Gwaith Samuel Roberts - 1

GWAITH SAMUEL ROBERTS. (S. R.)

Rhagymadrodd.

Ganwyd Samuel Roberts yn Llanbrynmair, Mawrth 6, 1800. Bu farw yng
Nghonwy, Medi 24, 1885; ac ym mynwent gyhoeddus Conwy y rhoddwyd ef i
huno.
O'r Diwygiad y cododd teulu galluog S. R. Yr oedd ei dad, John Roberts,
er 1798 yn olynydd i Richard Tibbot a Lewis Rees fel gweinidog Hen Gapel
Llanbrynmair. Dyma enwau aelodau mwyaf adnabyddus y teulu,--
John Roberts - Mary Brees y Coed.
(1767-1834) |
|
+--------+------------+--------+-------------+
Maria Samuel Anna John Richard
(1797) (S.R.) (1801) (J.R.) (Gruffydd Rhisiart)
| (1800-1885) (1804-1884) (1810-1883)
|
Gohebydd
- 1877.
Symudodd John Roberts a'i deulu, tua 1806, o Dy'r Capel i ffermdy y Diosg
dros yr afon ar gyfer. "Tyddyn bychan gwlyb, oer, creigiog, anial, yng
nghefn haul, ar ochr ogleddol llechwedd serth" oedd y Diosg; ac efe yw
Cilhaul.
Daeth S. R. yn gynorthwywr i'w dad fel gweinidog yn 1827; dilynodd ef fel
tenant y Diosg yn 1834. Cyn 1856, yr oedd y brodyr wedi penderfynu
gadael Llanbrynmair,--aeth J. R. yn weinidog i Ruthyn, a hwyliodd S. R. a
Gruffydd Rhisiart i'r America.
Cychwynodd S. R. o Lerpwl Mai 6, 1857; cyrhaeddodd yno 'n ol Awst 30,
1867. Yr oedd wedi ei siomi yn y gorllewin ac wedi troi ei gefn ar dy ei
alltudiaeth,--Bryn y Ffynnon, Scott Co., East Tennessee. Cafodd ei
dwyllo gan y rhai oedd yn gwerthu tir; darlunnir hwy ym Martin Chuzzlewit
Dickens. Nid oedd wedi sylweddoli, hwyrach, mor erwin yw'r ymdrech mewn
gwlad anial. A daeth y Rhyfel Cartrefol i andwyo ei amgylchiadau.
Teimlai fod y ddwy ochr i'w beio, ac mai dyledswydd y Gogledd oedd talu
pris rhyddhad y caethion i wyr y De.
O 1867 ymlaen ail ymunodd y teulu, a bu'r tri brawd byw yn yr un cartref
yng Nghonwy hyd nes y cludwyd hwy i'r un fynwent.
Ychydig iawn oedd yn fwy adnabyddus nag S. R. yn ei ddydd yng Nghymru. Bu
ef a'i frodyr mewn llu o ddadleuon,--y mae y gornestwyr oll wedi tewi
erbyn hyn,--a gwnaethant lawer i ddeffro gwlad. Bu ei Gronicl yn foddion
addysg i filoedd. Bu ef ei hun yn llais i amaethwyr Cymru, ac yn llais i
werin yn erbyn gorthrwm o bob math. Cyhoeddwyd cofiant am dano ef a'i
frodyr yn y Bala, gan y Dr. E. Pan Jones.
Wele ddwy ran nodweddiadol o'i waith. Bu y Caniadau yn hynod boblogaidd;
y teulu yn Llanbrynmair yw'r "Teulu Dedwydd." Hwy hefyd yw teulu
"Cilhaul," ac y maent y darlun goreu a chywiraf o ffermwyr Cymru dynnwyd
eto.
OWEN EDWARDS.
Llanuwchllyn,
Awst 1, 1906.
[Photograph of Samuel Roberts, Llanbrynmair: sr1.jpg]


CYNHWYSAID.

1. CANIADAU BYRION.

[Argraffwyd y Caniadau hyn laweroedd o weithiau, ac y maent wedi bod yn
foddion cysur i genhedlaethau o werinwyr. Dont o flaen adeg y Bardd
Newydd, nid oes dim yn gyfriniol yn eu dyngarwch syml, eu tynherwch mwyn,
a'u synwyr cyffredin cryf.]
Y Teulu Dedwydd
Marwolaeth y Cristion
Y Lili Gwywedig
Can y Nefoedd
Ar farwolaeth maban
Y Cristion yn hwylio i for gwynfyd
Cwyn a Chysur Henaint
Mae Nhad wrth y Llyw
Y Ddau Blentyn Amddifad
Cyfarchiad ar Wyl Priodas
Dinystr Byddin Sennacherib
Gweddi Plentyn
Cwynion Yamba, y Gaethes ddu
Y creulondeb o fflangellu benywod
Y fenyw wenieithus
Y Twyllwr hudawl
Darostyngiad a Derchafiad Crist
Buddugoliaethau yr Efengyl yn y Mil Blynyddoedd

