Y ddwy chwaer: Ffeithiau hanesyddol - 1

Y Ddwy Chwaer
Golygwyd gan Cranogwen (Sarah Jane Rees)
Y Ddwy Chwaer - Y Frythones Cyfrol 1 Rhif 1, Ionawr 1879 - Ffeithiau Hanesyddol
Yn y flwyddyn 1536, yn ystod teyrnasiad yr anwadal a'r nwydlawn frenin, Harri yr Wythfed, pan nad oedd dyogelwch dynion, a meddianau ond drychfeddyliau gogoneddus yn ymddangos yn unig ar glogwyni breuddwydion y nos, neu yn hofran yn ngwaelodion cymoedd dychymygion y dydd, i broffwydi a beirdd, safai y bwthyn isel cyffredin a gwledig yr olwg arno, ar lan y môr ar ochr ddwyreiniol Kent. Yr oedd ei sefyllfa yn unig i'r eithaf; y môr eang o'i flaen, yn chwythu ei ewyn i fynu i'w ffenestri, a rhu y tonau oddidano, wrth ymosod ar y creigiau ysgythrog ac oesol, yn peri i ddaear a nefoedd ymddangos, y naill yn gwgi a'r llall yn crynu o arswyd. Yr oedd yr holl olygfa gan fynychaf yn peri braw a synedigaeth.
Yn eistedd ar y ddaer las o flaen y bwthyn, ac yn edrych allan yn awyddus a chraff tua'r môr, ar fonwes aflonydd yr hwn yr oedd pelydrau olaf yr haul yn awr yn disgyn yn lledorweddog, yr oedd dwy ddynes, gallwn eu galw yn ddwy foneddiges, yr hynaf oddeutu 21ain oed, yn ddynes ieuanc brydweddol iawn yr olwg, ei gwyneb yn brydferth a theg, ond yn bur llwyd, ac yn dwyn arno argraff o brudd-der diamheuol, Yr oedd ei phen yn gorphwys ar ei llaw, ei llygaid tyner a llawn yn llaith gan ddagrau, a'i gwallt yn disgyn yn gydynau annhrefnus oddidan ei het wellt. Llances anwyl yr olwg arni oedd y llall, prin yn bymtheg oed; ei gwyneb o'r bron fel gwyneb cerub, a'i gwên lawen, oleu, ysgafn-galon, yn ffurfio gwthgyferbyniad neillduol i ddifrifwch dwys ei chwaer.
“Mary,” meddai y flaenaf, “rwy'n ofni na ddaw Ernest yn ol heno: 'rwy'n methu yn deg a darganfod y bad ac y mae fy ysbryd yn ymollwng wrth feddwl treulio oriau meithion y nos hon eto, at y pedair o'r blaen, heb ei weled. O! Mary, y mae yn beth enbyd i fod yn rhwym wrth un y mae ei fywyd wedi ei fforffedu i'w wlad, pob cam iddo hyd lwybr llawn o beryglon, a'r bywyd y mae yn ei arwain yn ei wneuthur yn agored i warth sicr, ac o bosibl, i angau gwaradyddus. Mor annyoddefol yw meddwl fod fy anwyl, fy ngymhar Ernest, yr hwn unwaith a droai mewn llysoedd gwychion, yn nghwmni pendefigion arglwyddi, yn uwchaf o'r rhai uchel, yn cael ei edmygu gan bawb a'i gwelent, ei fod yn awr wedi ei ddarostwng mor isel fel ag i fod yn — forleidr, yn fradwr i'w frenin ac i'w wlad, a gwobr wedi ei chynyg am ei fywyd, a'r rhai unwaith a ymdorheulent yn ei ffafrau, ie, yn wir, a lyfent y llwch oddidan ei draed, yn awr fel cynifer o helgwn yn ei erlid eu goreu. Y mae ffawd hyd yn hyn wedi ei lwyddo yn ei anturiaethau, ond y mae gormod yn dyheu am ei ddinystr, ac yn sychedu am ei waed, iddo allu dianc ar eu cynllwynion lawer yn hwy. O'r anwyl! mor ddirboenus ydyw fod yn sydd yn cael ei garu mor angherddol yn cael ei amgylchynu gan y fath beryglon, ac i feddwl, bob tro y bydd yn troi i ffwrdd, y gall mai heno fydd yr olwg olaf arno.”
Erbyn hyn, yr oedd ei theimladau wedi ei llwyr orchfygu, a'i dagrau yn llifo fel dwfr gwlaw hyd ei gruddiau gwelw, tra y ceisiai Mary ei chwaer, trwy bob tynerwch y medrai ei arfer, leddfu ei gofid, a chwalu yr ofnau yr oedd ei chalon ieuanc ei hun yn cyfranogi yn helaeth o honynt.
“Cedwch, eich ysbryd i fynu, fy anwyl Kate,” meddai'r llances serchog, “fe ddaw Ernest yn ol eto, chwi gewch weled, ac yna ni a arferwn bob dylanwad a fyddo bosibl i gael ganddo roddi y gwaith hwn, y sydd mor annyoddefol o ddarostyngol a phoenus iddo ef ac i ninau, i fynu. Sychwch! eich llygaid, anwylaf Kate,” meddai gan ychwanegu, “oblegid gwelwch,” gan gyfeirio tuag at gilfach neillduol rhwng y creigiau, “dacw fad y boneddwr ieuanc sydd wedi talu ymweliad a ni yn ddiweddar. Peidiwch gadael iddo eich gweled yn wylo, o ran gallai ofyn yr achos o hyny, a gwyddoch nad allem egluro iddo.”
