Nedw - 5

Total number of words is 5424
Total number of unique words is 1317
49.3 of words are in the 2000 most common words
68.3 of words are in the 5000 most common words
76.1 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
yma, a bodlonodd ar ateb y rhan gynta’n unig.
“Mynd i nôl glo ar y tân oeddwn i,” medde hi, ac allan â hi.
Ac allan y bu hi am hydoedd a hydoedd, nes ein bod ni wedi mynd reit
bryderus am ei diogelwch hi, a’n stymogie ni hefyd braidd yn anesmwyth
erbyn hyn.
Eis allan i gymowta tipyn, o achos fum i rioed yma o’r blaen, ac mi
glywn siarad. Modryb Elin oedd yn deyd wrth wraig y drws nesa, “Mae’n
siwr eu bod nhw wedi hel eu hunen yma i dê, ond dydwi ddim am gynnyg tê
iddyn nhw, o achos ’does gen i ddim dyled i fachgen Edward Roberts ene.
Tase William ei hun yma mi fase’n beth arall.”
Syrthiodd fy ngwep i’n syth, o achos fi ydi y mab Edward Roberts dan
sylw wyddoch. Eis yn ol at ddrws y tŷ, a chodes fy mys ar Wmffre. Roedd
William ar y pryd yn edrych ar y llunie ar y wal. Pan ddeydes i ’r stori
wrth Wmffre,—“Wel, ta, ta, modryb Elin,” medde fo rhyngddo a fo ei hun.
Ac i ffwrdd â ni tuag adre’n ddiseremoni.
Wedi croesi cae neu ddau, mi welem lo modryb Elin yn pori’n dawel ar
ganol y weirglodd.
“Llo blwydd,” medde Wmffre. “Llo deunaw mis,” medde finne.
“Dim ods,” medde fo. “Ydi’r creaduried isddynol yn ddiymhongar tybed?”
[Illustration: “DROS EI BEN A’I GLUSTIE YR AETH O I MEWN.”]
Gair mawr John Jones y Gwŷdd yn yr Ysgol Sul ydi “creaduried is-ddynol.”
Fo ydi’n hathraw ni, ac y mae o’n sôn fyth a hefyd amdanyn nhw. Fel
enghreifftie mi ddaw ag asen Balaam, y llo pasgedig, y mul bach fu’n
cario Iesu Grist, a’r pethe hynny yn y gynfas honno a fwytaodd Pedr.
Felly, mi welwch mai mulod, lloue, gwningod, a phethe felly ydi
creaduried is-ddynol.
“Gad inni drïo,” medde fi, “os ydio’n ddiymhongar, actio fel llo neiff
o. Does dim achos iddo beidio â bod,—fu o rioed mewn coleg. Dos di ar
ei gefn o, mi dywysa inne, ac mi gei weld na symuda fodfedd.”
“O’r gore,” medde Wmffre, a neid ar ei gefn.
“Wb!” medde’r llo, ac i ffwrdd fel mellten. Ches i ddim ond rhuthro i’w
gynffon, na baswn i wedi ngadael ar ol. Dene lle roeddem ni’n rybedio
mynd,—Wmffre ar gefn y llo yn gafael yn dỳn yn ei flew, a minne’n ei
gynffon. Ac Wmffre’n gweiddi,—“Twy-llw-llw-wr y-di-i-o-o-o. Nid
llo-o-o-o ond ce-e-ce-ff-yl ra-a-as.” Fedre fo ddim siarad yn naturiol,
oherwydd bympiade’r rhedeg, a rhwng y bympiade yr oedd o’n cael ei eirie
allan. Peder gwaith rownd y weirglodd yr aethom ni, yna trwy adwy i gae
arall, ac i lawr fel mêl trên tua’r afon, trwy’r afon ac i lawr y
dolydd, ac Wmffre ’n deyd ei stori wrtha i bob yn dipyn fel y caniatai’r
bympio. Yng ngwaelod y dolydd y mae llyn o fwd, a thua hwnnw y
cyfeiriodd y llo. Mi gredes mai yno y basem ni ein tri. Ond pan o fewn
rhyw chwe modfedd, mwy neu lai, i’r llyn, stopiodd y llo yn stond.
’Daeth neb i’r llyn ond Wmffre. Dros ei ben a’i glustie yr aeth o i
mewn. ’Doedd dim i’w neud bellach ond gollwng cynffon y llo i’w gael o
allan.
Roedd golwg mawr arno, yn poeri baw, a rhwbio’i wyneb â glaswellt, a
disgrifio’r llo. “Nid llo ydio,” medde Wmffre, “ond ceffyl râs a mul
wedi’u cymysgu,—yn rhedeg fel ceffyl râs a stopio fel mul.”
Wedi cael Wmffre’n weddol lân, a’i dawelu, yr anhawster oedd beth i’w
neud â’r llo, o achos symude fo ddim. Doedd dim i’w neud ond ei droi yn
ferfa trwy godi ei ddau droed ol fel breichie berfa, a’i wthio.
Ond i ble i fynd â fo? Roedd ei gartre’n rhy bell i’r dull yma o
drafaelio. Roedd dwy ffarm yn ymyl,—y Graig a’r Waen. Cofiasom fod
llo’r Graig wedi marw ddeuddydd cyn hynny, a bod iddo, felly, le yng
nghornel hwnnw, ac yno ag ef. Doedd neb o gwmpas. Wedi gorffen dene
eistedd i lawr i orffwys, o achos gwaith caled ydi gneud berfa o lo.