II. CILHAUL UCHAF.

[Darlun o fywyd amaethwr, a'i ofidiau, yn hanner cyntaf y ganrif
ddiweddaf. Mae'n fyw ac yn werthfawr am ei fod yn wir. Dyma'r bywyd
gynhyrchodd oreu Cymru, a dyma'r bywyd hapusaf a iachaf yn y byd.]
John Careful, Cilhaul Uchaf. Senn y Steward. Gwobrwyon John Careful am
wella ei dir,--I. Colli ei arian. II. Codi ei rent. III. Codi'r degwm.
IV. Codi'r trethi. V. Rhoi cerdod i Peggy Slwt Slow nes y cai fynd ar y
plwy. VI. Rhoi benthyg arian i Billy Active i ymfudo.
Jacob Highmind. Cario chwedlau i'r steward. Notice to quit i John
Careful.
Pryder y teulu; troi golwg tua'r Amerig. Squire Speedwell yn ymyrryd. Yr
ysgwrs rhwng Lord Protection a John Careful. Swn y bytheuaid. Meistr
tir a steward. Ymadael o Gilhaul.
Yr Highminds yn denantiaid newyddion. Mynd i'r dim. Cilhaul ar law. Y
steward yn sylweddoli anhawsterau'r ffermwyr. Hen wr Hafod Hwntw. Gweld
colled am ffermwyr gonest di-dderbyn wyneb.

III. BYWYDAU DISTADL.

[Ysgrifennodd S.R. hanes rhai adwaenai, yn fyrr iawn, yn y Cronicl.
Distadl oeddynt, ac y mae swyn pennaf bywyd Cymru yn eu hanes dinod. Nid
oes le yn y gyfrol hon ond i ddau yn unig o'r llu, sef cardotes a gwas
ffarm.]
Mary Williams, Garsiwn
Thomas Evans, Aber


Y Darluniau.

Samuel Roberts
Darlun o'r Oriel Gymreig, dynnwyd gan y diweddar John Thomas.
Bwthyn ym Maldwyn
O'r Oriel Gymreig.
"Mewn hyfryd fan ar ael y bryn,
Mi welwn fwthyn bychan;
A'i furiau yn galchedig wyn,
Bob mymryn, mewn ac allan"
Pont Llanbrynmair
O'r Oriel Gymreig.
Dan Haul y Prydnawn
O'r Oriel Gymreig.
Darlun o dai yn Llanbrynmair dan dywyniad haul yr Hydref.
Cyflwynwyr Tysteb S. R.
O'r Oriel Gymreig.
Cyflwynwyd y dysteb yn Lerpwl yn union wedi dychweliad S. R. o'r America.
Eistedd Caledfryn yn y canol, a'i bwys ar ei ffon. Ar ei law chwith
eistedd S.R., a J. R. yn agosaf ato yntau. Wrth gefn y ddau frawd saif y
Gohebydd, eu nai, a chadwen ar ei fron. Yn union y tu cefn i S. R., yn
dalaf o bawb sydd ar eu traed, saif Mynyddog.
Ffrwd y Mynydd
O'r Oriel Gymreig.
Darlun o olygfa yn ucheldir Llanbrynmair.
My Lord
H. Williams.
Talu'r Rhent
H. Williams.


CANIADAU BYRION.

[Bwthyn ym Maldwyn: sr9.jpg]

Y TEULU DEDWYDD.