Mewn ufudd-dod i'w chwaer, ceisiod Kate ymdawelu, sychodd ei dagrau, a thaclodd ei hun ychydig ar gyfer ymddangosiad y ddyeithrddyn oedd yn awr wedi tirio o'r bad (yr hwn a gylymasai wrth delpyn o'r graig) ac yn dringo i fynu atynt, gan neidio fel ewig o ddant i ddant i'r ysgythredd. Yr oedd llygaid Mary yn ymbelydru o lawenydd plentynaidd fel y gwiliai ei symudiadau, ond yr oedd gwedd ei chwaer yn pruddhau ac yn dwyseiddio, ac yn amlygu baich o bryder yn gorwedd ar ei hysbryd.
Gan droi at ei chwaer, dywedai yn frysiog, “Mary,” waeth i mi gyfaddef, nid wyf fi yn hoffi ymddangosiad dyeithriaid yn y lle hwn, gall ddwyn gofid. Nid am fy mod yn ofni hwn, y sydd yn ymddangos ac wedi profi ei hun mor garedig ac anwyl, ond y mae hyd yn nod cysgod dyn yn y gymdogaeth hon, yn cyffroi ac yn dychrynu fy nghalon. Deuwch i'r tŷ, fe ddengys hyny nad ydym yn dewis ei roeswi.” A chan ddywedyd felly, hi gyfododd, ac a dynodd tuag at y glwyd wiail fechan ar gyfer y drws.
Gwelodd y gwr dyeithr hi yn ymsymud, prysurodd ei gamrau, ac yr oedd yn union ar eu pwys. Aeth Kate heibio iddo ac i'r ardd gyda moesymgrymiad isel, ond arosodd Mary wrth y glwyd. Ar y cyntaf, petrusai pa un a wnai ganlyn ei chwaer ai peidio, ond gan fod edrychiad siomedig a gwedd erfyngar y gwr dyeithr yn apelio mor gryf at ei thynerwch a'i chydymdeimlad, hi arosodd.
“Nis gallaf ddyoddef iddo gael ei glwyfo gan ymddygiad oeraidd fy chwaer,” meddai. “Ni wna rhyw dair mynyd o ymddyddan ag ef lawer o wahaniaeth, ac awgrymai iddo beidio dyfod mor aml.” Ond ymestynodd tair mynyd Mary i yn agos dair awr. Amlygodd ei dymuniad ar iddo beidio cymeryd y drafferth i ymweled a hwy felly mor aml, ond yr oedd yn rhy hawdd deall mai nid o helaethrwydd ei chalon y llefarai ei genau y geiriau hyny, a phrydnawn tranoeth, gwelid y bad bychan yn cael ei rwyfo i'r un gilfach a'r dyddiau o'r blaen, a Mary fel cynt yn anghofio holl neillduolion a pheryglon ei sefyllfa yn nghymdeithas swynorchfygol y dyeithrddyn boneddigaidd ac urddasol. Yna, pan ddelai yr hwyr, byddai y bad yn llithro ymaith yn lladradaidd heibio i drwyn y graig, a Mary ar ymyl y clogwyn uwchben yn ei wilio, ac yn chwyfio ei “Nos dawch ” garuaidd rhwyfwr llawen.
Dychwelai oddiyno i'w chartref bychan ac i'w gwely, ac ehedai ei mheddwl yn mhell i'r dyfodol hyd faesydd meillionog breuddwydion teg. Yn ofer y cymhellai Kate arni ystyried perygl y gyfeillach hon. Yr oedd yr ymgydnabyddiaeth wedi dechreu mewn amgylchiad a roddasai y chwiorydd, Kate yn arbenig, mewn dyled drom i'r gwr dyeithr, yr hyn hefyd a ddygai Mary bob amser yn rheswm cryf, dybiai hi, dros beidio ymddangos ac ymddwyn yn angharedig.
Yr oedd y boneddwr dyeithr wedi achub bywyd anwyl ac unig blentyn Kate, baban blwydd a haner oed, rhag dyfrllyd fedd, pan yn anffodus, ryw ddiwrnod, y cwympodd dros ymyl y graig i'r môr. Yr oedd y gwr ieuanc yn rhwyfo o gwmpas yn ei fad, pan y tynwyd ei sylw gan ysgrechiadau torcalonus y fam, a gallodd dynu i'r fan yn ddigon buan i achub y plentyn oedd ar soddi. Daeth i'r lan â'r trysor gwerthfawr yn ei freichiau, a'r cyntaf i'w gyfarfod, wedi sangu o hono ar y traeth, ac i dywallt ei bendithion ar ei ben, oedd Mary. Safai yno ger ei fron, yn ddarlun o brydferthwch, ei gwallt gwineu godidog yn nofio yn yr awel yn gydynau cyfoethog oddiamgylch ei gwddf tlws, a gwrid tyner ei gwyneb teg wedi ymgodi i'w lanw uwchaf ar flaen ystorm y pryder a'r dychryn a ddaethai drosti. Gan dybied mai rhyw bysgotwr a ddaethai mor amserol i achub y trysor colledig, a chan fod y fam, o ddwylaw yr hon y llithrodd dros y dibyn, wedi llewygu gan ddychryn, rhuthrodd Mary yn mlaen i'w dderbyn oddiwrtho. Ond pan welodd o'i blaen ddyn dyeithr, tal, golygus, boneddigaidd, yn nghyflawnder nerth and harddwch dynol, rhuthrodd ton o wrid tanbeidiol dros ei gwyneb teg, ac o'r bron na chiliodd yn ei hol. Cyflwynodd eu cymwynaswr hael y bychan diniwed iddi gyda gwen swynol, yr hon ar unwaith a dreiddiodd i ddyfnderoedd calon y ferch bur.