Ymhen tipyn mi glywem sŵn. Seina ’r forwyn oedd yn dwad i odro. Doedd
dim i’w neud ond cuddio nes cael y ffordd yn glir i fynd adre.
Dechreuodd Seina odro, a phan oedd y stên bron yn llawn brefodd y llo
o’i gornel, cornel dipyn yn dwyll. Dene sgrech, y llaeth ar hyd y llawr,
a Seina allan o’r côr fel ergyd o wn dan weiddi,—“Y llo wedi adgyfodi
oddiwrth y meirw. Dyma’r diwedd wedi dwad. Yr udgorn a gân, a’r meirw a
gyfodant.” Un dda iawn am ddeyd adnode ydi hi. Rhag ofn fod rhywun arall
yn ymyl, doedd dim i’w neud ond mynd adre gynted gallem ni, oherwydd
roedd yn amlwg ein bod ni wedi gneud tipyn o gamgymeriad.
Pan yn ymyl y tŷ eisteddasom i orffwys,—“Nedw,” medde Wmffre, “ydi bod
yn ddiymhongar yn rhinwedd, dywed?”
“Wel,” medde fi, wedi meddwl tipyn, “dydio ddim yn rhinwedd mewn dynion,
ond synnwn i ddim nad ydio felly mewn lloue.” Cydsyniodd Wmffre’n
galonnog â hyn, oherwydd ei brofiad efo’r llo. Cydsyniodd William hefyd,
ymhellach ymlaen, pan welsom ef, oherwydd ei brofiad efo pobol.
O! ia, mi fu ceiliog Winnie Jones, a ddiangodd, am ddyddie yn gneud ei
ore i ladd yr un aeth trwy’r simdde, o achos ei fod yn meddwl mai
ceiliog diarth oedd o. Roedd hwnnw wedi troi o fod yn geiliog coch, i
fod yn un du.


IX.—DEWYRTH A BODO.

Un gwirion ydi dewyrth, beth bynnag, o achos mae o’n meddwl nad oes neb
yn gall ond fo, ond rydwi wrth fy modd efo fo er hynny. Gŵr bodo ydio.
Am bodo, un yn siarad bob amser fel tase hi’n gyrru’r gath allan o’r
bwtri ydi hi. Dydi dewyrth yn gneud dim byth pan fydd o hefo chi, ond
eich holi. Yr un math o gwestiyne sydd ganddo fo bob amser,—rhai o’r
Beibil. Ac rydwi’n leicio’i gwestiyne fo, o achos tydio ddim yn disgwyl
i neb eu hateb nhw. Eu gofyn mae o er mwyn cael cyfleustra i’w hateb
nhw’i hun, ac er mwyn cael ei wynt. Mae’i wynt yn fyr, ac y mae gofyn
cwestiyne’n fantes iddo fo orffwys wrth fynd i fyny allt.
Fel arall y mae bodo, ac mae’n gas gen i hi. Mae hi’n gofyn cwestiyne
fel tase hi’n awyddus i roi cweir i chi, ac yn gobeithio na fedrwch chi
mo’u hateb nhw, er mwyn iddi gael esgus dros neud.
Un bore yn y gwylie ha, roeddwn i’n mynd yno dros mam. Pwy oedd yn
eistedd i orffwys yng ngwaelod yr allt ond dewyrth.
“Rhosa, Nedw,” medde fo. “Wyt ti’n mynd acw?”
“Ydw,” medde finne.
“Cymer ofal,” medde fo, “dydi _hi_ ddim yn ei phethe heddyw. Mae’r ffit
lân arni hi. Rhaid iti dendio dy begie. Rhosa funud mi ddo i efo ti.”
Ac roedd o’n siarad fel y gwelsoch chi drên yn trio’i phwffian ei hun i
ben yr allt ar ddiwrnod gwlyb, a methu. Dene ni’n cychwyn ill dau. Wedi
mynd ryw ddwsin o game, mi welwn dewyrth yn chwilio am le i eistedd, ac
mi wyddwn y bydde ene gwestiyne i mi’n union, er mwyn iddo fo gael esgus
i eistedd, o achos tydio ddim am i neb wybod fod ei wynt o’n fyr.
“Nedw,” medde fo, wedi cael carreg i eistedd arni, “gad imi ofyn
cwestiwn iti,—pam fod yr efengylydd Ioan wedi sgwenu ei Efengyl mewn
geirie bychin?”
“Wyddwn i ddim ei fod o wedi gneud,” medde fi.
“Do,” medde dewyrth, ac yn ei flaen â fo. Roedd o wedi cael ei wynt ato
erbyn hyn.
“Nedw,” medde fo, ymhen tipyn, tan edrych o’i gwmpas am le i eistedd a
phwffian, “ddeydest ti ddim pam fod Ioan—pwff—wedi sgwenu’i
Efengyl—pwff a pheswch—mewn geirie bychin?”
“Naddo,” medde fi.
Erbyn hyn roedd o wedi cael ei wynt ato wedyn. I fyny â fo, ac yn ei
flaen. Mi gwelwn o’n crafu yn y man, ac yn pesychu fel ceubren, fel mae
pobol yn deyd, ac yn gorffwys ar foncyff draenen, wedi ymlâdd.
“Nedw,” medde fo, “faset ti—pwff a pheswch—yn leicio gwybod?”