Wrth ddringo bryn ar fore teg,
Wrth hedeg o'm golygon,
Gan syllu ar afonig hardd,
A gardd, a dolydd gwyrddion;
Mewn hyfryd fan ar ael y bryn
Mi welwn fwthyn bychan,
A'i furiau yn galchedig wyn
Bob mymryn, mewn ac allan.
Canghennau tewfrig gwinwydd ir
Addurnant fur y talcen,
A than y to yn ddof a gwar
Y trydar y golomen;
O flaen y drws, o fewn yr ardd,
Tardd lili a briallu;
Ac O mor hyfryd ar y ffridd
Mae blodau'r dydd yn tyfu.
Wrth glawdd yr ardd, yn ngwyneb haul,
Ac hyd y dail, mae'r gwenyn
Yn diwyd gasglu mel bob awr
I'w diliau cyn daw'r dryc-hin;
Ar bwys y ty, mewn diogel bant,
Mae lle i'r plant i chwareu;
Ac yno'n fwyn, ar fin y nant,
Y trefnant eu teganau.
O fewn y ty mae'r dodrefn oll,
Heb goll, yn lan a threfnus;
A lle i eistedd wrth y tan
Ar aelwyd lan gysurus;
Y Teulu Dedwydd yno sy
Yn byw yn gu ac anwyl;
A phob un hefyd sydd o hyd
Yn ddiwyd wrth ei orchwyl.
Ychwaith ni chlywir yn eu plith
Neb byth yn trin na grwgnach,
Ond pawb yn gwneyd eu goraf i
Felysu y gyfeillach;
Mae golwg iachus, liwus, lon,
A thirion ar bob wyneb;
A than bob bron y gorffwys hedd,
Tagnefedd, a sirioldeb.
Pan ddel yr hwyr, ac iddynt gwrdd,
Oddeutu'r bwrdd eisteddant;
Ac am y bwyd, o hyd nes daw,
Yn ddistaw y disgwyliant;
Pan ddyd y fam y bwyd gerbron
Gwnant gyson geisio bendith;
Ac wedi 'n, pan eu porthi gant,
Diolchant yn ddiragrith.
Ar air y tad, a siriol wen,
A'r mab i ddarllen pennod;
Ac yna oll, mewn pwysig fodd,
Codant i adrodd adnod;
Yr emyn hwyrol yn y fan
Roir allan gan yr i'angaf,
Ac unant oll i seinio mawl
Cysonawl i'r Goruchaf.
Y tad a dd'wed ddwys air mewn pryd
Am bethau byd tragwyddol;
Y fam rydd ei Hamen, a'r plant
Wrandawant yn ddifrifol;
Wrth orsedd gras, o flaen yr Ior,
Y bychan gor gydblygant;
A'u holl achosion, o bob rhyw,
I ofal Duw gyflwynant.
Am ras a hedd, a nawdd y Nef,
Y codant lef ddiffuant;
A Duw a ystyr yn gu-fwyn
Eu cwyn a'u holl ddymuniant;
Ac O! na fedrwn adrodd fel
Mae'r tawel Deulu Dedwydd,
Mewn gwylaidd barch, ond nid yn brudd,
Yn cadw dydd yr Arglwydd.
Yn fore iawn, mewn nefol hwyl
I gadw'r wyl cyfodant;
Ac wedi ceisio Duw a'i wedd,
I'w dy mewn hedd cydgerddant;
Fe'u gwelir gyda'r fintai gu
Sy'n cyrchu i'r addoliad;
Ac yn eu cor, ym mhabell Ion,
Yn gyson ceir hwy'n wastad.
Ceir clywed mwynber leisiau'r plant
Mewn moliant yn cyfodi,
A'u gweld yn ddifrif-ddwys o hyd,
Ac astud, wrth addoli;
Ni wag ymrodiant i un man
I hepian na gloddesta;
Ond bydd eu calon gyda gwaith
A chyfraith y Gorucha'.
Pob un, a'i Feibl yn ei law,
I'r ysgol ddaw'n amserol;
Ac yn eu cylch fe'u ceir bob pryd
Yn ddiwyd a defnyddiol;
Pan ddeuant adre'r nos yn nghyd
I gyd, a'r drws yn nghauad,
Dechreuant ddweyd yn bwysig rydd
Am waith y dydd, a'u profiad.
Mor fwyn eu can! mor ddwys pob gair,
Ac O mor daer eu gweddi!
A Duw yn siriol wenu ar
Y duwiol hawddgar deulu;
Gwir nad oes ganddynt ddodrefn aur,
Na disglaer lestri arian,
Na llawrlen ddrudfawr yn y ty,
Na gwely-lenni sidan.
Ni feddant seigiau mawr eu rhin,
Na melus win na moethau,
Na thuedd byth i flysio'n ffol
Frenhinol arlwyadau;
Ond mae rhinweddol win a llaeth
Yr iechydwriaeth ganddynt;
A Christ yn Frawd, a Duw yn Dad
A thirion Geidwad iddynt.
Fe'u ceidw'n ddiogel rhag pob braw,
Ac yn Ei law fe'u harwain,
Nes dwyn pob un i ben ei daith
Trwy hirfaith dir wylofain;
Pob un a gyrraedd yn ei dro
Hyfrydawl fro paradwys;
Ac yno'n dawel berffaith rydd
Y cant dragwyddol orffwys.

MARWOLAETH Y CRISTION.