Yr oedd Edward Seymour (canys felly yr oedd ei enw) wedi ei ddwyn i fynu yn nghanol prydferthion o waed a bonedd; yr oedd wedi arfer byw yn mhlith pendefigion ac arglwyddesau, a throi mewn llysoedd, ond erioed ni welsai greadur mor deg, mor bur ac anwyl a'r un yn y wisg wledig a chyffredin yn awr o'i flaen; yr oedd ei hedrychiad gwylaidd a gochelgar, a'r argraff o ddiniweidrwydd pur ar ei gwyneb, yn ffurfio gwrthgyferbyniad nodedig i eofndra neu fursendod ereill y buasai efe arferol a hwy, fel yr oedd y darlun tlws yn awr o'i flaen, iddo ef mor newydd ag ydoedd ddymunol. Hwn oedd cydgyfarfyddiad cyntaf Mary a'r dyeithrddyn.
Pan ddarganfyddodd y boneddwr fod y meddwl y daethai o hyd iddo fel hyn mor ddamweiniol, lawn mor swynol a'r corff, felly yn breswylydd teilwng i'r palas gwych, synwyd ef yn ddirfawr. Nid llances gyffredin fodd yn y byd oedd yr un yn y wisg wledig, a'r bwthyn isel ar lan y mor, ond boneddiges berffeithiedig, moes yr hon oedd wedi ei ffurfio yn y gymdeithas uwchaf a phuraf, a'i grasau o ymddygiad wedi eu planu gan law gelfydd, ond yr hyn a'i swynai ef yn hollol orchfygol ydoedd, fod y cwbl hyn dan orchudd cyflawn y gwyleidd-dra a'r lledneisrwydd benywaidd mwyaf swynol.
Yr oedd dyddiau yn myned heibio, ac Edward yn ymwelydd cyson a'r bwthyn unig; yr oedd castell ei dad, Syr John Seymour, o fewn rhyw ddwy filldir i'r lle. Yr oedd yn amlwg iddo fod rhyw ddirgelwch yn aros uwchben haniad a sefyllfa bresenol y chwiorydd hyn, ond yr oedd yn amlwg eu bod yn dymuno cadw eu cyfrinach iddynt eu hunain, ac yr oedd yntau, gan hyny, yn ymfoddloni ar fwynhau y mynydau dedwydd yn eu cymdeithas, heb geisio gwybod yr hyn a aethai heibio, na threiddio i'r hyn a ddeuai.
Yn hwyr un diwrnod, ryw gymaint o amser ar ol ymadawiad Edward, pan oedd yr awyrgylch yn dywyll a llaith, a'r ffurfafen yn gymylog a bygythiol, gellid gweled llestr bychan chwimwth, carpiog yr olwg arno yr un pryd, yn llithro yn mlaen gyda'r lan, yn agos iawn i'r graig, oddiwrth yr hon, gan mor rhuddgoch a thywyll ei hwyliau a'i raffau, nis gellid ond yn brin ei adnabod. Nesäai yn lladradaidd, nes o'r diwedd ddyfod yn mlaen i'r gilfach y soniwyd am dani, yna taflwyd angor yn ddystaw, rhoddwyd cwch bychan allan, yr hwn yn union a gyfeiriwyd tua'r lan. Yr oedd Kate yn gwylio yr holl symudiadau â llygad pryderus, a chyn pen mynyd o'r bron wedi darganfod pwy ydoedd yno, yr oedd ar y traeth ac yn mreichiau ei gwr.
“Fy anwylaf Ernest,” meddai, “mor angerddol o bryderus yr wyf wedi dysgwyl am danoch. Nid oes genych ddychmyg mor druenus wyf wedi bod yn ystod eich absenoldeb; buoch yn hwy y tro hwn nag erioed.”
“Fy anwyl Kate,” meddai ei gwr, “rhaid i chwi beidio rhoddi lle i ofnau gweiniaid a phlentynaidd. Yr wyf wedi gwneyd taith feiddgar a rhamantus y tro hwn, ac os gwena ffawd arnaf heno, ni a ddygwn i dir lwyth mor werthfawr ag un a groesodd y cyfyngfor (straits) erioed.”
“Brysiwch, fy ngwyr,” meddai, gan droi at y crew, “gwnewch bobpeth yn barod, a chyfarfyddaf â chwi yn mhen awr wrth Ogof y Cawr (Giant's Cave), a phan fyddo pobpeth wedi ei orphen, allan â ni drachefn i'r môr, gyda'r un lwc, ni a obeithiwn, ag a'n dygodd ni yma.”