“Baswn,” medde finne. Ond ymlaen a fo wedyn, wedi cael ei wynt ato
unweth yn rhagor. Ymhen ennyd dene arafu, ac eistedd ar wal, a phwffian
a phesychu na welsoch chi rotsiwn beth. Ond yr hwyl oedd ei fod o’n trio
cymyd arno nad oedd o ddim yn gneud.
“Nedw,” medde fo ar ol eistedd, “faset ti’n leicio gwybod?—pwff a
pheswch.—Wel, am na fedre fo ddim ei sgwenu hi mewn geirie mawr.”
“O,” medde fi, yn hollol fodlon ar ei ateb. Dene dewyrth yn edrych
arnai’n syn, fel tase fo’n deyd wrtha i,—“rwyt ti’n un gwirion, Nedw,
na faset ti’n gofyn i mi pam, er mwyn imi gael esgus arall i gymyd fy
ngwynt trwy aros i dy ateb di.”
“Pam?” medde fi.
“Mi ddeyda iti,” medde fo. Ond ddaru o ddim deyd. Mynd yn ei flaen ddaru
o. Yna gorffwys wedyn i bwffian a phesychu. “Ysbrydolieth a’i gorfododd
o, machgen i,” medde fo yn y man, rhwng y pwffiade a’r pesychiade.
“Bedi ysbrydolieth?” medde fi.
Yn ei flaen â fo. Yna eistedd wedyn a phwffian a phesychu, a chymyd arno
nad oedd o ddim yn gneud.
“Weldi’r sowldiwr acw?” medde fo toc, tan ddangos sowldiwr pren ar
hoelen a pholyn yn yr ardd yn troi efo’r gwynt.
“Gwela,” medde fi.
“O,” medde dewyrth, ac yn ei flaen â fo. Ymhen eiliad, eistedd wedyn, a
phwffian a phesychu fel tiwn gron.
“Sôn am ysbrydolieth oedden ni’n tê?” medde fo.
“Ia,” medde fi.
“Wel, Ioan ydi’r sowldiwr pren, ac ysbrydolieth ydi’r gwynt sy’n ei droi
o,” medde fo rhwng hanner dwsin o bwffiade a phesychiade. Ac yn ei flaen
â fo wedyn. Stopiodd yn y man fel tase fo eisie i mi ofyn cwestiwn, ond
ddaru mi ddim.
“Wyt ti’n dallt?” medde fo.
“Dallt be?” medde fi.
“Dallt bedi ysbrydolieth?” medde fo.
“Rydwi’n meddwl mod i,” medde fi.
“Be?” medde fo wrth godi i ailgychwyn.
“Gwynt yn troi sowldiwr pren, yntê?” medde fi.
“Twt, lol,” medde dewyrth, ac yn ei flaen â fo nes dwad i ben ei dennyn.
“Fel hyn,” medde fo yn y man, “roedd ysbrydolieth yn gorfodi Ioan i
sgwenu mewn geirie bychin—pwff a pheswch—fel y gwynt y sowldiwr pren.”
“Ond tydi’r gwynt ddim yn gorfodi’r sowldiwr pren i sgwenu mewn geirie
bychin,” medde fi yn ffwndrus.
Aeth dewyrth yn gaclwm gwyllt yn y fan yma, nes i’w besychu roi pen ar
ei stori. Ac roeddwn i yn y niwl yn lân. Wyddwn i ar wyneb y ddaear pwy
oedd ysbrydolieth. Ond cyn i mi gael amser i ofyn iddo, i ffwrdd â fo.
Stopiodd wedyn i eistedd.
“Nedw,” medde fo toc, “prun ai dyn tal ynte dyn byr oedd Paul?”
Atebes i mono fo am dipyn. Roeddwn i’n meddwl am yr ysbrydolieth yma. Mi
allswn i feddwl ar dewyrth mai dyn wedi cael rhyw siort o strôc ydio, a
rhywun yn gafael yn ei law ac ynte’n ddiymadferth, a’i defnyddio hi i
sgwenu’r hyn mae o’n ddymuno. Ond yn ol y tipyn a glywes i am Ioan,
dydio ddim yn edrych yn debyg iawn i fel tase’i Efengyl o wedi’i sgwenu
gan ddyn wedi cael strôc. Mae’n rhaid, felly, fod rhyw ddrwg yn y caws,
ynglŷn â syniad dewyrth amdano fo. Erbyn imi gael fy meddwl at ei
gilydd, wedyn, ynghylch Paul, roedd dewyrth wedi mynd. Eis ar ei ôl o,
ac roedd o’n aros amdana i, ac yn pwffian a phesychu, a’i frest fel
rhegen rych.
“Prun, Nedw?” medde fo.
“Dyn tal,” medde fi. Cododd ac aeth yn ei flaen gam, ac eistedd wedyn,
dan yr un amgylchiade ag arfer.
“Sut gwyddost ti?” medde fo.
“Dwn i ddim,” medde fi, “ond mod i’n meddwl.”
“Thâl meddwl ddim i grogi dyn,” medde dewyrth yn ffrwt, a’i wyneb yn
goleuo. “Dyn byr oedd Paul,” medde fo, “y lleia ohonyn nhw i gyd.” Ac yn
ei flaen â fo. Eisteddodd wedyn, ac edrych arna i fel tase fo eisio i mi
ofyn cwestiwn arall.
“Sut hynny?” medde fi.
