Gwaith Twm o'r Nant - 5

Mae’r byd—fe ddaw marw i ben.
Meirw wnaeth fy nhadmaethod,
A’m cyfeillion, feithion fod;
Chwithdod a syndod yw sôn,
Mewn gafael am hen gofion:
Drwy edrych, wrthrych warthryw
Yr ystum y bum i byw.
Fy athrylithr yn llithrig,
Ac gyda chwant, gwaed, a chig;
Ias fyw oedd fy ysfa i,
Anian burwyllt yn berwi;
Byw awch gynneddf bachgennyn,
A geidw gof, iawn ddof yn ddyn.
Dysgais i ddewrllais ddarllen,
Ar waith fy mhwys, wrth fy mhen;
A ’sgrifennu, mynnu modd
Rhieni, er mor anodd;
Byddai mam yn drwyngam dro,
Ran canwyll oedd rhinc honno;
Fy nghuro’n fwy annghariad,
A baeddu’n hyll, byddai ’nhad;
Minnau’n ddig o genfigen,
Câs o’m hwyl, yn cosi mhen,
Ac o lid, fel gwael adyn,
Llosgi ’ngwaith, yn llesg ’y ngwŷn.
Er hynny, ’n ol trefnu tro,
I’r un natur awn eto;
Ym mhob dirgel gornel gau,
Fy holl wiwfryd fu llyfrau;
’Sgrifennwn res grai fynych,
Mewn hunan grwm yn nhin gwrych;
Symud bys, rhag ysbys gau,
Lle’n wallus, i’r llinellau;
A’m gwaith nos dangos wnai’r dydd,
Mor fywiog, a mawr f’awydd;
Fy holl wanc a’m llwyr amcan,
Ddarllain ac olrhain rhyw gân.
Amryw Sul, bu mawr y sias,
Trafaeliwn i Bentre’r Foelas,
At Sion Dafydd, cludydd clau,
Hoen lewfryd am hen lyfrau.
Ac Edward, enwog awdwr,
Pwyllus, ddeallus dda wr,
Taid Robin, Bardd Glyn y Glaw,
Fyw feithrin, fu fy athraw.
A Dafydd, llyfrgellydd gwiw,
Awdwr hoew-fraint o Drefriw:
Cynullwyr canu ollawl,
A hanesaidd henaidd hawl.
Bu feirw rhai’n, fu gywtain g’oedd.
Llwfr gollwyd eu llyfrgelloedd:
Amser a wisg frisg o frad,
Anwadal gyfnewidiad;
Amryw draill mawr droelli,
Fu yn fy amser ofer i.
Bu beirdd yn fy heirdd fywhau,
Gwest awen, megis duwiau;
Tomos, o Dai’n Rhos, dyn rhydd,
Ar wiwnaws yr awenydd;
Ei ddisgybl ef, ddwysgwbl un,
Lais hygoel, fum las hogyn,
A’i fynych ysgrifennydd,
Ar droiau’n ddiau drwy ddydd;
Gwaith prydyddion moddion mad,
Fu ddelwau fy addoliad.
O! mor werthfawr, harddfawr hyf,
Ac anwyl fyddai gennyf
Gwrdd Huw Sion, a’i gyson gerdd,
Bardd Llangwm, bwrdd llawengerdd;
A Sion, mewn hoewlon helynt,
Bu lew gerdd, o’r Bala gynt.
Ac Elis, wr dibris daith,
Y Cowperfardd, co’ purfaith;
A Dafydd, unydd anian,
Llanfair gynt, llawen fu’r gân;
A Iorwerth Ioan, lân wledd,
O Bodfari, byd fawredd;
Ac Ifan Hir, cu fwynhad,
Cyff amaith, ac offeiriad;
Y gŵr hwn, â gwawr heini
Prydydd, a’m priododd i:
A’r clochydd, brydydd breudeg,
Llon fu ’r dydd yn Llanfair deg,
A Sion Powel, gwirffel gân,
Wrth iau athrawiaeth Ieuan,
Gweuai seinber gysonbell
Hoew iach waith—nid haiach well.