Ocheneidiai Kate wrth feddwl am yr enyd fer a roddid iddi i fwynhau cymdeithas ei phriod anwyl, ei hanwylaf Ernest oedd iddi yn ddymuniad ei llygad — yn bobpeth yn y byd. Ni wnai, pa fodd bynag, aflonyddu ar fwynhad y mynydau gwerthfawr hyny drwy ollwng ei gofid allan, Ceisiai ei goreu i ymddangos yn ddedwydd.
“Edrychwch ar ein bachgen tlws,” meddai, “mor felus yw ei hun. Onid yw yn alarus na chewch ei glywed yn galw ar ei dad. Yr wyf wedi dysgu llawer o eiriau iddo er pan fuoch gartref o'r blaen. O! Ernest, wyddoch chwi, bum bron a cholli yr angel bychan, buaswn wedi ei golli oni buasai am ryw wr dyeithr a ddanfonodd Rhagluniaeth i'w achub i mi, yr oedd yn safn dyfrllyd fedd! O'r anwyl.”
Yna adroddodd yr holl ystori; dywedodd yr adnabyddiaeth a gawsant felly ar Edward Seymour, ei ymweliadau mynych â hwy er hyny, a hoffder ymddangosiadol Mary ac yntau o'u gilydd, a'r holl ddygwyddiadau bychain a gymerasant le i dori ar unffurfiaeth eu bywyd unig er ei ymadawiad.
Ymgasglodd cwmwl ar ael Ernest wrth iddo glywed am ymweliadau Edward Seymour.
“Gall fod yn hollol anrhydeddus,” meddai, “ond y mae y rhai hyn yn amseroedd enbyd — yn amseroedd pan y mae esiampl cylchoedd uchel yn llygru moesau pobl ieuainc. Dylai Mary fod yn ochelgar iawn i ffurfio cydnabyddiaeth agos â gwr hollol dyeithr fel hwn; a chwithau, fy anwylyd, dylech feddwl wrth ganiatau i'w ymweliadau barhau, y gellwch felly agor ffordd i'm dwyn i i'r ddalfa, ac hwyrach i ddinystr anamserol. Cydymddygwch â'r unigrwydd a'r ymddidoliad yma, fy rhai anwyl, am ychydig eto. Yr wyf wedi hollol flino ar y bywd diraddiol ac enbydus hwn, ac wedi penderfynu mai y wibdaith nesaf a fydd fy olaf. Yr ydwyf wedi casglu digon o gyfoeth i'n galluogi i fyw mewn llawnder mewn rhyw wlad arall. Ni ymadawn â'r wlad hon, y sydd yn garwch gormes, a gweithredoedd o anghyfiawnder a barbareiddiwch, ac mewn rhyw gongl heddychol a thawel o'r ddaear, ni fyddwn fyw yn foddlawn yn nghymdeithas ein gilydd, gan ymddedwyddu hefyd yn ein bachgen tlws, bywyd teilwng yr hwn, mi obeithiaf, a wna iawn i ryw fesur am eiddo ei dad yn y presenol.
“Yr ydwyf yn hollol foddlawn, anwyl Ernest,” meddai Kate, “i ganlyn eich tynged chwi i unrhyw ysmotyn at wyneb y ddaear. O! na fyddai ffawd yn drugarog, ac na roddid i chwi ddychweliad buan a llwyddianus. O! gan y Nefoedd, nad hwn fyddai y tro olaf i chwi fyned i ffwrdd. Ai ni ellwch, anwyl Ernest ein cymeryd ni gyda chwi yn awr, a rhoddi i fynu y meddwl am y trip olaf yma? Nid wyf yn gwybod paham, ond y mae fy nghalon i yn proffwydo drwg, ac yn fy ngwneuthur yn hynod o anesmwyth wrth feddwl ymadael â chwi y tro hwn.”
Chwarddodd Ernest ei hofnau i ffwrdd, ac ymdrechai ei chysuro. Yr oedd ei ymrwymiadau yr ochr arall i'r môr yn gyfryw nad oedd bosibl iddo ymddwyn yn wahanol i fel yr oedd wedi cynllunion. Gan ddymuno arni gadw ei hysbryd i fynu, a'i chofleidio drachefn a thrachefn, efe o'r diwedd a ymryddhaodd o'i gafaelion, a chan gymeryd ei faban bychan hoff i fynu o'i gadair ac o'i gwsg, efe a argraffodd gusan cynhes ar ei foch. Disgynodd deigryn poeth ar ei rudd fechan, ac i guddio llawn o deimlad nas gallai mwyach ei orchymyn yn ol, rhuthrodd Ernest allan i'r nos ac i'r tywyllwch.
Cyfeiriodd ei gamrau tua Ogof y Cawr, yr ymguddfa yr addawsai gyfarfod ei ddynion ynddi. Cwmni o gymeriadau “disprad ” (desperate) oedd y rhai hyn, hollol ddiofal o fywyd a chymeriad. Pwy a dybiai mai yr un oedd yr hwn fynydau yn ol a blygai gyda thynerwch tadol uwchben ei faban tlws, ac a wasgai ei wraig dyner yn garuaidd i'w fonwes, ag y sydd yn awr gyda llais taranllyd, a symudiad eofn a phenderfynol, yn arwain y griw fileinig hyn yn eu galwedigaeth anghyfiawn a drygionus — creaduriaid nad ydynt yn gofalu am neb, nac yn ofni neb na dim ar wyneb y ddaear, ond y neb y sydd yn awr yn eu gorchymyn gyda llaw gref yn ol ac yn mlaen wrth ei ewyllys.