“Mae o’n deyd ei hun,” medde fo,—“Myfi y llai na’r lleiaf o’r holl
saint,—y byrra ohonyn nhw i gyd oedd o’n siwr i ti. Dene iti adnod ar y
pwnc i’w dysgu erbyn y Sul nesa.”
Erbyn hyn yr oeddem ni ar dop yr allt, ac yn ymyl ei dŷ o a bodo,—tŷ
bychan ar dop yr allt ydio,—a dewyrth, bellach, yn medru cerdded heb
bwffian a phesychu, ac am hynny ’doedd dim achos gofyn mwy o gwestiyne.
Wrth fynd at y drws, “Cymer di ofal,” medde dewyrth dan ei lais, “cofia
fod y ffit lân arni _hi_ heddyw.”
“Hi” mae dewyrth yn galw bodo, a “nacw” mae bodo’n ei alw fynte.
Ac roedd yn amlwg fod y ffit lân ar bodo’n drwm. A pheth diflas ydi’r
ffit lân, yn enwedig ar amser bwyd. Mae hi i radde er bodo bob amser.
Does ene ddim farnish ar yr un o’r cadeirie, mae bodo wedi’i rwbio i
ffwrdd wrth eu cnau nhw. Ac y mae cader dewyrth bron yn dwll, gan y
rhwbio parhaus arni, ac yn splintars i gyd. Am hynny, wedi i dewyrth
unweth eistedd yn ei gader, feder o ddim symud ond efo gofal. Ac am y
llawr,—llawr pren ydio,—mae o cyn wynned a thrensiwr. Os bydd y
cadeirie, a’r ffendar a’r heyrn tân, i gyd ar ben y bwrdd, mae hynny’n
arwydd fod y ffit lân yn drom iawn ar bodo.
Pan aeth dewyrth a fi i mewn, doedd yno ddim ond un gader ar lawr, a
honno wrth y drws, a’r gweddill i gyd â’u gwadne i fyny ar ben y bwrdd,
a’r ffendar a’r heyrn tân, a’r canwyllbrenni pres, a’r scelet, ar dop y
cwbwl. Doedd bodo ddim yn y tŷ, ond roedd ei sŵn hi yn y bwtri.
“Tyrd i mewn, Nedw,” medde dewyrth, “gad imi edrych am yr adnod honno
iti.” Ac estynodd y Beibil oddiar y dresal. Dene Bodo i mewn fel tân
gwyllt, ac yn cipio’r Beibil oddiarno fo, ac yn bloeddio fel gwraig
wallgo,—“Be haru’r dyn, deydwch?—yn darllen ei Feibil liw dydd gole
glân, a finne newydd ei ddystio fo hefyd.” Ar hyn, sylwodd arna i yn
eistedd ar y gader, yr unig un oedd i’w chael, a dene ddyrnod i mi ar
draws fy ngwyneb efo’r carp llawr, nes fy mod i’n speden.
“Eistedd ar y gader ene ar bob dydd!” medde hi, “a hel dy draed ar hyd y
llawr yma,—mae carreg y drws yn ffisiant i ti.”
Ac allan â fi ar garreg y drws, a dewyrth ar fy ol i fel oen llyweth.
“Tyrd am dro, machgen i, i weld yr ardd,” medde fo. Ac i’r ardd â mi.
Roedd yno fath o setl i eistedd arni, a dene ni’n dau yn eistedd, a
dewyrth yn pwffian yn ysgafn am yn hir fel tase fo’n smocio cetyn
anweledig. Toc, dene fo’n troi ata i,—“Nedw,” medde fo, “mi wnest dipyn
o gamgymeriad wrth eistedd ar y gader ene. Arni hi roedd o ’n eistedd ar
y Sul. A ’does neb byth yn cael eistedd arni o gwbwl rwan. Dydi _hi_
ddim yn ei phethe’n rhyw dda iawn byth er pan ddaru hi ddigio tipyn wrth
y Brenin Mawr. Dydi hi ddim ar delere da efo’r Brenin Mawr o gwbwl rwan.
Mi dreuliodd lawer ar ei glinie wrth y gader ene yn gofyn i’r Brenin
Mawr roi’i aden drosto _fo_, ond ddaru o ddim dybygswn i, os nad oedd
_o_ ’n gwrthod mynd dan ei aden o wedi cael cynnyg. Mae ffordd fel ene o
edrych arni, wyddost. Ac am wn i nid ar y Brenin Mawr oedd y bai.” Yn y
fan yma mi ddaru rhyw ddeigryn bach hel i gornel llygad dewyrth. “Gad
inni droi’r stori, Nedw,” medde fo. “Faset ti’n licio imi dy holi di
eto?”
Yn gweld y plesie hynny fo, mi ddeydes “baswn.”
“Wel,” medde dewyrth, “prun ai gŵr priod ynte hen lanc oedd Paul?”
“’Dwn i ar wyneb y ddaear,” medde fi. “Mi allswn i feddwl mai hen lanc.”
“Pam?” medde dewyrth.
“Doedd o byth adre,” medde fi.
“Dydi’r ateb ene’n deyd dim, mae o’n torri ddwy ffordd,” medde dewyrth.
“Gŵr priod oedd Paul iti.” Ac mi drychodd arnai’n hir tan smocio’r cetyn
anweledig yma, yn disgwyl i mi ofyn cwestiwn iddo.
“Sut ydech chi’n deyd hynny?” medde fi o’r diwedd.
