Cartrefi Cymru - 7

Total number of words is 953
Total number of unique words is 548
59.9 of words are in the 2000 most common words
75.0 of words are in the 5000 most common words
81.7 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
hunan-aberth ynddo, collir hunan mewn gwlad; y mae ymsancteiddio
ynddo,—llosga hunanoldeb fel sofl sych a difa’r hen lid teuluol sy’n
chwerwder bywyd barbaraidd, a dug ddyn yn nes at Dduw. Yng ngrym ei
wladgarwch y mae nerth pethau goreu cymeriad dyn; yn erbyn gwladgarwch y
mae’r pethau gwaelaf yn ei gymeriad,—awydd am elw, cas at ei gyd-ddyn,
rhagfarn. Ai arwydd o ddiffyg gallu mewn gwleidyddwr yw gwladgarwch? Os
felly, condemnier Alffred Fawr, y brenin galluocaf fu gan y Saeson
erioed? Ai arwydd o wendid meddyliol ydyw? Os felly condemnier Dante, y
gŵr o feddwl cawraidd wnaeth i syniadau’r Canol Oesoedd fyw byth.

III.

Cartrefi gwledig Cymru yw yr unig gofgolofnau i arwyr ein hanes ni.
Dinod,—anadnabyddus yn aml,—yw eu beddau; nid yw eu gwlad eto wedi codi
llawer o gofgolofnau i’w henw, oherwydd tlodi, nid oherwydd diffyg serch.
Ond y mae’r cartrefi’n aros. Nid adnabyddir lle bedd Llywelyn na John
Penri na Goronwy Owen, ond gwyddom pa le y buont yn chware pan yn blant.
Ni bydd cyfundrefn addysg Cymru’n gyflawn heb amgueddfa genhedlaethol.
Nis gwn pryd y daw, ond y mae y bardd wedi ei gweled trwy ffydd.

IV.

“I’r Oriel Wen daw tyrfa lân,
O oes i oes, i wenu’n gu
A’r ddelwau gwyn y dewrion hyn,—
Y tad a’i fab, y fam a’i merch,
Y llanc a’i rian wylaidd rudd,
A’r gwron hen yn fyr ei gam,
A’i ben yn wyn gan flodau hedd,
A’r byd o’i ol a’r nef o’i flaen,
A’i ŵyr bach gwrol yn ei law
A’r byd a’i droion fyrdd i’w gwrdd,—
‘Gwel yma, blentyn, dyrfa gain,
Gwroniaid dewr anfonodd Duw.
I fyw a marw er ein mwyn.
CARADOG hwn, yn hawlio’n hyf
Ei serch i’w fwthyn tlawd a’i wlad
O flaen gorseddfainc teyrn y byd.
A llyma LLYWARCH HEN y bardd,
Yn gwyro’n drwm ar faglau pren,
Ag enaid arwr yn ei wedd
Yn gwylio’r rhyd ar fedd ei fab.
Ac wele drindod fu yn dwyn
Yr enw Owen, mwyn ei sain,—
Y cynta’n canu ’i hirlas gorn;
Y llall â llain yn medi’n ddwys
Ym maes Coed Eulo; ’r olaf un,
Gwr hir y glyn, ‘a gwaew o dân,
Dyred, dangos dy darian.’
Ab Einion draw yn gwylio’r aig
A thelyn Harlech yn ei law.
Saif yma ddau, O enwau per,—
Llywelyn Fawr wnaeth Gymru’n un;
A’i ŵyr ef, olaf lyw ein gwlad,
Ei fywyd drosti’n aberth roes,
A chŵyn yr awel fyth ei frad
Ar fryniau Buallt—lleddfus dôn.’”
—R. BRYAN.

V.