Erbyn hyn, yr oedd y cwbl yn gyffro a therfysg. Mewn ychydig iawn o amser yr oedd y llwyth i gyd wedi ei ddwyn i dir, y dwylaw eto ar fwrdd yr helfad, yr angor wedi chodi, a hwythau wedi llithro yn ddystaw allan i'r bay. Wedi rhoddi pob modfedd o gynfas i fynu, yr oeddynt yn fuan eto yn aredig y dyfroedd dyfnion allan yn mhell, a phen y llestr yn cyfeirio at lenydd La Belle, France.
Er gwaethaf y tywyllwch, gellid gweled napcyn gwyn yn chwifio ar fwrdd y bad. Dyrchafodd Kate waedd o gyni, a chan syrthio ar ei gliniau, offrymodd weddi daer at y Duw Hollalluog, ar iddo wylio dros ac amddiffyn ei gar, a'i ddwyn yn ol iddi yn ddyogel o'r peryglon lawer yr oedd yn awr eto yn rhuthro allan iddynt. Parhaodd i syllu ar y dyfroedd tywyll, tra y tybiai fod cysgod y cwch heb lwyr ddiflanu, yna yn bryderus a blin, trodd i'w thŷ ac i'w gorphwysfa, nid i gysgu yn wir, yr oedd ei chalon yn rhy glaf-gysgu, ond i anadlu i'r nef ocheneidiau a gweddïau cyson am ddychweliad buan a sicr ei hanwyl wr. — (I'w barhau.)

Y Ddwy Chwaer - Y Frythones Cyfrol 1 Rhif 2, Chwefror 1879 - Ffeithiau Hanesyddol
Mewn castell godidog, ddwy filldir oddiwrth y môr, yn cael ei amgylchu gan barciau eang, gerddi, a'r holl ddymunoldeb a'r gwelliantau y medr celfyddyd eu hychwanegu at natur, y mae yr olygfa yn ymagor yn awr. Yn ymrodio o gwmpas hyd y maesydd teg un diwrnod, yn ngwisgoedd neillduol ac ardderchog y dydd, a ddynodent, yn llawer mwy nag y gwna gwisgoedd y dyddiau hyn, y gwahaniaeth rhwng bonedd a gwreng, gellid gweled dau bendefig ieuanc, a'r ymgom rhyngddynt yn ymddangos o ddyddordeb arbenig i'r ddau fel eu gilydd. Edward Seymour, eisoes o flaen ein darllenwyr fel yr ymwelydd cyson â'r bwthyn ar ben y graig, ydoedd un, Arglwydd St. Vincent y gelwid y llall, pendefig a gydnabyddid fel un o'r rhai harddaf yn gystal a mwyaf uchelfrydig yn holl amgylchoedd y llys.
“Seymour,” meddai'r Iarll, “yr wyf yn dysgwyl i chwi fy llongyfarch ar ran fy ffawd ryfeddol dda. Yr wyf y creadur mwyaf lwcus drwy holl swydd Kent, ac yr wyf yn awyddus i fynegu i chwi, y sydd yn proffesu cyfeillgarwch â mi, achos fy llawenydd.”
“Y mae Arglwydd St. Vincent mewn tymher hynod o foddus,” meddai Seymour, gan chwerthin. “Da chwi, peidiwch a'm cadw yn hir mewn pryder; gadewch i mi ar unwaith gael y wybodaeth a rydd i mi o'r digrifwch.”
“Yr wyf mor llawen, prin y gwn yn mha le i ddechreu,” meddai'r Iarll, “ond rhaid i mi yn gyntaf adrodd i chwi yn fyr rai o'r anturiaethau yr wyf wedi eu gwneuthur yn ystod fy oes fer, ond llawn o ddygwyddiadau. Gwyddoch yr ystyrir fi yn gyffredin yn ddyn ieuanc golygus a thanbaid, da yr olwg, a diguro o benderfyniad; dywed y boneddigesau o leiaf fy mod felly, ac y mae genyf achos i gredu y dywedir hyn yn wir. Gallaf ymffrostio mewn llawer o lwyddiant yn rhinwedd ac o herwydd yr ansoddau hyn. Wrthych chwi, Seymour, yr wyf yn cyfaddef, mai un o rymusderau yn gystal ag un o wendidau fy mywyd i a fu ceisio cael fy nghydnabod yn edmygol ac yn addolgar gan y rhyw deg — cael edrych i fyny ataf, fy anrhydeddu a'm hystyried yn gyfryw ag y byddai yn urddas cael sylw ganddo, ac yn fraint bendefigaidd cael cynyg ar fy llaw. Hyn a fu un o amcanion fy mywyd, ac yr oedwwn yn ei gyrhaedd bron yn ddifeth. Anturiais lawer yn y cyfeiriad hwn, a phob amser gyda llwyddiant godidog, llawn ddigon i foddhau holl oferedd fy meddwl. Pa fodd bynag, yr wyf ar fedr cyfaddef i chwi, i mi ar un achlysur gael fy ngorchfygu yn hollol, a hyny pan yr oedd llwyddo yn fwy pwysig yn fy ngolwg nag ar unrhyw achlysur arall ar hyd fy oes; ac y mae chwerwedd y siomedigaeth hono yn suro fy mywyd er hyny hyd y pryd hwn.