“Mae ene adnod yn deyd,—’Pwy a’m gwared i oddiwrth gorff y farwolaeth
hon?’” Ac medde fo wedyn dan ei lais,—“Mae nhw’n deyd mai at ei wraig
roedd o’n cyfeirio. Ac mae’n hawdd gen i ’u coelio nhw, achos un garw am
siarad ar ddamhegion oedd Paul.” Bu’n ddistaw am dipyn wedyn, ac yna
dwedodd dan ei lais,—“Nedw, y peth sydd rhynga i a ti, rhynga i a ti y
mae o, yntê, machgen i?” Aeth ymlaen am dipym wedyn i smocio’r dim byd
yma, gan bwffian yn ysgafn o hyd.
“Dos ar flaene dy draed,” medde fo’n union, “ac edrych trwy ffenest y
siambar, i weld be mae _hi_’n neud.”
Mi es fel y deydodd o. “Ar ei glinie mae hi,” medde fi, wedi dwad yn ol,
“wrth y gader yr eisteddes i arni, ac yn ei dystio fel tase hi ddim yn
ei gweld hi, ac yn edrych i’r lle tân.”
Ac yn wir, roedd yr olwg ryfedda ar bodo. Ar ei glinie o flaen y gader
yma roedd hi, yn edrych fel tase hi’n cysgu â’i llygid yn agored, ac yn
dystio. Mae’n debyg mai ceisio dystio sêt y gader oedd hi, ond doedd hi
ddim yn ei chyffwrdd y rhan fwyaf o’r amser. Roedd hi’n dystio’r awyr
ryw ddwy neu dair modfedd uwchben sêt y gader, ac yn edrych felly i’r
tân, a siarad rhyngddi a hi ei hun.
“Meddwl amdano _fo_ mae hi,” medde dewyrth, “dene’i gader _o_ ar y Sul,
wyddost.”
“Ia,” medde dewyrth ymhen tipyn,—“ei gader _o_ ar y Sul oedd hi.” Yna
aeth â’i ben i’w blu. “Ia,” medde fo fyth a hefyd, “ei gader _o_ oedd hi
ar y Sul.” Ac anghofiodd dewyrth bopeth amdana i.
Mi rois gic bach i’w ffon o toc, ac mi ddeffrôdd. “Ia,” medde fo, “ei
gader _o_ oedd hi,—helo, Nedw, ac rwyt ti yma? Rhosa di,” medde fo dan
sirioli, “ddaru rhywun ddeyd wrthyt ti dy fod di’n debyg iawn iddo
_fo_?”
“Pwy ydi _o_?” medde fi.
“Be! doeddet ti ddim yn ei nabod _o_?” medde dewyrth, fel tase rhywun
wedi ei daro,—“ac mae cymint o amser a hynny? Erbyn meddwl, ’doeddet ti
ddim wedi d’eni. Mae’n rhyfedd meddwl fod neb yn y lle yma, hefyd, heb
ei nabod _o_. Ond rwyt ti’r un ffunud a fo, Nedw. Mae’r hen wraig wedi
deyd hynny lawer gwaith.”
Wel, wir, rydwi’n methu dallt pobol. Mae nhad a mam yn hollol wahanol
i’w gilydd. Ond mae rhai’n deyd mod i run bictiwr â nhad, eraill mod i
run ffunud â mam. A dyma ddeyd rwan mod i’n debyg iddo _fo_, ond neb yn
deyd mod i ’n debyg i mi fy hun.
“Nedw,” medde dewyrth toc, “dos eto ar flaene dy draed i edrych be mae
_hi_’n neud.”
Mi es, ac wedi dwad yn ol, “Ar ei glinie wrth yr hen gader y mae hi o
hyd,” medde fi, “ond bod ei phenelinie hi ar y gader rwan, a’i dwylo ar
ei gwyneb fel tase hi’n deyd ei phader, ac mae’i gwefuse hi’n mynd. Ond
rydwi’n siwr mai deyd rhywbeth arall y mae hi, o achos fase neb yn deyd
ei bader ar amser cinio, ai fase dewyrth?”
“Wel,” medde dewyrth yn drist, “mi fydd yn well toc. Gobeithio y
closhith hi dipyn yn nes at y Brenin Mawr.”
“Lle mae’r cadeirie erill?” medde fo yn y man.
“Ar dop y bwrdd,” medde fi.
“A’r ffendar a’r stôl haearn?”
“Ar dop y bwrdd.”
“A’r canwyllbrenni pres a’r scelet?”
“Ar dop y bwrdd.”
“A’r setl?”
“Ar dop y bwrdd.”
“Ia, meddwl amdano _fo_ mae hi,” medde dewyrth, “a phan fydd hi’n meddwl
mwy na’i gilydd amdano _fo_ mae hi’n cael y ffit lân yn drom iawn. Mi
fase’n biti iddo fo ddwad i dŷ budur. Dos i edrych eto.” A dene fi’n
mynd.
Roedd hi ar ei thraed yrwan, yn sychu sêt y gader, oedd yn wlyb, yn
ofalus. Ac wedyn yn mynd i dynnu’r cadeirie erill i lawr.
Wedi imi ddeyd hynny, “Mi awn ni’n ol ymhen rhyw funud neu ddau,” medde
dewyrth.