Ganwyd Ann Griffiths yn Nolwar Fach, Llanfihangel yng Ngwynfa, yn 1776.
Claddwyd hi Awst 12, 1805. Geneth nwyfus, hoff o ymblesera oedd, nes
clywodd bregeth gan Benjamin Jones, Pwllheli, yn Llanfyllin. Crwydrodd
lawer i gymuno i’r Bala, dros y Berwyn maith unig. Ac onid oes beth o
fawredd dieithr y mynyddoedd yn ei chân?
Llyfr bychan dyddorol iawn yw Cofiant Ann Griffiths, gan Morris Davies,
Bangor. Cynhwysa hefyd ei llythyrau a’i hemynnau; cyhoeddir ef gan Mr.
Gee. Dinbych; ei bris yw dau swllt. Dyma ddau ddyfyniad o hono.
“Byddai golwg ddymunol iawn ar y teulu yn Nolwar yn nyddu, a’r hen ŵr yn
gardio, ac yn canu carolau a hymnau. Droion ereill, byddai distawrwydd
difrifol megis yn teyrnasu yn eu plith. Byddai Ann yn nyddu, a’i Beibl
yn agored o’i blaen mewn man cyfleus, fel y gallai gipio adnod i fyny
wrth fyned ymlaen â’i gorchwyl heb golli amser. Mi a’i gwelais wrth y
droell mewn myfyrdod dwfn, heb sylwi ar nemawr ddim o’i hamgylch, a’r
dagrau yn llifo dros ei gruddiau, lawer gwaith.”
“Yn Hydref, 1804, priododd Miss Ann Thomas â Mr. Thomas Griffiths, brawd
i’r diweddar Barchedig Evan Griffiths, Ceunant, Meifod. Yr oedd efe yn
ŵr ieuanc o deulu parchus, o’r un naws grefyddol a hithau; yr oeddynt
hefyd yn agos i’r un oedran, ac yn anwyl iawn o’u gilydd, fel yr oedd eu
hundeb priodasol yn cael edrych arno gan eu cyfeillion a’u cydnabod yn un
hapus iawn. Daeth efe, ar ol eu priodas, i fyw ati hi i Ddolwar Fechan.
“Ymhen deng mis ar ol priodi, esgorodd Mrs. Griffiths ar ferch, yr hon
o’i genedigaeth oedd yn blentyn gwannaidd iawn, a bu farw yn bythefnos
oed. Ymadawodd y fam serchog ymhen pythefnos ar ol ei merch fechan, er
galar trwm i’w phriod trallodedig, a lliaws mawr o berthynasau a
chyfeillion crefyddol.”

VI.

Ar ol tynnu’r darlun sydd yn y llyfr hwn, y mae’r Tŷ Coch, hen gartref Ap
Fychan, wedi ei dynnu i lawr, ac y mae tŷ newydd ar ganol ei adeiladu.
Bum heibio Dan y Castell hefyd ddiwedd yr haf diweddaf; cefais ef ar ei
draed, ond heb neb yn byw ynddo. Y mae Castell Carn Dochan uwch ben mor
gadarn ag erioed, a hen fro hanesiol Penanlliw mor ramantus.

VII.

Merch Hafod Lwyfog, Bedd Gelert, oedd gwraig Elis Wynn o Lasynys,—Lowri
Llwyd wrth ei henw. Hysbyswyd fi na chladdwyd Elis Wynn dan allor eglwys
Llanfair. Yr oedd set Glasynys wrth dalcen yr allor, a than honno y
claddwyd “Bardd Cwsg.” Ond, erbyn heddyw, y mae allor yr eglwys newydd
wedi ei hestyn dros y set a thros y bedd.

VIII.

Gresyn fod “Ieuan Gwynedd, ei fywyd a’i lafur, gan Robert Oliver Rees,
Dolgellau” mor brin. “Llyfr i bobl ieuainc” ydyw; ac y mae’n un o’r
llyfrau mwyaf bendithiol y gall bachgen neu eneth ei ddarllen byth. Y
sawl a’i meddo, rhodded fawr bris arno.

IX.

Nis gwn ddim i sicrwydd am Ddewi Sant. Nid wyf yn barod i ddweyd ei fod
yn fwy na bod hanner dychmygol, fel Arthur.

X.

Cyflwynir y llyfr hwn i rieni Cymru, lle mae gwaith a serch yn gwneyd y
cartref yn lân a santaidd; ac i blant Cymru, a gofiant am eu cartrefi
anwyl byth.
You have read 1 text from Welsh literature.
  • Parts
  • Cartrefi Cymru - 1
    Total number of words is 4786
    Total number of unique words is 1708
    45.5 of words are in the 2000 most common words
    66.5 of words are in the 5000 most common words
    75.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Cartrefi Cymru - 2
    Total number of words is 5218
    Total number of unique words is 1705
    46.8 of words are in the 2000 most common words
    66.1 of words are in the 5000 most common words
    75.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Cartrefi Cymru - 3
    Total number of words is 4940
    Total number of unique words is 1665
    47.2 of words are in the 2000 most common words
    67.1 of words are in the 5000 most common words
    76.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Cartrefi Cymru - 4
    Total number of words is 4781
    Total number of unique words is 1774
    43.2 of words are in the 2000 most common words
    62.8 of words are in the 5000 most common words
    71.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Cartrefi Cymru - 5
    Total number of words is 5061
    Total number of unique words is 1719
    44.1 of words are in the 2000 most common words
    63.9 of words are in the 5000 most common words
    72.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Cartrefi Cymru - 6
    Total number of words is 5014
    Total number of unique words is 1740
    44.5 of words are in the 2000 most common words
    65.0 of words are in the 5000 most common words
    74.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Cartrefi Cymru - 7
    Total number of words is 953
    Total number of unique words is 548
    59.9 of words are in the 2000 most common words
    75.0 of words are in the 5000 most common words
    81.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.