Gristion hawddgar! Daeth yr adeg
It' ehedeg at dy Dad;
Gad dy lesgedd, hwylia'th edyn,
Cyfod, cychwyn tua'th wlad;
Sych dy ddagrau, dechreu ganu,
Darfu'th bechu, darfu'th boen;
Ti gei bellach dawel orffwys
Ym mharadwys gyda'r Oen.
Er fod afon angau'n donnog,
A llen niwlog dros y glyn,
Gwel dy Briod cu yn dyfod
I'th gyfarfod y pryd hyn;
Dacw'r gelyn wrth ei gadwyn,
Heb ei golyn, dan ei glwy';
Dacw uffern wedi 'i maeddu:-
Gristion! pam yr ofni mwy?
Yn y dyffryn, er mor dywyll,
Gwelaf ganwyll ddisglaer draw,
Wedi 'i chynneu i'th oleuo,
Rhag it' lithro ar un law;
Mae dy Iesu wedi blaenu,
Wedi torri grym y donn;
Pam yr ofni groesi'r dyffryn?
Pam mae dychryn dan dy fron?
Eilia'th gan, mae'r nos yn cilio,
Gwel, mae gwawl yn hulio'r glyn:
Edrych trwy y niwlen deneu,
Gwel drigfannau Seion fryn:
Gwel, mae hyfryd wen dragwyddol,
Heulwen nefol ar y wlad;
Gwel mor ddisglaer deg danbeidiol
Yw brenhinol lys dy Dad.
Gwel y dirif seirian berlau
Wisgant furiau'r nefol gaer;
Gwel ei huchel byrth disgleirdeg,
A'i llydain deg heolydd aur;
Gwel yr afon bur redegog,
Gwel y deiliog ffrwythlawn bren;
Gwel y llwybrau a'r trigfannau
Sydd i'r seintiau uwch y nen.
Gwel y dedwydd brynedigion
Yn eu gynau gwynion draw,
Wedi gwisgo eu coronau,
A'u telynau yn eu llaw;
Yuo'n gorffwys, gyda'u gilydd,
Mewn llawenydd pur dilyth,
Heb na loes, na chroes, na phechod,
Mwyach i'w cyfarfod byth.
Gwel y gosgordd-lu yn cychwyn
I'th ymofyn idd eu mysg;
Gwel dy Brynwr, mewn gwen siriol,
Yn ei hardd gyfryngol wisg;
Clyw, mae'r clychau oll yn canu,
I'th groesawu tua thref;
Clyw bereiddlawn seingar donau
Aur delynau cor y nef.
Gwel dy gerbyd wrth yr afon,
Gwel dy goron,--gad dy gledd;
Cymer bellach dawel feddiant
O ogoniant gwlad yr hedd,
Ffarwel iti, collaf bellach
Dy gyfeillach a dy wedd,
Hyd nes cawn gyfarfod eto
Yn y fro tu draw i'r bedd.

Y LILI GWYWEDIG.

Galar-gan Mam ar Farwolaeth Maban Mynwesol.
Caed Lili teg, mewn hyfryd fan,
Ar gorsen wan yn tyfu;
Ei hawddgar liw, a'i gywrain lun,
Wnai i bob un ei garu;
Ei berchen o anwyldeb ai,
A siriol syllai arno,
Mewn gobaith hoff o'i gadw'n ir
Am dymor hir heb wywo.
Ond ar ddiwrnod tywyll du,
Y gobaith cu ddiflannodd;
Daeth awel oer 'nol heulwen haf,
A'r Lili braf a wywodd;
Mae'n awr yn gorwedd yn y llwch,
Heb degwch yn wywedig;
A'i berchen deimla dan ei bron
Ei chalon yn glwyfedig.
Ochenaid ddwys o'i mynwes wan,
Ac egwan lef sy'n codi,--
"A raid im' golli'r olwg ar
Fy hawddgar wiwber Lili?
Flodeuyn hardd! dy golli raid,
Er dibaid dywallt dagrau;
Llwyr ddiflanedig 'nawr yw drych
Dy unwaith harddwych liwiau.
"Dy addurnedig wisgoedd braf,
Eu gweled ni chaf mwyach;
Wrth syllu ar dy le, nid wyf
Ond gwneyd y clwyf yn ddyfnach."
Ar hyn, pan ydoedd natur wan
O dan y groes yn suddo,
I arllwys balm i'r galon brudd
Daeth gwiw Ddiddanydd heibio.
Yn dirion (nid i beri braw)
Ei ddeheu-law estynnai;
Cyd-deimlo wnai wrth wrando'i chwyn,
Ac mewn iaith fwyn dywedai,
"Na wyla mwy,--dy Lili hardd
Sy'n awr yng ngardd paradwys,
Mewn tawel gynnes nefol fro
Yn ail-flodeuo'n wiwlwys.
"Ei nodd, ei ddail, ei arogl per,
Ei liwiau ter a hawddgar,
Rhagorach fyrdd o weithiau ynt
Nag oeddynt ar y ddaear.
Ei weled gei ar fyr o dro
Yn gwisgo harddwch nefol:
I'r ddedwydd wlad dy gyrchu wnaf,
Lle t'wyna haf tragwyddol."

CAN Y NEFOEDD.