“Oddeutu tair blynedd yn ol, yr oedd gan ein hardderchog Frenin Harry genadwri o bwys i'w danfon i Kimbleton, lle y trigai Catherine ei wraig, a'i frenines flaenorol. Cefais i fy newis i fod yn un o'r negesuwyr, mewn undeb ag Ernest, Duc Hamilton, oedd y pryd hwnw mewn ffafr uchel gerbron ei Fawrhydi. Yr oeddym ill dau yn mhob ystyr yn gydymgeiswyr, ac nid ychydig oedd y dyfalu pa un o honom ydoedd yn fwyaf tebyg i gyrhaedd pinacl uchaf ffawd. Cychwynasom ar ein neges a gosgordd gref o farchogion ac ysweiniaid yn ein canlyn; ac ar y daith wrth glustfeinio yn gyfrwys, dygwyddais i glywed siarad rhwng y cwmni, ag a gynhyrfodd holl falchder ac oferedd fy nghalon. Yr oedd taeru lawer wedi bod yn y llys gan y Brenin Harry ac ereill, ac ar ran Duc Hamilton a minau, megys pa un o honom oedd y galluocaf, y cyflymaf, y cyfrwysaf, y gwrolaf, ac felly yn y blaen, a pha un a edmygid yn fwyaf yn y llys a'r tuallan iddo. Aethpwyd mor bell a gwystlo cryn lawer y naill ochr a'r llall, a dyfeisiodd y brenin gynllun cyfrwys i benderfynu y cwestiwn, yn hwn hefyd y gobeithiai am lawer o ddifyrwch wrth wylio ei ymddadblygiad. Yr oedd si ar led fod yn llys y Frenines Waddolog ferch ieuanc o degwch bron anghymarol, merch-fedydd i'r frenines, ac mewn ffafr fawr ganddi, o'r enw Kate de Montford. Fel y mill a flodeua allan o olwg pawb, yr oedd y blodeuyn hwn o degwch ac anwyldeb wedi ei dwyn i fynu yn y cysgod, dan len, ac nid oedd un llygad drwg na gwamal, o gywreinrwydd nac edmygedd, wedi disgyn arni eto, i aflonyddu ar ymddadblygiad ei godidawgrwydd. Yr oedd wedi bod yn brif ddifyrwch yn frenines anffodus, lle yr hon ar yr orsedd a fwynheid yn awr, gan ei chydymgeisyddes swynol Anne Boleyn, i wylio ei thegwch cynyddol, ac i wrteithio ei mheddwl pur.
“Yr oedd Kate de Montford yn awr yn ddeunaw oed, a'r Brenin Harry wedi clywed o hono am ei phrydferthwch godidog, a ddyfeisiodd y cynllun o'n cychwyn ni ill dau ar yr un helfa, a thrwy roddi i ni yr un cyfleusderau i wneuthur prawf teg pa un o honom a enillai fwyaf o ffafr yn ngolwg y bendefiges ieuanc. Bwriad, gan hyny, ac nid dygwyddiad, fel y oeddym ni yn tybied, a'n gwnaeth yn gymdeithion ar y neges diplomyddol yma, ac anaml debygem y rhedodd teimlad partïol yn uwch nag y gwnaeth o berthynas i ganlyniadau tebygol yr hynt hon.
“Cyrhaeddasom lys y frenines ysgaredig, a thra yr oedd Hamilton yn hollol anhysbys o'r trysor mewn golwg, yr oedd ffawd wedi ei ddadguddio i mi, ac yr oeddwn a'm llygad arno. Nid oedd y son oedd ar led am degwch y ferch ieuanc yn unrhyw ormodiaeth. Ni welais a'm llygaid erioed y fath gynllun perffaith o degwch, urddas, a lledneisrwydd; digon yw dywedyd i'r olwg gyntaf arni gaethiwo fy holl feddwl ac enill fy holl fryd, ac fel yr aeth pobpeth a enillaswn o'r blaen, neu y gallwn ei enill eto, yn ddim yn fy ngolwg, wrth a fuasai meddianu y trysor hwn, penderfynais y mynwn ei feddianu, penderfynais yn orphwyllog, gan nad faint fyddai y draul, gan nad pa aberth y byddai yn rhaid ei wneyd, mai fy eiddo i a fyddai Kate de Montford. Mor ddirfawr yr oedd fy holl dymher wedi ei chynhyrfu.
“Dechreuais ar unwaith, arferais bob dyfais a phob hud; astudiais, ymegniais, ac ymorchestais, ond y tro hwn i gyd yn ofer; cefais y siomedigaeth annyoddefol o weled Hamilton yn cael y goreu arnaf, ac yn derbyn y gwenau y llafuriwn i am danynt mor angerddol. Ymchwyddai fy monwes o ddigofaint wrth ei weled fel hyn yn enill ffafr y ferch a'r fam, oblegid yr oedd y frenines hefyd yn dangos partiaeth iddo, ac yn ymddangos yn ei hoffi. Melldithiwn ef am ddwyn y trysor megys o'm llaw, ac hyd yn nod yn awr yr wyf yn ei felldithio o ddyfnderoedd fy ysbryd.
“O herwydd nad ydoedd yn cael ei gydnabod a'i dderbyn, cynyddai fy edmygedd o'r ferch ieuanc o'r bron i gynddaredd; teimlwn fy hun yn ymwallgofi, ac yn llosgi o awydd ymddial. Un prydnawn, wrth ymlwybro o honof oddiamgylch i'r palas, cyfarfyddais â gwrthrych fy holl feddyliau yn ymrodio, hithau wrthi ei hun, ac yn hollol analluog i lywodraethu fy nheimlad ynfyd, ymostyngais fy ngliniau o'i blaen, a chymhellais hi i wrandaw arnaf yn dadgan fy serch. Dychrynwyd hi raddau gan yn ymdrech annaturiol; nid oedd yn ei ddeall, a cheisiod fy osgoi, a myned ymaith, ond wrth i mi ddal gafael gref yn ei llaw, ac ymhyfhau i ddweyd fod yn rhaid iddi wrandaw arnaf, atebodd yn llednais, ac eto yn hollol benderfynol, fod yn ddrwg ganddi fod yn achos cymaint o boen, ond nad oedd yn ei gallu ddychwelyd y caredigrwydd, o herwydd fod ei chalon eisoes yn eiddo un arall.
“Yr wyf yn adwaen,” meddwn, gan neidio ar fy nhraed yn debycach mi wn i deigr nag i ddyn yn ceisio gwneuthur cariad — “yr wyf yn adwaen y dyn sydd yn beiddio rhuthro rhyngwf a'm dedwyddwch, a chaiff y cleddyf hwn yfed gwaed ei galon.”
“Newidiai Kate ei lliw, ac ymddangosai yn gyffrous iawn wrth swn fy mygythion, ond ymdrechai guddio ei theimlad, a chyda gwen grynedig dywedodd, “Yn wir, fy Arglwydd, yr ydych yn rhoddi i mi ormod o gydnabyddiaeth, gellwch fod yn sicr fy mod yn teimlo yn ddiolchgar, ond dychwelyd y caredigrwydd yn ei natur ei hun nis gallaf — y mae fy addunedau wedi eu gwneuthur i arall.”
“Rhuthrodd ton o wrid dwfn i'w gwyneb teg wrth iddi ddywedyd hyn, a theimlwn inau gywilydd, ond nis gallwn roddi i fynu. Yr oedd golwg ar y fath degwch pur a diymhongar yn fy ngwallgofi. Dynesais ati, ac er ei goreu i'm hysgoi, cymerais hi yn fy mreichiau, a dywedais er gwaethaf ffawd a'r holl elfenau, y cai fod ryw ddiwrnod yn eiddo i mi. Tynodd ei hun o'm gafaelion, ac ymddangosai ei monwes yn ymchwyddo o ddigofaint cyfiawn at fy ymddygiad eofn ac anwrol. Rhoddidd waedd o ddychryn, a chyd hyny, clywwn droediad ysgafn a hoew y tu ol i ni, ac ar unwaith, a'm gwyneb yn cyneu o lid, cefais fy hun dan ddau lygaid tanllyd Hamilton.”
“Y llwfryn gwael,” meddai, “a feiddiwch chwi anmharchu boneddiges ddiamddiffyn? Dadweiniwch, a pharotowch i ateb am eich hyfdra anfaddeuol.”
“Gan ddadweinio ei gleddyf, efe a roddedd ei hun mewn agwedd o hunan-ddiffyniad, a minau yn hollol chwanog i'r ernest, a symudais yn mlaen tuag ato, gan lawn fwriadu tywallt ei holl waed.
“Am rai eiliadau, safasom yn hollol lonydd, heb wneuthur ychwaneg na hylldremu y naill yn ngwyneb y llall, a'n llygaid ein dau yn tanbelenu o'r digofaint mwyaf angeuol. Yn mhen rhai mynydau, yr oeddym mewn ymdrech ffyrnig, y naill a'r llall ar ei oreu o ran medr a hoewder, ac nid ymddangosai yr oruchafiaeth yn pwyso i unrhyw ochr am gryn amser. Parodd llefau Kate ychydig o rwystr i hunan-feddiant Hamilton unwaith, ac wedi ei daflu felly oddiar y wyliadwriaeth, medrais ei gyrhaedd â blaen fy nghleddyf yn ei ysgwydd chwith, ond wedi ymffyrnigo yn fwy herwydd hyn, efe a wasgodd arnaf yn enbyd o hyny allan, a thrwy symudiad hynod o gelfydd a hoew, efe a ddirdroiodd y cleddyf o'm llaw, ac a'i taflodd gan chwyrnellu i'r awyr. Erbyn hyn yr oeddem wedi ein hamgylchynu gan gwmni lluosog o'r palas, yn cael en blaenori gan neb llai na'r Frenines Catherine ei hun, yr hon wedi clywed llefau ei mherch fabwysiedig a brysurasai i'r lle.
“Rhag cywilydd, fy Arglwyddi,” meddai; “a feiddiwch chwi aflonyddu ar heddwch a thawelwch ein cartref â'ch cwerylon a'ch cynhenau personol a gwael eich hunain; a hyny fel hyn a fewn clyw o'r palas? Beth! Arglwydd St. Vincent, yr oeddym wedi clywed eich bod chwi yn gynllun o urddas a boneddigeiddrwydd ymddygiad; ond y mae y dull yr ydych yn dal eich cymeriad yn fynu yn ymddangos i mi yn rhyfedd iawn. A chwithau, fy Arglwydd Dduc,” meddai, gan droi at Hamilton, “rhy brin yr ydych yn teilyngu y ffafr yr ydy, wedi eich gwneuthur yn wrthddrych o honi, os ydych yn caniatau i eiddigedd segur a chwerylon gwael fel hyn i ymhyru â'ch dedwyddwch. Rhoddwch eich cleddyfau heibio, foneddigion, ac na adewch i'r fath ffolineb eich diraddio byth drachefn. Ernest, rhoddwch eich braich i fy merch fedydd; gwelwch hi, y mae wedi ei dychrynu o'r bron i farwolaeth, ac arweiniwch hi i'r palas; mi ddeuwn ninau i'ch canlyn gyfag Arglwydd St. Vincent.” — (I'w barhau.)

