Y ddwy chwaer: Ffeithiau hanesyddol - 2

Ar risiau yr allor, prin yn weledig yn ngoleuni y cyfnos, safai yr ardderchocaf Archesgob York. Mewn trefn oddiamgylch iddo, yr oedd y Frenines Catherine, a rhyw nifer o'i gweinidogion benywaidd; ond y gwrthddrych a hoeliodd fy sylw i arni ei hun ar unwaith oedd Kate de Montford, yn sefyll wrth ochr Duc Hamilton, a'r hwn yr oedd newydd gael ei hun o mewn priodas. Mi allaswn ruthro yn mlaen, a'u hoffrymu ill dau yn aberth i'm dialgarwch risiau yr allor santaidd hono; yn wir meddyliais, bwriedais wneuthur hyny, ond aeth teimlad o gysegredigrwydd y lee, gwynebpryd urddasol y dyn santaidd pan yn y weithred o gyhoeddi y fendith briodas, ac uwchlaw y cwbl, harddwch angylaidd Kate yn ei gwisg wen syml, yn darlun perffaith o ddiniweidrwydd a phurdeb, yn drech na'm nwyd gynddeiriog — parlyswyd fi; pwysais yn erbyn un o'r colofnau, a chydag ymenydd gorphwyllog, gwelais a chlywais y seremoni yn cael ei chwblhau, a'r ffiaidd Hamilton yn cofleidio y creadur digymhar yn ei freichiau ei hun. Rhuthrais yn mlaen atynt o'r diwedd, a chyda gafael ffyrnig ag un law, tynais hi oddiwrth ei ochr, ac a'r llal taflais y papyrau yr oeddwn wedi fy arfogi â hwy i wyneb Hamilton. Wedi eu dychrynu gan fy ymddangosiad disymwth ac aflywodraethus, dyrchafodd y boneddigesau waedd o ddychryn, a Hamilton, gan sathru y llythyrau yn ysgornllyd dan ei draed, a ddyewedodd, —
“Arglwydd St. Vincent, nid yw hwn yn lle i wneuthur arddangosiad o dymher ddrwg. Y mae yn rhy ddiweddar yn awr i ymyru â'r hon erbyn hyn sydd yn wraig i mi, ond ar achlysur arall mwy priodol, mi ofynaf iawn, yr hwn y bydd raid i chwi, er mwyn anrhydedd, ei ganiatau.”
“Ti fradwr gwael ac euog,” meddwn, gan waeddi, yn wir gan ysgrechain, “a wyt yn tybied y gwnawn fy iselhau fy hun trwy wario fy amser ar greadur y bydd ei ben ar blocyn cyn pen nemawr o ddyddiau: bydd, diolch i'r nefoedd, gan wired a bod Harry yn Frenin Lloegr, a chaf finau fyw i weled dy ysgerbwd gwael di ar ysgaffald. Yna mi a gaf fy nial arnat, ac arni hithau, delw dy addoliad hunan-ddarostyngol, meddwn, gan droi at Kate, yr hon yn welw fel marmor, a wylai yn hidl ar fonwes y Frenines.”
Erbyn hyn, ymddyrchai llais yr Archesgob mewn tonau tyner o ymliwiad. Dyrchafai ei law i orchymyn sylw, a chondemniai yn ddifrifol ac yn gryd y rhai a feiddient, drwy eu hymddygiad isel, halogi y lle cysegredig hwnw, ynghyd a dangos anmharch i'w huchelder breninol, ydoedd wedi eu hanrhydeddu fel hyn a'i phresenoldeb.
“Ymneillduwch gyda mi, rasusaf Catherine,” meddai; ac wrthyf fi mewn llais awdurdodol ac afresymol. Ernest, derbyniwch eich gwraig hawddgar, ac arweiniwch hi o'r cyffro blin yma, a fydd, 'rwy'n gobeithio, yr un anhyfryd olaf yn ei bywyd. Anwylwch yr un deg ddiniwed, y mae yn wir deilwng o'ch holl gariad, a'm gweddi ddifrifol ydyw ar i chwi brofi yn fendith arbenig y naill i'r llall.”
Gan ddywedyd hyn, efe a roddodd ei law ar ben yr eneth hawddgar, yr hon, wrth iddi ymgrymu i lawr i dderbyn ei fendith ymadawol, a syrthiodd i lawr wedi ei gorchfygu gan ei chynwrf meddwl, ac a wylodd yn gynhyrfus wrth ei draed. Ymddangosai y dyn santaidd ei hun yn gynhyrfus, wylodd yntau, ac wrth iddo gymeryd ei llaw yn ei eiddo ei hun, a'i rhoddi yn llaw ei gwr, efe a ddywedodd, “Yr wyf yn cyflwyno yr amddifad anwyl hon, a fu yn un o gysuron penaf fy mlynyddoedd diweddar i chwi. Bu yn rhan o'm gofal a'm llafur, yn gystal ag o'm braint, ynglyn a'i hanrhydeddus fam-fedydd, i'w haddysgu o'i mhebyd, ac yn awr wedi sylweddoli o honi y cwbl y gallem ei ddymuno ar ei rhan, y mae ffawd yn ordeinio ein bod i'w rhoddi i fyny. Ond rhaid i ni beidio cwyno, yr ydych chwi, Ernest, yn mhob modd yn deilwng o feddianu y trysor gwerthfawr. Gwasgodd ei wefusau ar ei thalcen gwelw; yna gydag ymostyngiad gostyngedig o flaen yr allor, efe a gychwynodd i droi allan, yn cael ei ganlyn gan y frenines a'r holl gwmni. Myfi fy hun yn unig oedd ar ol, yn ysglyfaeth i'r gynddaredd fwyaf aflywodraethus; ond yn fuan, wedi gweled y papyrau oeddynt eto yn gorwedd ar y llawr marmor, mi a'u cymerais i fynu, gan ddadgan gyda phleser chwerw, eto y mae dialedd, melus ddialedd o fewn fy ngallu.”
Cychwynais ar unwaith yn fy ol i Lundain, ac adroddais i'r brenin mewn geiriau cyfrwys, a lliwiau twyllodrus, yr hyn a gymerasai le. Gwrandawodd arnaf yn awyddus, a rhoddodd i mi warrant i ddal Hamilton, yn erbyn yr hwn erbyn hyn yr oedd cyhuddiad o deyrnfradwriaeth wedi ei ddwyn a'i brofi. Cefais y boddhaf o'i glywed yn cael ei gyhoeddi drwy heolydd Llundain gan griwr cyhoeddus fel bradwr, a gwobr yn cael ei chynyg am ei fywyd; ond hyd yn nod eto nid oedd fy nialgarwch wedi haner ei foddloni.
Daeth y son yn fuan ei fod ef a'i wraig wedi ymadael o Kimbleton, y boreu ar ol briodas; tybid fod yr Archesgob wedi clywed am y warrant, ac wedi eu cynorthwyo i ddianc, oblegid ni chlywsid gair o son am danynt er y diwrnod hwnw. Ac er fod gwobr uchel wedi ei chynyg am ben Hamilton, yr oedd hyd hynny wedi llwyddo i osgoi llaw cyfiawnder, a threchu holl gyfrwysdra a dyfalwch ei erlynwyr.
“Yn awr,” meddai Arglwydd St. Vincent, ar ol cymeryd ei anadl, “y mae genyf i adrodd i chwi y rhan fwyaf ddyddorol o'r hanes, a thestyn fy llawenydd heddyw. Y ddoe, wrth grwydro hyd y clogwyni, dipyn o bellder oddiyma, cefais fy nharaw yn syn gan ymddangosiad plentyn tlws, yn chwareu mewn gardd fechan o flaen drws bwthyn isel. Ei wallt cyrliog, prydferth, a'i lygaid pert a dynasant fy sylw gyntaf, ond wrth sylwi yn fanylach, gwelais ynddo debygrwydd anarferol i'r un a adnabuaswn fel Kate de Montford, ac nis gallaswn roddi i fyny edrych arno. Arosais am lawer o fynydau i chwareu â'r plentyn; ystyriais, rhyfeddais, pan yn mhen ychydig, clywn lais tyner o'r tufewn yn dywedyd, “O! Kate, dyna Syr Edward y tuallan gydag Ernest bach, a'r foment nesaf, dychymygwch fy nheimlad, wele Kate de Montford a'i chwaer Mary yn dyfod allan o'r bwthyn, ac yn ymddangos ger fy mron!”
Erbyn hyn, yr oedd dyddordeb yr ystori yn angerddol i Syr Edward Seymour. Yr oedd wedi gwrando o'r dechreu gyda'r dyfalwch mwyaf cynhyrfus a chwilfrydig; ond yr oedd ei ddrwg-dybiau erbyn hyn wedi troi yn sicrwydd; gwelodd nad oedd y prif gymeriadau yn y ystori hon o anghyfiawnder a brad, yn neb amgen na'r rhai yr oedd efe er's hir amser bellach wedi teimlo y fath ddyddordeb ynddynt. Erbyn hyn yr oedd yn eithafol o gynhyrfus, ac eto yn ymdrechu cuddio ei deimladau; a'r Iarll, wedi ei gymeryd i fynu yn gymaint gan ei feddyliau ei hun am yr hyn yr oedd yn ei adrodd, ac heb sylwi ar effaith ei ystori ar ei gyfaill, a ychwanegai; —
“Edrychasom y naill ar y llall, ac adnabuasom ein gilydd! Rhuthrodd holl wrid ei nhatur i wyneb Kate ar unwaith, ond ciliodd yn ol yn fuan, a gadawodd hi yn welw fel marmor, ac oni buasai i'w chwaer redeg i'w chynorthwyo yn union, buasai wedi syrthio i'r llawr. Prysurais yn mlaen tuag ati, a rhoddais hi i eistedd ar seddwiail yn y fan hono. Edrychais arni, yn awr yn hollol ddideimlad; yr oedd o hyd yn brydferth, ac eto wedi cyfnewid llawer, o'r pryd y gwelais hi gyntaf. Nid ymddangosai y chwaer yn fy adnabod i, ond yr oeddwn i yn ei chofio hi yn dda, er nad oedd ond plentyn dair blynedd yn ol, ac yr oedd yn awr yn gynllun perffaith o'r hyn ydoedd Kate y pryd hwnw. Petrusais am rai mynydau pa gwrs i'w gymery, ond o'r diwedd penderfynais ymneillduo am ychydig, ac yna gyda'ch cymhorth chwi i gynllunio yn fanwl ar gyfer y dyfodol.”
Yr wyf wedi clywed luaws o weithiau er pan ar ymweliad a'ch teulu chwi, y tybir fod y bwthyn yna yn cael ei breswylio gan wraig i for-leidr enwog, fel nad oes ynwyf un amheuaeth, er dygwyddiad y dydd ddoe, na ddarganfyddaf yn y dyn hwn fy ngelyn a'm cydymgeisydd y Duc o Hamilton, ac yr wyf yn benderfynol i droi fy ngwybodaeth yn fantais i mi fy hun. Efallai y gallaf eto gael fy nial. Efallai y gallaf eto ei ddifeddianu o'i drysor, ac y caf wraig Hamilton yn barotach i wrandaw arnaf na Kate de Montford. Nis gall y sefyllfa y mae ynddi yn awr fod yn un o lawer o fwynhad iddi, heblaw fod priodas yn gwneyd llawer o gyfnewidiad yn y galon; gall y bydd yn dda ganddi gael cynyg o ymwared. Os y llwyddaf i ddwyn y trysor o fonwes fy ngelyn, bydd yn dialedd cyflawn a gogoneddus! Ond rhaid i mi dynu fy nghynlluniau yn dda, ac ail-ymweled a'r bwthyn dyddorol ar ben y glogwyn. Gall na phair fy ymddangosiad gymaint o gynhwrf y tro nesaf, wedi i fraw yr ymddangosiad cyntaf fyned heibio.
Ar hyn, ymwahanodd y ddau bendefig ieuainc, y naill a'r llall yn gwbl ymroddedig i'w feddyliau ei hun.
(I'w barhau.)

Y Ddwy Chwaer - Y Frythones Cyfrol 1 Rhif 4, Ebrill 1879 - Ffeithiau Hanesyddol
Yr oedd Syr Edward Seymour bellach yn ddiamynedd o awyddus i ymweled â'r bwthyn ar ben y graig, ac i gynyg ei wasanaeth i'r merched anffodus a diamddiffyn, y rhai yn awr, fel y gwelai, oeddynt mewn cymaint o angen cydymdeimlad a help. Hiraethai y cyfnos, a phan ddaeth, ac y gwelodd Syr Edward fod holl breswylwyr y castell yn ddwfn yn nghyfeddach gwin a llawenydd, arferol iddynt hwy ar y oriau hyny, efe a lithrodd i lawr i'r traeth at ei ysgraff, ac mor gyflym a'r goleuni o'r bron, efe a dynodd heibio i drwyn y graig i'r gilfach yr arferai dirio ynddi, pan yn ymweled â'r chwiorydd. Prysurodd i fynu hyd y graig serth, ac, megys mewn mynydyn, yr oedd wrth y bwthyn; ond yr oedd dystawrwydd bygythiol ac anarferol yn teyrnasu yn mhobman. Nid oedd y tro hwn unrhyw lais tyner yn ei roesawi, fel y byddai arferol; yr oedd y cwbl yn ddystaw ac anghyfaneddol. Galwodd drachefn a thrachefn, ond yr adsain oddiwrth y muriau moelion oedd yr unig atebiad. Edrychodd o gwmpas, archwiliai bob congl o'r anedd fechan; dychwelodd i wneuthur hyny luaws o weithiau, ond nid oedd un argoel o'r preswylwyr blaenorol yn ymddangos. Yn ofer yr arosai ac y dysgwyliai yn bryderus hyd nes yr oedd y nos yn cau am dano. Yr oedd yn ddiamheuol fod y chwiorydd wedi ymadael, heb adael o'u hol unrhyw gyfarwyddyd yn mha le na pha fodd i'w cael drachefn. Yr oedd ei galon ynddo yn llesgau can yn ymofidio wrth feddwl am yr hyn raid fod teu teimladau hwy pan yn gorfod ymadael o'r fan ddyddorol fuasai ddyogelwch, os nad cartref, iddynt am gyhyd o amser; a'r hyn, fel y tybiai yn ddirgel ynddo ei hun, raid fod cyni calon yr anwyl Mary wrth adael o'i hol fangre adgofion mor felus. Ac yna, os oedd dyfaliadau Arglwydd St. Vincent yn gywir, beth nad oedd i'w ofni? Nis gallai, ni feiddiai ganlyn ei ddyfaliadau ei hun, felly efe a ddychwelodd yn bruddglwyfus i'r castell, yno i alaru, yn unigedd ei ystafell, am yr hon y teimlai yn awr ei bod yn anwylach ac agosach iddo nag hyd yn nod ei fywyd ei hun.
Yr eglurhad ar yr amgylchiadau dyeithr hyn oedd a ganlyn: — Pan yr ymddadebrodd Kate o'r llewyg y syrthiasai iddo ar ymddangosiad Arglwydd St. Vincent, edrychodd yn wyllt a dychrynedig o'i chwmpa, gan ddysgwyl gweled eto yr hyn y tybiai o'r bron mai drychiolaeth ydoedd, ond hysbysodd Mary hi fod y boneddwr wedi dweyd y dychwelai yn fuant i holi ei helynt, gan obeithio ei chael wedi llwyr ymadferu. “Mary,” meddai Kate, yn ddychrynedig iawn, “rhaid i ni fyned oddiyma; rhaid i ni beidio colli moment, neu ni a fyddwn yn golledig.” A chyda gwylltineb gorphwyllog o'r bron, hi a ymaflodd yn y plentyn, ac a ddechreuodd yn union yn ymbarotoi i ymadael.
“O'r anwyl! i ba le yr awn ni?” meddai Mary, calon yr hon a doddai ynddi wrth feddwl am adael y lle fuasai iddi yn ddiweddar fel nef o'r bron. “Rhaid i ni ddianc i Ogof y Cawr,” meddai Kate, “ac yno, rhwng y creigiau oerion, ddysgwyl dychweliad fy anwyl Ernest. O'r anwyl! 'rwy'n gobeithio y gwna y Nef drugarog ei amddiffyn rhag yr anfad-ddyn Arglwydd St. Vincent.”
Casglwyd yn nghyd yn frysiog yr ychydig ddillad a phethau ereill oedd ganddynt, gwnaed yn sypyn. Cynorthwyai Mary, er yn drom iawn ei chalon, a'r hen nurse, fuasai gydymaith ffyddlawn iddynt am lawer o flynyddoedd. Ar ymestyniad cysgodau cyntaf yr hwyr, cychwynasant i chwilio am y drigfan unig ac oer, oedd bellach, am ryw gymaint o amser, i fod yn gartref iddynt. Gan ganlyn llwybr hir a throellog, adnabyddus i nemawr neb, ond iddynt hwy eu hunain, cyrhaeddasant yn fuan i'r ogof, ac aethant i mewn. Yr oedd Ogof y Cawr yn ystafell eang a thywyll wedi ei hagor a'i chafnu gan natur yn y graig ddofn; yn mhen pellaf yr hon yr oedd mynedfa fwaog yr hon a arweiniai i ddwy o ystafelloedd lai, wedi en rhanu y naill oddiwrth y llall gan law dyn. Rhoddodd Kate ei llaw ar glo dirgelaidd, ar yr hyn yr ymagorodd drws bychan, ac aethant i gyd i mewn i drydedd ystafell, yn yr hon oedd dau wely, nifer o gadeiriau, lle tân, ac ychydig lestri coginio. Edrychai y merched o gwmpas ar y ceudwll erchyll, a theimlent ddychryn. Goleuwyd canwyll gan yr hen nurse, ond ni wnaeth hyny ond dangos yn eglurach furiau tywyllion eu trigle tanddaerol, unigrwydd ac enbydrwydd yr hon a wneid yn fwy fyth gan ru dialgar a gwancus y tonau, a ymwthient yn mlaen yn eofn i enau yr ogof. Darparasai Ernest y lle hwn i'w wraig a'i dylwyth ar gyfer angenrhaid; ac yr oedd wedi gadael yma gyflawnder o ddefnydd ymborth; ond yr oedd lwc hir wedi ei arwain i gredu na fyddai hi byth dan yr angenrheidrwydd i geisio nodded yn y fath dwll truenus. Yma, pa fodd bynag, y ceisiodd ymlochesu a bod yn dawel am luaws o ddyddiau. Yn mhen ychydig, teimlai ei hun yn ymgefino hyd yn nod â rhu y tonau, a thywyllwch yr ogof; pan ar unwaith, o'r bron yn annysgwyliadwy, cynhyrfwyd ei hysbryd drwyddo, gan dderbyniad y nodyn hwn, a roddwyd i'r hen nurse un prydnawn gan ddyn yn ngwisg morwr, pan feiddiodd hi allan i enau yr ogof i gymeryd y plentyn ychydig i awyr iach.. Rhedai y nodyn fel y canlyn; —
“Yr wyf yn ofni, fy anwyl Kate, fy mod wedi fy narganfod, a bod fy ngelynion wedi cael rhyw foddion i gael hyd i mi, hyd yn nod ar y môr. Yr wyf yn ceisio tynu am y lan, ond ar bob llaw, ac yn mhob cyfeiriad, yn cyfarfod llongau ysbiol y cyllid (revenue cruisers), ac yr wyf yn cael fy ngorfodi i aros allan yn y môr, a gadael i bob cyfleusdra o wynt a thywydd i fyned heibio, heb allu o honof eich cyrhaedd. Peidiwch, er hyny, fy anwylaf wraig, bryderu am fy nyogelwch, nid oes fawr o berygl, yr wyf yn rhy brofiadol bellach i gymeryd fy nal. Fy mhryder penaf i ydyw am danoch chwi; yr wyf yn ofni i chwi ddigaloni o herwydd nad wyf yn gallu eich cyrhaedd mor fuan ag yr addewais, ac felly yr wyf wedi llwyddo i gael ffordd i ddanfon y llinell hon i chwi — dygir hi gan greadur gwrol a ffyddlawn. Yn awr yr wyf yn dymuno arnoch geisio cydweithio â mi ar gynllun i'm gwaredu o'r cyfyngder hwn. Dywedasoch wrthyf fod ein hanwyl chwaer, Mary, wedi ffurfio adnabyddiaeth â Syr Edward Seymour, yr hwn wrth ymholi yn ei gylch, a gefais fod yn un o'r gwyr ieuainc mwyaf cywir, ffyddlawn, a rhyddfrydig. Ymddiriedwch yn ei anrhydedd, a dadguddiwch ein sefyllfa iddo — cewch weled y gwna ei oreu i droi yr helgwn i gyfeiriad arall, ac os y bydd yn bosibl, i hudo y llestr rhyfel (sloop of war) y sydd wedi ei sefydlu ger y lan yna i ffwrdd. Gan gyflymed fy llestr i, gwnaf yn burion a'r rhai llai. Os y gellir gwneyd hyn erbyn prydnawn dydd Mercher, perwch i William, fy negesydd ffyddlawn, roddi arwydd o hyny (gwyr efe pa un) i fynu, ac mi gynygiaf dirio. Yn y cyfamser ymddiriedaf yn fy ser gwarcheidiol, ac yn eich ymdrechion chwithau, fy unig, fy anwyl, fy nigymar wraig. — ERNEST.”
Bu agos i Kate ddyrysu ar dderbyniad y newydd hwn. Gwyddai o ba gyfeiriad y daethai y rhwystrau newyddion hyn; pa fodd bynag, rhaid ceisio cyflawnu dymuniad ei hanwyl ŵr, ac ar ol llawer o ystyriaeth, gan ymddiried yn hytrach yn ngallu Mary i enill calon Syr Edward o'u plaid, ac i geisio eu cynorthwyo, llwyddodd i gael ganddi wneuthur ei goreu i gael hyd iddo. Wedi ei dra-ddyrchafu gan lawenydd i'w gweled unwaith eto, arweiniodd Syr Edward hi i ardd fechan neillduedig dyeithr a gymerasent le er pan gyfarfuent o'r blaen, a'r rhai a'i dygasai hi fel hyn mor annysgwyliadwy i ymddangos o'i flaen. Yr oedd eu cydgyfarfyddiad yn fwy na bod yn ddyddorol i'r naill a'r llall: nis gellir ond dyfalu y tywallt calonau a fu rhyngddynt, a'r ymrwymiadau a wnaed; sut bynag, cyrhaeddodd Mary yn hollol yr amcan o herwydd yr hwn y danfonasid hi allan gan ei chwaer, ac ychwaneg. Addawodd Syr Edward y rhoddid ball ardderchog ar raddeg eang iawn, yn y castell brydnawn dydd Mercher, i'r hwn y gwahoddid cadben y sloop rhyfel, a holl swyddogion y llynges, a'r cyllid drwy yr holl gymydogaeth, fel, o byddai bosibl, y tynid sylw pawb am y prydnawn hwnw at y wledd a'r difyrwch yn y castell.
Dychwelodd Mary i Ogof y Cawr — y drigfan bruddaidd hono yn nghalon y graig, ond yr oedd ei cham yn fywiog, a'i chalon yn llawn o lawenydd. Arllwysodd i glustiau ei chwaer lawer o hanes ei hymweliad â Syr Edward, er hefyd y cadwodd ryw gymaint iddi ei hun. Yr oedd y fodrwy emog, ddysglaer, am ei bys yn profi na fu yr ymddyddan yn hollol gyfyngedig i helyntion Ernest, ac awgrymai y darlun bychan o Seymour a grogai ar ei mhonwes, o byddai y nef drugarog, nad yr ymweliad hwnw fyddai yr olaf iddynt eill dau, o leiaf nad oedd y ddwy galon gynes hyn i anghofio y naill y llall yn fuan. Ac wrth edrych arni yn myw ei llygaid gan ei chwaer, rhyddhaodd Mary ei hun drwy wrid a dagrau, o gryn lawer o gyfrinach ei chalon. Caniataodd fod Syr Edward wedi dadguddio iddi deimladau mwy arbenig na chyfeillgarwch ac edmygedd cyffredin, ac nad allodd hithau gadw yn ol rhagddo yntau deimladau arbenig ei chalon ei hun, a chydnabyddid y gellid ei hystyried bellach fel wedi diweddio ei hun i Syr Edward Seymour. Gwasgai efe am undeb buan a dioedi, ond nis gallai hi, er cryfed ac mor angerddol ei serch, gydsynio â hyny, hyd nes y gwelai ereill oedd yn anwyl ganddi allan o berygl, o'r hyn hefyd ni theimlai yn awr, meddai, fawr o bryder, gan fod yn sicr ganddi y gwnai cynlluniau Syr Edward droi allan yn llwyddianus.
Mor ddirfawr y cafodd ei siomi! Dydd Mercher a ddaeth, a'r wledd yn y castell; cyfodwyd yr arwydd i Hamilton. Daeth cwch bychan i fynu i'r traeth, nid ymddangosai yn rhwystr ar y ffordd, daeth Ernest i dir, a derbyniwyd gyda llawenydd digyfor gan ei anwyl wraig; ond pan o'r bron yn y weithred o'i chymeryd yn ei freichiau, wele gwmni arfog o filwyr yn amgylchynu'r ogof, ac megys mewn mynyd, yr oedd Ernest wedi ei lwytho â chadwynau, ac yn cael ei ddwyn ymaith i garchar.
(I'w barhau).

Y Ddwy Chwaer - Y Frythones Cyfrol 1 Rhif 5, Mai 1879 - Ffeithiau Hanesyddol
Y mae yr olygfa yn ymagor yn awr yn Kimbleton, lle, wedi ei darostwng gan wendid a nych, y gorwedd y Frenines Waddolog anffodus, ar ei gwely marw. Oddiamgylch iddi, â'i dagrau yn hidl, saif eu gweinyddion ffyddlawn, i gyd yn gwir ofidio wrth edrych yn mlaen at yr hyn oedd bellach megys yn anocheladwy. Y mwyaf neillduol o lawer, er hyny, o'r holl gwmni prudd, oedd y gystuddiol Kate, yr hon, wedi ei llwyr orchfygu gan flinder, ac yn welw gan ing meddwl, ydoedd newydd gyrhaedd yno, ac yn awr ar ei gluniau ar bwys gwely y Frenines. Pan ddaliwyd ei hanwyl Ernest wrth enau yr Ogof, ac y dygwyd ymaith mewn cadwynau, mor fawr oedd ei dychryn, fel na feddyliodd am neb a dim, ond ceisiodd ar unwaith brysuro at yr hon yr arferai bob amser edrych i fynu ati, a'i charu fel mam anwyl, i geisio ei chydymdeimlad a'i chyngor hi. Pan gyrhaeddodd, yr oedd y Frenines o'r bron yn nhagfa angeu; ond ymddangosodd fel yn ymadfywio arth weled a theimlo ei phlentyn mabwysiedig hoff. Ymollyngodd Kate yn dorcalonus ar ei gwddf, ac ocheneidoidd allan iddi megys rhwng ton a thon o deimlad drylliog, ystori brudd ei hanffodion diweddar. Ceisiodd y Frenines ganddi, megys â'i hanadl olaf, i ymdawelu, a chynghorodd hi i daflu ei hun ar ewyllys da a hynawsedd y Brenin, ac erfyn arno, â'i holl galon, fod yn drugarog wrth y Duc anffodus.
“Anwylaf Kate,” meddai, “cymerwch y fodrwy hon, dangoswch hi i'r Brenin; dywedwch wrtho mai Catherine Arrogan a'i danfonodd iddo â'i hanadl olaf, ac erfyniwch arno, er ei mhwyn hi, ac er cof am y cariad â'r hwn y carai hi unwaith, i ganiatau i chwi y ffafr a geisiwch. O! y mae efe drwy y cwbl yn garedig; y mae ei natur yn llawn ewyllys da. Ni wna, ni all eich gwrthod. Y nefoedd a'th fendithio, fy mhlentyn anwyl, hoff. Dos at Henry, a dywed wrtho hefyd, mor ddirfawr, â'm llygaid yn cau yn yr angeu, y dymunwn ei weled. Fy Mrenin! fy Arglwydd! a'm Gwr!”
Y rhai hyn oedd ei geiriau olaf, ac wedi darfod o honi eu llefaru mewn acenion toredig, hi a syrthiodd yn ol wedi llwyr fethu, ac a anadlodd ei hanadl olaf.
Edrychai Kate mewn cythrwfl mud, a chan gusanu y priddyn oer am y tro olaf, rhuthrodd allan o'r ystafell.
Ryw foreu hyfryd, yn fuan ar ol dygwyddiad galarus hwn, yr oedd holl ddinas Llundain yn ferw drwyddi gan y dyddordeb a deimlai pawb o'r bron mewn rhedegfa ceffylau oedd i gymeryd lle y diwrnod hwnw yn Greenwich, a'r hon yr oedd y Brenin, y Frenines, a holl bendefigion Lloegr i'w hanrhydeddu â'u presenoldeb. O'r bron ar y foment yr oedd y Brenin yn ymadael am faes y difyrwch, rhwystrwyd ef gan y Prifweinidog, yr hwn a erfyniai ei sylw at fater o ddirfawr bwys. Hyny ydoedd, arwyddo gwarant dienyddiad yr anffodus Dduc Hamilton.
Yn bur ddiamynedd, o herwydd cael aflonyddu dim ar rwysg ei wageddus fryd, ysgrifenodd y Brenin ei enw yn frysiog a difeddwl wrth y weithred enbyd, a brysiodd ymaith i faes y rhialtwch.
Byddai yn hollol anmhosibl desgrifio ardderchawgrwydd yr olygfa a'i cyfarfyddod. O'r bron nad oedd yn gyfartal i faes enwog y “brethyn aur,” ar yr hwn gyda llawer o rwysg y cyfarfuasai frenin Ffrainc yn Calais.
Yr oedd y Brenin wedi disgyn o'r gerbyd, ac yn cerdded yn ei flaen tua'r babell (pavilion) lle yr oedd y Frenines wedi cyrhaedd o'r flaen, pan yn ddisymwth y rhwystrwyd ef gan foneddiges, yr hon gan ruthro drwy y dyrfa, a safodd o'i flaen, a chan blygu yn rasol ar un lin, a gyflwynodd iddo â llaw grynedig, sypyn seliedig. Gwnaeth y swyddogion dan arfau, y rhai yn union a amgylchanasant y Brenin, gynyg i'w gwthio i ffwrdd; ond wedi ei daraw gan ymddangosiad syml, gonest, y creadur anwyl o'i flaen, estynodd y Brenin ei law tuag ati, gan awgrymu iddi gyfodi, ac a ddechreuodd agor y sypyn a estynasai iddo, a mawr oedd ei syndod wrth weled na chynwysai ond modrwy, yr hon a adnabu yn union fel yr un a roddasai i'w frenines flaenorol Katherine, yn fuan ar ol eu priodas.
Dychwelasai Duges Hamilton (oblegid felly y rhaid i ni yn awr alw Kate de Montford), dychwelasai at ei gwr i'r carchar, ar ol ei hymweliad â'r frenines Catherine; ond wedi ei gorchfygu gan flinder a chynhwrf meddwl, syrthiodd ar unwaith ar wely cystudd, yr hyn a'i cwbl analluogodd hi i wneuthur unrhyw ymdrech ychwanegol.
Mewn canlyniad, ymgymerodd Sy Edward Seymour â chyflwyno neges y ddiweddar frenines Catherine i'r Brenin; ac i'r pwrpas hwnw, cymerodd ei chwaer ei hun i fynu i Lundain, yr hon hefyd bellach a deimlai ddyddordeb anarferol yn nhynged y cyfeillion hyn, ac ydoedd hollol barod i fyned ei hun ar y neges bwysig hon.
Ar eu rhan, yr ydym yn awr yn cael Jane Seymour yn pledio eu hachos â'i holl ddawn swynol a hyawdl. Profodd ymddangosiad y fodrwy yn ormod, hyd yn nod i galon wamal a diwerth y Brenin Harry. Wrth ei gweled, a gwrando geiriau olaf yr hon y gwnaethai efe yn greulawn ei gwrthod, teimlodd rwymau ei ysbryd yn llaesu, rhedodd ei ddagrau yn llif; ac yna, gan edrych gydag edmygedd annhraethol ar y creadur prydferth o'i flaen, arosodd ac ystyriodd am ychydig, tra syllai Jane yn wylaidd-bryderus yn ei lygaid, ac ofn a gobaith, megys bob yn ail, yn taflu goleuni a chysgod dros ei gwyneb hawddgar a llawn o ystyr.
O'r diwedd dywedodd y Brenin, “Dewisodd Catherine un o engyl Paradwys i ddwyn a dadleu ei nheges; a phan ddadleuo angel, pa fodd y gall dyn marwol wrthwynebu. Greadur dyeithr, teg, ni a ganiatawn y maddeuant yr wyt mor anwrthwynebol yn ei geisio, a dywed wrth ei raslonrwydd y Duc y bu ddoeth a ffodus iawn wrth ddewis un i bleidio ei achos, gan mai i'th wyneb hawddgar di yn unig a hollol y rhaid iddo briodoli ein hynawsedd tuag ato.”
Yr owedd hyn yn ddigon; cymerodd yr eneth lawen-galon afael yn y llaw a estynid tuag ati gyda theimladau yn colli drosodd o ddiolchgarwch, ac eto gyda phob boneddigeidrwydd ac urddas-ymddygiad; ac wedi ei gwasgu yn grynedig at ei gwefusau, a ddiflanodd o'r golwg megys mewn mynydyn, gan adael y Brenin mewn syn ryfeddod at y ddrychiolaeth o anwyldeb a thegwch a ymddangosai o'i flaen.
Ychydig a dybiai yr un ieuanc ddiniwed, pan ddychlamai ei chalon o lawenydd wrth iddi ddyfod yn ol at ei brawd, yr hwn a ddysgwyliai am dani ychydig o'r fan hono — ychydig a feddyliai yr argraff a wnaethai ei gwyneb gonest ar y Brenin, a'r fath ddygwyddiadau mawrion a phwysig a ganlynent ei hymweliad ag ef y diwrnod hwnw.
Cyn terfyn y dydd — y dydd hwnw, yr oedd yr enwog a'r anffodus Anne Boleyn wedi ei thaflu yn ddiseremoni oddiar yr orsedd y cyfodasid hi iddi ychydig yn flaenorol, ac ar yr hon y derbyniasai warogaeth a sylw yr holl genedl. Yn degan nwyd a phenchwibandod yr hwn a alwai yn arglwydd ac yn feistr, difuddiwyd hi a aethai allan y boreu hwnw yn falch o'i harddwch ac o'i hurddas, ei hysbryd wedi ei dra-dyrchafu gan yr edmygedd amlwg a gynyrchai ei phresenoldeb ar bob llaw — difuddiwyd hi ar unwaith o'i chlod ac o'i bywyd. A chyda hi, yn cael ei gyhuddo o fod yn gydgyfranog o'i chamwedd, syrthiodd Arglwydd St. Vincent, i beidio cyfodi drachefn.
Ni fuasai cyfoeth a dyrchafiad, gobeithion dysglaer am y dyfodol, nac arall, erioed yn nod uchelgais y wylaidd a'r syml Jane Seymour. Ni ddaethai i'w mheddwl ar unrhyw adeg am eistedd ar unrhyw orsedd o fri; ond wele hi, heb yn wybod iddi o'r bron, wedi ei dewis gan y Brenin i fod yn gydgyfranog âg ef o orsedd Lloegr.
Wedi ei dwyn i fynu a'i haddysgu gryn bellder o'r llys, ychydig a wyddai am dymher a thueddiadau yr hwn oedd yn awr ar fin ei hanrhydeddu â'r gogoniant daerol penaf o fewn ei deyrnas.
Wedi cael ymddiried iddi y neges bwysig am fywyd y Duc Hamilton at y Brenin, yr oedd ei natur fwyn a rhagorol wedi ei chynhyrfu i'r radd uwchaf o deimlad, a'i gwedd i'r radd uwchaf o berffeithrwydd tegwch. Apeliai at y Brenin â holl swyn ei gwynebpryd a'i llais; a chan fod ei nhatur garedig a thyner yn un a werthfawrogai i'r pen pellaf ei weithred ef o drugaredd, ni chymerodd amser hir iawn i droi ei diolgarwch yn gariad ac edmygedd, fel yn fuan hi gydsyniodd i roddi ei llaw i Frenin Lloegr.
Cafodd Edward Seymour, yr hwn a bleidiai achos y Brenin, ei wneuthur yn Ardalydd Hertford, ac yn fuan wedi hyny yn Dduc Somerset; a chyda gorfoledd annhraethadwy efe a frysiodd i hawlio ei ddyweddi. Wedi ei chael, dygodd hi, a Duc a Duces Hamilton, ger bron ei chwaer, yn awr ar gael ei gwneuthur yn frenines Lloegr. Wylent oll yn mreichiau eu gilydd, wrth adgoffa ac adgofio y dygwyddiadau a'r ffawdiau gwylltion y daethent drwyddynt; ond yr oedd eu dagrau yn ddagrau gorfoledd, a chladdwyd yr holl anffodion yn fuan mewn ebargofiant.
Ar yr un dydd ag yr unwyd Harry yr Wythfed â'r brydweddol a'r rhinweddol Jane Seymour, gwnaed Mary hefyd y ddedwyddaf o fenywaid — gwnaed hithau mewn tawelwch a thangnefedd yn wraig i Edward Seymour.
Gwnaed Ducesau Hamilton a Somerset yn Ladies of Honour blaenaf y frenines newydd, ac ni welwyd tair creadur tecach ac anwylach erioed ar bwys eu gilydd.
Gan fod yn falch iawn o'r wobr yr oedd efe ei hun wedi ei henill, nid eiddigeddai y Brenin, er cymaint ei drachwant, ddim wrth ei gyfeillion; ac o'r ddau wr ereill, y mae yn anhawdd dweyd pa un oedd y mwyaf i eiddigeddu wrtho, am nad allai neb benderfynu pa un oedd i'w hedmygu, i'w gwerthfawrogi, ac i'w charu yn fwyaf o'r DDWY CHWAER.
“Cynddaredd dyn a'th foliana di, a gweddill cynddaredd a waherddi.”
(Diwedd).