Ainarak herrira itzuliko dira - 1
EUSKAL ERREPRESALIATU POLITIKOEN
LITERATURA KOADERNOAK
EGILEA:
Ibon Muñoa Arizmendiarrieta
Centro Penitenciario Córdoba
14.014 Córdoba
Ibon Muñoa 2000ko urrian atxilotu zuten.
Harrez gero preso daukate:Valdermoro,
Kordoba, Burgos, Langraitz, Puerto I eta,
2014ko martxotik hona, Kordoban.
AZALEKO IRUDIA:
Mikel Zarrabe Elkoroiribe
Ainarak herrira
itzuliko dira
IBON MUÑOA ARIZMENDIARRIETA
EUSKAL ERREPRESALIATU POLITIKOEN
LITERATURA KOADERNOAK
Joan zirenei: etxekoei, lagunei, krabelin gorriei.
6
Ainaren zain
Ezagutzen ditut Ainara izeneko txori batzuk. Behin
ehiztariek harrapatu eta urrutiko kaioletan sartu zituzten. Ez ziren loroak, ordea. Horiei gustatu egiten
zaie itxita bizitzea, Ainarei ez; gainera, loroek maite
dute nagusiaren esana behin eta berriz errepikatzea,
Ainarek ez. Horiek garbi dituzte ideiak eta gai dira
eskopeta-zale maltzurrei aurre egiteko ere.
8
Euskal Herrian bietatik dago ugari: batetik, badaude datorrena datorrela burua jaitsi eta isilik gelditzen diren hegazti akritikoak. Beldurrak eta erosotasunak geldiarazi ditu, eta ikasi dute bizitzen alpiste
apur batekin. Elikatzen dira, batez ere, futbolaz eta
komunikabideen gezurrez. Nahikoa dute, ez dute
gehiagoren beharrik. Tarteka haserretzen dira, beraien kirol talde kuttunak galdu duelako, edo kaiolako
atea estutuko dietelako apur bat gehiago, baina ez
dute ozenegi esango, badaezpada. Bestetik, zorionez,
hegodun kritiko asko dago gurean. Iritzia dute edozein gertakizunen aurrean. Haserretu egiten dira eta
salatu egiten dituzte injustiziak. Ez dute gainekoen
esana onartzen beraien galbahetik igaro gabe, hausnartu gabe. Beraien iritzia ematen dute ausardiaz eta
zorrotz, baina baikortasunez.
Begiz ikusi edo belarriz entzun, kontua da bertsook
zeure baitan sentitzea. Barre egitea umore zipriztin
bakoitzarekin, edo negar bere malenkoniarekin bat
egitean. Konplizitate keinuak ere eragingo dizkizute,
tarteka. Ez zaitez liburuaren gainetik pasa, senti ezazu
zeure barrenean hitz bakoitzaren arnasa.
Ametsen txokoan bizi naiz
Zuri, irakurle, ez dizu inork kantatuko goxo-goxo belarrira, zorte izugarria duzu, ordea. Izan ere, bertso
guzti-guztiak esku artean dituzu liburu mardul honetan. Hala ere, irakurri egin ditzakezu eta Ainara bat
etxe ondoko zuhaitzetik ari zaizula irudikatu; edo
zure ondoan dagoenari eska diezaiokezu abesteko,
zu lasai-lasai etzanda zauden bitartean.
Niri iritsi zait belarri ertzera, Eibarko Ainara baten kantu hots ederra. Abesten aritu zait 2011ko
otsailetik 2013ko irailera arte. Zortziko zaharrean
bota dit bertso ugari, hamarreko txikian ere ez gutxi,
baina baita habaneran eta bederatziko txikian ere.
Kartzelako gertaerei buruz, herenegun; Euskal Herriko gairen baten gainean, atzo; historiaren inguruan,
gaur, eta sarri, politikaz, zein maitasunaz... ez dut aspertzeko tarterik izan inondik ere.
10
Orain isilik dago gure Ainara. Niri, behintzat, ez zait
aspaldian iritsi bere kanturik belarri ertzetara. Bertso berriak prestatzen ariko da ziurrenik. Kukua bai,
kukua sarritan entzun dut 2014ko udaberrian. Errepikakorra da bere jarduna, baina polita oso, beti adarra jotzen ariko balitz bezala. Askatasun izugarria du
txori horrek. Nahi duenean etorri eta okupatuko du
txantxangorriaren kabia, trukean ezer eskaini gabe,
gainera. Libre ibiliko da zuhaitzez-zuhaitz eta kabizkabi. Boterea ere badu, bestalde. Entzuten dugun
lehen aldian, aldean dirurik ez badugu, begizkoa botako digu, eta gure ekonomia apalari bere horretan
eutsiko dio urtebetez. Hala eta guztiz ere, izugarri
pozten gaitu bere soinua entzuteak, patrikan sosik
izan ala ez izan.
Ainarek, aldiz, ezin dute Euskal Herrira etorri oraindik. Garesti ordaintzen ari dira txori konprometi-tuak izatea. Izan ere, oso urrunetik heldu zait musika.
Ba-tzuetan, interferentziak izan ditu soinuak, baina
az-kenerako lortu dut dena garbi entzutea. Baikorra da mezua, gelditu zaidan sentsazioaren bestekoa.
Lasai nago, Ainarak Euskal Herrira itzuliko direlako.
Ea laster datozen gure basoetara, lastima baita horrenbeste zeresan daukaten txoriak urrun eta preso
bizi beharra. Kuku bihurria entzuteaz hainbeste poz-
Iritsi zait urrutiko
txoriaren kantu hotsa,
eta distantziak ez du
bilakatu kantu hotza.
Heldu zait malenkonia
haserrea eta poza,
bere deiadar ozena
polita bezain zorrotza.
Euskal Herriaz dihardu
ezer ez zaio arrotza,
gorputza Andaluzian
gure artean bihotza,
kilometro asko dago,
baina oso tarte motza (ber.)
Mikel Arrillaga
Eibar, 2014ko maiatzaren 18a
Ez dizut ezer gehiago aurreratu nahi. Nago honaino
iritsi bazara liburu honetako bertso sortak ere gustura irakurriko dituzula. On egin!
ten bagara, zer sentituko ote dugu Ainaren ahotsa
gurean entzutean?
12
2011-2013 tartean Puerto I espetxean idatzitako bertso eta
olerkiak kronologikoki antolatuta bildu dira liburu honetan,
Ametsen txokoan bizi naiz (Ataramiñe, 2011) liburuaren ildo
eta ordenari ere jarraiki.
163
Fermin eta Fermina
1
Auzitegi omen den
Nazional horretan,
Fermin eta Fermina
adi leotzetan,
urrundu dituztenez
azken urteetan,
desioa dirdirka
dute ninietan.
3
Musu xume harekin
izan zen nahikoa,
segundo bat bakarrik
baina magikoa,
unerik ederrena
berebizikoa,
xalo adierazteko
euren artekoa.
2
Estuki zeneuzkaten
lotuta bilurrak,
polizien erdian
keinuak zuhurrak,
bat egin zuten zuen
begien agurrak,
gogotsu zeuden ezpain
hezetsu samurrak.
4
Kartzelan zitzaizuen
piztu maitasuna,
agerian zegoen
atsegintasuna,
sentitu zenuten zirt
zoriontasuna,
zirriekin aurkitu
larruen tasuna.
14
7
Orain urritu dira
euren harremanak,
oroimenean daude
atzoko laztanak,
gutunekin dituzte
trukatzen esanak,
telefonoz hitzartzen
gerorako planak.
5
Haginka etorri zen
sakabanaketa,
gertatuko zen zital
beren banaketa,
ordutik eurentzat da
amets hurbilketa,
bikote batek behar
duen arnasketa.
6
Sailburuak agintzen
ditu mendekuak,
berehala zintuzten
bereizi kaikuak,
gure Euskal Herrian
badira lekuak,
goxo helduta bizi
daitezen eskuak.
8
Eguzkiak zelaia
janzten duenean,
dena da zoragarri
lilien soinean,
zuen zain daukazue
askatasunean,
gerezien lurrina
ohe apainean.
2011ko otsailaren 7an
Ibon Muñoa Arizmendiarrieta
15
164
Eguneroko patatari
16
1
Patata, lursagarra
gure berriketan,
dakusagu otordu
ugarietan,
frijituta dakarte
aldi batzuetan,
nolanahi egosita
gordin gehienetan,
egun horietan
nabil zalantzetan,
beha azpiletan
ehiztari lanetan,
baldar zuritzen dute
zulo honetan.
2
Patataren mamia
berriro belztuta,
eseri naiz mahaian
aztoratuta,
sendagileak dauka
bista urrituta,
sukaldeko zikinek
gauzkate sututa,
horrela ohituta
txar elikatuta,
gaude nazkatuta
eta aspertuta,
sukaldaria dago
potolotuta.
2011ko otsailaren 14an
4
Nekez ahal zaitugu
gogoz ahoratu,
zure izena ezin
dugu goratu,
sukaldean zaituzte
mailaz beheratu,
jantokian irainez
zakar azpiratu,
patata artatu
leunki haztatu,
nahi zaitut sustatu
ganoraz prestatu,
arrautzopil batean
urtsu dastatu.
3
Patata asetzeko
duzu gaitasuna,
munduan zor dizugu
adeitasuna,
espetxean joan zaizu
azkar ontasuna,
lurrak eskainitako
oparotasuna,
erantzukizuna
du, mardultasuna
gaitz utzi dizuna
erabat lizuna,
itzul diezazutela
bikaintasuna.
165
Sortu da “Sortu”
18
1
Eguzkia irten da
ilargia gorde,
beti txandaka bata
bestearen orde,
gauminak utzi digu
izar bat oinorde,
izango da zeruan
doinuen akorde,
Ama laztandu arte
gure amaorde.
3
Herri baten geroa
behingoz ziurtatu,
ihartutako sustrai
jatorra sustatu,
orainak hemen digu
garden baieztatu,
batera ahal dela
mamua haustatu,
lege-kate zurruna
labean urtatu.
2
Ekiaren izpiak
gorantz goiz-argian,
ihintza distiratuz
zelai orlegian,
ekaitza baretu da
sasien hegian,
zalantzetan zorabia
gaitezke agian,
uzta ordea dugu
larrain beilegian.
4
Euskal lurrean zara
osasuntsu sortu,
ausardiak du bikain
hitzarmena lortu,
argitara da zure
ospea bizkortu,
adostasuna dizu
jendeak aitortu,
itxaropena zaigu
indartsu birsortu.
2011ko otsailaren 21ean
6
Atzo bezala xede
denon aberria,
gorrotorik gabeko
jendarte berria,
goldatzen ari gara
gogoz luberria,
ereiteko hazia
eskainiz gerria,
haz dadin loriatsu
gutarren herria.
5
Gatazkaren zaleak
zaizkizu muturtu,
oinez hasi orduko
zaituzte egurtu,
abagunea duzu
sakonki mamurtu,
emandako urratsak
zuzenki neurtu,
mehatxuen aurrean
ez zara uzkurtu.
166
1976: martxoak 3
1
Martxoak hiru, dagoeneko
hogeita hamabost bira,
oroitarriko lili xortei
gaurko gazteak begira,
egun hartako gertakizunak
gogoan geratu dira,
“Gasteizen kea eta negarra,
grebak jo zuen gorrira”.
20
2
Bost gazte tiroz erail zituzten
langileak izutzeko,
hamaika lagun larri zauritu
gasteiztarrak sumintzeko,
patroiek maltzur jokatu zuten
poliziak xaxatzeko,
zekenkeria izan zen muina
eskaerak birrintzeko.
3
Irain bat esan zuen zitalki
Manuel Fraga zakarrak,
“balioko du gaztigatzeko
behin betiko herritarrak”,
Euskal Herriak erantzun zion
hedatuz nonahi kedarrak,
barrikadetan sutu zituzten
frankistaren hitz txatxarrak.
4
Zaramagako elizan zeuden
langileak batzartuta,
greba eguna zuten hizpide
egoerak behartuta,
grisak kanpoan zebiltzan ere,
ke poteak prestatuta,
kristalak hautsi zituzten bortitz
gorrotoak bultzatuta.
Ibon Muñoa Arizmendiarrieta
21
5
Barnean denak ikaratuta
atera ziren korrika,
grisak kolpeka eta tiroka,
langileak garrasika,
beranduago hango kanpaiek
egin zuten errepika,
frankista haien basakeriak
tinko salatzeko deika.
22
6
Langile haiek behar zituzten
hobekuntzak tailerrean,
soldata duin bat, lan erlazio
zuzenak orokorrean,
egurra jaso zuten krudelki
hitzarmen bat beharrean,
botereak ez du errukirik
diruaren alorrean.
2011ko otsailaren 28an
8
Bihotzak oro mindu zituen
Arabako albisteak,
langilerian babestu ziren
gazteen senitarteak,
borrokan jardun zenutelako
urtuko dira kateak,
ez dizkiegu inoiz itxiko
utopiei ateak.
7
Langile batzuk aspaldi daude
kontsumismoan sartuta,
sorgor dabiltza soilik beraien
zilborraz arduratuta,
kotxe barruan nondik gatozen
ia dugu ahaztuta,
hemen onurak lor ditzakegu
Gasteizko eran batuta.
167
Aratusteak aprobetxatu
– Iparragirre abila dela –
24
1
Aratusteak behar ditugu
egoki aprobetxatu,
koko-jantziak ganbaran jaso
ohiturak jator altxatu,
uxatu zomorroak,
gezurren mozorroak,
faltsukeriak pitzatu,
joaldunekin pausarik gabe
egia zintzo bultzatu.
2
Estatu batzuk demokraziaz
erraz dira maskaratzen,
polizietan aurrekontuak
erruz dituzte xahutzen,
herria kikiltzeko,
hitza debekatzeko,
bortxa dute erabiltzen,
gutxiagotik dugu Markitos
sutan urtero kiskaltzen.
4
Honako hauek iraultzailetzat
dauzkate euren buruak,
era merkean darabiltzate
mingainetan aburuak,
kotxerik karuena,
txaletik handiena,
dira beren helburuak,
Pitxu azkarrak lotsatu ditu
hemengo artaburuak.
3
Sarri diogu pozez kantuan
gu garela euskaldunak,
oker ditugu bizi ordea
erdara hutsez egunak,
kalean gaudenean,
haurren aldamenean,
aitzakia zailtasunak,
hobe izango bagina beti
koko-marruen lagunak.
5
Inperioen asmo petrala
inauteriak birrindu,
herri txikien aniztasuna
arropa hitsez berdindu,
kulturak kolorgetu,
hizkuntzak indargetu,
arbasoak nahita mindu,
Zaldiko dabil oso haserre
gogor nahi ditu astindu.
26
6
Alaiki datoz Zaku-zaharrak
astearte-inautean,
Sorginak dakar ilusioa
zapaltzaileen kaltean,
herri bat aireratu,
geroa bideratu,
Euskal Herriko partean,
Lanzkoek dute bart Miel Otxin
erre doinuen artean.
2011ko martxoaren 7an
3
Krudela egin zaigu
lar dakigunean,
elkarrekin geundela
txit zorionean,
samina gotortu da
gure barrenean,
areago umeak
izan ginenean,
hazi gintuztelako
poz maitasunean.
2
Etxean lili zinen
gure alabatxo,
goxo eman genizun
horrenbeste patxo,
etsipenean dabil
herrestan amatxo,
negarren eremuan
lur jota aitxatxo,
zure bihotz txikia
isildu zen atzo.
4
Jaiotzak naro dakar
berarekin bitsa,
heriotzak sartzen du
etxeetan sitsa,
hodei beltzek digute
ilundu bizitza,
zoritxarrek goibeldu
aurpegiko hitza,
sehaska utzi duzu
hotza eta hitsa.
1
Gaixotu zinenean
galdu zen irria,
ezagutu genuen
dar-dar hozkirria,
larruak behar zuen
eskuen zirria,
aupatzeko leunki
bizipoz mirria,
berotzeko sentitzen
zenuen tirria.
168
Lili bihotzean zaude
5
Abegitsu zain dugu
Ama-Lur apala,
pattal igoko dugu
azken arrapala,
urrumaka ariko
zaizu usapala,
ihintzak jantziko du
hilobi jabala,
egunsentian eder
belardi zabala.