Hyn o gyfeillion heini
Fu a’u sain yn fy oes i;
Wele ’rwyf, wae alar wynt,
Heno heb un ohonynt.
Ond mae tri, mewn llawnfri lled,
O heneiddfeirdd hoen aeddfed;
Rhys ab Sion, blaeuion y bleth,
Llên fyw awchrym, Llanfachreth;
A Rolant, arddeliant dda,
Llwyr belydr gerllaw’r Bala;
A Bardd Collwyn, glodfwyn glau,
Sydd nennawr ein swydd ninnau,
Fe ganodd fwy gynneddf wir,
Na’r un dyn bron adwaenir.
Dyma dri, caf brofi braint,
Eu mwyn hanes mewn henaint;
A henaint sy wehynydd,
A’i nod yw darfod bob dydd.
Wele wagedd, wael ogyd,
Cyfeillion, meillion fy myd,
Ni wiw rhyw edliw rhydlawd,
Broch i’w gnoi yw braich o gnawd;
Pa gred ymddiried am dda,
Siomiant yw pob peth s’yma;
Ni feddaf un f’ai addwyn,
I ddodi cerdd, neu ddweyd cwyn;
Marw Samwel, f’ymresymydd,
Cyfrinach bellach ni bydd.
Hynny sydd o hynaws hawl,
A nodded awenyddawl,
A myg maeth Prydyddiaeth dêg,
Yu Llundain mae enw llawndeg;
Ni waeth yma, noeth amod,
Ro’i’n lân fy nghân yn fy nghôd.
Aed cân fach bellach i’w bedd,
Yn iach ganu uwch Gwynedd;
Tra fo’r iaith, trwy ofer ol,
Beunydd, mor annerbyniol;
Yn enwedig bon’ddigion,
Leuad hwyr, yn y wlad hon;
Rhyw loddest ar orchest rhydd,
Yw holl wana’u llawenydd,
Cadw cwn, helgwn yn haid,
Hoffa tôn, a phuteiniaid,
Ac yfed gwin, drwy drin drwg,
A choledd twyll a chilwg;
Trwm adrodd trem edryd,
Llwm oer barch, mai llyma’r byd,
Na cheiff Bardd “Gardd o Gerddi,”
O fraint mo’r cymaint a’r ci.
Ond, er gwenwyn dewr gwannaidd,
Gwneyd diben f’awen pwy faidd?
Ffynnon yw a’i phen i nant
Ffrwd breiniol ffriw di briniant;
Dull geudwyll nid eill godi
Rhestrau hadl i’w rhwystro hi.
Er a welais o drais draw,
Rhai astrus am fy rhwystraw,
Ac er colli gwyr callwych,
Tra gallaf rhodiaf fy rhych.
Wynebu’r wyf at fy niben,
Llewyrch oer, fal Llywarch Hen;
A’m Cynddelw i’m canddaliad
Yw gwawr gwên fy awen fad;
Awen a ges, o wres rydd,
Ac awen sai’n dragywydd.
Gradd o Dduw yw gwraidd awen,
Bid iddo’n ffrwyth mwyth, Amen.


Ôl-nodiad

{9} Cerdd a wnaeth T. Edwards, o’r Nant, i Robert Parry Plas yn Green, i
ofyn gwlan.
{13} Ateb i Robert Davies, Nantglyn, a ofynasai am wreiddiol achos yr
anghydfod a fu rhwng y Bonedd a’r Cyffredin, yn Ninbych, 1795. Dechreua
cerdd Bardd Nantglyn fel hyn:—
“Tomos Edward, mi osodaf
Egwan eiriau, ac yn araf;
Brawd a thad parodwaith ydych,
O dŷ’r Awen. waed oreuwych;
A chan eich bod mor agos berthyn,
I chwi’n eglur,
Mwyn drwy fyfyr, mentrafofyn.—
Beth yw’r gwreiddyn ddygodd flagur,
Chwerw dyfodd,
Ac a ledodd rhwng ein gwladwyr?”