara menditik,
  Jausten dana auzoko barriketak gaitik;
  Eta besteren miña mutu eukitea
  Benturaz ez al da iñok al leiken gauzea?
  –Anton, nik baño dozu zuk buru obea,
  Bakotxari bai, emon bekio berea;
  Ez dira bardin nire ta zure geixoa,
  Zurea da nigandik alde andikoa;
  Nik daukat umetxo bat, aita ta ama biak,
  Zuk daukazuz bost ume guztiak txikiak,
  Gañera guk daukagu etxalde ederra,
  Eta zelan zarean zu barriz maizterra,
  Zetarikoa daben gizonak zauria,
  Atarikoa bear dau osagarria;
  Ezin eta obeto agaitik Antoni,