Fy enaid blinedig! cwyd d'edyn yn awr,
Ehed trwy'r wybrennau uwch gofid y llawr,
I glywed nefolion yn seinio'r trwy'r nen
Fawl ganiad i'r Iesu, dy Briod a'th Ben.
Mor hardd Ei frenhinwisg, mor uchel Ei sedd,
Mor ddisglaer Ei goron, mor siriol Ei wedd;
Aur-seren awdurdod sy'n awr ar y fron
Fu gynt yn llif-waedu o glwy'r waew-ffon.
Angylaidd gantorion gydunant mewn can
A seintiau fil miloedd, a'u gwisgoedd yn lan;
A broydd a bryniau tragwyddol y nef
Trwy'r dedwydd ororau adseiniant eu llef.
Y llu archangylaidd ddechreuant y gainc,
Gan barchus gydblygu o amgylch Ei fainc:
Y saint a'u coronau wnant balmant i'w draed,
Gan felus gydganu am rinwedd ei waed.
Pan daniodd Ei fynwes, pan gododd mewn brys,
Gan adael Ei orsedd, a'i goron, a'i lys,
A hedeg heb oedi o fynwes Ei Dad,
Ar edyn trugaredd, at ddyn yn Ei waed;
Pan welwyd E'n Faban mewn gwael egwan gnawd,
Etifedd y nefoedd o'i wirfodd yn dlawd,
Angylion a seintiau a floeddient yng nghyd,
"Gogoniant trwy'r nefoedd, Tangnefedd trwy'r byd."
Pan rodiai o amgylch, gan wneuthur lleshad
I gloffion, a deillion, a chleifion yn rhad,
Gan alw'r blinderog, yn serchog a llon,
I orffwys yn dawel eu pwys ar Ei fron,--
Pan godai yn erbyn pyrth uffern Ei gledd,
Gan siglo sylfeini hen garchar y bedd,--
Dyrchafu yn hyfryd ber-seiniawl wnai'r gan,
A bywiol orfoledd wnai'r nefoedd yn dan.
Ond sydyn!--pan ydoedd pob telyn mewn hwyl,
A'r udgyrn yn seinio fel ar uchel wyl,--
Wrth daro'r nod uchaf cydsyniai'r dorf hardd
Ei weled E'n chwysu mewn ing yn yr ardd.
Pan welwyd E'n gwaedu dan hoelion ar bren,
Pan wanwyd Ei fynwes, pan glwyfwyd Ei ben,
Pan yfodd E'r cwpan, pan gollodd fwynhad
Diddanol gysuron gwedd wyneb Ei Dad;
Pan gododd Cyfiawnder i'w erbyn Ei gledd,
Pan welwyd E'n gorwedd yng ngharchar y bedd,
Dyrysodd telynau cantorion y nef,
Ymlaesodd pob aden, distawodd pob llef.
Ar unwaith ymdaenodd tywyllwch fel llen
Dros harddwych drigfauau dedwyddawl y nen;
Cydwywodd y blodau, dadhwyliodd pob tant,
Llesgaodd pob seraff--pob angel--pob sant.
Ond bore'r adgodiad, ar doriad y dydd,
Pan neidiodd y Cadarn o'i gadwyn yn rhydd,
Gan ymdaith o Edom yn amlder ei rym,
Mewn harddwisg borfforaidd, a'i gleddyf yn llym;
Pan gododd hardd-faner trugaredd a hedd,
Ac yn Ei law waedlyd agoriad y bedd,
Gan floeddio'n fuddugol, "Enillais y dydd--
"Gorchfygais bob gelyn--daw'r caethion yn rhydd,"--
Mil myrdd o gantorion, yn gydsain eu llef,
Ail-seinient yr Anthem, hwyl lawen trwy'r nef;
Gan floeddio caniadau, mewn tonau mor ber,
Nes siglo y bydoedd gan adsain y ser.
Angylaidd osgorddion ehedent mewn brys
I dywys eu Brenin i orsedd Ei lys;
Ar balmant o berlau olwynai i'r nen,
A'r seirian byrth oesawl ddyrchafent eu pen.
'Nol disgyn o'i gerbyd, ac esgyn Ei sedd,
Ei euraidd deyrnwialen estynnai mewn hedd,
Gan ddwyn agoriadau llywodraeth Ei Dad,
Ac anfon i ddynion Ei roddion yn rhad.
Rho heibio 'nawr, f'awen, cyn gorffen dy gan,
Rhag boddi ar unwaith mewn syndod yn lan;
Nid da cynnyg nofio--'rwyt eto'n rhy wan--
Mewn mor o ryfeddod, heb waelod na glan.
I erfyn maddeuant, plyg 'nawr wrth Ei draed,
Ymorffwys am fywyd ar rinwedd Ei waed;
Cei ddianc ar fyrder o'th garchar o gnawd,
I orffwys ym mynwes dy fwyn hynaf Frawd.
Ei wyneb cu hardd-deg gei weled heb len;
Ac yna, dan ganu, coroni Ei ben;
Pan welir y ddaear yn wenfflam o dan,
Mawr fydd dy orfoledd, a melus dy gan.

AR FARWOLAETH MABAN.