Y Ddwy Chwaer - Y Frythones Cyfrol 1 Rhif 3, Mawrth 1879 - Ffeithiau Hanesyddol
“Bu raid i ni felly,” ychwanegai Arglwydd St. Vincent, “enhuddo ein digofaint am y pryd hwnw, a dychwelyd i'r palas, ond rhy brin y medrwn i guddio y tân oedd yn cyneu y tufewn i mi. Gan gymeryd arnaf wneuthur ymddiheuriad gostyngedig i'r frenines, am y cyffro yr oeddwn wedi ei achosi, erfynais arni yn rasol ganiatau i mi ymneillduo am ychydig, fel y gallwn i ryw fesur adfeddianu fy hun. Rhoddodd ei chydsyniad ar unwaith; prysurais inau o'r golwg, a dyfeisiau enbyd yn gwau trwy fy ymenydd. Penderfynais ddychwelyd ar unwaith i Lundain, er chwilio allan ryw ddyfais i ddwyn pen Hamilton i lawr, ac felly enill Kate yn eiddo i mi fy hun. Heb wneuthur ond nesaf i ddim ymbarotoad, prysurais i ymadael; a'r dydd canlynol, yr oeddwn gerbron y brenin Harry. Dangosais i'w Fawrhydi i mi gael ffafr arbenig yn ngolwg y bendefiges deg, a'i bod yn hollol barod i ddyfod yn wraig i mi; ond fod y frenines Catherine, yn herwydd rhywbeth neu gilydd, yn ffafrio Hamilton yn fwy, ac felly wedi cymhell a denu ei mherch fedydd i roddi ei haddewid iddo ef yn hytrach. Dangosais i'w Fawrhydi mai er mwyn ei flino ef y gwnaeth y Frenines Waddolog hyn, o herwydd tybied o honi fy mod i yn fwyaf yn ffafr y brenin. I gynhyrfu ei gywreinrwydd a'i ddrwg-dymher yn fwy, dywedais mai un o amodau pendant y briodas a fyddai, nad oedd y Duc ar unrhyw bryd, nac ar unrhyw gyfrif i ganiatau i'w wraig ymddangos yn y llys, nac i gael ei gweled ar unrhyw achlysur gan y brenin Harry. Dywedais fod teimlad y frenines o eiddigedd yn gyfryw, er ei bod hi ei hun wedi ei diorseddu yn serchiadau y brenin gan Ann Boleyn, nas gallai feddwl caniatau i'w lygaid ddisgyn ar y fath degwch ag eiddo Kate. Cafodd fy awgrymiadau dichellgar yr effaith a ddymunwn. Cymerodd tymher nwydwyllt Harry dân ar unwaith; gan ruo o gynddaredd, efe a dyngodd y cawn cyn pen yr wythnos feddiant y trysor eiddigus, y cai y seremoni ei chyflawnu yn Llundain, ac y gwnai efe ei hun weinyddu fel noddwr a thad y briodasferch.
“A gwylient hwy rhag ceisio rhwystro ein hamcan ” meddai; “cant weled y mynwn fod yn drechaf yn ein brenhiniaeth ein hunain.”
Yr un prydnawn, mewn ysbryd uchel gan lwyddiant fy anturiaeth gyda'r brenin, yr oeddwn eto ar fy nhaith i swydd Huntingdon, a chenyf lythyrau oddiwrth ei Fawrhydi yn fy awdurdodi i orchymyn llaw Kate de Montford; a'r hyn oedd i mi yn fwy fyth o fwynhad, yr oedd etifeddiaethau Ernest, Duc Hamilton, i gael eu hatafaelu, ac yntau ei hun, os y gwnai yn uniongyrchol neu anuniongyrchol wrthwynebu y gorchymyn breninol o berthynas i'r bendefiges ieuanc, i gael ei gyhuddo o deyrnfradwriaeth.
Wedi fy nhra-dyrchafu gan y gobaith o gael pen fy nghydymgeisydd balch i lawr, cyrhaeddais Kimbleton, ac wedi disgyn oddiar fy march, heb ond yn brin ganiatau i mi fy hun amser i newid fy ngwisg, prysurais i ymddangos ger bron y frenines Catherine.
Yr oedd oddeutu wyth o'r gloch yn yr hwyr, a hysbyswyd fi fod ei Mawrhydi breninol mewn gwasanaeth yn y capel. Ni pharodd y newydd hwn i mi lawer o syndod, gan y gwyddwn yn dda am ei harferion manwl hi o ddefosiwn crefyddol. Penderfynais, pa fodd bynag, i fynu ei gweled, ac felly, mi gyfeiriais fy nghamrau yn uniongyrchol tua'r Eglwys; aethum i fewn, a gadawaf i chwi ddyfalu fy nheimladau yn ngwyneb yr olygfa a ymagorodd yno ger fy mron.