Ac ymhen munud neu ddau, yn ol â ni, a minne’n cadw tu ol i dewyrth. Pan
aethom ni i mewn,—
“Nedw,” medde bodo, mewn llais na chlywes i mono ganddi hi rioed o’r
blaen, llais toddedig a meddal fel yr afon bach dan tŷ pan ydech chi’n
dal y’ch llaw ynddi hi. “Nedw,” medde hi, “tyrd yma, ’ngwas i.”
Dene fi i mewn. “Dyma iti frechdan jam,” medde bodo. A rhoddodd frechdan
jam dan gamp i mi. “Tyrd yma, Nedw bach,” medde hi wedyn. Mi roddodd y
gader y tarodd hi fi â’r carp llawr am eistedd ynddi, ar ganol y llawr.
“Nedw,” medde hi, “eistedd yn honene â’r frechdan jam yn dy law, a rho
dy draed, fel ene, ar ffon y gader.” Ac mi ddarum, er bod fy esgidie i’n
fudron.
Edrychodd hithe arna i. Cymerodd gam yn ol, ac edrychodd wedyn. Cymerodd
gam arall yn ol, a daliodd i edrych. A dewyrth yn edrych dros ei
hysgwydd hi.
“John,” medde hi wrth dewyrth toc. Ond pan drodd hi ei phen ’doedd
dewyrth ddim yno. “John,” medde hi wedyn, ond ddaeth dewyrth ddim i’r
golwg.
Mi aeth i drôr y dresal, a chymyd cylleth wedi rhydu oedd yno, ag un
llafn iddi wedi torri, a’i rhoi hi i mi. “Hwde, Nedw,” medde hi, “cadw
hon yn ofalus, a dos adre.”
Wrth fynd beibio’r penwar bach, pwy oedd yn eistedd ar garreg â’i ben
rhwng ei ddwylo, yn siarad â fo’i hun bob yn ail ag edrych fel tase fo’n
dal i smocio’r cetyn anweledig yma, ond dewyrth.
“Cymyd ar ol teulu’i fam mae Nedw,” medde fo, “mae o run fath a _fo_ i’r
dim.”
Dene fi’n rhoi clec mawr ar y penwar. Mi gododd dewyrth ei ben.
“Ac rwyt ti’n mynd?” medde fo. “Hwde, machgen i.” Mi aeth i’w boced, a
thynnodd swllt allan, a rhoddodd o yng nghil fy nwrn i gan wincio arnai,
ac edrych yn hir arnai wedyn heb ddeyd dim. “Wyddest ti be?” medde fo
o’r diwedd, tan ochneidio, “mi leiciwn o waelod fy nghalon tase d’enw
di’n Isaac. Rhed adre rwan.” Ac i ffwrdd â mi.
Wedi cyrraedd gwaelod yr allt mi dryches yn ol. Dene lle roedd dewyrth a
bodo ar ben y drws, a bodo a’i braich ar ysgwydd dewyrth, fel tase dim
wedi bod rhyngddyn nhw, yn edrych ar fy ol i, ac yn chwifio’u dwylo.
“Mam,” medde fi ar ol mynd i’r tŷ, “pam fod Isaac ni yn Isaac?”
“Ar ol bachgen dewyrth a bodo,” medde mam.
“Lle mae o, ydio wedi marw?” medde fi.
“Rhed, machgen i, i Dyddyn Derw, mewn munud i nol cnegwarth o laeth, cyn
iddyn nhw gychwyn i’r dre,” medde mam, gan dorri ar fy nhraws i.
Ac i ffwrdd i Dyddyn Derw â mi. Mi welwn ar wyneb mam ar y pryd mai dene
oedd ore.


X.—SEC.

Ddychrynnes i fawr erioed yn fwy na’r nos Iau cyn y dwaetha. Roedd hi
wedi mynd braidd yn hwyr, ac yn twllu yn o drwm, a minne’n croesi Pont y
Llan. Mae ene adwy yn ochor y bont, a phren derw mawr, gwag, yn ei
chanol, a gwrych coed cnau mawr bob ochor i’r ffordd wedyn. Wrth basio’r
adwy a’r pren derw, rhwng twyll a gole, mi welwn rywbeth gwyn yn estyn
allan o ganol y twll, ac yn gneud sŵn gwichlyd,—“Ne-ene-ene.” Mi roddes
neid ac i ffwrdd â mi fel y fellten. Wedi mynd heibio’r gornel, mi sefes
i wrando, ac mi glywn wedyn y llais yn uwch a mwy
nadlyd,—“Ne-ene-ene-edw, Ne-e-dw.” Adwaenes o’n syth, a throis yn fy
ol. Llais Sec oedd o. Pwy ydi Sec, fedrai ddim deyd wrthych chi, ond
Eseciel Bingley ydi ei enw fo ar lyfr yr ysgol, ac y mae o’n byw efo’r
hen Jinny’r Gardden, yn Nhwnt i’r Afon. Dydio fawr o beth, i ddwad o dŷ
Jinny, o achos mae hi ei hun yn garpie, a’i chroen fel melyn ŵy wedi
torri, a ffrïo gormod—yn grebachlyd, heblaw bod yn rhyw felyn-ddu. Un
ryfedd ydi Jinny. Hi ydi’r wraig sy’n mynd allan o’r capel i boeri. Mae
hi’n eistedd yng ngwaelod y capel, a reit amal, pan mae’r pregethwr yn
dechre mynd i hwyl, fe gyfyd Jinny yn sydyn, ac aiff allan i boeri, ac i
mewn yn ei hol i wrando, fel tase dim byd wedi digwydd.
Daeth Sec ati hi’n sydyn, na ŵyr neb o ble, pan oeddwn i yn Standard I.,
a rhoddwyd ynte’n Standard I. Rydwi yn Standard IV. yrwan, ond dal yn
ffyddlon yn Standard I. y mae Sec o hyd. Doedd fawr o bwys ymha Standard
y basech chi yn ei roi o, cyn belled ag yr oedd dallt pethe yn y
cwestiwn, ond gan mai Standard I. fu’n ddigon caredig i’w dderbyn o,
mae’n ymddangos nad ydi ynte am droi ei gefn ar hen ffrynd. Dene a
ddywed Joseph y Titshiar.
“Wel, Sec,” medde fi, “be wyt ti’n ei neud yma?”
“O-o-es ge-n-n-o-t ti fa-a-ra b-b-ri-i-ith, Ne-ene-edw?” medde fo.
Dwad adre o de parti’r Ysgol Sul yr oeddwn i, ac yr oedd yn naturiol imi
fod wedi celcio tipyn o fara brith, fel y bechgyn erill i gyd, a’r un
mor naturiol i Sec dybio hynny.
“Oes, was,” medde fi.
“Ga-a-i da-a-me-ed?” medde fo,—“i-i-sh-i-o—”
Ond mi dorres ar ei draws o. “Dene be’ sy’ i gael am beidio â dwad i’r
Ysgol Sul,” medde fi, ac i ffwrdd â mi, a thros y gamfa, ac i’r Nyrs
Goed Llus. Erbyn hyn roedd hi’n mynd braidd yn dwyll. Pan yn nyfnder y
nyrs,—“Ne-ene-ene—” medde rhywbeth dan fy nhraed i, ac mi roddes waedd
a neid. Fedrwn i symud dim am funud, a dene’r “Ne-ene-ene—” hwnnw wedyn
dan fy nhraed i. Beth oedd o ond sŵn bwrlwm y ffos fach dros garreg. Mi
godes fy nghalon, ac ymlaen â fi yn bur ddewr, nes
clywed,—“i-i-ish-sh-sh-i-o—” yn fy ymyl wedyn, a’m fferodd. Beth oedd
o ond cangen yn rhwbio’r wal.
[Illustration: “Y—SY—SY—SLUM,” MEDDE SEC.]
“Thâl hi ddim fel hyn,” medde fi, “mi â i yn ol, a rownd y ffordd. Pan
eis i at y gamfa, pwy oedd yn crïo â’i ben arni ond Sec, ac yn dal
rhywbeth yn hongian yn ei law.
“Bedi’r mater, Sec?” medde fi.
“A-a Ne-ene-edw i-i-ish-i-o-o bw-bw-yd,” medde Sec. Ac mi ddalltes mai
trïo deyd hynny yr oedd o pan adawes i o. Ond cyn imi fedru ei ateb,
dene fo’n dangos y peth oedd yn ei law i mi.
“Bedio?” medde fi.
“Y-sy-sy-slum,”[8] medde Sec, “u-u-n by-w-w, mi-i c-c-ei o a-am
d-a-a-me-ed.”
Ac yn wir i chi, be oedd o ond slum y nos. Roedd o wedi dwad o hyd iddo
yn yr hen geubren derw wrth Bont y Llan, y lle y bydde fo, gan amlaf, yn
cysgu ynddo y nos, medde fo, er fy syndod i. Ac mi ddeydodd fod chwaneg
yno, ac y cawn i stoc ohonyn nhw am damed o rywbeth bob dydd. Roedd
pethe’n dechre gloywi erbyn hyn,—a gwyneb Sec yn llwyd. Wel allan â’r
bara brith. Doedd o, rywsut, ddim mor flasus ar ol gweld gwyneb Sec. Mi
cafodd o i gyd, ac mi wnaeth i minne gymyd y slum.
Dene a ’nghychwynnodd i yn ddelar[9] slumod a gwningod. Mi ddeydes “nos
dawch” wrth Sec, ac er ei bod hi’n bur dwyll erbyn hyn, roeddwn i adre
heb yn wybod i mi fy hun, wrth feddwl beth ddeyde’r bechgyn fore
drannoeth wrth weld slum byw gen i yn yr ysgol. Doedd y rhan fwyaf
ohonyn nhw erioed wedi gweld yr un yn nes na’r awyr.
Mi cadwes o ym mhoced fy nhrowsus dros y nos, a’r unig anlwc oedd iddo
fo ddwad yn rhydd, ac i minne dorri orniment wrth ymbalfalu amdano yn y
twllwch. Ond deliais o’n sâff, a chadwes o dan y gobennydd tan y bore.
Sôn am boblogiedd,—doedd dim siawns i neb ond fi bore drannoeth. Chai
neb weld y slum, ond ar yr amod eu bod nhw’n dwad â hanner dwsin o
biwied i’w fwydo, o achos mai ar biwied y mae o’n byw. Wmffre oedd yn
derbyn a chyfri’r piwied, a minne wedyn yn dangos y slum. Wedi ei weled
o, doedd na byw na marw na chai Robin bach Ty’n Llidiard y slum yn eiddo
iddo fo’i hun. Roedd o’n barod i roddi unrhyw bris amdano, medde fo, o
feipen i wningen fach. A dene’r slum yn mynd iddo am wningen. Ond erbyn
bore drannoeth roedd y slum wedi marw. Robin oedd wedi trïo rhoi pry
copyn yn fwyd iddo, ac ynte’n byw ar y pethe a ddalie pan ar ei aden. A
phwy erioed a welodd bry copyn yn hedeg? Felly, mi welsom un peth, fod
pryfed cop yn wenwyn i slumod.
Ar amser chware, dene Sec yn codi ei fys arna i,—
“En-ne-edw,” medde fo,—“by-by-brech-d-a-an i m-i-i am sy-sy-slum.”
A dene fargen. Roedd gen i slum arall yn mynd i mewn ar ol amser chware,
ac mi werthes hwn hefyd i Robin am wningen. Roedd rhyw wendid am slumod
wedi dwad ato fo. Erbyn hyn roedd gen i ddwy wningen. Roedd gan amryw
o’r bechgyn wningod, a dene’r gair allan fod Nedw’n barod i werthu
unrhyw nifer o slumod i’r bechgyn am wningen yr un, neu ryw bris
rhesymol arall. Welsoch chi rotsiwn beth y pnawn hwnnw. Roedd gan bron
bob bachgen yn yr ysgol wningen efo fo, a chyn gynted ag y troai’r scŵl
ei gefn, yn galw arna i—dydi’r scŵl ddim yn clywed yn dda o gwbwl—ac
yn dangos pen gwningen i mi o’u pocedi,—rhai o bob math a lliw, gwyllt
a dôf. Rydwi’n siwr fod ene tua naw neu ddeg, i gyd. Amser chware roedd
pawb yn gwthio ei wningen i mi am slum, a minne heb ddigon o slumod i’r
farchnad. Mi addewes ddyfod â stoc newydd i’r ysgol drannoeth. Llwyddodd
Sec i gael tri neu bedwar imi rywfodd, yn ystod y nos, ac addawodd
beidio â deyd gair wrth neb amdanyn nhw. O dipyn i beth daeth holl
wningod y lle yn eiddo imi. Ar ol i rai ohonyn nhw farw, ac i’r gath
fwyta dwy, roedd gen i bump wedyn. Mi gadwes dair a rhoi dwy i Wmffre.
Roedd hynny’n ardderchog, nes iddi ddwad yn bwnc o fwyd iddyn nhw.
Mae cael digon o brofant[10] i gymint ag oedd gen i o wningod yn dipyn o
beth. Mi weles ei bod yn haws dal piwied i slumod na hynny. Cynghorwn
bawb i gadw slum yn lle gwningen, yn enwedig gan fod rheswm arall tros
ei gadw y cai sôn amdano eto.
O’r diwedd darfu gwningod y bechgyn. Doedd gan neb yr un i gynnyg i mi,
ac yr oedd pawb eisio slum. A doedd hi ddim yn deg gwerthu rhai slumod a
rhoi’r lleill. Y peth y methe plant ei ddallt oedd, ymhle y cawn i ’r
holl slumod yma, ac yr oedd Sec wedi addo peidio â deyd, na gwerthu rhai
ei hun, ar draul colli ei damed. Felly, mi gefes, rydwi’n meddwl, y peth
mae nhw’n ei alw’n “patent” ar slumod, er nad ydwi ddim yn siwr mod i’n
dallt y peth yn iawn. Er mwyn bod yn siwr, mi ofynnes i John Roberts, y
post, ar y ffordd un diwrnod. Mae o’n giamstar ar y pethe yma, medde
nhw.
“John Roberts,” medde fi, “bedi ‘patent’?”
“I be wyt ti’n gofyn, Nedw, ngwas i?” medde fo’n reit glên.
“Rydwi’n meddwl, os nad ydwi’n methu, mod i wedi cael patent ar slumod,”
medde fi.
“Mae’r Brenin Mawr wedi cael patent arnyn nhw ymhell o dy flaen di, Nedw
bach,” medde John Roberts, yn gwynfanus, a throdd ar ei sawdl.
Dydwi ddim yn siwr eto, felly, o’r peth; ond does dim i’w neud ond deyd
wrth y bechgyn mai gen i mae’r patent, a chadw’n ddistaw ynghylch ei
You have read 1 text from Welsh literature.
Next - Nedw - 6
  • Parts
  • Nedw - 1
    Total number of words is 5355
    Total number of unique words is 1320
    48.6 of words are in the 2000 most common words
    70.4 of words are in the 5000 most common words
    77.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Nedw - 2
    Total number of words is 5511
    Total number of unique words is 1322
    51.4 of words are in the 2000 most common words
    69.8 of words are in the 5000 most common words
    77.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Nedw - 3
    Total number of words is 5582
    Total number of unique words is 1291
    50.0 of words are in the 2000 most common words
    69.5 of words are in the 5000 most common words
    76.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Nedw - 4
    Total number of words is 5485
    Total number of unique words is 1321
    50.5 of words are in the 2000 most common words
    71.6 of words are in the 5000 most common words
    78.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Nedw - 5
    Total number of words is 5424
    Total number of unique words is 1317
    49.3 of words are in the 2000 most common words
    68.3 of words are in the 5000 most common words
    76.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Nedw - 6
    Total number of words is 5467
    Total number of unique words is 1387
    48.3 of words are in the 2000 most common words
    69.6 of words are in the 5000 most common words
    76.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Nedw - 7
    Total number of words is 4632
    Total number of unique words is 1363
    47.5 of words are in the 2000 most common words
    67.7 of words are in the 5000 most common words
    74.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.