Daeth yma i'r byd i weld ein gwae,
Lle mae gorthrymder garw;
Ond trodd ei egwein lygaid draw,
Gan godi 'i law a marw.
Er dod am dro i'n daear ni
I brofi'r cwpan chwerw;
Ni fynnai aros is y nen,
Trodd draw ei ben i farw.
Dros ennyd ferr fe rodd ei glust
I wrando'n trist riddfannau;
Ond buan, buan, blino wnaeth,
A hedodd ymaith adre'.
Ni chawn ei weled yma mwy
Dan unrhyw glwy'n galaru;
Mae wrth ei fodd ar Seion fryn,
A'i dannau'n dynn yn canu,
Ni welir deigryn ar ei rudd,
Na'i wedd yn brudd wylofus;
Ni chlywir mwy o'i enau ef
Un egwan lef gwynfannus.
Ni chaiff y fam byth, mae'n ddilys,
Waith sychu 'i chwys a'i ddagrau,
Na chwaith ei gynnal, pan yn wan,
I gwynfan yn ei breichiau.
Ni rydd un gelyn iddo glwy,
Nis gellir mwy ei faglu;
Ni welir ef yn dewis rhan
Gyda'r annuwiol deulu.
Ni chaiff y tad na'r fam byth mwy
Boen trwy ei weld yn pechu:
Nid ofnant iddo yn ei oes
Ddwyn croes ar achos Iesu.
Fe darddodd ffynnon ar y bryn
I'w gannu'n wyn, a chymhwys
I lanw lle yn mhlith y llu
Sy'n canu ym mharadwys.
Diangodd draw i wlad yr hedd
O gyrraedd pob rhyw ddrygfyd,
Ac uno wnaeth a'r nefol lu
I ganu fry mewn gwynfyd.
Mewn teulu duwiol yn y byd,
Tra hyfryd y gyfeillach;
Ond fry ymhlith y nefol hil
Y bydd yn fil melusach.
Heb unrhyw boen o dan y fron,
Mae 'nawr yn llon a dedwydd:
A'r pur orfoledd yno sy
A bery yn dragywydd.
Er rhoi ei gorff yng ngwaelod bedd
I orwedd a malurio,
Daw bore hyfryd yn y man
Y cwyd i'r lan oddiyno.
Cawn gydgyfarfod fry mewn hedd,
Tudraw i'r bedd yn dawel;
Ac uno i ganu yn ddilyth,
Heb achos byth ymadael.

Y CRISTION YN HWYLIO I FOR GWYNFYD.

Fel morwr cyfarwydd wrth ddedwydd fordwyaw,
Yn troi yn dra medrus ei lyw a'i ddeheulaw,
Gan ganu wrth ledu ei hwyliau claerwynion
I farchog y cefnllif o flaen yr awelon,--
Mae'r Cristion yn gadael anialdir marwoldeb,
Gan hwylio yn dawel i for bythol burdeb.
Pan ddel y gorchymyn mae'n lledu ei hwyliau,
Heb ofni'r Iorddonen, nac ymchwydd ei thonnau;
Gan wenu heb ddychryn, wrth gychwyn, mae'n canu,--
"O'm golwg yn gyflym mae'r byd yn diflannu,
Diangaf yn fuan o gyrraedd gofidiau,
Tawelu mae'r gwyntoedd, llonyddu mae'r tonnau,
Mae'r heulwen yn gwenu, a'r wybren yn siriol,
Caf nofio mewn moroedd o wynfyd tragwyddol."

CWYN A CHYSUR HENAINT.

Ymgiliodd y gaeaf, mae'r gwanwyn yn gwenu,
Mae'r oenig yn neidio, a'r durtur yn canu;
Mae'r coedydd, a'r dolydd, a'r gerddi'n blodeuo;
A minnau gan nychdod a henaint yn gwywo.
Mae f'einioes yn cilio, a'm dyddiau bron darfod,
Caf fyned i orffwys yn fuan i'r beddrod.
Mae'r i'enctid o'm hamgylch yn heinyf a chryfion,
Yn wridog eu gruddiau, yn llawen eu calon,
Yn siriol gydrodio'n finteioedd diddanus,
A minnau fy hunan yn llesg a methiannus.
Mae f'einioes yn cilio, a'm dyddiau bron darfod,
Caf fyned i orffwys yn fuan i'r beddrod.
Bu amser, 'rwy'n cofio, pan gynt 'roeddwn innau
Mor heinyf, a bywiog, a gwridog a hwythau,
A'm dwyfron yn llawen, a'm can yn soniarus;
Ond ciliodd fel cysgod, fy hafddydd diddanus.
Mae f'einoes yn cilio, a'm dyddiau bron darfod,
Caf fyned i orffwys yn fuan i'r beddrod.
Diangodd holl dirion gymdeithion fy mebyd,
O gyrraedd marwoldeb, i dawel fro gwynfyd;
A minnau, heb gymar, adawyd fy hunan.
Mae'm calon, gan hiraeth, yn rhy lesg i gwynfan.
Mae f'einioes yn cilio, a'm dyddiau bron darfod,
Caf fyned i orffwys yn fuan i'r beddrod.
Mae ceidwad y babell gan wendid yn crynnu,
A'r heinyf wyr cryfion yn awr yn cydgrymu;
Swn isel, wrth falu, wna'r felin fethedig,
Ychydig yw'r meini, ac oll yn sigledig.
Mae f'einioes yn cilio, a'm dyddiau bron darfod,
Caf fyned i orffwys yn fuan i'r beddrod.
Y gloewon ffenestri gan lenni dywyllwyd,
A llydain byrth mwyniant gan henaint a gauwyd;
Y cwsg a lwyr gilia wrth lais yr aderyn,
A baich ar yr ysgwydd fydd ceiliog y rhedyn.
Mae f'einioes yn cilio, a'm dyddiau bron darfod,
Caf fyned i orffwys yn fuan i'r beddrod.
Holl ferched cerddoriaeth ar unwaith ostyngir,
A phopeth, wrth araf ymlwybro, a ofn;
Mae chwant wedi pallu, 'does dim rydd ddiddanwch,
Diflannodd pob seren dan ddulen tywyllwch.
Mae f'einioes yn cilio, a'm dyddiau bron darfod,
Caf fyned i orffwys yn fuan i'r beddrod.
Y cawg aur a'r piser yn fuan a ddryllir,
Y llinyn ariannaidd a'r olwyn a dorrir;
Ychydig sy'n aros o flodau'r pren almon;
Dadfeilio mae'r babell, llewygu mae'r galon.
Mae f'einioes yn cilio, a'm dyddiau bron darfod,
Caf fyned i orffwys yn fuan i'r beddnod.
Hosanna!--'Rwyn teimlo fy llesg gorff yn datod,
Mae'n addfed o'r diwedd i fyned i'w feddrod;
Caiff gysgu heb ddychryn, dros ronyn, yn dawel,
Nes hyfryd ddihuno wrth floedd yr archangel.
Ac yna, heb lygredd, caiff godi'n dra siriol,
I ddedwydd deyrnasu mewn i'enctid tragwyddol.
Ar edyn angylaidd, heb lesgedd na methiant,
Caf esgyn i dawel ororau gogoniant,
I dderbyn y palmwydd, y delyn, a'r goron,
A chlywed peroriaeth nefolaidd gantorion;
Ac yna caf brofi'r gymdeithas a'r gwleddoedd
Sy'n bythol goroni dedwyddwch y nefoedd.

