Gwaith Alun - 5

Dug fi i borthladd dwyfol hedd;--
Mae'n awr yn deg, a minnau'n canu,
F'achub o'r ystorom lem,
A chanaf pan bo'r byd yn ffaglu
Seren! Seren! Bethlehem!

AT MANOR DEIFI.

TO E. WHITLEY, ESQ., BRONCOED.
_Cardigan, March 30th, 1835_.
MY EVER DEAR SIR,
Old recollections--and recollections dearer for being old--make Broncoed
and the name of Whitley much dearer to my memory and heart than other
names and places. My own former humble home is now another's,--I know it
no more; and there is scarcely a house now in the parish into which I
would venture to turn besides yours, your cousin's, Mr. Clough's and two
or three more. Yet, I feel a tie between me and Mold and its
inhabitants, which nothing but death can unloose. There lies the grave
of my dear, though poor parents, and there burst the dawn of my brightest
days. The same Providence which smiled upon the beginning of my happier
years, continues kind still. I have indeed abundant reason to thank
heaven for the many, many blessings which have been showered upon my
path; nor do I forget the kind hands which were employed in showering
them, and your own amongst the number.
When I first came to Manordeifi, there was but one service on the Sunday,
and that almost entirely in Welsh. Seeing that five of the principal
families in Pembrokeshire were under my pastoral care, and that neither
themselves nor their dependants understood any Welsh, I established two
services, one entirely English, the other exclusively in our beloved
Welsh.

CATHL I'R EOS.

Pan guddio nos ein daear gu
O dan ei du adenydd,
Y clywir dy delori mwyn,
A chor y llwyn yn llonydd;
Ac os bydd pigyn dan dy fron
Yn peri i'th galon guro,
Ni wnai, nes torro'r wawrddydd hael,
Ond canu a gadael iddo.
A thebyg it' yw'r feinir war
Sydd gymar gwell na gemau,
Er cilio haul, a hulio bro
A miloedd o gymylau;
Pan dawo holl gysurwyr dydd,
Hi lyna yn ffyddlonaf;
Yn nyfnder nos o boen a thrais
Y dyry lais felusaf.
Er dichon fod ei chalon wan
Yn delwi dan y dulid,
Ni chwyna, i flino'i hanwyl rai,--
Ei gwen a guddia'i gofid:
Ni pheidia'i chan trwy ddunos faith,
Nes gweled gobaith goleu
Yn t'wynu, megys llygad aur,
Trwy bur amrantau'r boreu.

ABAD-DY TINTERN.

Pa sawl bron a oerodd yma?
Pa sawl llygad ga'dd ei gloi?
Pa sawl un sydd yn y gladdfa,
A'r cof o honynt wedi ffoi?
Pa sawl gwaith, ar wawr a gosber
Swniai'r gloch ar hyd y glyn?
Pa sawl _Ave_, cred a phader,
Dd'wedwyd rhwng y muriau hyn?
Ar y gareg sydd gyferbyn,
A faluriwyd gan yr hin,
Tybiaf weld, o flaen ei eilun,
Ryw bererin ar ei lin;
Tybiaf fod y mwg o'r thuser
Eto'n codi'n golofn wen,
A bod swn yr organ seinber
Eto yn dadseinio'r nen.
Ond Distawrwydd wnaeth ei phabell
Lle cartrefai'r anthem gynt;
Nid oes yma, o gor i gangell,
Un erddygan, ond y gwynt.--
Felly darffo pob coel-grefydd,
Crymed byd ger bron y Gwir;
Hedd a chariad, ar eu cynnydd,
Fo'n teyrnasu tros y tir.

CAN GWRAIG Y PYSGOTWR.

Gorffwys donn, dylifa'n llonydd,
Paid a digio wrth y creigydd;
Y mae anian yn noswylio,
Pa'm y byddi di yn effro?
Dwndwr daear sydd yn darfod,--
Cysga dithau ar dy dywod.
Gorffwys for! mae ar dy lasdon
Un yn dwyn serchiadau 'nghalon;
Nid ei ran yw bywyd segur,
Ar dy lifiant mae ei lafur;
Bydd dda wrtho, for diddarfod,
Cysga'n dawel ar dy dywod.
Paid a grwgnach, bydd yn ddiddig,
Dyro ffrwyn ym mhen dy gesig;
A pha esgus iti ffromi?
Nid oes gwynt ym mrig y llwyni:
Tyrd a bad fy ngwr i'r diddos
Cyn cysgodion dwfn y ceunos.
Iawn i wraig yw teimlo pryder
Pan bo'i gwr ar gefn y dyfnder;
Ond os cyffry dig dy donnau,
Pwy a ddirnad ei theimladau?
O bydd dirion wrth fy mhriod,--
Cysga'n dawel ar dy dywod.
Byddar ydwyt i fy ymbil,
For didostur, ddofn dy grombil;
Trof at Un a all dy farchog
Pan bo'th donnau yn gynddeiriog;
Cymer Ef fy ngwr i'w gysgod,
A gwna di'n dawel ar dy dywod.
[Gwraig y Pysgotwr. "Gorffwys for, mae ar dy lasdon
Un yn dwyn serchiadau 'nghalon."]