28
6
Enparantzan dabiltza
umeak korrika,
algaraka, jauzika,
zoro aztarrika,
gure baitan zabiltza
gogotsu zirrika,
indar dakigun poza
gurekin irrika,
udaberria dator
alai aldarrika.
2011ko martxoaren 14an
2
Jon Juaristik du harro
euskara iraindu,
guztion ondarea
nahita hebaindu,
esaldi eroekin
gaitu zipriztindu,
aho-larriak digu
bihotza astindu,
Erreinuan mindu
hantxe da samindu,
geurea mirrindu
gura du lorrindu,
nork dio hola buru
hori birrindu?
1
Txantxa txar bat izan da
Jon Juaristirena,
aholkulari dugu
euskararena,
adarra jotzeko du
horrela baimena,
gure kulturarentzat
dakar nahasmena,
hona datorrena
hori da txarrena,
bere adimena
hau bai hondamena,
ken diezaguke euskal
izen omena.
169
Juaristiri euskaraz
30
3
Unamuno bezala
Juaristi suharra,
lurpetu nahi du gure
ele zaharra,
gaztelera da bere
hizkuntza goitarra,
“horrela zara”, dio
“soilik hiritarra”,
euskaldun kaskarra,
gurekin zakarra,
hitza du zantarra
jarrera zatarra,
bakean utz dezala
baserritarra.
4
Euskara biziko da
askatasunean,
justizia beraren
lagun denean,
elebakarrek zinez
maite dutenean,
hizkuntza politika
alde duenean,
giharrak lanean
denok arraunean,
uhinaren gainean
txanparen unean,
etorkizuna dugu
kai barrenean.
2011ko martxoaren 21ean
1
Paris eta Madrilen
gotorki hesiak,
sakon sustraitu dira
herraren haziak,
kartzelan dagitzate
sarri demasiak,
geuretzat bidegabe
ziega biluziak.
3
Susmo bat erabili
zuten kakazteko,
gure eguneroko
ohiturak hausteko,
ziegetan ondasunak
baldar nahasteko,
guztion lotsariak
zikin ikusteko.
170
Kide bati mirespenez
2
Oro umiliagarri
dira miaketak,
goitik agindutako
ohiko araketak,
ezagutzen dituzte
ongi ariketak,
guri larrugorritan
jartzeko lanketak.
4
Atzotik zaude kide
zeharo sututa,
bizipoza zizuten
utzi txikituta,
denak sentitu gara
bortitz zanpatuta,
biluzte kontuekin
gaude nazkatuta.
Ibon Muñoa Arizmendiarrieta
31
32
5
Potroak altxatzeko
hiru makurdura,
agindu zizkizuten
hura asaldura,
zu zeu izatea zen
han zure ardura,
buruari zenion
jantzi estaldura.
7
Isolatu zintuzten,
gordin mintasuna,
ukatu eta gero
agindu lizuna,
garesti ordaintzen da
hemen duintasuna,
kideak dakarkizu
naro poztasuna.
6
Oheko somierrean
zeunden estututa,
kartzelazainak zure
kontra oldartuta,
banandu zizkizuten
hankak behartuta,
harroki puztu ziren
irritsa lortuta.
8
Hurbil dugu eguna
kentzeko kateak,
urrun gera daitezen
kartzelen kalteak,
zabalduko ditugu
zuekin ateak,
agurtuko alaiki
laztanen urteak.
2011ko martxoaren 28an
171
Udaberrian udaberriaz
2
Udaberria dator alaia,
lorez bete du tarinen zelaia,
etzanda goxo eguzkitara,
etorri zara begietara,
lilurapena,
gure laztanen oroitzapena,
hozituko da itxaropena.
1
Kantuan hasi da izadia,
hostoek jantzi dute pagadia,
erreka garden ibilbidean,
ote usaina mendialdean,
ereserkia,
mardulik dago agertokia,
bihotz hautsien adabakia.
– Juana Bixenta Olabe –
3
Hontza gogotsu hegaldietan,
udaberriko gau izartsuetan,
miraz behatzen du ilargia,
maitaleak zor dio ongia,
baretasuna,
laketzen zaio isiltasuna,
ordu txikien xalotasuna.
34
4
Geurea piztu zen maiatzean,
osteratxo bat ezti burutzean,
gainean dago urteurrena,
abagune hau da ederrena,
gogoratzeko,
bion taupadak ez urruntzeko,
etorkizuna besarkatzeko.
6
Itzuli dira lirain enarak,
begitarteak daude alegerak,
eurek dakarte gogora grina,
beharrezko den desio mina,
erakarmena,
konpartitzeko blai gozamena,
iraun dakigun zut sentimena.
5
Diz-diz leunki argitasuna,
barnean puztu zait bizitasuna,
zurekin nintzen zirt munduratu,
zure izena nahi dut goratu,
udaberria,
sorterriaren altxagarria,
txorrotxioen sustagarria.
7
Umeak datoz praka motzetan,
kaleak irauliz antxintxiketan,
udaberria dute aupatzen,
gaztetasuna aldarrikatzen,
odol beroa,
iritsiko da euren aroa,
bultzaka, barrez, dator geroa.
36
8
Begirunea Ama-Lurrentzat,
udaberria euskaldunarentzat,
saminduran hits gabiltzalako,
horren beharra dagoelako,
erantzuteko,
denak bilduta jori hazteko,
maitetsu bihar gu izateko.
2011ko apirilaren 4an
zeuri esker gabiltza
bon-bon lasterkari,
ari zara ari
arin bertsolari,
sarri hegaldari
ametsen gidari,
korrikaren maitale
eta zaindari.
2
Korrikaren eskutik
jendetza bidean,
egunsentian eta
ilunaldean,
lekukoa dakarte
tenk aurrealdean,
euskalakari hitza
hartuta aldean,
lamien ordean
dabiltza galdean,
kantatuz taldean
oraingo moldean,
“AEK aritzen da
gogoz goldean”.
1
Gogoa suspertzeko
zu euskalakari,
gure ilusioen
bitartekari,
ideia zoragarri
anitzen sorkari,
172
AEKri esker euskalakari
38
3
Hizkuntzak behar gaitu
prestatuko gara,
iritsi da Korrika
enparantzara,
helduen irrifarra
umeen algara,
oro euskalakari
sentituko zara,
kalean dardara
soinean zirrara,
handik zoaz hara
laztanduz euskara,
Trebiñutik hasita
Donostiara.
4
Euskalakari nahi dut
izan eta jardun,
Korrikaren magiaz
zinez euskaldun,
gure hizkuntzarekin
nonahi arduradun,
mingainean dantzatuz
goizero txapeldun,
bizi baino mindun
arbasoen zordun,
nahiago zentzudun
zurekin lehiadun,
azokaren saskian
sagar net urdun.
2011ko apirilaren 10ean
173
Hogeita hamar urte espe
2
Jausi zinen sarekadan
etsaien atzaparkadan, (BIS)
egunen errenkadan
torturen adarkadan,
eutsi zenion goiari
erronka mingarriari.
1
Hogeita hamar urtetan
zigortuta kartzeletan, (BIS)
etxea ametsetan
datorkizu gauetan,
sukaldearen usaia
sendiko giro alaia.
– Ia gureak egin du –
3
Kartzelan goibel gaztetan
garai jorien kaltetan, (BIS)
larri hastapenetan
itota aienetan,
kideen babesarekin
sendoki zenuen ekin.
40
4
Sakabanaketarena
krudelkeria alaena, (BIS)
zure amaren pena
eta herritarrena,
gutunak dira arnasa
bisitak pozaren nasa.
5
Maitea pentsamenduan
dabil isolamenduan, (BIS)
zirrararen munduan
hurbil sentimenduan,
etortzen den bakoitzean
lo hartzen du bihotzean.
8
Kartzelako atarian
lagun minak agerian, (BIS)
herriko aldirian
malkoak ezarian,
lehenengo aurreskua
bukatu da mendekua.
7
Gaur zure azken eguna
kalera zoaz laguna, (BIS)
bizimodu zurruna
bihurtu da lurruna,
zain duzu Euskal Herria
asetzeko egarria.
6
Espetxearen aroa
igaro da gaztaroa, (BIS)
bizipenez naroa
dakusazu geroa,
sasoia baliatzeko
izadia gozatzeko.
9
“Kaixo jolasen ibaia
goiko mendiko talaia”, (BIS)
piztu zaizu bisaia
zirt berpiztu kuraia,
irainak lurperatzeko
aberrian uztartzeko.
42
10
Zurekin maitez aurrean
gutarrak gorazarrean, (BIS)
dardara bularrean
kilimak paparrean,
“euskaldunaren indarra
amnistiaren pindarra”.
2011ko apirilaren 17an
2
Lurrari eskainita
tinko gaztaroa,
urrun izan zenuen
goxo abaroa,
sarean jausi zinen
kaltetu geroa,
pairatzen ari zara
mendeku eroa,
sentitu nahi zenuke
etxeko beroa.
1
Kartzelak utzi zaitu
zurbil, hebaindua,
larri gaixotu zara
zabiltza hildua,
maite duzu bizitza
herri zapaldua,
uxatu nahi zenuke
gogotik gandua,
onduta ikusteko
aberri mindua.
174
Joan zizkigun kide gaixoei maitasunez
44
3
Kartzelak zurekiko
arreta eskasa,
mina arindu duzu
sarri zure kasa,
gaixoen egoera
makur eta basa,
sendagile batzuen
jarrera jolasa,
osasun arloa da
erabat narrasa.
5
Aske utzi zaituzte
hutsak estaltzeko,
herritarren oihuak
zerbait isiltzeko,
aurkitzen zaren arren
herren ibiltzeko,
iritsi zara garaiz
sendia gurtzeko,
presoen lagunei
maitez eskertzeko.
4
Espetxean gaixorik
bikoitza zigorra,
gaua minez igaro
zinez da gogorra,
zure hitz jarioa
dago lar agorra,
justizia zurekin
itsu eta gorra,
esperantzen zelaian
dihardu txingorra.
6
Zirimiriak gaitu
busti barra-barra,
zure ilunaldean
ari du negarra,
etorriko da galant
gure ostadarra,
histura bihur dadin
bihar irrifarra,
amnistiarantz zoaz
taupaden iparra.
2011ko apirilaren 23an
175
Atzo, gaur eta bihar zurekin
1
Belardirik ez dago
mundu lehorrean,
zurekin jolasten dut
zigorren dorrean,
irudikatzen zaitut
xalo alorrean,
ortzemugari beha
bion enborrean.
3
Desioaren deia
ozen burmuinean,
zuregana narama
aldarte onean,
sarri ikusten zaitut
han iraganean,
esnatzen ginenean
blai zorionean.
2
Sorbeltzek bete dute
udako zerua,
zoragarri apainduz
zure ingurua,
lerden itzultzea da
nire helburua,
zurekin maitatzeko
euskal lurzorua.
4
Gaueko ilunean
lo bakardadean,
bildu zara nirekin
dirdaiki oldean,
behar zaitut laztana
ametsen aldean,
etzan gaitezen goxo
lastaira berdean.
46
5
Larruak bat eginik
txoko kutunean,
taupadak konpartituz
izarren unean,
hontzak ulu egin du
luze urrunean,
hola bizi nahi nuke
etorkizunean.
7
Orainak ereiten du
maitaleen lurra,
sentimendu garbiak
babestu adurra,
lot ditzagun eskuak
ekintza samurra,
umo dadin oparo
hurritzaren hurra.
6
Garden gogoratzen dut
goizero irria,
elkartzen ginenean
oro zen zirria,
oroimena losindu
onuragarria,
geroan murgiltzeko
gure giltzarria.
8
Itxaropenik gabe
bizitza uherra,
biderik zuzenenak
dirudi okerra,
hunkitzen zarenean
dena da ederra,
gaurko ilusioa
biharko plazera.
2011ko maiatzaren 23ean
176
Gu bildu gara
2
Bildu gara mendipean
haritzaren gerizpean, (BIS)
etsia ilunpean
utzi dugu harpean,
eraikitzeko herria
euskaldunen aberria.
1
“Zuekin naiz gar bilduko
bakea dut aginduko, (BIS)
justizia piztuko
onura hedatuko”,
Marik dio bihotzetik
euskararen lurraldetik.
– Ia gureak egin du –
3
Erabaki dugulako
beharra dagoelako, (BIS)
lehia denez halako
ari gara holako,
jendea erakartzeko
kontzientziak ernaltzeko.
48
4
Jende dena ez da bildu
ezta ere kiribildu, (BIS)
konpai zara zirtzildu
boterean amildu,
ez zaitez izan berekoi
behar zaitugu lagunkoi.
5
Bildutakoak banatu
nahi gaituzte aienatu, (BIS)
adiskide esnatu
Estatua unatu,
heldu irmoki lemari
adostutako demari.
8
Atseginean bilduta
oztopoak aldenduta, (BIS)
aitzakiak hilduta
auzolana onduta,
laster daukagu eskura
askatasunaren ura.
7
Sartu gara biltegian
itxaropenen hegian, (BIS)
eguzkia sabaian
nagusi den garaian,
eranzteko arrangura
janzteko arin lilura.
6
Bildu nahi dute ukatu
urkamendian urkatu, (BIS)
herria da kezkatu
argiki du jokatu,
laketa zaigu batasuna
zapalduen ondasuna.
9
Sendo dago gara-meta
euskal indar-metaketa, (BIS)
oraingo batuketa
biharko biderketa,
gatazka bideratzeko
konponketa atontzeko.
50
10
Bildu zara biribila
gure ametsen gurpila, (BIS)
bidean espe pila
amnistiaren bila,
badator egunsentia
haziko da gorostia.
2011ko maiatzaren 8an
1
Hiltzaileek kalitu
dute hiltzailea,
bortitzena izan da
aise garailea,
txaloka dabil harro
mendeku zalea,
kezkaren eremuan
hits bakezalea.
177
Gure munduaren drama
2
Erailketa ospatzen
ari da Obama,
urpetu du ankerki
Bin Laden Osama,
gaurko xanpain aparra
biharko zarama,
aspaldian hasi zen
Mundu honen drama.
Ibon Muñoa Arizmendiarrieta
51
3
Yankiak du ahula
gogor umiliatu,
Jeronimo izena
maltzur baliatu,
gorrotoaren zama
dute barreiatu,
gizatasuna berriz
krudel irabiatu.
52
4
New York, Madril, Londonen...
entzun zen negarra,
Islamabad, Kabulen...
ari da langarra,
kaltedunen ariman
gotor zoritxarra,
sen berekoiek zuten
piztu ezbeharra.
6
Al-Kaeda indartzen
du txirotasunak,
doilor lapurtutako
aberastasunak,
hainbat jekeren eite
lizun dirudunak,
Korana ulertzeko
modu lar sudunak.
5
Gudarosteak ditu
Obamak harrika,
Munduko erregaiak
dabil aldarrika,
Bin Laden, Jihadaren
bidean txirrika,
zeukan sinesgabeak
hiltzeko irrika.
7
CIAren zeregina
oro aztoratu,
euren esanetara
Mundua eratu,
armen negozioak
dituzte garatu,
lehengo bazkideen
kontra bideratu
54
8
Nazio Batuena
den Erakundea,
gaur egun da Estatu
tzarren etxaldea,
osa dezagun azkar
herrien taldea,
konpartitzeko jator
Lurren lurraldea.
2011ko maiatzaren 15ean
178
Plazetan eserita bildu gara
2
Eserita gauerdian
astegun buruzurian,
jendea batu da enparantzan
euskoen hirian,
antsietatea bisaian
ebazpena jakin nahian,
irrintziak du gaua urratu
izarren azpian.
1
Ikusi zaitut klartuta
Bildurekin hunkituta,
Euskal Herria esnatu zara
lirain suspertuta,
debekua baztertuta,
ilusioa piztuta,
izotzak arin utziko gaitu
ekiak urtuta.
– Aizak i, mutil mainontzi –
3
Jarri gara harlauzetan
kantuan eta hizketan,
denbora goxo igaro dugu
oroitzapenetan,
hango begi dirdaietan,
zure nini urdinetan,
garden dakusat islatuta
geroa loretan.
56
4
Bilbon eta Iruñean
udalen ingurunean,
Madril aldera beha urduri
bozaren unean,
“Bai”, entzun da itzalean,
konstituzionalean,
itxaropenak irabazi du
bilduta kalean.
6
Eroso gure plazetan
besaulkian etxeetan
irratiei ezbaian adi
soa zeruetan,
kartzeletako ziegetan,
irrifarra ezpainetan,
LITERATURA KOADERNOAK
EGILEA:
Ibon Muñoa Arizmendiarrieta
Centro Penitenciario Córdoba
14.014 Córdoba
Ibon Muñoa 2000ko urrian atxilotu zuten.
Harrez gero preso daukate:Valdermoro,
Kordoba, Burgos, Langraitz, Puerto I eta,
2014ko martxotik hona, Kordoban.
AZALEKO IRUDIA:
Mikel Zarrabe Elkoroiribe
Ainarak herrira
itzuliko dira
IBON MUÑOA ARIZMENDIARRIETA
EUSKAL ERREPRESALIATU POLITIKOEN
LITERATURA KOADERNOAK
Joan zirenei: etxekoei, lagunei, krabelin gorriei.
6
Ainaren zain
Ezagutzen ditut Ainara izeneko txori batzuk. Behin
ehiztariek harrapatu eta urrutiko kaioletan sartu zituzten. Ez ziren loroak, ordea. Horiei gustatu egiten
zaie itxita bizitzea, Ainarei ez; gainera, loroek maite
dute nagusiaren esana behin eta berriz errepikatzea,
Ainarek ez. Horiek garbi dituzte ideiak eta gai dira
eskopeta-zale maltzurrei aurre egiteko ere.
8
Euskal Herrian bietatik dago ugari: batetik, badaude datorrena datorrela burua jaitsi eta isilik gelditzen diren hegazti akritikoak. Beldurrak eta erosotasunak geldiarazi ditu, eta ikasi dute bizitzen alpiste
apur batekin. Elikatzen dira, batez ere, futbolaz eta
komunikabideen gezurrez. Nahikoa dute, ez dute
gehiagoren beharrik. Tarteka haserretzen dira, beraien kirol talde kuttunak galdu duelako, edo kaiolako
atea estutuko dietelako apur bat gehiago, baina ez
dute ozenegi esango, badaezpada. Bestetik, zorionez,
hegodun kritiko asko dago gurean. Iritzia dute edozein gertakizunen aurrean. Haserretu egiten dira eta
salatu egiten dituzte injustiziak. Ez dute gainekoen
esana onartzen beraien galbahetik igaro gabe, hausnartu gabe. Beraien iritzia ematen dute ausardiaz eta
zorrotz, baina baikortasunez.
Begiz ikusi edo belarriz entzun, kontua da bertsook
zeure baitan sentitzea. Barre egitea umore zipriztin
bakoitzarekin, edo negar bere malenkoniarekin bat
egitean. Konplizitate keinuak ere eragingo dizkizute,
tarteka. Ez zaitez liburuaren gainetik pasa, senti ezazu
zeure barrenean hitz bakoitzaren arnasa.
Ametsen txokoan bizi naiz
Zuri, irakurle, ez dizu inork kantatuko goxo-goxo belarrira, zorte izugarria duzu, ordea. Izan ere, bertso
guzti-guztiak esku artean dituzu liburu mardul honetan. Hala ere, irakurri egin ditzakezu eta Ainara bat
etxe ondoko zuhaitzetik ari zaizula irudikatu; edo
zure ondoan dagoenari eska diezaiokezu abesteko,
zu lasai-lasai etzanda zauden bitartean.
Niri iritsi zait belarri ertzera, Eibarko Ainara baten kantu hots ederra. Abesten aritu zait 2011ko
otsailetik 2013ko irailera arte. Zortziko zaharrean
bota dit bertso ugari, hamarreko txikian ere ez gutxi,
baina baita habaneran eta bederatziko txikian ere.
Kartzelako gertaerei buruz, herenegun; Euskal Herriko gairen baten gainean, atzo; historiaren inguruan,
gaur, eta sarri, politikaz, zein maitasunaz... ez dut aspertzeko tarterik izan inondik ere.
10
Orain isilik dago gure Ainara. Niri, behintzat, ez zait
aspaldian iritsi bere kanturik belarri ertzetara. Bertso berriak prestatzen ariko da ziurrenik. Kukua bai,
kukua sarritan entzun dut 2014ko udaberrian. Errepikakorra da bere jarduna, baina polita oso, beti adarra jotzen ariko balitz bezala. Askatasun izugarria du
txori horrek. Nahi duenean etorri eta okupatuko du
txantxangorriaren kabia, trukean ezer eskaini gabe,
gainera. Libre ibiliko da zuhaitzez-zuhaitz eta kabizkabi. Boterea ere badu, bestalde. Entzuten dugun
lehen aldian, aldean dirurik ez badugu, begizkoa botako digu, eta gure ekonomia apalari bere horretan
eutsiko dio urtebetez. Hala eta guztiz ere, izugarri
pozten gaitu bere soinua entzuteak, patrikan sosik
izan ala ez izan.
Ainarek, aldiz, ezin dute Euskal Herrira etorri oraindik. Garesti ordaintzen ari dira txori konprometi-tuak izatea. Izan ere, oso urrunetik heldu zait musika.
Ba-tzuetan, interferentziak izan ditu soinuak, baina
az-kenerako lortu dut dena garbi entzutea. Baikorra da mezua, gelditu zaidan sentsazioaren bestekoa.
Lasai nago, Ainarak Euskal Herrira itzuliko direlako.
Ea laster datozen gure basoetara, lastima baita horrenbeste zeresan daukaten txoriak urrun eta preso
bizi beharra. Kuku bihurria entzuteaz hainbeste poz-
Iritsi zait urrutiko
txoriaren kantu hotsa,
eta distantziak ez du
bilakatu kantu hotza.
Heldu zait malenkonia
haserrea eta poza,
bere deiadar ozena
polita bezain zorrotza.
Euskal Herriaz dihardu
ezer ez zaio arrotza,
gorputza Andaluzian
gure artean bihotza,
kilometro asko dago,
baina oso tarte motza (ber.)
Mikel Arrillaga
Eibar, 2014ko maiatzaren 18a
Ez dizut ezer gehiago aurreratu nahi. Nago honaino
iritsi bazara liburu honetako bertso sortak ere gustura irakurriko dituzula. On egin!
ten bagara, zer sentituko ote dugu Ainaren ahotsa
gurean entzutean?
12
2011-2013 tartean Puerto I espetxean idatzitako bertso eta
olerkiak kronologikoki antolatuta bildu dira liburu honetan,
Ametsen txokoan bizi naiz (Ataramiñe, 2011) liburuaren ildo
eta ordenari ere jarraiki.
163
Fermin eta Fermina
1
Auzitegi omen den
Nazional horretan,
Fermin eta Fermina
adi leotzetan,
urrundu dituztenez
azken urteetan,
desioa dirdirka
dute ninietan.
3
Musu xume harekin
izan zen nahikoa,
segundo bat bakarrik
baina magikoa,
unerik ederrena
berebizikoa,
xalo adierazteko
euren artekoa.
2
Estuki zeneuzkaten
lotuta bilurrak,
polizien erdian
keinuak zuhurrak,
bat egin zuten zuen
begien agurrak,
gogotsu zeuden ezpain
hezetsu samurrak.
4
Kartzelan zitzaizuen
piztu maitasuna,
agerian zegoen
atsegintasuna,
sentitu zenuten zirt
zoriontasuna,
zirriekin aurkitu
larruen tasuna.
14
7
Orain urritu dira
euren harremanak,
oroimenean daude
atzoko laztanak,
gutunekin dituzte
trukatzen esanak,
telefonoz hitzartzen
gerorako planak.
5
Haginka etorri zen
sakabanaketa,
gertatuko zen zital
beren banaketa,
ordutik eurentzat da
amets hurbilketa,
bikote batek behar
duen arnasketa.
6
Sailburuak agintzen
ditu mendekuak,
berehala zintuzten
bereizi kaikuak,
gure Euskal Herrian
badira lekuak,
goxo helduta bizi
daitezen eskuak.
8
Eguzkiak zelaia
janzten duenean,
dena da zoragarri
lilien soinean,
zuen zain daukazue
askatasunean,
gerezien lurrina
ohe apainean.
2011ko otsailaren 7an
Ibon Muñoa Arizmendiarrieta
15
164
Eguneroko patatari
16
1
Patata, lursagarra
gure berriketan,
dakusagu otordu
ugarietan,
frijituta dakarte
aldi batzuetan,
nolanahi egosita
gordin gehienetan,
egun horietan
nabil zalantzetan,
beha azpiletan
ehiztari lanetan,
baldar zuritzen dute
zulo honetan.
2
Patataren mamia
berriro belztuta,
eseri naiz mahaian
aztoratuta,
sendagileak dauka
bista urrituta,
sukaldeko zikinek
gauzkate sututa,
horrela ohituta
txar elikatuta,
gaude nazkatuta
eta aspertuta,
sukaldaria dago
potolotuta.
2011ko otsailaren 14an
4
Nekez ahal zaitugu
gogoz ahoratu,
zure izena ezin
dugu goratu,
sukaldean zaituzte
mailaz beheratu,
jantokian irainez
zakar azpiratu,
patata artatu
leunki haztatu,
nahi zaitut sustatu
ganoraz prestatu,
arrautzopil batean
urtsu dastatu.
3
Patata asetzeko
duzu gaitasuna,
munduan zor dizugu
adeitasuna,
espetxean joan zaizu
azkar ontasuna,
lurrak eskainitako
oparotasuna,
erantzukizuna
du, mardultasuna
gaitz utzi dizuna
erabat lizuna,
itzul diezazutela
bikaintasuna.
165
Sortu da “Sortu”
18
1
Eguzkia irten da
ilargia gorde,
beti txandaka bata
bestearen orde,
gauminak utzi digu
izar bat oinorde,
izango da zeruan
doinuen akorde,
Ama laztandu arte
gure amaorde.
3
Herri baten geroa
behingoz ziurtatu,
ihartutako sustrai
jatorra sustatu,
orainak hemen digu
garden baieztatu,
batera ahal dela
mamua haustatu,
lege-kate zurruna
labean urtatu.
2
Ekiaren izpiak
gorantz goiz-argian,
ihintza distiratuz
zelai orlegian,
ekaitza baretu da
sasien hegian,
zalantzetan zorabia
gaitezke agian,
uzta ordea dugu
larrain beilegian.
4
Euskal lurrean zara
osasuntsu sortu,
ausardiak du bikain
hitzarmena lortu,
argitara da zure
ospea bizkortu,
adostasuna dizu
jendeak aitortu,
itxaropena zaigu
indartsu birsortu.
2011ko otsailaren 21ean
6
Atzo bezala xede
denon aberria,
gorrotorik gabeko
jendarte berria,
goldatzen ari gara
gogoz luberria,
ereiteko hazia
eskainiz gerria,
haz dadin loriatsu
gutarren herria.
5
Gatazkaren zaleak
zaizkizu muturtu,
oinez hasi orduko
zaituzte egurtu,
abagunea duzu
sakonki mamurtu,
emandako urratsak
zuzenki neurtu,
mehatxuen aurrean
ez zara uzkurtu.
166
1976: martxoak 3
1
Martxoak hiru, dagoeneko
hogeita hamabost bira,
oroitarriko lili xortei
gaurko gazteak begira,
egun hartako gertakizunak
gogoan geratu dira,
“Gasteizen kea eta negarra,
grebak jo zuen gorrira”.
20
2
Bost gazte tiroz erail zituzten
langileak izutzeko,
hamaika lagun larri zauritu
gasteiztarrak sumintzeko,
patroiek maltzur jokatu zuten
poliziak xaxatzeko,
zekenkeria izan zen muina
eskaerak birrintzeko.
3
Irain bat esan zuen zitalki
Manuel Fraga zakarrak,
“balioko du gaztigatzeko
behin betiko herritarrak”,
Euskal Herriak erantzun zion
hedatuz nonahi kedarrak,
barrikadetan sutu zituzten
frankistaren hitz txatxarrak.
4
Zaramagako elizan zeuden
langileak batzartuta,
greba eguna zuten hizpide
egoerak behartuta,
grisak kanpoan zebiltzan ere,
ke poteak prestatuta,
kristalak hautsi zituzten bortitz
gorrotoak bultzatuta.
Ibon Muñoa Arizmendiarrieta
21
5
Barnean denak ikaratuta
atera ziren korrika,
grisak kolpeka eta tiroka,
langileak garrasika,
beranduago hango kanpaiek
egin zuten errepika,
frankista haien basakeriak
tinko salatzeko deika.
22
6
Langile haiek behar zituzten
hobekuntzak tailerrean,
soldata duin bat, lan erlazio
zuzenak orokorrean,
egurra jaso zuten krudelki
hitzarmen bat beharrean,
botereak ez du errukirik
diruaren alorrean.
2011ko otsailaren 28an
8
Bihotzak oro mindu zituen
Arabako albisteak,
langilerian babestu ziren
gazteen senitarteak,
borrokan jardun zenutelako
urtuko dira kateak,
ez dizkiegu inoiz itxiko
utopiei ateak.
7
Langile batzuk aspaldi daude
kontsumismoan sartuta,
sorgor dabiltza soilik beraien
zilborraz arduratuta,
kotxe barruan nondik gatozen
ia dugu ahaztuta,
hemen onurak lor ditzakegu
Gasteizko eran batuta.
167
Aratusteak aprobetxatu
– Iparragirre abila dela –
24
1
Aratusteak behar ditugu
egoki aprobetxatu,
koko-jantziak ganbaran jaso
ohiturak jator altxatu,
uxatu zomorroak,
gezurren mozorroak,
faltsukeriak pitzatu,
joaldunekin pausarik gabe
egia zintzo bultzatu.
2
Estatu batzuk demokraziaz
erraz dira maskaratzen,
polizietan aurrekontuak
erruz dituzte xahutzen,
herria kikiltzeko,
hitza debekatzeko,
bortxa dute erabiltzen,
gutxiagotik dugu Markitos
sutan urtero kiskaltzen.
4
Honako hauek iraultzailetzat
dauzkate euren buruak,
era merkean darabiltzate
mingainetan aburuak,
kotxerik karuena,
txaletik handiena,
dira beren helburuak,
Pitxu azkarrak lotsatu ditu
hemengo artaburuak.
3
Sarri diogu pozez kantuan
gu garela euskaldunak,
oker ditugu bizi ordea
erdara hutsez egunak,
kalean gaudenean,
haurren aldamenean,
aitzakia zailtasunak,
hobe izango bagina beti
koko-marruen lagunak.
5
Inperioen asmo petrala
inauteriak birrindu,
herri txikien aniztasuna
arropa hitsez berdindu,
kulturak kolorgetu,
hizkuntzak indargetu,
arbasoak nahita mindu,
Zaldiko dabil oso haserre
gogor nahi ditu astindu.
26
6
Alaiki datoz Zaku-zaharrak
astearte-inautean,
Sorginak dakar ilusioa
zapaltzaileen kaltean,
herri bat aireratu,
geroa bideratu,
Euskal Herriko partean,
Lanzkoek dute bart Miel Otxin
erre doinuen artean.
2011ko martxoaren 7an
3
Krudela egin zaigu
lar dakigunean,
elkarrekin geundela
txit zorionean,
samina gotortu da
gure barrenean,
areago umeak
izan ginenean,
hazi gintuztelako
poz maitasunean.
2
Etxean lili zinen
gure alabatxo,
goxo eman genizun
horrenbeste patxo,
etsipenean dabil
herrestan amatxo,
negarren eremuan
lur jota aitxatxo,
zure bihotz txikia
isildu zen atzo.
4
Jaiotzak naro dakar
berarekin bitsa,
heriotzak sartzen du
etxeetan sitsa,
hodei beltzek digute
ilundu bizitza,
zoritxarrek goibeldu
aurpegiko hitza,
sehaska utzi duzu
hotza eta hitsa.
1
Gaixotu zinenean
galdu zen irria,
ezagutu genuen
dar-dar hozkirria,
larruak behar zuen
eskuen zirria,
aupatzeko leunki
bizipoz mirria,
berotzeko sentitzen
zenuen tirria.
168
Lili bihotzean zaude
5
Abegitsu zain dugu
Ama-Lur apala,
pattal igoko dugu
azken arrapala,
urrumaka ariko
zaizu usapala,
ihintzak jantziko du
hilobi jabala,
egunsentian eder
belardi zabala.
28
6
Enparantzan dabiltza
umeak korrika,
algaraka, jauzika,
zoro aztarrika,
gure baitan zabiltza
gogotsu zirrika,
indar dakigun poza
gurekin irrika,
udaberria dator
alai aldarrika.
2011ko martxoaren 14an
2
Jon Juaristik du harro
euskara iraindu,
guztion ondarea
nahita hebaindu,
esaldi eroekin
gaitu zipriztindu,
aho-larriak digu
bihotza astindu,
Erreinuan mindu
hantxe da samindu,
geurea mirrindu
gura du lorrindu,
nork dio hola buru
hori birrindu?
1
Txantxa txar bat izan da
Jon Juaristirena,
aholkulari dugu
euskararena,
adarra jotzeko du
horrela baimena,
gure kulturarentzat
dakar nahasmena,
hona datorrena
hori da txarrena,
bere adimena
hau bai hondamena,
ken diezaguke euskal
izen omena.
169
Juaristiri euskaraz
30
3
Unamuno bezala
Juaristi suharra,
lurpetu nahi du gure
ele zaharra,
gaztelera da bere
hizkuntza goitarra,
“horrela zara”, dio
“soilik hiritarra”,
euskaldun kaskarra,
gurekin zakarra,
hitza du zantarra
jarrera zatarra,
bakean utz dezala
baserritarra.
4
Euskara biziko da
askatasunean,
justizia beraren
lagun denean,
elebakarrek zinez
maite dutenean,
hizkuntza politika
alde duenean,
giharrak lanean
denok arraunean,
uhinaren gainean
txanparen unean,
etorkizuna dugu
kai barrenean.
2011ko martxoaren 21ean
1
Paris eta Madrilen
gotorki hesiak,
sakon sustraitu dira
herraren haziak,
kartzelan dagitzate
sarri demasiak,
geuretzat bidegabe
ziega biluziak.
3
Susmo bat erabili
zuten kakazteko,
gure eguneroko
ohiturak hausteko,
ziegetan ondasunak
baldar nahasteko,
guztion lotsariak
zikin ikusteko.
170
Kide bati mirespenez
2
Oro umiliagarri
dira miaketak,
goitik agindutako
ohiko araketak,
ezagutzen dituzte
ongi ariketak,
guri larrugorritan
jartzeko lanketak.
4
Atzotik zaude kide
zeharo sututa,
bizipoza zizuten
utzi txikituta,
denak sentitu gara
bortitz zanpatuta,
biluzte kontuekin
gaude nazkatuta.
Ibon Muñoa Arizmendiarrieta
31
32
5
Potroak altxatzeko
hiru makurdura,
agindu zizkizuten
hura asaldura,
zu zeu izatea zen
han zure ardura,
buruari zenion
jantzi estaldura.
7
Isolatu zintuzten,
gordin mintasuna,
ukatu eta gero
agindu lizuna,
garesti ordaintzen da
hemen duintasuna,
kideak dakarkizu
naro poztasuna.
6
Oheko somierrean
zeunden estututa,
kartzelazainak zure
kontra oldartuta,
banandu zizkizuten
hankak behartuta,
harroki puztu ziren
irritsa lortuta.
8
Hurbil dugu eguna
kentzeko kateak,
urrun gera daitezen
kartzelen kalteak,
zabalduko ditugu
zuekin ateak,
agurtuko alaiki
laztanen urteak.
2011ko martxoaren 28an
171
Udaberrian udaberriaz
2
Udaberria dator alaia,
lorez bete du tarinen zelaia,
etzanda goxo eguzkitara,
etorri zara begietara,
lilurapena,
gure laztanen oroitzapena,
hozituko da itxaropena.
1
Kantuan hasi da izadia,
hostoek jantzi dute pagadia,
erreka garden ibilbidean,
ote usaina mendialdean,
ereserkia,
mardulik dago agertokia,
bihotz hautsien adabakia.
– Juana Bixenta Olabe –
3
Hontza gogotsu hegaldietan,
udaberriko gau izartsuetan,
miraz behatzen du ilargia,
maitaleak zor dio ongia,
baretasuna,
laketzen zaio isiltasuna,
ordu txikien xalotasuna.
34
4
Geurea piztu zen maiatzean,
osteratxo bat ezti burutzean,
gainean dago urteurrena,
abagune hau da ederrena,
gogoratzeko,
bion taupadak ez urruntzeko,
etorkizuna besarkatzeko.
6
Itzuli dira lirain enarak,
begitarteak daude alegerak,
eurek dakarte gogora grina,
beharrezko den desio mina,
erakarmena,
konpartitzeko blai gozamena,
iraun dakigun zut sentimena.
5
Diz-diz leunki argitasuna,
barnean puztu zait bizitasuna,
zurekin nintzen zirt munduratu,
zure izena nahi dut goratu,
udaberria,
sorterriaren altxagarria,
txorrotxioen sustagarria.
7
Umeak datoz praka motzetan,
kaleak irauliz antxintxiketan,
udaberria dute aupatzen,
gaztetasuna aldarrikatzen,
odol beroa,
iritsiko da euren aroa,
bultzaka, barrez, dator geroa.
36
8
Begirunea Ama-Lurrentzat,
udaberria euskaldunarentzat,
saminduran hits gabiltzalako,
horren beharra dagoelako,
erantzuteko,
denak bilduta jori hazteko,
maitetsu bihar gu izateko.
2011ko apirilaren 4an
zeuri esker gabiltza
bon-bon lasterkari,
ari zara ari
arin bertsolari,
sarri hegaldari
ametsen gidari,
korrikaren maitale
eta zaindari.
2
Korrikaren eskutik
jendetza bidean,
egunsentian eta
ilunaldean,
lekukoa dakarte
tenk aurrealdean,
euskalakari hitza
hartuta aldean,
lamien ordean
dabiltza galdean,
kantatuz taldean
oraingo moldean,
“AEK aritzen da
gogoz goldean”.
1
Gogoa suspertzeko
zu euskalakari,
gure ilusioen
bitartekari,
ideia zoragarri
anitzen sorkari,
172
AEKri esker euskalakari
38
3
Hizkuntzak behar gaitu
prestatuko gara,
iritsi da Korrika
enparantzara,
helduen irrifarra
umeen algara,
oro euskalakari
sentituko zara,
kalean dardara
soinean zirrara,
handik zoaz hara
laztanduz euskara,
Trebiñutik hasita
Donostiara.
4
Euskalakari nahi dut
izan eta jardun,
Korrikaren magiaz
zinez euskaldun,
gure hizkuntzarekin
nonahi arduradun,
mingainean dantzatuz
goizero txapeldun,
bizi baino mindun
arbasoen zordun,
nahiago zentzudun
zurekin lehiadun,
azokaren saskian
sagar net urdun.
2011ko apirilaren 10ean
173
Hogeita hamar urte espe
2
Jausi zinen sarekadan
etsaien atzaparkadan, (BIS)
egunen errenkadan
torturen adarkadan,
eutsi zenion goiari
erronka mingarriari.
1
Hogeita hamar urtetan
zigortuta kartzeletan, (BIS)
etxea ametsetan
datorkizu gauetan,
sukaldearen usaia
sendiko giro alaia.
– Ia gureak egin du –
3
Kartzelan goibel gaztetan
garai jorien kaltetan, (BIS)
larri hastapenetan
itota aienetan,
kideen babesarekin
sendoki zenuen ekin.
40
4
Sakabanaketarena
krudelkeria alaena, (BIS)
zure amaren pena
eta herritarrena,
gutunak dira arnasa
bisitak pozaren nasa.
5
Maitea pentsamenduan
dabil isolamenduan, (BIS)
zirrararen munduan
hurbil sentimenduan,
etortzen den bakoitzean
lo hartzen du bihotzean.
8
Kartzelako atarian
lagun minak agerian, (BIS)
herriko aldirian
malkoak ezarian,
lehenengo aurreskua
bukatu da mendekua.
7
Gaur zure azken eguna
kalera zoaz laguna, (BIS)
bizimodu zurruna
bihurtu da lurruna,
zain duzu Euskal Herria
asetzeko egarria.
6
Espetxearen aroa
igaro da gaztaroa, (BIS)
bizipenez naroa
dakusazu geroa,
sasoia baliatzeko
izadia gozatzeko.
9
“Kaixo jolasen ibaia
goiko mendiko talaia”, (BIS)
piztu zaizu bisaia
zirt berpiztu kuraia,
irainak lurperatzeko
aberrian uztartzeko.
42
10
Zurekin maitez aurrean
gutarrak gorazarrean, (BIS)
dardara bularrean
kilimak paparrean,
“euskaldunaren indarra
amnistiaren pindarra”.
2011ko apirilaren 17an
2
Lurrari eskainita
tinko gaztaroa,
urrun izan zenuen
goxo abaroa,
sarean jausi zinen
kaltetu geroa,
pairatzen ari zara
mendeku eroa,
sentitu nahi zenuke
etxeko beroa.
1
Kartzelak utzi zaitu
zurbil, hebaindua,
larri gaixotu zara
zabiltza hildua,
maite duzu bizitza
herri zapaldua,
uxatu nahi zenuke
gogotik gandua,
onduta ikusteko
aberri mindua.
174
Joan zizkigun kide gaixoei maitasunez
44
3
Kartzelak zurekiko
arreta eskasa,
mina arindu duzu
sarri zure kasa,
gaixoen egoera
makur eta basa,
sendagile batzuen
jarrera jolasa,
osasun arloa da
erabat narrasa.
5
Aske utzi zaituzte
hutsak estaltzeko,
herritarren oihuak
zerbait isiltzeko,
aurkitzen zaren arren
herren ibiltzeko,
iritsi zara garaiz
sendia gurtzeko,
presoen lagunei
maitez eskertzeko.
4
Espetxean gaixorik
bikoitza zigorra,
gaua minez igaro
zinez da gogorra,
zure hitz jarioa
dago lar agorra,
justizia zurekin
itsu eta gorra,
esperantzen zelaian
dihardu txingorra.
6
Zirimiriak gaitu
busti barra-barra,
zure ilunaldean
ari du negarra,
etorriko da galant
gure ostadarra,
histura bihur dadin
bihar irrifarra,
amnistiarantz zoaz
taupaden iparra.
2011ko apirilaren 23an
175
Atzo, gaur eta bihar zurekin
1
Belardirik ez dago
mundu lehorrean,
zurekin jolasten dut
zigorren dorrean,
irudikatzen zaitut
xalo alorrean,
ortzemugari beha
bion enborrean.
3
Desioaren deia
ozen burmuinean,
zuregana narama
aldarte onean,
sarri ikusten zaitut
han iraganean,
esnatzen ginenean
blai zorionean.
2
Sorbeltzek bete dute
udako zerua,
zoragarri apainduz
zure ingurua,
lerden itzultzea da
nire helburua,
zurekin maitatzeko
euskal lurzorua.
4
Gaueko ilunean
lo bakardadean,
bildu zara nirekin
dirdaiki oldean,
behar zaitut laztana
ametsen aldean,
etzan gaitezen goxo
lastaira berdean.
46
5
Larruak bat eginik
txoko kutunean,
taupadak konpartituz
izarren unean,
hontzak ulu egin du
luze urrunean,
hola bizi nahi nuke
etorkizunean.
7
Orainak ereiten du
maitaleen lurra,
sentimendu garbiak
babestu adurra,
lot ditzagun eskuak
ekintza samurra,
umo dadin oparo
hurritzaren hurra.
6
Garden gogoratzen dut
goizero irria,
elkartzen ginenean
oro zen zirria,
oroimena losindu
onuragarria,
geroan murgiltzeko
gure giltzarria.
8
Itxaropenik gabe
bizitza uherra,
biderik zuzenenak
dirudi okerra,
hunkitzen zarenean
dena da ederra,
gaurko ilusioa
biharko plazera.
2011ko maiatzaren 23ean
176
Gu bildu gara
2
Bildu gara mendipean
haritzaren gerizpean, (BIS)
etsia ilunpean
utzi dugu harpean,
eraikitzeko herria
euskaldunen aberria.
1
“Zuekin naiz gar bilduko
bakea dut aginduko, (BIS)
justizia piztuko
onura hedatuko”,
Marik dio bihotzetik
euskararen lurraldetik.
– Ia gureak egin du –
3
Erabaki dugulako
beharra dagoelako, (BIS)
lehia denez halako
ari gara holako,
jendea erakartzeko
kontzientziak ernaltzeko.
48
4
Jende dena ez da bildu
ezta ere kiribildu, (BIS)
konpai zara zirtzildu
boterean amildu,
ez zaitez izan berekoi
behar zaitugu lagunkoi.
5
Bildutakoak banatu
nahi gaituzte aienatu, (BIS)
adiskide esnatu
Estatua unatu,
heldu irmoki lemari
adostutako demari.
8
Atseginean bilduta
oztopoak aldenduta, (BIS)
aitzakiak hilduta
auzolana onduta,
laster daukagu eskura
askatasunaren ura.
7
Sartu gara biltegian
itxaropenen hegian, (BIS)
eguzkia sabaian
nagusi den garaian,
eranzteko arrangura
janzteko arin lilura.
6
Bildu nahi dute ukatu
urkamendian urkatu, (BIS)
herria da kezkatu
argiki du jokatu,
laketa zaigu batasuna
zapalduen ondasuna.
9
Sendo dago gara-meta
euskal indar-metaketa, (BIS)
oraingo batuketa
biharko biderketa,
gatazka bideratzeko
konponketa atontzeko.
50
10
Bildu zara biribila
gure ametsen gurpila, (BIS)
bidean espe pila
amnistiaren bila,
badator egunsentia
haziko da gorostia.
2011ko maiatzaren 8an
1
Hiltzaileek kalitu
dute hiltzailea,
bortitzena izan da
aise garailea,
txaloka dabil harro
mendeku zalea,
kezkaren eremuan
hits bakezalea.
177
Gure munduaren drama
2
Erailketa ospatzen
ari da Obama,
urpetu du ankerki
Bin Laden Osama,
gaurko xanpain aparra
biharko zarama,
aspaldian hasi zen
Mundu honen drama.
Ibon Muñoa Arizmendiarrieta
51
3
Yankiak du ahula
gogor umiliatu,
Jeronimo izena
maltzur baliatu,
gorrotoaren zama
dute barreiatu,
gizatasuna berriz
krudel irabiatu.
52
4
New York, Madril, Londonen...
entzun zen negarra,
Islamabad, Kabulen...
ari da langarra,
kaltedunen ariman
gotor zoritxarra,
sen berekoiek zuten
piztu ezbeharra.
6
Al-Kaeda indartzen
du txirotasunak,
doilor lapurtutako
aberastasunak,
hainbat jekeren eite
lizun dirudunak,
Korana ulertzeko
modu lar sudunak.
5
Gudarosteak ditu
Obamak harrika,
Munduko erregaiak
dabil aldarrika,
Bin Laden, Jihadaren
bidean txirrika,
zeukan sinesgabeak
hiltzeko irrika.
7
CIAren zeregina
oro aztoratu,
euren esanetara
Mundua eratu,
armen negozioak
dituzte garatu,
lehengo bazkideen
kontra bideratu
54
8
Nazio Batuena
den Erakundea,
gaur egun da Estatu
tzarren etxaldea,
osa dezagun azkar
herrien taldea,
konpartitzeko jator
Lurren lurraldea.
2011ko maiatzaren 15ean
178
Plazetan eserita bildu gara
2
Eserita gauerdian
astegun buruzurian,
jendea batu da enparantzan
euskoen hirian,
antsietatea bisaian
ebazpena jakin nahian,
irrintziak du gaua urratu
izarren azpian.
1
Ikusi zaitut klartuta
Bildurekin hunkituta,
Euskal Herria esnatu zara
lirain suspertuta,
debekua baztertuta,
ilusioa piztuta,
izotzak arin utziko gaitu
ekiak urtuta.
– Aizak i, mutil mainontzi –
3
Jarri gara harlauzetan
kantuan eta hizketan,
denbora goxo igaro dugu
oroitzapenetan,
hango begi dirdaietan,
zure nini urdinetan,
garden dakusat islatuta
geroa loretan.
56
4
Bilbon eta Iruñean
udalen ingurunean,
Madril aldera beha urduri
bozaren unean,
“Bai”, entzun da itzalean,
konstituzionalean,
itxaropenak irabazi du
bilduta kalean.
6
Eroso gure plazetan
besaulkian etxeetan
irratiei ezbaian adi
soa zeruetan,
kartzeletako ziegetan,
irrifarra ezpainetan,