"MAE NHAD WRTH Y LLYW."

Draw, draw ar y cefnfor, ar noson ddu oer,
'Roedd cwch bach yn hwylio heb seren na lloer;
A rhuad y tonnau, a'r gwyntoedd, a'r gwlaw,
A lanwai fynwesau y morwyr o fraw.
Ond bachgen y cadben, yn llawen a llon,
A dd'wedai dan wenu, heb ddychryn i'w fron,--
"Er gwaethaf y tonnau awn adref yn fyw:
Pa raid ini ofni?--Mae Nhad wrth y Llyw."
O blentyn y nefoedd! Paham mae dy fron
Mor ofnus wrth weled gwyllt ymchwydd y donn?
Mae'r dyfnder du tywyll yn rhuo, gwir yw;
Ond diogel yw'th fywyd--Mae'th Dad wrth y Llyw.
Daw'n fuan orfoledd diddiwedd i'th ran;
Draw'n disgwyl mae'th geraint oddeutu y lan:
Y disglaer lys acw, dy hoff gartref yw;
Mae Canan yn ymyl, a'th Dad wrth y Llyw.
Cwyd bellach dy hwyliau, mae'r awel o'th du,
'Rwyt bron mynd i fynwes dy fwyn Brynwr cu;
Mae'th angor yn ddiogel, a'th Gadben yn fyw,
Mae'th gwch yn y porthladd, a'th Dad wrth y Llyw.

Y DDAU BLENTYN AMDDIFAD.