Y DDEILEN GRIN

Sech yw'r ddeilen ar y brigyn,
Buan iawn i'r llaid y disgyn;
Ond y meddwl call a ddarllen
Wers o addysg ar y ddeilen.
Unwaith chwarddodd mewn gwyrddlesni,
Gwawr y nef orftwysodd arni;
Gyda myrddiwn o gyfeillion,
Dawnsiodd yn yr hwyr awelon.
Darfu'r urdd oedd arni gynnau,
Prin y deil dan wlith y borau,
Cryna rhag y chwa ireiddlon
Sydd yn angeu i'w chyfoedion.
Ni all haul er ymbelydru,
Na llawn lloer er ei hariannu,
Ac ni all yr awel dyner
Alw yn ol ei hen ireidd-der.
Blaguro ychydig oedd ei chyfran,
Rhoi un wen ar wyneb anian;
Llef o'r nef yn Hydref waedda--
Darfu'th waith,"--a hithau drenga.


Footnotes:

{1a} O wawl-arluniau gan y diweddar John Thomas.
{1b} O wawl-arluniau gan y diweddar John Thomas.
{1c} O wawl-arluniau gan y diweddar John Thomas.
{1d} O wawl-arluniau gan y diweddar John Thomas.
{26} Cyfeiriad at farwolaeth echrydus Iorwerth II. Cym. _The Bard_,
Gray.
{27} Man y llofruddiwyd llawer o hil Edward.
{28} Harri VII., buddugwr Bosworth.
{33} Yr arwyddair dan Loer arian y Twrc yw,--"Nes llenwi hol ddaear."
{45a} Flodden Field, by Sir Walter Scott.
{45b} Siege of Corinth, by Lord Byron; and Siege of Valencia, by Mrs.
Hemans.
{47} The English Channel.
{53} Hesperus, the evening star.
{101} Caveri.--Afon yn Ngorllewin Hindostan, a lifa heibio Trichinopoly,
claddfa yr Esgob Heber, ac a ymarllwysa i for Coromandel wrth Tranquebar.
{102a} Ganges--prif afon India--gwrthddrych addoliad y Brahminiaid.
Cyffredin ydyw i wragedd daflu eu mabanod i'w thonnau er mwyn boddio y
duw Himalaya, a elwir yn Dad y Ganges.
{102b} Y Malwah.--Rhes o fynyddoedd uchel yng nghanol Hindostan. Nid yw
cyngor na cherydd Prydeiniaid yn gallu rhwystro yr arfer greulon
gynhwynol o losgi gweddwon byw gyda'u gwyr meirw.
{102c} Nid anghyffelyb Hindostan i drionglyn, Coromandel, Tickree, a
Bengal, ydynt y conglau.
{102d} Tybir bod tua 40,000 o Gristionogion, ond bod mwy na'u hanner yn
Babyddion, yn y Carnatic. Nid yw prin werth crybwyll mai un o hil
dyscyblion Swartz, cenadwr enwog tua chan' mlynedd yn ol, ydyw yr Hindoo
a ddychymyga yr Alarnad.
{103a} Angeu disyfyd a gymerodd Heber ymaith tra y mwynhai drochfa
dwymn. Y dydd o'r blaen--y Sabbath--cyflawnai ddyledswyddau ei daith
esgobawl.
{103b} Juggernaut--un o eilunod pennaf Hindostan. Ar ei gylchwyl
llusgir ef ar gert enfawr i ymweled a'i hafoty. Ymdafla miloedd o'i
addolwyr dan ei olwynion trymion, ac yno y llethir hwynt.
{104a} Gauts--mynyddoedd uchel wrth Travancore, penrhyn
deheuol.--Himalaya, mynyddoedd uwch, wrth Cashgur, penrhyn gogleddol
Hindostan.
{104b} Llwyni Academus. Nid oes ond a wypo a ddichon ddychymygu y parch
a dalwyd yn Rhydychen i Heber, ar parch a delir eto i'w enw. Yno y daeth
gyntaf i wydd yr oes drwy ei Balestine, a gyfieithwyd i'r Gymraeg mor
ardaerchog gan yr unig wr cyfaddas i'r gorchwyl--yr enwocaf Gymro, Dr.
Pughe.
{105} Hodnet--yn Amwythig--yno y cyflawnai Heber swydd Bugail
Cristionogol yn ddifefl hyd ei symudiad i India.