[Pont Llanbrynmair: sr25.jpg]
Fy ngherbyd safai, ar fy nhaith,
Unwaith wrth westy bychan,
Pan oedd gwen oleu'r heulwen glaer
Yn euro caer y dreflan.
Wrth weled pawb o'm cylch a'u bryd
Ar dawel gydnoswylio,
Aethum i gladdfa oedd gerllaw
I ddistaw ddwys fyfyrio.
Dan briddell las, y tlawd yn llon
Ro'i hun i'w fron glwyfedig;
Ond meini cerf o farmor trwch
A guddient lwch pendefig.
Wrth fedd, dan gysgod ywen grin,
Dau blentyn oedd yn wylo,
Mewn ing a hiraeth ar y pridd,
Lle'r oedd eu mam yn hunc.
Er fod y ddau mewn newyn mawr,
Ar lawr 'roedd darn o fara;
Edrychent arno weithiau'n syn,
Er hyn ni wnaent ei fwyta.
"Fy anwyl blant! gwnewch ddweyd i mi
Pam 'rych chwi mewn cyfyngder,
Ac yn gwastraffu'r bwyd eich dau,
A chwithau mewn fath brinder?"
Atebai'r bach, mewn gwylaidd don,
A'i heilltion ddagrau'n llifo,--
"Yn wir yr ym mewn eisiau llym,
Heb ddim i'w ofer-dreulio.
"Troi'n eneth ddrwg mae Mair fy chwaer,
'Rwy'n daer am iddi fwyta;
Ni chafodd damaid heddyw'n wir,
A dir, hi bia'r bara."
"Nis bwytaf mwy," atebai hi,
"Nes bwyto Henri dipyn;
Mi gefais i beth bara ddoe,
Ond echdoe cadd ef fymryn."
Ar hyn fe deimlwn dan fy mron
Y galon lesg yn gwaedu;
Eisteddais rhyngddynt ar y bedd
I geisio'u hymgeleddu.
Yn dirion gwesgais ddwylaw'r ddau,
Oedd fel y clai gan oerder;
A'r bachgen llwydaidd ataf drodd,
I adrodd eu cyfyngder.
"Ein ty oedd wrth y dderwen draw,
Gerllaw y dolydd gwyrddion,
Lle'r oeddym gynt yn chwareu o hyd
Yn hyfryd a chariadlon.
"Un tro, pan oeddym oll yn llon,
Daeth dynion creulon heibio,
I fynd a'n tad i'r mor i ffwrdd;
Ni chawn mwy gwrdd mohono.
"Ni wnaeth ein mam, byth ar ol hyn,
Ond wylo'n syn a chwynfan,
Gan ddistaw ddweyd, yn brudd ei gwedd,
Yr a'r i'r bedd yn fuan.
"Un hwyr, pan ar ei gwely'n wan,
A'i hegwan lais crynedig
Galwodd ni'n dau, mewn tyner fodd,
A d'wedodd yn garedig,--
"'Fy anwyl blant! Na wylwch chwi,
Gwnewch dyner garu'ch gilydd:
Dichon daw'ch tad yn ol yn glau,
I'ch gwneyd eich dau yn ddedwydd.
"'Ond os na ddychwel byth eich tad,
Cewch Dduw yn Geidwad tyner;
Mae Ef i bob amddifad tlawd
Yn Dad a Brawd bob amser.'
"Yna, ar ol ymdrechu'n gu
I sychu'n dagrau chwerw,
Cusanodd ni, wrth droi 'i phen draw,
Gan godi 'i llaw a marw.
"Ein hanwyl fam ni chawn byth mwy
I'n harwain trwy ofidiau;
Ac ofni'r ym, mewn dirfawr fraw,
Na ddaw ein tad byth adre',
"Er wylo yma lawer dydd
Mewn hiraeth prudd am dano,
Ac edrych draw a welem neb
Yn dod--yn debyg iddo;
"Er clywed fod y mor yn mhell,
Tybiem mai gwell oedd myned,--
Os gallem gyrraedd yno'n dau,
Y caem yn glau ei weled.
"Dan wylo aethom, law yn llaw,
Trwy wynt a gwlaw a lludded,
Gan droi yn wylaidd i bob ty
I holi'r ffordd wrth fyned.
"Gwnai rhai, dan wenu, ymaith droi,
Heb roi i ni ddim cymorth;
Och'neidiai'r lleill wrth wrando'n cwyn,
Gan roddi'n fwyn in ymborth.
"Ond erbyn gweld y mor mawr draw,
Gwnaeth dirfawr fraw ein llenwi;
Ac ofni'r ydym fod ein tad
Anwylfad wedi boddi.
"Ar fedd ein mam 'r ym 'nawr o hyd,
Mewn ing a gofid chwerw,
A hiraeth dwys am fod ein dau,
Fel hithau, wedi marw.
"A wyddoch chwi ddim p'le mae'n byw
Y Duw sy'n Dad amddifaid?
Pe gallem ni ryw fodd Ei gael,
Mac Ef yn hael wrth weiniaid.
"Dywedodd mam mai yn y nef
Yr ydoedd Ef yn trigo:-
A d'wedodd llawer wrthym ni,
Heb os, ei bod hi yno.
"Ac os yw mam 'nawr yno'n byw,
Hi dd'wed wrth Dduw am danom;
A disgwyl 'r ym y llwydda hi
Cyn hir i'w yrru atom."
Gwnaeth hyn im' hoff gofleidio'r ddau,
A sychu 'u gruddiau llwydion,
A dweyd,--"Fel mam, gofalaf fi
I'ch ymgeleddu'n dirion.
"Na wylwch mwy! Dewch gyda mi,
Rhof ichwi fwyd a dillad,
A dysg, a thy, a modd i fyw,
A chewch Dduw'n Dad a Cheidwad.
"Efe yn fwyn a'm gyrrodd i
I ddweyd i chwi Ei 'wyllys:
A diwedd pawb a'i carant Ef,
Yw mynd i'r nef i orffwys."

CYFARCHIAD AR WYL PRIODAS.

Tangnefedd a ffyniant, diddanwch a chariad,
Fo rhwymyn a choren eich undeb anwylfad;
Ymleded eich pabell dan wenau Rhagluniaeth,
A'ch epil fo'n enwog dros lawer cenhedlaeth.
Disgleiried eich rhinwedd. A gwneled yr Arglwydd
Eich cylchoedd yn fendith, a'ch ceraint yn dedwydd: