Sit Planeta Qızı

NAİL
ĞÄYETBAY

SİT
PLANETA QIZI

UDK
821.51-93.512.141 BBK 84.4 (2Räs-Baş)

Ğ
65

ĞÄYETBAY
N.

R’
65 Sit planeta qızı.Macaralı
fantastik roman. — Öfö: Kitap, 2003. — 248
bit.

18VI
5-295-03284-1

Kürenekle
dramaturg häm yazıusı N. Ğäyıtbayzıñ bıl
romanı altı kisäktän tora: «Qara qumta»,
«Huşlaşıu», «Sit planetala», «Qara
qumta-2», «Ezärläü», «Qarsığa» menän
alış».

Äsärzä
sit planeta qızı Ämilä menän üsmer yıget
Batırzıñ macaraları mauıqtırğıs
hürätlänä. Roman mäktäp uqıusıların
ğına tügel, ölkän yäştäge äzäbiät
höyöüselärze lä qızıqhındırır, tip
ışanabız.

TP-117/03

181^
5-295-03284-1

DK 821.51-93.512.141 BBK 84.4 (2Räs-Vaş)

<Yı>
P. Ğäyıtbay, 2003

ÜZEM
HÄM SİT PLANETA QIZI HAQINDA

Mineñ
yazıusı bulıp kiteüyemä atayım menän
äsäyım säbäpse bulğandır, tip uylayım.
Ösönsö klasta uqığanda uq, üze aş-hıu
menän şöğöllängän arala, äsäyım başqort
kitaptarın qısqırıp uqıuımdı horay
torğaynı. Qayhı saqta qartäsäyım dä
kilep tıñlap ultıra. Ana şulay itep min
ber yıl esendä mäktäp kitap- hanahındağı
bar kitaptarzı (ular arahında Häziä
Däülätşinanıñ «Irğız», Dauıt Yultıyzıñ
«Qan», Ğäli İbrahimovtıñ «Ber polk
keşeläre» romandarı, «Dus bulayıq»,
«Zur orkestr», «Bezzeñ öyzöñ yäme» keüyek
povestar bar ine) äsäyımä qısqırıp uqıp
işetterzem. Qayhı ber äsärzärze uqığanda
äsäyım menän qartäsäyımdeñ küz yäştären
hörtöp ultırğandarı äle lä küz aldımda.
«Irğız» romanın hatta ös tapqır uqınım.

Ä
atayım respublikala sıqqan bar
gäzit-curnaldı aldıra ine, ularza
oyoştorolğan konkurstarza (mäsälän, iñ
yaqşı hikäyägä yäki mäqälägä arnalğandarında)
qatnaşırğa öndäy ine.

Ana
şulay itep äsäyım menän atayım mindä
äzäbiätkä qarata höyöü uyatqandır häm
min, institut bötöp Seberzä eşlägändä,
Başqortostanda basılğan bötä gäzit-curnalğa
yazıldım, ularzı uqıy torğas, üzemdä yazıp
qarau teläge tıuzı.

Ämmä
unan alda Sibayza mäktäp böttöm. Uqıu
yıldarında sport menän nıqlap şöğölländem,
sañğı, yügereü, şahmat buyınsa qala
çempionı buldım.

Magnitogorsk
tau-metallurgiya institutında
incener-mehanik hänären alğas, ozaq
yıldar Kuzbassta, Sibayza incener
vazifaların başqarırğa tura kilde.

Täüge
osor min ölkändär ösön yaza inem, ber
nisä kitabım sıqtı. Şunan dusım, «Amanat»
curnalınıñ (ul saqta «Pioner» tip atala
ine) baş möhärrire, yazıusı Dinis Büläkovtıñ
horauı buyınsa, balalar tormoşo turahında
«Bezzeñ baqsa», «Huñğı uyın» tigän
povestar yazzım. Ular za kitap bulıp
donya kürze.

Şunan
yänä balalar äzäbiätenän sitläştem,
ölkändär ösön roman icad ittem, pesalar
yaza başlanım.

1988
yıl başında «Yänşişmä» gäziteneñ (ul
osor gäzit «Başqortostan pionerı» tip
atala ine) hezmätkäre, şağirä Zöhrä
Qotlogildina miñä möräcäğät itte:

—Nail
ağay, balalar macaralı fantastik äsärzär
horay. Hez bit incener, yazığız şunday
povest!

Zöhrä
bik ihlas ögötlägäs, baş tarta almanım,
yazırğa hüz

3

birzem.
Ämmä ul osor roman menän mäşğül inem,
balalar ösön äsärgä totonorğa his tä
forsat sıqmay. Tik Öfögä kilgän hayın
(ul mäl Sibayza yäşäy inem), üs itkändäy
Zöhrägä tap bulam, ä ul horay:

—Macaralı
fantastik povest ni häldä?

Täüzä
«ana totonam, bına totonam», — tip qotola
kildem, läkin ber mäl uñayhız bula
başlanı häm yazğa taban Zöhräne
tınıslandırırğa buldım: «Yaza başlanım!»
İkense kürgändä: «Urtahına yıttem!»
Şunan: «Yazıp böttöm! Maşinkağa basırğa
birzem». Ä üzem haman totonmağanmın da.
Sönki romandan buşap bulmay, yıtmähä
pesa la yazam.

Läkin
arı aldaşıu mömkin tügel ine, sönki
povestı kilterergä vaqıt yıtte. Bıl 1988
yıldıñ yäyı buldı. Häm bötä eşemde
taşlap, tiz arala «Qara qumta» isemle
macaralı fantastik povest yazıp, unı
maşinkala basıp, avgust başında Zöhrägä
kilterep tottorzom. Şulay itep, Zöhränän
qotoldom, tip uylağaynım. Ämmä yañılışqanmın
bulıp sıqtı.

Köz
könö povest basılıp sıqqas, uqıusılarzan
bik küp hattar kilde, balalar äsärzeñ
dauamın yazıuzı talap itä ine. Bıl osorğa
mineñ üzemä lä povest geroyzarınıñ
aldağı yazmışı qızıqlı toyola başlanı.
äm min äsärzeñ ikense, üzemsä, huñğı
kisägen yazzım.

Tik
ul gäzittä basılıp sıqqas, tağı la
küberäk hattar kilde. Zöhrä öndäşmäy
genä ularzı mineñ alğa kilterep auzarzı.
Här hatta, yänä povestıñ dauamın yazıuzı
ütenälär ine. Yıtmähä «Başqortostan
pionerı» gäzite üzeneñ täüge bitendä,
iñ öskä at başınday häreftär menän «Nail
ağay, povest davay!» tigän saqırıu-öndäü
basıp sığarzı.

Min
— sibek keşe, qarşı tora almanım häm
şul üteneüzärgä birelep ösönsö kisägen
dä, dürtensehen dä, bişense-altınsıhın
da yazzım. Häm «Qara qumta» «Sit planeta
qızı» isemle macaralı- fantastik romanğa
äüyerelde. Bögön bıl äsär mineñ iñ yaratqan
kitaptarımdıñ berehe. Unı yazırğa etärgän
şağirä Zöhrä Qotlogildina menän
«Yänşişmä» gäziteneñ uqıusılarına zur
rähmätlemen.

80-se
yıldar azağında, 90-sı yıldar başında
bıl roman bik populyar ine, qayhı mäktäpkä
barhañ da uqıusılar ul äsär haqında,
geroyzarzıñ artabanğı yazmışı turahında
horaşa, haman da dauamın yazıuzı ütenä
ine. Häzer ul uqıusılar üzzäre ağay-apayzar
bulıp kitte. Ä bögöngö yäş uqıusılar
bıl äsärze bötönläy belmäy. Şuğa «Sit
planeta qızı»nıñ yañı bıuın balaları
ösön kitap bulıp sığıuına min bik
qıuanam. Hatta Ämilä, Batır häm Hälitteñ
18—20 yäşkä yıtkäs, tağı osraşıuzarı, törlö
macaralarğa älägeüye haqında povest
yazırğa la uyım bar. Barıhı la hezzän,
uqıusılarzan tora. Şunday äsär hezzeñ
ösön qızıqlı bulır ineme?

Hattar
kötöp: Nail ĞÄYETBAY

QARA QUMTA

Un
higez bala yuğaldı

• 
  

  
  Ulığızzı
  huñğı tapqır qasan kürzegez?

  
  
• 
  

  
  Kisä
  töşkö aştı aşanı la... — Utız yäştär
  tirähendäge qatın, artaban höyläy
  almay, bıuılıp ilarğa totondo.

  
  

Militsiya
ölkän leytenantı, urınınan torop, qatın
yanına kilde:

• 
  

  
  Tınıslanığız.
  Ulığızzı tabırbız, borsolmağız. Yuğalğan
  balalarzıñ oşoğasa tabılmay qalğanı
  yuq. Uğa nisä yäş tihegez äle?

  
  
• 
  

  
  Un.
  Un berense kitte.

  
  
• 
  

  
  Dürtenselä
  uqıymı?

  
  
• 
  

  
  Bişensegä
  küste.

  
  
• 
  

  
  Timäk,
  — iseme — Häsän, familiyahı — İshaqov.
  Nimä keygäyne?

  
  
• 
  

  
  Aq
  futbolka, zäñgär şortik... Ayağında — aq
  krossovka...

  
  
• 
  

  
  Qiäfäte
  nindäyıräk?

  
  
• 
  

  
  Urtasa
  buylı... Söm-qara säsle...

  
  
• 
  

  
  Tä-äk...
  Häzer qaytığız. Ulığız haqında nindäy
  yañı häbär işethägez zä, bezgä häbär
  itegez. Üzegez tınıslanığız. Malayığız
  his şikhez tabılır.

  
  

5

Ölkän
leytenant qayğığa qalğan äsäne işekkä
tiklem ozatıp quyzı. Şunan auır hulanı
la urınına barıp ultırzı. Tıştan üzen
sabır häm täüäkkäl totorğa tırışha la,
sledovatel qauşap qalğaynı. Ber kön
esendä ularzıñ keskäy genä qalahında
äzäm ışanmaslıq häl buldı: un- un ike
yäştärzäge un higez bala yuqqa sıqtı.
Bötähe lä ike kön elek kenä ata-äsäläre
menän ber ni bulmağanday höyläşkän,
kölöşkän, ä kisä, ni säbäptänder, öyzärenä
qaytmağan. Borsolğan ata-äsälär,
ezläp-ezläp tä taba almağas, töngä qaray
militsiyağa şıltıratqan...

Älbittä,
bınday vaqiğalar osraştıra. Qalala
ayına ber-ike bala yuğalıp tora. Läkin
ber kön esendä, ber yulı un higez balanıñ
ğäyıp bulıuı... Bınday häldeñ qalala
tügel, respublikala osrağanı yuqtır.
Unan huñ, öyönä qaytmağan malay yäki
qızzı tiz taba inelär. Ölkän leytenanttıñ
bıl yaqtan täcribähe bar: malayzar,
ğäzättä, alıs ildärze küreü haqında
hıyallana. Timäk, ularzı vokzal tirähendä
ezlärgä käräk. Ägär kitergä ölgörhälär,
kilähe stantsiyalarğa häbär iteü zä yıtä
— säyähätselärzeñ ezenä tiz töşälär.
Ä bıl yulı...

Vokzal
yanında irtänän birle militsiya naryadı
decurza tora, sumka kütärgän balalarzıñ
kemlegen, qayza yul totqanlığın tikşerä.
Öfögä tiklem här stantsiyağa häbär itelgän,
avtovokzal küzäteü astına alınğan. Ämmä
kön ütep bara, ä yuğalğan un higez bala
haqında ber genä yılı häbär işetelmäy.

Şunıhı
ğäcäp: ägär bala öyönän qasır bulha,
üzen ike- ös kön aldan säyıreräk tota
başlay. Yä az höyläşä, yä äyberzären
sumkağa tultıra. Azaq sledovatel
horaşqas, ata-äsä balanıñ huñğı vaqıt
üzen qayhılayıraq totouın höyläp birä,
häm bötähe lä añlaşıla. Üsmer yulğa küptän
äzerlängän. Yaqındarı, üz eştäre menän
mauığıp, bını hizmägän. E kisä yuğalğan
un higez malay ölkän leytenanttı törlö
yaqtan aptırauğa qaldıra. Ular his tä
möğcizä artınan kitergä yıyınmağan
keüyek. Sönki üzzären ğäzättägesä
totqandar, ul-bıl qılıqtarı hizelmägän.
Uramğa yıñel keyım menän sıqqandar za
—- yuq bulğandar. Telähäñ telämähäñ dä,
başqa, ularzı urlamanılarmı ikän, tigän
qurqınıs feker kilä. Ämmä un higez balanı
ber kön esendä urlau... Kemgä käräk bıl?
Ni ösön? Borauzar küp, ämmä berehenä lä
yauap yuq.

Küräheñ,
häzer iñ täüzä başqa balalarzıñ yuğalıuına
yul quymasqa käräk. Sara kürmähäñ, belep
bulmay...

Kis
televideniye häm radio aşa qala halqına
oşonday iğlan tapşırzılar:

«Qäzerle
ata-äsälär! Kisä bezzeñ qalala un yäştän
alıp un ike yäşkä tiklemge un higez bala
yuğaldı. Mili-

6

tsiya
ularzı ezläy. Bıl köndärzä hezzeñ hağıraq
bulı- uığız, balalarığızzı uramğa yañğızın
sığarmauığız horala. Qalanıñ eske eştär
bülege».

İke
ezärmän

• 
  

  
  Batır,
  uyan äle, uyan!

  
  

Malay
zur tırışlıq menän küzzären astı häm
torop ultırzı. Ni bul^ı ikän? Äsähe eşkä
kiteşläy unı uyatmay torğaynı. Yomoşo
bulha, östäldäge däftärgä genä yazıp
qaldıra ine.

• 
  

  
  Uyan
  inde, uyan, — tine äsä, ulın helketkeläp.
  — Tor za biteñde yıu. Äytähe hüzem bar.

  
  

Äsäheneñ
hüzzäre malayzı hağayttı.

• 
  

  
  Min
  uyandım inde. — Üze biten ustarı menän
  ıuğılap aldı. — Äyt, nimä?

  
  

Äsä
malayınıñ yanına ultırzı:

• 
  

  
  Yañı
  ğına radionan äyttelär: ike kön elek
  qalala un higez malay yuğalğan. Barıhına
  la un-un ike yäş tirähe. Yuğalmağan,
  kemdärzer urlağan. İşetäheñme? Balalarzıñ
  ber üzen uramğa sığarmasqa quşalar.
  Miñä eşkä kitergä. Bin dä häzer mineñ
  menän barahıñ...

  
  
• 
  

  
  Unda
  nisek vaqıt uzğarayım min? — Batır
  yözön sirzı. — Öyzä ultıram, ber qayza
  la sıqmayım.

  
  
• 
  

  
  Ägär
  uramğa sığıp yöröhäñ...

  
  
• 
  

  
  Sıqmayım,
  tiyem bit.

  
  
• 
  

  
  Qara
  unı! — tine äsä usal tauış menän. Şunan
  barmaq yanap quyzı. — Min belermen hine
  nisek öyrätergä. — Kilähe sekundta äsä
  tuzğan säsle malayın üzenä qıstı. —
  Batır... Ägär hineñ menän ul-bıl bulha...
  Min nimä eşlärmen, belmäyım... Hin bit
  mineñ berzän-ber yıuanısım!.. Hinän
  başqa ber kemem yuq. Sıqma öyzän, yäme?

  
  

—-
Yuq, tinem bit inde.

• 
  

  
  Min
  hizäm: bandittarzıñ eşe bıl. Bögönmö,
  irtägäme ularzı totorzar. Şunan uramda
  telägänsä yörörhöñ...

  
  
• 
  

  
  Min
  bılay za öyzä ultırırğa yıyına inem.
  Kitaphananan alğan kitaptarzı uqıyhım
  bar.

  
  

Batır,
urınınan torop, aş bülmähenä ütte. Bıl
minutta unıñ başında törlö uyzar qaynaşa
ine. Niñä urlağandar? Kemdär yuğalğan?
Kisä töngä qaray Häsändeñ äsähe, ulımdı
kürmäneñme, tip şıltırata ine. Haman da
qaytmağanmı ikän? Qaytmaha, ul da
yuğalğanmı? Äsähe kitkäs tä, beleşergä
käräk.

Batır
bit-qulın yıuzı la tınıs, ğämhez qiäfät
menän aşarğa ultırzı. Yänähe, ul ber
qayza la qabalanmay, bögön könö buyı
öyzä ultırırğa yıyına.

7

Bını
kürep, äsä tınıslandı. Şulay za iskärteü
hüzzären tağı ber qabatlap sıqtı häm
eşenä yügerze. Batır unıñ qarşılağı
mayzan aşa ütkänen täzränän qarap torzo.
Şunan telefonğa ürelde. Yañı ğına işetkän
häbär malayğa tınğı birmäy ine. İñ täüzä
dusı Hälit menän höyläşep alırğa käräk.
Tegehe ozaq qına telefonğa kilmäy torzo.
Küräheñ, ata-äsähe eşkä kitkän, ä bıl
haman yoqo himertä. Biş minuttay vaqıt
ütkäs kenä, Hälit trubkanı aldı.

Batır,
hüzze ozaqqa huzmayınsa, hälde añlatıp
birze. Häzer ük kinoteatr yanında
osraşalar, şunan... Tik Hälit yoqo aralaş
ber ni zä töşönä almanı.

• 
  

  
  Nindäy
  un higez malay? Qayza bulğan ular?

  
  
• 
  

  
  Urlağandar
  ularzı, añlayhıñmı, urlağandar! Bez
  ularzı tabırğa teyışbez.

  
  
• 
  

  
  Kem
  urlağan? Niñä?

  
  
• 
  

  
  Unıhı
  bildähez. Kem urlağanın belhälär,
  barırzar za tabırzar ine.

  
  
• 
  

  
  E
  bez nisek belerbez?

  
  
• 
  

  
  hin
  miñä yarzam itergä teläyheñme, yuqmı? —
  Batırzıñ yäne köyä başlanı. Şul tiklem
  añğıra bulır ikän!

  
  
• 
  

  
  Teläyım
  dä ul...

  
  
• 
  

  
  Telägäs,
  häzer ük kinoteatr aldında osraşabız.
  Şunda höyläşerbez!

  
  

Bına
näzek ozon buylı, quñır säsle Batır
kinoteatr qarşıhında tora. Ul tüzemhezlänep
tirä-yağına qaranıp ala. Ğümer buyı ığış
buldı inde oşo Hälit. Ällä yıuantıq
käüzähen yıtez genä alıp yöröy almay,
ällä üze yalqau. Ul ber vaqıtta la Batırzıñ
täqdimenä quş qullap riza bulmay. Täüzä
töpsönörgä totona: «Niñä? Ni ösön? »

Fekeren
uğa añlata torğas, Batırzıñ teläge
hürelä başlay.

Ämmä
bögön Batır kire uylarğa yıyınmay. Un
higez balanıñ yuğalıuı uyın eş tügel. Ni
zä bulha häl itergä teyış ular. Militsiya
ğına buldıra almas. Batırzıñ başında
ber ideya tıuıp tora. Ägär şige döröslänhä,
Batır balalarzıñ bötähen dä tabasaq...

Bına
mayzandıñ tege başında Hälit kürende.
Yäşel triko, harı futbolka keygän
yıuantıq malay bıl yaqqa aşıqmay ğına
atlay. Äyterheñ, kisen haua hularğa
sıqqan. Batır tüzmäne, üze uğa qarşı
atlanı.

• 
  

  
  Niñä
  ozaqlayhıñ? — tine ul dusına, kilep
  yıter- yıtmästän.

  
  
• 
  

  
  Ber
  az qapqılap aldım.

  
  
• 
  

  
  Bında
  aşığıs eştär kötä, ä ul... Yaray. Häzer
  Häsän-

  
  

8

därgä
barabız. Ägär ul da yuğalğan ikän... Ul
saqta tabıuı qıyın tügel.

• 
  

  
  Qayzan
  tabırhıñ?

  
  
• 
  

  
  Min
  kisä Häsände kürgäynem.

  
  
• 
  

  
  Tuqta
  äle! Ul da yuğalğanmı ni?

  
  
• 
  

  
  Isınlap
  ta! — Batır usı menän mañlayına huğıp
  aldı. Unıñ bıl häräkätendä, hatta, Häsän
  öyzä genä bulmaha yarar ine, tigän häüyef
  tä bar ine şikelle.

  
  

Malayzar,
mayzandı arqırı kisep, qarşılağı beyık
qatlı öyzärzeñ arahına inep kitte. Küp
tä ütmäy, ular Häsändärzeñ işegen şaqıy
ine inde.

Malayzıñ
äsähe malayzarğa qayğılı küzzäre menän
qaranı la ilap yıbärze.

• 
  

  
  Häsänebez
  yuğaldı bit, Batır. Kisä qaytmanı. Dusığız
  yuğaldı. Un higez bala... Nimä uylarğa la
  belmäybez...

  
  
• 
  

  
  Täzkirä
  apay, hez borsolmağız. Bez tababız unı.
  — Batır oşo minutta äsä keşegä balahın
  yuğaltıuzıñ olo qayğı ikänlegen añlağanday
  buldı. Qapıl üzeneñ äsähe isenä töştö.
  Moğayın, ul, eşenä barıp yıtkäs, öygä
  şıltıratqandır. E telefon yauap
  birmägänder... Şunan äsähe... Yaray, bılay
  uylay başlahañ, öyzän dä sığırğa yaramay.
  Ä bında, ana, dusı yuğalğan. Äsähe qayğıra.
  Eyı, Häsände ber nämägä qaramay tabırğa
  käräk.

  
  
• 
  

  
  Qayzan
  tabahıñ hin unı? — Täzkirä apayzıñ
  küzendä ömöt satqıları kürende.

  
  

Bıl
turalağı uyzarın Batır sisep tormanı,
yaurındarın ğına helkette:

• 
  

  
  Ezläybez.
  Bına Hälit menän.

  
  
• 
  

  
  Ul
  bandittar bögön dä... Baq qına bulığız
  inde, Batır. Ana, radionan da balalarzı
  yañğız sığarmasqa quştılar.

  
  
• 
  

  
  Bez
  bit ikäü.

  
  
• 
  

  
  İkäü
  bulhağız za... Keşe bulmağan yırzä
  yörömägez...

  
  

Uramğa
sıqqas. Batır üzeneñ planın Hälitkä
asıp

haldı.

• 
  

  
  Kisä
  kitaphanağa kitep barğanda Häsände
  tap ittem. Qulına qarmaqtar totop
  alğaynı. Mine üze menän saqırğaynı la,
  baş tarttım... Tuqta! Şul saq bezzeñ yanğa
  Änüär kilde... Ular ikäüläşep kitte
  balıqqa. Beläheñme, qayza barabız, tip
  höyläşte ular? Töyäläs qayahına.

  
  
• 
  

  
  Häzer
  şunda kitäbezme?

  
  
• 
  

  
  Täüzä
  Änüärzärgä şıltıratabız. Ägär ul da
  yuğalha...

  
  
• 
  

  
  Yuğalğan,
  — tine Hälit tınıs tauış menän.

  
  
• 
  

  
  Qayzan
  beläheñ?

  
  
• 
  

  
  Kisä
  töndä atahı bezgä şıltırattı.

  
  
• 
  

  
  Ulay
  bulğas, niñä öndäşmäyheñ?

  
  

9

• 
  

  
  Öndäştem
  bit.

  
  
• 
  

  
  Aldanıraq
  äytergä bulmay ineme ni?

  
  
• 
  

  
  Hin
  bit horamanıñ.

  
  

Häl
itteñ ber qatlı feker yörötöüyenä asıuı
kilhä lä, Batır bıl haqta hüz quyırtıp
tormanı.

• 
  

  
  Yaray.
  Timäk, ular ikehe lä yuğalğan. Bıl nimä
  tigän hüz inde? Ular qaya tirähendä,
  tigän hüz bıl, Hälit iptäş. Häzer şunda
  barabız häm...

  
  
• 
  

  
  Egär
  unda bezze lä... — Hälit fekeren äytep
  bötörmäne.

  
  
• 
  

  
  Nimä?

  
  
• 
  

  
  Ularzı
  bit nindäyzer bandittar urlağan.
  Radionan şulay tigändär. Balalarğa
  yañğız yörörgä quşmağandar.

  
  
• 
  

  
  Ul
  bit balalarğa. Bin balamı?

  
  
• 
  

  
  Nu...
  un ber yäş ul...

  
  
• 
  

  
  Un
  ber yäş ul — yıget tigän hüz. Miñä äsäyım
  gel şulay ti.

  
  
• 
  

  
  Ulayğa
  qalha, Häsän menän Änüär zä yıget. Ä
  ularzı barıber urlağandar.

  
  
• 
  

  
  Ular
  urlanırın belmägän. Ä bez beläbez. Şuğa
  haq bulasaqbız...

  
  
• 
  

  
  Belhäk
  tä...

  
  
• 
  

  
  Hin
  nimä, şörläyheñme?

  
  
• 
  

  
  Yuq
  ta ul...

  
  
• 
  

  
  Ulayha,
  dustarıñdı qotqarırğa telämäyheñ.
  Ularğa qurqınıs yanay. Ä hin bında...

  
  
• 
  

  
  Militsiya
  ezläy bit.

  
  
• 
  

  
  Militsiya
  ularzıñ qayza kitkänlegen belmäy.

  
  
• 
  

  
  Äytäyık
  huñ.

  
  
• 
  

  
  Ägär
  ezläşergä telämäyheñ ikän... Min ber
  üzem dä...

  
  
• 
  

  
  Teläyım
  dä... Tik...

  
  
• 
  

  
  Telägäs,
  höylänmä. Kittek. Vaqıttı ğına äräm
  itäbez.

  
  

Batır
şulay tine lä aşığıp alğa atlanı. Yıuantıq
Hälit, saq qına ikelänep torğandan huñ,
qısqa ayaqtarı menän yış-yış basıp, uğa
eyärze...

Qara
qumta yäki olo ser

Ämiläneñ
Yır planetahına kileüyenä ike kön ütep
tä kitte. Ul kisä ük ergälä genä yatqan
qalağa sığıp äylänergä bulğaynı la,
atahı röhsät itmäne. Berensenän, Yırzäge
balalarzıqı keüyek keyım tegergä käräk.
Urzan nisek kilgän şulay sığa almay bit
inde Yır qalahına. İkensenän, yal itep
alırğa quştı atahı. Sönki Urzan Yırgä
tiklem ille parsek aranı yartı kön esendä
üthälär zä, or-

ganizm
olo tizlekte auır kiserä. Psihik
auırıuzarğa birelmäs ösön, instruktsiya
buyınsa, osoştan huñ ber täülek yal itergä
käräk. Ämmä bıl instruktsiya ölkändär
ösön genä yazılğandır. Ämilä, mäsälän,
ber säğättän huñ üzen här vaqıttağısa
şat häm yıñel itep toya ine inde.

Atahı
eşlägän Yır planetahına barırğa teläüyen
uqıu yılınıñ başında uq beldertkäyne
Ämilä. Uğa şunda uq Yır şarında ularzıñ
stantsiyahı ultırğan urındağı telde
öyränergä quştılar. Atahı «Başqort
tele» däreslege yıbärze. Ämmä qız, törlö
säbäptär arqahında, dörösöräge, üzeneñ
yalqaulığına baş bula almayınsa, kitaptı
baytaq qına vaqıt asıp ta qaramanı.
Fäqät uqıu yılınıñ azağı yaqınlaşa
başlağas qına, üzeneñ Yırgä barırğa
teläüyen isenä töşörzö häm däreslektärgä
nıqlap yäbeşte. Üzenä qalha, bögön
başqort telen hıu keüyek esä töslö.
Stantsiyağa kilgäs tä, atahı unıñ başqortsa
höyläşeüyen tıñlap qaranı la serle
yılmayzı, şunan:

—Tüzerlek,
— tip quyzı.

Atahınıñ
hüze ber, ä bına Yır qalahına sığıp, undağı
keşelär menän başqortsa höyläşep qarau
— ikense nämä, älbittä.

Qaytqas,
yaldı nisek ütkäreüzäre haqında inşa
yazırzar. Ämiläneñ yazmaları başqort
balaları menän aralaşıu, ularzıñ
ğöröf-ğäzäten öyräneü turahında bulır.
Telde yaqşı beleüye arqahında bındağı
keşelärgä üzeneñ alıs Ur planetahınan
ikänlegen hizzermäüyen yazır. Kürşe
qalanan, tigäynem, barıhı la ışandı,
tiyer.

Bına
keyımdär äzer. Ämmä ul arala qalala tön
yıtkän. Timäk, tañ atıuın kötörgä käräk,
Ämilä stantsiya buylap yörörgä totondo.
Şunıhı hört: bında häzer ber kem dä
qalmağan tiyerlek. Stantsiya hezmätkärzäreneñ
barıhı la Yırzä tikşereneüzär alıp bara,
fäqät ike köndän genä qaytalar. Şuğa
tanışıp, höyläşep kiter keşe yuq. Törlö
vaq-töyäk eştärze başqarıusı robottarzı
isäpkä almağanda, stantsiyala Ämiläneñ
atahı — stantsiyanıñ yıtäksehe Layon häm
transport karabın yörötöüselär Dukaş
menän Baro ğına qalğan.

Qız
ulay-bılay uraldı la yänä karap yanına
kitte. Yartı täülekkä huzılğan osoş
osoronda qız yıhansılar menän yaqşılap
tanışırğa ölgörgäyne. Dörösöräge, Dukaş
isemle qart menän duslaşıp kitte Ämilä.
Baro tigän yıget küberäk osoş menän
yıtäkselek itte, şuğa unıñ Ämilä menän
äñgämäläşergä vaqıtı la bulmanı.

Bäläkäs
käüzäle, yözön yıyırsıq basqan Dukaş
hüzsän genä qart bulıp sıqtı. Ul Ämiläneñ
yıhan häm Yır planetahı haqındağı
horauzarına yalıqmay yauap birze, ä qız
karap menän qızıqhına başlağas, unı üze
menän

11

alıp
yöröp, här bülekteñ nimä ösön täğäyınlängänen
höyläp sıqtı. Fäqät karaptıñ qoyroq
ölöşöndä ultırğan qara qumtanıñ ğına
nimä ikänlegen asıq qına itep äytä
almanı.

Ul
qumtanı Emilä osraqlı ğına kürep qaldı.
Yartı täülek osto ular Yırgä tiklem, häm
yartı täüle^ buyı karaptıñ qoyroq ölöşö
bikle buldı.

Osoş
vaqıtında uq qız:

• 
  

  
  Ä
  unda nimä? — tip horağaynı, qart:

  
  
• 
  

  
  Unı
  hiñä belergä yaramay, — tip yılmayzı.
  Bına bögön stantsiyala eş yuqlıqtan aptırap
  yörögän Emilä yänä karap yanına kilep
  sıqtı. Unıñ esenä inhä, ber kem kürenmäy.
  Oşo urında qız qoyroq büleksähenä
  ilteüse işekteñ asıq ikänlegen kürep
  qaldı. Emilä, älbittä, ozaq uylap
  tormayınsa, şunda atlanı häm işek
  töböndä Dukaşqa tap buldı. Qart, Ämiläne
  kürgäs, qauşap qalğanday itte, üze,
  büleksäneñ esen kürhätmäskä telägändäy
  işekkä arqırı torzo:

  
  
• 
  

  
  Nimä
  eşläp yöröyhöñ bında?

  
  

Ämmä
Emilä Dukaş artındağı bülmägä hınsıl
qaraş taşlarğa ölgörgäyne inde. Unda
zur qara qumtanan başqa ber ni zä yuq.

Söm-qara
töstäge bıl yäşnik qızza olo qızıqhınıu
uyattı. Yırzäge ülsäm menän äytkändä,
qumtanıñ beyıklege- kiñlege ikeşär,
ozonloğo dürt metr samahı bulır.

• 
  

  
  Bıl
  nindäy qumta? — tip horanı Emilä.

  
  

Dukaş
yauap birergä äzerlände lä, ikense nämäne
isenä töşörgän keüyek, hüzze sitkä borop
alıp kitte. Şunan Emilä üze lä qara qumta
haqında onotto. Baytaq qına vaqıt ütkäs,
qız qarttıñ tege serle hauıt turahında
ber ni zä äytmäüyen häterläne. Emilä,
uñayın tabıp, Dukaştan ul haqta yänä
horanı. Qarttıñ sırış basqan yözö
usallana töştö.

• 
  

  
  Bik
  küp horau biräheñ, — tine ul qırt qına.
  — Mineñ höyläşep tororğa vaqıtım yuq.

  
  
• 
  

  
  hez
  şunı ğına äytegez: unıñ esendä nimä
  bar? Min başqa horau birmäm.

  
  
• 
  

  
  Esendäme?
  Unıñ esendä ber ni zä yuq.

  
  
• 
  

  
  Ulayha,
  niñä bikläp totahığız?

  
  
• 
  

  
  Küp
  belhäñ, tiz qartayırhıñ, — tiyeü menän
  genä siklände Dukaş.

  
  

Emilä,
üpkälägänen añlatıp, irendären bültäytte.

• 
  

  
  Hez
  mine bäläkäygä hanayhığız. Ä min küp
  nämäne añlayım. Bez hatta yıhan
  karaptarınıñ tözölöşön öyränäbez. Ägär
  äythägez...

  
  
• 
  

  
  Yuq,
  äytmäyım. — Oşo yırzä Dukaştıñ yözöndä
  yılmayıu äsäre barlıqqa kilde. — Bıl
  — olo ser. Olo ser-

  
  

zeñ
nimä ikänlegen beläheñme? — tine ul,
«olo» hüzenä basım yahap.

• 
  

  
  Yuq,
  belmäyım. — Ämilä dörösön äytte.

  
  
• 
  

  
  Olo
  serme? Olo ser küñeldä genä haqlana.
  Unı ber genä keşe belä. İñ kübe ös keşe.
  Ä başqa ber kemgä lä äytmäyzär. Oşoğasa
  bıl qumta haqında stantsiyala min häm
  Baro ğına belä inek.

  
  
• 
  

  
  E
  atayım? — tip horanı Ämilä. Sönki stantsiya
  yıtäksehe ösön bildähez nämä yuqtır keüyek
  ine qızğa.

  
  
• 
  

  
  Hatta
  atayıñ da belmäy. Bına şulay bula ul
  olo ser. Häzer unıñ haqında hin beldeñ.
  İnstruktsiya buyınsa... Bıl serze belgän
  här yañı keşene...

  
  
• 
  

  
  Nimä
  eşlätälär? Ülterälärme?

  
  
• 
  

  
  Şulayıraq,
  — tip yılmayzı qart. — Tik serze haqlay
  belmägändärgä genä qağıla bıl. Mineñsä,
  hin — ışanıslı qızıqay. Bını küzzäreñdän
  küräm. Şulay bit?

  
  
• 
  

  
  Şulay,
  — tine Ämilä. — Tik hez miñä qumtanıñ
  esendä nimä barlığın äytmänegez. ez
  unı ike planeta arahında niñä alıp
  yöröyhögöz?

  
  
• 
  

  
  Min
  bötähen dä äytä almayım. — Dukaş
  yıtdilände. — Vaqıtı yıtkäs, barıhın da
  añlarhıñ. Häzergä şunı bel: bıl qumta
  bezzeñ Urzağı küp keşelärgä haulıq,
  yäşlek häm ozon ğümer alıp qaytasaq.
  Añlanıñmı?

  
  
• 
  

  
  Añlanım,
  — tine qız, qarttıñ säyır hüzzärenä
  töşönöp yıtmähä lä. Häyır, unıñ başında
  bıl mäl iken- seräk uyzar qaynaşa ine.
  Ämilä, oşo yäşenä yıtep, ber qasan da zur
  eştär, olo serzär menän bäyle bulmanı.
  Ä bıl haqta küpme hıyallandı ul. Mäsälän,
  ularzıñ planetahına zur qurqınıs yanay
  ikän, ti. Şul mäl Ämilä üzeneñ ğümeren
  qorban itep, planetanı qotqarıp alıp
  qala. Yäki bına Ur planetahınıñ iñ olo
  seren uğa ışanıp tapşırğandar. Kötmägändä
  Ämilä doşmandar qulına elägä. Tegelär
  qızzan serze äytterergä itälär, ä Ämilä
  öndäşmäy. Şulay itep, üzzäreneñ planetahın
  häläkättän qotqara. Bıl turala qız yış
  hıyallana. Şundayıraq serze uğa Dukaş
  büläk itmäkse. Älbittä, Ämilä bıl qara
  qumta haqında ber kemgä lä äytmäyäsäk.

  
  
• 
  

  
  Hez
  borsolmağız, — tine ul qartqa. — Min
  ser haqlay beläm. Hatta oşonday Olo
  serze küptän üzemdä yäşerep totqom
  kilä ine. Işanısığız ösön rähmät. Qara
  qumta haqında ber kem dä belmäs.

  
  
• 
  

  
  Hatta
  atayıñ da, — tine Dukaş.

  
  
• 
  

  
  Hatta
  atayım da, — tip qabatlanı qız.

  
  
• 
  

  
  Bında
  qısqa ğına ritual da bar. Ant tip atala
  ul.

  
  
• 
  

  
  Min
  ant birergä äzer.

  
  
• 
  

  
  Ägär
  Olo serze beräyhenä äythäm... Qabatla.

  
  

13

• 
  

  
  Ägär
  olo serze beräyhenä äythäm...

  
  
• 
  

  
  Min
  — iñ qurqaq, iñ äşäke, iñ nasar...

  
  

Ämilä
qarttıñ hüzzären qabatlanı häm, ber
qasan da, ber kemgä lä serze asmayasağın
belgängä kürä, üzeneñ ber qasan da iñ
nasar, iñ qurqaq, iñ äşäke keşe bulmaya-
sağın añlanı. Bını toyouı şunday rähät
ine..:

Ämilä
Yır östönä kütärelä

Küzäteü
ekranı ergä-tirälä ber kemdeñ dä yuqlığın
belderze. Lift tauışhız ğına alğa yözzö.
Küp tä ütmäne, Ämilä Yır planetahınıñ
östöndä yañğızı torop qaldı. Tirä-yündä
— qola yalan, törlö-törlö üländär üsä,
hiräk- hayaq ağastar kürenä. Qayza qarama,
ber ük küreneş. Hatta, oşo tapqırza,
asta, stantsiya barlığın hizzereüse äy-
ber zä yuq. Ägär sumkahında stantsiyanı
ezläp tabırğa yarzam iteüse pribor
bulmaha, qız his tä kire yuldı taba almas
ine.

Ämilä,
alıstağı qalanıñ saq-saq qına kürengän
beyık qatlı öyzärenä qarap torğandan
huñ, başın kütärze. Yırzeñ qoyaşı Urzıqına
qarağanda bäläkäyıräk, ämmä yaqtı- raq
yana. Yırze Urzan ayırırlıq başqa ber ni
zä yuq keüyek. Dörös, ağastarzıñ, üländärzeñ
tözölöşö ikenseräk, ä bına töstäre şul
uq. Uylap qarahañ, säyır bit. Bınan ille
parsek alıslıqta, yıhan töpkölöndä
yözgän Ur planetahında tormoş ağışı
bındağı menän oqşaş. Niñä ikän? Häyır,
bıl horauzı uğa, ösönsö basqısta
şöğölläneüse qızğa, bireüye lä oyat.
Däreslektärzä bit, täbiğät zakonı bötä
yıhanda ber törlö, bar yıhan ike yözgä
yaqın elementtan tora häm, ularzıñ
kombinatsiyahı arqahında qayzalır organik
tormoş tıua ikän, unday yırzär ber-be-
rehenä oqşaş, tip yazılğan. Bını ğına
añlay Ämilä, ämmä barıber alıs
planetalarzağı tormoştarzıñ ber iş-
lelegenä, unda yäşägän keşelärzeñ,
yänlektärzeñ qiäfättäreneñ nıq
ayırılmauına hayran qala. Bında nindäyzer
siselep bötmägän ser bar keüyek...

Bögön
atahınan ergäläge qalağa sığıp kilergä
röhsät aldı Ämilä. Älbittä, iñ alda,
instruktsiyanıñ ber punktın da onotmauın
belderep, unı yattan höyläp birergä tura
kilde: «Keşelär menän aralaşmasqa, horau
birhälär genä, qısqa yauap qaytarırğa.
Fäqät küzätergä, üzeñde tınıs totorğa...»
Bötähe yöz zä yıgerme punkt.

Qızınıñ
instruktsiyanı yaqşı beleüyenä Layon qänäğät
qaldı şikelle, artıq horauzar birep
tormanı. Ämmä Ämiläneñ keyımen yıntekläp
tikşerze. Yänähe, Yır yözöndä yäşäüselärzekenän
ayırılmaymı ikän? Yır keşeläre be-

räy
nämä hizep qalmahındar, şik tıumahın...
Şunan La- yon, ni ösöndör, uftanıp aldı
häm tapşırıusı aşa biş minut hayın,
mahsus knopkağa basıp, üzeneñ qayhı
yırzä ikänlegen belderep tororğa quştı.
Emilägä täüge tapqır Yır östöndä ike
säğät yörörgä röhsät itelde.

Bına
qız, tirä-yağına qaray-qaray, qalağa taban
atlay. Alda ike hın kürende. Qız üzeneñ
tulqınlana başlauın toyzo. Sönki bılar
bit — Emilägä tap bulıusı täüge Yır
keşeläre. Ular üzzären nisek totor? Qız
beräy şik tıuzırıp quymasmı?

Hındar
yaqınlaşa töştö. Tegelär Ämilä yäşendäge
ike malay bulıp sıqtı. Qız, höyläşep
tormas ösön, ularzı urabıraq ütergä
teläne. Ämmä malayzar tuqtap, qızğa ber
az qarap torzolar za:

• 
  

  
  Ey,
  qızıqay! — tip qısqırzılar.

  
  

Ämilä
qapıl ni tip yauap birergä lä belmäne.
Ul: «Ey, qızıqay», — tigän hüzzärzeñ Yır
keşelärensä ni añlatı- uın isenä töşörörgä
mataşha la, buldıra almanı. «Täüge
hınauzı la ütä almanım», — tip uylanı
qız töşönkölökkä birelep.

• 
  

  
  Minän
  hezgä nimä käräk? — Ämilä bıl osraq
  ösön oşonan da uñaylı horau tapmanı.

  
  
• 
  

  
  Hin
  kem? Qayzan kiläheñ?

  
  

Ber
yulı ike horau. Ägär üzzäreneñ planetahında
bulha, Ämilä uylap ta tormayınsa yauap
birer ine. Bında ul här azımın uylap
basırğa, här hüzen ülsäp äytergä teyışle.
İnstruktsiya şulay quşa.

• 
  

  
  Min
  — Ämilä. Kiläm alıstağı qalanan. — Şik
  tıuzırmas ösön, malayzarzıñ ike horauına
  la yauap birergä buldı.

  
  

Ä
tegelär, ni ösöndör, ber-berehenä qaraşıp
aldı. Ämi- läneñ yauabı ularzıñ qızıqhınıuın
arttıra gına töştö şikelle, sönki qızğa
taban atlanılar. Ämilä ularğa yıntekläp
qaranı. Malayzarzıñ berehe — näzek ozon
buylı, qara säsle, ikensehe — qısqa
yıuantaq käüzäle, quñır säsle. İkeheneñ
dä östöndä şortik menän futbolka.^

• 
  

  
  Ämilä?
  — tip horanı täbänäk malay. — Unday
  isem bulamı ni?

  
  
• 
  

  
  Kürşe
  qalanan? — Ozon buylı malay^ za ğäcäplä-
  neüyen belderze. — Baqırtauzan kiläheñme?
  Yäyäüme?

  
  

Bılarzıñ
aptırauın kürep, Ämilä üzeneñ nindäyzer
hata yıbäreüyen hizende. Tizeräk ısqınahı
ine. Tik nisek itep kitergä ularzıñ
yanınan?

• 
  

  
  Hezzeñ
  horauzarığız küp, — tine Ämilä, ber az
  uylanıp torğandan huñ. — Min ularzıñ
  qayhıhına yauap birergä belmäyım.

  
  

Malayzar
ber-berehenä qaraşıp aldı.

15

• 
  

  
  Hin
  berämläp yauap bir, — tine hontor malay.
  — Baqırtauzan kiläheñme?

  
  

Ämilä
kürşe qalanıñ isemen dä belmäy, unıñ
bıl tiränän nindäy alıslıqta yatqanın
da kartanan qaramağan. Şulay za törlösä
uylağandan huñ:

• 
  

  
  Eyı,
  — tip yauap birze. — Baqırtauzan. V

  
  
• 
  

  
  Yäyäüme?
  — hontor malay yänä şul horauın
  qabatlanı.

  
  

Unıñ
qiäfätenä qarap, Baqırtauzan yäyäü
kileü mömkin tügellegen añlanı qız.

• 
  

  
  Yuq,
  — tine Ämilä. — Mine ultırtıp alıp
  kildelär. Transportta.

  
  
• 
  

  
  Nindäy
  transportta?

  
  
• 
  

  
  Markahın
  onottom.

  
  
• 
  

  
  «Ciguli»mı?
  «Volga»mı?

  
  
• 
  

  
  «Volga».
  — Qız yıñel hulap quyzı. Ul oşo markalı
  avtomobil barlığın häterläne. —
  Malayzar, hez ğäfü itegez. Min aşığam.
  — Ämilä kiteü ösön bılarzıñ röhsäten
  köttö.

  
  

Ä
malayzar qabalanğan qızzıñ niñä haman
da kitmäüyen his tä añlay almanı. Şul
yırzä Ämilä isläne: bında kiteü ösön
höyläşep torğan keşenän röhsät alıuzıñ
käräge yuq.

• 
  

  
  Hau
  bulığız, — tine Ämilä häm qalağa qaray
  atlanı.

  
  

Ber
az barğas, Ämilä artına äylänep qaranı.
Malayzar, unıñ haqında onotop, stantsiya
urınlaşqan qalqıulıqqa taban atlay
ine.

• 
  

  
  Ällä
  isär inde. — Qızzı Batır şulay bahalanı.

  
  
• 
  

  
  Säyır
  höyläşä. Ul başqort qızı tügel. — Hälit
  tä üzensä hığımta yahanı. — Rus yäki
  latışka.

  
  
• 
  

  
  Eyı,
  — tip kileşte unıñ menän Batır. — Ä
  barıber başqortsa yaqşı ğına belä. Yaray,
  häzer bezzä unıñ qayğıhı yuq. Ul qızzı
  başqasa kürähebez tügel. Ä bına yuğalğan
  malayzar...

  
  

Oşo
yırzä Batır yañılıştı. Häyır, yañı ğına
ular menän höyläşkän Ämilä isemle säyır
qızzı ber säğättän bötönläy uylamağan
urında osratırın ul da, Hälit tä küz
aldına kiltermäne, älbittä. Şuğa kürä
ike malay za, Ämilä haqında tiz ük onotop,
üzzäreneñ uyzarına sumdılar.

Alda
qola yalan. Yänä ber saqrımday üthälär,
Töyäläs yılğahına barıp yıtälär. Kisä
yuğalğan Häsän menän Änüär şunıñ qayalı
yarında balıq totorğa teyıştär. Tabırzarmı
ularzı? Ägär isän-hauzar ikän, niñä
kisänän birle qaytmağandar? Haman da
balıq totop ultırmayzarzır bit? Ulayha,
qayza bulğandar?

Oşonday
uyzarğa birelgän Batır kiñ-kiñ azımdar
menän atlay. Hälit, yurtanlap, unan
qalışmasqa tırışa.

Kötölmägän
osraşıu

Qalağa
kilep ingäs, Ämilä irekhezzän tuqtap
qaldı. Kitaptarzağı fotolar, hürättär
aşa üzen bında ni kötörön yaqşı beleüyenä
qaramastan, qalanıñ ısınbarlığına tap
bulğas, qız üzeneñ qauşauın, hatta,
hayran qalıuın toyzo.

İke
planetala — Yırzä häm Urza — yäşäüse
keşelär, yänlektär, üsemlektär ber-berehenä
şunday oqşağandar, ä bına şul planetalarza
tözölgän yorttar, başqa binalar,
kirehensä, ber-berehenän nıq ayırıla.
Häyır, bınan ber nisä meñ yıldar elek
Urza la yorttar bındağı keüyek bulğan.
Häzer genä binalar bötönläy başqasa
tözölä. Mäsälän, täzrälärzä bıyala urınına
magnit tulqını fayzalanıla. Torlaqtar
tüñäräk formala, häm unda fäqät yoqo
bülmähe genä bar. Ur planetahında keşelär
matur itep yıhazlandırılğan mahsus
urında aşay, qunaqtarın qabul itä, uqıy
häm başqa eştär menän şöğöllänä, öyönä
tik yoqlar ösön genä qayta. Ä Yırzäge här
ğailä üze ösön ayırım yoqo bülmähe, aş
beşereü urını, qunaq qabul iteü bülmähe
tota ikän. Şuğa Yırzäge öyzär zur,
kilbäthez. İkensenän, küp vaqıt buş
torğan bülmälärze tözöü ösön küpme aqsa
sarıf itelä. Ämilä şul yorttarğa
ğäcäplänep qaray häm üz planetahınıñ
tarihına äylänep qaytqanday bula.

Transporttıñ
barıhında la şılıp yöröü ösön tüñäräk
disk fayzalanıla ikän — säyır zä, kölkö
lä. Şul arqala küpme fayzalı energiya
yuqqa sığarıla. Şunı añlamayzarmı ikän
ni? Ä Ur planetahında mäktäpteñ täüge
basqıstarında uq bını öyrätälär. Unda
transport fäqät haua yastığı yarzamında
şılıp yöröy. Şulay itep, bik küp energiyanı
haqlayzar. Bılar, bahırzar, şunı añlamay
ikän. Niñä Ämiläneñ atahı ularğa bıl
haqta äytmäy? Gel genä instruktsiya tip
yäşäp bulmay za inde! Yırzeñ yazmışına
tığılmayım, tip bındağılarzıñ ızalanıuı-
na küz yomou — üze yınäyät! Yaray, uñayı
kilep sığıu menän, Ämilä ularğa bötähen
dä höyläp biräsäk.

Yır
keşeläreneñ yänä ber-ike säyır ğäzäten
kürep yılmayzı qız. İrzär osraşalar za
qul qısışalar. Täüzä, ällä huğışırğa
itälärme, tip qurqıp kitkäyne Ämilä.
Baqhañ, tegelär şulay itep ber-berehenä
säläm birä ikän. Ä qatın-qızzarzıñ
isänläşeüye tağı la mäzägeräk! Ular
irendäre menän ber-bereheneñ sikähenä
teyıp ala. Has teşläşergä itkän keüyek!
Häyır, Ämilä bıl turala kitaptarzan
uqıp belä ine bit. Onotqan ğına. Ägär Yır
keşelären Urğa alıp barhañ, ular za,
tegendägelärzeñ isänläşeüyen kürep,
hayran qalır ine, moğayın. İrzär
ber-bereheneñ

17

qolağın
totop ıuğılay, ä qatın-qızzar, ike
quldarın kütärep, ustarı menän ösär qat
huqqılap ala. Uylap qarahañ, bıl da mäzäk
bit...

Üzäk
mayzanğa yıtäräk, Ämiläneñ küzenä ber
tanış hın salınğanday buldı. Qız, tuqtap,
tirä-yağına qaranı häm şaq qattı. Unan
yıgerme azım aldaraq Dukaş kitep bara.
Yır keşeläre keüyek keyınep alğan. Qarttı
ber vaqıtta la bınday qiäfättä kürmägäs,
Ämilä bigeräk tä säyırhende. E iñ
aptıratqanı şul: ike säğättän Urğa
osabız, vaqıtım bik tığız, tip höylänä
ine lä baha. Şulay bulğas, nimä eşläp
yöröy ul bında? Ämilä Dukaşqa öndäşergä
uqtaldı la, üze lä hizmästän, qapıl
tuqtap qaldı. Nizer totto qızzı. Dukaştıñ
usal qiäfäte, küzzäreneñ yänlek aularğa
sıqqan hunarsınıqı keüyek yaltlap kiteüye
qurqıttı, şikelle. Ni bulha la, qız
urınında qatıp qaldı häm Dukaştı
küzätergä kereşte.

Qart
baqsa möyöşöndä höyläşep torğan ike
malayğa yaqınlaştı. Qapıl qarttıñ yözö
haualağı qoyaştay yaqtırıp kitte. Ul,
nizer höyläp, malayzarzı köldöröp aldı.
Dukaştıñ bar qiäfätendä ber nämägä
qaramay oşo malayzarzı üzenä ılıqtırırğa
tırışıuı yarılıp yata, tik tegelär genä
bını hizmäy. Nimägä käräk bulğan ular
Dukaşqa? Ana malayzarğa ällä nindäy
uyınsıqtar sığarıp birä başlanı.

Bına
qayzalır barırğa öndärgä totondo, buğay,
quldarın heltäp, yañı tanıştarın sitkä
äyzärgä kereşte. Malayzar saq qına
ikelände lä riza buldı.

Küp
tä ütmäne, tegelär ösäüläşep uram buylap
kitte. Ämilä, qızıqhınıp, ularğa eyärze.
Bına ular uram satına kilep yıttelär.

Unda...
Ämilä şunda uq tanını: möyöştä stantsiyanıñ
Yır maşinalarınıñ berehenä oqşatıp
eşlängän transportı tora ine. Ber qarauza
ul uramdarında yörögän maşinalarzan
ayırılmay keüyek. Ämmä Ämilä belä: ul
atom energiyahı yarzamında häräkät itä,
şuğa yağıulıq qoya torğan urını la, yanğan
gazdı sığara torğan torbahı la yuq...

Yañılışmayımmı
ikän, tigändäy, qız maşinağa yaqınıraq
kilde, ämmä Dukaştıñ küzenä salınmasqa
tırıştı. üz yuq: bıl — stantsiyanıñ
transportı. Şunıhı ğäcäp: qart niñä
malayzarzı maşina esenä ultırta?
İnstruktsiyanı belmäyme? Unda bit asıq
äytelgän: ägär stantsiya transportı menän
qalağa sığırğa tura kilhä. Yır keşeläreneñ
berehen dä unıñ esenä ultırtmasqa!
Yuğihä, ularzıñ küp nämäne añlap qalıuı
bar.

İnstruktsiyala
ber vaqiğa misal räüyeşendä kilterelä.
Nindäyzer qalala stantsiyanıñ ber
hezmätkäre üzeneñ

ikense
tsivilizatsiyanan kilgänlegen hizzergän,
ul ğına la tügel: «Bez hezze küzätäbez.
Şulay itep, üzebezzeñ ütkände öyränäbez,
hezzeñ kiläsägegezze yuraybız», — tigän.
Qalala olo ğauğa başlanğan, keşelär
öyzären taşlap qasırğa totonğan. Qala
halqı, urındağı radio, televideniye häm
gäzit aşa bıl häbärzeñ dörös tügellegen
qat-qat äytkändän huñ ğına, tınıslanğan.
İnstruktsiyala başqa vaqiğalar za misal
itep kilterelä. Dukaş, nisek şularzı
onotop, bıl ike malayzı transport esenä
inderä?

Ämilä,
ni uylarğa belmäy, aptırap qaldı, ä
stantsiya transportı urınınan quzğaldı.
Malayzarzı qart qayza alıp kitte? Qızzıñ
küñele şomlandı. Bıl vaqiğağa küz yomou
mömkin tügel ine. Küräheñ, qala menän
tanışıuzı ikense yulğa qaldırıp, häzer
ük stantsiyağa äylänep qaytırğa käräkter.
Ul üze kürgän hälde atahına höyläp
birergä teyış...

Yır
astına elägeü

Batır
menän Hälit yartı säğät esendä yılğa
buyın yöröp sıqtılar. Ämmä bında Häsän
menän Änüär tügel, ularzıñ eze lä yuq
ine. Malayzar, ustarın torba keüyek itep,
törlö yaqqa hörän halıp ta qaranı.
Tauıştarına yılğa buyındağı öyäñkelärzä
ultırğan qarğalar ğına osop kitte, ä
yauap bireüse bulmanı.

Malayzarzıñ
käyıfe töştö. Ular yılğa buyında
dustarınıñ berehen osratıuzarına
ömötlängäyne. Yuğalğan un higez malayzı
bulmaha la, Häsän menän Änüärze oşonda
tap iterbez, tip uylağaynılar. Täzkirä
apayzı la ışandırğaynılar. Häzer buş
qul menän qaytırzarmı?

Batır
menän Hälit tauış-tınhız ğına kire
boroldo. Timäk, malayzarzıñ yuğalıuı
uyın eş tügel. Ägär ularzı bandittar
urlay ikän, häzer Batır menän Hälitte
lä totop alıp kiteüzäre bar. Yıtmähä,
qalanan alısqa, ällä qayza sığıp kittelär.
Bında yınäyät eşlär ösön aulaq, keşe-
fälän yuq. Yarzam horap qısqırhalar za,
ber kem dä işetmäs. Malayzar häüyeflänä
başlanı. Tizeräk qalağa qaytırğa käräk...

Qalqıulıqqa
mengäs, malayzar qala yağınan kileüse
ber «Ciguli»ğa iğtibar itte. Qurqqanğa
quş kürenä, tigändäy, ikehe lä, bıl maşina
esendä bandittar tügelme ikän, tip uylay
quyzı. İrekhezzän azımdarın äkrenäyttelär.
Malayzarzı tağı şul aptırattı: maşina,
yulhız- nihez urından bik zur tizlek
menän yılderhä lä, bötönläy helkenmäy
ine. Äyterheñ, tägärmästäre yırgä teymäy,
osop kilä...

19

Batır
menän Hälit bıl säyır maşinağa ğäcäplänep
qarap torzo. «Ciguli» yaqınlaşqan hayın,
malayzarzıñ küñelendäge şom artqandan-arta
barzı. Yabay maşina ulay yörömäs. Bında
qurqınıs ser bar keüyek. Häsändär- zeñ
yuğalıuı arqahında tıuğan häüyefkä oşo
şik kilep quşıldı, häm malayzar üzzäreneñ
äkren genä ¹ülän arahına sumğandarın
hizmäy zä qaldılar.

Ber
az yatqas. Batır, başın kütärä birep,
tirä-yüngä qolaq haldı. Tege maşinanıñ
tauışı işetelmäy, ergälä fäqät siñertkälär
genä sereldäy. Batır başın tağı la kütärä
birze häm yılp itep kire urınına bosto.
Üze, qıbırlamasqa quşıp, Hälitteñ
yaurınına qulın haldı.

Malayzıñ
küzenä eläkkän küreneş säyır zä, qurqınıs
ta ine. Yañı ğına bında taban yılgän
«Ciguli» tauış- tınhız ğına yaqınlaşqan
da malayzarzıñ baş osonda tiyerlek
asılınıp qalğan. Batır şul sekund esendä
maşinala ös keşe ultırıuın kürep ölgörzö.

Ni
ösön östä elenep tora? Ni ösön unıñ
tauışı işetelmäy? Bıl horauzarğa yauap
ezlärgä vaqıt yuq ine. Qottarı osqan
malayzar, tın alırğa la qurqıp, yırgä
hıyındı. Bıl minutta ularzıñ yöräktäre
tamaqtarı töböndä tıpırsına ine...

Artaban
tağı la qurqınısıraq häldär başlandı.
Qapıl malayzarzıñ astındağı yır ubıla
başlanı. Qoto osqan Hälit qısqırırğa
auızın asqaynı, üzen qulğa alırğa
ölgörgän Batır usı menän unıñ auızın
qaplanı.

Bına
ergäläge yır, yar keüyek bulıp, öskä kütärelep
kitte. Yuq, ul kütärelmäne, malayzar
üzzäre haman da asqa töşälär ikän. Ber
mäl qoyaş yaqtılığı yuğaldı, tirä-yün säyır
yäşkelt töskä buyaldı. Unı-bını uylağansa,
malayzarzıñ astındağı yır, sitkäräk
şılıp, nindäyzer - tübä astına barıp
inde. Batır menän Hälit, qolap kitmäs
ösön, ber-berehenä sat yäbeşte. Ämmä
barıber, nimägäler elägep, yatqan
urındarınan tağı la asqaraq, taş keüyek
qatı izängä barıp töştölär. Hälit ällä
qurqışınan, ällä täne auırtıuzan: «Äsäy!»
— tip qısqırıp yıbärze.

Nauala
asılınıp torop qalğan «Ciguli», vertolet
keüyek osop, yır östöndä barlıqqa kilgän
tişektän eskä inde häm äüälgesä
tauışhız-nihez koridor buylap kitte. Ä
malayzarzı asqa alıp töşkän yır kisäge,
kire öskä kütärelep, yaqtı donyağa ilteüse
tişekte qaplap quyzı. Batır urınınan
ırğıp torzo la tübägä tekälde. Ämmä unda
yır yözönä ilteüse qapqastıñ site tügel,
küz bäylänerlek yöyö lä kürenmäy ine...

20

Bına
kem ul Dukaş!

Emilä
stantsiyağa yügerä-atlay qayttı. Yulda ul
barıhın da yaqşılap uylanı, ülsäne häm
Dukaş haqında atahına äytergä buldı.
Tege qara qumta turahında älegä öndäşmäs.
Ant itte bit.

Layon
kabinetında ine. Ul, qabalanıp kilep
ingän Emiläne kürgäs, aptırap kitte:

• 
  

  
  Ni
  buldı? Niñä tiz?

  
  
• 
  

  
  Min
  qalala Dukaştı tap ittem.

  
  
• 
  

  
  Dukaştı?
  — Layondıñ yözönä borsolou sıqtı.
  Stantsiyalağı här keşe qalağa fäqät
  Layondıñ röhsäte menän genä bara. Ä
  Dukaş bötönläy yır östönä sıqmasqa
  teyış. Unıñ töp maqsatı — Ur menän Yır
  arahında transport karabı osorou. Ni
  eşlägän ul qalala? Bıl haqta ni ösön
  stantsiya yıtäksehenä äytmägän?

  
  
• 
  

  
  Nin
  yañılışmanıñmı? — tip horanı Layon
  qızınan. — Bälki, hin qarttı uğa oqşağan
  Yır keşehe menän butayhıñdır?

  
  
• 
  

  
  Yuq,
  — tip baş helkte Emilä. — Dukaş stantsiyanıñ
  transportında ine.

  
  
• 
  

  
  Qayhı
  transportında? «Ciguli»zamı?

  
  
• 
  

  
  Min
  markahın belmäyım. Zäñgär töstäge
  avtomobildä.

  
  
• 
  

  
  Bälki,
  ul Yır avtomobile bulğandır?

  
  
• 
  

  
  Unıñ
  yağıulıq qoya torğan urını la, torbahı
  la yuq ine.

  
  
• 
  

  
  Ğäcäp...
  — Layon uyğa battı.

  
  
• 
  

  
  Atay,
  min höyläp bötmänem äle. — Emilä yänä
  telgä kilde.

  
  
• 
  

  
  Tağı
  nimä? — Layon hağayzı.

  
  

-—
Dukaş qalala ike malayzı bezzeñ
transportqa ultırtıp aldı.

• 
  

  
  Yuqtı
  höyläyheñ hin! — Layondıñ küzzäre usal
  yıltıranı. — Dukaş bını ğümere eşlämäs!

  
  
• 
  

  
  Ultırttı,
  atay! Üzem kürzem. Şunan ularzı qayzalır
  alıp kitte. Min şunda uq bında yügerzem.

  
  
• 
  

  
  Unıhın
  dörös eşlägänheñ...

  
  

Layondı
şomlo uyzar solğap aldı. Dukaştı küptän
belä stantsiya yıtäksehe. Bıl qart qasandır
yıhanda osou qağizälären qatı bozğanı
ösön Urzan sığıuzan ozaq yıldarğa mährüm
itelgäyne. Küptän tügel, üzen tärtiple
toto- uın kürep, qartayıuın isäpkä alıp,
Yır menän Urzı totaştırğan transport
karabına yörötöüse itep täğäyınlägäynelär.
Häm bına... Ul bit ber yulı ällä nisämä
qağizäne bozğan: röhsäthez stantsiyanan
sıqqan, üz transportına Yır keşehen
ultırtqan... E qayza alıp kitkän ul
malayzarzı? Bında alıp kilgänme? Layon
östäl sitendäge

21

tistälägän
knopkalarzıñ berehenä bastı. Ergäläge
keskäy ekran gölt itep toqandı häm
Dukaştıñ da, «Ciguli»zıñ da stantsiyala
ikänlegen häbär itte.

• 
  

  
  Bına
  nimä, Ämilä, — tine Layon. — Kisä qalala
  un higez bala yuğalğan. Min, bında bezzeñ
  stantsiyanıñ qısılışı barzır, tip
  uylamağaynım. Häzer1 kilep... İke säğättän
  Dukaş kire Urğa osa. Şuğa tiklem bez...
  Kin ultırıp tor. Min Dukaş yanına barıp
  kiläm. Bıl qılığın nimä tip añlatır
  ikän?

  
  

Ämilä
atahınıñ belägenä yäbeşte:

• 
  

  
  Atay,
  min qurqam!

  
  
• 
  

  
  Niñä?
  — Layon yılmayzı. — Ber ni zä bulmas.
  Bin köt. Min ozaqlamam.

  
  

Atahınıñ
eş bülmähendä yañğızı qalğas, qızzıñ
başında törlö uyzar sıualdı. Bına ber
nisä minuttan atahı Dukaştı oşonda
kilterer. Qart ğäfü ütener häm başqasa
ulay eşlämäskä hüz birer. Ällä Dukaş
olo ser ösön beräy eksperiment ütkäräme
ikän? Bälki, ul bını Ämiläneñ atahınan
da yäşerergä teyışter? Sönki Ur yıtäkseläre
şulay quşqan...

Qızzıñ
başında törlö-törlö uyzar tıua. Ä vaqıt
yılä, qabalana. Tik atahı ğına kilmäy zä
kilmäy...

Tağı
la yartı säğättäy ultırğas, qızzıñ tüzeme
böttö, häm ul, urınınan torop, koridorğa
sıqtı.

Tınlıq.
Şılt itkän tauış ta işetelmäy.

Ayaqtarı
üzzärenän-üzzäre Dukaştıñ karabı
urınlaşqan yaqqa alıp kitte. Ämmä möyöşkä
yaqınayğan hayın, Ämilä hağıraq atlanı,
tının da hizeler-hizelmäs alırğa
tırıştı...

Bına
karap. Tik niñä unıñ esenän höyläşkän
tauıştar işetelmäy? Atahı menän Dukaş
añlaşıp ayırılışqandarzamı? Ulayha,
niñä atahı kire bülmähenä qaytmanı?
Qızzıñ küñelendä şom üskändän-üsä barzı.
Bına ul äkren genä basıp, karap esenä
inde, bar iğtibarın yıyıp, bındağı
tınlıqqa qolaq haldı. Kabina esendä
kemder bar. Ana, knopkalarzıñ selt-selt
itep alıuı işetelä. Kem unda?

Qapıl
kabina esenän:

• 
  

  
  Ur!
  Ur! — tigän tauış işetelde. Bıl Dukaş
  ine. Küräheñ, ul pult aşa alıs Ur menän
  bäyläneşkä inergä mataşa.

  
  

Ämilä,
kürenmäskä tırışıp, karaptıñ işegenä
hıyındı.

• 
  

  
  Ur!
  Bıl min — tuqhan berense! — tine ul
  arala Dukaş qarlıqqan tauış menän. —
  Yänä ikäü buldı... Eyı... Bötähe — yıgerme
  malay... Hez quşqansa... Tik bında
  kötölmägän häl... Stantsiya yıtäksehe Layon
  belep qal-

  
  

dı...
Yuq, ul äle ishez yata. Tege yıgerme bala
yanında... Eyı, qara qumtala... Alıp qaytırğa?
Layondılamı? Qızı la bında bit. Ul älegä
qalala. Häzer qaytırğa teyış... Unı la
alıp qaytırğamı? Añlaşıldı... Eyı, isen
yuyırbız za... Ütärbez, borsolmağız...
Stantsiyala bezzän başqa ber kem dä yuq.
Hezmätkärzärme? Tikşereüzä. İke köndän
genä qaytalar...

Emiläneñ
yöräge qurqıştan yarılırzay bulıp tibä
başlanı. Ul, üzeneñ qayza basqanın
belmäyınsä, karaptan sitkä taşlandı...

Yır
astında

Malayzarğa
bılar bötähe lä qurqınıs töş keüyek
töslö. Nıq itep tıpırsınırğa ğına käräk,
häm uyanıp kiterzär keüyek. Şul uq vaqıtta
Batır üzeneñ här küzänäge menän
añlay: bıl — töş tügel. Bıl — ön. Qayzan
kilep

eläktelär
bında? Nisek qotolorğa häzer? Ğömümän,
qotola alırzarmı? Ä bögön kis öyzärenä
qaytmastarmı ikän ni? Äsähe! Bahır äsähe!
Ul bit häzer bötönläy yañğız! Niñä
tıñlamanı ikän äsähen? Niñä sığıp kitte
öyzän? Nimä eşlärgä?

Batırzıñ
başında yözärlägän horau. Ularzıñ
berehenä lä yauap yuq. Şul uq vaqıtta
malayzıñ kükrägendä qurqıu menän yänäş
qızıqhınıu za uyana bara. Nindäy yır bıl?
Ni ösön qalanıñ yanında ğına urınlaşqan
bıl säyır urındı ber kem dä belmäy? Ä
tege vertolet keüyek osop yöröüse «Ciguli»
haqında ni äyterheñ?

Yuq,
bılay tik torouzan fayza sıqmas. Ni zä
bulha eşlärgä käräk. Batır şulay uylanı
la koridor buylap atlanı. Hälit, şunı
ğına kötkän keüyek, uğa eyärze.

Koridorzıñ
ikegä ayırılğan yırenä yıtkäs, Batır,
möyöşkä ışıqlanıp, ike yaqqa la küz haldı.
Unda tistälägän işektär kürenä. Ällä
nindäy priborzar törlö töstäge küzzäre
menän yıltılday. Şunıhı ğäcäp: ular
yanında ber kem dä yuq.

Batır,
nimä eşläybez tigändäy, borolop dusına
qaranı. Ä tegehe auızın qıyşayta la
başlanı.

• 
  

  
  Qaytqım
  kilä...

  
  
• 
  

  
  İpläp!

  
  
• 
  

  
  Bınan
  ber qasan da sığa almayasaqbız! Bına
  kürerheñ! — Hälitteñ tauışı qaltırap
  kitte.

  
  
• 
  

  
  Yıtär
  hiñä! — Batır dusına asıulı ğına öndäşte.
  — Häzer beräy nämä uylap sığarabız...
  Äyzä äle!..

  
  

Aldağı
möyöşkä yıtkäs, Batır alğa küz haldı la
kinät izängä sükte. Şunan, qabalanıp,
yäşerenerzäy urın ez-

23

läy
başlanı. Emälgä qalğanday, ergälä genä
zur stanok ultıra ine. Şunıñ artına
taypıldılar.

Oşo
uq sekundta malayzarzıñ yanınan ber qız
yügerep ütep kitte.

Tuqta!
Bıl Ämilä tügelme huñ? Batır kinät dusına
boroldo:

• 
  

  
  Tanınıñmı?

  
  
• 
  

  
  Kemde?

  
  
• 
  

  
  Kemde,
  kemde... Ütep kitkän qızzı.

  
  
• 
  

  
  Yuq...

  
  
• 
  

  
  Hineñ
  küzeñ tonğanmı ällä? Bıl bit baya bezgä
  tap bulğan qız.

  
  
• 
  

  
  Ul
  ni eşläp yöröy bında?

  
  
• 
  

  
  Min
  qayzan beläyım?

  
  
• 
  

  
  Tege
  koridorğa inep kitte. Äyzä artınan!

  
  
• 
  

  
  Tuqta
  äle... — Batır yänä möyöştän başın
  sığarıp, koridorzıñ arğı osona qarap
  aldı. — Tegendä tağı ber äzäm yöröy
  şikelle.

  
  
• 
  

  
  Äyzä,
  şuğa barıp äytäyık. Bezze sığarhın
  bınan.

  
  
• 
  

  
  Ä
  sığarmaha? Un higez malayzıñ yuğalıuın
  onottoñmo? Bälki, oşolarzıñ eşeler ul.

  
  
• 
  

  
  Ulayha,
  bez zä... — Hälit ilamhıray başlanı.

  
  
• 
  

  
  Ts-s!
  Bında kilä!

  
  

Malayzar
yänä stanok artına sükte.

Küp
tä ütmäne, tege äzäm malayzarzıñ ergähenä
kilep yıtte häm tuqtap qaldı. Bıl täbänäk
buylı, yözön hırzar basqan olo ğına
yäştäge keşe ine. Qart üz aldına bildähez
teldä höylänep aldı. Şunan koridor
buylap arı atlanı. Batırzıñ küñelendä:
«Oşoğa eyärergä!» — tigän uy tıuzı la
şunda uq hünde. Sönki ul yänä kisä yuğalğan
un higez malayzı isenä töşörzö. Oşolarzıñ
eşe tügelme ikän bıl? Bälki, yañılışalır.
Şulay za haq bulırğa käräk — bildähez
urın, bildähez keşelär.

-
Üzzärenä ber nindäy zä qurqınıs yanamauına
tamam ışanğas, malayzar, urındarınan
sığıp, koridor buylap atlanı... Qapıl:

• 
  

  
  Tuqtağız!
  — tigän tauış yañğıranı.

  
  

Kötmägändä
saf başqort telendä yañğırağan bıl
boyoroq malayzarzı şul urında taş keüyek
qatırğa mäcbür itte. Kem qısqırzı huñ?
Tege qızzıñ tauışı bit bıl!

Batır
artına äylände häm üzzärenän biş-altı
azım sittäräk basıp torğan qızzı kürze.
Malay şunda uq tanını unı. Bıl, ısınlap
ta, irtänsäk tap bulğan Emilä ine. Batır
menän Hälitteñ esenä yılı inde.

• 
  

  
  Emilä!
  Vıl hinme! — Malayzar unıñ yanına yügerep
  barğandarın hizmäy zä qaldı.

  
  
• 
  

  
  Min,
  — tine qız. — Tik äkren höyläşegez.

  
  
• 
  

  
  Niñä?

  
  
• 
  

  
  Azaq
  añlatırmın, hez bında nisek kilep
  eläktegez?

  
  

Malayzar
kem uzarzan üzzäre menän bulğan säyır
hälde

höyläp
birze. Oşo yırzä Emilä qapıl hağayzı:

• 
  

  
  Äkren!
  — tine ul. — Bında kilälär! Äyzägez!
  Batır menän Hälit hüzhez genä qızğa
  eyärze. Ergäläge ber bülmägä ingäs,
  Ämilä işekte yaqşılap yabıp quyzı. Şunan:

  
  
• 
  

  
  Hez
  üzegezzeñ qayza ikänlegegezze
  belähegezme, ismaham? — tip horanı.
  Üze, malayzarzıñ yauabın kötmäyınsä,
  höylärgä totondo. — Bıl — Yırzä tikşereü
  alıp barıusı stantsiya. Ul bınan ike yöz
  yıl elek tözölgän. Bez bınan ille parsek
  alıslıqta urınlaşqan Ur planetahınan.
  Qalğanın azaq belerhegez. Häzer miñä
  hezzeñ yarzamığız käräk.

  
  
• 
  

  
  Bez
  äzer! — Batır urınınan ırğıp torzo.

  
  
• 
  

  
  Oşo
  minutta stantsiyala minän başqa ike
  yınäyätse genä bar. Ular stantsiya yıtäksehen
  qulğa alğan. Bezgä nisek tä unı qotqarırğa,
  bandittarzı totorğa käräk.

  
  
• 
  

  
  Stantsiyala
  başqa yän eyäläre yuqmı ni?

  
  
• 
  

  
  Ular
  — Yır östöndä. — Emilä auır körhöndö. —
  İke könhöz qaytmayzar. Bez ularzı kötöp
  ultıra almaybız. Stantsiyala tağı robottar
  bar ine. Kürenmäyzär. Timäk, bandittar
  ularzı hünderep qayzalır tıqqan. İke
  säğättän bandittar kire Ur planetahına
  osa. Üzzäre menän stantsiya yıtäksehen
  dä, qara qumtanı la alıp kitälär. E qara
  qumtala... — Ämilä tınıp qaldı.

  
  
• 
  

  
  Unda
  nimä? — tip horanı Batır.

  
  
• 
  

  
  Hezzeñ
  qalala kisä un higez malay yuğalğan.
  Şulay bit?

  
  
• 
  

  
  Şulay.

  
  
• 
  

  
  Ular
  oşo qara qumta esendä bulırğa teyış.

  
  
• 
  

  
  Malayzarzı
  alıp kitmäkselärme? — Batır şaq qattı.

  
  
• 
  

  
  İlle
  parsek alıslıqqa? — Hälit ike qulı
  menän başın totqanın hizmäy zä qaldı.
  — Unan nisek qaytırzar huñ?

  
  
• 
  

  
  Bötönläy
  qaytmauzarı la bar, — tine Ämilä. —
  Qotqarırğa käräk ularzı.

  
  
• 
  

  
  Ä
  unda malayzarzı nimä eşlätmäkselär? —
  Hälit qurqqan küzzären Ämilägä töbäne.

  
  
• 
  

  
  Belmäyım,
  — tine qız.

  
  

Qapıl
Hälit şat tauış menän qısqırıp yıbärze:

• 
  

  
  Ämilä,
  hin bınan yır östönä sığa alahıñmı?

  
  
• 
  

  
  Yuq.

  
  
• 
  

  
  İh...
  — Hälitteñ yözön qara bolot qaplanı.
  Ul boşonqo qiäfät menän kire urınına
  ultırzı. — Huñ hin irtänsäk yırzä yöröy
  ineñ bit...

  
  

25

• 
  

  
  Öskä
  sığıu ösön keşegä parol birelä. Ämmä
  ul parol menän yartı kön genä fayzalanırğa
  bula.

  
  
• 
  

  
  Kem
  birze huñ hiñä ul parolde?

  
  
• 
  

  
  Atayım.
  Stantsiyanıñ yıtäksehe.

  
  

Malayzarzıñ
küzzäre zurayzı:

• 
  

  
  Hineñ
  atayıñ yıtäkseme?

  
  
• 
  

  
  Eyı.
  — Qızzıñ küzzärendä yäş kürende. — Ul
  häzer qara qumta esendä... huşhız...
  Bälki, tere lä tügelder...

  
  

Batır
qulı menän qızzıñ yaurınına teyıp aldı:

• 
  

  
  Ul
  tere, min ışanam.

  
  
• 
  

  
  Hez
  nimä eşläyhegez? — Qız qapıl qızarıp
  kitte, unıñ küzzäre usal yıltıranı.

  
  
• 
  

  
  Ni
  buldı? — Ber ni zä añlamağan malayzar
  ber-be- rehenä qaraştı.

  
  
• 
  

  
  Niñä
  qulığız menän mineñ iñbaşıma qağılahığız?..
  Oyathız hez!

  
  
• 
  

  
  Ä
  niñä? Yaramaymı ni? Min bit hine yıuatıu
  ösön...

  
  

Qız
uğa aptırap qarap torzo la qapıl yılmayıp

yıbärze:

• 
  

  
  Ğäfü
  it, Batır... Onotqanmın. Bezzeñ planetala
  malay qızzıñ iñbaşına teyhä, äzäphezlek
  hanala... Yırzä bit bıl — irkäläü bildähe!
  Ğäfü itegez!

  
  

Malayzar
yıñel hulap quyzı. Üzzäre estän genä alıs
Ur planetahında bıl häräkätteñ ni ösön
äzäphezlek bulıuın añlarğa mataştı.

• 
  

  
  hez
  Yır keşelärenän yarzam horarğa itkäynegezme?
  — Emilä Hälitkä qaranı.

  
  
• 
  

  
  Eyı.

  
  
• 
  

  
  Yaramay.
  Yır bıl stantsiya haqında belergä teyış
  tügel.

  
  
• 
  

  
  Ni
  ösön?

  
  
• 
  

  
  Hezzeñ
  täbiği üseşegez bozolmahın ösön. —
  Malayzarzıñ ber ni zä añlamauın kürep,
  Ämilä bılay tip

  
  

_
östäne. — Bäyläneşkä inhäk, hez bezzeñ
tarihtı tikşerä başlayasaqhığız, nindäyzer
qıtırşılıqtarzı urap ütergä mataşasaqhığız.
Ä bıl — ber qarauğa ğına dörös. Dialekttarın
bozorğa yaramay. Här tsivilizatsiya täbiği
räüyeştä üsergä, üz yulın ütergä teyış.
Malayzar nizer töşöngändäy buldı.

• 
  

  
  Läkin
  bına bez ikense tsivilizatsiya keşeläreneñ
  bında ikänlegen beldek bit, — tine
  Batır. — Bezzeñ başqalarğa höyläüyebez
  bar...

  
  
• 
  

  
  Bınan
  sıqqan saqta hez bötähen dä onotasaqhığız.
  Stantsiyanı la, mine lä.

  
  
• 
  

  
  Nisek?
  — tip ışanmanı malayzar.

  
  
• 
  

  
  Mahsus
  tulqın aşa ütäsäkhegez. Häm bında
  kürgändäregezzeñ barıhı la häteregezzän
  yuyılasaq.

  
  

Batır
menän Hälit ber-berehenä qaraşıp aldı.
Döröstö höyläyme qız? Ägär ısın ikän —
ğäcäp bit bıl!

• 
  

  
  Bezgä
  häzer qara qumta haqında uylarğa käräk,
  — tine Emilä.

  
  
• 
  

  
  Unıñ
  nimähen uylarğa? — tine Batır. — Qumtanıñ
  asqısın tabırğa la...

  
  
• 
  

  
  Eyı
  şul! — tip kileşte dusı menän Hälit. —
  Unan hineñ atayıñdı ğına sığarayıq.
  Şunan...

  
  
• 
  

  
  Asqıs
  Dukaşta, — tine Emilä. — Unan nisek
  alırbız?

  
  

Malayzar
uyğa qaldı. Ul keşenän asqıstı alıuı
yıñel bulmas şul... Ulayha, ni eşlärgä?

• 
  

  
  Bezgä
  iñ alda Dukaştı tabırğa käräk, — tine
  Batır ber azzan. — Qayza ul? İsmaham,
  yarzamsıhı menän ni haqında höyläşkändären
  tıñlayıq... Bälki, şunda beräy nämä
  asıqlanır. Bında tik ultırhaq, ber ni
  eşläy almayasaqbız.

  
  

Bıl
uy Emilägä oqşanı.

• 
  

  
  Äyzä,
  karapqa inäbez zä yäşenäbez, — tip
  täqdim itte _ul. — Dukaş stantsiya
  buylap küp yörömäs. Tik, malayzar, haq
  bulırğa käräk. Ular bezze eläkterhälär,
  qara qumtağa inderep bikläyäsäktär zä
  şunda uq Urğa osasaqtar.

  
  

Batır
menän Hälit, añlaşıldı tigändäy, baştarın
qağıp quyzı.

Bına
Emilä menän malayzar stantsiyanıñ
koridorına sıqtı. Küp atlarğa tura
kilmäne, alda karap kürende. Ul izändä
yatqan zur qälämde häterlätä ine. Ozonloğo
— un, yıuanlığı ike metr samahı bulır.

Emilä
karapqa teyıp aldı. Şunda uq unıñ
qabırğahında işek barlıqqa kilde. Qız
eskä sumdı. Unıñ artınsa Batır menän
Hälit tä karapqa inde. Bında küzgä
taşlanırlıq ber nämä lä yuq. Stenalar
buylap kreslolar tezelep kitkän. İke
osta ike işek kürenä.

• 
  

  
  Alda
  — karap yörötöüse pult, — tip añlattı
  Emilä. — E bıl yaqta... Äyzägez äle...

  
  

Qız
ikense işekte asıp yıbärze.

Bülmälä
zur qara qumtanan başqa ber ni zä yuq
ine. Malayzar, ul hauıttıñ nimä ikänlegen
tösmörlägängä, olo häüyef menän tınıp
qaldı. Zur za tügel... E esendä oşo minutta
yıgerme malay häm Ämiläneñ atahı yata...
Ularzıñ häle nisek? Nisek tın alalar?
Terelärme? Batır qumtanı urap sıqtı.
İşek keüyek nämähe tügel, asqıs tığırlıq
ta urını kürenmäy bit bınıñ! Batır usı
menän qumtağa huğıp qaranı. Şunan qolağın
yaqınayttı. Estän şılt itkän dä tauış
işetelmäne...

Ts-s! — tine qapıl Emilä. — Kilälär!
Malayzar,

nimä
eşlärgä tigändäy, qızğa tekälde.

27

• 
  

  
  Äyzägez
  bında! — Ämilä yähät kenä urtalağı
  bülmägä sıqtı. — Kreslolar artına
  yäşenäbez! Tizeräk, tizeräk!

  
  

Häyır,
malayzarzı aşıqtırıu käräkmäy zä ine.
Ular sekund esendä kreslolar artına
yomoldo, hatta nindäyzer kösörgäneş
menän käüzälären dä bäläkäsäytä aldılar
şikelle.

Karap
işege asılğanı işetelmäne. Tegelärzeñ
kilep ineüye höyläşeüzäreneñ yaqınlaşıuınan
añlaşıldı. Bandittar, kreslo yanında
torop, malayzar ösön añlayışhız teldä
ozaq qına äñgämäläşte. Şunan, qara qumta
yanına kilep, unıñ ergähendä ozaq qına
mıştırlanılar.

«İh,
berebezgä şunda qalahı bulğan! — tip
ükende Batır. — Bälki, ular qumtanı
asalır. Yäşenep kenä qarap torğanda...»

Ber
azzan bandittar karaptan sığıp kitte.
Ularzıñ ayaq tauıştarı alısayğas, Batır
başın kütärze:

• 
  

  
  Kittelärme?

  
  
• 
  

  
  Öndäşmä!
  — Ämilä zurayğan küzzäre menän malayğa
  usal itep qaranı.

  
  

Şunda
ğına Batır karaptıñ asıq işege aşa
koridor osonda torğan ike keşene kürep
qaldı. Ular, Batırzıñ tauışın işetep,
yılt itep bıl yaqqa boroldo. Malay kreslo
artına sumırğa ölgörzö ölgöröüyen, läkin
huñ ine inde. Bandittar yügerä-atlay
karapqa kilep inde. Şunan usal tauış
menän nizer qısqırzılar. Ämmä ergäläge
kreslolar artına qararğa baştarı yıtmäne.
Berehe — karaptıñ alğı işegenä, ikensehe
arttağıhına inep kitte.

Oşo
yırzä Ämilä urınınan ırğıp torzo:

• 
  

  
  Qasabız!
  Tizeräk! — Üze berense bulıp işekkä
  yomoldo.

  
  

Qottarı
osqan malayzarğa boyoroqto qabatlap
to- rouzoñ käräge yuq ine. Ular eteşä-törtöşä
qızzıñ artınan taşlandı, huñğı sekundta
Batır ike yaq işektän kilep sıqqan ike
bandittı kürep qaldı.

• 
  

  
  Mineñ
  arttan! — tip qısqırzı Ämilä häm koridor
  buylap qayzalır yäntäslimgä yügerze.
  Arttan qıua töşkän bandittarzıñ
  qısqırğandarı işetelde. Ämilä menän
  malayzar, qot osqos tizlek menän
  käyılä-käyılä, ike möyöştö ütep kittelär.
  Artına küz qırıyı menän qarağan arala
  bandittarzıñ, boroloşta tizlektären
  kämetä almayınsa, qarşı yaq stenağa
  barıp huğılıuzarın kürep qaldı Batır.

  
  
• 
  

  
  Bında!

  
  

Ämilä
yaqınayıu menän, koridor osondağı stenala
işek barlıqqa kilde. Qız häm malayzar
«hä» tigänsä şunda sumdı. Ularzıñ artınsa
uq işek yabıldı. Kilähe sekundta
bandittarzıñ stenağa kilep bäreleüzäre
işetel-

de.
Ular nizer qısqıra başlanı, yanarğa
totondo. Qurqıuzan arına almağan
malayzar, yarğa sığarılıp taşlanğan
balıqtar keüyek, auızzarın zur asıp,
qızğa qaranı. Yänähe, qotoldoqmo? Ällä
ul bandittar, işekte yımerep, bında kilep
inerme?

• 
  

  
  Borsolmağız,
  — tine qız, yış-yış tın alıp.

  
  

Bıl
atayımdıñ bülmähe. Ular inä almas.

• 
  

  
  Tik
  bez zä sığa almabız şul, — tip körhöndö
  Hälit.

  
  
• 
  

  
  Yañılıştıñ,
  — tine Ämilä. — Bınan zapas işek bar.
  Unı bandittar belmäy. Bezze, oşonda
  ultıralar, tip uylahındar. E bez...

  
  
• 
  

  
  Ular
  karapta nimä haqında höyläşte? —
  Qurqınıs yanamağanın belgäs, Batır
  tınıslana töştö^

  
  
• 
  

  
  O!
  — Ämilä yılmayğanday itte. — Äytergä
  onotop toram... Qumtanı asıu ösön ber
  nindäy asqıs käräkmäy.

  
  
• 
  

  
  Nisek?
  — Malayzar qızğa ğäcäplänep qaranı.

  
  
• 
  

  
  Bıl
  kabinettıñ işegen nisek asıuımdı
  kürzegezme?

  
  
• 
  

  
  hin
  yaqınlaşqaynıñ, üzenän-üze asıldı.

  
  
• 
  

  
  Ulayha,
  niñä bandittarğa asılmay?

  
  
• 
  

  
  Isınlap
  ta, niñä?

  
  
• 
  

  
  Min,
  işekkä yaqınlaşqas ta, parolde äyttem.

  
  

Şuğa
asıldı işek. Ä bandittar ul parolde
belmäy.

• 
  

  
  Timäk,
  qara qumtanı asıu ösön... — Batır nizer
  hizengändäy buldı.

  
  
• 
  

  
  Bezgä
  parolde belergä käräk, — tine qız.

  
  
• 
  

  
  Ä
  nisek belerbez huñ unı? — Hälit yänä
  töşönkölökkä birelde. — Bandittar bit
  unı bezgä äytmäyäsäk. Ğümerzä lä.

  
  
• 
  

  
  Äytmäyäsäk,
  — tip kileşte Ämilä boyoq tauış menän.
  — Ägär äytterä alhaq... Unda atayım
  huşhız yata... Tağı yıgerme malay...

  
  
• 
  

  
  Äytterä
  alabızmı-yuqmı, ämmä bında yäşenep
  ultırırğa yaramay, — tine Batır. — Yañınan
  karapqa barırğa käräk.

  
  
• 
  

  
  Ular
  bit bezze totasaq ta qara qumtağa
  bikläyäsäk, — tine Hälit borsoulı tauış
  menän. — Şunan bezze Ur planetahına
  alıp kitäsäktär. — Hälit tağı başın
  totto. — Bezgä häzer sığıp kürenergä
  yaramay.

  
  
• 
  

  
  Sıqmahaq,
  tege malayzarzı alıp kitäsäktär! tine
  Ämilä usal tauış menän.

  
  
• 
  

  
  Sığıp
  ta, nimä eşläy alabız huñ? — Hälit
  aqlanğan keüyek öndäşte.

  
  
• 
  

  
  Belmäyım!
  Belmäyım! — tine qız. — 1ik atayım menän
  malayzarzı qotqarmahaq... Ular menän
  bandittarzıñ ni eşläre bildähez! Yuq!
  Yuq! Nisek tä qotqarırğa, yınäyätselärze
  qulğa alırğa!

  
  
• 
  

  
  Bıl
  bit mömkin tügel! — Hälit äsenep
  qısqırzı.

  
  

29

—Eyı,
— tine Batır. — Şuğa qaramastan qara
qumtalağılarzı qotqarırğa teyışbez.

Parolde
nisek belergä?

• 
  

  
  Häl
  yuq, — tine Batır. — Yañınan karap esenä
  inäbez zä qara qumta yanına yäşenäbez.
  Bälki, beräyhe qara qumtanı asır, şul
  saqta bez parolde işeterbez...

  
  
• 
  

  
  Ägär
  asmaha? — tip horanı Hälit.

  
  
• 
  

  
  Ul
  saqta... Belmäyım. Tik bezzeñ ösön başqa
  sara yuq.

  
  

Qayğıhınan
ni eşlärgä lä belmägän qız ber ni zä

öndäşmäne.

• 
  

  
  Qayza
  zapas işegeñ? — Batır urınınan torzo.
  — Ozaqqa huzırğa yaramay. Bandittar bıl
  işek yanında mıştırlağansı, karapqa
  inep yäşerenergä käräk.

  
  

Ämilä,
urınınan torop, alğa ımlanı. Küp tä
ütmäne, yänä koridorğa kilep sıqtılar.
Qayzalır alısta tege ikäüzeñ höyläşkäne
işetelä.

• 
  

  
  Tizeräk,
  — tip aşıqtırzı Batır.

  
  

Bına
qara qumta yanına ilteüse işek. Ul anhat
qına asıldı. Ämilä lä, malayzar za eskä
ütte.

• 
  

  
  Oşonda
  yäşenäbez. — Batır qara qumtanıñ artına
  kürhätte.

  
  

Unda
tar ğına urın bar. Bik uñayhız. Ämmä
hıyırğa mömkin. İñ möhime — kürenmäy
ultırırğa bula. Ägär bandittar qumtanıñ
artına qaray qalha, qotolou yuq...

Ämilä,
Batır häm Hälit bıl haqta uylamasqa
tırıştı. Ular, qumta artına sükäyıp,
tınıp qaldı.

Batır
äsähe haqında uylanı. Ul qat-qat öygä
şıltıratqandır. Yauap bulmağas, yügerä-atlay
qaytqandır. Şunan Batırın ezlärgä sığıp
kitkänder. İñ alda Hälittärgä barğan...
Ber qayza la bulmağas, militsiyağa häbär
itkän. Oşo minutta qalala: «İke kön
esendä yıgerme malay häbär- ~ hez yuğaldı»,
— tip höyläyzärzer. Häzer bötä qala,
militsiya ularzı ezläyzer. Äsäheneñ
ilay-ilay küzzäre şeşenep bötkänder.
Ul bit Batırzı bik yarata. Kis uramda saq
qına ozaqlaha la, yügerep kilep sığa.
Şul arqala malayzar Batırzı «irkä malay»
tip üsekläy. Äsähenä asıulanğanı la bar
inde Batırzıñ: «Niñä şul tiklem artımdan
küzätäheñ? Malayzar aldında uñayhız!
Başqa uramğa sığıp mine ezlämä. Üzem
qaytırmın vaqıtı yıtkäs». «Yaray, yaray»,
— tigän bula äsähe. Ämmä irtägähenä ük
bıl hüzzären onota, qarañğı töşä başlaha,
yänä Batırı yanına kilep yıtä, unı malayzar
aldında qosaqlay, höyä... Ni eşläyheñ
inde? Tüzergä genä qala. Unıñ Batırzan
başqa ber keme lä yuq.

Äsähe
üze yıtem, balalar yortonda üskän. Batırzıñ
atahı küptän inde auırıp ülgän... Şuğa
la, Batırzı ğümergä yuğalttım, tip bik
ilayzır. Ä malayzıñ, ısınlap ta, mäñgegä
kiteüye bar. Ägär bandittarzıñ qulına
eläkhälär... Qara qumtağa inderep
bikläyäsäktär zä yähännäm aryağında
yatqan Ur planetahına alıp kitäsäktär.
Unda ni eş- läterzäre bildähez. Uylap
qarahañ, ülemeñ uğa qarağanda yaqşıraq
hımaq...

Batır,
ayaq tauıştarı işetep, uyanıp kitkändäy
buldı.

Şunda
uq Ämilä menän malayzar qumta artına
nığıraq hıyındı, tın alıuzan tuqtanı.

Dukaş
menän Baro karapqa ingäs, urta bülmälä
tuqtap, höyläşä başlanılar. Ular nimä
arqahındalır talaşa ine. Küräheñ, berehe
häzer ük Urğa osorğa ögötläy, ikensehe,
täüzä qız menän ike malayzı totorğa
käräk, ti. Ozaq bähäsläştelär. Hatta
qıbırlamay ber häldä ultırğan Batır
ayağınıñ oyoy başlauın toyzo. Ul, tegelärgä
hizzermäy genä, yaqşılap ultırırğa
teläne. Şul yırzä ayağı tayıp kitte häm
şaq itep qara qumtağa barıp huğıldı.
Qurqışınan malayzıñ sästäre ürä torzo.

—Uala!
— tip qısqırıp yıbärze Dukaş.

Bına
bandittarzıñ berehe, şart-şort basıp,
qara qumta ultırğan bülmägä kilep inde.
Urta bülmälä qalğanı nizer horanı. «Ni
bar unda?» — tip beleşte şikelle.

Qurqıştan
Batırzıñ yöräge baraban huqqan keüyek
tibergä totondo. Unıñ darslauı bandittarğa
ğına tügel, bötä ğälämgä işetelä hımaq.
Häzer ul qumta artına qarayasaq... häm
böttö! Niñä ayağın alıştırıp basırğa
buldı ikän? Tüzergä ine! Ayağıñ özölöp
töşhä töşhön, tik tüzergä ine!

Batır
bandittıñ tın alışın asıq işetä. Bına
ul yaqınlaşa, oşo yaqqa taban kilä...

Här
berehe totoş säğätkä toroşlo tağı ike-ös
sekund ütep kitte. Bandit, şımıp, nizer
tıñlanı. Bıl minutta qara qumtanıñ ike
yağındağı keşelärzeñ hağayıuınan haua
sıñlap kitergä äzer ine.

Yınäyätse
nizer öndäşte, ayağı menän qumtağa tibep
aldı häm unı urap ütä başlanı. Oşo minutta
Batır täneneñ här küzänäge menän unıñ
yaqınayıüın toyzo.

Ayaq
tauışı... Şırq... Şırq... Yänä ber sekund...
Häm...

Bıl
nimä?.. Bandit qumtanı urap tormanı!
Qabalanmay ğına atlap, ul urta bülmägä
sıqtı... Yänä üz-ara höyläşä başlanılar.

Ämilä
menän malayzar, äle qurqınıs tulıhınsa
bötmähä lä, zur bälänän qotolğanday,
yıñel hulap quyzılar.

Bandittar
karaptıñ urta bülegendä ozaq torzolarmı-

31

yuqmı
— Batır añlamay. Bälki, ular unda yartı
minut qına höyläşkändärzer, ämmä malayğa
yartı kön buyı äñgämäläşep toralar keüyek
toyoldo. Ber mäl tegelär yänä karaptan
sığıp kitte. Küräheñ, stantsiya yıtäkseheneñ
bülmähenä inep biklängän qız menän
malayzarzı koridorğa saqırıp sığarırğa
mataşıp qaramaqsı buldılar. Bınan un
minut qına elek qottarı osop oşo karaptan
sığıp qasqan balalar, üzzären au esenä
qıuıp indergän yänlektär keüyek yänä
bında ultıralır, tip ular baştarına la
kiltermäne, älbittä.

Ämilä
menän malayzarzıñ is kitkes täüäkkällege
üzeneken itte — ular totolouzan qotoldo,
läkin şunıhı iñ ükeneslehe: töp
maqsattarına enä osonday za yaqınlaşa
almanılar.

Häzer
bandittar yänä kiler. Yänä faşlanıu
qurqınısı, yöräktärze öşötöp, ularzıñ
baş osonda qara qanatın yäyır. Yänä
bandittar qara qumtanı asmas, timäk,
parolde lä äytmäs... Ni eşlärgä huñ?

Ämilä,
Batır häm Hälit qara qumta artında bosop
ultırğan kileş oşo haqta qayğırıp
uylana...

Tağı
küpmeler vaqıt ütte. İnde balalar
üzzäreneñ ni ösön bında ultırıuzarın
da añlamay başlanı...

Qara
kumtanıñ sere

• 
  

  
  Taptım!
  — tine qapıl Batır äkren genä tauış
  menän.

  
  

Hälit
menän Ämilä uğa ğäcäplänep qaranı.

• 
  

  
  Taptım!
  — tip qabatlanı Batır.

  
  
• 
  

  
  Paroldeme?
  — tip horay haldı Hälit.

  
  
• 
  

  
  Tügel.
  Parolde nisek belergä käräklegen...

  
  
• 
  

  
  Isınmı?
  — Hälit dusına yaqınıraq şıuıştı. —
  Qayhılay itep?

  
  

Şul
yırzä Batır başında tıuğan uyın Ämilä
menän Hälitkä höyläp birze...

Biş
minuttan Batır, yäşengän urınınan sıqtı
la qıyıu azımdar menän karaptıñ alğı
bülegenä ütte, işekte tartqılap qaranı,
şunan koridorğa ilteüse işekkä yünälde.

Ber
azzan karap yanında torğan köyö:

• 
  

  
  Ehey!
  — tip höränläne. — Ehey!

  
  

Küp
tä ütmäne, koridorzıñ osonda Dukaş menän
Baronıñ hındarı hasil buldı. Ular
Batırzıñ tınıs torouına bik ğäcäplände
häm tuqtap qaldı. Bıl beräy yauızlıq
uylamanımı ikän, tigän häüyef bar ine
ularzıñ küzzärendä. Şunan ber az
tınıslandılar häm, üz-ara nizer

höyläşep
alğandan huñ, ikehe ike yaqtan Batırğa
yaqınlaşa başlanılar.

E
malay, ber ni bulmağanday, yılmaya birep,
ularğa qarap torouın belde. Bıl bandittarzı
yänä hağayta töştö. Ular malayzıñ säyır
qılığın haman da añlay almanı, şuğa
töşönörgä teläp, ber-berehenä qaraşıp
aldı. Ber nindäy zä qurqınıs yanamauına
tamam ışanğas, tiz genä kilep, malayzıñ
ike qulınan eläkterzelär.

• 
  

  
  Niñä
  qasmayhıñ? — tip horanı tegelärzeñ
  qartı, Dukaş isemlehe, saf başqort
  telendä.

  
  
• 
  

  
  Niñä
  qasırğa? — tip yılmayzı malay. — Bınan
  barıber qotolop bulmay.

  
  
• 
  

  
  Ä
  tegeläreñ qayza?

  
  
• 
  

  
  Belmäyım.
  — Batır yaurındarın helkette. Bandittar
  üz-ara añlayışhız teldä höyläşep aldı.

  
  

Dukaş
karap esenä ımlap kürhätte. Küräheñ,
Batırzı qara qumtağa biklärgä quştı.

Bına
tegelärzeñ yäşe, malayzı belägenän
totop karapqa inderze, şunan qara qumta
yanına alıp kilde häm äkren genä öndäşte:

• 
  

  
  Lalula!

  
  

Şul
saq yaltır qara stenala işek barlıqqa
kilde. Bandit Batırzı eskä etep yıbärze.
Malay üzen yomşaq mendär östönä barıp
töşkändäy his itte: isen yuğalttı...

Şul
saq Batır üzeneñ karap esendä ikänlegen
añlap aldı. Unıñ başı haman da äkren
genä äylänä ine. Malay tirä-yağına küz
haldı häm şaq qattı: unı yıgermeläp malay
uratıp alğan. Aralarında Häsän menän
Änüär zä kürenä. Timäk, ularzıñ barıhı
la qotqarılğan! Ä arıraq nindäy tanış
tügel ağayzar tora? Stantsiyanıñ
hezmätkärzäreme ikän ni? Şul yırzä Batır
başqalarzan sittäräk ultırğan ike
keşene şäyläp qaldı. Malay ularzı şunda
uq tanını. Bılar Dukaş menän Baro ine...

• 
  

  
  Bına
  oşo inde bezze qotqarıusı, — tine Layon
  ergähendäge malayzarğa. — Batır, hin
  qumtağa biklängäs, ni bulğanın belgeñ
  kiläler. Unı, ana, dustarıñ Ämilä menän
  Hälit höylär. Ä min älegä barığızzı la
  tamaq yalğap alırğa saqıram. Kübegezzeñ
  kisänän birle aşağanı yuq bit...

  
  

Oşo
yırzä Hälit menän Ämilä Batırğa, ul
qumtağa biklängäs, bında ni bulğanın
höylärgä kereşte.

33

andittar, Batırzı qumta
esendä qaldırıp, yänä karaptan sığıp
kitkän. Şunda uq Ämilä, parolde äytep,
qumtanı asqan, yanındağı darıu menän
atahın isenä kiltergän. Stantsiyanıñ
yıtäksehe tiz genä hezmätkärzären saqırıp
alğan. Şunan kümäkläşep bandittarzı
qulğa töşörgändär...

—822

Aşarğa
ultırğas, Batır Layondıñ yuqlığına
iğtibar itte.

• 
  

  
  Bandittarzan
  horau ala, — tip añlattı Ämilä. Aşhananan
  sığıuğa, yarzamsıların eyärtep, Layon
  kilep yıtte.

  
  
• 
  

  
  Balalar,
  — tine stantsiya yıtäksehe. — Hezzeñ alda
  üzebezzeñ tsivilizatsiya isemenän ğäfü
  ütenäbez. Qızğanısqa qarşı keşeneñ añı
  nisek kenä alğa kithä lä, psihologiyahı
  üzgärmäy şul. Bezzeñ yämğiättä lä qara
  uylı keşelär osray. Ularğa qarşı
  köräşäbez. Ämmä... — Layon qulın yäyze.
  — Ular qot osqos yınäyät eşlärgä
  yıyınğandar.

  
  

Bezzeñ
planetala ber ğalim yañı asış yahağan
ikän. Başqalar belmäs boron unı nasar
maqsatta fayzalanırğa bulğan. Ğalim
uylap sığarğan pribor yarzamında ber
keşeneñ küzänäktären tulıhınsa ikense
keşenekenä almaştırıp bula. Ular
üzzäreneñ qartayğan küzänäktären yäş
malayzarzıqı menän almaştırırğa
yıyınğan. Üzzäreneñ meyıhe genä qala,
ä töndäreneñ bötä ölöşö yañırtıla. Şulay
itep altmış yäşlek qart yıgerme yäşlek
yıgetkä äüyerelä. Ur planetahındağı
malayzarzı urlau mömkin tügel. Unda
kompyuterzar här keşeneñ qayza yöröüyen
küzätä. Egär beräüze ülterälär ikän,
bıl haqta şunda uq üzäk stantsiyağa häbär
itelä häm yınäyätse urınında totola.
Şuğa bılar balalarzı Yırzän urlarğa
bulğandar... Min yañı ğına Ur planetahı
menän höyläştem. Tege ğalim da, unıñ
yarzamsıları la qulğa alınasaq. Timäk,
Yır balalarına başqasa qurqınıs yanamay.
E häzer... — Layon moñhou yılmayzı. —
Bezgä huşlaşırğa vaqıt...

Qapıl:

• 
  

  
  Atay,
  tuqta! — tigän tauış işetelde. Bıl Ämilä
  ine.

  
  

Qız
yügerep Batır yanına kilde.

• 
  

  
  Batır...
  Rähmät hiñä... Min hine... ber qasan da
  onotmam! Huş! — Qızzıñ tauışı qaltıranı.
  Ul qapıl boroldo la sitkä yügerep kitte.

  
  

«Min
dä hine onotmam!» — tip äytergä teläne
Batır. Ämmä şul sekundta başı äylänep
kitte, küz aldarı qarañğılandı häm
küpmeler vaqıtqa ul onotolop kitkändäy
buldı...

Küzen
asqanda, Batır yalan urtahınan kitep
bara ine. Ergähendä Hälit, Häsän, Änüär,
yänä ike tistälägän malay — kisä
ber-berehen qotortop pohodqa sığıp
kitkän dustarı — atlap kilä.

Küñelle
buldı bıl säyähät. Urman menän hoqlanıp
tuya almanılar, küpme yänlek kürzelär.
Ä totqan balıqtarı nindäy tämle ine —
teleñde yotorloq! Tik bına ata-

34

äsälärenä
äytmäy kiteüzäre hört buldı. Bik
asıulanırzar inde.

Qapıl
Batırğa oşo balalar arahında kemder
yıteşmägän keüyek toyoldo. Tuqta, ular
nisäü äle? Batır menän bergä yıgerme ike
malay bulırğa teyış. Ul, artqaraq qalıp,
iptäştären hanap sıqtı. Tep-teüäl yıgerme
ike bala. Timäk, bötähe lä bında. Ämmä
Batırğa barıber qayzalır alısta —
urmandamı, tau başındamı — bik qäzerle
keşe torop qalğan töslö. Hatta, häzer
ük kire borolop, şul bildähez keşene
ezläp kiteü teläge yörägen ärnetä. Tik
qayzan ezlärgä häm kemde?

Ul
arala qala kürende. Tizzän balalar,
şaulaşa- kölöşä, qala buylap atlayzar
ine inde...

*

HUŞLAŞIU

Ayhılıu
apayzı iskärtälär

Möyöştö
borolğas ta Ayhılıu apay:

• 
  

  
  Tuqtağız!
  — tigän qatı ğına irzär tauışı işette.

  
  

Bıl
boyoroqta yanau za, şom da bar ine. Ayhılıu
apay

yähät
kenä artına boroldo häm üzenä yaqınlaşıp
kilgän ike irze kürze. Qara küzlek
keygändär, yözzäre usal kürenä. Nimä
käräk ularğa?

Ayhılıu
apayğa ike-ös azım qalğas, tegelär
tuqtanı.

• 
  

  
  Säläm,
  Ayhılıu, — tine ularzıñ ozon buylıhı.

  
  
• 
  

  
  Baumıhığız.
  Ğäfü itegez, min hezze tanımayım.

  
  
• 
  

  
  Unıñ
  qarauı bez hine tanıybız. — Hontor auız
  möyöşö menän genä kölömhöräne. — Äyter
  hüz şul — küp soqsonma. Soqsonouoñdı
  taşla. Yuğihä... ulıñ menän huşlaşırğa
  tura kiler.

  
  

Hontor
uñ qulındağı gazeta menän hul usına
huqqılarğa kereşte. Ä täbänäk ir, bında
mineñ qısılışım yuq tigändäy, sitkä
qarağan köyö öndäşmäy torouın belde.

• 
  

  
  Nisek?
  — Ayhılıu apay ber ni zä añlamanı. Batır

  
  

36

menän
beräy nämä eşlärgä uylaymı ällä ular?
— Nisek huşlaşırğa tura kiler?

• 
  

  
  Añlamayhıñmı?
  — Hontor yänä kölömhöräne. — Batırıñdı
  yuğaltıuıñ bar. Mäñgegä.

  
  
• 
  

  
  Nimä?
  — Ayhılıu apayzıñ yöräge sänsep kitte.
  — Hez unı...

  
  
• 
  

  
  Eyı.
  Näq üze. Aqıllı keşelär menän höyläşeüzäre
  üze ber bähet. Ber hüzzän añlap tora.
  Qazınma sklad tirähendä. Bıl olo
  ağalarzıñ ütenese. Yuğihä... Äyttem bit...

  
  

İrzär
borolop kitä lä başlanı.

• 
  

  
  Yuq!
  — tip qısqırzı ularğa Ayhılıu apay. •—
  Hezzeñ haqığız yuq!..

  
  

Tegelär
tuqtap tormanı.

• 
  

  
  Bez
  iskärttek. Qalğanı hineñ eş.

  
  
• 
  

  
  Min
  hezzeme... — Ayhılıu apay üzeneñ genä
  bılarğa qarşı tora almayasağın hizgändäy
  buldı. — Min militsiyağa äytäm!

  
  
• 
  

  
  Ha-ha-ha!
  — hontor ğämhez köldö. — Äyt, äyt! Bına
  ul saqta inde Batırıñ menän, ısınlap
  ta, huşlaşırğa tura kiler.

  
  

Tizzän
ular öy möyöşönän borolop kitte. Nimä
uylarğa la belmägän Ayhılıu apay yañğızı
torop qaldı...

Ana
ike malay yügerep ütte. Ber qatın keskäy
genä ulın yıtäkläp kilä. Qala ber ni
bulmağanday yäşäüyen belä, tormoş dauam
itä. Şul vaqıtta ällä kemdär Ayhılıu
apayzıñ iñ olo qıuanısın urlamaqsı, unı
donyağa bäyläp torğan yıpte özmäkse...

Yuq!
Ayhılıu apay hezgä bını eşlärgä yul
quymas! Ulmı... Ul... Tuqta, nimä qılırğa?
Ällä militsiyağa häbär itergäme? Ämmä
ular bıl haqta aldan uylağan. Ana nimä
tip äytep kittelär. Ulayha ni eşlärgä?
Şulay za uyzarınan baş tartırğa, sigenergä
tura kilerme? Ä Batır qayza ikän oşo
minutta? Bälki unıñ ulın urlağandarzır!..

Tizeräk
qaytırğa, Batırzı tabırğa käräk.

Ayhılıu
apay yügerä-atlay öyönä aşıqtı.

Ämile
Batır menän osraşha

Yır
malayzarı stantsiyala bulıp kitkändän
huñ Ämilägä azna buyı öskä kütärelergä
röhsät birelmäne. Ä kisä La- yon qızğa
äytep haldı:

—Äyberzäreñde
yıy. İke köndän Yır menän huşlaşabız.

Ämilä
aptırap qaldı. Uğa stantsiyala yänä un-un
biş kön bulırzar hımaq ine. Baqhañ,
qaytır köndär zä kilep yıtkän. Timäk
tizzän Yırze, unda yäşägän keşelärze,
Batır

37

menän
Hälitte taşlap kiterme? Ularzı başqa
ber qasan da kürmäsme? Mäñge, tip äyteüye
genä anhat. Bıl haqta uylahañ tän
zemberläp kitä...

• 
  

  
  Yaray,
  — tine Ämilä atahına tınıs tauış menän.

  
  

Bına
qız üz bülmähenä inep karauatına yattı.
Böttö.

Kitälär.
Tuqta! Ägär ul Yır östönä huñğı tapqır
sığırğa röhsät horaha, atahı röshät
itmäsme ikän ni?

Ämilä,
urınınan torop, yıtäkse iteü pultı yanına
aşıqtı.

• 
  

  
  Yuq,
  — tine Layon. — Hine tege malayzarzıñ
  kürep qalıuı bar.

  
  
• 
  

  
  Ular
  bit mine onotto.

  
  
• 
  

  
  Ular
  onotha, hin onotmanıñ.

  
  
• 
  

  
  Atay,
  min hüz biräm. Batırzarzı kürep qalham,
  şunda uq borolop kitäm.

  
  

Layon
yomşara töştö:

• 
  

  
  Ämilä
  añla, ägär Batır hine tanıp qalha...
  Onot- torzoq tihäk tä, belep bulmay. Ä
  ul hine tanırğa teyış tügel. Sönki ul
  saqta malayzıñ ni eşläre, ni höyläre
  bildähez, hin bit beläheñ, bez bındağı
  tormoştoñ üseşenä ber nindäy zä yoğonto
  yaharğa teyış tügelbez.

  
  
• 
  

  
  Beläm,
  atay, beläm. Bezzeñ bında ikände hizhälär,
  Yır keşeläre üzzären bötönläy ikense
  törlö tota başlarzar. Ul saqta bındağı
  tormoş yıhan qanundarınan sitkä
  taypılasaq.

  
  
• 
  

  
  Dörös.

  
  
• 
  

  
  Bına
  bit, bötähen dä beläm. Yırgä sığırğa
  röhsät itäheñme?

  
  

Layon
qızın qosaqlap aldı.

• 
  

  
  Hiñä
  qarşı torop bulamı ni?

  
  

Qızğa
Yır östöndä dürt säğät bulırğa röhsät
birelde.

Ämilä
täüzä qala buylap yörönö. Şunan kinoğa
inep sıqtı — qızıq bit. Bındağı kino
his tä Urzağığa oqşamağan. Ularza bit
här kem kinonı mahsus küzlek, nauşnik
keyıp qaray. Urmandı kürhäthälär yapraq,
ülän yıstäre añqıp kitä zalda, diñgez
haqında hüz barha, diñgez tulqındarın
toyahıñ. Şuğa kürä tamaşası här saq üzen
geroyzar arahında yörögän keüyek his
itä. Ä bındağı kinonı stenalağı aq
sepräkkä yaqtırtıp kürhätälär. Tauışı
qayzandır sittän işetelä. Yabay za, mäzäk
tä.

Kinonan
sıqqas, Ämilä tuñdırma hatıp aldı. Şunan
ergäläge eskämyägä ultırzı la unı aşay
başlanı. Şul vaqıt qız üzenä taban atlap
kilgän Batırzı kürze. Ämilä qauşauınan
ni eşlärgä belmäne. Atahına malay menän
osraşmasqa hüz birze, ä üze... Häzer Batır
kilep hüz quşha, torop kitä almas bit
inde. Şunda ğına qız malayzıñ stantsiyala
bulğan vaqiğalarzı häterlämäüyen isenä

töşörzö.
Eyı, Batır bit Yır astındağı stantsiyanı
la, Ämiläne lä onotqan. Dörösöräge,
onottorzolar. Ber-be- rehen belmägän
keüyek üterzär zä kiterzärme ikän ni?

Emilä,
ni bulır ikän tigändäy, qaş astınan ğına
malayğa qarap ultıra.

Batırzıñ
qulında sumka. Magazindan qaytıp kilä,
küräheñ. Yözö uysan, boyoq. Beräy nämägä
qayğıramı ikän ällä? Bälki uğa yarzam
itergä käräkter. E Emilä: «Häleñ nisek?»
— tip tä horamayınsa ütkärep yıbärerme
malayzı?

Ul
arala Batır Emilä yanına kilep yıtte,
borolop qızğa ğämhez genä qaranı häm...

Ularzıñ
qaraşı osraştı. Şul mäldä qızzıñ täne
zemberläp kitte. Tanırmı, yuqmı? Unıñ
häterendä Emilä haqında ber ni zä
qalmanımı ikän ni?

Batırzıñ
qaraşı qızza sekund tirähe tuqtalıp
torzo. Şunan malay alğa qaranı häm ber
ni zä bulmağanday atlau ın dauam itte.

Ämilägä
qıyın bulıp kitte. Qızzıñ:

—Batır,
tuqta! Bıl min — Emilä! — tip qısqırğıhı
kilde.

Ämmä
qız atahına birgän väğäzähen yaqşı
häterläy ine, şuğa la ber ni zä öndäşmäne.

Bına
Batır keşelär arahına inep küzzän
yuğaldı. Emiläneñ qalala yörörgä yänä
ike säğättäy vaqıtı bar ine. Ämmä oşo
osraşıuzan huñ unıñ käyıfe kitte.
Äyterheñ, nindäyzer qäzerle nämähen
qulınan töşöröp vattı... Qızzıñ qala
buylap yöröü teläge böttö. Ul urınınan
torzo la qaytıu yağına atlanı. Emilä
başqasa Yır ös- tönä kütärelep tormas.
Nimä bar uğa bında? Batırzı osrattı,
ämmä höyläşä almanı... Tizeräk Urğa
qaytırğa la bötähen dä, bötähen dä
onotorğa!..

Ayhılıu
apayzıñ säyır kılıktarı

Säğät
biş tirähendä, futbol uyınınıñ iñ qızğan
mälendä. Batır mayzansıqtan sitkä
atlanı. Küp tä ütmäne, unı Hälit qıuıp
yıtte:

• 
  

  
  Ni
  buldı?

  
  
• 
  

  
  Yıter.
  Qaytırğa vaqıt.

  
  
• 
  

  
  Uyın
  bötmäne bit äle.

  
  
• 
  

  
  Esäyım
  qaytıuğa öyzä bulırğa käräk.

  
  
• 
  

  
  Niñä?

  
  

Batır
yauap birep tormanı. Aptırauğa qalğan
dusı unıñ artınan qarap qaldı. Ğäzättä,
qarañğı töşöp, tup kürenmäslek bulğansa
uynağan Batırğa ni bulğan? Añlaşılmay...

39

Öygä
qaytqas, Batır izän yıuıp aldı. Şunan
qulına sumka totop magazinğa yullandı.
Höt, ikmäk hatıp aldı.

Qaytırğa
sıqqaynı, malayzıñ küñelen bığasa tanış
bulmağan hağış solğap alğanday itte.
Äyterheñ, häzer unıñ menän kötölmägän
häl bulasaq — yä küptän kürmägän keşene
osratır, yä beräühe kiler zä şatlıqlı
häbär äyter...

Ämmä
unıñ menän ber ni zä bulmanı. Tormoş
äüälgesä, ber ni üzgärmägändäy dauam
itä — keşelär üzensä yäşäy, qayzalır
aşığa. Tuñdırma hatılğan möyöştä
bala-sağa sır-sıu kilä. İke malay Batırzıñ
yanınan ğına yügerep ütep kitte. Ergäläge
eskämyälä ber qız tuñdırma aşap ultıra.
Şunıñ säyır qaraşına iğtibar itte malay.
Äyterheñ, tege Batırzan nizer horarğa
teläy, tik tartına... Ä bälki malayğa
ğına şulay toyolğandır.

Batır
arı atlanı. Tizzän tege säyır toyğo
onotoldo...

Qaytıp
ineüyenä äsähe şıltırattı:

• 
  

  
  hin
  öyzäme?

  
  
• 
  

  
  Eyı.

  
  
• 
  

  
  Ber
  qayza la sıqma.

  
  
• 
  

  
  Niñä?
  Gel oşolay biklänep ultırayımmı?

  
  
• 
  

  
  Sıqhañ
  da, yañğız yörömä, — tigän buldı äsähe.
  Unı añlay almay Batır. Kisä äsähe auılğa
  barıp qayt tip bäylände. Unda nindäyzer
  tanıştarı yäşäy ikän. Şunda barıp ike-ös
  azna qunaq bul, yänähe. Yaqşılap ta
  belmägän keşelär yanında nimä eşlähen
  Batır? Älbittä, malay baş tarttı. Ä äsähe
  haman da nimägäler borsola. Üze asığın
  ğına höyläp tä birmäy. Bına häzer uramda
  yöröüzän tıya başlanı.

  
  
• 
  

  
  Niñä?
  Ni ösön? — tip malay küpme genä töpsönhä
  lä äsähenän anıq qına yauap işetmäne.

  
  
• 
  

  
  Uramğa
  yañğız sıqma! — Bar hüze şul. Yänä köndöz
  işek şaqıhalar, asmasqa quşa. Ällä
  Batırzı keskäy balağa hanay inde...

  
  

Kiske
aştan huñ äsähe qayzalır yıyına başlanı.
Üzeneñ yözö borsoulı.

• 
  

  
  Äsäy,
  ni buldı? — tip horamayınsa tüzä almanı
  Batır.

  
  
• 
  

  
  Ber
  ni zä bulmanı. — Ayhılıu apay tınıs
  kürenergä tırıştı.

  
  
• 
  

  
  Ä
  qayza yıyındıñ?

  
  
• 
  

  
  Bında
  ber apayzarğa inep sığam äle. Yomoşom
  bar.

  
  
• 
  

  
  Kisä
  lä şulay tigäyneñ...

  
  
• 
  

  
  Äythä
  huñ? Bögön dä kürergä käräk. — Ayhılıu
  apay täzrägä küz haldı. — Qarañğı töşä.
  Ber kemgä lä işek asma.

  
  
• 
  

  
  Kemdän
  qurqahıñ hin, äsäy?

  
  
• 
  

  
  Törlö
  häbär işettem bögön, — tine Ayhılıu

  
  

40

apay.
— Qalala burzar yöröy ikän. Fatirza
balalar ğına qalğanın añdıyzar za...

Yuqtı
höyläy äsähe. Bıl ber qarauza kürenep
tora. Qapıl Batırzıñ başına ber uy kilde.

—Yaray,
— tine ul äsähenä. — Öyzän sıqmayım,
işekte ber kemgä lä asmayım. Bar, äsäy.

Ayhılıu
apay tınıslandı häm sığıp kitte. Batır
işekte estän bikläp qaldı. Ämmä ber
minut ta ütmäne, malay tiz genä kurtkahın
keyze lä, ayağına tuflizären eläkterep,
tışqa taşlandı. Unı äsähe haman bala-sağağa
hanay. Bına häzer artınan küzätep barasaq
ta, bötähen dä asıqlayasaq.

Malay
yügerep uramğa sıqtı. Eñer töşkän. Ämmä
yaqtı äle. Ana, äsähe kitep bara. Bik
aşığıp atlay. Äyterheñ, artınan ulınıñ
küzätä sıqqanın hizgän dä ez yazlıqtırırğa
teläy...

Yuq,
äsähe ber nindäy zä apayğa barırğa
yıyınmay şikelle. Bına ul möyöştö
borolğas, üze eşlägän magazinğa taban
yullandı. Ällä tege apay şunda eşläyme
ikän? Ulay tihäñ, äsähe unıñ öyönä baram
tigäyne tügelme? Nindäyzer ser bar
bında.

Ayhılıu
apay bik qabalana, küräheñ. Batırğa unan
qalışmas ösön tuqtauhız yügerergä tura
kilä.

Bına
ber mäl ular Ayhılıu apay eşlägän
magazinğa kilep yıttelär. Eskä inäme
tihä, äsähe ergäläge aşhananı uranı la
skladtar yanına ütte. Batır azımdarın
yışayttı. Ni eşläy ikän äsähe töngä
qaray skladtar arahında?

Aşığıp
atlağan malay, möyöştän borolğas ta,
saq-saq äsähenä törtölmäne. Ayhılıu
apay ergälä genä tora ine. Qaraşı qayzalır
alğa töbälgän. Üze qasqın keüyek yäşniktär
arahına yäşengän. Kemde küzätä ul? Batır
äsähe töbälgän yaqqa qaranı. Ämmä unda
ber ni zä kürenmäy. Ällä beräyhen kötäme
ikän? Malay sitkäräk bosto. Tañ atqansa
ultırha ultırır, ämmä äsäheneñ niñä
kilgänen belmäyınsä kitmäs.

Bağanalağı
uttar toqandı. Magazin artındağı
mayzansıq aqhıl töskä buyaldı. Skladtar
qara, ozon külägälären yırgä yäyze.
Tirä-yün serle lä, şomlo la qarañğılıqqa
kümelde.

Ergälä
genä kemdärzeñder höyläşeüye qolaqqa
salına. Aşhana yanınan qızzar menän
yıgettär kölöşä-kölöşä ütep kitte. Alısta
maşinalar geüläüye işetelä.

Yäşniktär
arahına yäşengän Ayhılıu apay kemdeler
kötä.

Saq
qına arıraq unıñ ulı Batır bosop tora...

41

Layondıts
uyzarı

Tizzän
Layondıñ brigadahı Yırzäge eştären
tamamlay. Ularzı ikenselär almaştırasaq.
Bıl köndö stantsiyalağı här kem tüzemhezlänep
kötä. Yırzä eşläüye qızıq, ämmä ul barıber
tıuğan töyäkkä yıtmäy.

Layondı
aşığırğa mäcbür itkän tağı ber säbäp
bar. Ul da bulha — Emilä. Huñğı osor bik
küñelhez yöröy qız. Uğa tege saqta
stantsiyala bulğan vaqiğalar nıq täsir
itte, şikelle. Ni tihäñ dä, bala bit äle.

Layon
qızınıñ küñelen törlösä tabırğa mataşıp
qaranı. Ämmä Ämilä gel genä yañğız qalıu
yağın qaray. Tizeräk alıp qaytırğa käräk
unı Urğa, tip börsöldö Layon. Şuğa la
qızı ber könö qalağa barıp kilergä uyı
barlığın äytkäs, qarşı bula almanı. Bala
bit. Gel ololar arahında yalqıp ta
kitkänder. Yıtmähä, Yır astı — Yır astı
inde. Äyzä qalağa sığıp yılläp kilhen.
Käyıfe lä kütärelep kiter. Uğata
borsolmasqa la mömkin. Tege malayzar
menän osraşırğa yaramağanlığın yaqşı
añlay bit ul.

Qalala
dürt säğät yörörgä röhsät birze lä
qızınıñ äylänep qaytırın tüzemhezlänep
kötä başlanı. Ämiläneñ äytkän hüzendä
tororon yaqşı belä, ämmä barıber borsola.
Batırzı osrata qalha, Ämilä tınıs qına
ütep kitä alırmı? Yır keşeläre menän
aralaşırğa yaramağanlığın belä Ämilä.
Qızıqhınıp, (yänähe, Batır stantsiyala
bulıuın, ısınlap ta, onottomo ikän?)
malay menän höyläşep kiteüye lä bar.

Ämmä
Layonğa bildähezlek utında ozaq yanırğa
tura kilmäne. Ämilä ike säğät üteügä
stantsiyağa äylänep tä qayttı. Tik niñäler
käyıfe yuq. Atahı menän höyläşep tä
tormanı, üz bülmähenä inde lä biklände.
Ni bulğan? Niñä öndäşmäy? Bälki Batırzarzı
tap itkänder, ä tegelär Ämiläne tanığandır?
Bını bik belgehe kilhä lä - Layon qızın
borsop tormanı. Häzer unı hafalarğa
yaramay, tınıslanhın, üz-üzen qulğa alhın.
Vaqıtı yıtkäs, käräk hanaha, barıhın da
üze asıp halır. Eyı, Ämilä genä tügel,
başqalar za arını. Tizeräk Urğa qaytırğa
käräk...

Oşo
yırzä işek başındağı lampa toqandı.
Timäk, kemder inergä röhsät horay. Layon
ergähendäge knopkağa bastı.

İşektä
Ämilä kürende. Ul yügerep kilep atahın
qosaqlanı:

• 
  

  
  Atay,
  tizeräk qaytayıq Urğa! Qasan bezze
  almaştıralar?

  
  
• 
  

  
  Yänä
  ike kön qaldı.

  
  
• 
  

  
  Min
  yalqtım.

  
  
• 
  

  
  Tüz,
  Emiläkäy... Niñä ulay tiz äylänep qayttıñ
  äle qalanan? Niñä öndäşmäyheñ? Ällä...
  Batırzarzı tap itteñme?

  
  
• 
  

  
  Yuq.
  — Qız qaraşın sitkä borzo.

  
  

Timäk,
osratqan, — tip uylanı Layon. — Ni bulğan
ular arahında? Köyläşkändärme, yuqmı?

Ämmä
Ämilä başqa ber ni zä öndäşmäne, atahı
menän huşlaştı la üz bülmähenä kitte.

Batır
borsola

Yänä
könö buyı tiyerlek Batır öyzä yañğız
ultırzı. Äsähe iptäştärenä eyärep uramğa
sığırğa röhsät ithä lä, malay tışqa ayaq
basmanı. Unda uyın qayğıhı yuq häzer.
Malayzı ikense nämä borsoy. Batır belä:
äsähe bögön eştän qaytasaq ta eñer töşöü
menän yänä: «Ber apayzarğa barıp kiläm
äle», — tip sığıp kitäsäk. Şunan aşhana
artındağı skladtar yanına barasaq. Nimä
ezläy äsähe unda? Kemde kötä? Korar ine,
äsähe äytmäs tip qurqa. Yıtmähä, ä hin
qayzan beläheñ mineñ unda barğandı, tip
töpsönä başlar. Batırzıñ küzätep
yörögänen belmägäs, belmähen äle.

Malayzı
yänä şul häüyefkä hala. Äsähe bik tä
qayğılı yöröy huñğı vaqıt. Unıñ üzen
totoşonda nimänänder qurqqanı hizelep
tora. Kisä şul skladtar yanına barıp
qaytıuın nisek añlatırhıñ? Ägär unda
kemdeler osratıp, unıñ menän höyläşkän
bulha — ber häl. Yuğihä töngö un ikegä
tiklem ber-berehenän yäşenep şunda
ultırzılar za ber kemde lä kürmäyınsä
qaytıp kittelär. Bergäläp tügel, älbittä.
Batır urauıraq yuldan saptı, ämmä aldan
qaytıp yıtte öyzärenä.

Ayhılıu
apay üze artınan işekte biklägändä,
Batır karauatında yata ine inde. Äsä unıñ
yanına inep, malayınıñ odeyalın rätläne,
säsenän hıypap arqahınan höyöp aldı.
Şunan niñäler auır uftandı la üz bülmähenä
ütte.

• 
  

  
  Nimä
  borsoy äsähen? Nimänän qurqa? Oşolarzı
  belergä ine Batırğa. Äsähe yäl uğa. Ägär
  yarzam itä alha ikän! Batırzan başqa
  unıñ yaqlaşır keşehe lä yuq bit. Ular
  yañğız, ular ikäü genä bıl donyala. Şuğa
  kürä lä Batır äsähen kistären yañğız
  qaldıra almay...

  
  

Bögöngö
kis bötähe lä yañınan qabatlandı. Äsähe
eştän qayttı la aş äzerläne. Yuq-bar
haqında höyläşä-höylä- şä aşanılar.
Şunan äsähe qabalanıp qayzalır yıyına
başlanı:

• 
  

  
  Tege
  apayzarğa barıp kiläm äle yänä, — tine
  ul. Bıl yulı Batır töpsönöp tormanı.
  Sönki äsäheneñ nindäy

  
  

43

«apayzarğa»
yıyınğanın yaqşı belä bit inde. Unıñ
artınsa, küp tä ütmäy, Batır za tışqa
yomoldo.

Yıgerme
minuttan Ayhılıu apay kisägesä magazin
artına inep kitte. Yügerep kilgän malay,
möyöştö ütkäs tä, şım tuqtanı. Sönki
unıñ küz aldında kötölmägän küreneş
hasil buldı. V

Magazin
artındağı ber skladtıñ işege asıq. Şunda
yök maşinahı tora. Unıñ yanında ös ir
urala.

Bına
Batırzıñ äsähe şäp-şäp atlap şularzıñ
yanına barzı:

• 
  

  
  Nimä
  eşläyhegez hez?

  
  

İrzär
yılp itep tauış kilgän yaqqa qaranı. Ämmä
Ayhılıu apay ikänlegen belgäs,
tınıslanğanday ittelär:

• 
  

  
  Ä-ä,
  bıl hinme ni, Ayhılıu? — tip horanı
  tegelärzeñ berehe.

  
  
• 
  

  
  Min
  bit hezgä äytkäynem! — Ayhılıu apayzıñ
  tauışı asıulı yañğıranı. — Yänä
  başlanığızmı?

  
  
• 
  

  
  Äytkäyneñ
  şul, äytkäyneñ! — Tege irzärzeñ berehe
  Ayhılıu apayzıñ belägenän totto. —
  Ämmä bez zä hine iskärtkäynek şikelle.
  Şulay tügelme?

  
  
• 
  

  
  Ägär
  tuqtamahağız...

  
  
• 
  

  
  Ägär
  tuqtamahañ, malayıñdan qolaq qağasaqhıñ,
  tigäynek bit bez. Onottoñmo?

  
  
• 
  

  
  Nez
  qurqıtmağız mine!

  
  
• 
  

  
  Bez
  qurqıtmaybız. İskärtäbez. Bar qayt,
  yäme. Bez bında ber ni zä eşlämäybez.
  Qaytırğa yıyındıq.

  
  

Isınlap
ta, irzär kabinağa inep ultırzı. Kilähe
sekundta maşina yaqtılığı menän qarşılağı
yorttoñ stenahına yalt-yolt huqtı la,
uramğa sığıp, küzzän dä yuğaldı.

Batır
sklad yanında torğan äsähenä boroldo.

Ayhılıu
apay, bına ğına bulıp ütkän vaqiğanı
yañınan kisergändäy, ber az uylanıp torzo
la kiregä atlanı. Malay şunda uq öyzärenä
qaray yügerze. Äsähe qaytıuğa ul
karauatında yatırğa teyış...

Batırzıñ
qararı

Bına
bit ul nisek! Batır äsähe haqında yuqtı
uylap yörögän. Ä baqhañ... Unı bötönläy
ikense nämälär borsoğan. Timäk, Batırğa
la, unıñ äsähenä lä qurqınıs yanay. Nimä
tinelär äle? Tuqtamahañ, ulıñdı yuq
itäbez, tinelär. Timäk, Batırzı
urlamaqsılar. Şunan... Ülterergä itälärme
ikän ni? Ni ösön? Küräheñ, äsähe tegelärgä
nisekter qamasaulağan. Ä nisek?

İrtänsäk
Ayhılıu apay yänä Batırğa öyzän sıqmasqa
quştı la eşenä kitte. Bıl yulı malay
qänäğäthezlek

44

hizzermäne.
Kirehensä, äsähen tınıslandırıu ösön
yağımlı höyläşte, öyzä genä ultırırğa
hüz birze. Şunan üz uyzarına sumdı. Ni
eşlärgä? Älegä unıñ ösön ber nämä asıq:
tegelär menän Batır üze köräşä başlarğa
teyış. Äsähe — qatın keşe. Ul kümäk
irzärgä qarşı tora alamı ni? Ular sklad
yanında ösäü ine. Başqaları la barzır. Ä
äsähe yañğız. Dörös, Batırğa la ber üzenä
alışırğa tura kiler, ämmä ni tihäñ dä
ul ir zatınan.

Tik
köräşte nisek başlarğa? Döröslök äsäheneñ
yağında ikänlegenä Batırzıñ şige yuq.
Sönki unıñ keüyek ğäzel, saf keşe yuqtır
ul donyala. Keskäyıräk sağın häterläy
Batır. Ber tapqır balalar baqsahınan
iptäş malayınıñ matur ğına uyınsıq
maşinahın horamayınsa alıp qaytqaynı.
Äsähe bını kürep qaldı la, şunda kire
iltergä, malay aldında ğäfü ütenergä
quştı. Ey, auır buldı la huñ şularzı
eşläüzäre. Uramğa ğına taşlar ine tege
maşinanı, äsähe tikşeräsägen äytte.
Iñğıraşa- ıñğıraşa iltte Batır maşinanı,
iptäşe aldında ğäfü ütende häm başqa
ğümerzä lä urlaşmasqa hüz birze üz-
üzenä. Eyı, oşo yäşenä yıtep Batır yänä
küp tapqırzar äsäheneñ ğäzellegenä
inanğanı buldı. Şuğa la malayzıñ imanı
kamil: äsähe nasar keşelärgä qarşı köräş
başlağan. Şulay za nimänän kilep sıqqan
ikän bıl alış? Äsähenän horau fayzahız,
ul ber ni zä äytmäyäsäk. Läkin ğailäläre
qurqınıs astında ikän, un ike yäşlek
yıget qul qauşarıp ultıra bulamı?

Küp
uylanı Batır häm şunday qararğa kilde:
tege irzärze üze küzätäsäk. Azaq, bälki,
dustarın da yarzamğa saqırır. Ämmä älegä
üze genä totona. Şulay itep eşteñ ayışına
töşönä. Şunanmı?.. Şunan... Arı küz kü-
rer...

Oşonday
fekergä kilgäs. Batırğa yıñel bulıp
kitte. Äyterheñ, äsähe menän üzenä yanağan
qurqınıs yuq itelde...

Tik
tege irzärze qayzan tabırğa? Kisä
maşinalarınıñ nomerına la iğtibar
itmägän. Bögön yänä şunda barırğa tura
kilerme? Ä irzär unda bulırmı? İkensenän,
äsäheneñ qamasaulauı bar. Yıtmähä, kiskä
tiklem kötöüye şunday ozaq!

Ä
tuqta! Niñä äsähe uğa uramğa sıqmasqa
quştı äle? Batırzı urlarzar tip qurqa
bit ul! Bına qayza ul mäkerlekteñ
ätnäkähe! Ägär tege irzär ısındı höylähä,
bögön oşo tirälä uralırğa teyış. Ul
saqtamı... Ul saqta... Batır bit yañğız
tügel. Unıñ dustarı bar. Şul uq Hälit!
Yuq, qul qauşırıp ultırırğa yaramay. Ergälä
genä hört keşelär yöröy. Kurqıp tormasqa,
täüäkkällärgä, şularğa qarşı köräş
başlarğa käräk!

45

Ämile
huzende tormay

Yänä
ber köndän Emilä Yırze taşlap kitä.
Mäñgegäme? Kem belä inde? Bälki ber mäl,
küp kenä vaqıt ütkäs, kilep sığır. Qızıq,
şul saq tanır ineme ikän ul Batırzı,
Hälitte. E ular qızzı?.. Häyır... Qızzıñ
yöräge semetep quyzı. Qayzan tanıhındar
inde. Kisä Batır bit Emiläneñ yanınan
ğämhez genä ütep kitte. Säyır bıl. Keşeneñ
meyıhe şunday qatmarlı keüyek. Ä ısınında
ihä ul meñärlägän käştälärgä oqşağan
ikän. Mahsus tulqındar yarzamında şul
käştälärzä yatqan hätirälärze irethäñ,
ber ni zä qalmay za quya... Ğäcäp tä bıl,
ükenesle lä. Qızıq, ägär Ämilä yır östönä
kütärelep, şul uq Batır menän yañınan
tanışıp kithä, malay tege köndärze saq
qına bulha la islämäs ineme ikän? Tege
käştäläge hätirälär bötönläygä yuyılğanmı
ikän? Bälki, unda ni zä bulha qalğandır.
Bını tikşerep tä bula bit äle. Häyır,
atahına hüz birze şul... Väğäzäne bozorğa
yaramay. Yıtmähä, instruktsiyala la yazılğan.
Ä bılay ithä... Batırzı osratıp, hizzermäy
genä artınan küzätep yöröhä? Ni- ñäme?..
Bılay ğına... Qızıq bit. Urğa kiter vaqıttı
täülektän aşıu kötähe bar. Vaqıttı nisek
tä ütkärergä käräk tähä.

Uylap
qarahañ, Batır menän osraşıp höyläşergä
haqtarı bulmauı ükenesle. Küpme
qıyınlıqtarzı yıñep yıgerme malayzı,
hatta stantsiya yıtäkseheneñ üzen
qotqarzılar, şul mälde häterläp alırğa
hoquqtarı yuq...

Oşo
haqta uyzar täüzä qızzıñ başında keskäy
genä nöktä keüyek ine. Ämmä torğan hayın
ul üsä barıp olo yomğaqqa äylände häm
Emiläneñ bar meyıhen yalmap aldı. Yuq,
kütärelä äle ul Yır östönä yänä. Huñğı
tapqır qalağa bara, huşlaşa... Ägär Batır
tap bula ikän, küzätep tä yörör ber az,
ä inde osramaha... Timäk yazmış şulay
quşa...

Yartı
säğät üteügä Ämilä qala buylap yöröy
ine inde. Bıl yulı la atahınan Yır östöndä
dürt säğät bulırğa röhsät aldı qız.

• 
  

  
  Niñä
  şul tiklem? — tip horağaynı Layon.

  
  
• 
  

  
  Huñğı
  tapqır bit. — Qız tınıs bulırğa tırıştı.
  — Qalanı tulıhınsa urap sığam.

  
  

Häm
bına Ämilä, qoyaşqa küzen qısa birep,
qala buylap atlay. Nisämä tapqır buldı
qız bında! Tanış uramdar, öyzär, magazindar.
Häm tanış tügel keşelär. Ularzıñ hämmähe
qayzalır aşığa, qabalana. Berehe lä
üzzärenä qarşı atlağan Ämiläne ällä
qayzağı yıhan töbönän kilgänder tip,
başına la kiltermäy. Bıl hatta ükenesle.
Qayhı saqta Emiläneñ tuqtap:

—Ey,
Yır keşeläre! Min — ikense planetanan!
hezgä Alıs Urzan säläm! — tip qısqırğıhı
kilä.

Älbittä,
bıl uy qızzıñ başına ber genä sekundqa
kilä lä hünä. Sönki, yaramay. İkensenän,
kem ışanır tiheñ? Bıl qız isärlängän
ikän, tip uylarzar. Bındağı keşelär bit
Yırzän başqa planetalarza tere yän eyähe
yuq, tip uylay...

Ämilä
ber-nisä magazinğa inep sıqtı, şunan
möyöştän ike tuñdırma hatıp aldı. Ey,
tämle lä huñ oşo rizıq! Yır östönä
kütärelgän hayın qız unan auız itmäy
qalmay. Ämilä stantsiyanan täüge tapqır
sıqqanda uq tuñdırmanı aşap qaranı häm
bik oqşattı. Yänä ul bäleş tigän nämäne
yarata. Ur planetahında yuq bınday rizıqtar.
Niñä ikän? Ütkändä atahınan şul haqta
horağaynı, ul da belmäy. Atahı hatta,
Ämilä küpme genä höylähä lä, bäleş menän
tuñdırmanıñ nimä ikänlegen añlamanı.
Qızğa beleşmälärze aqtarırğa tura
kilde. Baqhañ, bınan meñ yıldar tirähe
elek Urza la rizıqtarzıñ tuñdırma keüyege
lä, bäleş hımağı la bulğan. Häm unı bik
yaratqandar. Azaq qına tuñdırmanıñ da,
bäleşteñ dä organizmğa fayzahı yuqlığın
belgäs, mahsus qarar menän ularzı eşläüze
tuqtatqandar. Häzer Urzağı rizıqtıñ
täme lä, yıse lä yuq şul. Sönki azıq organizm
ösön fayzalı bulırğa teyış. Keşeneñ
tänen käräkmägän nämälär menän tultırılğan
hauıtqa öyländerergä yaramay. Dörös,
älbittä. Ämmä tuñdırmanı la, bäleşte lä
bik oqşattı Ämilä. Nindäy tämle ular! Ä
bäleşteñ yıse huñ! Ularzı auız itkäs kenä
Ämilä başqorttarzıñ «teleñde yotorloq!»
tigän hüzzäreneñ mäğänähen añlanı...

Oşo
yırzä tuñdırmaların totop parkka taban
atlağan qız tert itep qaldı. Uğa taban
(kemdär tihegezme?) Batır menän Hälit
kilä yata ine. Ozon buylı Batır za,
yıuantaq, täpäş Hälit tä, ütkändäge
keüyek, şortı menän futbolkanan. Ayaqtarında
krossovka. Äyterheñ tege saqta
osraşıuzarına ber-nisä azna ütmägän,
güyä, yañı ğına ayırılışqandar. Bına
häzer malayzar unıñ yanına kiler zä:
«Ämilä», — tip öndäşer...

Ni
eşlärgä? Qız atahına malayzar menän
osraşmasqa hüz birze. Ällä üzeneñ ikense
planetanan kilgänen hizzermäy genä
höyläşep qararğa?

Qız
ergäläge eskämyägä ultırzı la, tuñdırmahın
yalay- yalay, malayzarzı küzätergä totondo.

Bıl
minutta Batır menän Hälit ni turahındalır
qızıp-qızıp bähäsläşä ine. Ana bit Ämilä
yağına küz zä atmay ütep kittelär.

Qız
tuñdırmahın onotop ularğa tekläp
ultırzı. Şunan — äyterheñ bildähez kös
tarttı — urınınan torop malayzarğa
eyärze.

47

Bäker

Töştän
huñ Bäkerze şef, yäğni hatıu seltäre
direktorı saqırzı:

• 
  

  
  iñä
  yauaplı zadaniye yökmätmäksemen. Nisek
  qarayhıñ? ^

  
  
• 
  

  
  Tıñlayım,
  Şef! — Näzek ozon buylı Bäker haldat-
  tarsa turayzı. Ul bını yarım şayarıp, yarım
  yıtdi eşläne. Ämmä şulay itep üzeneñ
  telähä nindäy boyoroqto ütärgä äzerlegen
  hizzerze.

  
  
• 
  

  
  Ayhılıu
  isemle hatıusını beläheñme äle?

  
  
• 
  

  
  Belmäskä...
  Ütkändä... Bäyläştek bit.

  
  
• 
  

  
  Eyı.
  Bäyläştegez. Qurqıtıp, yanap qaranığız.
  Ä ul tıñlamay. Tıñlamağan keşene nimä
  eşlätergä?

  
  
• 
  

  
  Aqılğa
  ultırtırğa! — Bäker ozon sästären artqa
  hıpırzı.

  
  
• 
  

  
  Dörös!
  — Şef — ille yäştär tirähendäge täbänäk
  buylı, yıuantaq ir — östäle artınan
  sığıp Bäker yanına kilde. Kisä Ayhılıu
  sklad yanında bezzeñ yıgettärze totorğa
  mataşqan. Ut menän uynağanın añlamay,
  isär qatın! Bez unı iskärtmänek tügel,
  iskärttek. Häzer üzenä üpkälähen.
  Urlaybız malayın!

  
  

Bäker,
malayzı urlarğa äzer ikänlegen añğartıp,
qaraşın yıtdiländerze.

• 
  

  
  Eyı,
  urlaybız! — tip qabatlanı şef qatıraq
  tauış menän. — Bin unıñ malayın
  tanıyhıñmı?

  
  
• 
  

  
  Yuq
  älegä.

  
  
• 
  

  
  Tanırhıñ!
  Bına fotohı, adresı. Äsähe äle eştä.
  Batır öyöndä bulırğa teyış. Bulmaha
  şul tirälä öyräläler. Ayhılıu eştän
  qaytıuğa, malayı bezzeñ qulda bulhın.
  Añlanıñmı?

  
  
• 
  

  
  Tauış
  kütärmäsme urlağanda?

  
  
• 
  

  
  Baq
  qılanmahañ, kütärer. — Şeftıñ tauışı
  asıulı ine. — Tap beräy häylähen! Barayğa
  biklärheñ. Bına asqıs.

  
  
• 
  

  
  Añlanım.

  
  
• 
  

  
  Añlahañ,
  bar. Ä-ä, tuqta. Bıl haqta bez ikäüzän
  başqa ber kem dä belergä teyış tügel.

  
  
• 
  

  
  Yarar.

  
  

Kön
qoyaşlı. Şuğa kürä Bäker qara küzlek
keyıp aldı. İkensenän, uğa oşolay
häüyefhezeräk. Tege malayzıñ öyö yanında
ällä kemdärze kürergä tura kiler. Üzeñde
tanıtmasqa käräk. Häterzärendä qalmau
häyırle.

Älbittä,
keşe balahın urlau — şäp eş tügel. Ämmä
Bäker belä: şef yaqşı tüläyäsäk. Bäker
yäş keşe — bıyıl saq yıgerme ös tula.
Matur itep keyınähe lä, restoran-kafe-
larza küñel asahı la kilä. Ä yök teyäüseneñ
aqsahı az.

48

Şul
arqala hatıu seltärenän kitergä lä
yıyına ine äle. Bäkerzeñ töp hänäre
slesar bit. SPTU tamamlağaynı. Şunan
armiyala hezmät itep qayttı. Qayttı tiyeüye
dörös tä tügelder. Bäker — toma yıtem,
balalar yortonda tärbiälände. Higezense
klastan huñ oşo qalağa kilep SPTU-la
uqıy başlanı. Armiyanan huñ da bında
kilde, eşkä urınlaştı. Täü mäl slesar
bulıp yörönö. Ämmä aqsahı az toyoldo.
Kürşe zavodqa küsep şımartıusı bulıp
eşläp qaranı. Unda la oqşamanı. Şulay
itep ike yıl esendä Bäker yänä tistägä
yaqın eş urının almaştırzı. är qayhıhınıñ
nimäheler küñelenä yatmanı — yä aqsahı
az, yä eşe auır. Bıyıl yäy yök teyäüselär
aqsanı köräp ala tigände işetep, hatıu
iteü seltärenä kilep yulıqtı. Ämmä buş
häbär bulğan ikän. Eşe auır, aqsahı la
maqtanırlıq tügel. Bäker yänä kitergä
yıyına başlanı. Şul mäl restoranda
huğışıp militsiyağa eläkte. İrtägehenä
hatıu iteü seltäreneñ direktorı saqırıp
aldı unı.

• 
  

  
  Niñä
  huğıştıñ?

  
  
• 
  

  
  Häterlämäyım.
  — Bäkergä, bınan kitergä bulğas, qıyıu
  qılandı. — Küp töşörölgän, küräheñ.

  
  
• 
  

  
  Bında
  «ber üze ös keşene tuqmağan», tip yazalar.
  Dörösmö şul?

  
  
• 
  

  
  Dörös.

  
  
• 
  

  
  Hin
  boksermı ällä?

  
  
• 
  

  
  Armiyala
  şöğöllängäynem.

  
  
• 
  

  
  Kösöñdö
  ulay kürhätep yöröhäñ... Tottom da qıuzım
  bulır.

  
  
• 
  

  
  Qurqıtma.
  — Bäker kölömhöräne. — Min üzem kitäm
  hezzän.

  
  
• 
  

  
  Niñä?

  
  
• 
  

  
  Az
  tüläyhegez.

  
  

Direktor
Bäker menän yomşağıraq höyläşä başlanı.

• 
  

  
  Az
  tiheñ... Ä küpme käräk hiñä? Bäker yuramal
  zur ğına handı äytte.

  
  
• 
  

  
  O!
  Küpte teläyheñ ikän... Häyır, tüläyım!
  Häzer Bäkergä aptırarğa sirat yıtte:

  
  
• 
  

  
  Nisek?

  
  

Direktor
qapıl ğına yauap birmäne. Äkrenläp
Bäkerzeñ kem bulıuın, qayza yäşäüyen,
kiläsäk haqında uyzarın beleşte. Şunan
mahsus zadaniye biräsägen äytte. Ägär
Bäker şunı ütähä, horağan saqlı tüläyäsäk.
Direktor: «Zadaniye», — tigäs, Bäker
qatmarlı eş kötkäyne. Ä direktorzıñ
quşqanı yıñel genä bulıp sıqtı. Bäker
äytelgän urında, kürhätelgän keşene
tuqtatıp, ber genä hüz äytergä teyış
ikän:

• 
  

  
  Hezze
  iskärtäbez. Ägär soqsonouoğozzo
  taşlamahağız, qatıraq sara kürergä
  tura kiler.

  
  

49

Şunan
huñ Bäker, tege keşeneñ ni äyteren dä
kötmäy, borolop kitergä teyış.

Yıgetkä
zadaniye oqşanı. Ul rizalığın birze, tege
keşegä quşılğan hüzzärze äytte. Häm
şunıñ ösön direktorzan küp kenä aqsa
aldı.

Unan
huñ Bäker, direktorzıñ quşıuı buyınsa,
tönön skladtan äyberzär teyäp alıp
kiteşte, nindäyzer ber irze totop
tuqmanı. Ber nisä tapqır bazarğa barıp,
hatıu itep torğan keşelärze qıuışıp
yıbärergä tura kilde. Azaq Bäkergä
añlattılar: tegelär urın ösön şefqa
aqsa tülämägän ikän. Bäkerzärzeñ
direktorınıñ bında nindäy qısılışı
barzır inde — bını yıget añlamanı. Häyır,
añlarğa la telämäne. İñ möhime: uğa
tüläyzär.

Bara
tora Bäker direktor yanında üze keüyek
başqa yıgettärzeñ dä barlığın kürze.
Bılarğa quşılıp direktorzı «şef» tip
äytergä künegep kitte.

Bınan
ike kön elek Bäker şularzıñ berehe menän
hatıusı Ayhılıuğa iskärteü hüzzäre
äytte. Bıl qatın şeftıñ däülät kesähenä
qul tığıuın hizep qalğan, tip añlattı
yıgettär. Hucanıñ asıuı kilgän, älbittä.
Unıñ ğına tügel yıgettärzeñ dä yäne köyä
Ayhılıuğa. Horamağan yırgä niñä tığıla
ul? Egär şeftı qıyrathalar, üzzärenä
auırğa töşäsägen añlay yıgettär. Tege
saqta iskärteügä qaramay, Ayhılıu aldına
alğanın quymay, timäk. Ä şef bit şayarırğa
yaratmay. Şunı belmäy, küräheñ. Ayhılıu
hanım. Bına bögön şef unıñ ulın urlarğa
quştı.

Ezärläu

• 
  

  
  Niñä
  urlarğa teyış ular hine? — Qauşap töşkän
  Hälit küzzären selt-selt yomğolanı.

  
  
• 
  

  
  Belmäyım,
  tiyem bit. — Batırzıñ asıuı kilä başlanı.
  İnde nisänse qat höyläy. Ä Hälit haman
  töşönmäy. — Ägär belhäm, hine saqırır
  inemme ni. Barır za äyter inem militsiyağa.

  
  
• 
  

  
  Ä
  häzer äythäk?

  
  
• 
  

  
  Ular
  za töpsönä başlayasaq: «Niñä urlarğa
  teyıştär hine?» Yuq inde!..

  
  
• 
  

  
  Ularzı
  qayzan tabırbız?

  
  
• 
  

  
  Qala
  buylap yöröyböz. Tege bandit mine
  urlarğa yäki... ülterergä yıyına.

  
  
• 
  

  
  Ülterergä?
  — Hälitteñ küzzäre aqşayzı.

  
  
• 
  

  
  Eyı.
  Äsäyımä «ulıñdı yuq iterbez» tigände
  asıq işettem.

  
  
• 
  

  
  Yuq,
  Batır. Min hiñä yarzam itä almayım. Qurqa

  
  

ikän,
tip uylama. Min bögön auırıp toram.
Niñäler äsem auırta. Kisä küp itep yıläk
aşağaynım.

• 
  

  
  İh,
  hin! — Batır Hälitkä küzzären qısa
  birep qaranı. — Dus tip yörögän bulam.
  Yaray, bar kit!

  
  
• 
  

  
  Min
  qurqmayım. Äytep toram bit — äsem! —
  Hälit Batırzı ışandırıu ösön yözön
  sirzı, quldarı menän esenä bastı.

  
  
• 
  

  
  Yaray,
  min hinhez zä!.. — Batır qırqa borolop
  sitkä atlanı.

  
  

Hälit
boşonqo qiäfät menän alıslaşa barğan
dusına qarap torzo la tüzmäne, tegene
qıuıp yıtte.

• 
  

  
  Tuqta
  äle! Niñä qızıp barğan bulahıñ? Min bit
  bergä yörömäyık tip äytmänem. Äsem
  auırta, tinem genä. Şäp atlama, timäk.
  — Hälit yügerä-yügerä şulay höylände.
  — Aşıqma, tiyem bit! Qayza sabahıñ şul
  tiklem? Bandittan qasmaybız bit äle.

  
  

Batır
öndäşmäne, ämmä azımdarın äkrenäytte.

• 
  

  
  Yä,
  höylä. Nimänän başlaybız?

  
  
• 
  

  
  Ul
  mine küzätä başlayasaq. Bögön.

  
  
• 
  

  
  Qayzan
  beläheñ? — Hälit tirä-yağına qarap aldı.

  
  
• 
  

  
  Küñelem
  hizä... Yanımda hin bulğas, ul ber ni zä
  eşläy almas. Şul saq bez unıñ üzen
  beläbez zä, üzeneñ artınan küzätä
  başlaybız.

  
  
• 
  

  
  Niñä?

  
  
• 
  

  
  Niñä,
  niñä... Qayza yäşägänen beläbez. Ştabtarın
  tababız.

  
  
• 
  

  
  Ä-ä..
  — Ştab hüze Hälitte yıtdilänergä mäcbür
  itte.

  
  

Malayzar
qala buylap atlanı. Häzer här keşe Hälit

menän
Batırğa ularzı küzätä keüyek.

• 
  

  
  Tuqta!
  — tip şıbırlanı ber mäl Hälit. — Min
  küräm unı!

  
  
• 
  

  
  Qayza?
  — Batır hağayzı.

  
  
• 
  

  
  Ana,
  qara äle! — Hälit artqa eyäk attı. — Aq
  salbar keygän ağay. Ul bezze küzätä.

  
  
• 
  

  
  Eyı..
  — Batır yıtdilände. — İpläp! Bizep
  qalmahın.

  
  

Malayzar
ber ni hizmägän tös menän alğa atlanı.

• 
  

  
  Häzer
  bılay itäbez, — tip plan qorzo Batır.
  — Min arı atlayım. Ä hin... artqaraq qal
  da unıñ üzen küzätä başla. Şunan min
  qapıl qasıp kitäm. Ä hin unıñ artınan
  küzätä barıp qayza yäşägänen beläheñ.

  
  
• 
  

  
  Ber
  üzemme? — tip borsoldo Hälit.

  
  
• 
  

  
  Qurqma!
  — Batır dusın tınıslandırırğa tırıştı.
  — Uğa min käräk.

  
  
• 
  

  
  Yaray,
  — tip rizalaştı Hälit.

  
  

Küp
tä ütmäne ul, dusınan ayırılıp, artqa
qala başlanı.

51

Ämmä
malayzarğa bıl plandı tormoşqa aşırırğa
yazmanı. Tege keşe, gäzit kioskıhı yanında
ber az tuqtap torğandan huñ, kire yaqqa
kitte lä barzı.

Malayzarzıñ
käyıf kitelde. Ular bit Batırzı urlarğa
teyış bandittı tabıuzarına tamam
ışanğaynı...

Häl
yuq, ezläüze dauam itähe genä qala. I?

Ber
säğät esendä ular yänä dürt keşene
üzzäreneñ artınan küzätep kilgän keüyek
kürze. Ämmä dürtehendä lä yañılıştılar.
Bämmähe lä osraqlı räüyeştä genä malayzarğa
eyärep kilgändär ikän. Hälit artqa qalıp
unıñ üzen küzätergä äzerlängän mäldä
genä tegelär ikense yaqqa boroldo la
kitte.

Töştän
huñ Batır menän Hälitteñ bandittı
osratıu- zarına ömöttäre özölgäyne.

Qapıl
Batır hağaya töştö:

• 
  

  
  Ts-s!

  
  
• 
  

  
  Ni
  buldı? — tip şıbırlanı Hälit artına
  äylänep qararğa qurqıp. Ägär borolha,
  kötkän keşeläre beräy nämä hizener zä
  qasıp kiter keüyek ine malayğa.

  
  
• 
  

  
  Bin
  iğtibar itteñme? — tip horanı Batır. —
  Bezgä ber-nisä tapqır qızıl küldäk
  keygän qız osranı.

  
  

—-
Qulında tuñdırmahı barmı?

• 
  

  
  Eyı.
  Hizäm: şul küzätä bezze!

  
  
• 
  

  
  Nimägä
  käräk bez uğa?

  
  
• 
  

  
  Bez
  — isärzär, tümärbaştar!.. Bandittar bit
  häylä- käreräk. Mine küzäteü ösön his
  tä olo keşe käräkmäy.

  
  

Ular
oşo qızzı yıbärgän. Ul bezgä eyärep yöröy
zä... Bälki, mineñ yañğız qalıuımdı kötäler.
Şunan käräk urınğa häbär iter häm...

Hälit
äkren genä artına borolop qaranı. Qulına
tuñdırma totqan qızıl küldäkle qız,
ısınlap ta, ularğa eyärep kilä. Üze
tup-tura bında qaray. Bar qiäfätendä
malayzarzan artqa qalmasqa tırışqanı
.fizelä.

• 
  

  
  Äyzä,
  bıl yaqqa borolayıq äle!

  
  

Batır
menän Hälit, uram satına yıtkäs, qırqa
ğına uñ yaqqa tarttı. Ber az barğas,
hizzermäskä tırışıp, artqa k üz haldılar.

• 
  

  
  Kilä!
  — tip qısqırıp yıbärze ikehe lä.

  
  
• 
  

  
  Tege
  möyöşkä yıtäbez zä uñğa borolabız.
  Boroldo- lar — qız yänä ularğa eyärze.

  
  
• 
  

  
  Oşomo
  ikän ni? — Malayzarzıñ ışanğıhı kilmäne.
  — Tağı tikşerep qaraybızmı?

  
  
• 
  

  
  Tikşeräbez!

  
  

Tikşerzelär.
Qız ularzan qalışmanı.

Malayzar
atlap barğan köyö plan qororğa totondo.

• 
  

  
  Min
  äytkänsä eşläybez, — tine Batır. — Hin
  anau

  
  

öygä
in dä torop qal. Ul miñä eyäräsäk. Ä hin
saq qına kötäheñ dä üzeneñ artınan
töşäheñ.

• 
  

  
  E
  hizep qalha?

  
  
• 
  

  
  Hizzermäskä
  tırış. Unıñ keüyek yaqın kilmä. Alıstan
  küzät. Şunan min qasıp kitäm. Azaq
  hizzermäy genä min dä hiñä quşılırmın.

  
  
• 
  

  
  Buldı!

  
  

Ber
az barğas, Hälit, qırqa borolop, ergäläge
öyzöñ podezına inep kitte. Batır ber
ni bulmağanday arı at- lauın belde. Qızıl
küldäkle qız saq qına ikelänep torzo
la Batırğa eyärze. Hälitkä şul ğına
käräk ine lä. Qız baytaq alısayğaynı,
yäşenep kenä artınan töştö.

Bıl
mäl kön kisläy başlağaynı. Qarañğıla
ezen yazlıqtırmaha, Hälit ul qızzıñ qayza
yäşägänen beläsäk. Şunan inde militsiyağa
äyterzär. E ular bınıñ ni ösön Batır
menän Hälitkä eyärep yörögänen tiz
asıqlar...

Ämile
Yır menän huşlaşa

Emilägä
Batır menän Hälitkä eyärep yöröüye qızıq
ine. Tegelär bik möhim eş başqarğanday
nimä haqında- lır qızıp-qızıp höyläşep
alalar. Ber qarahañ, qayzalır qabalanalar
keüyek. E üzzäre haman da ber tirälä
öyrälä.

Kön
kisläy başlanı. Emilägä qaytır vaqıt
yıtte. Malayzarğa yänä ber az eyärep
barır za stantsiyağa yullanır...

Batır
menän Hälit bınan ber-nisä azna ğına
elek Yır astındağı stantsiya esendä
bandittarğa qarşı alıştılar. Qalanıñ
un higez malayın, qızzıñ atahın
qotqarzılar... Şul batırlıqtarı haqında
oşo ike malay ber ni belmäy. Qıuıp yıtergä
lä barıhın da höyläp birergä ine üzzärenä.
Işanmastar şul. Hatta Ämiläne isärgä
hanarzar...

Qızzıñ
malayzar yanında bulğan huñğı minuttar
yıtä. Bına häzer borolop stantsiya yağına
atlar häm ularzıñ ikehen dä başqa ber
qasan da kürmäs. Bik ükenesle bıl...

Kön
tağı la nığıraq qarañğılana töştö. Yıter.
Nisek kenä huzhañ da barıber ayırılışırğa
käräk. Yänä biş minuttan Ämilä stantsiyağa
taban yünäläsäk. Küñel esenän genä,
şıbırlap qına bıl ike qıyıu malay menän
mäñgegä huşlaşır za qaytıu yağına atlar.
Eyı, yänä biş minuttan. Bına inde dürt
minuttan...

Oşo
yırzä Emilä malayzarzıñ uğa iğtibar
iteüzären abaylanı. Hizzelärme ikän?
Äyzä, hizä birhendär. Barıber ber ni zä
añlamayasaqtar bit. Yıtmähä ös minuttan
ayırılışasaqtar.. .

53

Ber
az barğas, Hälit, qırqa borolop, erggäläge
öygä inep kitte. Qız, küp uylap tormayınsa,
Batırğa eyärze. Ämmä bınıhı la küp
barmanı — nimänänder örkqän yänlek
keüyek qapıl sitkä taşlandı häm şunda
uq cüzzän dä yuğaldı. Malayzarzıñ ikeheneñ
dä kötmägändä geşä yuqqa sığı- uına äsenhä
lä, nihayät, ularzan yıñel genä ayırıla
alıuına qıuandı la Ämilä. Yuğihä, qaldırıp
kitä almayınsa eyärer zä yörör ine
ularğa, moğayın.

Kön
bötönläy qarañğılandı. Täzrälärzä!
uttar qabına başlanı. Bına qalanıñ site.

Ämilä
Yır qalahına huñğı tapqır qarını la,
yalanğa sığıp, stantsiyağa taban atlanı.
Huñğı tapqsır oşo yuldan ütäm, tip uylanı
qız. İrtägä oşo qalağa1
yänä sığırğa tura kiläsägen Ämilä bıl
minutta belmäy şne äle...

Bäker
Batırzı taba

Bäkerzeñ
oşonday eşkä keyä torğan mahs:us keyıme
bar: aq küldäk, horo salbar. Yıget yataqqa
inep,, şul keyımen gäzitkä töröp aldı.
Şunan qala baqsahınsıñ aulağıraq urınına
inep östön almaştırzı, tanau agstına
mıyıq yäbeşterze. Küp qatlı öy yanında
äbey-häbeyzär tulıp ultıra torğan. Azaq
militsiya ezlärgä totonhga, iñ alda
şularzan horau alasaq. Äbeyzär aq küldäk
keygän, mıyıqlı äzäm haqında höylär, ä
Bäker irtägehenä böetönläy ikense
qiäfättä yörör. Tabığız şunan unı!

Täüzä
Bäker Batırzıñ fotohın tikşerze. Yabay
yöz. Şomort tösöndäge terpesäs. Başqa
malayzarzan ayırıuı yıñel bulmas...

Bına
ösönsö qat. Utız dürtense kvartira. Ayaq
tauıştarı işetelmäy. Bäker zvonokka
bastı. Batşgr öyzä bulha, uğa ni äytere
uylanılğan:

• 
  

  
  Äsäyıñ
  qatı auırıp kitte, — tiäsäk Bäker. —
  Hine tiz genä alıp kilergä quştılar.

  
  

Fatir
esendä qılt itkän dä tauış işerelmäne.
Öyzä yuqmı ikän ni? Bäker yänä ös tapqır
zvonocka bastı. Yauap yuq. Häyır, yäy könö
nindäy malay fatirza biklänep ultıra
alhın?

Bäker,
podezd yanındağı äbeyzärgä tura caramasqa
tırışıp, sitkä atlanı. Balalar
mayzansığlnda malayzar kürenä. Şularzan
horarğa käräk. Ä bälki Batır şularzıñ
arahındalır? Häyır, fotolağı malayğa
oqşağanı kürenmäy bında.

• 
  

  
  Futbol
  uynayzır ul, — tine malayzar . — Yañı
  şunda yöröy ine.

  
  

Bäker
Batırzıñ nindäy keyımdä ikänleggen
horaştı.

54

Zäñgär
şortikta, aq futbolkala ikän. Tüşendä
«Sport» hüze bar, arqahına «10» hanı
yazılğan.

Bäker,
malayzarğa rähmät äytep, futbol
mayzansığına yünälde. Häzer Batırzı
tabıuı auır bulmas. Fotohı bar, keyımen
belä.

Tizzän
kirbestän yahalğan qapqalar arahında
şau-gör kilep tup tipkän malayzar yanına
kilep sıqtı Bäker. Yıget, mayzansıq yanında
tuqtap, ozaq qına uyınsılarzı küzätte.
Ämmä ular arahında yözö menän dä, keyıme
menän dä Batırğa oqşağanı yuq ine. Qayza
yöröy ikän bıl suqınğır?

Bäker
bındağılarzan malay haqında horaşıp
tormanı. Şik tıuıuı bar. Uram buylap
yörörgä käräk. Qala bäläkäy. Kilep
osramas timä.

Şunday
uy menän Bäker baytaq vaqıt qala uramdarın
uranı. Batırğa oqşağan malay osramağas,
yänä utız dürtense fatir yanına kilep
zvonogına bastı. Ämmä yauap bulmanı.
Bäker tağı tışqa sıqtı. Nimä eşlärgä?
Batırzı bögön urlay almaha, şef his
şikhez asıulanasaq. Ul quşılğan eşteñ
vaqıtında ütäleüyen yarata... Timäk, malayzı
nisek tä tabırğa käräk.

Oşo
yırzä Bäker şatlığınan saq qısqırıp
yıbärmäne. Unı uzıp kitkän ike malayzıñ
bereheneñ arqahına at başınday itep un
hanı yazılğan ine. Yıtmähä futbolkahı aq,
şortigı zäñgär töstä. Bäker kesähenän
tege fotonı sığarzı. Qara şomort säs.
Terpe enäläre keüyek tırpayıp tora. Batır
bit bıl! Ägär tüşendä «sport» hüze bar
ikän, bıl his şikhez Bäker urlarğa teyış
malay.

Yıget,
şäberäk atlap, tegelärze uzıp kitte häm
malayzıñ tüşenä k üz haldı.

Unda...
qızıl häreftär menän «sport» tip yazılğan
ine. Şul!

Zadaniyenıñ
iñ auırı Batırzı tabıu ine. Ä inde
qalğanı... Unıhın «hä» tigänsä eşläyäsäk.
Bına ergähendäge dusı ğına kithen dä...

Şunday
uyğa kilgäs, Bäker malayzarzan aruq
qına artqa qaldı. İñ möhime — kärägenän
alda ularzıñ küzenä salınmasqa! Şik
tıuzırmasqa. Yuğihä ular, ana, nimäler
hizengän keüyek alan-yolan qaranalar.
Ällä beräüze kötälär, ällä qasalar...
Malayzarzıñ marşrutı la säyır toyoldo.
Üzzäre qayzalır aşığa keüyek, ä üzzäre
ber tirälä öyrälä. Baralar-baralar za,
qapıl qırqa borolop, ikense yaqqa atlayzar.
Häyır, ula^rzı añlay Bäker. Üzzären
razvedçik itep his itälärzer. Yänähe,
ezärläüzän qasalar. Tanış uyın! Bäläkäy
saqtarında Bäker zä dustarı menän şulay
hıyallana ine. Uramda kilgän ber ağayzı
doşman şpionı itep küz aldına kilterälär
zä qasa baş-

55

layzar.
Yänähe, tegehe ularzıñ artınan qıua.
Üzzären här saq izge maqsat menän yörögän
sovet razvedçigı itep toya inelär. E
tormoş ana nimä eşlätte Bäkerze. Bögön
Bäker, şpion keüyek, üzzären razvedçik
itep küz aldına kiltergän ike malay
artınan küzätä. Tuqta, hiskä birelep
kitte tügelme? Bireşergä yaramay. Ul
bögön ber kämägä qaramay Batırzı harayğa
iltep yabırğa teyış.

Bılar
oşolay yöröhä, tiz genä ayırılışmastar
äle! Batırzı tege malay ergähenän alıp
kitke lä kilmäy. Militsiya eşkä totonha,
malay ularğa Bäkerze hürätläp biräsäk.
Älbittä, ul bötähen dä häterläy almas.
Şulay za bınday eştä haq bulırğa käräk.

Tuqta!
Bılar ayırılışırğa itä tügelme? Eyı,
yıuantaq malay huşlaştı la ergäläge
podezğa inep kitte. Ä Batır arı atlanı.
Tizeräk qıuıp yıtergä üzen!

Bäker
azımdarın tizlätte.

Oşo
mäldä Batır, nizer hizengän keüyek, alğa
yomoldo. Yıget unı-bını uylarğa la ölgörmäy
qaldı, tege küzzän dä yuğaldı. Bäker»
kötölmägän häldän huñ añına kilä
almayınsa, ber-nisä sekund aptırap
torzo, şunan Batırzıñ artınan taşlandı.
Oşo yırzä ul podezdan kilep sıqqan tege
yıuantaq malayğa saq-saq bärelmäne.

Bınıñ
küzzäre ut keüyek yana. Äyterheñ, yänlek
artınan qıua sıqqan hunarsı!

Bäker,
qırqa borolop, sitkä atlanı. Bınıñ
aldında Batır artınan sapmas. Şikläneüye
bar. Oşo tiräläge tura yuldan sığa la quya
tegeneñ qarşıhına!

Tuqta,
bıl ni eş? Bäker saq qına la atlarğa
ölgörmäne, Batır ällä qayzan yänä
yıuantaq dusı yanına kilep sıqtı.

Bäker
aptırap tora. Nimä qılana bılar? Yänä
bergäläp yörörgä itälärme? Tfü genä
ikän dä!

Ul
arala myulayzar, kemdeler küzätkän keüyek,
haq qına - basıp, öy möyöştärenä
yäşenä-yäşenä alğa atlanılar. Nimä
kürgändär ular unda şul tiklem! Bäker
tekläberäk qaray. Ämmä kön inde bötönläy
qarañğılandı, ber ni kürerlek tügel...

Bılarzıñ
uyındarı bötkänsä eyärep yörörgä tura
kilerme ikän? Häyır, qarañğı töşkäs,
ozaqqa huzmastar za ul uyındarın.

Ber
mäl malayzar bötönläy qalanan sığıp
kitte. Qayza baralar töngä qaray? Ällä
beräüze ezärläyzärme? Isınlap ta, ularzan
aldaraq kemder atlay tügelme? Häyır,
qarañğı, ber ni kürenmäy...

—Batır,
äsäyıñ auırıp kitte. Ul hine tabıp
kilterergä quştı, — tihä, ışanırmı
malay?

Ul
arala qalanan baytaq alıslaştılar. Unıñ
uttarı

nöktä
genä bulıp kürenä. Nimä eşlärgä? Haman
eyärep barırğamı, ällä...

Oşo
yırzä bığasa öndäşmäy kilgän malayzarzıñ
üz-ara höyläşkäne işetelde.

• 
  

  
  Qayza
  buldı ul? — tip horanı malayzarzıñ
  berehe häüyefle tauış menän.

  
  
• 
  

  
  Yır
  yotqan keüyek buldı!

  
  
• 
  

  
  Ul
  nimäler äytte şikelle?

  
  
• 
  

  
  Yır
  — Ur tügel, tine. Min asıq işettem.

  
  
• 
  

  
  Nimä
  tine?

  
  
• 
  

  
  Yır
  — Ur tügel!..

  
  

Kilähe
sekundta malayzarzıñ qot osqos nämä
kürgändäre keüyek, qurqqan tauıştarı
işetelde.

• 
  

  
  A-a!..

  
  
• 
  

  
  Soqor!..

  
  
• 
  

  
  Sıq
  tizeräk!

  
  

Bäker
ni uylarğa la ölgörmäy qaldı, qarañğılıqtağı
tauıştar qapıl yuqqa sıqtı. Yıget küzzären
qısa birep alğa qaranı. Malayzar kürenmäy
zähä! Qayza buldı ular? Bäker yırgä yatıp
qaraşın yänä alğa taşlanı. Saq qına
östäräk ağarıp kük yözö kürenä. Üländär
äkren genä yıldä sayqala. Häm tirä-yünde
yalmap alğan şomlo tınlıq...

Bäkerze
qurqıu solğap aldı. Qayza yuğaldılar.
Yañı ğına oşonda höyläşep tora ine bit
ular. Ällä hataşa başlanımı? Yıget şäp-şäp
atlap alğaraq ütte. Yuq! Äyterheñ, äkiättäge
keüyek yır yotto üzzären!

Oşonda
toralar ine. Kemder äytkän hüzzärze
qabatlanılar. Nindäy hüz ine äle?

• 
  

  
  Yır
  — Ur tügel, — tip öndäşte Bäker üz
  aldına. Şul mäl ul ayaq astındağı yırzeñ
  qapıl asqa töşä başlauın toyzo. Qoto
  osqan Bäker sitkä taşlandı. Ämmä şunda
  uq qoyma keüyek kütärelgän soqor sitenä
  barıp törtöldö. Yıget ürmäläp uğa menergä
  itte, tik ölgörmäne. Stena bik tiz
  kütärelä ine. Kilähe sekundta alıstağı
  qala uttarı küzzän yuğaldı. Şunan baş
  östöndäge yondozzar ällä qayza buldı.
  Tirä-yünde küzgä törthäñ dä kürenmäslek
  qarañğılıq solğap aldı...

  
  

Yır
astında Batır menän Hälit üzzäreneñ
täpäş kenä tübäle ozon ber koridorzıñ
osonda torouzarın añlanılar.

Nindäy
urın bıl? Yır astına kilep töştölärme?
Nisek inde ulay? Qola yalan urtahında
tor za, qapıl uylamağandan, yır astına
barıp eläk, imeş. Ällä töş kürälärme?

Malayzar
qurqıştarınan ber-nisä minut istärenä
kilä almay torzolar. Berense bulıp
Batırzıñ tele asıldı. Ul tirä-yağına küz
haldı la:

• 
  

  
  Ä
  tege qız qayza? — tip şıbırlanı.

  
  
• 
  

  
  Hindä
  qız qayğıhı! — Hälit ilamhıranı. —
  Kärä-

  
  

57

ge
bar ine! Şunıñ arqahında oşonda kilep
eläktek! Uğa eyärep yörögän min — isär!
hin äle!.. Häzer nisek? Unda äsäyım...

Hälit
şıñşıy za başlanı.

• 
  

  
  Mıcıma
  äle! — Batırzıñ da yöräge şomlanıp tibä
  başlanı. Ämmä bını hizzerep tormanı.
  Häzer ilauzan ni fayza? Qotolou haqında
  uylarğa käräk. — Äyzä äle!

  
  
• 
  

  
  Qayza?
  Min ber qayza la barmayım! Hiñä eyärhäñ...

  
  
• 
  

  
  Ulayha,
  qal! Min kittem.

  
  
• 
  

  
  Tuqta!
  Häzer nisek sığabız bınan?

  
  
• 
  

  
  İlap
  torhañ, tizeräk sığırhıñ.

  
  

Batır
koridorzıñ ber yaq stenahına hıyına-hıyına
alğa atlanı. Hälit uğa eyärze.

Şul
yırzä malayzar üzzäreneñ artında nindäyzer
tauış işette. Ul qaynap kilgän samauır
şıclauın da häterlätä, samolet geüläüyenä
lä oqşap kitä. Batır menän Hälit tiz
genä ergäläge bağanalar artına yäşende.
Küp tä ütmäy, yañı ğına malayzar torğan
yırzä, ber ir keşe kürende. Ul da bında
osraqlı kilep eläkkän, küräheñ. Qara
urmanda azaşqan keşeläy, alan-yolan
qarana. Küzzäre zurayğan, häräkättäre
borsoulı.

• 
  

  
  Nindäy
  yır bıl? Qayza eläktem? Ä tegelär qayza
  buldı? — tip häüyefle tauış menän höylände
  ul, şunan qa- rana-qarana koridor buylap
  atlanı.

  
  

Tege
boroloşqa inep yuğalğas, malayzar
ber-berehenä qaraştı.

• 
  

  
  Kem
  ul? — tip horanı Hälit.

  
  
• 
  

  
  Min
  qayzan beläyım? — Batır yäşengän yırenän
  sıqtı.

  
  
• 
  

  
  Oşo
  mämeryäneñ hucahılır bälki?

  
  
• 
  

  
  Yuq,
  — tine Batır. — İşetmäneñme? «Qayza
  eläktem?» — tip höylände. Bezzeñ keüyek
  täügä kilep ingän. Äyzä artınan barayıq
  äle. Qayza barıp sığır ikän?

  
  

Malayzar
stena buyındağı bağanalarğa yäşenä-yäşenä
alğa yügerze. Bälki, bıl keşenän qasıp
yörörgä käräkmäyzer. Bergäläşhälär,
bıl häldän qotolou yulın tizeräk tabırzar?
Şulay za Batırzıñ küñelendäge şom, älegä
bıl irgä kürenmäskä quştı.

Ä
tege qız qayza yuğaldı? Ul da oşonda töşöp
kitte tügelme? Bında yäşäyme ikän. ni?
Ägär ısın bulha, ğäcäp bıl! Malayzıñ
başında tistälägän horau, ä berehenä
yauap yuq.

Başında
oşonday uyzar qaynağan malayzıñ yaurınına
kemder teyıp aldı. Hälit törtä ikän tip.
Batır täüzä äylänep tä qarmanı, haman
koridorzıñ tege osondağı irgä tekälep
torouın belde.

Ber
mäl yäñä unıñ yaurınına törttölär.

Batır
artına äylände häm saq qolap kitmäne.

Unıñ
yanında qızıl lampoçka-küzzären yıltıratıp
robot basıp tora ine. Ul bötä qiäfäte
menän keşegä oqşağan. İke qulı, ike ayağı
bar. Tik ular dürtkel-ti- merzän
eşlängändäre kürenep tora. Başı la qumta
keüyek. Tanauı yuq, ä bına auız keüyek yıre
bar.

Robot
Batırğa qarap nizer äytte.

Qauşap
qalğan malayzar ni tiyergä lä belmäne.
Tege hüzzären yañınan qabatlanı.

• 
  

  
  Nimä
  ti ul? — tip horanı Hälit.

  
  
• 
  

  
  Min
  qayzan beläyım?

  
  
• 
  

  
  Bälki
  ul bınan sığıu yulın beläler?

  
  
• 
  

  
  Belä,
  älbittä. Tik bezgä äytmäyäsäk. Ul arala
  robot yänä nizer äytte.

  
  

Malayzar
ber-berehenä qaraşıp aldı la, häüyefhezeräk
bulır tip, kiteü yağın qaranı. Ämmä ike
azım da yaharğa ölgörmänelär, robot
ularzıñ qulınan eläkterep aldı.

• 
  

  
  Yıbär!
  — tip qısqırıp yıbärze Hälit. — Auırta
  bit!

  
  

Robot
malayzıñ ilamhırauına iğtibar itmäne.
Boroldo la, ularzı yıtäkläp, qayzalır
alıp kitte. Malayzar tartqılaşıp qaranı,
ämmä quldarın robottıñ usınan hurıp
ala almanı. Tege nıq totqaynı.

• 
  

  
  Qayza
  alıp bara ul? — tip horanı Hälit.

  
  
• 
  

  
  Hucalarına.

  
  
• 
  

  
  Kin
  qayzan beläheñ?

  
  
• 
  

  
  Başqa
  qayza alıp barhın?

  
  
• 
  

  
  Ular
  bandittar bulıp sıqha?

  
  
• 
  

  
  Ul
  saqtamı... Ul saqta böttö: bezze yuq
  itäsäktär.

  
  
• 
  

  
  Min
  ısınlap horayım, ä hin... — Hälit asıulandı
  häm tınıp qaldı.

  
  

Koridorzıñ
ber möyöşönä kilep yıtkäynelär, ularzıñ
qarşıhına yır östöndä malayzarğa eyärep
yörögän tege qızıl küldäkle qız kilep
sıqtı. Ul bında! Timäk, ısınlap ta,
küzätkän! Timäk bandittarzıñ quşıuı
buyınsa yörögänme? Bälki ul häylä menän
malayzarzı eyärtep alıp kilgänder zä...
Qapqanğa eläktelärme ikän ni? Malayzar
qauşauzarınan, qurqıuzarınan ni öndäşergä
belmäne.

Batır
menän Hälitte kürgäs, qız za bik nıq
ğäcäplände şikelle. Qapıl malayzar
yanına yügerep kilde, täüzä berehenä,
şunan ikensehenä aptırap qaranı. Şunan
robotqa nizer äytte.

Tege
malayzarzı ısqındırzı la kitep barzı.
Qız malayzarzan:

• 
  

  
  Kez
  bında nisek kilep eläktegez? — tip
  horanı. Qızzıñ yomşaq tauışın işetkäs,
  malayzarğa yän inde. Batır menän Hälit
  ber-berehen bülä-bülä üzzäre menän

  
  

59

bulğan
macaralarzı höyläp birzelär. Qız täüzä
qısqırıp köldö, şunan yıtdilände.

• 
  

  
  E
  bıl nindäy yır ul? — tip horanı Batır
  tirä-yağına k üz halıp.

  
  
• 
  

  
  Bılmı...
  — Qız ikelände. — Min bını äytä almayım.

  
  
• 
  

  
  E
  bez, ısınlap ta, yır astındamı? — tip*-
  horanı Hälit.

  
  
• 
  

  
  Eyı.

  
  
• 
  

  
  Isınmı?
  — Malayzar qauşauzarınan ni äytergä
  lä belmäne.

  
  

Ber
azzan Batır telgä kilde:

• 
  

  
  Tik
  unıñ işege qayza?

  
  
• 
  

  
  Ä
  ul kürenmäy.

  
  
• 
  

  
  Ä
  hin nisek taptıñ?

  
  
• 
  

  
  Mindä
  mahsus pribor bar. Unıñ menän stantsiyanıñ
  işegen qap-qarañğı töndä lä tabıp bula.

  
  

«Stantsiya»
hüze Batırzı bötönläy aptırattı. Nindäy
stantsiya? Kem tözögän? Niñä ul haqta ber
kem dä belmäy?

• 
  

  
  Bında
  tormayıq äle, — tine ul arala qız. —
  Äyzägez mineñ arttan.

  
  

Ber
az atlağas, nindäyzer işek yanına kilep
sıqtılar. Qız nisekter işekte astı. Bıl
bäläkäy genä bülmä ikän. Östäle,
ultırğıstarı bar. Qız malayzarğa
ultırırğa quştı.

• 
  

  
  Ä
  hin bıl stantsiyanıñ işegen nisek astıñ?
  — tip horanı Hälit.

  
  
• 
  

  
  Ä
  hez nisek astığız? — tip köldö qız.

  
  
• 
  

  
  Bez
  asmanıq. Ul üze asıldı la bezze bında
  alıp töştö.

  
  
• 
  

  
  Yañılışahığız,
  — tine qız. — Nez asqanhığız işekte.

  
  
• 
  

  
  Nisek?
  — Malayzar ber ni añlamanı.

  
  
• 
  

  
  Yır
  — Ur tügel, tip äyttegezme?

  
  
• 
  

  
  Äyttek.

  
  
• 
  

  
  Minän
  işettegezme?

  
  
• 
  

  
  Eyı.

  
  
• 
  

  
  Şul
  hüzzär bögöngö kiskä stantsiyanıñ işegen
  asıusı asqıs.

  
  
• 
  

  
  Ä
  irtägä?

  
  
• 
  

  
  İrtägä
  ikense törlöhö bulasaq.

  
  
• 
  

  
  «Yır
  — Ur tügel» tigän hüzzär nimäne añlata?
  — tip horanı Batır.

  
  
• 
  

  
  Ulmı?..
  Unı äytergä yaramay äle, Batır, — tine
  qız.

  
  
• 
  

  
  Nimä?
  Hin mineñ isememde qayzan beläheñ?

  
  
• 
  

  
  Hineken
  dä, Hälitteken dä beläm inde. Malayzar
  şaq qattı.

  
  

60

• 
  

  
  E
  hineñ isemeñ nisek? — tip horanı Hälit.

  
  
• 
  

  
  Ämilä.

  
  
• 
  

  
  Ämilä,
  hin bezze bınan sığara alahıñmı? —
  Hälit qızğa zur ömöt menän qaranı.

  
  
• 
  

  
  Älegä
  yuq.

  
  
• 
  

  
  Niñä?
  — Malayzarzıñ tauışı şıbırlap sıqtı.

  
  
• 
  

  
  Sönki
  işekte estän asıusı asqıs ikense. Min
  unı belmäyım. Şulay za... Nez ultırıp
  toroğoz. Min häzer. — Qız urınınan
  torzo, işek yanına kilgäs, nizer şıbırlanı.
  Şunda uq işek asıldı. Qız sığıp kitte.

  
  

Malayzar
ber-berehenä qaraştı.

• 
  

  
  İşekte
  nisek asqanın añlanıñmı? — tip horanı
  Batır.

  
  
• 
  

  
  Nizer
  äytkäyne...

  
  
• 
  

  
  «Yır
  — matur planeta», tine.

  
  
• 
  

  
  Ä
  qayza kitte ul?

  
  
• 
  

  
  Belmäyım.

  
  
• 
  

  
  Oqşamay
  miñä bıl qız. — Hälit tirä-yağına qarandı.
  — Mineñsä, ul hucaların saqırırğa
  kitte. Ular kilhä, bezgä bınan sığıu
  yuq! Bez bit qalağa qaytqas, bötähen dä
  höyläyäsäkbez. Şuğa ular...

  
  
• 
  

  
  Eyı.
  — Batır uyğa qaldı. — Qasırğa käräk.
  Üzebezgä tabırğa käräk qotolou yulın.
  Äyzä!

  
  

Batır
işekkä yaqınlaştı:

• 
  

  
  Yır
  — matur planeta. İşek asıldı...

  
  

Robot
menän alış

Koridor
osonda tanış ir kürende. Malayzar şunda
uq ergäläge bağanalar artına yäşende.
Qılanıştarına qarağanda bıl ağay za
Batır menän Hälit hälendä qalğan. Haman
alan-yolan qarana, yözö uğata borsoulı.
Bınan bälki yäşenep tororğa la käräkmäyzer.
Bergä tizeräk tabırzar ine qotolou
yulın. Batır dusına qaranı. Yänähe, ni
eşläybez? Hälit yaurındarın ğına helkette.

Batır
saq qına ikelände lä täüäkkälläne:

• 
  

  
  haumıhığız,
  — tine malay, tegeneñ qarşıhına sığıp.
  — Hez kem?

  
  

Batır
menän Hälitte kürgäs, yat keşe qıuanıp
kitte:

• 
  

  
  Bıl
  hezme? Nisek eläktek bez bında? — Hälen
  isenä töşörgäs, yänä töşönkölökkä
  birelde. — Qayhılay itep sığırbız?

  
  

Batır
bıl ağayğa ömöt bağlağaynı. Olo keşe.
Qotolou yulın tizeräk tabır, yänähe. Ämmä
ilamhırap torouına qarağanda unan rät
sıqmastay kürenä. Ana yıuaş Hälit üzen
unan tınısıraq tota. Höyläştelär,
tanıştılar.

61

İseme
Bäker ikän. Kürşe auıldan qalağa qaytıp
barğan. Arığas, yalan urtahında yal itergä
ultırğan. Şul mäl kötmägändä yır uyılıp
kitkän dä Bäker bında eläkkän.

• 
  

  
  Nimä
  eşläybez? — tip horanı Bäker, üzeneñ
  tarihın höyläp bötkäs.

  
  
• 
  

  
  Borsolmağız,
  tip tınıslandırırğa tırıştı unı Batır.
  — Beräy sarahın tabırbız.

  
  

Nindäy
sarahın taphın inde ul? Yanındağılarzı
tınıslandırıu ösön genä äytä inde.
Işanıslı hüz zur köskä eyä şul. Ana bit
Bäker zä, Hälit tä Batırğa ömöt menän
tekälep ni äyteren kötöp tora.

Batır
tirä-yağına küz haldı. Ni eşlärgä käräklegen
beleü ösön üzzäreneñ qayza kilep elägeüyen
añlarğa ine lä bit. Ämilä äytergä
telämäne. Küräheñ, yır astı stantsiyahı
haqında ber kem dä belergä teyış
tügelder...

Yır
keşeläre koridor buylap alğa atlanı.
Tirä-yüngä qolaq halıp haq qına kilälär.
Alda «şılt» itkän tauış işeteleü menän
ergäläge kolonnalar artına sumalar.
Bına ularzıñ yanınan ber robot ütep
kitte. Ul yuğalıu menän yänä quzğaldılar.
İnde ike boroloş artta qaldı, ämmä
koridorzıñ oso kürenmäy. Şunday ozonmo
ikän ni? Nisek tözögändär tigen unı!

Qapıl
Batır üzeneñ artında qısqırğan tauış
işette. Äylänep qarağas, qoto osto.
Ularzıñ yanında ğına tege robot tora. Ul
ber qulı menän Bäkerzeñ belägenän
eläktergän, ikensehen Hälitkä huzıp
mataşa. Ämmä yılğır malay üzenä qurqınıs
yanauın belgäs tä sitkä ırğını. Ä Bäker
qurqışınan yau hala.

• 
  

  
  Qısqırmağız!
  — Batır tege keşene tınıslandırırğa
  teläne. — İşetälär bit!

  
  
• 
  

  
  Qotqarığız!
  — tip yalbarzı qoto osqan Bäker. —
  Qulımdı özöp ala bit häzer!

  
  

Ul
arala robot buş qulı menän Batırzı
eläkterergä itte. Ämmä malay haq tora
ine — taypılırğa ölgörzö. Batır mäktäptä
elektronika tüñärägenä yörögäyne ber
mäl. Kär robottıñ hünderä torğan urını
bula. Ana tüşendä ber ırğaq kürenä. Ägär
şunı ikense yaqqa borhañ, timer keşe
yoqlarğa teyış. Tik nisek eşlärgä bını?
Yaqınlaşıu menän robot totop alasaq ta
tumblerğa yaqın yıbärmäs.

• 
  

  
  Batır,
  Batır! — tip haman hörän haldı Bäker.
  — Ni zä bulha eşlägez. Ülterä bit mine!

  
  

Batır
Hälitte ergähenä saqırzı:

• 
  

  
  Min
  häzer unıñ yanına baram...

  
  
• 
  

  
  Ul
  bit hine eläkteräsäk!

  
  
• 
  

  
  Täüzä
  tıñlap böt! Mine totqas, unıñ buş qulı
  qalmay. Şul saq hin, ana küräheñme?
  Tüşendä tumblerı bar. Şunı ikense yaqqa
  borop quyırhıñ.

  
  

62

• 
  

  
  Şunan
  ni bula?

  
  
• 
  

  
  Ul
  yoqlap kitä.

  
  

Malayzıñ
toyomlauı dörös bulıp sıqtı. Tizzän
robot - toñ tüşendäge tumbler ikense
yaqqa boroldo. Şunda uq yır astında yäşäüse
timer keşe bälyıräp töştö. Unıñ
barmaqtarınan qotolğan Bäker Batırzı
qosaqlap aldı:

• 
  

  
  Rähmät!
  Bıl yaqşılığıñdı ğümergä onotmam! Oşo
  häldän huñ Bäker menän Hälit Batırzıñ
  auızına qarap qaldılar. Äyterheñ, ul
  bıl donyanı yaqşı belä, bına häybätläp
  uylar za qotolou sarahın da tabır. Tik
  malayzıñ başına häldären yıñeläyterlek
  ber genä lä feker kilmäy.

  
  

Nisek
kenä uylahañ da, koridor buylap arı
atlarğa ğına qala. Bälki nindäyzer yayı
kilep sığır.

Qapıl
arttan:

• 
  

  
  Tuqtağız!
  — tigän boyoroq işetelde. Ular basqan
  urındarında qatıp qaldı.

  
  

Ämilä
yarzam itergä teläy

Batır
äylänep qaramas boron hizende: tauış
tege qızzıqı ine. Hucaların eyärtep
kilgänme, tigän uy yılt itep ütte malayzıñ
başınan. Batır yähät äylänep artına
qaranı häm yıñel hulap quyzı: Ämilä yañğızı
ine.

• 
  

  
  Niñä
  qastığız? — tip horanı qız.

  
  
• 
  

  
  Kin
  kitkäs. — tip aqlanırğa itte Batır.

  
  
• 
  

  
  Yır
  östönä sığarıusı işekteñ parolen
  tikşergäynem. Üzgärtkändär, — tine
  Ämilä. Şunan sittäräk torğan yıgetkä
  boroldo. — Ä hez qayzan kilep sıqtığız?

  
  

Bäker,
qızzıñ yağımlı höyläşeüyen kürep, tınıslandı
häm üzeneñ tarihın höyläp birze.

• 
  

  
  Stantsiyala
  ös sit keşe! — Ämilä başın totto. —
  Bötähe lä mineñ arqala! Ägär belep
  qalhalar!.. Äyzägez, mineñ bülmägä
  tizeräk. Şunda uylaşırbız.

  
  

Qız
aşığıp alğa atlanı, başqalar uğa eyärze.
Küp tä atlamanılar yoqlap torğan robottı
tap ittelär. Qız unı uyatırğa itte lä
kire uylanı.

• 
  

  
  Hez
  hünderzegezme?

  
  
• 
  

  
  Ul
  üze berense bulıp bäylände, — tip
  aqlanırğa mataştı Hälit.

  
  

Bülmägä
ingäs, ber az öndäşmäy torzolar. Yır
keşeläre Ämiläneñ ni äyteren köttö.

• 
  

  
  Ber
  yul bar. — Qız ikelände. — Stantsiyanıñ
  üzäk pultında parol yazılğan.

  
  

Hälitteñ
küzzäre yıltıranı:

• 
  

  
  Barayıq
  ta beläyık!

  
  

63

• 
  

  
  Pulttı
  haqlayzar.

  
  
• 
  

  
  İh!
  Bulmanı... — Hälit körhönöp quyzı.

  
  
• 
  

  
  E
  kemdär haqlay? — Batırzıñ başına ber
  uy kilde.

  
  
• 
  

  
  Robottar.

  
  
• 
  

  
  Nisäü
  ular?

  
  

Ämilä
malayğa şiklänep qaranı: (g

• 
  

  
  Ular
  menän huğışırğa itäheñme?

  
  
• 
  

  
  Yuq.
  Vaqıtlısa ğına hünderep torğanda... Bıl
  uy hämmähenä lä oqşanı.

  
  
• 
  

  
  Tik
  ular bik köslö, — tip ikelände qız. —
  Üzzä- renä ber kemde lä yaqın yıbärmäyzär.

  
  
• 
  

  
  Koridorza
  tap bulğanı la bik köslö ine. — Hälit
  kölömhöräne.

  
  
• 
  

  
  Bälki
  hınap qarayıq bähette? — Batır
  yanındağılarğa küz yügertte.

  
  
• 
  

  
  Äyzä!
  — Bäkergä lä bıl uy oqşanı. — Tik mineñ
  quldı hındıra yazzı bit tege şaytan.
  Kaman auırtıp tora...

  
  
• 
  

  
  Yaray,
  — tine Batır. — Hälit menän min ularzıñ
  quldarınan totorboz, ä hez tumblerzı
  bororhoğöz.

  
  
• 
  

  
  Barıp
  sığırmı ikän? — tip borsoldo qız.

  
  

Ular
ösäü. Berehen hündereü menän qalğan
ikäühe stantsiya yıtäksehenä häbär itäsäk...

Barıhı
la uyğa qaldı. Ber ni zä kilep sıqmasmı
ikän ni?

Ayhılıu
apay Batırzı, ezläy

Ayhılıu
apay töştän huñ fatirına qat-qat
şıltırattı, ämmä trubkanı alıusı bulmanı.
Küpme äytte Batırğa: «Öyzän sıqma, biklän
dä kitap uqı», — tip. Yuq, tıñlamağan.
Ägär oşolay aptıratır bulha, auılğa
yıbärergä tura kiler... Uylahañ, un ike
yäşlek malayğa könö buyı öyzä yañğız
ultırıuı la auırzır inde. Yıtmähä, Ayhılıu
apay üze lä ulına eşteñ nizä ikänen
añlatmanı. Batır bını äsäheneñ üz
hüzlelege tip uylayzır inde. E ısınında
ihä...

Qalanıñ
hatıu iteü seltärenä burzar oyalağanın
Ayhılıu apay küptän tügel hizze. Ul ällä
nisä tapqır iğtibar itte: skladqa kilgän
tauarzar magazindarğa eläkmäy. Şunan
qayzandır aqsahın kilterälär. Nimä
qılandıralar?

Yartı
ay elek Ayhılıu apay bıl haqta militsiyağa
häbär itte, hatta yañı tauarzar kilgän
mäldä sklad yanına küzäteüselär quyırğa
künderze tegelärze. Ämmä burzar
häyläkäreräk bulıp sıqtı. Baqhañ, ularzıñ
kemeheler

militsiya
menän bäyläneş tota ikän. Küzäteü
quyılğan ike tön skladtan tauar alırğa
kilgän äzäm bulmanı.

Şunan
huñ ber köndö kis ike bildähez keşe
Ayhılıu apayzı qurqıtıp mataştı.

Batırzıñ
äsähe täü mäl qauşap qaldı. Berense uyı
— militsiyağa häbär iteü ine. Şunan
tuqtalıp qaldı. Ko- rahalar, nimä äytä
ala? Şahittarı yuq. Skladtı küzätep, ber
ni sığara almağas, yuqtı höyläyhegez,
tigäynelär. Yänä ışanmastar. Ulayha, ni
eşlärgä? Yartı yulda tuqtarğamı? Timäk,
tegelär däülät yılkähen kimerä birhenme?
Yuq, ägär sigenhä. Ayhılıu apay üz-üzen
kürä almas. Häyläkäreräk bulırğa käräk.
Oşonday uy menän ul skladtı ber üze
küzätä başlanı. Yañı tauarzar kiltergäs,
ike kis sklad yanında uraldı ul. Ämmä
kilgän keşe bulmanı. Ällä bılar kire
uylanımı, tip ikelände Ayhılıu apay.
Ämmä ösönsö kis totto tegelärze. Tik
hata yıbärze. Yäşenep kenä qarap tororğa
la kitergä ine. İrtägehenä skladtı
tikşerep akt yazhalar bötähe lä asıqlanır
ine. Ämmä Ayhılıu apay ularzı tizeräk
faşlarğa teläne, sklad yanına barzı...
Häyır, bınıñ da fayzahı teyze. Tegelärzeñ
berehen tanını.. Qalala asılğan
kooperativta eşläy ul. Timäk, häybät
ayaq keyımdären, başqa yaqşı tauarzarzı
kooperativ aşa qıybat haqqa hatalar.
Yabay spekulyatsiya.

Ayhılıu
apayzı kürgäs, tegelär skladtan ber ni
zä alıp tormanı, buş qul menän kitep
barzı. Şunıhı ükenesle. Ägär Ayhılıu
apay sığıp kürenmähä, irtägehenä skladtı
tikşerer inelär zä... Arı ni eşlärgä?
Küräheñ, küzäteüze dauam itergä tura
kiler. Tik bıl yulı aqıllıraq bulır.
Burzarğa kürenep tormas, urlaşqandarın
beler zä irtägehenä käräk yırgä äytep
tikşereü oyoştoror. Ä älegä Batırzı
auılğa ozatırğa käräk. Burzar üzzäreneñ
Ayhılıu apayğa sklad yanında küreneüzären
ğäfü itmästär, Batır menän ni zä bulha
eşlärgä mataşırzar.

Ayhılıu
apay oşonday uyzar menän yügerä atlay
qaytıp yıtte. Köndöz Batır aşar tip
qaldırğan rizıq hıuıtqıstan sığarılmağan
da. Timäk irtänsäk sığıp kitkän dä
qaytmağan. Qayza ul?

Ayhılıu
apay işek aldına sıqtı. Ana, kürşe pod-
yızda yäşägän qızzar uynap yöröy.
Kürmägändärme ikän Batırzı?

Ularzan
horaşqas, Ayhılıu apayzıñ tez bıuındarı
qaltırap kitte.

—Töştän
huñ Batırzı qara küzlek keygän ber ağay
ezläy ine, — tine qızzar.

Nindäy
ağay? Tegelärme?

65

yhılıu apay futbol
mayzansığına yügerze. Ana, tup

—822

tipkän
malayzarzıñ berehe Batır tügelme? Aq
futbolka, zäñgär şortik keyıp alğan.
Ämmä yaqınlaşqas, äsä üzeneñ yañılışqanlığın
kürze.

-—
Yuq, — tine malayzar. — Batır bögön bında
bulmanı.

Äsäneñ
yörägen qurqıu solğap aldı. Qa^za unıñ
bäläkäse, berzän-bere. Batırı? Qapıl
qolağı töböndä: «Ägär tuqtamahañ,
malayıñdı yuq iterbez», — tigän hüzzär
işetelgändäy buldı. Urlağandarmı? Aşarğa
la, esergä lä birmäyınsä bikläp
quyğandarmı?

Ayhılıu
apay, qayza basqanın belmäyınsä, öyönä
qaray yügerze.

Ämiläneñ
yarzamı.

Töngö
un ike tirähendä stantsiyanıñ pultı
urınlaşqan yırgä yaqınlaştılar. Ämilä
tirä-yağına qaranı. Koridorza ber kem
kürenmäy.

• 
  

  
  Kez
  kolonnalar artına yäşenegez, — tine
  qız.

  
  

Bına
stenalağı işekkä yaqınlaşıp nizer äytte.
Tege

asılıp
kitte. Qız şunda inep kitte.

Yır
keşeläre, tın da almay, arı ni bulırın
köttö. Ularzıñ uyı bılay: Emilä pult
yanına inä lä robottarzı berämläp
koridorğa saqırıp sığara. Bında yır
keşeläre unı ösäüläp hünderä. Kilep
sığırmı uyzarı?

Küpmeler
vaqıt ütte. Qapıl işek asıldı. Unda Emilä
menän ber robot kürende. Bına qız timer
keşene Bäker menän malayzar yäşengän
yırgäräk alıp kilde.

Şul
vaqıt ike malay, kolonna artınan sığıp,
robottıñ quldarına yäbeşte. Timer keşe
üzen bik tiz qulğa aldı häm nisekter
ısqınıp üze Batır menän Hälitteñ
yılkähenän eläkterze. Şul yırzä Bäkergä
lä sirat yıtte. Ul yayın kilterze lä
robottıñ tüşendäge tumblerğa ürelde.
Tege, nizer hizenep, malayzarzı ısqındırzı.
Ämmä huñ ~ ine inde — Bäker tumblerzı
bororğa ölgörzö. Şunda uq robot yänhez
timer höldägä äüyerelde.

İkense
robottı la anhat qına eştän sığarzılar.

• 
  

  
  Bılarzan
  fayza yuq bit, — tine Bäker.

  
  
• 
  

  
  Ä
  ular yanına sit keşe inä almay, — tip
  añlattı Emilä. — Stantsiya yıtäksehe menän
  minän başqa pult bülmäheneñ parolen
  ber kem belmäy.

  
  
• 
  

  
  E
  hin ni ösön beläheñ? — Hälit şulay
  horanı.

  
  
• 
  

  
  Sönki...
  — Qız saq qına ikelänep torzo. — Stantsiya
  yıtäksehe mineñ atayım.

  
  

Yır
keşeläre şaq qattı. Bına bit ul nisek!
Bında kiler aldınan ğına Emilä Yır
keşelärenä stantsiyanıñ seren asıp
halğaynı. Şunan ularzı iskärtep tä
quyzı:

• 
  

  
  Min
  hezze qotqaram. Qotqarırğa tırışam.
  Ämmä hez

  
  

zä
miñä hüz birergä teyışhegez. Yır östönä
kütärelgäs, bında kürgänegezze onotorğa,
ber kemgä lä höylämäskä teyışhegez.

• 
  

  
  Ni
  ösön?

  
  

Qız
añlatıp birze. Üzzäreneñ Urzan ikänen
höyläne. Bıl turala Yır keşeläre belergä
teyış tügellegen äytte.

• 
  

  
  Hüz
  biräbez, — tine Bäker, Batır häm Hälit.

  
  
• 
  

  
  Yır
  keşeläreneñ hüzeme? — tip horanı qız.
  Bılar añlamağas, östäne. — Bezzä iñ olo
  ant ul «Ur keşeläreneñ hüze» tip äyteü.
  Unan huñ ber qasan da birgän hüzeñdän
  qaytırğa yaramay.

  
  
• 
  

  
  Yır
  keşeläreneñ hüze, — tinelär malayzar.

  
  

häm
bına Yır keşeläre yañı ber häbär işetälär:
Ämilä stantsiya yıtäkseheneñ qızı. Bınan
qurqırğamı? Ällä qıuanırğamı? Ularzıñ
tınıp qalıuın qız üzensä añlanı.

• 
  

  
  Hez
  borsolmağız mineñ ösön. Atayıma nisek
  tä añlatırmın äle.

  
  
• 
  

  
  Ulayha,
  tizeräk ösönsö robottı sığar, — tine
  Bäker. Malayzar, urındarığızğa!

  
  

Yartı
minuttan Ämilä koridorğa ösönsö robottı
alıp sıqtı. Şunda uq ike malay timer
keşegä taşlandı, ä Bäker tegeneñ tüşendäge
tumblerğa ürelde. Bına ul ber borzo,
ike... Tik ällä yırenä yıtkergänse bormanı,
ällä ikense säbäp buldı — ni genä bulha
la robot hünmäne.

Ul
tumblerzı borğoslay başlauzarın añlağas
ta malayzarzı sitkä atıp bärze lä
Bäkerzeñ qulın şaqırayta totop aldı.

• 
  

  
  A-a!
  — tip aqırıp yıbärze yıget häm käkräyıp
  töştö.

  
  

Kilähe
sekundta robot nizer mığırlanı.

• 
  

  
  Ul
  stantsiya yıtäksehenä häbär itte! — tip
  qısqırzı Ämilä. — Tizeräk!

  
  

İke
malay ırğıp torop, kirenän robotqa
taşlandı. Nisek tä unı hünderergä käräk!
Bıl mäldä Ämilä yügerep pult bülmähenä
inde. Uğa tizeräk töp işekte asıusı
parolde belergä käräk! Bına pult! Qızzıñ
qaraşı unıñ tistälägän lampoçkaları
buylap yügerze. Ana «töp işek» tigän
knopka! Qız uğa bastı. Şunda uq ekranda
ike hüz yazıldı:

«Bögöngö
töngä paroldär:

—huñğı
tön.

—Huş,
Yır».

Ämilä
koridorğa atıldı. Tizeräk! Häzer bında
atahı kilep yıtäsäk!

Koridorza
köräş dauam itä ine äle. Robottı hünderä
almağandar. Yaray, ismaham, timer keşe
malayzar menän Bäkerze ısqındırğan.

z*

7

_m
, arttan! — tip qısqırzı

Ämilä
Yır ke

rzän
qalmas bit! — Batır qızğa eyärergä lä

d
koridor buylap yügerze,şelärenä
hä_{M?än qalm}^R_g - ---•

pulttı taşlarğa yaramay!

keşelä
^
artınan taşlandı. Ber mzl stenağa

kilep
törtöl^{DÖLÄr
zä <<ah>> ta <<uh>> kilep}
tuqtap qaldılar, o,.™™ ^™g
mikrofon keüyek nämägä yaqınlaştı.

tip
öndäşte ul.

menän
malayzarzıñ baş östöndäge tübä

Robotqa

yıZÇ belmäne, eyärmäskä
lä.

Ämilä
möyöş_gön|

-
^huñğı ''Bäker

ŞüL
MÄL G tt! - „

qa
töşä ba^1ŞLanı’ ^^{r keşelä}R^yı
sitkä taypıldı. Häyır, ^_t^y
buşqa bulğan. Tübä ergäläge mayzansıqqa

QurQIuZshrI

“ila
bast^K“^{S bu}™ ^{uğa k}Ü^täR^yılD^yı:

Menegez* ^oınD^a-

Yı
keşelä^{re tigänsä} qız yanına
kütärelde. Bäker

^>ülän-säskälärgä iğtibar itte. Stantsiyanıñ

yyaq
astınd&ğ o tu» t

_itogomo
„„i ⁿⁱ- Kilähe sekundta ayaq
astındağı yır öskä

111S1
S !Ü1 S! h1 !\ o h" h 1

kütärelä
baş Bına ergäläge koridor küzzän yuğaldı,

^ü
^ „ ga keüyek uratıp alğan stena
tübänäygändän-

ularzı
QOİM
„ _ o ,

tübänäyırgä
_t^otondo’ tirä-iün qarañğılıqqa
sumdı häm...

Şul
yırzä
Bä] ^{yır menän} malayzar üzzäreneñ
qola yalan urtahında toro^{UZarIN hizze}’
^Alısta qala uttarı yımeldäy, baş
östöndä g^{UGeñÄrLÄĞÄN} yondozzar
^KÜZ qısa. Ekren genä yıl l ^d
gındağı üländärzeñ sayqalğan saqta
ber-be-

İSÄ
• Ä01

„qıştırlauı
işetelä... rehenä teyıp k„„ ,

Yırzä.

z!
— tine Ämilä.

ötähe lä ^elekkesä’ ^beR
ⁿⁱ üzgärmägän. Äyterheñ, malayzar
yır asç^GINDa yU-lmağan, unan nisek
sığırğa belmäy ^{3 r r}„ ^emägän...
Bälki, bıl, ısınlap ta, töş kenäler?¹
Yuq ^İbı^ ^{bit ula}R?^ıy
^yanında sit planeta qızı — Ämilä
to' a '^^imäk’ alıs planetanan
kilgän keşelär bar

Huşığ^_i
, — tine Batır.

RÄHMÄT ^A

Eyı
rähmät. — Uğa Bäker menän Hälit quşıldı.

K
^?
^^URhüzegezze onotmağız.

_yu^! —
tine Bäker. — Ant-şint. Ber kemgä, ber

, ’ .ındırmaybız. Malayzar, işettegezme?

aukz
Ü^ıs^^k_ — Batır qoro ğına öndäşte.
Bäkerzeñ

M
^{1 tağı} yulam äle qalala

• 
  

  
  Dörös!
  — tine Hälit. — Bez hiñä büläktär
  birerbez! Urzağı balalarğa! Şulay bit,
  Batır?

  
  
• 
  

  
  Molodets,
  Hälit! — Bäker malayzıñ yaurınına huqtı.
  — Eyı, kilep sıq qalağa, Emilä. Malayzar
  hine köndözgö unda kinoteatr aldında
  kötör. Rizamı?

  
  

Qız
riza ine. Bında ul Yır keşeläre menän
tağı ber huşlaştı la:

• 
  

  
  Huş,
  Yır! — tip öndäşte. Şunda uq Emilä torğan
  yır asqa töşä başlanı. Küp tä ütmäne ul
  stantsiya esendä tora ine. Qız yıtäkse
  pultına taban atlanı. Robottar Layonğa
  bötähen dä höylägän, älbittä. Atahı bik
  asıulanır inde. Ämmä Yır keşeläre bit
  hüz birze, timäk, ber kemgä ber ni
  äytmäyäsäktär.

  
  

Koridorza
hünderelgän robottar kürenmäy. Timäk,
ularzı uyatqandar. Qız pult bülmähe
yanına kilde. Bına parolde äytkäs, işek
asıldı. Qız eskä atlanı...

Mäkerlek

Emilä
yuğalğas ta Bäker, tirä-yağına qaranıp,
nizer ezläy başlanı.

—-
Nimä käräk? — tip horanı Batır.

• 
  

  
  Zurıraq
  taş yäki tayaq kürenmäyme? — Bäker eyılep
  härmänergä totondo.

  
  

—-
Nimä eşlätähegez unı?

—-
Küp belhäñ, tiz qartayırhıñ. — Bına ul
kipkän ağas botağı tabıp aldı, şunı
torğan yırenä qazay başlanı.

—-
Stantsiyanıñ işegen bildäläyhegezme? —
Batır usal ğına öndäşte.

—-
Yuq ta... — Bäker ustarındağı sañdı
qaqqılanı. — Yaray, vaqıt bik huñ. Qayttıq.

• 
  

  
  Ägär
  hez stantsiyağa kire kilergä uylahağız...
  — Batırzıñ tauışı qatı sıqtı. — Bez
  bit hüz birzegez!

  
  

—-
Birzem. — Bäker tınıs qına höyläşä. —
Unan sığırğa la uylağan yuq. Qurqma, min
hüzemdä tora beläm. Äyzzgez!

—-
Bıl ağastı niñä sänsep quyzığız?

—-
Vät bäylände! Ana, Hälit aqıllı bulğas,
ber ni zä öndäşmäy. Oqşamay ikän qazalğan
botaq, rähim it, alıp taşlayım.

Bäker,
ısınlap ta, ağastı hurıp aldı. Şunan unı
bik alısqa yılgärergä telägändäy
tirä-yağına qarandı. Azaq kire uylanı,
ayağı astına ğına ırğıttı:

—-
Kittek! — Bäker qalağa taban atlanı.
Malayzar yıgetkä eyärze:

• 
  

  
  Ğäcäp
  bit! — tine Bäker üz aldına höylängändäy.
  —

  
  

Qalanıñ
ergähendä genä sit planetanan kilgän
äzämdärzeñ stantsiyahı bulhın äle! Häm
bını ber kem belmäy! Qasan tözögändär
tigen?! İşektärze paroldär menän genä
asalar... Robottar... E Urğa osa torğan
karaptarı qayza ikän?.. Ä nisä keşe ular
stantsiyala? Nindäy qoraldarı bar?.. Ular
bit bik telähä, bezzeñ qalanı, qalanı
ğına tügel bötä Yır şarın yuq itä alalar!
İşetähegezme, malayzar?!

• 
  

  
  E
  niñä yuq itergä? — tip añlamanı malayzar.

  
  
• 
  

  
  Baştarına
  şunday uy kilhä, qarap tormastar inde.
  Ä şul qoraldarın qulğa töşörgändä, ä?!

  
  
• 
  

  
  Nimägä
  ul?

  
  
• 
  

  
  Nimägäme?..
  — Qapıl Bäker malayzarzıñ yaurınınan
  qosaqlanı. — Qarağız äle, äytergä onotop
  toram. — Bäker Batırğa boroldo. — Min
  bit hineñ äsäyıñ menän bergä eşläyım.
  Eyı, eyı, niñä aptırayhıñ?

  
  
• 
  

  
  Aptıramayım.

  
  
• 
  

  
  Dörös.
  Min Ayhılıu apayzı köndöz kürzem.
  Urlaşalar bezzeñ eştä malayzar, uh,
  urlaşalar. Äsäyıñ höylägänder äle?

  
  
• 
  

  
  Yuq.

  
  
• 
  

  
  Yuqmı
  ni? Ni bulha la bögön tön miñä hezzeñ
  yarzamığız käräk. Bezgä barıp skladtı
  haqlarğa käräk.

  
  
• 
  

  
  Tönö
  buyımı? — tip aptıranı Hälit.

  
  
• 
  

  
  Yuq,
  — tine Bäker. — Ämmä beräy säğät
  ultırırğa tura kiler. Rizahığızmı?

  
  
• 
  

  
  Äsäyım
  beläme bını?

  
  
• 
  

  
  Belmäy.
  Ämmä belhä, qarşı bulmas ine.

  
  

Batır
aptırap qaldı. Berensenän, könö buyı
öyzä bulmanı. Huñlap qaytqan ösön uğa
elägäsäk, älbittä. Ämmä ular skladqa
töşöüse burzarzı tothalar!.. Häzer añlanı
Batır: tege saqta şularzı hağalağan
ikän äsähe. Eyı, tothalar, äsähe ber hüz
zä äytmäs ine. Ana bit Bäker zä yarzam
itegez inde, tip tora.

Rizalaştı
malayzar. Häm ular Bäkergä eyärep skladqa
taban atlanı. Ber mäl aşhana tirähenä
kilep sıqtılar.

• 
  

  
  Äkren,
  — tine Bäker. — Mineñ arttan!.. Häzer
  oşo skladqa inep yäşenäbez zä täzrähenän
  genä küzätäbez.

  
  

Bäker
kesähenän asqıs sığarıp harayzıñ işegen
astı. Üze berense bulıp eskä atlanı:

• 
  

  
  İnegez
  bında!

  
  

Malayzar
uğa eyärze. Qarañğı, ber nämä kürenmäy.

• 
  

  
  Ut
  yuqmı ni? — tip horanı Batır.

  
  
• 
  

  
  Bar,
  bar. Häzer yandıram.

  
  

Kilähe
sekundta işekteñ şart itep yabılğanı
işetelde. Şunda uq unı tıştan bikläp tä
quyzılar.

Malayzar
qarañğıla ber-berehenä huğıla-huğıla
işekkä taşlandı.

• 
  

  
  Kem
  yaptı?

  
  
• 
  

  
  Asığız!

  
  

Tıştan
Bäkerzeñ tınıs tauışı işetelde:

• 
  

  
  Yıgettär,
  borsolmağız. Hezgä oşonda ultırıp
  tororğa tura kiler. Unda karauat bar.
  Arıhağız, yatıp yal itegez. Min irtägä
  aşarğa kilterermen.

  
  
• 
  

  
  E
  niñä biklänegez bezze? — tip horanı
  haman da ber ni zä añlamağan Batır.

  
  
• 
  

  
  Şunday
  boyoroq birelde miñä. Yaray, kittem.
  Huşığız! — Bäkerzeñ ayaq tauıştarı
  alıslaştı.

  
  
• 
  

  
  Bandit!
  — tip qısqırzı Batır, yozroqtarı menän
  işekte tuqmap. — Ul bezze urlanı! Ä bez
  ber ni belmäyınsä... İh!

  
  

Hälit
şaq qattı. Ular şulay anhat qına totoldomo
ikän ni? Könö buyı oşo haqta uylap
yörönölär häm anhat qına qarmaqqa
eläktelär! Nindäy ükenesle!

Tizzän
küz qarañğılıqqa öyränä töştö. Malayzar
möyöştä torğan karauattı kürze. Ular
baştarın eygän häldä şul karauatqa
ultırzılar za tınıp qaldılar...

Bäker
stantsiyanı ezläy

Bäker,
malayzarzı biklägäs tä, şeftıñ öyönä
aşıqtı. Uyzarı tormoşqa aştı. Ämmä küpme
qıyınlıqtar aşa ütergä tura kilde uğa.
höylähäñ, keşe ışanmas. Älbittä, malayzı
biklänem tip, irtänsäk tä äytä ala ine.
Ämmä yır astındağı stantsiya haqında
tizeräk belderergä käräk. Tañğa bit
unıñ işegen asa torğan parol üzgäräsäk.

Vaqıttıñ
huñ bulıuına qaramay, şef yoqlamay ine.
Ul — ille yäştär tirähendäge, täbänäk
buylı, zur başlı, qalanıñ hatıu iteü
seltärzäre direktorı — Bäkerze asıulı
qarşılanı:

• 
  

  
  Qayza
  yöröyhöñ? Hiñä bit kiske yıtelä bında
  bulırğa quşılğaynı!

  
  
• 
  

  
  Äle
  kilä alğanıma qıuanığız! — Bäker işek
  töböndä tapandı. — Qot osqos hälgä
  osranım, şef!

  
  
• 
  

  
  Äyzä,
  üt. Ni buldı?

  
  

Bäker
bögön kürgändären tükmäy-säsmäy şefqa
höyläp birze. Tege ışanırğa la ışanmasqa
la belmäne. Sit planeta keşeläre Yırzä?
Yıtmähä, qala yanında ğına stantsiyaları
bar, imeş. Aqıldan şaşqanmı ällä bıl?

• 
  

  
  Miñä
  ışanmahağız, tege malayzarzan horağız,
  — tine Bäker şeftıñ şikläneüyen toyop.

  
  
• 
  

  
  Ular
  hin tügel. Höylämäskä hüz birgändär
  ikän...

  
  
• 
  

  
  Eyı
  şul. — Bäker töşönkölökkä birelde. Ämmä
  kilähe sekundta urınınan ırğıp torzo.
  — Min bit parolde beläm! Bez stantsiyağa
  inä alabız!

  
  

71

• 
  

  
  Isınmı?
  — Şef Bäkerzeñ qarşıhına kilep bastı.
  — Hin hataşmayhıñmı?

  
  
• 
  

  
  Mineñ
  küz aldımda tege qız parolde äytte lä
  asqa töşöp kitte!

  
  
• 
  

  
  Ul
  urındı häterläyheñme?

  
  
• 
  

  
  Min
  unda ber botaq qaldırzım. Sänsep quyırğa
  itkäynem dä, malayzar şiklänä başlanı.

  
  
• 
  

  
  Täk.
  — Şef izän buylap yörörgä kereşte.

  
  

Unıñ
başında tistälägän uyzar tıuzı oşo
minutta. Ägär Bäker höylägändär ısın
bulha... Bıl is kitkes mömkinselektär
birä bit! Ularzıñ yır keşeheneñ başına
inep sıqmağan maşinaları, robottarı,
qoraldarı barzır! Egär şularzı qulğa
töşörgändä... Bıl qalanı ğına tügel, bötä
respublikanı, yuq, ilde. Yır şarın üzeñä
buyhondororğa bula! Qoral ğına tiheñme!
Ägär şunday zur stantsiyanı hizzermäy
genä tözöy alğas, ularzıñ mömkinselektäre
is kitkester! Ä keşeläre! Ular belgän
nämälär üze altınğa tororloq!

• 
  

  
  Bılay
  itäbez, — tine şef. — Häzer yıgettärze
  yıyırğa quşam. Yartı säğättän yulğa
  sığabız...

  
  

Yıgerme
minut üteügä ber qara «Volga» qalanan
sıqtı la, yaqtılığı menän qarañğılıqtı
tişep, yalan buylap yılderze. Unıñ artınan
unlap yıgettärze teyägän yök maşinahı
aşıqtı. «Volga»la şoferzan başqa iñ
yaqın yarzamsıhı menän şef ultıra. Yandarında
— Bäker. Ul, alğaraq eyılep, stantsiyağa
yuldı kürhätep bara.

• 
  

  
  Uñğaraq...
  Eyı, tup-tura... Tağı yöz metr tirähe...
  Tuqta!

  
  

«Volga»nan
sıqtılar. Bäker, yalt-yolt qaranıp, üze
qaldırğan ağastı ezlärgä kereşte. Tizzän
uğa yök maşinahınan ırğıp töşkän yıgettär
quşıldı.

• 
  

  
  Nimägä
  käräk ul? — tip horaşa ine yıgettär
  üz-ara.

  
  
• 
  

  
  Şef
  yuqqa ezlätmäs. Timäk käräk.

  
  

Yartı
säğättäy vaqıt ütte. Yıgettär Bäkergä
inde tistälägän ağastı kilterep kürhätte:

• 
  

  
  Oşo
  tügelme?

  
  

Ämmä
berehe lä Bäker qaldırğan botaqqa
oqşamağan ine.

Bını
kürep, şeftıñ asıuı qabarzı:

• 
  

  
  Hin,
  şaytan malayı, töş kürgänheñ dä bezze
  aptıratahıñ!

  
  
• 
  

  
  Yuq,
  şef, yuq! Oşo tirälä ul! Qarañğı bit!
  Bälki, «Huş, Yır!» — tip qısqırıp qarayıq.
  Asılmasmı ikän?

  
  
• 
  

  
  Min
  hineñ keüyek aqıldan şaşmağan. Ağastı
  tabırğa käräk!

  
  

Ämmä
unıhı yır yarığına ingändäy yuqqa sıqqaynı.
Aptırağas, Bäker ber-nisä tapqır,
başqalarzı aptıratıp:

• 
  

  
  Huş,
  Yır! — tip qısqırıp ta qaranı.

  
  

Tik
Yır astı stantsiyahına ilteüse işekteñ
asılıuı kürenmäne.

• 
  

  
  İsär!
  Alyot! — tip ärläne unı şef. — Hiñä
  ışanğan min — durak!

  
  
• 
  

  
  Bar
  ul stantsiya, şef, bar! — tip haman üzeneken
  tılqını Bäker. — Huñ buldım bit min
  unda!

  
  
• 
  

  
  Bulğas,
  yaqşılap häterlärgä ine! Yuğihä tauıq
  meyıñ menän yöröyhöñ keşe aptıratıp.

  
  
• 
  

  
  İh!
  Oşonda ğına ine bit! — tip ötälände
  Bäker. Ämmä häyläkär yıget oşo minutta
  ike yuldaş malayzarınan aldanğanın
  belmäne. Bınan ber säğät elek, yırgä
  qazalğan ağastı ayaq astına halıp, qalağa
  taban atlağan mäldä, Batır hizzermäy
  genä ul botaqtı qulına eläkterep aldı
  häm qalağa yıtep barğanda ğına taşlap
  kitte. Şulay itep, malay sit planetanan
  kilgän keşelärze yır bandittarınıñ
  höcümenän haqlap alıp qaldı...

  
  

Qapıl
Bäker mañlayına usı menän huqtı.

• 
  

  
  Şef!
  Tağı ber ideya bar! İrtägä säğät unda yır
  astı qızı menän tege malayzar osraşırğa
  höyläşte! Bälki...

  
  
• 
  

  
  Tağı
  äkiät höyläyheñme?

  
  
• 
  

  
  Işanmahağız,
  tege malayzarzan horağız. Yuq. İñ dörösö
  — ul qız menän osraşıuğa üzebez barabız.
  Azaq qız menän bergä stantsiyağa inäbez
  zä... Nisek?

  
  
• 
  

  
  Egär
  äytkändäreñ dörös bulha... — tine şef.
  — Tik qara unı, Bäker, ägär yänä bezze
  aldahañ, üzeñä üpkälä. Hineñ töştäreñä
  ışanıp yörörgä min malay tügel!

  
  
• 
  

  
  Bötähe
  lä dörös, şef!

  
  

Şulay
höyläştelär. İrtägä Emiläne totalar za
unıñ yarzamında Yır astındağı stantsiyağa
inälär. E inde unan huñ... Qalğanın küz
kürer...

Layondıts
boyoroğo

Pult
yanında ös robot häm Layon ultıra. Emilä
ineü menän stantsiyanıñ yıtäksehe qaştarın
yımerze.

• 
  

  
  Yä,
  höylä. Ni buldı bında?

  
  
• 
  

  
  Atay,
  bötähenä lä min ğäyıple. — Qız başın
  eyze.

  
  
• 
  

  
  Beläm.
  Häzer asığıraq itep äyt. Kemdär buldı
  bında? Qayza ular?

  
  
• 
  

  
  Batır
  menän Hälit. Qaytıp kittelär.

  
  
• 
  

  
  Şäp!
  — Layon bülmä buylap yörörgä kereşte.
  — Timäk, hüzeñdä torzoñ. «Ul malayzarğa
  yaqın barmayım. Ular menän höyläşmäyım»
  tigän hüzzäreñde ütäneñ.

  
  
• 
  

  
  Atay,
  min höyläşmänem. Min...

  
  
• 
  

  
  Ulayha,
  nisek bında kilep eläkkändär? Kem alıp
  kilgän?

  
  

73

• 
  

  
  Ular...
  mineñ arttan küzätep yörögän dä...

  
  
• 
  

  
  Nisek
  küzätkän? Niñä küzätkän? U_Lar bit
  hine bötönläy belmäy ine.

  
  

Qız
malayzarzan işetkänen höyläp birzs.
Fäqät Bäker haqında öndäşmäne.

Atay,
tin hüzen oslanı qız. — ^*lar huz birze
Ber kemgä lä ber qasan da bezzeñ haqta
öndststtmayaraktarT

• 
  

  
  Bin
  Yır keşelären belmäyheñ, Emilä. Layon
  tınıs bulırğa tırışıp qızına añlatır.r_a
  totondo

  
  

Hin
ularzı bezzeñ keüyek küräheñ. Ur Ğseşeläre
ülhä ülä, birgän hüzendä tora. E
bındağılar... Ularzıñ psihologiyahı
ikense. Bına kür zö torg ber.ñ^sd köndän
bezzeñ haqta häbär bötä qalağa taralasaq,
Ntsunan ular kilep stantsiyanı ezlärgä
totonasaqtar. Ägärd panika başlanha...

• 
  

  
  Yuq,
  atay, yuq! Batır menän Hälit unddy tügel.

  
  
• 
  

  
  E
  ösönsö keşe? Ul kem ine?

  
  

Ösönsö?
Atahınıñ bıl horauın Ä]\dr5_La
kötmägäyne. Bäker haqında ul belmäy,
tip uylay i_ne bit qız.

Ul
malayzarzıñ dusı.

-
Robottarzıñ añlatıuına qarağanda ü_l
ölkän keşe bulırğa teyış.

• 
  

  
  Eyı.
  Ul da hüz birze. Ber kemgä lä Höylämäyäsäk.
  Layon ber az uylanıp torzo. Şunan
  qızın^ñ qarşıhına kilep bastı.

  
  

Bına
nämä, Ämilä. İrtänän huñğa Urğa qaytabız.
Läkin urınıbızğa kileüselärgä bınday
sör^r^z qaldırırğa haqıbız yuq. Hin
ularzı taba alahı_ñmı?

Ularzımı?
— Emilä osraşırğa höi_Lö;tszöüzörö
haqında äytergä itte lä tıyıldı. — Taba
al;_am.

Ulayha,
irtägä ösäühen dä bında kğr_Ltvräheñ.
Bez ularzı onottorou tulqını aşa
ütkärergr teyışbez. Ä bögöngö qılığıñ
haqında, Urğa qaitt^^ö^ yaqşılap höyläşerbez.
Ä häzer bar, yoqlarğa yat.

İrtägä
osraşıu urınına nisek barırmı_(N,
tip borsola ine, töyön anhat qına siselde.
Tik... Be^> _az Höyläşep yörörzär.
Azaq Bäkerze alırzar za bında ki_[lerzär.
Ä nimä tip saqırır? Yaray, säbäben tabır.
His yu]rıñd_{a a}tayım- dıñ hezze
kürgehe kilä, tiyer... Tik şunıhı ükenesle.
Ularzı bında alıp qaytha, Ämilä üz "ku^lı
menän malayzarzıñ meyıhenän üze haqındağı
hätirä.ñö mäñgegä yuy- zırasaq. Köndär,
ayzar üter. Ämilä alıs U]rz_a ularzı
uylar, Yırzä Batır menän Hälit isemle
dustarım bar, tip islär, ä şul vaqıtta
malayzarzıñ başına tsız turahında uy
inep tä sıqmas. Nindäy ayanıs!..

Ayhılıu
apay

Ayhılıu
apay Batırzıñ bötä iptäştärenä şıltıratıp
sıqtı. Tora bara şul asıqlandı: Batır
menän bergä Hälit tä yuğalğan. Köndöz
ularzı qala uramında kürgändär, hatta
ikäüläşep qala sitenä kitep barıuzarı
haqında la äyttelär. Şunan da küberägen
belep bulmanı. Qayza Batır? Urlağandarmı?
Ulayha, Hälit niñä yuğalğan? Tege burzarğa
Batırzıñ dusı käräkmäy bit. Bälki Hälit
qamasaulap yöröhä, ikehen bergä alğan
da kitkändärzer...

Ayhılıu
apay barıhın da uylanı la hatıu iteü
seltäre direktorın kürep höyläşmäkse
buldı. Bıl ıñğayzan unıñ imanı kamil:
bıl unıñ eşe.

Ayhılıu
apay, Ğäliullindıñ işegen şaqığanda
kiske säğät un ine. Direktor üzeneñ qul
astındağı magazindarzıñ berehendä
eşlägän hatıusını bik yağımlı qarşılanı,
ütergä täqdim itte.

Ayhılıu
apay unıñ tölkö keüyek qılanıuzarına
iğtibar itep tormanı. İngäs tä:

• 
  

  
  Qayza
  mineñ ulım? — tip horanı turanan-tura.
  Ğäliullindıñ küzzäre tüñäräklände:

  
  
• 
  

  
  Nimä?
  Ä niñä unı minän horayhıñ?

  
  
• 
  

  
  Nineñ
  eş bıl. İke tapqır hineñ keşeläreñ mine
  iskärtte. Batırıñdı yuq itäbez, tine.
  Bına bögön...

  
  
• 
  

  
  Ayhılıu,
  yuqtı höylämä. Min ber ni zä belmäyım.

  
  
• 
  

  
  Ägär
  häzer ük Batırzı tapmahañ...

  
  
• 
  

  
  Nimä
  eşlärheñ?

  
  
• 
  

  
  Militsiyağa
  häbär itäm.

  
  
• 
  

  
  Ha-ha-ha.
  — Ğäliullindıñ kölöüye yahalma yañğıranı.
  — Ular hiñä ışanır tiheñme? Qayza
  dälileñ?

  
  
• 
  

  
  hez
  skladtarzağı äyberzärze kooperativtar
  aşa hatahığız. Min qarşı torğas...

  
  
• 
  

  
  Hine
  kem iskärtkän, şularzan hora malayıñdı.

  
  
• 
  

  
  hin
  iskärtteñ!

  
  
• 
  

  
  Min?
  — Ğäliullindıñ küzzäre aqşayzı. — Hin
  uy- labıraq höylä, yaraymı?

  
  
• 
  

  
  Hez
  spekulyatsiya menän şöğöllänähegez!

  
  
• 
  

  
  Ayhılıu,
  tınıslan!

  
  
• 
  

  
  Yuq!
  Häzer ük kilteregez malayımdı!

  
  
• 
  

  
  Min
  qayğıñdı añlayım, Ayhılıu. Ämmä... min
  urlamanım unı. Şulay za beleşermen...
  Yarzam itergä tırışırmın. Ämmä...

  
  

Ayhılıu
apayzıñ küzenän yäştäre kilep sıqtı:

• 
  

  
  Häzer
  tön bula. Ul könö buyı aşamağan. Qayza
  yoqlar? Yuq, min oşo köyö kitä almayım.
  Tabığız malayımdı!

  
  

75

• 
  

  
  Ayhılıu,
  äyttem bit: min ber ni zä belmäyım. Hin
  ul tiklem borsolma. Malayıñdı urlağandgar
  ikän... Kire qaytarırzar. Ular bit yırtqıs
  tügel... Barlığı üzeñä... Qısılma yuq-bar
  yırgä... Nimägä käräk hiñä? Äyzä, urlaşhındar.
  Totorzar. Bınıñ ösön militsiya! bar... Min
  qulımdan kilgändeñ barıhın da eşlärmen...

  
  

Ğäliullin
nisek kenä yağımlı höyläşhyu lä. Ayhılıu
apay ışanmanı uğa. Qalala küptän hatıu
iteü seltärenä burzar oyalağan ikän,
tigän häbär yöröy. TUnıñ başlığı Ğäliullin
üze tigändären dä işetkäne bar). Halıq
yuqqa höylämäs. Batırzıñ yuğalıuı unıñ
ğına eşe...

Militsiyağa
barıp üzeneñ bar uyzarın höyläp birgändän
huñ Ayhılıu apay öyönä qaray atlanı...

Tönö
buyı kerpek tä qaqmanı äsä. Batırınıñ
oşo minutta sittä, bildähez yırzä bulıuın
isläü menän küzenä yäştär erkelä. E
qayhı saqta, ulı küptän qaytqan keüyek
toyola başlay. Ayhılıu apay yügerä-atglay
Batırzıñ bülmähenä barıp inä häm buş
karauattı dsürä. Şul mäl äsäneñ bötä
täne buylap halqın zemberlyuü ütä. Qayza
unıñ Batırı? Öşömäyme? Yoqlar urını
barmı?..

İrtänsäk
eşkä barışlay Ayhılıu apay yänä militsiyağa
huğıldı. Ämmä unda ber nindäy zä yañılıq
toq ine...

Ayhılıu
apay üze eşlägän magazinğa taban atlanı.
Säğät un tulıp kilä. Aşığırğa käräk. Oşo
yırzä ul kinoteatr qarşıhında torğan
ber qara «Bolgarğa iğtibar itte. Bıl
bit Ğäliullindıñ maşinahı!

Bına
«Volga» esenän ike yıget sıqtı. Ularzı
kürgäs, Ayhılıu apay basqan yırendä qatıp
qaldı. Oşolarzıñ berehe bit tege saqta
unı iskärtkäyne! Nimgä eşlärgä? İh,
militsiyahı la kürenmäy bit käräk saqta!..

Ul
arala tege ike ir kinoteatr aldında
torğan qızıl küldäkle qız yanına barzı.
Bına uğa nizer äyttelär. Un ike yäştär
tirähendäge qız irzärze iğtibar menän
tıñlanı la baş helkte. Küräheñ, nimä
menänder kileşergä telämäne. İrzär
qızıp-qızıp ögötlärgä kereşte. Qız haman
da baş tartqas, tegelär unıñ ike qulınan
tottolar za qara «Volga»ğa taban alıp
kittelär.

Bını
kürep torğan Ayhılıu apayzıñ başınan
törlö uyzar yıltıldap ütte. Qayza alıp
kitmäkselär qızzı? Ul bit telämäy!
Urlarğa itälärme? Küräheñ, bıl qızzıñ
da ata-äsähe burzarğa qamasaulağandır
za.... Yırtqıstar! Nisek quldarı bara
tigen!

Ayhılıu
apay tüzmäne, maşina yanına yügerze:

• 
  

  
  Nimä
  eşläyhegez? Häzer ük yıbäregez!

  
  

Ul
arala tege irzär qızzı «Volga» esenä
inderep tä ultırttı. Kilähe sekundta
maşina alğa ıntıldı. Ayhılıu apay,
quldarın yäyıp «Volga»nıñ yulına arqırı
torzo:

—Tuqtağız!
Tuqtağız tiyem!

Maşina
zur tizlek menän Ayhılıu apayğa
yaqınlaştı...

Tot-qonda

Hälit
menän Batır töndö yoqohoz ütkärze.
Şunday isär räüyeştä eläktelär tozaqqa!
Bäkerzeñ mäker uy menän yörögänen baştan
añlarğa bulğan da bit. Ul malayzarzı
küzätep kilgän, şul arqala yır astına
eläkkän...

İñ
qurqınısı şunda: Bäker üzeneñ bandahı
menän Yır astındağı stantsiyanı basıp
alırğa mataşasaq. Häzer şik qalmanı: ul
stantsiyanıñ işege yanına tege botaqtı
yuqqa ğına sänsep qaldırırğa yıyınmağan.
Yaray äle Batır ul ağastı. Bäkergä
hizzermäy genä, qulına eläkterep aldı
la qalağa yıtäräk kenä taşlap kitte.
Yuğihä ul bandit tönön ük stantsiyanı basıp
alırğa mataşır ine — parolde belä bit.
Bäker Ämiläneñ säğät unğa kinoteatr
yanına kileren belä. Timäk ular stantsiyağa
qız yarzamında inergä mataşasaq!

Karay
ese yaqtıra başlağaynı. Tik ultırırğa
yaramay. Nisek tä bınan sığıu yulın ezlärgä
käräk. Tönön dä qul qauşırıp ultırmanı
malayzar. Küzgä törthäñ dä küren- mäslek
qarañğı bulıuına qaramay, Batır menän
Hälit stenalarzı härmäp, qul hıyırzay
tişek ezläne. Bına häzer yaqtıra töşkäs,
malayzar üzzäreneñ yuqqa tırışqanın
añlanı. Stenalar betondan ine. Berzän
ber ömöt tübä- lä. Ul taqtanan eşlängän.
Aralarınan östönä şifer tüşälgäne
kürenä. Tik harayzıñ beyıklege dürt
metr tirähe. Tübägä nisek menergä? Mengän
saqta la unı nisek asırğa? Ämmä ni genä
bulmahın, ular säğät unğa tiklem bınan
sığırğa teyıştär.

Ezlänä
torğas, törlö ozonloqtağı arqan özöktäre
taptılar. Ular menän ni qılırğa mömkin?
Ber-berehenä yalğarğa bula. Şunan?..

Säğät
tuğızınsı kitte. Haray ese tamam yaqtırzı.
Taqtalar ber-berehenä teymäy yatqan
urındarza örlök menän şifer arahında
arauıq barlığı kürende. Ägär arqandı
şunan ütkärgändä, unıñ ber osonan totop
tororğa, ikense osona yäbeşep tübägä
tiklem kütärelergä bula bit! Batırzıñ
bıl uyı Häl itkä lä oqşanı. Bına ular
basketbol uyınsıhı hımaq arqandıñ ber
oson örlök östöndäge tişekkä tosqap
ırğıta başlanılar. Läkin küpme genä
tırışhalar za arqan käräk urınğa
eläkmäne. İh, ber hayğau bulğanda! İänä
harayzıñ esen tentergä totondolar.
Nihayät, ozon ğına sım taptılar. Unı
örlök ös-

77

töndäge
örlök aşa ütkäreüye qıyın bulmanı —
timer sıbıq qatı ğına ine. Bına unıñ oso
kire yırgä töştö. Uğa arqan bäylände häm
tizzän ul örlök aşa ütkärelgäyne!

Bıl
vaqıtta säğät unınsı kitte.

Bına
Hälit arqandıñ ber osona yäbeşte, ä
quLına timer kisäge totqan Batır ürmäläp
tübägä tiklem kütärelde. Ber qul menän
arqanğa yäbeşkän kileş, ikense quldağı
timer menän tübälä tişek yahauı yıñeldän
tügel ine. Batır täüzä şiferzı yarzı.
Häzer taqtanı ayırırğa kä- räk. Läkin
ul örlökkä quşa nıq qına qazaqlanğan.
Biş minut ta ütmäne malayzıñ häle böttö,
ul şıuıp asqa töşörgä mäcbür buldı.

• 
  

  
  Qana
  äle üzem! — Yıuan, auır käüzäle Hälit
  bik ihlas menep kitkäyne ürmäläp. Ämmä
  östä yartı minut ta tüzä almanı. Ah ta
  uh kilep yırgä töştö. — Qulımdı
  auırttırğaynım kisä, — tip añlattı ul.

  
  

Batır
ikense meneüyendä lä taqtanı ayırıp
sığara almanı. Fäqät ösönsö ıntılıuında
ğına tübälä üze hıyırlıq tişek yahay
aldı. Batır qulındağı timerze asqa
ırğıttı la ergäläge taqtalarğa yäbeşte.
Küp tä ütmäne, ul harayzıñ östöndä tora
ine inde.

• 
  

  
  Tişekte
  zurayt! — tip qısqırzı estän Hälit.
  Batır tağı ber şiferzı ayırıp ırğıttı,
  şunan arqandıñ ber oson üzenä tartıp
  aldı:

  
  
• 
  

  
  Äyzä
  ürmälä öskä! — tip qısqırzı ul dusına.
  Yartı minut ta ütmäne Hälit tä Batırzıñ
  yanında tora ine.

  
  
• 
  

  
  Säğät
  nisä? — tip horanı Batır.

  
  
• 
  

  
  Ös
  minuttan un tula.

  
  

Timäk,
Ämilä küptän kinoteatr yanında ularzı
kötä. Tizeräk! Yuğihä unı Bäker alıp
kitäsäk! Häzer töşör urındı ezläp tororğa
vaqıt yuq. Karayzıñ beyıklege dürt metr
tirähe bulıuğa qaramay, Batır küp uylap
tormanı, -yügerep kilde lä asqa ırğını.
Yır qatı ğına ine. Şuğa, ayağı zıñqıp kitte.
Batır torop basıuğa unıñ yanına ğına tup
itep Hälit kilep töştö.

• 
  

  
  Tizeräk!

  
  

Batır
qoyma aşa ırğıp töştö lä kinoteatrğa
taban yügerze. Hälit unan qalışmanı.
Bına aptekanı ütep kittelär. Kürşe
uramğa sıqhalar, Ämilä ularzı kötkän
urınğa tiklem küp qalmay. Ana, huñğı
boroloş. Yänä ike yöz metr häm...

Niñä
unda halıq yıyılğan? Ämilä qayza? Şunda
uq aşığıs yarzam menän militsiya maşinahı
kürenä. Nimä eşläy ular bında?

Batır
yügerep kilde lä halıqtı yırıp urtağa
ütte...

Huşlaşıu

Ayhılıu
apay quldarın yäyıp «Volga»nıñ yulına
arqırı torzo:

• 
  

  
  Tuqtağız!
  Tuqtağız, tiyem!

  
  

Maşina
zur tizlek menän Ayhılıu apayğa yaqınlaştı.
Bına ul saq qına uñğaraq tarttı, ämmä
tuqtap tormanı, arı yılde.

Ayhılıu
apay «Volga»nıñ üzenä teyıp üteüyen
hizze. Ber yıre lä auırtıuın auırtmanı
unıñ. Tik ni ösöndör yır stena keüyek ayaq
ürä bastı. Kük yözö tüñkärelep artqa
qolanı. äm Ayhılıu apay üzen töphöz
qarañğı soqorğa töşöp kitkändäy toyzo...

Bıl
minutta haray östönän ırğıp töşöp
kinoteatrğa taban yügerep kilgän Batır
üzeneñ bıl donyala yapa-yañğız torop
qalğanlığın belmäy ine...

Küp
tä ütmäne yul sitendä yatqan Ayhılıu
apayzı halıq uratıp aldı, aşığıs yarzam
menän militsiya maşinaları kilep yıtte.

Oşo
yırzä Batır halıqtı yırıp urtağa ütte
lä äsähenä taşlandı...

Yügerep
kilep yıtkän Hälit Ayhılıu apayzı qızıl
küldäkle qızzı urlağan maşinanıñ tököp
kiteüyen işetkäs tä bötähen dä añlanı.
Bäkerzeñ eşe bıl! Ular Ämiläne stantsiyağa
alıp kitkän. Unan astırıp eskä inmäkselär!
Malay şunda qara «Volga»nıñ qayza
ikänlegen militsionerzarğa äytep haldı.
Ular Hälitte ultırtıp, qala sitenä qaray
yılderze. Küp tä ütmäne, yalan urtahında
torğan qara «Volga» menän ber yök
maşinahı kürende. Yanında tistälägän
keşe qaynaşa. Militsionerzar bını kürgäs,
ratsiya aşa üzzärenä aşığıs yarzam horanı...

Üzzärenä
taban zur tizlek menän yaqınlaşıp kilgän
ber nisä militsiya maşinahın kürgäs tä,
bandittar qasırğa mataştı, tik ölgörmäne...

Ayhılıu
apayzı irtägehenä yırlänelär. Zıyarattan
Batır üzeneñ iñ yaqın dustarı — Ämilä
häm Hälit menän bergä qayttı.

İrtägänän
başlap Batır balalar yortonda yäşäy
başlarğa teyış. Timäk, ul äsähe menän
bähilläşeü östönä, fatirınan, bergä
üskän dustarınan ayırılırğa mäcbür...

Ämilä
Ayhılıu apayzıñ start könö yırlänergä
teyışlegen belgäs, kisä Ur planetahına
osouzan qırqa baş tarttı. Atahı täüzä:

• 
  

  
  Bıl
  mömkin tügel, — tip qırtalaşqaynı la,
  qız hüzendä nıq torzo.

  
  

Ägär
unı qotqaram tip ğümeren qorban itkän
apayzı

79

yırläşmäy
ikän, Ämiläne kem tip atarğa? Yıtmähä, ul
— qızzıñ iñ yaqın dusınıñ, Batırzıñ
äsähe.

Layon
künde. Dörös, bınıñ ösön olo säbäp uylap
sığarırğa tura kilde. Alıs planetağa,
yıhan karabınıñ bozoq urının taptıq,
tip häbär itte. Yänähe, ber kön yünätäsäktär.
Layondı aldaşıuğa barırğa mäcbür itkän
yänä ber nämä bar. Stantsiyala bulıp kitkän
ös Yır keşehen onottorou tulqını aşa
ütkäreü ösön alıp kilmäne Ämilä. Ul ğına
la tügel, üze ber qot osqos tarihqa
yulıqqan. Ülemgä bäyle ber vaqiğağa şahit
bulğan, bını militsiya belgän... Qısqahı,
eş zurğa kitkän. Layon Ämiläne huñğı
tapqır Yır östönä sığarıuına ükenep tä
quyzı.

Bögön
Ämilä yänä Yırgä kütärelde. Ul yırläüzä
qatnaşırğa häm tege ös keşene stantsiyağa
alıp kilergä teyış. Ularzı onottorou
tulqını aşa ütkärhälär, Layon tınıs
küñel menän Urğa qaytır ine...

Bıl
mäldä Ämilä, Batır häm Hälit qalağa
kilep inde. Häzer Batır öyönä qaytır,
şunan uqıtıusı apay menän yulğa äzerlänä
başlar. Ä Ämilä... Üz planetahına osor...
Hälit kenä bında qalır... Şuğa hağışlı
ösöhönöñ dä yözö.

Batır
haman da äsäheneñ üleüyenä ışana almay.
Bına häzer qaytıp inhä, äsähe här
vaqıttağısa qarşı alır keüyek:

• 
  

  
  Qayza
  yöröyhöñ? — tip üzenä qısır ul Batırzı.
  Şunan arqahınan höyöp alır. — Asıqqanhıñdır
  inde. Äyzä, aşap al. Yaratqan butqañdı
  beşerzem.

  
  

Bıl
hüzzärze inde Batır başqa ber qasan da
işetmäyäsäk. Ber kem dä unı oşonday yılı
itep qarşı almayasaq...

• 
  

  
  Batır,
  — tine Hälit ozaq qına öndäşmäy barğandan
  huñ. — in kitmä balalar yortona.

  
  

Batır
hağışlı küzzären dusına kütärze, ämmä
ber ni zä öndäşmäne. Niñä kitmäskä?
«Kitmähäm, qayza yäşärmen?» — tip tä
horamanı ul.

• 
  

  
  Minme...
  Min yıbärmäyım hine, — tine Hälit. —
  Häzer qaytam da äsäyımä äytäm. Bezzä
  yäşärheñ.

  
  

Batırzıñ
tamağına töyör kilep tığıldı, küze
äsetep kitte. Ul sitkä boroldo. Häm riza
tügellegen añğartıp başın helkte.

• 
  

  
  Niñä?
  Ni ösön?

  
  

Hüzgä
Ämilä quşıldı.

• 
  

  
  Röhsät
  itmästär.

  
  
• 
  

  
  Hin
  qayzan beläheñ? — Hälit qızğa usal itep
  qaranı. — Bında hineñ Urıñ tügel. Bezzä
  röhsät itäsäktär.

  
  
• 
  

  
  Yañılışahıñ,
  — tine Ämilä. — Bezzä kirehensä röhsät
  iterzär ine.

  
  
• 
  

  
  Yuq,
  bına häzer bezgä barabız za...

  
  

80

• 
  

  
  Min
  barmayım. — Batır tuqtap qaldı. — Min
  ğäyıple. Bötähenä lä min ğäyıple...

  
  
• 
  

  
  Niñä
  ulay tiheñ? — Emilä malayzıñ qulınan
  totto.

  
  
• 
  

  
  Ägär
  öyzä genä ultırham... Zurayğas, äsäyım
  ösön üs alasaqmın! — Batırzıñ yozroqtarı
  töynälde.

  
  

Emilä
menän Hälit ber ni zä öndäşmäne. Ni äytä
ala ular qayğığa qalğan dusın tınıslandırır
ösön? Egär quldarınan kilhä, unıñ hälen
yıñeläyteü ösön ular bötähen dä eşlär
ine lä bit...

Bına
Batır yäşägän öy. Dustar tuqtalıp qaldı.

• 
  

  
  Yaray,
  barığız, — tine Batır. — Mine kötälärzer...

  
  
• 
  

  
  Min
  dä bögön kitäm, — tine Emilä äkren genä.
  — Bötönläygä. Urğa.

  
  
• 
  

  
  Tağı
  kilerheñme? — Batır yılmayırğa mataştı.

  
  
• 
  

  
  Belmäyım...
  Yuqtır... — Qız küzzären sitkä töbäne.

  
  

Hälit
Ämilägä ğäcäplänep qaranı:

• 
  

  
  Başqa
  ber qasan da, ber qasan da kilmäsheñme
  ni?

  
  
• 
  

  
  Eyı...
  Min kiler inem dä... Atayımdı ikense
  eşkä küserälär...

  
  
• 
  

  
  Ulayha,
  mäñgegä huşlaşabızmı? — Hälit şaq
  qattı.

  
  
• 
  

  
  Eyı...
  — Qızzıñ tauışı qaltırap kitte. Dustar
  ni öndäşergä lä, ni eşlärgä lä belmäyınsä
  tınıp qaldı.

  
  
• 
  

  
  Ä
  Ur planetahında nisek? — Tınlıqtı Hälit
  bozzo. — Häybätme?

  
  
• 
  

  
  Un
  meñ yıldan Yırzä nisek bulır?

  
  
• 
  

  
  Häybät
  bulır.

  
  
• 
  

  
  E
  Urzıñ tormoşo Yırzekenä qarağanda un
  meñ yılğa alda bara. Şulay bulğas, uylap
  qara.

  
  
• 
  

  
  Dä-ä...
  — Hälit hıyalğa birelde. — Bına barıp
  kürergä ine. Şulay bit, Batır?

  
  
• 
  

  
  Äyzä,
  kittek mineñ menän, — tip şayarzı Emilä.
  — Ber ay bulırhıñ da kilähe ekspeditsiya
  menän kire qaytırhıñ.

  
  
• 
  

  
  Min
  barır inem, vallahi! — Hälitteñ küzzäre
  yıltırap kitte. — Äsäyım genä röhsät
  itmäs şul...

  
  
• 
  

  
  Qarağız
  äle! — Bığasa Emilä menän Hälitteñ
  hüzzärenä bötönläy iğtibar itmägän
  keüyek torğan Batır telgä kilde. — Hine
  atayıñ, äsäyıñ tota. E mine kem yıbärmäy
  huñ?

  
  
• 
  

  
  Qayza?

  
  
• 
  

  
  Ur
  planetahına.

  
  
• 
  

  
  Ber
  kem dä totmay, — tine Hälit häüyefle
  tauış menän. — Tik hiñä lä yaramay.

  
  
• 
  

  
  Niñä?

  
  
• 
  

  
  Sönki...
  Hin kithäñ... Nisek inde?.. Yır hinhez
  qalhınmı?

  
  

81

• 
  

  
  Ä
  niñä min Yırgä? Kemem bar mineñ bp

  
  

yaqın
keşem dä... da? Berzän-ber

• 
  

  
  E
  bez. Batır? E min?

  
  
• 
  

  
  Hinän
  dä ayıralar. Balalar yorto:

  
  

halar,
unınsını bötkänsä ber üzemde uramda
iltep tıq- tar. Kilep alırlıq olo tuğanım
yuq. Mina la sığarmas-

• 
  

  
  Batır...
  — Ämilä qapıl ni äytergä l kitäm, Hälit.

  
  
• 
  

  
  Emilä,
  dörösön äyt: alıp kitä alı> belmäne,

  
  

añla.
Miñä auır bında. Esäyım haqında uyfhıñmı?
Hin tarımdı qaldırıu... Auır miñä... Alıs
p-. Öyömdö, dus- räk onotormon barıhın
da... lanetala tize-

• 
  

  
  Bıl
  mömkin tügel, — tip şıbırlan:

  
  
• 
  

  
  Ni
  ösön? Niñä? [ Ämilä.

  
  
• 
  

  
  Atayım
  röhsät itmäs. Bezgä Yır kenñ

  
  

qında
äyteü zä tıyılğan. :lärenä Ur ha-

• 
  

  
  İh!
  — Batır yozroğo menän tubığına 1

  
  

ta
äle! Ägär atayıña äytmäy genä... 1uqtı. —
Tuq-

• 
  

  
  Nisek?

  
  
• 
  

  
  Karapqa
  yäşenep kenä inep ultıram ;

  
  
• 
  

  
  Belmäyım...
  — Ämilä ber az uylap aldda...

  
  

Qızzıñ
küzzäre şatlıqlı yıltıranı. —l. — Tuqta!
— kitergä teläyheñme? hin ısınlap

• 
  

  
  Äyttem
  bit.

  
  
• 
  

  
  Ulayha...
  Hine alıp kitep bula!

  
  
• 
  

  
  Nisek?

  
  
• 
  

  
  Qara
  qumta!

  
  
• 
  

  
  Nimä
  ul? — Malayzar ber ni zä añlam;

  
  
• 
  

  
  Bez
  Urğa ber qara qumtanı alıp kit<anı.

  
  

Min
hine şunıñ esenä yäşeräm. yırgä teyışbez.

• 
  

  
  Atayıñ
  hizmäsme?

  
  
• 
  

  
  Yuq!

  
  
• 
  

  
  Ulayha,
  kittek! — tine Batır.

  
  
• 
  

  
  Nimä?
  Hez häzer ükme? — Hälit hayra

  
  
• 
  

  
  Öygä
  lä inep tormayım, — tine Batı^n qaldı,
  .«sınıñ küzenä kürenhäm, ul mine uramğa
  laf- — Uqıtıu-

  
  

başqa. a sığarmayasaq

• 
  

  
  Min
  hezze ozatam. Stantsiyağa tiklem.

  
  
• 
  

  
  Käräkmäy,
  — tine Batır. — Yörömä. X

  
  
• 
  

  
  Niñä?
  Barhın. — Ämiläneñ başına berSuş.

  
  

Hälitte
stantsiyağa alıp inäsäk. Atahı unR uy
kilde. Ul laşqan arala, Batırzı qara
qumtağa yäşer*ş menän bu-

Ber
azzan ös dus qalanan sığıp, stantsiyaräsäk.
urınğa taban atlanı. ya urınlaşqan

• 
  

  
  Bäker
  menän unıñ keşelärenä ni bulır

  
  

horap
quyzı Ämilä. r ikän? — tip

• 
  

  
  Törmägä
  ultırtasaqtar, — tip añlattı

  
  
• 
  

  
  Törmägä?
  Ä nimä ul? l Hälit.

  
  

82

Malayzar
añlatıp birze.

• 
  

  
  Ä
  yınäyät yahağan keşene hezzä ni eşlätälär
  huñ? — tip horanı şunda uq Hälit.

  
  
• 
  

  
  Bezzä
  undayzar hiräk osray. Egär kilep
  sıqhalar, mahsus tulqın aşa ütkärälär
  zä yauızlıq refleksın kämetälär. Şunan
  elekke yınäyätse izge küñelle keşegä
  äüyerelä lä quya.

  
  
• 
  

  
  Qalay
  häybät, — tip quyzı Hälit. Stantsiyağa
  töşör aldınan Batır tuqtalıp qaldı.

  
  

Bına
ul äylänep tirä-yağına qaranı.

Yılı
yäyge kön. Ülän äkren genä iskän yılgä
ğämhez sayqala, siñertkälär sırıldaşa.
Baş östöndä nindäyzer ber qoş hayray.
Alısta Batır un ike yıl buyı yäşägän
qala kürenä, unda malayzıñ öyö, mäktäbe...
Şularzı başqa ber qasan da kürmäsme
ikän ni? Qapıl Batırzıñ niätenän baş
tartıp, qalağa qaytqıhı kilde. Unı
barıber öyönän, mäktäbenän, dustarınan
ayırasaqtar... Yuq, kitä ul!.. Mäñgegä
kitä!..

Tağı
la biş minut üteügä ös dus stantsiyağa
töşäsäk.

Ämilä
şunda uq Batırzı qara qumta esenä
yäşerer. Ä atahına Hälitte genä kürhäter.
Batır menän Bäkerze kilterep bulmanı,
tiyer Ämilä Layonğa. Batır stantsiya haqında
la, Ur planetahı turahında la ber kemgä
lä äytmäs, ul ışanıslı malay, tip
tınıslandırır qız atahın. Şunan Bäkerzeñ
qulğa alınıuın höyläp birer. Yä- nä un
minuttan onottorou tulqını aşa ütkärelgän
Hälit yır östönä kütäreler zä qalağa
taban atlar. Ul üzen balıqtan qaytıp
barğan keüyek his iter. Tağı la ike
säğättän qara qumta esenä yäşengän
Batır yıhan karabında alıs Ur planetahına
yul alır...

Bılar
kiläsäktä. Ä häzergä yır astındağı stantsiya
yanında torğan Batır tirä-yüngä huñğı
tapqır qaranı la äkren genä şıbırlanı:

• 
  

  
  Huş,
  Yır! haumı, bildähez planeta Ur!..

  
  

SİT PLANETALA

Layondıñ
yuğalıuı

Ämilä
menän Batır täzrä aşa palata esenä küz
haldılar. Ämmä unda Layon yuq ine. Beräy
yaqqa sıqtımı ikän? Häyır, uğa urınınan
tororğa yaramay, tigäyne sanitar ağay.
Qayza huñ ul?

Qız
yauap kötkändäy, Batırğa qarap aldı.
Malay yañınan täzrägä qaplandı. Tuqta!
Palata esendä kemder yöröy. İr keşe.
Ällä Layonmı?

Ul
arala tege keşe stena buyındağı qorğan
artınan sıqtı. Yuq, bıl bötönläy sit äzäm
dä baha! Unan horarğa käräk...

Oşo
vaqıt ir keşe malay menän qızzı kürep
qaldı. Şunda uq uğa ällä ni buldı —
yäşerenergä mataşqanday kire qorğan
artına taşlandı. Ämmä kilähe sekundta
bınıñ fayzahız ikänlegen añlanı, buğay
— Ämilä menän Batır barıber kürze bit
unı. Şuğa qasıp tormanı, yügerep täzrä
yanına kilde. Ul arala palatağa işek
töböndä torğan, baya malay menän qızzı
Layon ergähenä ütkärmägän sanitar kilep
inde.

—Atayıñdı
borsorğa yaramay, — tigäyne.

84

E
qayza huñ Layon? Ul bit bında bötönläy
yuq.

Bına
palatalağı ağay menän sanitar täzrä
aşa qısqıra başlanılar. Yözzäre bik
asıulı. Äyterheñ, Batır menän Ämilä olo
yınäyät yahağan. Ägär basqıs höyäp ikense
qattağı palata esenä qarağandar ikän
— bınıñ ni ğäyıbe bar?

• 
  

  
  Äyzä,
  kittek, — tine Batır, borsola başlap.

  
  
• 
  

  
  Niñä?
  — Ämilä malayğa qarap aldı. — Häzer
  täzräne asalar. Borayıq — niñä atayım
  kürenmäy ikän?

  
  
• 
  

  
  Mineñsä,
  ular bezze totorğa itä. — Batırzıñ
  tauışı häüyefle sıqtı.

  
  

Isınlap
ta, palata esendäge irzärzeñ qiäfättäre
uğata usal. Täzräne lä bik aşığıp asalar.

• 
  

  
  Äyzä,
  asqaraq töşäyık äle. — Batır qızzıñ
  qulınan tarttı.

  
  

Ämilä
lä ikelänä töştö. Ul malayğa eyärze.
Bına ular inde stenağa höyälgän basqıs
yanında, trotuarza toralar, üzzäre ikense
qatta asılıp kitkän täzrägä tekälgändär.

• 
  

  
  Nimä
  eşläp yöröyhögöz bında? — tip horanı
  sanitar, asqa usal qaraş taşlap. — Kem
  röhsät itte täzrä aşa qararğa?

  
  
• 
  

  
  Atayımdı
  kürergä telägäynek, — tine Ämilä
  aqlanğan tauış menän. — Qayza ul? Niñä
  kürenmäy?

  
  
• 
  

  
  Ulmı?
  Ul... — Sanitar yanındağı irgä qarap
  aldı. — Atayıñ oşo palatala yata. Tik
  sıqqaynı...

  
  
• 
  

  
  Bez
  bit uğa tororğa yaramay, tigäynegez.

  
  
• 
  

  
  Tigäynek
  tä... Torzo. — Sanitar yılmayğanday
  itte. — Bez tuqtağız äle. Min häzer
  yanığızğa sığam. Bäm barıhın da añlatam.
  Yäki bılay itäyık. Kütärelegez bında
  kirenän.

  
  
• 
  

  
  Yaray,
  — tine qız.

  
  

Bına
ular auırıuzar yatqan yorttoñ işege
yanına üttelär. Oşo yırzä Batır qızzı
tuqtattı.

• 
  

  
  Ämilä,
  ışanmayım min ularğa.

  
  
• 
  

  
  Niñä?
  — tip aptıranı qız.

  
  
• 
  

  
  Kürmäneñme
  ni? Täzrä aşa eskä qarağan ösön bik
  asıulandılar. Azaq bını hizzerep
  tormanılar. Atayıñ haqında la säyır
  genä äyttelär. Yä — tororğa yaramay, yä
  — sıqqan... Äytäm bit, ular bezze
  eläkterergä itä.

  
  
• 
  

  
  Nimä?
  — Ämilä köldö. — Bin bit üzeñdeñ Yıreñdä
  tügel. Ur planetahında bandittar yuq.

  
  
• 
  

  
  Barıber
  ışanmayım. — Batır işekkä borsoulı
  qaraş taşlanı. — Niñä ular atayıñdı
  täzrä yanına saqırmanı?

  
  
• 
  

  
  Isınlap
  ta... — Qızzıñ yözön qara bolot qaplanı.
  — Tik nisek inde?

  
  
• 
  

  
  Başıma
  qurqınıs uy kilde. — Batır şomlo ğına

  
  

85

öndäşte.
— Bälki, yañılışamdır... Ämmä äytmäyınsä
buldıra almayım...

• 
  

  
  Yä,
  äyt.

  
  

-—
Mineñ hizeüyemsä, palatala hineñ atayıñ
yuq.

• 
  

  
  Ä
  qayza ul? ,

  
  
• 
  

  
  Belmäyım.
  Qayzalır yäşergändär. Bını ber kemgä
  lä hizzermäskä itälär. Şuğa la bezze
  unda indermänelär. Täzrä aşa qarağas,
  qottarı osto. Layondıñ yuqlığın hi-
  zeüyebezzän qurqalar. Häzer aldaştırıp
  bezze eläktermäkselär.

  
  
• 
  

  
  Şunan?
  — Ämilä häüyefle tauış menän horanı.

  
  
• 
  

  
  Şunan
  bezze... başqalarğa kürgänebezze
  höylätmäs ösön...

  
  

Emil
eneñ küzzäre zurayzı:

• 
  

  
  Ültererzär,
  tiheñme?

  
  
• 
  

  
  Belmäyım.

  
  
• 
  

  
  Mine
  ülterhälär, ular şunda uq totola. Mine
  küzätkän kompyuterzar üzäkkä häbär
  itäsäk.

  
  
• 
  

  
  Ulayha,
  bikläp quyırzar.

  
  
• 
  

  
  Yuq,
  ışanmayım, — tine qız, ber az uylanıp
  torğas. — Äkiät bıl. Äyzä, inäbez.

  
  
• 
  

  
  Tuqta.
  — Batır Emiläneñ qulınan totto. — Äyzä,
  bılay eşläybez. İşektän sitkäräk kitäbez
  zä kötäbez. Ägär yartı minuttan sanitar
  bezze ezläp kilep sıqha, bez uğa bik
  käräk. Ul ergähenä saqırırğa totonor.
  Bez kitä başlahaq, artıbızzan qıua
  töşör...

  
  

Emilä
şaq qattı:

• 
  

  
  Hin
  ällä nämälär höyläyheñ! Yuq hüz bıl!

  
  
• 
  

  
  Yuq
  hüz bulha, bik häybät bulır ine lä. Äyzä,
  hınap qaraybız.

  
  

Malay
menän qız qırq-ille azım sitkä atlarğa
ölgörmäne, işek asıldı, unda sanitar
kürende. Urtasa buylı, yıuantaq käüzäle
bıl peläş ağayzıñ yözö bik borsoulı "*
ine.

• 
  

  
  Ey!
  — tip qısqırzı ul. — Qayza kittegez?

  
  
• 
  

  
  Kitmänek.
  — Ämilä Batırğa qarap aldı. — Ä atayım
  qayza?

  
  
• 
  

  
  Häzer
  kürhätäm. Kilegez bında.

  
  
• 
  

  
  İşetäheñme
  — saqıra, — tip bışıldanı malay. — Ul
  bezze totorğa itä. Äyt: barmaybız, tigen.
  Atayıñdı sığarhın.

  
  
• 
  

  
  Bez
  barmaybız! Atayım sıqhın bında!

  
  
• 
  

  
  Uğa
  sığırğa yaramay! — Sanitarzıñ tauışı
  asıulı ğına sıqtı. — Äyzägez, ergähenä
  inderäm.

  
  
• 
  

  
  Alday,
  — tine Batır. — Alday! Kittek bınan!

  
  

Ämilä,
ni eşlärgä belmäyınsä, ber tuphala
torğan sanitarğa, ber Batırğa qaranı.

86

Ul
arala tege ir tuphanan töşöp bında taban
atlanı.

Batır
qızzıñ qulına yäbeşte:

• 
  

  
  Qastıq!

  
  

Emilä
qurqqan küzzären sanitarğa töbägän dä
qatıp qalğan. Malay unıñ qulınan helketä
tarttı:

• 
  

  
  Emilä!
  Äyzä!

  
  

Kilähe
sekundta ular torğan urındarında qırqa
bo- roldolar za bolnitsanı uratıp alğan
qoymanıñ qapqahına taban yügerzelär.

• 
  

  
  Ey,
  tuqtağız! — tip qısqırzı sanitar. —
  Niñä qasahığız?

  
  

Batır
artına äylänep qaranı. Sanitar ularzıñ
artınan qıua töşkäyne. Timäk, şige
döröslände — bıl Batır menän Ämiläne
totmaqsı.

• 
  

  
  Yügerä!
  — tine malay qızğa. — Tizeräk!

  
  

Oşo
hüzzärze kötkändäy, Emilä yähäteräk
yügerä başlanı. Tik sanitar qalışırğa
uylamay za.

Bına
uramğa kilep sıqtılar. Ana, Emiläneñ
osqoso! Uğa tiklem ille azımdar tirähe.
Ölgörälärme, yuqmı? Batır yänä artına
äylänep qarap aldı. Sanitar ularğa yıtep
kilä. Tizeräk!

Ber
azzan malay menän qız osqosqa barıp
terälde. Emilä parolde äytte — işek
asıldı...

Sanitar
kilep yıtkändä, malay menän qız osqos
esendä ine inde. Tağı ber-nisä sekundtan
Emiläneñ maşinahı yırzän ayırıldı. Ni
eşlärgä belmägän sanitar, quldarın
bolğap, asta torop qaldı.

Haman
tınıslana almağan Batır, täzrägä hıyınıp,
tegene küzätte. Ber azzan ul, bäläkäsäyıp,
bötönläy küzzän yuğaldı...

Asta
Yır keşehe ösön säyır küreneş asıldı.

Zur
şarzı häterlätkän öyzär. Täzräläre lä
tüñäräk, äyterheñ, illyuminator. Uram
tigän nämä yuq, ular urınına öyzärzeñ
berehenän ikensehenä huzılğan torbalar
— unıñ esenän ike-ös keşe genä hıyırlıq
kabinalar yılderä...

İnde
nisänse qat kürä bılarzı Batır, ämmä
haman da künegä almay. Bına häzer zä,
yañı ğına üzzärenä yanağan häüyefte onotop,
astağı küreneştärgä hayran qalıp bara...

• 
  

  
  Hin
  beräy nämä añlanıñmı? — tip horanı
  Emilä, osqosonoñ rulen borğoslap.

  
  
• 
  

  
  Añlanım.

  
  
• 
  

  
  Nimä?

  
  
• 
  

  
  Sanitar
  — doşman. Atayıñ ularzıñ qulında. Bezgä
  lä haq bulırğa käräk.

  
  

Emilä
Batırğa qurqqan küzzären töbäne.

• 
  

  
  Ular
  qulında?.. E kem huñ ular?

  
  
• 
  

  
  Belmäyım.

  
  

87

• 
  

  
  Hin
  haman da Yır qanundarı menän yäşäyheñ,
  — tine Emilä, üz hüzlänep. — Bında Ur!
  Ur! Bezzä yınäyätselär yuq! Timäk, atayımdı
  urlar, qayzalır iltep biklär keşelär
  yuq!

  
  
• 
  

  
  E
  sanitar?

  
  

Qız,
ni tip äytergä lä belmäyınsä, şımıp
qgvldı.

• 
  

  
  Bezzeñ
  ösön ike genä yul bar häzer, — tine Batır.
  — Yä ölkändärzeñ berehenä bıl haqta
  äytergä käräk...

  
  
• 
  

  
  Äytä
  almaybız. — Ämilä auır körhöndö. —
  Atayımdıñ Urza ikänlegen ber kem dä
  belmäy. Häm belergä lä teyış tügel.

  
  
• 
  

  
  Ulayha,
  — tine Batır. — Unı üzebezgä qotqarahı
  qala...

  
  

Olo
ser

Eyı,
Layondıñ Urza ikänlegen ber kem dä
belmäy. Ni ösön tihäñ, Yırzän qaytıu menän
unı Ur planetahın haqlau sistemahınıñ
yıtäksehe itep quyzılar. Ä bıl bik yauaplı
vazifa. Sönki ul planetanıñ iñ olo seren
belgän berzän-ber keşe. Häzerge vaqıtta
yıhandan kilgän tırnaq osonday äyber
zä Urğa ütep inä almay. Planetanı mahsus
tulqındar haqlay. Bıl häüyefhezlek ösön
eşlängän. Ä törlö yaqtarğa karaptar nisek
osop kitä, äylänep qayta tiyerhegez.
Ularzı sığarıp-indereü ösön yäşeren
urın bar. Ana şunı belä lä inde Layon —
haqlau sistemahınıñ yıtäksehe. Niñä bını
başqalarzan yäşerälär huñ? Sönki bınan
ber nisä yıl elek Urğa ergäläge sit
planetanan höcüm yaharğa mataştılar.
Şunan birle eşläp kilä lä inde haqlau
sistemahı. Ämmä Urza şul planetanan —
Moyostan — kilgän keşelär bar tigän
şik yöröy. Sönki Urza ni eşlängänen tege
planetala belep toralar. Şul keşelär,
imeş, Urzıñ iñ olo seren qulğa töşörörgä
mataşa. Döröstör. Sönki ul saqta höcüm
ösön işek asılır ine... Oşo säbäple
Layondıñ Urza ikänlegen ber kem dä
belergä teyış tügel. Hatta uğa üzeneñ
qızı menän osraşırğa röhsät itelmäy,
hämmähe ösön dä Layon sit planetala
eşläy, tip hanala. Ämmä ber könö Layon
bıl instruktsiyanı bozzo...

Ozaq
qına vaqıt kön tip, tön tip tormay
eşlägängäme, ber mäl Layon üzeneñ nıq
qına arığanlığın toyzo. Tikşereü ütkäyne,
uğa yal itep alırğa käräk ine.

Layonğa
bolnitsağa yatıp ber az daualanıp alırğa
quştılar. Ä unan tiz genä sığıu mömkin
tügel. Şuğa la Layon Ämiläne kürep kitmäk
buldı. Hağınğan ine ul qızın...

Älbittä,
ul bını yäşeren eşläne. Sönki qızı ösön
dä Layon sit planetala ine bit, timäk
uğa la üzeneñ bında- lığın hizzerergä
haqı yuq.

Äsähe
ülgändän birle ular ikäüläşep kenä
yäşäy. Şuğa la Layon här saq Ämiläne üze
menän alıp yörörgä tırışa ine. Oşo serle
eşkä küskängä qäzärle... Häzer ara- tirä
telefon aşa ğına höyläşep alalar. Ber
uylahañ, borsolorğa urın da yuq keüyek...
Ämilä uqıy, mahsus robottar, kompyuterzar
unı aşata, tärbiäläy. Şuğa qaramay qızın
ozağıraq kürmähä Layondıñ küñelen hağış
solğay başlay, şul mäl Ämilähen kürmähä
aqıldan şaşır hälgä yıtä. Bınday toyğono
qızı la kiserä, buğay...

Häm
Layon qızı yanına aşığa. Bınıñ yänä ber
säbäbe bar şikelle, huñğı ike-ös tistä
yıldar esendä Ur planetahında aqıldan
şaşqan keşelärzeñ hanı artqandan-arta
bara. Ularzıñ här berehe normal bulıp
tıua, üsä, uqıy häm ni säbäptänder
yıgerme-yıgerme biş tirähendä isärlänä.
İnde nisämä yıl yözärlägän ğalim bınıñ
serenä töşönä almay. Ana şuğa la Layon
qızın qayğığa, hağışqa halmasqa tırışa.
Kem belä, bälki, tege qurqınıs auırıuzıñ
säbäptäreneñ berehe şuldır...

Bolnitsağa
yatır aldınan Layon yäşeren räüyeştä
qızına huğıldı. Ata menän qız ber-berehen
hağınğaynılar, ozaq qına höyläşep
ultırzılar, şatlıq-qıuanıstarı menän
urtaqlaştılar. Emilä uqıuı turahında,
Layon sit planetala kürgändäre haqında
höyläne. Bik küñelle buldı bıl osraşıu.
Layondıñ küñele kütärelep kitte. Ber
nämä genä küñelen öykäy. Osraşıu mälendä,
hiskä birelep kitep, Layon qızına üzeneñ
qayza eşläyäsägen äytep haldı. Azaq
ükenä birep tä quyzı. Sönki ul bıl haqta
ber kemgä lä äytmäskä, tip ant itte. häm
bına... Yaray, Emilägä ışana ul...

Azaqtan
Layon qızına hälde añğarttı. Unıñ Urza
ikänlege olo ser. Bını ber kem dä belergä
teyış tügel.

—E
bez qasan osraşırbız? — tip horanı Ämilä
borsoulı küzzären atahına töbäp.

Layon
daualau urınınan tiz genä sıqmas. Hatta
qayhı ber ul tiklem serle bulmağan
eştären bolnitsanan alıp barırğa yıyına.
Ämmä Ämiläne ozaq kürmähä... Häyır,
yäşerenep kenä osraşırğa bula. Barıber
qızı belä bit inde unıñ Urza ikänlegen...

Layon
yatasaq palata ikense qatta. Ägär Ämilä
täzrägä kütärelhä... Nisekme? Stenağa
basqıs kilterep höyäyheñ dä... Bıl bit
is kitkes yabay ısul. Ul ber kemdeñ dä
başına kilmäyäsäk...

Layondı
ike sanitar qaray. Ularzan başqa ber
kemgä lä Layon yanına inergä röhsät
itelmäy. Ergälä kabinet

89

keüyek
urın bar. Unda tistägä yaqın telefon,
televizor, pult. Şular aşa Layon üzenä
käräk nämäne kürä, beleşä...

Täüge
kön tınıs qına ütte. İrtägehenä Layon
tulqınlanıp uyandı. Ni ösön? Bögön unıñ
yanına täüg^ tapqır qızı kilergä teyış.
Şul mäl sanitarzı nisek tä palatanan
sığarıp yıbärergä käräk.

Oşonday
uyzar menän Layon televizor yanında
ultıra, pulttarzı küzätä. Bına ul
sanitarzıñ ingänen işetä, ämmä borolop
qaramay. Sönki vaqıtı yuq. Ämmä torğan
hayın Layondıñ küñelen nindäyzer ber
säyır tınıshızlıq solğay bara. Äyterheñ,
uğa olo qurqınıs yanay. Läkin Layondıñ
artına äylänep qararğa mömkinselege
yuq, ul televizorzağı vaqiğalarzan
qaraşın alırğa teyış tügel — unda haqlau
sistemahında barğan serle bulmağan
eştärze kürhätälär...

Ä
häüyef üskändän-üsä bara... Bına inde
Layondıñ tüzeme böttö, ul artına äylänep
qaray başlanı...

Şul
mäl Layon üzeneñ añın yuğalta barıuın
toyzo. Ul şunda uq urınınan ırğıp tororğa
itte, tik buldıra almanı. Layon kötmägändä
üzen qap-qarañğı soqor esenä töşöp
kitkän keüyek itep his itte...

Batır
Ur planetahında

Bındağı
isäp buyınsa Batır inde Ur planetahında
ayğa yaqın yäşäy. Bını Ämilänän başqa
ber kem dä belmäy, här keşe artınan
küzäteüse, ularğa yarzam iteüse meñärlägän
kompyuterzar, robottar menän tıñqıslap
tultırılğan planetala la yäşenep yäşärgä
bula ikän. Älbittä, bıl yıñeldän tügel.

Şuğa
la Ämilä Yırzän Urğa qaray osqan mäldä
ük - atahına Batır haqında añğartıp
qaranı.

• 
  

  
  Atay,
  — tine qız mömkin tiklem ğämhez tauış
  menän. — Ägär beräy Yır keşehen Urğa
  alıp kithäk, ni bulır ine ikän?

  
  
• 
  

  
  Yaramay.
  — Osou grafigın küzätkän Layon qısqa
  ğına yauaplanı.

  
  
• 
  

  
  Beläm
  yaramağanlığın. Şulay za alıp kithäk...

  
  
• 
  

  
  Bıl
  ike planetala la bildähez situatsiya
  tıuzırasaq — Urzıñ da, Yırzeñ dä yazmışı
  keskäy genä säbäp arqahında bildähez
  yaqqa borolop kiteüye bar...

  
  
• 
  

  
  Ber
  keşe arqahındamı? — tip aptıranı Ämilä.

  
  
• 
  

  
  Eyı.
  Sönki ul keşene yuğaltqas, Yırzä ni bulırın
  ber kem dä belmäy. — Layon, qızınıñ
  añlamauın toyop, östäp quyzı. — Küz
  aldıña kilter: Batırzı alıp kittek

  
  

90

ikän,
ti. — Oşo urında Ämiläneñ yöräge cıu
itep qaldı. — Ä Yırzä qalha, bälki, ul yul
satında torğan ber keşene tuqtatıp
nizer horar, şul arqala tegehe qayzalır
huñlar za, uylamağanda, ber qız menän
tanışır, ularzıñ balahı is kitkes aqıl
eyähe bulır, ul Yırzä huğış buldırmau
ısulın uylap tabır. Ä Batır Urğa kithä,
tegene tuqtatmas ine, şul arqala ul
bayağı qız menän tanışa almas. Timäk
balaları la dahi bulmayasaq. Bına bit...

Ämilä
ber az öndäşmäy torzo.

• 
  

  
  Ägär
  min Batırzı üzem menän alıp kitkän
  bulham... Ul saqta ni eşlär ineñ?

  
  

Layon
qızına şikle qaraş taşlanı. Emilä kölöp
yıbärze.

• 
  

  
  Qurqma.
  Bılay ğına horayım bit.

  
  
• 
  

  
  Alıp
  kitkän bulhañ, häzer ük karaptı kire
  boror inem...

  
  

Käm
Ämilä atahına Batır haqında öndäşmäne.

Urğa
kildelär. Ämilä zur qıyınlıqtar menän,
ber kemgä lä hizzermäyınsä, Batırzı
qara qumtanan, azaq karaptan sığara
aldı häm bığa bik qıuandı. Ämmä iñ olo
auırlıqtar alda bulğan ikän...

Täüzä,
Batırzı qayza yäşätergä, tigän horau
kilep tıuzı. Yaray, atahı öyzä barlığı
ös kön genä buldı la ozaylı komandirovkağa
yullandı. Ul mäl Batır qızzıñ osqoso
esendä yäşäp torzo. Şunan qızzıñ fatirına
küste.

Yänä
Batırğa aşarğa la käräk bit. Urza, Yırzäge
keüyek, magazindar yuq. Bında ber qayzan
da inä halıp käräk nämäne hatıp alıp
bulmay. Bär kem aşhanala aşay. Ä unda
mahsus kompyuterzar rizıqtı här kemgä
hanap qına birä. Östäl artına ultırıu
menän qarşılağı ekranda kilterelgän
rizıqta küpme may, nisä kaloriya barlığı
haqında handar yana. Unda aqhım menän
vitamindıñ küp- melege lä yazılğan. Ägär
aşap bötörmähäñ, ekran yänä kürhätä:
küpme aqhım, vitamindar hineñ organizmıña
eläkmäne. Oşo handar här kemdeñ
kartoçkahına terkälä bara ikän. Bına
möğcizä!

Vraç-robottar
un yıl ütkäs tä bögön hineñ ni aşağanıñdı
belä ala.

• 
  

  
  Nimägä
  käräk ul? — tip horanı Batır bını
  işetkäs.

  
  
• 
  

  
  Keşe
  auırıp kitä qalha, unıñ nisek tuqlanıuına
  qarap daualau ısulın äytälär.

  
  

Bötä
nämäne küzätep barıusı robottar arqahında
sit planetanan kilgän keşe aşhanala
röhsäthez aşay almay. Şuğa kürä aşau
mäsälähen nisek häl itergä tip, malay
menän qız ozaq qına uylandı. Täüzä Ämilä
robottar yanına barıp, üzeneñ tuymauı
haqında äytte, ratsiondı ike tapqır
arttırıuzarın horanı.

91

• 
  

  
  Yaramay,
  — tine robot ğämhez tauış menän. — Hin
  alğan portsiya un ike yäşlek qız ösön
  taman.

  
  
• 
  

  
  Ä
  min tuymayım. — Ämilä usal itep öndäşte.
  Ämmä robot emotsiyalarğa birelä torğandarzan
  tügel şul.

  
  
• 
  

  
  Yaramay,
  — tip qabatlanı ul yänä tınıs qına. —
  Hin alğan portsiya un ike yäşlek qız ösön
  yıterlek.

  
  

Uylay
torğas, sarahın taptılar. Ämilä vraçqa
barıp, üzenä küpme aşarğa käräklege
haqında qağız yazzırıp aldı la ber azzan
yänä robot-vraç yanına barıp inde.

• 
  

  
  Miñä
  programmanı qabattan yazıp biregez, —
  tine qız.

  
  
• 
  

  
  hiñä
  birzek.

  
  
• 
  

  
  Min
  unı yuğalttım.

  
  

Ni
eşläyheñ — qızzı kürä torop as qaldırıp
bulmay bit — robottar qabattan yazıp
birzelär. Aşhanala Ämilä ike programmanı
la kompyuterğa tapşırzı, şulay itep
aşarğa ike portsiya ala başlanı.

Keyım
mäsälähen anhatıraq häl ittelär. Urza
ker yıuıu yuq. Här keyımde keşelär
nindäyzer vaqıt keyıp yöröyzär zä,
bısrana töşkäs, mahsus urınğa iltep
tapşıralar, urınına yañıların alalar.
Kompyuterzar bında la här kemde isäpkä
alıp tora. Batır Urğa kilgäs tä Ämi-
läneñ salbarğa oqşaş keyımdären keyıp
aldı. Tegelär käräkhä, Ämilä ber üze
genä barıp, ikehe ösön dä yañı keyımdär
alıp kilä.

• 
  

  
  İskelären
  qayza itälär? — tip horağaynı Batır.
  Baqhañ, ularzı mahsus räüyeştä eşkärtep,
  buyap, yañırtıp sığaralar ikän.

  
  

Köndär
ütä torzo. Batır inde sit planetağa
künegä lä başlanı, ul inde yuq-bar nämägä
aptıramay, robottar menän yıñel genä
höyläşä. Qızzıñ ike keşe genä ultırırlıq
osqoson yörötörgä lä öyränep aldı. Batır
menän Ämilä här saq bergä. Şuğa malayğa
boyoğorğa vaqıt ta yuq tiyerlek. Ämmä Yır
Batırzıñ isenä yış qına töşä. Unda
dustarı, klastaştarı ni eşläy ikän? Urza
täülek ozonoraq. Timäk Yırzä inde ös ay
za ütkänder. Köz kilgänder. Mäktäptärzä
uqıuzar za başlanğandır. Bötähe lä
üzzäreneñ urınında ultıralır, tik Hälit
yanında Batırzıñ urını ğına buştır. Unıñ
qayza yuğalğanın ber kem dä belmäyzer...
Bına uylamağanda qaytıp töşöp, barıhın
da aptıratahı ine!..

Buşıraq
vaqıtta Batırzı ana şundayıraq uyzar
solğay, ul üzeneñ Yırze hağına başlauın
toya. Şunan yänä nämä menänder mauığa
häm onotola...

Bına
şulay yäşäp yatqanda qızzıñ atahı
bolnitsağa eläkte.

Ä
bögön Batır menän Ämilä Layondıñ yuğalıuın
belde.

92

Layondı
ezleu

Timäk,
Layondı Batır menän Emilä genä qotqara
ala — planetanı haqlau sistemahı
yıtäkseheneñ yuğalı- uın ularzan başqa
ber kem dä belmäy bit. Kizä balalar: tege
sanitar qara uy menän yöröy. Ul Layondı
qayzalır yäşerep, urınına ikense keşene
halıp quyğan. Bınıhı inde Urzağı här
kemdeñ artınan küzäteüse kompyuterzarzı
aldaştırıu ösön. Yänähe, Layon palatala...

Niñä
urlağandar qızzıñ atahın? Qayza itkändär?
Bıl horauzar Emilä menän Batırğa tınğı
birmäy. Häyır, Layondı ni ösön genä
urlahalar za, unı qotqarırğa käräk.

Qız
menän malay baytaq uylağas, oşonday
fekergä kilde: nisek tä bolnitsa esenä
ütep inergä häm sanitarzı küzätergä.
Ul, moğayın, qızzıñ atahı yanına baralır,
unıñ menän osraşalır. Egär Layondıñ
qayza ikänlegen belhälär... Qalğanın
küz kürer...

häm
bına Emilä menän Batır yänä bolnitsa
yanında toralar.

Eskä
ineüye ul tiklem auırzan bulmanı. Ber
vraç ağay, şifr yıyıp, işekte astı. Üzenä
eyärergä yıyınğan balalarğa horaulı
qaraş taşlağaynı:

—Bezzeñ
atayıbız oşonda yata, — tine Emilä.

Bına
ular haq qına ikense qatqa kütärelde.
Ana, Layon yatqan bülek. Tege sanitar oşo
tirälä öyrälärgä teyış. Häyır, töptäge
östäl artında ultırğan äzäm üze tügelme?
Şul bit!

Malay
menän qız tiz genä basqıs artına hıyındı.
Tege, nizer hizengän keüyek, urınınan
torop, büleksäneñ işege yanına kilde,
tirä-yağına qaranıp aldı. Has bur keüyek
qılana. Ana, yıñel hulap quyzı. Küräheñ,
nimänän- der qurqa, borsola.

Bına
ul palatağa inep kitte. Ber azzan unan
höyläşkän tauıştar işetelde. Timäk,
unda kemder bar. Tik ul Layon tügel —
bötönläy ikense keşeneñ tauışı. Bik
borsoulı höyläşälär — ällä talaşalar,
ällä nimänänder qurqqandar...

Ber
azzan sanitar, palatanan sıqtı la,
qayzalır yıyına başlanı. Emilä menän
Batır ber-berehenä qaraştı. Egär tege
bolnitsanı taşlap kithä, ni eşlärgä?
Bında qalırğamı, ällä uğa eyärergäme?
Malay menän qız qabalanıp uylanı. Şunan
oşonday fekergä kildelär. Batır, bında
qalıp, palatanı küzätä, ä Emilä sanitarğa
eyärä...

Sanitar,
bolnitsanan sıqqas, öyzärze tişep, yıuan
torba esenän yıleüse yäşniktä alğa
yılderze. Kilähenä Emilä inep ultırzı.

Yäşnik
bäläkäy genä — esendä ike keşelek kenä
ul-

93

tırğıs
bar. Pult keüyek yırendä törlö knopkalar,
tumblerzar kürenä. Ularğa basıp kabinanı
häräkätkä kilteräheñ, käräk yırzä
tuqtatırğa mömkin.

Bıl
yulı Emilä yäşnikkä şunday farman birze:
sanitarzıñ kabinahı artınan eyärergä!
Aqıllı maşina añlanı qızzı häm zur
tizlek menän alğa yomoldor

Emilä
täzränän qaraşın alğa taşlanı. Ana,
sanitar ultırğan yäşnik. Boroloştarza
küzzän yuğalıp ala, tura urınğa sığıu
menän yänä kürenä. Yıuan torba esendäge
uttar yımeldäy, timer yulı yaltırap yata.
Vaqıt ütä, öyzär esendäge stantsiyalar
yıltlap artta qala, unda ara-tirä keşelär
kürengeläy...

Ber
azzan Ämiläneñ yäşnige tizlegen kämetä
başlanı. Qaraha, aldağı hauıt tuqtağan,
sanitar unan sığıp bara. Qız uğa kürenmäskä
tırıştı. Bına sanitar yäşnigen yuldan
sitkä sığarıp quyzı. Şunan öyzöñ basqısı
buylap öskä kütärelä başlanı.

Emilä
lä tiz genä yäşnigen timer yulınan sitkä
aldı häm tegeneñ artınan yügerze.

Sanitar,
ösönsö qatqa yıtkäs, ber işek yanında
tuqtanı. Bına ul artına qarap aldı. Baq
torğan qız şunda uq basqıs artına nığıraq
hıyındı, tın almasqa tırıştı. Sanitar
yaqında ğına, hatta nıqlap qolaq halha,
ul Ämiläneñ darslap tipkän yörägeneñ
tauışın işeter keüyek.

Sanitar,
ergähendä ber kemdeñ dä yuqlığına ışanğas,
äkren genä öndäşte:

—Ur
bezzeke bulır!

Kilähe
sekundta işek asıldı, sanitar fatirğa
inep kitte.

Emilä
yügerep kilep işekkä terälde — beräy
nämä işetmäsme? Yuq, şılt itkän tauış ta
kilmäy.

Ni
eşlärgä? Ul parolde belä!.. Ämmä eskä
inhä, üze teläp tozaqqa eläkkän keüyek
kilep sıqmasmı? Bälki, oşonda yäşenep
kenä sanitarzıñ sıqqanın kötörgäler?
Läkin ul saqta ber ni zä belä almayasaq!
Parolde işetkäs, bında qalırğa nisek
tüzeme yıthen?! Yuq, eskä inergä lä unda
nimälär eşlängänen belergä käräk! Ä
sığa almaha?

Emilä
uyğa battı. Ozaqqa huzırğa yaramay,
tizeräk beräy qararğa kilergä! Bına ul
totoldo ikän, ti... Ul saqta Batır his
şikhez ikense yulı sanitarğa eyärep
kiläsäk... Tuqta!.. Emilä stenağa bıl
işekteñ parolen yazıp qaldıra! Başqort
telendä! Ul saqta sanitar, bıl yazıuzı
kürhä lä, ber ni añlamayasaq!

Qız
qälämen sığarzı la tiz genä stenağa
hızğıslanı.

«Batır!
Min 18-se fatirza. İşekteñ parole: «Ur
bezzeke bulır!» Ur telendä äytergä
käräk. Emilä».

94

Ämilä
hizenä: atahı oşonda! Şulay bulğas, ul
inmäy tüzä alamı ni?

—Ur
bezzeke bulır! — tine qız täüäkkäl tauış
menän.

İşek
asıldı, qız eskä atlanı.

Layon
totkonda

Layon
isenä kilgäs, üze menän ni bulğanın
añlamay yattı. Şunan huñğı köndärzäge
vaqiğalarzı häterlärgä totondo. Ul
bolnitsala... Ämiläneñ kilergä teyışlege...
Sanitar... Unıñ ergälä genä mıştırlauı...
Qalğanın islämäy. Timäk, sanitar unıñ
isen yuğalttırğan!..

Bıl
uy Layondı tertlätte. Doşmandar qulına
eläkteme ikän ni? Timäk bılar unıñ olo
ser menän bäylängänen belgändär!

Layon,
ni zä bulha eşlärgä teläp, urınınan
ırğıp tororğa itte lä kilähe sekundta
ıñğıraşıp kire karauatına qolanı.

Äyterheñ,
qalqına ğına başlağaynı, unıñ östönä
zur taş kilep töştö — bötä täne auırtıp
kitte. Layon qul- ayağına küz haldı —
ällä bäylägändärme? Yuq... Eş nizä huñ?
Layon yänä tororğa mataşıp qaranı, ämmä
kirenän bayağı häl qabatlandı. Şunda
ğına Layon añlanı. Unı karauatqa magnit
tulqındarı menän qısqandar. Saq qına
urınınan sitkä şılha, yäki kütärelä
başlaha, Layon şul tulqındar esenä elägä
häm tändä tüzep torğohoz auırtıu
tıuzıra... Häzer ber nindäy şik qalmanı:
ul totqonda! Timäk, bılarğa Layondıñ
sere käräk. Häzer ular nisek tä unı
Layondan äytterergä tırışırzar. Läkin
ul ser siselhä, Ur planetahınıñ işege
telähä kem ösön asılır. İñ alda kürşe
planetanıñ — Moyostıñ — keşeläre höcüm
itäsäk...

Yuq!
Layon Urzıñ seren ber kemgä lä, ber qasan
da äytmäs. Ul bit planetanıñ häüyefhezlege
ösön yauap birä, Urza yäşäüselärzeñ
tınıs, bähetle tormoşo unıñ qulında...

Täüge
kön aşarğa kiltereüse irzän başqa Layon
yanına ber kem dä inmäne. Layon bınıñ
menän höyläşergä tırışıp qaranı, ämmä
tege, auızına hıu urtlağanday, läm- mim
öndäşmäne.

Şulay
itep ikense köndöñ yartıhı ütte...

Töştän
huñ ğına Layon yanına tege bolnitsala
uralğan sanitar menän ber bäläkäs,
sandır käüzäle haqaltay ir kilep inde.

Täüzä
Layon, kükrägen yırıp kilgän asıuğa
tüzä almayınsa, sanitarğa qısqırmaqsı
itte lä, kilähe sekund-

95

ta
kire uylanı. Bıl bit fayzahız! Häzer
ular üzzäreneñ maqsatına ireşmäyınsä
barıber Layondı bınan sığarmastar.
Timäk, sığırzan sığıp barmasqa, tınıs
bulırğa häm tüzergä... Layon ineüselärgä
iğtibar itmäne häm ber ni bulmağanday
urınında yata birze.

Sanitar
menän haqaltay karauatqa yaqınlaşsı.

• 
  

  
  Yä,
  häldär nisek? — Haqaltay şulay tip
  horanı.

  
  
• 
  

  
  Häybät,
  — tine Layon tınıs tauış menän.

  
  
• 
  

  
  Üzeñdeñ
  qayza ikänlegeñde beläheñme?

  
  
• 
  

  
  hizenäm.

  
  
• 
  

  
  Moyos
  planetahın işetkäneñ barzır?

  
  
• 
  

  
  Älbittä.
  Moyosta qanhız äzämdär yäşäy, — tine
  Layon. — Ular başqa planetalarzı basıp
  alıp, unda yäşäüselärze qolğa
  äyländermäkselär.

  
  
• 
  

  
  Usal
  äytäheñ, — tine haqaltay. — Ämmä
  hüzzäreñdä haqlıq bar. Bötä eş şunda:
  kem aqıllıraq, şular yıhanğa huca
  bulırğa teyış. Täbiğät yuqqa ğına bezgä
  aqıldı küberäk birmägän bit.

  
  
• 
  

  
  Timäk,
  hez Moyos planetahınan?

  
  
• 
  

  
  Eyı.
  Häzer ni ösön urlanğanıñdı añlayhıñdır?

  
  
• 
  

  
  Hizenäm.

  
  
• 
  

  
  Bına
  şulay, hineñ yuğalıuıñdı ber kem belmäy.
  Häm belmäyäsäk. Sönki bolnitsala hineñ
  urında bezzeñ keşe yata. Hezzeñ kompyuterzar
  unı hin tip uylay. Şuğa ber kem borsolmay.
  Nisek kenä borhañ da, bezgä Urzıñ seren
  asırğa tura kiler.

  
  
• 
  

  
  Yuqqa
  ömötlänähegez, — tine Layon. — Min unı
  hezgä äytäsägem yuq.

  
  
• 
  

  
  İhtıyarıñ.
  — Haqaltay kölömhöräne. — Bez hiñä ike
  kön uylarğa biräbez. Ä şunan... Mahsus
  kamerabız bar. Ul älegä eşlämäy. İke
  köndän yünätäbez. Şunan... Mahsus kamerağa
  inderep istän yazzırasaqbız za meyıñdä
  ni bar bötähen dä uqıyasaqbız. Unan huñ
  hin isär bulıp qala-

  
  

-
saqhıñ.

Layon
ber ni zä öndäşmäne. Haqaltayzıñ ısındı
höylägänen belä ul. Unday kamera Urza
la bar. Yañıraq uylap taptı ber ğalim.
Şunda uq unı ber qasan da qullanırğa
yaramay tigän qätği zakon sığarzılar.
Ul kamerala bulıp sıqqan keşe bit tere
mäyıtkä äüyerelä. Başqa planetalarzı
basıp alırğa, unda yäşäüselärze qolğa
äüyerelderergä teläüselär ösön bıl süp,
älbittä... Tik barıber Layon ösön başqa
yul yuq. Ul serze äytmäyäsäk. Egär kamerağa
inderälär ikän, inderhendär. Layon üzen
qorban iter, ämmä namısın haqlap qalır...

Tuqta!
Ularzıñ kamerahı älegä eştän sıqqan.
Timäk, Layondıñ alda äle ike könö bar.
Oşo arala qotolou sarahın tabıp bulmasmı
ikän ni?..

96

Totolou

Fatirğa
ingäs tä Ämilä, şımıp, tirä-yağına qolaq
haldı. Estäräk höyläşkän tauıştar
işetelä. Tuqta! Unda atahı la bar bit!

Ämilä
qıuanısınan alğa uqtaldı la... qapıl
tıyıldı. Aşığırğa yaramay. Atahı bit
totqonda! Häzer barıp inhä, Ämiläne lä
eläkteräsäktär. Ni eşlärgä? Bında la
ozaq torop bulmay. Kilep sığıuzarı
bar...

Qız,
qabalanıp, yäşenerzäy urın ezlärgä
kereşte. Bına keyım şkafı! İşege bikle
tügel. Ämilä unı astı la eskä inde. Bında
kürenmäy ultırırğa bula... Ämilä şımıp
qaldı.

Tege
bülmälä haman höyläşälär. Atahınıñ
tauışı ara-tirä qızzıñ qolağına kilep
bärelä. Küzzeñ nimä haqında barıuın
añlap bulmay. Şunıhın ğına toyomlarğa
mömkin: tanış tügel äzämdär nizer
töpsönä, ä Layon ularğa qatı ğına itep
yauap birä...

Küpmeler
vaqıt ütte.

Ber
mäl tauıştar tındı, bına alyaqqa yaqınlaşa
başlausı ayaq tauıştarı işetelde. Küp
tä ütmäy, tanış tügel keşelär tuqtap
qaldı häm şıbırlaşıp qına üz- ara
höyläşergä kereşte.

Ular
Ämiläneñ ergähendä genä, şkaftıñ yoqaq
işege artında ğına tora. Hatta tegelärzeñ
tın alıuın asıq işetä qız. Şuğa la üze
bik şım ultırırğa tırışa. Ägär saq qına
qıştırlaha, tegelär işetäsäk...

• 
  

  
  Kin
  ike köndän, tineñ. — Sanitarzıñ tauışın
  Ämilä şunda uq tanını. — Bıl ozaq!

  
  
• 
  

  
  Ölgörmäybez.

  
  
• 
  

  
  Aşıqtırırğa
  käräk. — Sanitar qänäğäthez öndäşte.
  — Bögön ük kamerağa tığırğa ine üzen!

  
  
• 
  

  
  Kamerahız
  äytterergä tırış, — tine ikense keşe
  boyoroq birgän töslö. — Layon bezgä
  käräk bulasaq äle. Ä kameranan huñ...
  Üzeñ beläheñ, ul mäyıtkä äüyereläsäk...

  
  

Bıl
hüzzärze işetkäs, Ämiläneñ täne
esele-hıuıqlı bulıp kitte. Atahına olo
qurqınıs yanay! Qızzıñ yöräge darslap
tibä! Häzer bandittar unıñ yöräk tauışın
işetä töslö.

• 
  

  
  Min
  ber nämägä borsolam, — tine ber az
  torğas sanitar. — Kisä Layondıñ qızı,
  nindäyzer ber malayzı eyärtep, bolnitsağa
  kilep kitte.

  
  
• 
  

  
  Şunan?
  — İkense irzeñ tauışı bik häüyefle ine.

  
  
• 
  

  
  Min
  palatağa indermänem. Şunan ular ällä
  qayzan basqıs tapqandar za täzrägä
  kütärelgändär. Ä karauatta, bildäle,
  Layon tügel, bezzeñ keşe yata...

  
  
• 
  

  
  
  

  
  97

  
  
  lar kürzelärme?
  
  
  

4
— 822

• 
  

  
  Mineñsä,
  kürzelär. Tik eşteñ nizä ikänlegen
  añlanılarmı, yuqmı — bildähez.

  
  
• 
  

  
  Niñä
  bıl haqta kisä ük äytmäneñ? — Bildähez
  keşe asıulı itep öndäşte.

  
  
• 
  

  
  Min
  uylağaynım...

  
  
• 
  

  
  Uylağaynım...
  Şunda uq totorğa ine! V

  
  
• 
  

  
  Buldıra
  almanım. Ular qasıp kitte.

  
  
• 
  

  
  Häzer
  Layondıñ yıtäkselärenä barıp äytäsäktär!

  
  
• 
  

  
  Äyterzärme
  ikän? — tip şiklände sanitar. — Layondıñ
  Urza ikänlegen ber kem dä belmäy. Bıl
  ser. Ägär unı qızına äytkän ikän, timäk
  Layon instruktsiyanı bozğan. Unıñ ösön
  Urza la baştan hıypamastar. Küräheñ,
  ul qızına Urza ikänlegen äytkän, ämmä
  iskärtkän: bını ber kemgä lä beldermä,
  tigän.

  
  
• 
  

  
  Bin
  tınıslandırma mine! — Bildähez keşe
  bötönläy qızıp kitte. — Bögön ük ul qız
  menän malayzı tap häm... yuq it! Operatsiyanıñ
  yazmışın ular qulına tapşırırğa haqıbız
  yuq!

  
  

Bıl
hüzzärze işetkäs, Ämilä qurqışınan
qaltırarğa kereşte. Ägär qızzıñ bında
ikänlegen hizhälär, unı... ülteräsäktär!
Bıl bit qot osqos! Qız dereldäy başlanı.
Şul arqala tın alışı özök-özök bulıp
kitte. Häzer alyaqta torğandar unı işetä
bit! Ämilä, bar ihtıyar kösön yıyıp,
tınıslanırğa teläy, ämmä buldıra almay.
Bına-bına qurqışınan hulqıldap ilap
yıbärer töslö.

• 
  

  
  Añlaşıldı!
  — tine ul arala sanitar. — Bögön ük
  ularzı tabırbız!

  
  

Qapıl
bildähez ir hağayzı:

• 
  

  
  Tuqta!
  Bında bezzän başqa keşe barmı?

  
  
• 
  

  
  Yuq.
  — tine sanitar. — Ni buldı?

  
  
• 
  

  
  Min
  nindäyzer qıştırlau işetäm!

  
  

Alyaqta
torğan keşelärzeñ ulay-bılay atlauı
işetelde. Bına şkaftıñ işege asılıp
kitte!..

Unıñ
esendä torğan qızzı kürgäs, haqaltay,
qoto osop, sitkä ırğını:

• 
  

  
  Kem
  bıl? Nisek kilep eläkkän bında?!

  
  

Ämilä,
ni eşlärgä belmäyınsä, tışqa atıldı,
ämmä unı şunda uq totop aldılar.

• 
  

  
  Bıl
  Layondıñ qızı! — tine sanitar Ämiläne
  tanıp qalıp.

  
  

Haqaltay
şaq qattı:

• 
  

  
  Nisek
  ingän bında?

  
  
• 
  

  
  Belmäyım.
  — Sanitarzıñ da ise kitte. — Tege malayı
  yuqmı ergähendä?

  
  

Sanitar
aşığıp başqa şkaftarzı asıp qaranı.

• 
  

  
  Hineñ
  eş yıñeläyze, — tine haqaltay. — Bınıhı
  eläkte. Häzer tegehen genä tabahı qaldı.
  Qızzı bikläp tor. Bıl bezzeñ qulda
  bulğas, Layondı sisäbez!..

  
  

98

Auır
uyzar...

Yäşengän
urınında Batırğa ozaq qına ultırırğa
tura kilde. Palatağa ingän dä, unan
sıqqan da keşe yuq. Ämilä lä kitte lä
yuğaldı. Malayğa bildähezlektä bına
şulay häräkäthez ultırıu bik qıyın.
Uylap qarağız: Layon auır häldä, Emiläneñ
qayza ikänlege bildähez, ä Batır ber ni
eşlämäy, tik ultıra. Yuqqa sanitarzıñ
artınan üze kitmägän. Ni tihäñ dä, malay
bit, ä Ämilä... Qızzıñ batırlığına şige
yuq, ämmä beräy auır hälgä eläkhä, yuğalıp
qalıuı la bar... hin Urzı bötönläy
belmäyheñ, tip üze küzätergä bulğaynı
şul Ämilä... Häyır, häzer ber ni qılıp
bulmay, kötörgä genä qala.

Yänä
ike-ös säğät vaqıt ütte. Şul arala
eşhezlektän arığan Batır nimälär genä
uylap bötmäne.

Bayqay
başlahañ, uğata säyır bıl tormoş
tigäneñ... Isınlap ta, Yır planetahında
tıuğan Batır yähännäm töböndä urınlaşqan
Urza ällä nindäy yauız keşelärgä qarşı
köräşep yöröhönsö äle! höylähäñ, keşe
ışanmaslıq häl bit bıl! Oşolarğa hatta
qayhı saqta Batır üze lä ışanmay başlay.
Bılar bötähe lä töş keüyek. Qapıl uyanıp
kiter zä, yañınan Yırzä yäşäy başlar töslö.
Bälki, äsähe lä tereler äle. Dustarı la,
klastaştarı la yanında ğınalır. Bına
uyanır za, yıuınıp, aşağas, mäktäpkä
barır, klastarına barıp iner häm Hälitteñ
yanına, üzeneñ urınına barıp ultırır...

Qızğanısqa
qarşı bıl töş tügel şul, ä ön, ön!.. Uylahañ,
qot osqos bit bıl! Batır Yırze hağına,
dustarın kürgehe kilä... Ber qarahañ,
bında bar nämä lä Yırzäge keüyek. Ağastar
za, üländär zä ber nämähe menän dä
ayırılmay tiyerlek... Ämmä barıber bında
bötä nämä sit... Şuğa la küñeldä ällä
nindäy hağış yäşäy. Bigeräk tä yañğız
qalğan saqtarza ul malayzıñ bar bulmışın
yalmap ala... Şulay za ul bında ğümerlekkä
qalırmı ikän ni?..

Qapıl
asta nindäyzer tauış işetelde. Kemder
kilä! Batır yäşengän urınına nığıraq
hıyındı... Bına ayaq tauıştarı yaqınlaşa
başlanı häm basqısta sanitar menän ber
haqaltay ir kürende.

• 
  

  
  Başıma
  hıymay, — tip höylänä ine sanitar. —
  Ul malay aqtığın qayzan ezlärgä?

  
  
• 
  

  
  İsmaham,
  isemen belgändä lä. — Haqaltay borsoulı
  tauış menän şulay tine. — İñ qurqınısı
  — Layondıñ yıtäkselärenä äytep quymahın...

  
  

«Mineñ
haqta höyläşälär, — tip hizende Batır.
— Bahırzar! Mineñ dä ular keüyek yäşenep
yäşäüyemde belmäyzär şul...»

4*

9

• 
  

  
  Ägär
  Ämşläneñ dusı ikän, ul bında kilep
  sığırğa teyış, — time sanitar.

  
  

Malayzıñ
küñelen olo häüyef solğap aldı. Niñä
Batırzı totou haqında ğına höyläşälär?
Ämilä ularzıñ qulındamı lkän ni? Yuq, yuq!
Dörös tügel bıl! Bına häzer sanitar
menän haqaltay palatağa inep kiter. Käm
ularzıñ artınan küzätep kileüse qız
kürener...

• 
  

  
  Bälki,
  Emilänän äytterergä käräkter ul malayzıñ
  isemen, — tine sanitar.

  
  
• 
  

  
  Ul
  äyter tiheñme?

  
  

Sanitar
menän haqaltay palatağa inep kitte. E
Batır yañı ğına işetkän hüzzärzän huñ
isäñgeräp torop qaldı. Timäk, Ämilä
totolğan! İh! Niñä sanitarzıñ artınan
unı yıbärze ikän? Üzenä küzätergä ine!
Häzer ni eşlärgä? Qayza barırğa? Nisek
tabırğa Ämiläne, Layoñdı? Qayhılay itep
ularzı qotqarırğa?

Malayzıñ
yañı ğına hağış utında yanğan küñelen
ükeneü menän qurqıu solğap aldı. Başına
ber nindäy feker kilmäy. Ägär Yırzä bulha,
beräy sarahın uylap tabır ine. Läkin
häzer ul sit, bildähez planetala. Oşonday
häldä qayza barırğa, ni eşlärgä teyış
Batır? Ul his tä añlay almay...

Tozaq

Küpme
genä uylaha la Batırzıñ başına: «Kötörgä!»
— tigändän yaqşıraq uy kilmäne.

Sanitar
menän haqaltay palatanan sığıp, qayzalır
yünälgäs, malay ularğa eyärergä uqtalıp
ta quyğaynı. Azaq kire uylanı. Täüzä
bındağı eşte bötörörgä — palatanıñ
esen bayqap sığırğa käräk.

Baya
yäşengän urınınan sığırğa la qurqıp
ultırha, ... Ämilä totolğan tigän häbär
malayzı täüäkkälleräk bulırğa mäcbür
itte. Layon bındamı, tügelme? İñ alda
şunı asıqlarğa! Ägär yuq ikän, sanitarzıñ
tağı kileüyen kötöp alır za uğa eyärep
kiter. Ä inde Layon bında ikän, unı
qotqarırğa tırışır. İkäüläşep Ämiläne
lä tizeräk tabırzar...

Oşonday
uy menän malay palatağa yaqınlaştı. Estän
şılt itkän dä tauış işetelmäy. Batır,
hağayıp, ozaq qına tıñlanı. Ällä palatala
ber kem dä yuqmı ikän?

Bına
Batır, bar qıyıulığın yıyıp, işekte
ette. Ul tauışhız-ñihez anhat qına asılıp
kitte...

Batır,
tuphala torğan köyö, hağayıp tıñlanı.
Şiklänerlek nämä lä, tauış ta yuq...

Bına
ul alğa atlanı. Kilähe sekundta, artında
ğına

100

«tıq»
itkän tauıştı işetep, malay tert itep
qaldı. Täne esele-hıuıqlı bulıp kitte,
başınan tistälägän häüyefle uyzar yügerep
ütte...

Äylänep
qaraha, işek üzenän-üze yabılğan. Batır
uğa taşlandı, ämmä işekte asıu ösön
totqahı la yuq ine... Nisek sığırğa bınan
häzer? Üzen-üze totqonğa bikläne tügelme?
Malay qurqıp kitte, ämmä üz-üzen
tınıslandırırğa tırıştı. Häzer ükeneüzän
fayza yuq, tik torop, eşte bötöröp bulmay.
Täüzä palata esen qarap sığırğa! Kemdär
bar? Layon bındamı?..

Batır,
haq qına basıp, alğa atlanı. Alyaqtan
sığıusı işekkä kiñ qorğandar elengän.
Unıñ artında töp bülmä başlana...

Malay
ipläp kenä şarşau yarığınan eskä qaranı.
Ana — karauat! Unda kemder yata. Qulında
kitap. Ergähendäge keskäy östäldä —
azıq-tülek. Ularzı kürgäs, Batır üzeneñ
asıqqanın toyzo. Tik häzer bıl turala
uylar vaqıt tügel.

Palatala
başqa ber kem dä yuq. Möyöştäge işek
artında ğına beräyhe bulmaha...

E
bıl kem? Layonmı? Ällä ikense beräüme?
Uylap qarahañ, bında qızzıñ atahı yatırğa
teyış hımaq. Ämmä täzrä aşa qarağanda
unı palatala kürmänelär. Şuğa la
küñelendäge şik malayzı karauat yanına
barıuzan tıyzı. Unda sit keşe yata keüyek...

Nimä
eşlärgä? Yänä kötörgäme? Moğayın, ul
keşe urınınan toror. Ägär şuğa tiklem
tıştan beräühe kilep inhä? Ul bit şunda
uq Batırğa törtöläsäk. Batır, tirä- yaqqa
qaranıp, yäşenerzäy urın ezläne. Qorğandıñ
artı irken genä ikän. Şunda qasır...

Qapıl
Batırzıñ qolağına säyır tauış salındı.
Nimä ul? Maşina geüläüyenä oqşağan
töslö... Tuqta! Bıl bit karauatta yatqan
keşe! Ğırılday! Timäk, yoqlay!.. Ägär
ipläp kenä yanına barğanda? Şunda uq unıñ
kemlegen beler ine!

Batır
qısqa ğına vaqıt ikelänep torzo, şunan
alğa atlanı... Qapıl izän şığırlap quyzı!
Malayzıñ yöräge özölöp töştö tiyerheñ!
Ul ni üle, ni tere köyö torğan yırendä
qatıp qaldı. Tege äzämdeñ ğırıldauı
tuqtanı, karauat şığırlanı...

Karauattağı
keşe borola başlanı. Şunan qabırğahına
yattı la... qabattan tınıp qaldı.

Batır,
tın alırğa la qurqıp, urınında tora.

Ber
azzan tegeneñ yänä tigez genä hul auı
işetelde. Qabattan yoqoğa taldı, buğay...

Batır,
tağı alğa uqtaldı. Bına karauatqa tiklem
ös azım qaldı, ike azım... Yözö his tä
kürenmäy. Karauattı

101

urap
tege yaqqa sığırğa käräk... Yänä ike
azım... İzän genä şığırlap quymaha yarar
ine. Yäki beräyhe kilep inmähen. Möyöştäge
işek tä qurqınıs. Kilähe sekundta unan
kemder kilep sığır za... Batır ber qayza
la qasa almas!..

Malayzıñ
yöräge, üz uyzarınan qurqıp, ,dars-dars
tibä. Ul özök-özök tın ala... Tizeräk!
Yuğihä häzer nizer bula! Yä kemeheler
kilep inä, yä bıl uyana!..

Batır
yänä ber azım alğa atlanı...

Tege
keşeneñ yözö asıq kürende.

Ul
Layon tügel ine!

Malay,
ağıulı yılanğa tap bulğanday, artqa
taşlandı. Yänä izän şığırlap quyzı.
Batır şarşau artına sumdı. Uyandımı,
yuqmı? Yöräge bına-bına auızınan kilep
sığır töslö.

Ber
azzan ğına Batır bülmäläge tauıştarzı
işeter hälgä kilde. Bına tigez genä
ğırıldau qolağına salındı...

Batır
tärän itep tın aldı, azıraq tınıslanğanday
buldı.

Timäk,
bında Layon yuq! Unı qayzalır yäşergändär
zä urınına ikense keşene halıp quyğandar.
Kemdärzeñ eşe bıl? Nindäy maqsat menän
eşlägändär?

Häzer
Batırzıñ aldında ös olo eş tora: nisek
tä bınan sığırğa, şunan Layon menän
Ämiläne tabırğa häm ikehen dä qotqarırğa!
Auır, bigeräk auır bılarzı eşläüye! Ämmä
Batır ber nämägä qaramay ularzı tormoşqa
aşırırğa teyış...

Ämilä
menän Layon

Haqaltay
menän sanitar Ämilänän Batırzıñ qayza
ikänlegen horaşıp qaranılar za, qız
läm-mim öndäşmägäs, unı Layon yanındağı
bülmägä bikläp, kirenän bolnitsağa
aşıqtılar.

Ämilä
bında nisek elägeüyen äytmäne, ämmä
sanitar hizenä — qız unı küzätep kilgän.
Könö buyı bolnitsala bulğaynı, küräheñ,
Ämilä uğa şunda «tağılğan». Ä tege malay
moğayın, Layon yatqan palatanı hağalayzır.
Oşo feker sanitar menän haqaltayzı
bolnitsağa alıp kilde lä inde.

Tik
bında malay kürenmäne, Layon urınına
qalğan keşe lä ul-bıl hizenmägän. Ämmä
sanitarzıñ imanı kamil — Ämiläne
yuğaltqas, malay tınıs qına ultıra almas,
qızzı ezlärgä totonor. Ä bınıñ ösön ul
iñ alda qayza barırğa teyış? Älbittä,
bolnitsağa! Timäk, tozaq

qororğa
käräk! Sanitar Layon yatırğa teyış
palatanıñ işegen tıştan biklämäskä
quştı. Ämmä bıl — telähäm inäm, telähäm
kire sığıp kitäm, tigän hüz tügel. İngän
saqta ul anhat qına asılasaq, ämmä kire
sığarmayasaq!

Layon
urınında qalğan keşegä lä haq bulırğa
quştı. Yuğihä, tik yatırğa öyränep aldı
la, yoqonan başı sıqmay. Ul malayğa
ışanıs yuq, inep, ülterä huğıp kiteüye lä
bar.

Sanitar
menän haqaltay kirenän Layon yanına yul
aldı. Ata menän qızzı osraştırırğa
käräk. Qızınıñ da ular qulında ikänlegen
belgäs, ni eşlär ikän Layon? Elekkesä
kirelänep mataşırmı? Qızınıñ ğümere
ğäziz bulmaha, äyzä üz hüzlänep qarahın
äle!..

Tege
malay irektä. Timäk, aşığırğa käräk.

Sanitar
menän haqaltay yänä Layon yanına inde,
tağı irtänsäk birgän horauzarın
qabatlanı. Ämmä Ur planetahın haqlau
sistemahınıñ yıtäksehe ber ni öndäşmäne.
Unıñ qaraşında üz hüzendä nıq torasağın
añlatqan ihtıyar kösö yıltıldanı. Bını
kürep, haqaltay mısqıllı kölömhöräne.
Äyzä, äyzä, qılana bir, isär! Häzer,
qızıñdı kürgäs, nisek yırlarhıñ ikän?..

Kaqaltay
barmaqtarın şartlattı:

• 
  

  
  Kilteregez!
  — Üze Layonğa tekälde.

  
  

Ämilä
kilep ingäs tä unıñ yözöndäge tınıslıqtıñ
qapıl qurqıu, häüyef menän almaşıuın
kürgehe, şulay itep läzzät alğıhı kilde.

Bına
artta işek asılıp yabıldı. Qızzıñ ayaq
tauıştarı işetelde. Kaqaltay Layondan
küzen almay. Tik nimä bıl? Atanıñ yözöndä
ber muskul da qıbırlamanı. Äyterheñ,
doşmandarınıñ qulına unıñ qäzerle qızı
tügel, bötönläy sit bala eläkkän.

• 
  

  
  Tanıyhıñmı
  bıl qızzı? — Haqaltayzıñ tüzeme böttö.

  
  

Layon
Ämilägä ğämhez genä qaraş taşlanı:

• 
  

  
  Yuq.

  
  

Bını
işetkäs, haqaltay sanitarğa boroldo.
Tegehe urınınan ırğıp torzo:

• 
  

  
  Niñä
  aldaşahıñ? Ul bit hineñ qızıñ!

  
  
• 
  

  
  Tügel.

  
  
• 
  

  
  Nisek
  tügel? Ul kisä genä hine ezläp bolnitsağa
  kilde... Yaray... — Sanitar Ämilägä boroldo.
  — Qızım, isemeñ nisek äle hineñ?

  
  
• 
  

  
  Ämilä.

  
  

Bıl
hüzzärzän huñ Layondıñ qaştarı horaulı
kütärelde, ä sanitar qıuanısınan urınında
öyörölöp kitte:

• 
  

  
  İşetteñme?
  Ul hineñ keüyek aldaqsı tügel! Molodets,

  
  

103

heñlem!
Hinän häybät keşe sığasaq!.. Timäk, bıl
hineñ atayıñ, eyı bit?

• 
  

  
  Yuq,
  — tine Emilä kötmägändä.

  
  
• 
  

  
  Nimä?
  — Sanitarzıñ hömörö qoyoldo. — Niñä
  yuqtı höyläyheñ? Hin bit unıñ qızı!

  
  
• 
  

  
  Min
  unıñ qızı tügel, — tine Ämilä aptygrağan
  tauış menän.

  
  
• 
  

  
  huñ
  isemeñ Ämilä bit!

  
  
• 
  

  
  Urza
  Ämilä isemle qızzar küp!

  
  

Sanitar
añlayışhız teldä nizer mığırlap aldı,
şunan haqaltayğa boroldo:

• 
  

  
  Min
  ışanmayım! Ular aldaşa! haqaltay,
  urınınan torop, Ämilä yanına kilde:

  
  
• 
  

  
  Ämilä,
  yaray, min ışandım: hin unıñ qızı tügel.
  Tik añlat äle: bında nisek kilep eläkteñ?

  
  
• 
  

  
  Minme?..
  Min ähirätemä kilgäynem. Ul oşo yortta
  yäşäy. Şunan oşo ağay, — Ämilä sanitarğa
  kürhätte, — mine ütep kitte lä işek
  yanında öndäşte: «Ur bezzeke bulır!» Şul
  mäl işek asıldı, ul eskä inep kitte.
  Miñä bıl qızıq toyoldo. Üzem dä añlamayım,
  niñäler şul hüzzärze qabatlanım da,
  kilep indem. Azaq, qurqıp, şkafqa
  yäşendem.

  
  

Sanitar
menän haqaltay ber-berehenä qaraştı.
Ular Ämiläneñ hüzzärenä ışanırğa la,
ışanmasqa la belmäne. Ber qarahañ, qız
döröstö höyläy keüyek, ämmä säyır urındarı
la uğata küp... İseme — Ämilä; bında kilep
ingän; yäşenep mataşqan. Bılar osraqlımı?
Ällä Layon menän Ämilä häylä qoramı?

• 
  

  
  Yaray,
  — tine ber azzan haqaltay. — Timäk, hin
  ähiräteñä kildeñ inde? Nindäy fatirza
  tora ul? İseme nisek?

  
  

Ämilä
qapıl yuğalıp qaldı. Ul bıl horauzı
kötmägäyne. Ämilä, qabalanıp, bergä
uqığan qızzarın küze aldınan ütkärze
— kemehen äytergä? Qayhınıhı oşo tirälä
tora? Qızğanısqa qarşı, unıñ ber ähiräte
lä bıl öyzä yäşämäy şul...

—-
Nara, — tine ber azzan Ämilä. — Altınsı
sektorza, ösönsö rättä tora. Fatirzarı
un ikense... — Moğayın, tikşerep tormastar
äle.

Qarahaqal
sanitarğa boroldo:

• 
  

  
  Häzer
  bılay eşläybez. Hin tiz genä bolnitsağa
  barıp kil. Tozaqqa beräyhe eläkmägänme?
  Ä min bıl qız menän Nara yanına inep
  sığam.

  
  

Oşo
hüzzärzän huñ sanitar tiz genä sığıp
kitte. Ber azzan haqaltay za, Ämiläneñ
belägenän eläkterep, işekkä yünälde.

Batır
aşığa...

Qapıl
karauattıñ şığırlauı işetelde. Batır,
hağayıp, qorğan artına hıyındı. Häzer
bötähe lä häl iteläsäk! Yä bıl ir malayzı
eläkterä, yä bulmaha...

Batır
qulındağı ağastı yaqşılabıraq totto.
Ägär oşo tirägä kilep sıqha, yılkä töbönä
qundırasaq!.. Nıq huğırğa ğına yaramay —
yän birep quyıuı bar. İstän yazha, yıtkän...
Şunan bıl tozaqtan qotolou yağın qarar
ine.

Bına
tege keşe ahılday-uhılday torop bastı.
Tanau astınan mığırlap nizer höylänep
aldı.

Malayzıñ
yöräge tamağı töböndä tibä. Unıñ ösön
här sekund ber yıl keüyek ozaqqa huzıla,
här sekund kötölmägän qurqınıstar menän
yanay. Häzer işek asılıp kiter zä sanitar
kilep iner keüyek. Yä ihä bıl irzeñ isen
kitergänsä huğırğa kösö yıtmästäy
toyola...

İzän
şığırlanı. Ayaq tauıştarı şarşauğa
yaqınlaşa başlanı!..

Qurqma,
Batır!.. Işan üz-üzeñä!.. Tınıslan!., hin
bit köslö malay!..

İr
şarşau yanına kilep yıtte... Ber qulı menän
unı qayırıp astı häm alyaqqa atlanı...

Kilähe
sekundta Batır nıq heltänep tegeneñ
soñqahına qundırzı. İr «ıh» tine lä
sügäläp töştö, şunan izängä huzılıp
yattı. Batır, bını min eşlänemme tigändäy,
uğa qurqqan küzzäre menän tekälep qattı.
Qapıl tege ir ırğıp toror za uğa yäbeşer
keüyek.

Ämmä
sekundtar, yöräk darslauına quşılıp,
ütä torzo, ä ir izändä huzılıp yatıuın
belde.

Batır,
bar qıyıulığın yıyıp, ir yanına kilde.
Şunan eyılep tegeneñ pulsın qapşanı.
Yöräge tibä! Tere! Malay yıñel hulap
quyzı. Ülterä huğıp quyıuzan qurqqaynı.
Doşman bulha la yäl bit...

Batır
yügerep bülmägä inde. Qapıl möyöştäge
işek küzenä taşlandı. Unda nimä? Keşelär
barmı ikän? Ul ipläp kenä işekte tartıp
qaranı. Asılmay. Timäk, unda ber kem dä
yuq! Malay yänä alyaqqa sıqtı. İr yata...
Bälki, işekte asıp bulır, tigän ömötö
bar. Tik unıñ tırnaq menän dä yäbeşerlek
urını kürenmäy. Timäk, bınan sığıp
bulmay. Batır bülmägä inde. Berzän-ber
yul — täzrä! İkense qat! Bälki, ırğırğa
la töşörgäler? Bigeräk beyık ikän şul.
Yırgä tiklem un metr samahı bulır.

Tuqta!
Ägär prostınyalarzı ber-berehenä bäylähä?
Batır şatlığınan saq qısqırıp yıbärmäne!
Bında altı prostınya bar ikän! Yıtä! Tizeräk
täzräne asırğa! Hizenä Batır: häzer
kilep yıtäsäk haqaltay menän sanitar!
Nisek tä ölgörörgä! Tik täzräläre genä
his tä Yırzäge keüyek tügel — se-

105

ren
qapıl ğına añlauı auır. Batır, aptırağas,
izändä ultırğan gergä oqşağan auır ğına
timer menän täzräneñ ölgöhönä kilterep
huqtı la şaq qattı. Tege timer kisäge,
rezinağa bärelgändäy qaqlığıp, kire
yaqqa ırğını, hatta saq-saq Batırzıñ
başına teymäne. Bına hiñä käräkhä!
Bılarzıñ täzrähen yarıp bulmaymı ikhn
ni! Batır, sitkäräk torop, täzrägä yänä
timer menän huqtı. Şul uq häl qabatlandı...
Yarılmay!

Malay
täzräneñ yozağın borğoslarğa kereşte...
Yuq, asılmay! Nimä eşlärgä! Totolouı
oşomo? Egär ul da eläkhä bılarzıñ qulına,
Layondı, Emiläne kem qotqarır?

Qapıl
Batırzıñ küzenä stenalağı pult salındı.
Ap- tırauınan ni eşlärgä belmägän malay,
yügerep barıp şunıñ knopkalarına
basırğa, tumblerzarın borğoslarğa
totondo. Üze menän ber-ber häl bulır tip
tä qurqmanı. Sönki unıñ ösön oşo totqondan
da häüyefleräk nämä yuq ine bıl minutta.

Täüäkkällek
üzeneken itä şul. uñğı knopkağa basıuğa,
kötmägändä möyöştäge işek asılıp kitte.
Malay şatlanıp ta, qurqıp ta işekkä
atıldı. Beräyhe kilep inhä... Yuq, his kem
kürenmäy. Batır alğa atlanı häm tizzän,
asıq torğan ike işekte ütkändän huñ,
bolnitsanıñ üzäk koridorına kilep
sıqtı. Ana — basqıstar! Ul qotoldo! Ul
yänä irektä! Tik häzer ni eşlärgä? Qayza
yügerergä? Emiläne nisek tabırğa?

Horau
alıu

Sanitar
menän haqaltay Emiläneñ aldaşıuına tiz
töşöndö. Un ikense fatirza qızzıñ ber
nindäy zä ähiräte yäşämäy ine. Timäk,
sanitarzıñ artınan küzätep kilgän, „
şulay itep atahınıñ ezenä töşörgä
uylağan.

Sanitar
menän haqaltay horau alıuğa küstelär.
Ozaqqa huzıp tororğa vaqıt yuq. Moyostan
kilgän otryadtar küptän inde Ur tiräläy
öyörölä, ularğa «işekteñ» asqısın ğına
birergä käräk.

—Qızıñdıñ
ğümere hineñ qulda, — tine haqaltay
Layonğa. — Üzeñde qayğırtmahañ, unı
uyla.

Layon
öndäşmäne. Häzer, Emilä mineñ qızım
tügel, tip qırtalaşıu fayzahız. Sanitar
menän haqaltay barıhın da añlanı. Ni
eşlärgä teyış huñ Layon? Kürä torop
Emiläne özgöslärgä birä almay. Nisek
tä unı qotqarırğa käräk. Läkin Urzıñ
seren sisergä lä haqı yuq unıñ! Planetanı
haqlarğa, bında ber sit keşene ütkärmäskä
ant itte bit ul!

Layondıñ
küzzärendäge yafalanıuzı kürep qıuandı
haqaltay. Timäk, ğämhez bulıp qılanğan
yıtäksene qaltıratıu sarahı tabıldı.
Häzer unı saq qına nığıraq helketergä
genä käräk. Häm käräkle mäğlümättär
üzenän-üze qoyola başlar!

Haqaltay
sanitarğa Ämiläne inderergä quştı.

• 
  

  
  Hin
  häzer nisek itep Urğa ütep inergä
  ikänlegen äytäheñ, yä bulmaha... —
  Haqaltay qızzı yılterätep La- yon yanına
  kilterze.

  
  

Ämilä,
qulınıñ auırtıuına tüzä almayınsa, ilap
yıbärze. Layondıñ sikä muskuldarı
qaltırandı, ul küzzären yomdo...

Oşo
yırzä Emilä telgä kilde:

• 
  

  
  hez
  — bandittar! Yırtqıstar! Tik qıuanmağız!
  hezzeñ bında ikänlegegezze belälär!

  
  
• 
  

  
  Kem
  belä? — tip hağayzı sanitar.

  
  
• 
  

  
  Mineñ
  menän bulğan malay!

  
  
• 
  

  
  Malay?
  Ul qayzan belhen?

  
  
• 
  

  
  Ul
  bezzeñ yuğalıuıbız haqında äytäsäk! —
  tip qısqırzı qız asıuına tüzä almayınsa.
  — Hezze barıber tabasaqtar! Tabasaqtar!..

  
  

Qızğa
ışanıp yıtmähälär zä, unıñ hüzzäre
haqaltay menän sanitarzıñ küñelenä şom
haldı. Ular qız menän unıñ atahı añlamağan
teldä üz-ara höyläşep aldılar. Layondıñ
telen tiz genä sisep bulmas. Ul arala
malayzıñ ällä nimälär eşläp taşlauı
bar. Horau alıu menän bergä unı totou
sarahın da kürergä käräk. Ul küp bulha,
şul bolnitsa tirähendä uralalır. Bälki,
tozaqqa la eläkkänder äle!

Tizzän
sanitar bolnitsanıñ ikense qatına
kütärelä ine inde.

Palata
esendäge küreneş unı şaq qatırzı. Layon
urınına qalğan keşeläre alyaqta ishez
yata. Timäk, bında kemder bar! Sanitar,
sügä birep, stenağa hıyındı, quyınınan
lazer pistoletı kilterep sığarzı. Tik
şılt itkän dä tauış işetelmäy. Ul haq
qına eskä atlanı... Bäy, bında ber kem dä
yuq ta baha! E nisek sığıp kitkän ul?
Parolde belmäy... Tuqta! Ä töptäge işek?..
Ul bit asıq! Sanitar şunda taşlandı.
Bına nämä haqında onotqandar! Tege äzäm
bit pulttağı knopkalarzı törtkösläp
kenä asqan da quyğan oşo işekte! Häzer
ni eşlärgä?

Sanitar,
aptırağas, arğı işektärze lä barıp
tikşerze. Uları la şar asıq ine... Timäk,
sığıp kitkän! İh, asıq auızzar! Qulğa
üzenän-üze kilep ingän äzämde ısqın-
dırzılar bit! Tege malay yörönömö ikän
bında? Ägär ul bulha, barıhın da añlanı,
älbittä! Häzer yarzam saqırırğa yügergän,
älbittä! Tizeräk bınan yuğalırğa käräk!

107

Sanitar,
ishez yatqan dusı haqında onotop, kire
yaqqa saptı... Ul qaytıp ingändä, haqaltay
qızzan horau ala ine. Sanitar uğa hälde
höyläp birze. Tege ber az öndäşmäy
ultırzı, şunan yänä Emilägä boroldo:

• 
  

  
  Hin
  qurqma bezzän, — tine ul, qızzı
  tınıslandırırğa tırışıp. — Ultır...
  Bezzeñ hiñä ber Horauıbız bar... Kisä
  hiñä eyärep yörögän malayzıñ iseme
  nisek äle?

  
  
• 
  

  
  Äytmäyım!
  — tine qız.

  
  
• 
  

  
  Yaray,
  äytmä... Käräkmäy... — Şunan elemtä aşa
  mahsus kameranı yünäteüselär menän
  höyläşep aldı. — Qasan äzer bula?..
  İrtägä? Şäberäk qılanığız! Situatsiya
  bik qurqınıs! Eyı, bezze totouzarı bar!
  — Haqaltay yänä qızğa qaranı. — Ä qayza
  yäşäy ul malay?

  
  

Ämilä
qabalanıp uylanı. Ni tiyergä? Ägär dörösön
äythä? Ul saqta ni tiyerzär ikän? Isınlap
ta şulay itergä! Vaqıttı huzırğa!..

• 
  

  
  Unıñ
  yäşägän urını bik alıs!

  
  
• 
  

  
  Qayza?

  
  
• 
  

  
  Qoyaş
  sistemahındağı Yır tigän planetanı
  belähegezme?

  
  
• 
  

  
  Nimä?
  — Haqaltay menän sanitar ber-berehenä
  qaraşıp aldı. — Ul malay şunan,
  timäkseheñme?

  
  
• 
  

  
  Eyı.

  
  
• 
  

  
  E
  bında nisek kilep eläkkän?

  
  

Ämilä
Batırzıñ yazmışın qısqasa ğına höyläp
birze. Tegelär ışanırğa la, ışanmasqa
la belmäy ine. Şunan Batır turahında
törlö horauzar birergä kereştelär.
Şulay itep Ämilä, malay turahında dörösön
äytep, töp maqsatına ölgäşte — bandittarzıñ
iğtibarın sitkä yünältte. Ämmä tegelär
üzzären tiz genä qulğa alıp, Batırzıñ
bögön qayza ikänlege haqında horaşırğa
totondolar... Ämilä bını äytergä telämäne.
Sanitar menän haqaltay käñäşläşep aldı.
Sit planetanan Emilägä „ eyärep kilgän
malay qayza yäşähen inde? Älbittä, La-
yondarza!

Küp
tä ütmäne, sanitar Batırzı ezläp Ämiläneñ
öyönä taban yulğa sıqtı, ä haqaltay qız
yanına aşıqtı. Yıter! Nisek tä teldären
sisergä käräk bılarzıñ!

Batırzıñ
batırlığı

Batırğa
palatağa inep kitkän sanitarzı ozaq
kötörgä tura kilmäne. Ul «hä» tigänsä
malay ütkän yuldan yänä koridorğa kilep
sıqtı häm kiregä taşlandı. Tegendä ishez
yatqan dusı haqında uylap ta tormauı
ğäcäpländerze Batırzı... Bar uyı unı
totoumı ikän ni? Ulay tihäñ, artı-

na
la äylänep qaramay. Aşığıuı şul tinlemder,
küräheñ... Häzer nisek tä küzenä
salınmasqa!..

Batır
unıñ artınan, Ämilä öyrätkänsä, ike
keşelek kabinağa ultırıp kilde. Bandit
barğan maşinanıñ tuqtağanın kürgäs,
apparatın äkrenäytte... Ana, ul kabinanan
qabalanıp sıqtı la, tirä-yağına qaranıp
alğas, sitkä atlanı... Tizeräk! İñ möhime
unı küzzän yazlıqtırmasqa! Batır kilep
yıtte... Tegeneñ ayaq tauıştarı öskä
kütärelä... Nindäyzer işek yanında tuqtaldı
şikelle. İh, yaqınıraq barıp, qayza inep
kitkänen kürergä ine! Tik yaramay, kürep
qalıuı bar!..

Malay,
bar iğtibarın yıyıp, tıñlay başlanı...
Tınlıq!.. Qayza buldı? İnep tä kitteme?
Malay öskä taşlandı. Bında işektär!..
Qayhıhınıñ artında ul? Köräklehen taptı
la ikän, ti... Unda nisek inergä? Ul,
moğayın, parol menän asılalır... Malay,
ni eşlärgä belmäyınsä, ulay-bılay
yügergeläne. Tuqta! Stenağa başqortsa
hüzzär yazılıp quyılğan tügelme?

«Batır!
Bandittar 18-se fatirza. Parol: Ur bezzeke
bulır. Ämilä».

Batır
şaq qattı. Timäk, Ämilä bında! Ul totolğan!
Häzer ul da ineü menän bandittarzıñ
qulına eläkmäsme?

Malay
aşığıp uylandı... Yuq, qabalanırğa yaramay!
Tegelärzeñ sığıp kiteüyen kötörgä
käräk!.. Üze şulay uylay, ämmä yöräge
tüzemhezlänep tibä, «tizeräk tä tizeräk»
tip malayzı qıualay. Äyterheñ, häzer
barıp inhä genä telägenä ölgäşä alır,
ä inde ozaqqa huzıp torha, bäheten
qulınan ısqındırır. Ayzar keüyek toyolğan
ber-nisä sekund ütte... Arı kötörgä
malayzıñ sızamlığı yıtmäne. Ul un higezense
fatirğa yaqınlaştı:

—Ur
bezzeke bulır!

İşek
tauışhız ğına asıldı. Batır, mömkin
tiklem haq basıp, eskä atlanı. Bına unıñ
artında işek yabıldı. İnde artqa yul yuq.
Ul oşonda yä uñışqa ölgäşä, yä bulmaha...

Malay
eskä qolaq haldı. Qayzandır möñgörläp
höyläşkän tauış işetelä. Bıl — sanitar.
Uğa kemder yauap birze. Oşo yırzä malayzıñ
yöräge özölöp töşä yazzı! Ämi- läneñ
tauışı bit! Taptı, taptı unı! Batır
şatlığınan saq-saq bülmägä atılıp barıp
inmäne. Yaramay! Ulay ithä, totola bit!

Ni
eşlärgä? Qotqara alırmı qızzı? Unıñ
yanında ike ir keşe bar! İsmaham, beräü
bulha... Ul saqta... Ul saqta ni eşlär
ine?.. Tuqta! Kemeheler bıl yaqqa kilä
tügelme? Eyı şul! Ayaq tauıştarı rähimhez
räüyeştä yaqınlaşa! Totola häzer! Qayza
yäşenergä? Malay alan-

109

yol
an qarandı. Bına — şkaf! İşege asıla!
Batır küp uylap tormay şunıñ esenä
sumdı.

Kilähe
sekundta kemeheler alyaqqa inde. Sığırğa
bara tügelme? Malay şkaftıñ işegenä
qolağın teräne. Parolde işetergä käräk!

• 
  

  
  Urğa
  yul asıq! V

  
  

Tizzän
alyaqta tınlıq urınlaştı. Küräheñ, tege
äzäm

sığıp
kitte.

«Urğa
yul asıq!» Bınan sığıu ösön parol! Timäk,
Batır qotolou yulın belä! Häzer nisek
tä...

Batır
alğa atlanı häm ozon ğına koridorğa
kilep inde. Bında ike işek bar. Haqaltay
menän Ämiläneñ tauışı arğıhınan
işetelä... E bınıhında keşe-fälän yuqmı
ikän? Bälki, ular kümäkter... Batır qolaq
haldı... Bılay häüyeflänerlek nämä
işetelmäy... Malay äkren genä işekte
ette. Unıhı tauışhız ğına asıla başlanı...

Batır
tert itep qaldı. Estä keşe bar! Kemder
karauatta yata! Täüzä malay qurqışınan
sitkä taypıldı, yöräge darslap tibergä
kereşte. Ämmä ber azzan tınıslana töştö,
kire işek yarığına yaqınlaştı...

Eyı,
unda kemder yata. Tuqta, unıñ ayaq-qulı
bäyle tügelme huñ? Kem ul? Niñä bınday
häldä? Doşmanımdıñ doşmanı — miñä dus!
Timäk... Malayzıñ küñelenä yılı yügerze.
Ul küzen qısa birep yänä alğa tekälde.
Häm qıuanısınan saq qısqırıp yıbärmäne!
Karauatta bäyle yatqan keşe Layon bit!
Bına qayza ikän ul! Häzer ük sisergä
unıñ qul-ayağın, qotqarırğa! Tuqta!
Aşığırğa yaramay... Bülmälä unan başqa
keşe kürenmäyme? Bılay ul-bıl hizelmäy...
Malay, haq qına işekte kiñeräk astı,
başın tığıp, eskä küz yügertte. Ber kem
dä yuq!..

Batır,
tauış sığarmasqa tırışıp, karauat yanına
kilde...

Şul
mäldä Layondıñ aptırauın kürhägez ikän!
Ul Batırzı şunda uq tanını, älbittä. Yır
astındağı stantsiyağa ike tapqır kilep
inep olo häüyef tıuzırğan malayzı onota
bulamı ni Layon?! Läkin nisek itep yöz
zä ille par- sek alıslıqtağı Yır planetahında
yäşägän malay bında kilep inde? Oşoğa
töşönä almay Layon! Bıl bit äkiät,
fantaziya! Tormoşta bulırzay häl tügel!

Yır
keşeläre osop kilgänder, tiyer ine, ular
äle bınday alıslıqqa osorzay karaptar
tözöy belmäy. İkensenän, Urğa ineü yulı
yabıq, bında tırnaq osonday äyber zä ütä
almay. Ämmä şuğa qaramay Yır malayı Batır
unıñ karauatı yanında yılmayıp qarap
tora! Bälki, bıl Batırğa ğına oqşağan
malayzır?

Layon
başqortsa öndäşte:

• 
  

  
  Hin
  kem?

  
  
• 
  

  
  Batır.
  Mine onottoğozmo ni?

  
  
• 
  

  
  Yuq,
  — tine Layon. — Tik hin nisek...

  
  
• 
  

  
  Azaq
  añlatırmın. — Batır aşığıp Layondıñ
  bäylängän ayaq-qulın sisergä kereşte.
  — Ber bandit kitte. Bında ikensehe genä
  qaldı... Ul Emilä yanında...

  
  

Layon
ayaq ürä basqas ta. Batırzı kükrägenä
qısıp, rähmäten belderze. Şunan,
tauışlanmasqa tırışıp, işekkä yünälde.
Malay uğa eyärze...

Ana
haqaltay menän Emiläneñ tauıştarı
kilgän bülmä...

Layon
işek yarığınan eskä küz haldı, haqaltay
uğa qabırğahı menän tora... Saq qına
kötörgä käräk... Bälki, arqahı menän
borolor... Yuq, kirehensä, ul işekkä qara-
bıraq torzo... Ara la alıs qına şul. Layon
barıp yıtergä ölgörä almas, tege pistoletın
sığarır...

Säğättär
keüyek ozon toyolğan sekundtar ütte.
Bılay kötöp torouı la häüyefle. Başqa
bandittarzıñ kilep ineüye bar... Ni
eşlärgä?..

Layondıñ
borsolouın Batır za hizende. Bına ul
La- yondı kürşe bülmägä saqırzı...

Tizzän
malay haqaltay menän Ämilä torğan
bülmäneñ işegen şar asıp yıbärze... Unı
kürgäs, bandit şaq qattı, yartı sekundtay
ni äytergä belmäy torzo. Malay za bik
aptırağan bulıp qılandı. Şunan işekte
şart yaptı la kire yaqqa taşlandı. Bandit
unıñ artınan töştö. Ämmä uğa küp yügerergä
tura kilmäne. Koridorğa sığıu menän,
Layondıñ ayağına elägep, hörlögöp barıp
töştö. Kilähe sekundta qızzıñ atahı
unıñ quldarın artqa şaqarzı...

Layon
borsola

Bez
qapsıqta yatmay. Bına keşelärzeñ artınan
küzäteüse robot-kompyuterzar Batırzıñ
ezenä töştö. Ular, Urza isäptä tormağan
yänä ber keşe bar, ul his şikhez sit
planetanan bulırğa teyış, tip häbär
haldı. Bıl planetala olo şau-şıu quptarzı.
Yañı ğına Moyostan kilgän bandittarzı
totop, yıñel tın alğaynılar, yänä kemder
Urğa ütep ingän! Bälki bınıhı la
Moyostandır. Ul saqta bıl äzämgä ni
käräklege añlaşıla. Tizeräk totorğa
üzen! Häm Batırzı ezläügä Olo Käñäşmä
ağzaları küp kös taşlanı...

Bını
işetkäs, Layonğa Batırzı nıq qına
yäşerergä tura kilde. Unı häzer bötönläy
tiyerlek uramğa sığarmayzar... Yaray äle
aşhanala Emiläneñ häyläkärlege arqahında
malayğa aşarğa alırğa bula... Läkin arı
ni eşlärzär? Batırzıñ planetala yäşäüyenä
ayzan aşıp kitkäs,

111

bıl
haqta hüz quzğatıuı uğata auır. Sönki
tistälägän horauzar kilep tıuasaq.
Nisek eläkkän bında? Qayhılay itep häm
qayza yäşägän? Kemdär yarzam itkän?..
Bınıñ ösön Layonğa hököm qatı bulasaq.
İnstruktsiyanı bozğan! Timäk, uğa başqasa
ber qasan da eş birmäyäsäktär! Astan da
ülmäyäsäk ul, yalanğas ta bulmayasaq.
Barlığı eşhez qalasaq, ä bıl Ur keşehe
ösön iñ qatı yaza/ Nisek itep, ber ni
başqarmayınsa, aşap-esep kenä yäşämäk
käräk? Yuq, nisek tä ber kemgä lä hizzermäy
genä malayzı Yırgä ozatıu sarahın kürergä
käräk... Qayzan kilep sıqtı ul bında?
Ämmä töptän uylahañ, Batır yäşenep kenä
Urğa kilmähä, tege bandittar menän
bulğan vaqiğanıñ nisek bötörö bildähez
bulır ine. Malay qotqarzı bit Layon
menän Ämiläne. Bälki, ularzı ğına tügel,
bötä planetanılır... Şuğa la Batır Layonğa
uğata yaqın. Ulı keüyek kürä unı. Bigeräk
ihlas, asıq küñelle malay. Yıtmähä, toma
yıtem... Yırgä qaytıp ta ni qıuanıs kürer
tiheñ? Üzenä Layon menän Ämilä keüyek
yaqın keşelär tabırmı ul alıs planetala?..
Qız menän malayzıñ duslaşıp kiteüzären
kürhäñ... Ber-berehenän qısqa vaqıtqa
la ayırıla almayzar... Batır inde küptän
Urzağı räsmi telde öyränep alğan. Uğa
täüge köndärzä ük Ämilä öyrätkän. Malay
yoqlağan saqta unıñ meyıhenä teldeñ
bötä qağizälären heñdergän...

Kis
ösäüläşep ultırhalar, kitä hüz, kitä
häbär... Layon menän Ämilä Ur haqında
höyläy, malayzıñ telenän Yır planetahı,
tıuğan Başqortostanı, Sibay qalahı
töşmäy... Ägär nimäler añlaşılmay ikän,
Ämilä irtägähenä ük malayğa şul haqta
kino kilterep kürhätä... Batır ösön Urza
ğäcäplänerlek nämälär uğata küp. Barıhın
da töşöndörörgä tırışalar. Fäqät huñğı
fänni asıştar haqında ğına Layon Batırğa
höylämäskä tırışa. Malay Yırgä qaytha,
oşo haqta kemgäler äyter... Bıl Yır
tsivilizatsiyahın yahalma räüyeştä alğa
tartıu bulır...

Ber
könö Batır qızıq qına horau birze:

• 
  

  
  Ä
  ni ösön Moyos planetahında yäşäüselär
  şulay usal?

  
  

Layon
añlatıp birze:

• 
  

  
  Ular
  za bezzeñ keüyek Yırzäge tormoşqa qarağanda
  küpkä alğa kitkändär. Ämmä bik huğışsan,
  agressiv halıq. Üz-ara la hıyışa almayzar.
  Moyosta tuqtauhız huğış, talaş bara.
  Ul ğına la tügel, sit planetalarğa höcüm
  itälär. Niñä şunday holoqlo huñ ular?
  Bötä bälä Moyos keşeläreneñ ruhi
  yarlılığında. Ular, nindäyzer ber kimäldä
  fäqät fän, ekonomika häm tehnika
  turahında uylap, kulturanan, ruhi
  azıqtarzan baş tartqandar. Ularzıñ
  keşeläre fäqät baylıqqa mökibbän
  kitkändär.

  
  

Şul
arqala unda tuqtauhız talaş, huğış häm
qan qoyoş...

Bına
şulay köndär ütä torzo.

Uramğa
sığa almağas, Batır bötönläy boyoğa
başlanı. Ul, yış qına täzrägä qarap,
uylanıp tora. Bını kürep, Emilä bigeräk
nıq qayğıra. Malayğa törlö mauıqtırğıs
uyındar taba, ämmä Batır azğa ğına ular
menän qızıqhınğan keüyek bula la yänä
moñhoulıqqa birelä.

Malayzıñ
häle Layondı bigeräk nıq borsoy. Ni ösön
tihäñ, yañıraq Urza yahalğan ber asış unı
auır uyzarğa haldı.

Bığa
tiklem planetala küp kenä yäş yıget menän
qızzarzıñ aqıldan şaşıuı haqında
äytelgäyne bit. Bıl säyır auırıuzıñ
ozaq qına säbäbenä töşönä almayınsa
ızalanılar. Küptän tügel ber ğalim şunıñ
seren asqan.

İnde
ber nisä bıuat buyı Urza bötä halıq ber
teldä höyläşä, ber kulturağa inana.
Bötähe lä ber-berehen añlay, här kemdeñ
ruhi ıntılışı başqalarğa añlayışlı.
Bıl bik uñaylı. Ämmä tege ğalim yahağan
asış qot osqos...

Baqhañ,
aqıldan şaşıusı yäştärzeñ ata-babaları
ber nisä bıuat elek häzerge räsmi teldä
tügel, ä başqa teldä höyläşkän, başqa
yırzar yırlağan, ğömümän ikense kulturağa
tabınğan. Bıl ihä, meñär yıl bıuınğa
küsä kilep, şul halıqtıñ holoq-fiğelenä,
bulmışına heñgän. Häm bına ul tel, ul
kultura bötörölgän, bar halıqtar ber
telgä, ber kulturağa küskän. Qasandır
ikense teldä höyläşkän keşelärzeñ
yıyändäre küñelendä, dörösöräge, gendarında
oşo arqala emotsional kösörgäneş tıuğan.
Bıl auırıuzan qotolou ösön onotolğan
teldärze, kulturanı kirenän tereltergä
käräk, ti ğalim. Bıl berzän-ber yul ikän...
Häzerge mäldä Urzıñ Olo Käñäşe oşo haqta
faraz itä... E Layondı Batır borsoy.
Malayzı ällä Urza qaldırırğa la quyırğamı
ikän, tip uylay başlağaynı Layon. Ämmä
tege ğalimdıñ asışı Ämiläneñ atahın
uyğa haldı. Batır menän Urza ber ni zä
bulmas. Ä bına unıñ yıyändäre, başqort
telen, başqort moñon, kulturahın
yuqhınıp, aqıldan şaşa başlar. Timäk,
Batır his şikhez üz planetahına qaytırğa
teyış. Bını nisek eşlärgä? Karaptar Yırgä
osop tora, älbittä.

Hağış

Oşo
minutta Batırzıñ iñ yaqın dusı Hälit ni
eşläy ikän? Ul bit üzeneñ Yır astı
stantsiyahında bulıuın onot- to. Timäk,
Batırzıñ qayza ikänlegen belmäy. Nimä
uylay

113

ikän?
Ul ğına tügel, bötä halıq aptırayzır
inde. Äsähe ülgäyne, malayı la yuqqa
sıqtı... Oşo haqtağı uyzar malayzıñ
başınan sıqmay. Eş unda la tügel. Batırzıñ
Yırgä qaytıp, üzzäreneñ öyön, mäktäben,
klasın kürgehe kilä. Bıl toyğo nindäyzer
ber auırıuğa oqşağan, küñelde hızlatıp
tik tora. Malayğa bında bötä nämä bit,
säyır şul... Azıqtarın ğına alayıq. Ul
tozhoz, tämhez... Tozzoñ ni ikänlegen dä
belmäyzär. Ütkändä Batır añlatqas, Ämilä
beleşmänän taptı: baqhañ, Urza la qasandır
toz bulğan. Unıñ zararlı ikänlegen
belgäs, azıqtı tozlamay aşay başlağandar.
Täüzäräk aşamlıqtarzıñ hıu keüyek
bulıuına qaramay aşay ine, huñğı osor
mayhız, tozhoz aştı auızına la qaba
almay başlanı. Auızına aldımı, uqşırğa
totona.

Bınday
häl Layon menän Ämiläne olo borsouğa
haldı. Qız kösläp tiyerlek Batırzı
aşatırğa mataşıp ta qaranı, tik unıñ
tırışlığı yuqqa kitte, ni eşlärgä lä
belmäne. Vraç-robot saqırırzar ine,
şunda uq Batırzıñ Ur keşehe tügellegen
hizäsäktär. Bıl häldän qotolou yulı
qayza? Batır küzgä kürenep yabığa
başlanı...

Layon
belä: eş tozhoz, mayhız rizıqta ğına
tügel. Käräkhä, mayın da, tozon da tabırğa
bulır ine. Töp säbäp şunda: Batır tıuğan
planetahın hağına... Unı, ber nimägä
qaramay, qaytarırğa käräk. Tik bını
nisek eşlärgä? Tege saqta Layon menän
Yırzä bulğan keşelärzeñ barıhı la ikense
urında eşläy — sit planetağa osousılarzı
yıl hayın tulıhınsa almaştıralar. Şuğa
la häzer Layon Yırgä karaptarzı kemdärzeñ
osorğanın belmäy, unda barıp qızıqhınıp
yörörgä lä haqı yuq...

Şulay
itep huñğı osor Batır Urza üskän ber
ağastıñ hutın ğına esä. Tege bik äse,
malayzıñ küñelenä yatıp tora. Ämilä unı
auız itte lä tökörönä başlanı:

—Nisek
äsäheñ?

Äsähe
beşergän bäleşteñ täme kilä oşo huttan
— bını belmäy şul Ämilä. Ä qoymaqtarı
nindäy tämle bula torğaynı! Oşolarzı
uylaha, äsähe küz aldına kilä häm küzenä
yäştär erkelä. Başqasa ber qasan da
kürmäsme ikän ni äsähen?.. Häyır, äsähen
genä tügel... Ä niñä şunday töşönkölökkä
birelä äle ul? Totorğa la qaytırğa
Yırgä!.. Urza häybät, ämmä üzzärendä
barıber yaqşıraq- tır... Eyı, qaytırğa
käräk Yırgä. Şunhız bulmay. Yäşäy almayasaq
Batır ğümer buyı bında. Yır ülsäme menän
ber ay ğına ütte, şul arala, ul üzeneñ
qalahın, klasın, dustarın ülä yazıp
hağındı... Yırgä qaytıp töşhä, unı äsähe
qarşı alır keüyek. Ulay bulmayasağın yaqşı
añlay malay, şulay za nindäyzer eske
tauış küñelde estän genä tuqıp tik tora:

• 
  

  
  Qayt
  Yırgä, Batır, qayt, hineñ äsäyıñ tere. Ul
  hine kötä...

  
  

Töşöndä
lä kürze Batır äsähen. İmeş, ul qulın
huzıp qarşı kilä:

• 
  

  
  Ulım,
  hin qayza yuğaldıñ? Min bit tere. Miñä
  hinhez bik auır. Qayt, ulım, qayt. Min
  hine kötäm...

  
  

Uyanğas
ta Batır ozaq qına tınıslana almay yattı.
Eyı, qaytırğa teyış ul... Bında Emilä
bar... Läkin tegendä, Yırzä, unıñ ösön yaqın
keşelär küberäk! Unda klastaştarı,
dustarı... Unda äsäheneñ qäbere... Batır
bında kitep barğas, unıñ qäbere yanına
barıp urağan keşe lä yuqtır... Ular ikäü
genä inelär...

İnternatta
yäşärgä tura kiler. Läkin uğa sığıp
yörörgä röhsät iterzär bit.

Bınıñ
ösön iñ alda karaptarzıñ Yırgä qasanıraq
osorğa teyışlegen belergä käräk. Ämilänän
ul turala horaştırğılağaynı, atahınıñ
häzer ul eşkä qısılırğa haqı yuqlığın
äytte qız. Timäk, üzenä beleşergä käräk.
Emilä karaptarzıñ qayzan startqa
yıbäreleren belä. Unıñ menän bergäläşep
barırğa la... Artaban ni eşlären başına
la kiltermäy. Ämmä tik ultırırğa yaramay,
karapqa elägeü sarahın ezlärgä käräk!
Malayğa qamasaulağan tağı ber nämä —
ul Ur keşehe tügel. Batırzı ezläyzär.
Moyos- tan kilgän bandit tip uylarzar.
Egär totolha, Yırzän kildem, tiyeüyenä
ışanmastar. Batır beleşte: tege bandittarzı
mahsus tulqın aşa ütkärep, häybät keşegä
äüyereldergändär, Moyos planetahınan
ikänlektären dä onottorğandar. Häzer
bez Ur keşeläre tip, bik qänäğät qiäfät
menän yäşäp yatalar, imeş... Bınıñ his tä
nasar yağı yuqtır, bälki. Ämmä Batırzıñ
totolğoho kilmäy. Yır haqında, dustarı,
klastaştarı, äsähe turahında onotorğa
telämäy. Eyı, Batırğa totolorğa yaramay.
Nisek tä Yırgä karaptar osorousı stantsiyağa
elägergä, şunan kürenmäy genä karap
esenä ütep inergä... Mömkinme bıl? Ämilägä
uyın asıp halğaynı, qızzıñ küzzäre şar
buldı:

—-
Bını eşläp bulmayasaq, — tine ul.

• 
  

  
  Niñä?

  
  
• 
  

  
  Sönki
  stantsiyanı haqlayzar.

  
  
• 
  

  
  Egär
  Urza gel häybät keşelär yäşäy ikän,
  kemdän haqlayzar?

  
  
• 
  

  
  Urğa
  sit planetanan ütep ineüselär bula.

  
  
• 
  

  
  Hez
  bit Urzı haqlausı magnit tulqındarı
  menän uratıp alğanhığız.

  
  
• 
  

  
  Eyı,
  tulqındar haqlay. Ämmä sit planetala
  ul tulqındarzı tişeü ısulın uylap
  tabıuzarı bar bit. Batır, hin qaytırğa
  buldıñmı ni? — Emiläneñ tauışı küñelhez
  yañğıranı.

  
  

115

Batır
başın eyze:

• 
  

  
  Bında
  häybät, Ämilä. hin dä, atayıñ da miñä
  bik yaqınhığız... Läkin... Unda äsäyımdeñ
  qäbere... qaytırğa käräk miñä...

  
  
• 
  

  
  Qaythañ,
  min hine başqasa ber qasan da kürmäsmen-

  
  

me? Ü

• 
  

  
  Küreşerbez.
  Zurayğas. Hin üzeñ Yırgä kilerheñ... E
  häzer yarzam it miñä, Ämilä.

  
  
• 
  

  
  Yaray,
  — tine qız. — Tik nisek...

  
  
• 
  

  
  Bälki,
  atayıña äytäyık?..

  
  
• 
  

  
  Yuq.
  — Qız başın sayqanı. — Stantsiyanıñ
  qayzalığın min unhız za beläm. Ä qalğanın
  hatta uğa la äytmäyzär...

  
  

Şul
kis ular stantsiyağa taban yulğa sıqtı...

Stantsiyala

Ämilä
stantsiyanı anhat qına taptı. Ämmä ul
beyık qoyma menän uratıp alınğan ine.
Qapqa bikle. Nisek unıñ esenä inergä?

• 
  

  
  Qapqanı
  asıu ösön parolde belergä käräk, — tine
  Ämilä.

  
  

Stantsiyanıñ
esenä ara-tirä nindäyzer keşelär inä,
sıqqandarı la kürenä. Ergälärenä barıp,
qapqanı nisek astırğandarın tıñlap
tororğa ine lä, unda yäşerenerzäy urın
yuq.

• 
  

  
  Äyzä,
  bılay itäbez, — tine Batır. — Stantsiyanan
  sıqqan beräy keşegä: «Atayıbız yanına
  kildek, tik parolde onotqanbız», — tip
  äytäbez.

  
  
• 
  

  
  Ä
  atayığız kem, tihä?

  
  
• 
  

  
  Beräy
  isem äyterbez. Bında keşe az tiheñme?
  Barıhı la ber-berehen belmäyzer äle.

  
  
• 
  

  
  Yuq,
  — tip qarşı töştö Ämilä malayzıñ uyına.

  
  
• 
  

  
  Niñä?

  
  
• 
  

  
  Bıl
  aldaşıu bula.

  
  
• 
  

  
  Bulhın,
  — tip qarşılaştı malay. — Yuğihä eskä
  inä almayasaqbız.

  
  

Ämilä
barıber rizalaşmanı.

Bına
ular qoymanı urap kittelär. Täpäşägeräk
urını yuqmı ikän? Ul saqta... Mäsälän,
Ämilä Batırzıñ yaurınına basıp qoymağa
mener, ä malay unhız za kütäreler. Ä inde
beräy arqan kisäge tapqanda bigeräk tä
şäp bulır ine. Unı qoymanıñ başına
eläktererzär zä yäbeşep mener zä
kiterzär...

Stantsiyanı
tulıhınsa urap sıqtıq tigändä qoyma
yanında ğına üsep ultırğan ber ağasqa
tap buldılar. Yırzäge ti-

räkkä
oqşağan yıuan olonlo beyık ağas. Malay
menän qızzı iñ qıuandırğanı şul — unıñ
botaqtarı qoyma aşa halınıp eskä töşä
birgän. Bıl ağas Ämilä menän Batır ösön
genä üsep ultıra! Egär botaq buylap
ürmälähälär, qoymanıñ tege yağına ırğıp
töşöüye ber ni zä tormay.

Tik
bına ağastıñ iñ asqı botağı ğına
beyıgeräk, qapıl ğına yäbeşep menep
kiterlek tügel. Ämmä sarahın taptı
Batır. Ergälä genä yatqan ber nisä taştı
alıp kilep ağastıñ olono yanına öygäyne,
quldarı botaqqa yıtte lä quyzı.

Täüzä
Batır Ämilägä menergä yarzam itte, küp
tä ütmäne üze lä botaq östöndä ultıra
ine inde.

Malay
qızğa urınınan qıbırlamasqa quştı, üze
botaq buylap alğa atlanı. Bına qoyma...
Stantsiyanıñ ese asıq kürenä. Unda keşelär
yöröy, robottar... Nisek tä şularzıñ
küzzärenä kürenmäyınsä eskä ırğıp
töşörgä käräk. Ergälä genä haray keüyek
ber nämä kürenä. Bıl bik şäp. Töşkäs tä
şunıñ artına yäşenergä bula...

Batır,
keşe kürenmägäneräk vaqıttı samalanı
la, asqa ırğını. Tizzän Ämilä lä unıñ
yanında ine.

Oşo
yırzä malay ükengän tauış menän:

• 
  

  
  İh!
  — tip quyzı.

  
  
• 
  

  
  Ni
  buldı?

  
  
• 
  

  
  Niñä
  bında inmäskä ine!

  
  
• 
  

  
  Niñä?

  
  
• 
  

  
  Häzer
  nisek sığırhıñ?

  
  
• 
  

  
  Sığıuı
  qıyın bulmas, — tine qız. — Min hineñ
  Yırgä osop kiteüyeñde belergä teyışmen.
  Äyzä!

  
  

Malay
menän qız binalarzıñ artına yäşenä-qasa
karaptar ultırğan urınğa yaqınlaştı.

• 
  

  
  Bına
  oşo bina esendä karaptar, — tine Ämilä.

  
  
• 
  

  
  Ä
  unan karaptar nisek osop sığa?

  
  
• 
  

  
  Binanıñ
  urtahında tübä yuq...

  
  

Batır
menän Ämiläneñ aldına häzer iñ auır
mäsälä kilep torzo: nisek itep bında
inergä lä, qayhılay itep karapqa elägergä?
Ä ul qasan osa? Ägär fäqät ber ayzan ğına
Yırgä taban yul alırğa teyış bulha, Batır
bında şul tiklem vaqıt nisek yäşär? Ular
bıl haqta uylamasqa tırıştı...

Bına
binanan ber robot kilep sıqtı. Ul tup-tura
qarşılağı yortqa taban atlanı.

• 
  

  
  Min
  bıl robottı beläm, — tine Ämilä. —
  Atayım bında eşlägändä lä bar ine ul.
  Şifrı la isemdä: K-1.

  
  
• 
  

  
  Nimä
  ul şifr?

  
  
• 
  

  
  İseme,
  tip äytergä bula. Bälki, ul bezgä yarzam
  iter?

  
  
• 
  

  
  Robot
  hine isläy tiheñme?

  
  
• 
  

  
  Älbittä,
  — tine Ämilä. — Tik ul mineñ bıl stan-

  
  

117

tsiyağa
ber nindäy zä qısılışım yuqlığın da belä.
Yänä uğa sit keşelärze totorğa tigän
programma la birelgän.

Batır
qabalanıp uylarğa kereşte. Ul arala
robot tege yorttan sıqtı la kire atlanı.
Emilä, saq qına ikelängändän huñ,
täüäkkälläne.

Bına
qız robotqa qarşı sıqtı:

• 
  

  
  K-1,
  — tip öndäşte ul. Robot tuqtap qaldı:

  
  
• 
  

  
  Hin
  — E-mi-lä, — tine ul özök-özök tauış
  menän.

  
  
• 
  

  
  Eyı!
  — tip qıuanıp kitte Emilä. — Tanınıñmı?

  
  
• 
  

  
  Ni-ñä
  kil-deñ?

  
  
• 
  

  
  Miñä
  karaptar yanına inergä käräk.

  
  
• 
  

  
  Ya-ra-may.

  
  
• 
  

  
  Yaray,
  K-1, yaray. — Qız unı ögötlärgä totondo.

  
  
• 
  

  
  Hin
  sit ke-şe. Min hi-ne to-tor-ğa te-yış. —
  Robot Ämilägä taban atlanı.

  
  

Oşo
yırzä Batır tüzmäne, urınınan yügerep
sıqtı.

• 
  

  
  Emilä,
  qas!

  
  

Qız
sitkä taypıldı:

• 
  

  
  Tizeräk
  kitäyık bınan, —- tine ul malayğa. —
  Häzer ul başqa robottarğa häbär itäsäk!

  
  

Isınlap
ta ular şunda uq robottıñ kemgäler
öndäşeüyen işettelär:

• 
  

  
  Yar-zam-ğa!
  Stan-tsi-ya-la sit ke-şe-lär!

  
  

Batır
menän Emilä, binanı uranılar za, qoyma
buyındağı ağaslıqqa taban yügerzelär.
Ämmä robot ta qalışırğa telämäy ine.
Üze tuqtauhız kemgäler häbär itä:

• 
  

  
  Stan-tsi-ya-la
  sit ke-şe-lär!

  
  

Bına
malay menän qız ağastar arahına sumdı.
Robot eskä inep tormanı, tuqtap qaldı:

• 
  

  
  Min
  B-3 kvadratında! Sit ke-şe-lär bın-da!

  
  
• 
  

  
  Qastıq!
  — tine Batır häm berense bulıp alğa
  taşlandı.

  
  

Emilä
uğa eyärze. Asıq yırgä sıqqas ta ular
üzzärenä taban şäp-şäp atlap kilä yatqan
tistägä yaqın robottarzı kürze. Batır,
qırqa borolop ikense yaqqa yügerze. Ämmä
ul yaqtan da robottar yaqınlaşa...
Qamalğandar! Batır menän Emilä ulay-bılay
itte lä kire ağastar arahına qastı.
Totolğandarın ular inde añlanı. Häzer
ni eşlärzär? Ämiläne sığarıp yıbärerzär,
älbittä. Ä Batırzıñ sit planetanan
ikänlegen belhälär... Yır haqında onottorop,
Ur keşehenä öyländererzärme? Batır bit
bını telämäy! Yuq, telämäy!..

Robottar
Emilä menän Batırzı stantsiyanıñ qapqahı
yanındağı binağa alıp kilde. Bına işek
asılıp kitte häm unan ozon buylı, mıyıqlı
ir kilep sıqtı.

• 
  

  
  Sit
  keşelär oşomo? — tip horanı ul aptırağan
  tauış menän.

  
  
• 
  

  
  Oşo,
  — tine robottar.

  
  
• 
  

  
  Bılar
  bit balalar! — Mıyıqlı ağay kölöp
  yıbärze. — Yaray, qaldırığız.

  
  

Robottar
kitte. Mıyıqlı ağay Batır menän Emiläne
üzeneñ kabinetına saqırzı:

• 
  

  
  Äyzä,
  ütegez...

  
  

Stantsiyanıñ
yıtäksehe

• 
  

  
  Yä,
  höylägez, kem bulahığız? İsemdäregez
  nisek? Batır? Säyır isem. İşetkänem yuq.
  Nisek ütep indegez bında?

  
  

Ämilä
höyläp birgäs, ir keşe qaştarın söyzö.
Şulay anhat qına bında inep bulğanına
aptıranı, buğay.

• 
  

  
  Yaray,
  — tine şunan. — Bında sit keşelärgä
  inergä yaramağanlığın belmäyhegezme
  ni?

  
  
• 
  

  
  Beläbez.

  
  
• 
  

  
  Belgäs...

  
  
• 
  

  
  Bezgä
  bik käräk ine, — tine Batır.

  
  
• 
  

  
  Niñä?

  
  
• 
  

  
  Eş
  şunda... — Batır saq qına ikelände. Bıl
  ağay häybät keşegä oqşağan. Totorğa la
  äytergä! — Min Ur keşehe tügel.

  
  

Bını
işetkäs, mıyıqlı ir urınınan ırğıp
torzo:

• 
  

  
  Qayzan
  hin?

  
  
• 
  

  
  Yırzän.

  
  
• 
  

  
  Qayzan?
  Qayzan? — Küräheñ, ul Batırzı Moyos
  planetahınan tip uylağandır. Yır hüzen
  işetep bik aptıranı. — Yırzän, tiheñme?
  E nisek kilep eläkteñ hin bezzeñ
  planetağa?

  
  

Oşo
yırzä Batır menän Emilä, ber-berehen
bülä-bülä, üzzäre menän bulğan vaqiğalarzı
höyläp birzelär. Bülmäneñ hucahı haman
da ularğa ışanırğa telämäne.

• 
  

  
  Yırzän,
  tiheñ inde? E Yırzäge bezzeñ stantsiya
  yanındağı qalanıñ isemen beläheñme?

  
  
• 
  

  
  Beläm.
  Sibay.

  
  

İr
keşe yılmayzı:

• 
  

  
  Unda
  nindäy halıq yäşäy?

  
  
• 
  

  
  Başqorttar.
  Min üzem dä başqort, — tine Batır bıl
  ağayzı ışandıra başlauın hizenep.

  
  
• 
  

  
  Başqortsa
  beläheñme huñ? — tip horanı mıyıqlı
  ağay qapıl saf başqort telendä.

  
  
• 
  

  
  Beläm!
  — tip öndäşte Batır zur qıuanıs menän.

  
  
• 
  

  
  Min
  ışandım. Hin, ısınlap ta, Yır malayına
  oqşağanhıñ. Azaqqı horau. Ägär uğa dörös
  yauap birhäñ... Sibayzıñ töp uramı nisek
  atala?

  
  
• 
  

  
  Tausılar
  prospektı!

  
  

119

• 
  

  
  Dörös!
  — Ağay keşe kilep Batırzıñ qulın qıstı.
  — Hin, ısınlap ta. Yır keşehe... Min ışandım
  bığa... Timäk, hineñ bında ikänlegende
  ber kem dä belmäyme?

  
  
• 
  

  
  Yuq.

  
  
• 
  

  
  Şulay
  za tikşerep qarayıq. İkegez zä bhzda
  kilegez.

  
  

Mıyıqlı
ağay Batır menän Ämiläne ber kabinağa
inderze. Şunda uq qarşılağı ekranda
nindäyzer handar barlıqqa kilde.

• 
  

  
  Kompyuterzar
  uğa mineñ haqta bötähen dä äytep birze,
  — tip añlattı qız. — Ä hineñ turala ber
  ni zä yuq...

  
  
• 
  

  
  Sığığız.
  — Ağay keşe ultırğıstarğa kürhätte. —
  Ultırığız. Hineñ turala Ur kompyuterzarı
  ber ni belmäy. Ämmä hez olo baş-baştaqlıq
  qılğanhığız. Batırzıñ bında kiteüye
  arqahında Yırzä zur üzgäreştärzeñ
  başlanıuı bar ine bit... Min Batır haqında
  Ur planetahınıñ yıtäkselärenä äytergä
  teyışmen. Ämmä min äytmäyım, sönki
  ularzıñ nindäy qarar sığarırı bildähez.
  Bez bögön Yırgä osabız...

  
  
• 
  

  
  Ur-ra!
  — Batır, ağayzıñ höyläp bötäüyen
  kötmäyınsä, urınınan ırğıp torzo.

  
  

Mıyıqlı
ağay yılmaymayınsa buldıra almanı:

• 
  

  
  «Ura»
  — Yır keşeläreneñ qıuanğan saqta qısqıra
  torğan hüzzäre bit äle... Barığız,
  huşlaşığız. Yartı säğättän Yırgä osabız...

  
  

Huş,
Ur!

Ur
planetahında tön. Ul his tä Yırzäge töndän
ayırılmay tiyerlek. Fäqät k ük yözöndä
yondozzar ğına ereräk häm küberäk.
Bolottar arahında törlö zurlıqtağı ös
ay yözöp yöröy...

Şul
uq yıl isä, ergälä genä yapraqtar qıştırlay...

Ämilä
menän Batır tege ağayzıñ kabinetınan
sıqqandar za öndäşmäy genä qarañğılıqqa
qarap toralar...

Nimä
öndäşergä, nindäy hüzzär äytergä oşonday
minutta?

Ular
huşlaşırğa teyış. Bälki, başqa ber qasan
da ber-berehen kürä almastar. Bığa ışanğı
kilmäy. Batır, älbittä, bütän Urza bula
almas, ägär Ämilä genä, zuraya töşöp, üze
Yırgä kilep sıqmaha. Ul saq Batır qayza
bulır? Taba alırmı unı Ämilä? Horauzar
küp. Berehenä lä yauap yuq. Şuğa la öndäşmäy
genä üz uyzarına birelep tora ular...

Ämiläne
yänä şul borsoy. Ul häterläyäsäk Batırzı.
Hatta başqasa osraşmahalar za ğümer
buyı isläyäsäk.

Unıñ
batırlıqtarın gel genä küze aldınan
ütkäräsäk, ular menän hoqlanasaq häm
malayğa rähmättär uqıyasaq. Timäk, qız
ösön Batır här vaqıt qäzerle häm yaqın
bulır. E bına Batır... Unı bit Yır astındağı
stantsiyanan sığarğanda mahsus tulqın
aşa ütkäräsäktär. Käm ul bötähen dä,
bötähen dä — Yırzä bergä yöröüzären,
Urza sanitar menän haqaltayğa qarşı
köräşeüzären — barıhın da, barıhın da
onotasaq. Ul hatta üzeneñ Urza bulıuın
da häterlämäyäsäk. Uylahañ, bıl qot
osqos!.. Qapıl qızzıñ tamağına nindäyzer
töyör kilep tığıldı, küzzäre yäşkäzäne...

Şul
saq işektä mıyıqlı ağay kürende:

• 
  

  
  Huşlaştığızmı?
  Ulayha, Batır, bezgä osorğa vaqıt.

  
  

Oşo
yırzä Ämilä ağayzıñ yanına yügerep barzı:

• 
  

  
  Mineñ
  hezgä ütenesem bar...

  
  
• 
  

  
  Äyt.

  
  
• 
  

  
  Kez
  Yırgä barğas... Batırzı stantsiyanan
  sığarğan mäldä... mahsus tulqın aşa
  ütkärmägez...

  
  
• 
  

  
  Ni
  ösön?

  
  
• 
  

  
  Ul
  onotmahın Urzı... mine... — Qızzıñ tauışı
  qaltırap kitte.

  
  
• 
  

  
  Auır
  mäsälä quyahıñ, Ämilä. — Ağay uyğa
  qaldı. — Bıl bit instruktsiyanı bozou!

  
  
• 
  

  
  Bulhın...
  Min ütenep horayım... Min unı isläyäsäkmen...
  Ğümere onotmayasaqmın... Ä ul... Min
  zurayğas, qabattan baram Yırgä... Bez
  osraşırğa teyışbez... — Ämilä biten
  quldarı menän qaplanı.

  
  

Mıyıqlı
ağay Ämiläne üzenä qıstı.

• 
  

  
  Yaray,
  tınıslan, Ämilä... Küräheñ, instruktsiya
  buyınsa ğına yäşäp bulmayzır... Yaray,
  Batırıñdı mahsus tulqın aşa ütkärmäm.
  Äyzä onotmağız ber-beregezze!

  
  
• 
  

  
  Kez
  hüz biregez!

  
  

Ağay
yılmayzı:

• 
  

  
  Ur
  keşeheneñ hüze!

  
  

Ämilä
lä, ike küzen qaplağan yäştäre aşa
yılmayzı häm bığasa, ber ni öndäşmäyınsä,
sittäräk torğan Batır yanına kilde:

• 
  

  
  Huş,
  Batır...

  
  
• 
  

  
  Ämilä,
  huş...

  
  

Ular
qul bireşte.

Bına
mıyıqlı ağay Batırzı, yaurınınan qosaqlanı
la, işekkä alıp kitte...

Bına
ular qızzan sekund hayın alıslaşa...

Bına
işekkä barıp yıttelär...

Bına
Batır huñğı tapqır borolop qızğa qaranı,
yılmayzı häm qulın kütärep huşlaştı la
yuğaldı...

121

Batır!..
Qızzıñ yöräge auırtıp qısıldı! Malayzı
şunday yaqın kürä başlağaynı bit Emilä!
Unı başqa kürmäsme ikän ni? Qızzıñ
küzzärenän yäştäre tägäräne. Ur
planetahında yapa-yañğız torop qalğan
keüyek itep his itte ul üzen. Äyterheñ,
Batır unıñ bar donyahın, bar
şatlıq-qıuanıstarın üze menän alıp
kitte...

—Huş,
Batır, — tip şıbırlanı Ämilä üz aldına.
— Huş... Tik hin bel: bez barıber
osraşasaqbız!..

QARA QUMTA-2

BATIR
QAYZA?

• 
  

  
  Batır
  yuğaldı, — tine Hälit qurqqan tauış
  menän.

  
  
• 
  

  
  Nisek
  yuğaldı? — Qız malayğa borsolop qaranı.

  
  
• 
  

  
  Bına
  oşonda bäläkäy' genä qara qumta tora
  ine. Şuğa ingäyne...

  
  

Ämilä
hiskänep kitte:

• 
  

  
  Şunda
  ingäyne? Ä qumta qayza?

  
  
• 
  

  
  Yuqqa
  sıqtı...

  
  
• 
  

  
  İh,
  hez! — Qız, ni eşlärgä belmäyınsä,
  tirä-yağına qarandı. — Unda inergä
  yaramahy bit! Bötönläy yaramay!

  
  
• 
  

  
  Bez
  bit belmänek... — Hälit qauşap töştö.

  
  
• 
  

  
  Egär
  Batırzı bögön tapmahaq...

  
  

Qız
äytep bötörmäne, şul arqala Hälitteñ
küñelen şom yaulap aldı.

• 
  

  
  Ni
  bula?

  
  
• 
  

  
  Batır
  yuğalasaq... mäñgegä!.. — Qızzıñ tauışı
  qaltırandı.

  
  
• 
  

  
  Mäñgegä?
  — Hälit ışanırğa la, ışanmasqa la
  belmäne. Nisek inde mäñgegä? Yañı ğına
  oşonda torğan dusı bötönläygä yuqqa
  sıqtımı? Ulay bulıuı mömkin

  
  

123

tügel!
Ämmä Ämilä şayarğanğa oqşamağan. Ulayha,
Hälit başqasa Batırzı kürmäyme? Ä niñä
kürmäy? Ägär tere ikän... Ällä... — Ülde...
timäkseheñme?

• 
  

  
  Yuq.
  Batır tere bulasaq. Tik bez barıber
  Batırzı başqa ber qasan da kürä
  almayasaqbız...

  
  

Koridor
osonda höyläşkän tauıştar işetelde.

• 
  

  
  Kemder
  kilä! — Ämilä, hağayıp, malayzıñ belägenän
  totto. — Yäşendek!

  
  

Ular
ergäläge tumba artına bosouğa, koridorza
ike keşe kürende. Ä malay menän qız tın
da almayınsa qatıp qaldı.

Ber
vaqıt tegelär, Ämilä menän Hälit yäşengän
yırzeñ yanında tuqtalıp, nimäler haqında
bik borsolop höyläşergä kereşte.
Ulay-bılay yöröşöp aldılar, tirä- yağına
qarandılar. Ular nimäler ezläy ine
şikelle. Tik añlayışhız teldä höyläşkängä
Hälit ber ni zä töşönmäne. Ber azzan
ular qısqırıp höyläşä-höyläşä kitep
barzılar.

• 
  

  
  Ular
  — qara qumtanıñ hucaları, — tip añlattı
  Ämilä, yäşengän urındarınan sıqqas. —
  Oşonda qaldırğandar, ä qumta yuğalğan.
  Şuğa borsolalar...

  
  
• 
  

  
  Nimä
  eşläybez? — Hälittä ular qayğıhı yuq.
  Unıñ dusı yuğaldı bit!

  
  
• 
  

  
  Batırzı
  ezläybez!

  
  
• 
  

  
  Ul
  oşonda beräy möyöştä bosop ultıralır.
  Yaqşılap qarahaq...

  
  
• 
  

  
  Yuq
  şul, — tine Ämilä. — Batır bında yuq.

  
  
• 
  

  
  Nisek
  yuq?

  
  
• 
  

  
  Bına
  şulay. — Qapıl qızzıñ küzzärendä ömöt
  satqıları yıltıranı. — Stantsiyala tağı
  ber qara qumta bar! Tik Yır astı stantsiyahınıñ
  yıtäksehenän başqa ber kemdeñ dä unı
  alırğa haqı yuq. Ul qumta menän Batırzı
  tabırğa bula.

  
  
• 
  

  
  Qayza
  huñ ul qumta?

  
  
• 
  

  
  Äyzä!

  
  

Qız
menän malay, haq qına basıp, ozon koridor
buylap atlanı. Küp tä ütmäne, ular ber
işek qarşıhına kilep tuqtanı.

—•Bına
oşonda! — tine qız. Hälit işekte tartqılap-
etep qaranı.

• 
  

  
  Nisek
  asabız?

  
  
• 
  

  
  Parolde
  äytergä käräk.

  
  
• 
  

  
  Nindäy
  parol tağı?

  
  
• 
  

  
  Ber
  nisä hüz. Şularzı äythäñ, işek asıla.
  Tik unı stantsiya yıtäksehenän başqa ber
  kem dä belmäy.

  
  
• 
  

  
  Bälki,
  ütenep horahañ...

  
  
• 
  

  
  Yuq.
  Min qızıqhına başlaham, niñä käräk ul
  hiñä,

  
  

tip
horayasaq. Ä min asığın äytä almayım. Ul
Yır keşeläre menän aralaşqanımdı belhä,
bögön ük Urğa qaytarıp yıbäräsäk.

Malay
menän qız, ni eşlärgä lä belmäyınsä,
aptırap qaldı...

ĞÄCÄP
NÄMÄLÄR

Artınan
qıuıp kilgän robottan qotolou ösön
ergälä torğan qara qumtağa sumğas ta,
Batır, artınan işekte tizeräk yabırğa
teläp, pulttağı knopkalarğa aşığıp
bastı. Ber vaqıt işek ısınlap ta yabıldı,
şunan malay ösön ğäcäp nämälär başlandı.

Täüzä
maşina (qara qumtanıñ nindäyzer maşina
ikänlegen ingäs kenä añlanı Batır) äkren
genä geüyeldäne, şul minutta pulttağı
tistälägän lampoçkalar yımeldäne, tablola
handar aşığıp sabırğa kereşte.

Batır,
ni eşlärgä belmäyınsä, aptırap qarap
tora. Qurqıu toyğoho kisermäne ul,
kirehensä, tege robottan anhat qotola
alğanına qıuandı. Qapıl malayzıñ qolağı
tonğanday itte. Has ta samoletta osop
barğandağı keüyek. Ällä ısınlap ta osop
kittelärme ikän? Tışqa qarap beler ine,
qumtanıñ täzrähenän ber ni kürenmäy.
Yabıq, küräheñ. Qumta bäläkäy genä.
Kiñlege-beyıklege ike metrzan artmay.
Alda — pult, urtala — kreslo keüyek
nämä. Nindäyzer maşina, küräheñ.

Ul
arala qumta helkeneüzän tuqtanı.
Geüyeldäüye lä işetelmäy. Batır ber az
şımıp ultırzı.

Ni
eşlärgä häzer? Bında ğümer buyı ultırıp
bulmay bit. Ämmä qapıl ğına sığırğa la
yaramay. Unda tege robot kötöp toralır.
Hälit menän ni buldı ikän? Ul ğına
eläkmähä...

Tuqta!
Batır bınan nisek sığır? Malay işekte
ulay- bılay tartqılap qaranı. Qımşanmay
za!.. Batır pulttağı yazıuzarzı uqırğa
kereşte. Ul bit äle Ur planetahınıñ
telen häterläy.

Knopkalar
astına säyır genä hüzzär yazılğan: «Alğa»,
«Artqa», «Yıldar isäbe», «Parol»...

Nindäy
parol bıl? Şul işekte asırğa yarzam
itmäsme?

Batır
knopkağa bastı, şunda uq tablola Ur
telendä ike höyläm hasil buldı:

«İneü
— Vaqıttı yıñeü». «Sığıu — Vaqıtqa
höcüm».

Bılar
bit — qara qumtağa ineü-sığıu ösön
paroldär! Tik niñä bınday säyır hüzzärze
haylağandar ikän? Niñäler ikehendä lä
«vaqıt» hüze bar...

125

Batır
küp uylap tormanı, işekkä boroldo la
parolde äytte. Ägär tege robot ergälä
kötöp torha, yaba belä!

Bına
ber mäl işek asılıp kitte. Batır tışqa
küz haldı — yaqın-tirälä robot kürenmäyme?
Kilähe sekundta malay küzenä taşlanğan
küreneştän şaq qattı. Tege robot qına
tügel, oşo qısqa vaqıt esendä Yır astı
stantsiyahı la yuqqa sıqqan daha! Qara
qumta qola yalan urtahında tora! Malay,
bığa ışanırğa telämäyınsä, küzzären
selt-selt yomğolap aldı. Şunan tupha
aşa atlanı.

Bıl
nindäy möğcizä? Ul ısınlap ta Yır östöndä!
E stantsiya qayza? Hälit asta qaldımı?
Häzer unı nisek tabırğa? Ämiläne küräm
tip. Batır zur qıyınlıqtar menän Ur
planetahınıñ Yır astındağı stantsiyahına
eläkkäyne. Qızzı taptım tigändä, yänä
kirenän Yır östönä kilep sıqtımı? Ul
stantsiyağa yañınan nisek elägergä häzer?
Horauzar küp, tik berehenä lä yaüap yuq.
Hälit Batır turahında nasar uylauı
ihtimal. Yänähe, qurqqan da taşlap
qasqan! Qayzan ultırzı bıl qara qumtağa?
Ä nisek kilep sıqtı ul kire Yır östönä?

Batır
tirä-yağına qarandı. Ana, alısta Sibay
kürenä.

Tuqta!
Bıl ni eş? Bıyıl ğına tözölgän, qala
sitendäge berzän-ber tuğız qatlı öy
qayza? Malay küzzären ıuğılanı la tağı
qaranı. Yuq! Tuğız qatlı öy yuqqa sıqqan!
Ällä bıl Sibay tügelme? Malay qalağa
nıqlabı- raq baqtı. Sibay bit! Ergälä
genä qala sitendäge ber qatlı öyzär —
tausılar poselogı yata. Bireräk Tüñäräk
tau kürenä. Ulayha, tuğız qatlı öy qayza
bulğan?

Batır
aptırauğa qaldı. Bälki, ul bulmağandır?
Batır yañılışalır. Ulay tihäñ, kisä genä
ular Hälit menän şul tuğız qatlı yorttoñ
liftında öskä-asqa şıuıp yörönölär.
Sibayzıñ başqa öyzärendä bit lift yuq.
Häzer şul yort yuqqa sıqqan!

Yaray,
yuq ikän — yuq bulhın! Häzer ul haqta
qayğırıp toror vaqıt tügel. Yır astı
stantsiyahına kire inergä, Hä- litte
qotqarırğa, Ämiläne tabırğa käräk. Tik
stantsiyanıñ işege qayhı tirälä ikän?

Oşo
yırzä genä Batır tıştağı küreneşteñ bik
nıq üz- gärgänlegenä iğtibar itte. Bögön
genä irtänsäk, stantsiyağa töşkändä,
üländär yäm-yäşel ine, säskälär üsep
ultıra ine, hauala turğayzar hayray,
ülän arahında siñertkälär sereldäşä
ine. Ä häzer tirä-yün hap-harı, säskälär
yuq, siñertkälärzeñ tauışı işetelmäy.
Ul ğına la tügel, halqın yamğır yaua, yıl
isä. Bäy, ike-ös säğät esendä yır östönä
ısın köz kilgän tügelme? Niñä ulay? Äle
bit yäyzeñ başı ğına? Ni arala yäm-yäşel
üländär harğayırğa ölgörgän? Bınıñ bit
bulıuı mömkin tügel. Batır tamam aptırauğa
qaldı.

Oşo
yırzä genä ul yamğır qatış halqın yıldeñ
höyäktärgä tiklem ütep ingänenä iğtibar
itte. Şulay bulmay ni — ul bit mayka
menän şortiktan ğına!

Batır
ulay-bılay itte lä, öşöügä tüzä almağas,
kire qara qumtanıñ esenä inep biklände.
Ämmä bında yılı- nırlıq tügel, maşinanıñ
ese hıuınırğa ölgörgän. Malay üzeneñ
qaltırana başlauın toyzo...

QARA
QUMTA OSA

Batırzıñ
başında törlö horauzar qaynaşa. Yır astı
stantsiyahınıñ işege qayhı tirälä? Bıl
qara qumta menän ni eşlärgä? Oşonda ğına
taşlap kiter ine, keşe- qaranıñ kürep
qalıuı bar. Batır bit Ur planetahınan
qaytqan saqta hüz birze. Sit planeta
haqında ber kemgä lä ber nämä lä höylämäy.
Suvenir itep Urzan ber znaçok alğaynı,
unı ber kemgä lä kürhätmäy... Şulay
bulğas, Batır qara qumtanı la yır keşelärenä
kürhätergä teyış tügel. Tik unı nisek
yäşerergä? Kiñlege-beyıklege ikeşär
metr bit.

E
Batır bında qala almay. Köndär bılay
hıuıp kitkäs, qalağa qayta halıp, yılıraq
keyınep kilergä käräk. Üzeneñ yılı
keyımdäre Sibayza yuq, Öfölä qaldı.
Hälitteken alıp toror. Tik unıñ ata-äsähe
Hälit haqında horaşa başlar inde.
Uldarınıñ öygä qaytmauın nisek añlatır
ikän?

Oşonday
uyzarğa batqan malay irekhezzän pulttağı
yazıuzarzı uqıuın dauam itte. Älbittä,
Ur telen yaqşı belmäy, ämmä baytaq hüzzärze
añlay bit äle. Bınau knopka östönä
yazılğan hüz başqortsa «osou» tigände
añlata. Osou? Nisek — osou? Bıl qumta
osa alamı ikän ni?

Batır
ber az ikelände lä tege knopkağa bastı.
Şul uq sekundta qara qumta yänä geüyeldäy,
helkenä başlanı. Qapıl aldağı täzrä
asılıp kitte, tirä-yün ap-asıq bulıp
küzgä taşlandı.

Tuqta!
Bıl nimä? Yır asqa töşöp kitte tügelme?
Yuq, qara qumta üze öskä kütärelä ikän!
Ul osa! Batır täzrägä hırıldı. Isınlap
ta osa! Tup-tura öskä kütärelä. Egär
bılay barhalar, yıhanğa sığıp kitä ikän!
Batır aşığıp osouzo tuqtatıusı knopkanı
ezlärgä kereşte. Yuq bit! Bına ber rıçag!
«Osouzıñ yünäleşe» tip yazılğan üzenä!
Malay şunı qırqa räüyeştä sitkä ette.
Kilähe sekundta ul başı menän tübägä
bärelde. Qaraha, qumta yır östönän osop
bara. Batır, auırtqan yıren ıualay-ıualay,
yänä tege rıçagka totondo. Tik bıl yulı
hağıraq qılandı. Rıçagtı äkren genä
ulay-bılay auzarıp qaranı. Qumta rıçagtıñ
här häräkätenä üzeneñ yünäleşen üzgärtte.
Qızıq!

Malay
qara qumtanı ber alğa, ber artqa alıp
kitte, yä öskä kütärze, yä asqa töşörzö.
Ğäcäp bit bıl! Qanatı yuq, ä nisek anhat
qına osa! Oşolay osop yöröü malayzıñ
bar bulmışın yalmap aldı, hatta ul üzeneñ
öşöüye haqında la onotto.

Bına
ber mäl Batır qara qumta menän qabağa
taban osop kitte. Öyzär, uramdar us
töböndäge keüyek kürenä. Tege tuğız qatlı
öy ısınlap ta yuq. Ul ğına tügel qalanıñ
oşo yağında tözölgän başqa öyzär zä
kürenmäy. Qayza bulğan ular? Batır
yaqınıraq osop barırğa itkäyne lä, qara
qumtanı keşelärgä kürhätergä yaramağanlığın
isenä töşörzö. Ulayha, ni eşlärgä? Kön
hıuınğandan-hıuıy bara bit. Ana, qar
küzzäre lä töşä başlanı. Batır dereldäp
quyzı. Ni buldı bıl köngä? Bögön ikense
iyun. İrtänsäk kenä Batır menän Hälit
esegä tüzmäy yöröy ine. Ä häzer, ana,
yalandar harğayğan, qar yaua...

Qarañğı
töşöü menän Batır Hälittärzeñ öyö yanına
osop barır za, yügerep kenä inep, yılı
keyımdär alıp sığır. Ä häzer nisek kenä
hıuıq bulha la tüzergä käräk. Batır kire
Yır astı stantsiyahı bulırğa teyış urınğa
osop kilde. Bälki, astan osop sığırzar,
şulay itep Batır stantsiyanıñ işegen
tabır. Ul saqta stantsiyağa yañınan inergä
tırışıp qarar ine. Tamam tuñmas ösön
qara qumta esendä gimnastika yahay-yahay,
Batır oşo haqta uylanı.

HORAUZAR
KÜBÄYÄ

Qara
qumtanıñ izänendä torba keüyek ber nämä
yata. Batır unı qulına alıp ulay-bılay
öyländerze. Binokl dä baha! Malay unı
küzenä kilterze lä ikense oson qalağa
taban yünältte. Bäy, bıl bit ällä qayza
yatqan nämäne us töböndäge keüyek kürhätä.
Küz menän qarahañ — qala şunday alısta,
öyzärze saq-saq tösmörläyheñ. Binoklde
küzeñä kiltereüyeñ bula, uramdağı
keşelärzeñ yözö ap-asıq kürenä, hatta
tanıştarıñ osraha, tanırğa mömkin. Öy
estärendä kemdärzeñ yöröüyen dä tösmörläüye
qıyın tügel.

Tuqta,
Hälittärzeñ öyö qayhı tirälä äle?
Ata-äsähe öyzäme ikän? İh, kürenmäy,
başqa öyzär ışıqlay ikän! Ä üzeneñ öyö,
bıltır ğına äsähe menän ikäüläşep
yäşägän öyö kürenmäyme? Ana ultıra!
Malay binoklen tanış täzrälärgä yünältte.

Qapıl
malay tert itep qaldı. Fatirza kemdärzer
bar! Dörösöräge, ber qatın häm Batırzan
ike-ös yäşkä keseräk malay. Kemdär ular?
Batır bit belä: ularzıñ elekke fatirında
häzer yañıraq qına öyläneşkän ir menän
qatın yäşäy, yäştär yäşäy...

Batır
nıqlabıraq tekälde. Tuqta! Nimä bıl?
Ällä hataşa başlanımı? Tege qatın bit...
Tege qatın... Bulmas! Bınıñ bulıuı mömkin
tügel! Batır yörägeneñ darslap tibä
başlauın toyzo, binoklde üzzäreneñ
täzrähenä tura töbäy almay ızalanı.

Isın
bıl, ısın! Nimä genä timä, ä tege qatın
Batırzıñ äsähenä oqşağan! Küldäge lä
unıqı! Ul küldäkte Batır yözärlägän,
meñärlägän küldäk arahınan tanır ine!
Äsäheneke! Tik unıñ yözön genä bınan
asıq kürep bulmay. Äsäheme ällä?

Tik
bınıñ bulıuı mömkin tügel! Äsähe bit
bıltır ülde. Batır häzer toma yıtem. Ul
Ur planetahında bulıp qaytqandan huñ
inde ber yıl Öfölä sänğät internatında
uqıy. Bınan ber nisä kön elek, kanikul
başlanğas, Hälittärgä qunaqqa kilde. Ä
Batırzarzıñ fatirında inde ber yıl
ikense keşelär — yäş qatın menän yäş
ir yäşäy. Ä bına häzer qaraha, ularzıñ
elekke fatirında äsähenä oqşağan qatın
menän Batırzan saq qına keseräk malay
yöröp yata. Kemdär huñ ular?

Ul
arala küz bäylänä başlanı. Şunı ğına
kötkän Batır osousı apparatın qalağa
taban yünältte.

Hälittärzeñ
öyönän alıs tügel ber urında garacdar
tezelgän. Şularzıñ artında aulaq, qarañğı
urın bar. Qara qumtanı şunda töşöröp
ultırta la, yügerep kenä inep, Hälittärzän
yılı keyımdär alıp sığa. Yuğihä bötönläy
tuñdırzı. Ber yulı üzzäreneñ fatirına
la täzrä aşa yaqınıraqtan küz hala...

Küp
tä ütmäne, Batır qala östöndä yözä ine.
Qumtanıñ qara töstä bulıuı häybät,
qarañğıla ul ber kemgä lä kürenmäyzer.
Ana, Batır bıltır ğına yäşägän öy, fatir.
Täzrälä ut bar. Batır tüzmäne, qulına
binokl aldı...

Kilähe
sekundta Batır tulqınlanıuınan binoklen
saq-saq töşöröp yıbärmäne. Sönki ul şaq
qatırlıq nämä kürze: ularzıñ elekke
fatirında Batırzıñ äsähe yöröp yata ine.
Bıltır ülgän äsähe! Yañılışıuı mömkin
tügel! Äsäheneñ yözöndäge här hızattı
ap-asıq häterläy bit ul. Bıyıl ğına unıñ
ike portretın yahap yataqtağı karauatı
östönä elep quyzı. Küldäge lä tanış —
äsäheneke!

Äsähe!
is şikhez äsähe! Ä unıñ yanında nindäy
malay kürenä? Batırğa qarağanda ike-ös
yäşkä kese... Tanış ta keüyek... Qayzalır
kürgäyne şikelle. Kem ikän?

Batır
ni eşlärgä lä belmäne. Häzer ük öyzärenä
yügerep kenä barıp iner ine, nizer tota,
ikeländerä. Ägär binokl aşa kürgändäre
dörös bulmay sıqha?.. Ul saqta... Ämmä oşo
kürgändäreneñ dörös bulıuı his mömkin
tügel bit! Batır tamam aptırauğa qaldı...

129

l arala qara qumta Hälittärzeñ
öyönä yaqınlaşqan.

5
— 822

Batır
binoklen ularzıñ täzrähenä töbäne. ]
tağı ber ğäcäp nämä kötä ine. Bında malayzı

Yır
astı stantsiyahında qalğan iptäşe yöröp
yata! Batır üz küzzärenä üze ışanırğg
Hälit öyöndä sek inde? Hälitte stantsiya
astındağı şka1^a
telämäne, pize, üze qara qumta äsenä
sumdı la, kötmäg^F ^esenä iäşer-
kilep sıqtı. Oşonan huñ Batır Yır
stantsi^ändän^yıR ^ÖS^TÖNÄ
tirähendä öyöröldö, ämmä Yır astınan
kütä^iyahınıñ işege nı. E bına häzer
binokldän qaraha, Hälit üreleüse bulma-
Tuqta, tuqta! Batır dusına nıqlabırat
^ÖİÖND^Ä ultıra, bit Hälit
tügel! Yuq, Hälitlegen Hälit ul! ^ ^tekälde.
Bıl Batır kürgän Hälit tügel. Ul keserä:
T^ik r^{ögön genä}Hälitkä,
stantsiyala qalğan Hälitkä un ös ^ygän.
Bögöngö

öyöndä
yörögän Hälitkä un yäş tirähe genä ^iäş
oulpa, äle

Bıl
nimäne añlata? Timäk, bögön donU

!

bar?
Berehenä — un ös yäş, ikensehenä — u*

Batırzıñ
başına törlö uyzar kilde. St;U‘
aldınan tışta yäy ine, sıqha — köz.
İrt.
töşör bayzıñ tuğız qatlı yorto bar,
unıñ yanınd.^{;gänsäk
kenä}
^"
tsa qalasığı yäyılep yata ine. Batır yır
öst^^a
Ğına
oolni- qaraha, bolnifa qalasığı la,
tuğız qatl„
^yılgäs
Hälitteñ
un yäşlek bulıp keseräyıp kiteü*
^{T
ta YuQ-}relege!
Tuqta! Äsäheneñ yanında uralğaÜ
Äsäheneñ te- tirähendäge malay —
Batırzıñ üze tügelme
U^n
iäR
Şuğa la tanış keüyek kürengän ikän.
Ägär^
Eyı, üze bit. yomlauzarı haq bulıp
sıqha... R malayzıñ to-

Batır
üz uyzarına ışanırğa la, ışan mäne... nmasqa
la bel-

la ike Hälit

ÄMİLÄ
YıRGÄ KİLGÄN!

Öfölä
uqıp yörögän Batır Ämiläne kürä] „

kilde
lä bına oşonday qatmarlı hälgä el'^äm
tip Oibaiğa belde huñ Batır qızzıñ
Yırgä kilgänlegen? ^^äkte- E nisek
May ayınıñ başında Batır respublikg
osousı bildähez obekt haqında ber
häbä{^ka tazetapında bayza yäşäüse
ber ağayzıñ säyır küreneşk^äR
U^ını. Si- qında yazılğaynı unda. ^1KÄ
taR^ıU^{ı ha}'

Kiskä
taban bıl ağay bızauın ezlärgä s buylap
kitep barğanda, östän tärilkägä oqp
^sıgk,kan- Yalan töşöp kilgänen
kürep qalğan. Ağay keşe ^sşağan
nämäneñ quyı üländär arahına yäşengän
dä tege «tä]^{0 q}UR'^kışınantınan
küzätä başlağan. ’ärilkä»neñ ar-

Ber
mäl bayağı «tärilkä» ağayzan yıger
alıslıqta yırgä kilep töşkän. Küp tä
ütR^me‘U^tıZ ^metR

esenän
ike keşe sıqqan. Berehe unıñ i{A^tmäi’
^tegeneÇ

ir
keşe ikän.

İkensehe
un ike yäştär tirähendäge qız ine, tip
höylägän ağay. Qiäfättäre lä, yözzäre
lä yır keşelärene- kenä oqşağan. «Ularzı
min ap-asıq kürzem, hatta yänä ber tap
ithäm, ikehen dä tanır inem», — tigän
tege ağay.

Arı
tağı la ğäcäberäk häl bula. Kötmägändä
«tärilkä» lä, ir menän qız za yır astına
töşöp yuq bulalar. Ağay keşe, üz küzzärenä
ışanmayınsa, ozaq qına yäşengän urınında
yata, tegelär kire kilep sıqmasmı tip
kötä. Ber nindäy zä tauış işetelmägäs,
urınınan torop, yañı ğına tegelär torğan
urınğa bara. Ämmä unda başqa yırzäge
keüyek tip-tigez yalan, üländär üsep ultıra
ikän. Statyanıñ azağında oşo häl bulğan
urın atap äytelä. Ul yuldarzı uqığas,
Batırzı olo tulqınlanıu yalmap aldı. Ul
ağay osousı «tärilkä»ne Ur planetahınıñ
Yır astındağı stantsiyahı urınlaşqan
tirälä osratqan ine...

Oşo
köndän alıp Batır tınıslığın yuğalttı.
Tege qız — Ämilä bit! Bında ber nindäy
şik yuq! Ämilä kilgän! Batırzı kürer ösön
kilgän! Tik nisek itep tapmaqsı ikän ul
malayzı! Batır häzer Sibayza yäşämäy,
inde ber yıl Öfölä sänğät internatında
rässamlıqqa uqıy...

Eyı,
Ämilä, unı, küpme genä ezlähä lä, taba
almas. Unıñ urınına Batır üze Ämiläne
taba! Tizzän bit yäy yıtä, kanikuldar
başlana. Tik Ämilä, Batırzı tabıuına
ömötön özöp, kire Urğa kitep barmasmı?
Yuq, bulmas! Şunıñ sama ara ütep kilgän
ikän, Batırzı kürmäyınsä kitmäs. Batırğa
ğına tik yatırğa yaramay, tizeräk Sibayğa
barırğa, qızzı ezlärgä totonorğa käräk!

Täüzä
Batır redaktsiyağa barıp, Sibayza yäşägän
tege ağayzıñ adresın beleşte. Hälitkä,
kanikuldar başlanıu menän, ularğa
qunaqqa barasağın belderep hat yazzı...

Nihayät,
uqıuzar böttö. Yäyzeñ täüge könöndä ük
Batır Sibayza ine inde. Ul üze menän
Ämiläneñ ike portretın alıp kilde.

Hälit,
älbittä, Ämiläne häterlämäy ine. Nisek
häterlähen? Unı bit tege saqta mahsus
magnit tulqını aşa ütkärzelär, häm ul
Yır astı stantsiyahında kürgändäreneñ
barıhın da onotto.

Ämiläne
yañğız ezläüye yıñel tügel. Şuğa la Batır
dusına seren asıp haldı. Üzzäreneñ nisek
itep Yır astı stantsiyahına elägeüyen,
undağı macaraların höyläne, ike ay Ur
planetahında bulıp qaytıuın da yäşermäne.

Hälit
şaq qattı, törlö horauzar birergä
totondo, qayhı ber urındarzı qat-qat
höylätte, tuqtauhız Ämiläneñ portrettarın
qaranı, ämmä barıber ber ni zä häterläy
almanı. Şuğa la Batır höylägändärgä
bötönläy ışanırğa telämäne. Fäqät
Batırzıñ ike ay qayzalır

5*

31

yuğalıp
yöröüye genä Hälitte uyğa hala ine. Ägär,
ısınlap ta, Yırzän sitkä kitmähä, ber
tuğanı la bulmağan ükhez yıtem Batır
qara közgä tiklem qayza yörögän?

Hälit
ışanmanı dusına, ämmä yarzamlaşırğa äzer
ikänlegen äytte.

■V

OSOUSI
«TÄRİLKÄ» KÜRGÄN AĞAY

Hälit
menän Batır täüzä tege ağayğa kittelär.
Üzzäre menän Ämiläneñ ike portretın
aldılar.

Ağay
keşe gäzitkä yazılğandan artığın höyläy
almanı.

• 
  

  
  Kez
  ul qızzıñ yözön häterläyhegezme? — tip
  horanı Batır.

  
  
• 
  

  
  Nıq
  häterläyım. Kisä genä kürgän keüyek küz
  aldımda tora.

  
  
• 
  

  
  Ägär
  häzer kürhägez yäki fotohın qarahağız,
  tanır inegezme?

  
  
• 
  

  
  Tanımay
  ni...

  
  

Batır
üze eşlägän portrettarzı sığarzı. Ularzı
kürgäs, ağay ultırğan urınında ırğıp
kitte:

• 
  

  
  Şul!
  Şul qız! Üze! Qayzan aldığız?

  
  
• 
  

  
  Ağay,
  yaqşılap qarağız, — tine Batır tınıs
  bulırğa tırışıp. — Yañılışmayhığızmı?

  
  
• 
  

  
  Nisek
  yañılışayım ti? Bögöngö keüyek isemdä!
  Tap üze! — Ağay tulqınlanıuınan osousı
  «tärilkä»neñ nisek yırgä kilep töşöüyen,
  qayhılaytıp unan ir menän keskäy qızzıñ
  kilep sığıuın kirenän tasuirlap höylärgä
  kereşte.

  
  

Batır
menän Hälit barıhın da añlanı, şuğa ular
huşlaşıp kitergä aşıqtı.

• 
  

  
  İnde
  ışandıñmı? — tip horanı Batır, uramğa
  sıqqas.

  
  
• 
  

  
  Ällä.
  — Hälit yaurındarın helkette. — Ul
  «tärilkä »lär ısın tügel, tizär bit.

  
  
• 
  

  
  Kürmägän
  keşelär şulay ti.

  
  
• 
  

  
  Mineñ
  dä kürgänem yuq.

  
  
• 
  

  
  Hinme?
  Bin bit!.. — Batır uğa ikäüläşep Yır astı
  stantsiyahına elägeüzären yänä höyläy
  başlarğa itte lä tuqtap qaldı. İnde
  küpme tılqını bit! Haman ışanmay! Şul
  tiklem dä kire keşe bulır ikän!..

  
  

Eşte
Yır astı stantsiyahınıñ işegen tabıuzan
başlarğa buldılar. Ämilä unda. Bığa
Batırzıñ şige yuq. Timäk, häzer nisek tä
stantsiyağa elägergä käräk.

Batır
bıltır Yır astı stantsiyahınıñ yıtäksehenä
birgän antı haqında uylamasqa tırıştı.

«Ber
kemgä lä ber qasan da Yır astındağı
stantsiya haqında. Ur planetahı turahında
ber hüz zä höylämäm. Stantsiyanı ezläp
yörömäm», — tip hüz birgäyne Batır. Ämmä
eştär ana nisek borolop kitte. Ämilä
kilgän bit Yırgä! Batırzı kürer ösön
kilgän! Şunday saqta nisek itep bıltır
birgän antıña toğro bulıp yatırhıñ? Batır
bit stantsiyağa zıyan kiltermäyäsäk. Büz
birgän mäldä malay Ämilä haqında bötönläy
uylamağan. Bögön şul antına toğro qalha,
qızzı taba almayasaq...

Eyı,
Batır antın bozzo — stantsiya haqında
Häl itkä höyläne, häzer unıñ esenä
töşörgä yıyınıp yöröy. Ämmä bını Hälit
menän Batırzan başqa ber kem dä
belmäyäsäk...

Malayzar,
balıqqa barabız tigän hıltau menän,
stantsiyanı ezlärgä yulğa sıqtı. İke kön
küzätäsäk ular. Şul arala stantsiyanan
kem dä bulha sığırğa teyış, yä bulmaha
kemder yır astına töşör. Malayzar şulay
itep stantsiyanıñ işegen beläsäk. Şunan
inde yır astına töşörgä mataşıp qararzar...

KÜZÄTEÜ

Hälit
menän Batır Yır astındağı stantsiyanı
tabıu uyı menän kitep bara.

• 
  

  
  Yuq,
  ışanmayım min bığa, — tip quyzı Hälit
  yänä.

  
  
• 
  

  
  Tağı
  başlanıñmı? — Batırzıñ asıuı kilde.

  
  
• 
  

  
  Başlamayım.
  Ur planetahına ışandım tiyerlek. Bında
  ularzıñ stantsiyahı la bulhın. Yır astında.
  Min üzebezzeñ şul stantsiyağa elägä
  alıuıbızğa ışanmayım.

  
  
• 
  

  
  Min
  dä ışanmayım, — tip uftandı Batır. —
  Ulayha, nimä eşläyık? Äyt.

  
  
• 
  

  
  Belmäyım.
  — Hälit körhöndö.

  
  

-—
Ana şulay şul.

Kön
ese. İyun qoyaşı arıu ğına qızzıra.
Malayzar qızınıu ösön maykaların sisep,
quldarına totop aldılar.

• 
  

  
  Uylahañ,
  ğäcäp bit bıl, — tip quyzı Hälit bara
  torğas. — Yırzän başqa urında keşe yuq,
  tip kildelär oşoğasa. Ä baqhañ, tanau
  töböndä... Stantsiya! Nisek hizzermäy
  tözögändär tiheñ, ä?! Şulay za unda töşöp
  sıqqanda şäp bulır ine lä... Bezzeñ haqta
  gäzitkä yazıp yıbärhälär... Malayzarzıñ
  küze dürt bulır ine.

  
  
• 
  

  
  Bin
  miñä hüz birgäneñde onottoñmo?

  
  
• 
  

  
  Äy,
  eyı bit äle! — Hälit qulın heltäp quyzı.
  — Ä niñä qurqahıñ äle hin? Bäylähäk ni
  bula? Ana, başqalar höyläy, gäzitkä yaza.
  Bez kemdän käm?

  
  
• 
  

  
  Başqalar
  kürgänen yaza.

  
  

133

• 
  

  
  Bez
  zä...

  
  
• 
  

  
  Bez
  küreü genä tügel, beläsäkbez. Yaray, yıter
  bıl haqta!

  
  
• 
  

  
  Yıter
  ikän, yıter, — tine Hälit küñelhez genä.

  
  

—-
Tuqta! — Batır iptäşeneñ belägenän
totto. — Oşo tirälä bulırğa teyış.

• 
  

  
  Huñ,
  bında qola yalan bit.

  
  
• 
  

  
  E
  hin, zur qapqa tororğa teyış, tip
  uylağaynıñmı?

  
  
• 
  

  
  Uylamanım,
  şulay za...

  
  
• 
  

  
  Äyzä,
  bındaraq.

  
  

Malayzar
üländärzeñ quyıraq urınına yäşende lä
tınıp qaldı.

• 
  

  
  Ägär
  ber kem dä sıqmaha, ni eşläybez? — tip
  horanı ber azzan Hälit.

  
  
• 
  

  
  Sığasaq.

  
  
• 
  

  
  Sıqmaha,
  tiyem bit min.

  
  
• 
  

  
  Ulayha,
  kemder asqa töşäsäk.

  
  
• 
  

  
  Töşmähä?

  
  
• 
  

  
  Ul
  saqtamı?.. Ul saqta beräyhe sıqqansı
  yäki töşkänse kötäbez.

  
  
• 
  

  
  Ulay
  ikän. — Hälit körhönöp quyzı.

  
  
• 
  

  
  Ägär
  arıy başlahañ, qaytıp kilerheñ.

  
  
• 
  

  
  Niñä
  min genä? Almaşlap qaytıp kilerbez...
  Kön äkrenläp kiskä auıştı, qoyaş İrändek
  tauzarına taban tägärläne. Malayzar
  ike tapqır aşap aldılar, hıuığan säyzären
  estelär. Oşo arala ular istärenä töşkän
  bar qızıq vaqiğalarzı ber-berehenä
  höyläp böttölär, tik yır astındağı
  stantsiyağa töşöüse lä, unan sığıusı la
  bulmanı.

  
  

Ber
mäl qoyaş bayını, ber az halqınaytıp
yıbärze. Malayzar üzzäre menän yılı keyım
almağandarına ükende. Yaray äle, odeyal
alırğa baştarı yıtkän. Şunı yabındılar.

Tirä-yün
qarañğığa kümelgäs, törlö qurqınıs
vaqiğalar iskä töşä başlanı. Malayzar
şularzı höyläp, - ber-berehen qurqıtıp
aldı. Alısta matur uttarı menän yımeldäüse
Sibay menän dä hoqlandılar. Batırzıñ
zurayğas — rässam, Hälitteñ letçik
bulasağı la belende. İnde malayzarzıñ
yoqoho kilä başlanı.

Malayzar
almaşlap yoqlarğa buldı. İke säğät
beräühe küzätä lä, ikensehen uyatıp,
yoqlarğa yata.

Täüzä
Batır küzzätte. Şunan ul ike säğättäy
yoqlap aldı. Hälit Batırzı dürttär
tirähendä uyattı...

OSOUSI
«TÄRİLKÄ»

Batır
täüzä küktäge yondozzarzı küzätep yattı.
Bınan Ur planetahınıñ qoyaşı kürenäme
ikän? Şul haqta uy-

lanı.
Ğömümän, qayhı tirälä ikän ul planeta?
Ämiläne tapqas, horarğa käräk.

Qapıl
kük yözöndäge ber yondoz zuraya başlağanday
toyoldo. Batır urınınan torop ultırzı.
Isınlap ta anau yondoz zurayğandan-zuraya
bara. Timäk, bıl — yä raketa, yä bulmaha
— osousı «tärilkä»!

Tağı
ber nisä sekund üteügä, tege «tärilkä»neñ
tura

Batırzar
yäşengän yırgä töşöp kileüye asıqlandı.
Bını añlağas, malay iptäşen törtköslärgä
totondo:

• 
  

  
  Hälit!
  Hälit, tor!

  
  
• 
  

  
  Kit
  äle! — Hälit ikense yağına äylänep yattı.

  
  
• 
  

  
  Tor,
  tim! Osousı «tärilkä»!

  
  
• 
  

  
  Käräkmäy
  tärilkäñ, aşağım kilmäy.

  
  
• 
  

  
  Aşau
  ösön tügel, osousı «tärilkä»! — Batır
  Hälit- te bar kösönä helkette. — Hälit!

  
  

Nihayät
Hälit torop ultırzı, küzzären ıuğılanı:

• 
  

  
  Ni
  buldı?

  
  
• 
  

  
  Ana,
  qara! — Hälitteñ küze şar buldı:

  
  
• 
  

  
  Nimä
  ul?

  
  
• 
  

  
  Osousı
  «tärilkä»! Häzer yır astındağı stantsiyağa
  töşäsäk!

  
  
• 
  

  
  Kit
  äle! — Hälit tora başlanı.

  
  
• 
  

  
  Yat!

  
  

Malayzar
ber kilke yırgä yaqınayıusı «tärilkä»gä
öndäşmäy genä qarap yattı.

• 
  

  
  Min
  osousı «tärilkä»ne täügä küräm, — tip
  şıbırlanı Hälit. — Matur, eyı bit!

  
  

Batır
üze lä zäñgärhıu töstäge «tärilkä»gä
hoqlanıp qarap yata. Tegeneñ urtahında
— yap-yaqtı ut. Unan näzek bulıp törlö
yaqqa higez nur huzıla. Äyterheñ, küktän
yırgä zur ber ürmäkse töşöp kilä inde!
Üzeneñ ber nindäy tauışı yuqlığın äyt
äle! Ğäcäp!

• 
  

  
  Häzer
  nimä eşläybez? — tip horanı Hälit.

  
  

Batır
üze lä oşo haqta uylap yata. Ägär tegelär
yır astına töşkändä, parolde işetä alhalar
ikän! Ämmä ular, moğayın, parolde apparat
esenän tura yır astına yıbärälärzer.
Timäk, malayzar ber ni zä işetmäyäsäk.
Ni eşlärgä ularğa? Qapıl Batırzıñ başına
ber uy kilde.

• 
  

  
  Äyzä,
  mineñ arttan!

  
  
• 
  

  
  Qayza?

  
  
• 
  

  
  «Tärilkä»
  stantsiyanıñ işegenä töşäsäk. Bezgä unıñ
  astına inep yäşenergä käräk.

  
  
• 
  

  
  Nimä?
  İzep quyha! Kürmäyheñme — unıñ toyağı
  la, tägärmäse lä yuq!

  
  
• 
  

  
  Bulmaha,
  ergähenä yäşenäbez. Äyzä!

  
  

Batır
Hälitte arı ögötläp tormanı, tosmallap
«tärilkä» töşör yırgä taban şıuıştı.

135

• 
  

  
  Qayza
  aşığahıñ şulay? — Arttan Hälitteñ
  qänäğäthez tauışı işetelde.

  
  
• 
  

  
  Tizeräk,
  yuğihä ölgörmäybez!

  
  

Isınlap
ta, «tärilkä» yırgä zur tizlek menän
yaqınlaşa. E unıñ töşör urınına tiklem
utız-qırq metr tirähe barzır. Nisek tä
ölgörörgä käräk! Torop yügererzär ine,
kürep qalıuzarı bar. Ölgörmästärme ikän
ni? «Tärilkä» bit bigeräk tiz yılderä!

Malayzarzıñ
bähetenä, «tärilkä» tizlegen kämetä
töştö häm yırgä yay ğına yaqınlaşa başlanı.
Bar köstären halıp ülän arahınan şıuışqan
Batır menän Hälitkä şul yıtä qaldı, ular
«tärilkä» yanına kilep yıttelär. Baqhañ,
ul his tä tärilkägä oqşamağan, ä bişme,
altımı möyöşle prizmanı häterlätä.
Stenalarınan hirpelep torğan zäñgärhıu
yaqtılıq unı «tärilkä»gä oqşatıp kürhätä
ikän. Qabırğalarında samolettıqı keüyek
tüñäräk täzräläre lä bar.

Yırgä
töşörgä ber metr tirähe qalğas, apparat
asılındı la tuqtanı. Batır menän Hälit
yänäşälä genä yata, ikeheneñ dä yöräktäre
qurqıştan döp-döp tibä. Ägär yañğız bulha,
berehe lä oşonday häüyefkä tüzmäs ällä
qasan qasıp kiter ine, moğayın.

Kötmägändä,
ergälä genä yır asqa töşä başlanı. Malayzar
qauşap qaldı.

Nimä
bıl? Stantsiyanıñ işegeme? Ni eşlärgä?
Kötörgäme? Ällä... Qısqa sekundtar esendä
Batırzıñ başında tistälägän horau
qaynanı. Aşığıs räüyeştä häl itergä
käräk. Yuğihä...

Batır
küp uylap tormanı, tübänäyä başlağan
yır östönä ırğını:

• 
  

  
  Äyzä!

  
  

Qurqıuzan
küzzäre zurayğan Hälit, ni eşlärgä
belmäyınsä, ulay-bılay itte. Bälki ul
östä torop ta qalır ine, ämmä kilähe
sekundta Batır unıñ belägenän eläkterep,
asqa tartıp töşörzö.

Ul
arala ergäläge yır, yar keüyek kütärelep,
küzzän yuğaldı. Ä malayzar ultırğan yır
kisäge baytaq qına asqa töşkäs, sitkä
şılıp ergäläge tübä astına barıp inde.
Şunan östän «tärilkä» kilep töştö lä
tauışhız-nihez ozon koridor buylap
şıuıp kitte.

Bına
malayzar ultırğan yır kisäge yänä
häräkätkä kilde. Unıñ kire öskä kütärelep
işekte qaplayasağın añlağan Batır tiz
genä izängä ırğıp töşä haldı. Hälit tä
uğa eyärze.

Küp
tä ütmäne, stantsiyanıñ işege kütärelep
urınına qaplandı.

—-
Qara äle, — tip şıbırlanı isenä kilä
almay torğan Hälit. — Yöyö lä kürenmäy,
ismaham!

• 
  

  
  Ts-s!
  — Batır tirä-yağına qarandı.

  
  

YıR
ASTINDA

• 
  

  
  İneüyen
  indek tä ul bında... — Hälitteñ tauışı
  boyoq qına sıqtı.

  
  
• 
  

  
  Ekren!
  — tine Batır. — Bezgä häzer qayza la
  bulha yäşenergä käräk.

  
  

Batır
äytep bötörgä ölgörmäne, höyläşkän
tauıştar işetelde. Malayzar, auğa eläkkän
yänlek keüyek, ulay-bılay taşlandı. Ni
eşlärgä? Qayza yäşenergä? Küp uylap
tororğa vaqıt yuq, ergäläge tumbalar
artına sumdılar.

Küp
tä ütmäne, koridor osonda ike keşe
kürende. Ularzıñ keyımdäre his tä yır
keşelärenekenä oqşamağan, östärendä
yaltırap torğan kombinezon, ayaq keyımdäre
roliklı, şuğa ular bik şäp atlap yöröy.

Tegelär
yuğalğas, malayzar urındarınan sığıp
plan qora başlanı.

• 
  

  
  Beräy
  yırgä yäşenäbez zä küzätäbez, — tine
  Batır. — Qasan da bulha Emilä kilep
  sığır äle.

  
  
• 
  

  
  E
  qayza yäşenäbez?

  
  
• 
  

  
  Ezläyık.

  
  

Malayzar
haq qına basıp koridor buylap atlanı.
Ämmä täüge möyöşkä yıteü menän, kötmägändä,
küzzäre urınına lampoçkaları bazlap
torğan dürtkel başlı timer keşegä tap
buldılar. Bıl — yır astı stantsiyahında
eşläüse robot ine. Malayzar qoto osop
kire yaqqa taşlandı.

Artta
robottıñ üz aldına höylängäne işetelde.
Bälki, ul kemgäler stantsiyala sit keşelär
barlığın häbär itkänder? Ber mäl robot
Batır menän Hälitteñ artınan töştö.

Koridorzar
ozon-ozon häm küp tarmaqlı. Malayzar
möyöşkä kilep yıtälär zä, yaltana-yaltana
borolop, ikense yaqqa sabalar. Bına ber
koridorzıñ osonda şkaf keüyek nämä tora,
ergähendä nindäyzer qara qumta kürenä.
Malayzar şularğa yıtkäs, arttarına
äylänep qaranı. Robot kürenmäy!

• 
  

  
  İn
  tizeräk! — Batır şkafqa kürhätte.

  
  

Hälit
saq qına ikelände lä tegeneñ esenä
sumdı. Batır za unıñ yanına inergä itkäyne,
hıymanı. Ul tiz genä sıqtı la şkaftıñ
işegen yabıp quyzı. E üzenä qayza yäşenergä?

Ul
arala koridor osonda robot kürende. Ul
Batırğa taban yän-farman yügerä! Totolouı
oşomo ikän?

Batır
tirä-yağına küz taşlanı. Ergälä tege qara
qumtanan başqa ber ni yuq. İşege asıq.
Malay tiz genä şunıñ esenä inde. İşegen
yabırğa itkäyne, unıhı, Batırzı kötöp
tormayınsa, şart itep qaplanıp ta quyzı.

Kilähe
sekundta qara qumta helkenä, geüyeldäy
başlanı

137

häm,
yartı minut ta ütmäne, Batırzı kire yır
östönä kilterep sığarzı...

Ä
Hälit tege şkaf esendä ultırıp qaldı.
Ni buldı unıñ menän? Totoldomı, ällä
haman da Batırzıñ kilep sıqqanın kötöp
ultıramı?

Bına
oşolarzı häterläne Batır Sibay östöndä
osop yörögän saqta.

HÄLİT
ÄMİLÄNE TABA

Hälit
şkaf esendä ozaq qına torzo. İşektäge
yarıqtan ul Batırzıñ qara qumta esenä
yäşengänen dä, ergägä robottıñ kileüyen
dä kürze. Tegeneñ malayzarzı tota
almağanına asıuzan, küräheñ, qısqırıp
üz aldına höyläneüyen işette.

Şunan
qara qumta nisekter qapıl ğına yuqqa
sıqtı. Qayza buldı ul? Bını Hälit añlamanı.
Ber azzan robot ta kire yaqqa kitep
yuğaldı.

Hälit
tauış-tın sığarmay tora birze. Käräkhä,
Batır üze kilep asır işekte, älegä
kilergä yaramayzır. Şkaf bik tar bulğanğa
malayzıñ ayağı oyop kitte, nindäyzer
oslo nämägä terälgän arqahı auırta
başlanı. Qıbırlar ine, qurqa — şkaf
asılıp kiter zä unı totop alırzar...

Tağı
küpmeler vaqıt ütte. Hälitteñ yanınan
säyır genä keyıngän keşelär zä,
ber-berehenä ğäyät nıq oqşağan robottar
za ber-nisä tapqır ütep kitte. Tik Batır
ğına kürenmäne. Qayza buldı ul? aman
da şul qara qumta esendä ultıramı? Ällä
beräy häl bulğanmı? Bälki totolğandır.
Hälit häüyefkä qaldı. Batır totolha,
Hälit ni eşlärgä teyış? Ğümer buyı oşonda
tora almay bit...

Ana,
tağı kemder ütte. Tuqta! Bäläkäy genä
käüzäle bit. Batır tügelme? Hälit şkaftıñ
işegen asa birze. Qız za - baha! Ul nimä
eşläp yöröy bında? Ällä tege Ämilä tigäne
oşomo? Tuqtatırğamı? Ägär Ämilä bulmaha?
Ul bit Hälitte tottorasaq. Ni eşlärgä?
Qız sekund hayın alıslaşa, häzer ul
küzzän yuğalasaq! Häl itergä käräk!
Yuğihä... Ni bulha, şul bulır!

• 
  

  
  Ämilä!
  — tip äkren genä öndäşte Hälit şkaftıñ
  işegen kiñeräk asıp.

  
  

Qız
qırqa boroldo, malayğa aptırap qarap
torzo, şunan yügerep unıñ yanına kilde.

• 
  

  
  Hälit!
  Bıl hinme?

  
  
• 
  

  
  Min,
  — tine aptırağan Hälit şkaftan sığa-sığa.

  
  

—•Nisek
bında eläkteñ? Ber üzeñme?

Hälit
tükmäy-säsmäy üzzäreneñ nisek itep yır
astına teşäüzären höyläp birze. Şunan:

• 
  

  
  Ä
  hin mineñ isemde qayzan beläheñ? — tip
  horanı.

  
  
• 
  

  
  Bez
  bit ällä nisä tapqır osraştıq, — tine
  Ämi- lä. — Batır höylämäneme ni?

  
  
• 
  

  
  Böyläne
  lä ul. Tik min ışanmağaynım.

  
  
• 
  

  
  E
  Batır qayza? — Ämilä tirä-yağına qarandı.

  
  
• 
  

  
  Yuğaldı.

  
  
• 
  

  
  Nisek
  yuğaldı? — Qızzı häüyef yalmap aldı.

  
  

E
inde Hälit Batırzıñ nisek yuğalğanın
höyläp birgäs, Ämilä tamam qayğığa
qaldı... Äle ular ikense qara qumta
biklängän bülmäneñ işege töböndä
tuqtalıp qaldılar. Nisek unda inergä?
Qayhılay itep qara qumtağa ultırıp
Batırzı ezläp sığırğa?

Ämmä
bında ozaq tororğa yaramay. Beräyhe,
kilep sığıp, Hälitte kürhä...

• 
  

  
  Äyzä,
  mineñ bülmägä, — tine qız.

  
  

Ozon
koridor buylap atlanılar. Ber-ike urında
Hälit- kä, ergäläge tumbalar artına
yäşenep, qarşı kilgän robot menän
keşelärze ütkärep yıbärergä tura kilde.

Nihayät,
ular Ämiläneñ bülmähendä. Bında Hälitkä
ber nindäy zä qurqınıs yanamay. Malay yır
astına töşkändän huñ täüge tapqır yıñel
hulap quyzı.

Bülmä
bäläkäy genä. Bında televizor keüyek
nämänän başqa ber ni zä yuq. Qız tege
televizorzıñ knopkalarına basıu menän
stenala ike ultırğıs hasil buldı.

• 
  

  
  Ultır,
  — tine qız.

  
  

Täüzä
Hälit ultırğıstı, nıqmı tigändäy totqolap
qaranı, şunan qızıqhınıp tirä-yağına küz
haldı:

• 
  

  
  Hin
  oşonda yäşäyheñme?

  
  
• 
  

  
  Eyı.

  
  
• 
  

  
  Ä
  karauatıñ qayza?

  
  

Qız
yänä ber knopkağa bastı. Şunda uq stenanan
säñgeldäkkä oqşağan käştä kilep sıqtı.
Qız ikense knopkağa basqaynı, tege
yuğaldı.

Malay
baş sayqap quyzı:

• 
  

  
  Qızıq!

  
  
• 
  

  
  Yaray,
  Hälit, — tine Ämilä. — Bezzeñ yaylap
  ultırırğa vaqıtıbız yuq. Batır vaqıt
  maşinahına ultırıp kitkän. Bezgä unı
  tiz genä tabıp kire qaytarırğa käräk.

  
  
• 
  

  
  Nindäy
  vaqıt maşinahına?

  
  
• 
  

  
  Batır
  bögöngö köndä tügel, ä nisäler yıl alğa
  yäki artqa kitkän.

  
  
• 
  

  
  Nisek
  alğa yäki artqa? — Hälit haman da ber
  ni añlamanı.

  
  
• 
  

  
  Bögön
  nisänse yıl?

  
  
• 
  

  
  1990
  yıl, iyun ayı.

  
  

139

• 
  

  
  Ä
  Batır oşo minutta yä 1988 yılda, yä 1987
  yılda, ä bälki, kirehensä, 1993 yıldalır.

  
  

Hälit
urınınan ırğıp torzo:

• 
  

  
  Kit
  äle! Şulay bulamı?

  
  
• 
  

  
  Bula.
  Tege qara qumtanıñ bar hikmäte şunda
  la inde. Ul maşinanı Ur planetahında
  yañıraq qına uylap sığarzılar. Hınau
  ütkärergä bez bında la alıp kilgäynek.

  
  
• 
  

  
  Ulayha,
  Batır bit ütkän yılğa qaytıp äsähen
  qotqara ala!

  
  
• 
  

  
  Yaramay!
  Ägär vaqıt maşinahı yarzamında ikense
  zaman keşeläreneñ yazmışına qısılhañ...
  Bıl olo qıyralış kilterä!

  
  
• 
  

  
  Nisek?

  
  
• 
  

  
  Bötä
  tsivilizatsiyanıñ yuqqa sığıuı bar.

  
  
• 
  

  
  İh!
  — Hälitteñ qayğıhı yözönä sıqtı. —
  Şulay za ütkän vaqıttı küreüye!.. Buşqa
  min dä ul qara qumtağa yäşenmägänmen!
  Häzer kiter inem dä huğış yıldarına!
  Avtomat menän!.. Td-td-td!

  
  
• 
  

  
  Ul
  maşinanıñ kösö ös yıl alğa, ös yıl artqa
  barıu ösön genä yıtä.

  
  
• 
  

  
  Fi!
  Şulay ğınamı? Yuq, barıber qızıq! İke yıl
  artqa qaytıp, klasqa barıp inhäm... Nimä
  — unda min üzemde osratırmınmı? Üzemdeñ
  un yäşlek sağımdı?

  
  
• 
  

  
  Älbittä.

  
  
• 
  

  
  Uh,
  şäp, ä?! — Hälit bülmä buylap ulay-bılay
  yöröp aldı.

  
  
• 
  

  
  Hälit!
  — tine Ämilä. — Bezgä Batırzı qotqarıu
  haqında uylarğa käräk.

  
  
• 
  

  
  Niñä
  qotqarırğa käräk tiheñ äle? — Hälit
  qızğa aptırap qaran — Häzer unan da
  bähetle keşe yuq! Ütkän zamanda yöröy!
  Yörör-yörör zä, yalqha, qaytır äle.

  
  
• 
  

  
  Bötä
  bälä şunda: Batır qara qumtanıñ vaqıt
  maşinahı ikänlegen belmäy. Unıñ häzer,
  ikense vaqıtqa ba- ‘rıp eläkkäs, ällä
  nämälär eşläp taşlauı bar.

  
  

Batır
ul zaman keşeläre menän aralaşırğa
teyış tügel!

• 
  

  
  Borsolma,
  Emilä! — Hälit ğämhez qılandı. — Batır
  isär tügel. Bot bit, ä! Batır oşo minutta
  vaqıt buylap säyähät itä! E min...

  
  
• 
  

  
  Säyähät
  itä almay şul.

  
  
• 
  

  
  Niñä?

  
  
• 
  

  
  Batır
  maşinanı vaqıt buylap yörötä belmäy.
  Osraqlı räüyeştä nindäyzer vaqıtqa
  eläkkän dä şunda yäşäp yata. İñ qurqınısı
  şunda. Min bını baya bezzeñ ergälä
  höyläşep torğan ike keşenän işettem.
  Maşinalağı batareyanıñ kösö tik ber
  täülekkä yıtä. Ägär oşo

  
  

vaqıt
esendä bez Batırzı tabıp qaytara
almahaq... — Ämilä totloqto.

• 
  

  
  Ni
  bula? — Hälit qurqqan küzzären qızğa
  töbäne.

  
  
• 
  

  
  Äyttem
  bit inde. Batır yuğala. Ul bıl vaqıtqa
  la qayta almay, tege vaqıtta la ozaq
  yäşäy almay.

  
  
• 
  

  
  Ä
  niñä tege vaqıtta yäşäy almay?

  
  
• 
  

  
  İkense
  vaqıtqa eläkkän keşeneñ bioenergiyahı
  ul vaqıtta yäşäü ösön fäqät ike-ös köngä
  yıtä. Şunan ul ülä...

  
  

Hälit
tulqınlanıp yörörgä kereşte.

• 
  

  
  Ulayha,
  äyt stantsiyanıñ yıtäksehenä! Ezlähendär,
  taphındar Batırzı!

  
  
• 
  

  
  Täüzä
  üzebez ezläp qarayıq. Ägär bez tapmahaq,
  ular nisek tabır? İkensenän, hineñ menän
  osraşqanımdı belhälär... bögön ük Urğa
  ozatasaqtar! — Ämiläneñ tauışı qaltırap
  kitte. — Ul saqta Batırzı kürergä
  ölgörmäyım. Ä min unı küreü ösön genä...
  Yuq, Hälit! Nisek tä üzebezgä qotqarırğa
  käräk Batırzı!

  
  

BATIR
—ÜTKÄN ZAMANDA

Bını
añlağas. Batır şaq qattı.

Ul,
baqhañ, bögöngö Sibayğa tügel, bınan
ike-ös yıl elekke Sibayğa qaytqan! Yäygä
tügel, közgä eläkkän. Timäk, bıl qara
qumta — vaqıt buylap säyähät iteüse
maşina! Şuğa la unıñ işegen astırıusı
paroldär zä säyır genä ikän: «Vaqıttı
yıñeü», «Vaqıtqa höcüm».

Batır
qauşap qaldı. Häzer ni eşlärgä? Bılay
bulğas, Hälittärgä inep, keyım horau
turahında uylarğa la yaramay. Üzzärenä
lä qayta almay ul. Berensenän, äsähe
unıñ Batır ikänlegenä ışanmayasaq. Nisek
ışanhın, öyzä un yäşlek Batırı ultırğas?
İkensenän, şul şikländerä: ägär ber
tsivilizatsiya keşeläre ikense tsivilizatsiya
väkildäreneñ tormoşona qısılırğa teyış
tügel ikän, kiläsäktän kilgändärzeñ
ütkän zamanda yäşäüselär menän aralaşırğa
haqı barmı? Bıl, bälki, aldan uylanmağan
qot osqos boroloştarğa kilterep sığarır!
Oşolarzı uylağas, Batır hatta üzeneñ
öşöp qaltırauın onotto. Yuq, uğa bında
ber ni zä eşlärgä yaramayzır. Tik nisek
itep kire üz vaqıtına qaytırğa? Ägär
qayta almaha? Ğümergä oşo zamanda
qalırmı?

Batır
aşığıp maşinanıñ pultındağı yazıuzarzı
uqırğa kereşte. Yuq şul, malay Ur telen
tulıhınsa belmäy, bındağı yazıuzarzıñ
kübehe añlaşılmay!..

Malayzı
qurqıu solğap aldı. Bäy, ul, ğümerzä lä
qoto-

141

la
almaslıq tozaqqa eläkkän! Ni eşlärgä?
Nisek itep bıl häldän qotolou yulın
tabırğa?

Bıl
vaqıtta qara qumta, qalanan sığıp, yalan
östönän osop bara ine. Batır, isenä
kilep, maşinanı kire Sibayğa taban
borzo. Ul ni eşlärgä lä belmäy, fäqät
qalanan, keşelärzän alıs kitmäskä genä
tırışts. Ularğa yaqın bulğanda nıq öşömäy
keüyek, küñele lä ber az tınıslanğan
hımaq.

Batır
yänä üzzäreneñ öyönä yaqınlaştı. Äsähe
menän Batır kuhnyala aşap ultıra!.. Oşo
minutta malayzıñ tamağına ber töyör
kilep tığıldı. Qapıl tegelär yäl bulıp
kitte bögöngö Batırğa. Höyläşep ultıralar,
nimägäler kölälär... Üzzären irtägä, ber
yıldan ni kötkänen belmäyzär. Küpmeler
vaqıt üter, şunan äsähe vafat bulır, ä
Batır yañğız — yıtem qalıp, mihnät
kürä-kürä, un ös yäşe tulıuğa yänä oşo
vaqıtqa äylänep qaytır häm üz qalahınıñ
östöndä, ni eşlärgä belmäyınsä, osop
yörör...

Bälki,
häzer ük inep ularzı ni kötkänen höyläp
birergäler? Yuq, yaramay! Nimäler tota
Batırzı. Nimä? Batır bını qapıl ğına
añlay za almay... Bälki toyomlauı- lır...
Ägär, häzer inep, äsähe menän keskäy
Batırzı iskärthä, iñ alda ul üze kiläsäktä
Urğa barmayasaq, internatqa, uqırğa
kitmäyäsäk, timäk, oşolay itep osop
yörömäyäsäk — ul yuqqa sığasaq! Ni bulha
la bıl qatmarlı, añlayışhız... Yaramay.

Äkrenläp
Batır tınıslana töştö häm üzeneñ öşöüzän
qaltırana başlauına iğtibar itte. Nindäy
hıuıq! Ni eşlärgä? Ägär oşolay tağı
ber-ike säğät yöröhä, ul tuñıp ülä! Tuqta!
Üzzäreneñ balkonında keyım elenep tora
tügelme? Eyı, kurtka, triko kürenä! Bıl
bit unıñ keyımdäre! Häyır, unıqı tügel,
tege un yäşlek Batırzıqı. Bulhın! Alıp
torğanda... Vaqıtlısa ğına. Sit keşene-
kenä qul huzırğa haqı yuq, ämmä bına
üzeneñ elekke ke- ~ yımdären ber-ike
köngä alıp tororğa yarayzır.

Üz
zamanına qaytırğa forsat tıuğas ta,
kire birer. Tik un yäşlek Batırzıñ
keyımdäre un ös yäşlek Batırğa
bäläkäyzärzer inde. Ämmä başqa sara yuq.

Batır
täüäkkälläne. Häzer qara qumtanı garacdar
artına, qarañğı urınğa, töşörä lä... Unda
ber kem dä kürmäs. Şunan yügerep bara
la... Batırzarzıñ fatirı ikense qatta.
Balkonğa nisek kütärelergä malay yaqşı
belä.

İKENSE
QARA QUMTA

• 
  

  
  Ul
  maşina yanına stantsiya yıtäksehenän başqa
  kem inä ala? — tip horanı Hälit.

  
  
• 
  

  
  Ber
  kem dä inä almay, — tine Emilä. — E,
  tuqta! Unıñ yarzamsıhı — robot inä ala
  şikelle.

  
  
• 
  

  
  Robot?
  Ul bezgä işekte asıusı parolde äyterme?

  
  
• 
  

  
  Yuq.

  
  

Qız
menän malay yänä uyğa qaldı. Ular törlösä
plan qorzo, ämmä berehe lä tormoşqa
aşırzay tügel ine. Nihayät, Hälit iñ
yabay sarağa äylänep qayttı.

• 
  

  
  Stantsiya
  yıtäksehenän bulmay, — tine ul. — Parolde
  şul robottan ğına belä alabız.

  
  
• 
  

  
  Nisek?

  
  
• 
  

  
  Belmäyım.
  Unı nisek tä yoqlatıp bulmaymı?

  
  
• 
  

  
  Künderep
  bula.

  
  
• 
  

  
  Unı
  niñä äytmäy torahıñ? Künderäbez zä...
  Unıñ hätere barzır bit?

  
  
• 
  

  
  Bar,
  älbittä.

  
  
• 
  

  
  Şunı
  asa la qaraybız! Unda parol yazılğan.

  
  
• 
  

  
  Isınlap
  ta. — Emilä uyğa qaldı. — Bınıñ ösön
  unıñ häteren uqıy belergä käräk. Tuqta!
  Mindä kompyuter bar! — Emilä ergäläge
  televizor keüyek nämägä kürhätte. — Ul
  robottıñ häteren sisä alırğa teyış!

  
  

Tizzän
malay menän qız, koridorğa sığıp, stantsiya
yıtäkseheneñ kabinetına taban atlanı.
Unda üzzärenä käräk robottı ozaq kötörgä
tura kilmäne. Bına ul kabinettan sıqtı
la stantsiya yıtäkseheneñ sirattağı yomoşon
ütäü ösön qayzalır yünälde. Oşo yırzä
unıñ qarşıhına Hälit kilep sıqtı.

• 
  

  
  Tomuka!
  — tine malay. Bıl Ur telendä «tuqta»
  tigände añlata ine.

  
  

Robot,
qarşıhındağı tanış tügel äzämde kürep,
şaq qattı, şunan, meyıhenä yazılğan
programmağa buyhonop, Hä- litte eläkterep
alırğa itte. Malayğa şul ğına käräk ine.
Ul qarşılaşa başlanı. Oşo yırzä Emilä
yügerep kilde lä robottı hünderze. Tege,
malay menän bulaşıp, qızğa qamasaulay
za almanı. Robot ülgän keüyek qatıp qaldı.
Malay menän qız şunda uq, robottıñ
qul-ayaqtarınan eläkterep, koridor buylap
alıp kitte. Timer keşe auır ğına, tik
unı koridorza oşo kileş qaldırırğa
yaramay. Unıñ programmahı alınğanın
belhälär, şau-şıu kütäräsäktär.

Kös-hälgä
robottı Emiläneñ bülmähenä inderep
haldılar. Bına — unıñ programmahı
Emiläneñ qulında. Unı şunda uq kompyuterğa
haldılır häm tasmağa yazılğan parolde
tabırğa quştılar. Kompyuter ozaqqa
huzmanı, yartı minuttan ekranda ur
telendä:

143

Bülmägä
ineü — «Vaqıt menän osraşıu».

Apparatqa
ineü — «Olo säyähät».

Apparattan
sığıu — «Baumı, zaman», tigän yazıuzar
yımeldäne.

Hälit
tüzemhezlänep Emilägä qaranı:

• 
  

  
  Nimä?
  Buldımı? 0

  
  
• 
  

  
  Eyı.
  — Emilä programmanı ala halıp kire
  robottıñ kükrägenä tıqtı. — Äyzä,
  tizeräk koridorğa sığarıp quyabız!

  
  

Ämilä,
işekte asıp, tışqa küz haldı. Şunan
Hälitkä şaulamasqa quştı. Küräheñ,
kemder ütep barğandır. Bına ber mäl
koridor buşanı. Malay menän qız yänä
robottı qul-ayağınan eläkterep koridorğa
sığarzı, ayağına bastırzı.

• 
  

  
  Kittek!
  — tine qız.

  
  
• 
  

  
  Bälki,
  unı toqandırırğa käräkter? — Hälit
  tuqtap qaldı.

  
  
• 
  

  
  Yaramay!
  Ul şau-şıu kütäräsäk! Ä bezgä qara
  qumtanı alıp sığırğa käräk äle!

  
  

Ämilä
menän. Hälit koridor buylap yügerze.
Bähetkä qarşı qara qumta ultırğan
bülmägä tiklem ularğa ber kem dä osramanı.

Bına
Ämilä parolde äytte. Şunda uq işek
asıldı. Malay menän qız «hä» tigänse
eskä sumdı. Bülmälä beyıkle- ge-kiñlege
ikeşär metrlıq qara qumtanan başqa ber
ni zä yuq ine.

Hälit
uğa hoqlanıp ta, ğäcäplänep tä qarap
torzo.

• 
  

  
  Oşo
  vaqıt buylap yöröy alamı inde?

  
  
• 
  

  
  Eyı.

  
  
• 
  

  
  Qarap
  torhañ... Yabay ğına qumta bit! Ul arala
  Ämilä qara qumtanı asıp yıbärze.

  
  
• 
  

  
  Äyzä,
  in!

  
  

Hälit
Ämilä artınan apparat esenä inde. Bında
pult bar ine. Ällä nindäy lampalar
yımılday, küp kenä knopkalar, tumblerzar,
añlayışhız yazıuzar küzgä taşlana.

Ämilä
aşığıp ber-ike tumblerzı şartıldattı,
knopkalarğa bastı. Bına qara qumta äkren
genä geüyeldärgä, helkenergä totondo.

• 
  

  
  Kittek!
  — tine Ämilä tulqınlanğan tauış menän.

  
  
• 
  

  
  Qayza?

  
  
• 
  

  
  Älegä
  ber yıl artqa! Bezzeñ 1989-sı yılığızğa!..
  Bezgä bınan tizeräk ısqınırğa käräk!

  
  
• 
  

  
  Ä
  nindäy köngä?

  
  
• 
  

  
  Nindäyınä
  teläyheñ?

  
  
• 
  

  
  M-m,
  — tip uylap aldı Hälit, maşinanıñ is
  kiterlek hälätenä ışanırğa la ışanmasqa
  la belmäyınsä. — Äyzä, berense ğinuarğa!
  Yañı yılğa! — Läkin östöndäge

  
  

şortik
menän maykağa qaranı la kire uylanı. —
Ey, yuq! Äyzä, yäygä! İyul ayına!

Ämilä
yänä knopkalarğa bastı. Ekranda nindäyzer
handar yıltıldanı, maşina tigez genä
geüläne, helkende. Hälit tın da almay
tora. Isınlap ta, ular oşo minutta vaqıt
buylap säyähät itäme, ütkän yılğa qaytıp
baramı? Ğäcäp bit bıl, möğcizä!

Tizzän
maşinanıñ işege asılıp kitte.

QARA
QUMTA —OSOUSI «TÄRİLKÄ»

Batır
qara qumtanı garacdarğa taban yünältte.
Oşo yırzä ul qala uramdarındağı keşelärzeñ
tuqtap, öskä tekälep torouına iğtibar
itte. Nimä qaray ular? Malay binoklen
qulına aldı häm şaq qattı. Yırzäge bötä
keşelär tup-tura Batırğa tekälmähenme!
Unı kürälärme ikän ni? Bulıuı mömkin
tügel! Kük yözö qap- qarañğı. Unda yözgän
qara qumta kürenergä teyış tügel dä
baha!

Yuq,
Batır yañılışa. Küräheñ, ular başqa nämäne
küzätä. Malay binokle aşa yırzägelärgä
nıqlabıraq qaranı. Bına ğäcäp! Binokl
ularzı şul tiklem yaqın kürhätä, hatta
tegelär ike metr ğına alıslıqta Batırğa
tişä yazıp tekälep torğan keüyek. Malay
qurqa töştö.

Şul
saqlı keşe hiñä tup-tura qarap torhon
äle! Şik yuq — ular qara qumtanı kürä.
Tik qara nämäne qarañğı küktä nisek
taba huñ ular?

Batır,
hizemläüyen tikşerep qarau ösön, qalanıñ
ikense osona taban yözzö. Yırzägelär,
borolop, yänä uğa tekälde! Kürälär!

Ni
eşlärgä? Nisek itep bılarğa hizzermäy
genä üzzäreneñ balkonında torğan yılı
keyımdärze qulğa töşörörgä? Ägär bılay
ithä: qala sitenä sığırğa, şunan yırgä
mömkin tiklem yaqınayırğa la, zur tizlek
menän osop kilep, garacdar artına
sumırğa?! Ul saqta, moğayın, ber kem dä
kürep ölgörmäs!

Tizzän
Batır şulay itte lä. Maşinahın garacdar
artına yäşerep, tiz genä tışqa sıqtı.

U-u,
qalay hıuıq! Şulay bulmay ni! Ayaq astında
qar yata, halqın yıl örä. Ä Batır mayka
menän şortiktan!

Malay
alğa uqtaldı. Qapıl ul utız-qırq azımdar
sittäräk ber-nisä keşeneñ üzenä tekälep
torouon kürze. Unıñ keyımenä aptırayzarzır
inde.

Batır,
ğäcäplänerlek ber ni zä yuq tigändäy,
yähät kenä üzzäreneñ öyzärenä taban
yügerze. Huñğı sekundta artına äylänep
qaranı. Qara qumtanı nıq yäşerzeme? Sit

145

küzzärgä
kürenmäyme? Qaranı häm taş hın keüyek
urınında qatıp qaldı.

Ul
qara qumtanı qaldırğan urında garac
beyıklegendäge yap-yaqtı şar yata ine!
Malayzıñ qoto osto! Nimä bıl? Qara qumta
şulay yaqtıramı? Ul bit qumta qiäfätendä
ine, niñä tüñäräk bulıp kitkän*? Yaqtıra!
Timäk, ul qarañğı töşkändän birle şulay
yaqtılıq säsä! Bına ni ösön yırzäge bar
keşe unı kürep torğan ikän! Timäk, anau
keşelär qara qumtanıñ osop kilep yırgä
töşkänen kürgän, unıñ esenän Batırzıñ
sığıuın küzätkän! Osousı «tärilkä»
kilde tip qarap toralarzır äle häzer.

Batır
añlanı: bınday saqta qara qumtanı taşlap
kiteü mömkin tügel. Bizzermäy genä
üzzäreneñ balkonına la menä almayasaq
ul. Maşinanı la, malayzı la uratıp
alasaqtar ber miñuttan. Unan huñ ni
bulırın aldan küz aldına kiltereüye lä
qurqınıs.

Batır
kire yügerze. Yaqınayğas qına ut költäheneñ
esendä qara qumta ultırğanı kürende.
Küräheñ, maşina nur säsä, şuğa la qarañğıla
yaqtı yomğaqqa äüyerelä.

Batır
qara qumtanı yırzän ayırzı la tiz genä
qalanan sitkä osto.

BATIRZI
NİSEK TABIRĞA?

Ämilä
menän Hälit tışqa sıqtı. Qara qumta qola
yalan urtahında tora. Östä iyul qoyaşı
rähimhez qızzıra. Äkren genä yıl isä.
Alısta qala kürenä. Sibaymı? Eyı, Sibay
bit! Tik häzer bında, ısınlap ta, 1989-sı
yılmı ikän? Bälki, haman da 90-sı yıldır?

Malayzıñ
uyzarın añlağanday, Ämilä:

• 
  

  
  Bez
  1989-sı yıldıñ berense iyulendä, — tine.

  
  
• 
  

  
  Qayzan
  beläheñ? — Hälit qızğa şikle qaraş
  taşlanı.

  
  
• 
  

  
  Maşinağa
  şunday boyoroq birzem. Ul bezze şul
  köngä alıp kilde lä inde.

  
  
• 
  

  
  Işanğım
  kilmäy, — tine Hälit. — Mineñsä, bez
  90-sı yıldıñ berense iyunendä.

  
  
• 
  

  
  Hin
  qalağa qara. Unda üzgäreş kürmäyheñme
  ni?

  
  
• 
  

  
  Yuq.
  — Hälit yänä qalağa baqtı. — Tuqta äle?
  Anau tuğız qatlı yort... Ul niñä tözölöp
  bötmägän? Unda bit küptän keşelär yäşäp
  yata! Kisä genä unıñ liftında Batır menän
  öskä-asqa şıuıp yörönök!

  
  
• 
  

  
  Üzeñ
  uylap qara.

  
  
• 
  

  
  Isınlap
  ta bez 89-sı yıldamı ikän ni?! Ğäcäp bit
  bıl! Öy tözölöp bötmägän! Ä ul kisä
  genä!.. — Hälit aptırağan küzzären
  qalanan ala almanı. Şunan yänä qara

  
  

qumtanı
urap sıqtı. — Vät maşina, ä!.. Vaqıt aşa!..
Ämilä, qara äle! Ä unda, oşo qalala, min
barmı? Un ike yäşlek min, Hälit? Barmı?

• 
  

  
  Älbittä,
  bar.

  
  

—-
Nisek bar? — Hälit his tä ışanırga
telämäne. — Min bit bına! Yanıñda toram!

• 
  

  
  Bında
  un ös yäşlek Hälit, 90-sı yılda yäşäüse-
  Hälit tora. Ä qalala 89-sı yılda yäşäüse,
  un ike yäşlek Hälit bar. ez ikegez ike
  zaman väkile, şuğa ikegez ike keşe.

  
  
• 
  

  
  Yuq,
  bıl mineñ başıma hıymay! — Hälit
  ulay-bılay yöröp aldı. — Bılay bulıuı
  mömkin tügel! Nisek inde? Min — ikäü!
  Işanmayım! Yuq!

  
  
• 
  

  
  Hälit,
  yıter bıl haqta, — tine Ämilä. — Batırzı
  qayzan ezläybez? Bezgä şul haqta uylarğa
  käräk.

  
  
• 
  

  
  Batırzımı?
  Unıñ maşinahı nisä yılğa kitä ala tineñ
  äle?

  
  
• 
  

  
  Ös
  yıl artqa, ös yıl alğa.

  
  
• 
  

  
  Ös
  yıl arttan başlaybız, här köndö
  tikşeräbez...

  
  
• 
  

  
  Nisek
  tikşeräbez? Bına bez 89-sı yıldıñ berense
  iyulendä torabız. Bälki Batır za oşo
  köndäler. Tik unı nisek tabırğa? Bötä
  qalanı hözöp sığa almaybız zaha!

  
  

Hälit
tä töşönkölökkä birelde:

• 
  

  
  är
  köndä qala buylap yöröy başlahaq... O!

  
  
• 
  

  
  E
  bez unı ber täülek esendä tabırğa
  teyışbez, — tip qabatlanı Ämilä. —
  Yuğihä... Batareyanıñ kösö...

  
  
• 
  

  
  Bılay
  ultırırğa yaramay! — Hälit qızğa höyläp
  bötörörgä birmäne. — Täüge köndän
  başlaybız! Batır yä üzeneñ, yä bezzeñ
  öy tirähendä öyräläler. Kittek!

  
  

Ämilä
menän Hälit ultırğan qara qumta, vaqıt
arauığın tişep, 1987-se yılğa osto. Vaqıttı
äräm itmäs ösön mömkin tiklem şäberäk
ezlärgä buldılar. Bınıñ ösön qara qumtanı
Batırzarzıñ öyzäre yanındağı garac
artına kilterep quyzılar. İkehe ike
yaqtan tiz genä Batırzı qarap kilä lä
qara qumtanı yänä ber kön alğa küserälär...

Ber
mäl 87-se yıldıñ közönä kilep yıttelär.
Ämmä Batırzıñ eze lä kürenmäy...

Tizzän
malay menän qız töşönkölökkä birelde.
Ular Batırzı köndöñ ber genä osoronda,
yäğni köndözgö säğät ber tirähendä,
ezläy. Ä bit Batır şul köndöñ başqa
vaqıtında torop qalıuı bar!

Timäk,
fayzahız, fayzahız Batırzı ezläü! Unı
tabıu mömkin tügel! Köndöñ bit yıgerme'
dürt säğäte bar, meñdän aşıu minutı bar!
Şularzıñ qayhıhında ezlärgä Batırzı?
Ä Ämilä menän Hälit Batırzı ber yılda
tügel, altı yıl esendä ezlärgä teyış!
Yıtmähä, unı ber täülektä ta-

147

bırğa
käräk. İsmaham, Batır ultırğan qara
qumtalağı batareyanıñ kösö ozaqqaraq
yıthä! Yuq şul! Ul yıgerme dürt säğättän
bötäsäk, hünäsäk! Şunan huñ Batır...

Ni
eşlärgä? Tik ultırırğa ğına yaramay! İnde
ömöttäre özölgändäy bulha la, Emilä
menän Hälit nıqışmalı räüyeştä Batırzı
ezläüzären dauam ittelär...

SÄYER
VAQİĞALAR

Batırzıñ
äse hıuıqqa başqasa tüzerlege qalmanı.
Ni bulha — şul bulır! Ul qara qumtanı
zur tizlek menän üzzäreneñ balkonına
mömkin tiklem yaqınayttı. Şunan işekte
astı la bauza elenep torğan triko menän
kurtkanı yolqop aldı. Küz qırıyı menän
genä estä ut barlığın, täzrälärzeñ
qorğanlı ikänlegen kürep qaldı...

Tizzän
qara qumta, nimänänder qurqqan qarluğas
keüyek, qalanan sitkä osa ine.

Triko
menän kurtkanı keygäs, malayzıñ tänenä
yılı yügerze. İrtägä keyımdäreneñ
yuğalıuın belgäs, keskäy Batır nimä uylar
ikän?

Oşo
yırzä Batır tert itep qaldı. Sönki ul
bınan ös yıl elek bulğan vaqiğalarzı
isenä töşörzö...

Ber
köndö kis, äsähe menän ikäüläşep aşap
alğandan huñ, Batır därestären äzerlärgä
buldı. Ul balkon täzrähenä arqahı menän
ultıra ine. Qapıl öy esen säyır yaqtılıq
solğap alğanday itte. Batır bığa ul
tiklem aptıramanı. Ularzıñ yanınan az
maşina ütäme ni! Şularzıñ yaqtılığılır.
Şul mäl balkonda nimäler şaqıldanı.
Yılme ikän? Tuqta, unda kemder bar tügelme?
Tik ularzıñ balkonında kem yöröhön?
Batır artına äylänep qaranı. Ämmä qorğan
yabıq, şuğa balkonda ni barlığı kürenmäy.
Ämmä täzrälär zäñgärhıu töstäge säyır
yaqtılıqqa kümelgän. Ul his tä maşina
farahınıñ yaqtılığına oqşamağan.

Batır
qauşabıraq qaldı. Ul arala täzrä artındağı
yaqtılıq yuğaldı. Malay urınınan torop
täzrä yanına barzı, qorğandarzı asıp
yıbärze. Ämmä tışta şik tıuzı- rırlıq ber
ni yuq, fäqät qarşılağı öyzärzeñ täzräläre
genä yaqtırıp tora. Uramdan ütkän maşina
kürenmäy. Ulayha, äle genä nimä yaqtırttı
ikän qorğandarzı? Tuqta, bauzağı trikohı
menän kurtkahı qayza? Ularzı kisä genä
äsähe yıuıp kipterergä elgäyne. Batır
ularzı köndöz ük alırğa itkäyne, ällä
niñä buşay almanı.

• 
  

  
  Äsäy,
  — Batır kuhnyala bulaşqan äsähenä
  öndäşte, — balkondağı keyımdärze hin
  aldıñmı?

  
  
• 
  

  
  Yuq.

  
  

—Ä
qayza huñ ular? Äsähe kilep yıtte...

...Batırzıñ
isendä: ikäüläşep bik nıq aptırağaynılar.
Malay kurtkahın bik yarata ine, bigeräk
tä unıñ arqahında zur häreftär menän
«sport» tip yazılğan hüz oqşay ine. Şuğa
la bik nıq qayğırzı.

Ä
şul köndöñ irtägähenä Batır bit tağı
la ğäcäberäk häldärgä tarını. Mäktäptän
qaytqas, işekte asıp öygä inäyım tihä,
plaşınıñ kesähendä asqısı yuq. Malay
aptırauğa qaldı. Qayza bulıuı mömkin?
Töşöp qaldı tiyer ine, bögön futbol
uynamanı, ulay-bılay yügerep yörömäne...
Ni eşlähen Batır, äsäheneñ eşenä barıp,
unıñ asqısın aldı...

Oşo
vaqiğalarzıñ azağı bigeräk tä hayran
qalırlıq buldı.

Şul
kis Batır balkonğa qaraha, bauza trikohı
la, kurtkahı la elenep tora. Kem kiltergän?
Qasan? Bını malay za, äsähe lä his tä
añlay almanı. E inde kurtka kesähenän
bögön genä yuğalğan asqısınıñ kilep
sığıuın kürgäs, ular tamam aptırauğa
qaldı. Batır za, äsähe lä yuq-barğa ışanmay
ine, ämmä oşo säyır vaqiğalarzan huñ,
ällä yort eyähe bulamı ikän, tip şiklänä
başlanılar. Ämmä bıl haqta ber kemgä lä
höyläp tormanılar. Häyır, kem ışanır
ine ikän ularğa?

İke-ös
kön aptıraşıp yörönölär zä, başqa unday
ul- bıl qabatlanmağas, äkrenläp
onottolar...

Bäm
bögön kilep un ös yäşlek Batır şularzı
isläne. Bına bit säbäp nizä bulğan! Äzäm
ışanmaslıq vaqiğa şul! Oşo minutta
tegendä, ul fatirza, un yäşlek Batır
kurtkahı yuğalğanğa qayğıralır, ä bında,
qara qumta esendä, un ös yäşlek Batır,
nisek itep üz zamanına qaytırğa
belmäyınsä, İrändek tauzarına taban
osop bara...

Qapıl
Batır bınan ös yıl elek, köz, qala
gäzitendä ğäcäp ber mäqäläneñ basılıp
sığıuı haqında häterläne. Unda ber köndö
kis keşelärzeñ qala östöndä osousı yaqtı
şarzı küreüzäre haqında yazılğaynı. Tege
ut yomğağı ber tübänäyıp, ber öskä
kütärelep ozaq qına osop yörögän. Şunan
qala urtahındağı garacdar artına barıp
töşkän. Ber mäl şar esenän keşe kilep
sıqqan. Ul buyğa bäläkäy genä bulğan.
Bıl yän eyähe şarzan sitkäräk atlağan,
ämmä üzenä tekälgän keşelärze kürgäs,
tiz genä kire ut yomğağı esenä ingän dä
osop kitkän. Tegeneñ keyıme balalarzıñ
maykahı menän şortigın häterlätä ine,
tip höylägän küreüselär... Ularzıñ
barıhınıñ da täsorattarı qala gäzitendä
basılıp sıqtı, hatta bıl mäqäläne azaq
respublika gäzittäre lä küserep bastı.
Ämmä ularğa ber kem dä, şul isäptän Batır
za, ışanmağaynı.

149

Ä
baqhañ, ul utlı şar esenän sıqqan keşe
Batırzıñ üze bulğan! Äzäm ışanmaslıq
nämä bit bıl!

...Batır
äkrenläp şunday fekergä kilde: yır
astındağı stantsiyanı tabırğa käräk. Ur
keşelärenä hälde añlatıp birergä tura
kiler. Üz zamanına qaytıu ösön oşonan
başqasa yul yuq... $

Batır
bında ızalay, ä Hälit ni eşläne ikän?
Ägär ul totolha, bötähen dä onottorop,
malayzı yır östönä sığarıp yıbäräsäktär.
Ul saqta Hälit Batırzıñ qayza ikänlegen
bötönläy häterenän sığarasaq...

Şulay
uq üz vaqıtına kire qayta almasmı?
Ämiläne başqasa ber qasan da kürmäsme
ikän ni? Qız menän osraşıu ösön aşqınıp
kilgäyne bit Batır Sibayğa...

HÄLİT
HÄLİTTE OSRATA

• 
  

  
  Taptım!
  — tine Hälit şat tauış menän. — Batırzıñ
  yır astı stantsiyahında qara qumtağa
  ultırğan vaqıtına barayıq ta, unı
  tuqtatayıq. Yäki nisek kire qaytırğa
  öyrätäyık!

  
  
• 
  

  
  Yaramay.
  — Emilä küñelhez qiäfät menän başın
  sayqanı. — Bıl inde tarihtıñ üseşenä
  qısılıu bula. Batır inde küptän qara
  qumtağa ultırıp kitkän, ul qayzalır
  ikense vaqıtta yöröy. Bezzeñ unı tabıp
  kire qaytarırğa ğına haqıbız bar, ä
  säyähätteñ başına barıp tuqtatırğa
  hoquğıbız yuq. Bıl Yır tsivilizatsiyahınıñ
  üseşenä...

  
  
• 
  

  
  Beläm,
  beläm! — tip bülde qızzı Hälit qänäğäthez
  tauış menän. — Olo qıyralışqa kilteräsäk...
  Ulay yaramay, bılay za yaramay! Ulayha,
  nimägä käräge bar bıl maşinanıñ?

  
  

Hälit
qara qumtanıñ möyöşönä tibep yıbärze.

• 
  

  
  Ul
  tikşereüzär ösön käräk.

  
  
• 
  

  
  Bılay
  yöröhäk, bez ber qasan da Batırzı
  tapmayasaqbız! Ä vaqıt ütä, ütä! Batareyanıñ
  kösö böthä...

  
  
• 
  

  
  Şuğa
  tiklem tabırğa käräk, tim bit.

  
  
• 
  

  
  Ä
  nisek? Nisek?

  
  
• 
  

  
  Belmäyım.
  — Emilä tıştan tınıs bulırğa tırışa,
  ä estän unıñ da yöräge ärney...

  
  

İnde
Emilä menän Hälit 87-se yıldıñ közönä
kilep yıttelär. Qara qumta äüälgesä
garacdar artında ultıra. Malay menän
qız yaqın-tiräne qarap sığa la, Batır za,
unıñ apparatı la kürenmägäs, vaqıt
buylap ber säğätkä alğa küsälär. Emilä
Batırzıñ öyö tirähenä barıp äylänä,
Hälit üzzäre yäşägän yaqtı barıp qaray...

hikhän
yıtense yıl Hälitkä un yäş bulğan. Ey,
kürähe

ine
üzeneñ şul sağın! Şuğa la öyzärenä inep
sığıu teläge malayzı taşlamay. Ämmä
Ämilä vaqıttı uğata az birä. Ul yügerep
yöröp üzzäreneñ tirähen qarap sığıuğa
ğına yıtä. Yuğihä bez ber täülek esendä
altı yıldı urap sığa almayasaqbız, ti
qız. Şuğa la Hälit üzzäreneñ öyönä,
alısta ultırğan mäktäptärenä aşığıp
qına qaraş taşlay za garacdar artına
qabalana. Şul arala üzzäre tirähendä
yäşägän ber-ike bala-sağanı tap itte.
Ularzıñ qapıl ike-ös yäşkä bäläkäsäyıp
kiteüzären küreüye Hälit ösön qızıq ta,
säyır zä. Ämmä yaqşı tanıştar bulmağas,
barıber ul tiklem hayran qalmay Hälit.
Ägär bına üzeneñ beräy klastaşın tap
ithä, yäki un yäşlek Batır menän üzen
osratha ikän!.. Qızıq bulır ine bıl! Şuğa
la vaqıt maşinahınan sığıu menän malay
iñ alda mäktäp yulına küz hala. Yänähe,
kemdär kilä ul yaqtan. Läkin oşoğasa unda
fäqät tanış tügel balalar küzenä
salındı...

Bıl
yulı la... Mäktäp yağınan ike malay kilä.
Berehe yıuantaq, kilbäthez käüzäle...
Tanış tügel. İkensehe hontor buylı...
Tuqta! Bıl bit Batır! Bınan ös yıl elekke
un yäşlek Batır! Ul! Ul! Üzeneñ iñ yaqın
dusın tanımasqa! Qalay bäläkäsäyıp
kitkän! Kölkö! E yanındağı kilbäthez
käüzälehe kem buldı huñ äle? Bäy! Hälit
tert itep qaldı. Bıl bit malayzıñ üze,
Hälit! Yıuantaq malay, baqhañ, un yäşlek
Hälit ikän. Şulay yıuanmı ni ul?

Un
ös yäşlek Hälit, ni eşlärgä belmäyınsä,
urınında qatıp qaldı. Ğäcäp bit bıl!
Hälit üzen kürä! Äkiättä genä bula torğan
häl dä baha! Vallahi, beräyhe höylähä,
bığa ışanmas ine. Ä bına häzer üze... Ällä
töş küräme? Yuq, ısın bıl, ısın!

Ul
arala un yäşlek malayzar yaqınıraq kilde.
Ölkän Hälit yuldan sitkäräk sıqtı.
Aralaşırğa yaramay. Ämilä şulay ti bit.
Hälit üz-üzenä sittän genä qarayasaq...

Oşo
yırzä Hälit menän Batırzıñ qarşıhına un
ike yäştär tirähendäge ikense malay
kilep sıqtı.

• 
  

  
  Tuqtağız
  äle, — tine ul. Bınıñ Hälit menän Batırğa
  qarağanda zurıraq ta, köslöräk tä
  ikänlege kürenep tora. — Aqsağız barmı?

  
  
• 
  

  
  Yuq...

  
  
• 
  

  
  Aldayhığız
  bit! Kürhätegez kesäläregezze! — Tege
  malay Batırzıñ da, Hälitteñ dä yılkälärenä
  berärze qundırıp aldı. — Şäberäk
  qıbırlağız!

  
  

Ağastar
arahında torğan Hälit bınan ber nisä
yıl elek ber Slavik tigän malayzıñ
mäktäptän qaytqan saqta kön dä tiyerlek
tuqtatıp, aqsa horap, birmähäñ, tuqmap
yözätkänen häterläne...

Ölkän
Hälit ağastar arahınan sıqtı.

• 
  

  
  Ey!
  — tip öndäşte ul.

  
  

151

Ös
malay za uğa äylänep qaranı.

• 
  

  
  Kil
  äle bında! — tine un ös yäşlek Hälit.

  
  
• 
  

  
  Miñä
  äytäheñme? — tip horanı Slavik.

  
  
• 
  

  
  Eyı,
  hiñä! Kil!

  
  

Slavik,
yomşaq qına basıp, Hälitkä yaqınlaştı.
Keskäy Hälit menän keskäy Batır aptırap
q^rap tora. Batır bigeräk tä nıq ğäcäplände,
buğay. Sönki ul un ös yäşlek Hälitte
tanığanday itte. Fäqät un yäşlek Hälit
dusınıñ ergälä torouı ğına: «Hälit, hin
nisek ulay zurayıp kitteñ?» — tip
horauzan tıya...

Slavik
kilep yıteü menän, Hälit unıñ yılkähenän
eläkterep aldı:

• 
  

  
  Niñä
  keskäyzärze yäberläyheñ?

  
  
• 
  

  
  Yäberlämäyım...
  — Slaviktıñ qoto osto. — Min bit bılay
  ğına...

  
  
• 
  

  
  Ägär
  tağı üzeñdän keskäyzärgä qul kütärhäñ,
  yäki ularzan aqsa horahañ!.. Üzeñä
  üpkälä! Añlanıñmı?

  
  
• 
  

  
  Añlanım!
  — tine Slavik, ilamhırağan tauış menän.

  
  
• 
  

  
  Bar,
  yulıñda bul! — Hälit tegeneñ yılkähenä
  törtöp yıbärze.

  
  

Slavik,
anhat qotolğanına qıuanıp, yähät kenä
tabanın yaltırattı.

Hälit
artına äylänep qaranı. Un-un biş azım
alıslıqta keskäy Hälit menän keskäy
Batır uğa tekälgän. Küräheñ, unıñ kem
bulıuın, ni ösön şulay yaqlaşa başlauın
añlarğa teläyzärzer.

Ämmä
ölkän Hälit üzeneñ bılay za artığıraq
qılanıp taşlağanın toyzo. Şuğa keskäy
malayzarğa ber ni öndäşep tormanı, uñ
qulın ğına kütärep sälämläne lä ağastar
arahına sumdı...

Bına
ul qabalanıp garacdar arahındağı vaqıt
maşinahına taban atlay, üze tege osor
Slaviktıñ bäyläneüzäre- neñ nisek
tamamlanıuın häterlärgä tırışa...

Tuqta
äle! Ber köndö mäktäptän qaytıp kilgändä
Slavik tap bulıp yänä aqsa taptıra
başlağaynı, ağastar arahınan... yıtense
klastar tirähendä uqığan ber malay
kilep sıqtı... Ul Slaviktı yanına saqırıp
alıp nizer äytte, şunan yänä ağastar
arahına inep yuğaldı...

Kem
buldı ul? Niñä Hälit menän Batırzı
yaqlaşırğa buldı? Slavikka nimä tip
äytte? Bılar bötähe lä Hälit ösön bildähez
qaldı, ämmä şunan huñ Slavik ularğa aqsa
horap bäylänmäne...

Bögön
kilep. Hälit ağastar arahınan kilep
sıqqan malayzıñ qiäfäten häterläy zä...
Şulay za ul Hälitteñ üze buldımı ikän
ni? Bığa ışanğı kilmäy! Ämmä şulay buldı
bit barıhı la, buldı!..

KÖTÖLMÄGÄN
OSRAŞIU

Qayhı
saqta Batırğa Hälit Ämiläne tap itep
unı ezlärgä sıqqan keüyek toyola. Ägär
bıl ısın bulha... Batır Ämilä menän
osraşırmı ikän ni? Işanğı kilmäy. Bıltır,
Ur planetahın taşlap kitkän saqta,
mäñgegä huşlaşabız tigän auır toyğo
malayzıñ küñelenä nıqlap inep ultırğaynı,
şul haman kitergä telämäy.

Ä
Batır Ämilä haqında yış uylana. İmeş,
qız Yırgä kilep töşkän dä Batırzı tapqan...
Oşo hıyalın küpme tapqırzar töş itep
kürze. Ämiläneñ kilep ineüyen kürä lä
uğata qıuana. Qız za bik şatlana.
Ber-berehen bülä- bülä huñğı yıldı nisek
yäşäüzären, qayhılay hağınıu- zarın
höylärgä totonalar. Bıl minutta malayzıñ
yörägen olo bähet solğap ala... Uyanıp
kithä, bıl töş kenä bulğan ikän. Bını
añlağas, malayğa şunday auır bula ine.

Batırzıñ
klasında matur-matur qızzar bar. Ularzıñ
qayhı beräüzäre, hat yazıp, üzzäreneñ
Batırzı oqşa- tıuzarın, malay menän
osraşırğa teläüzären dä beldergäyne.
Tik ğäcäp: ularzıñ barıhı la maturlıq
yağınan da, holoqtarı menän dä Ämilägä
qarağanda tübäneräk tora keüyek... Oşonday
minuttarza, qızzı yuqhınğan saqtarza,
yahanı la inde Batır Ämiläneñ tege ike
portretın. Älbittä, bötähe lä unıñ
kemlegen belergä teläne, heñlem, tip
kenä añlattı Batır. Ä portrettarzıñ
berehen «Hıyal qızı», ikensehen «Ay qızı»
tip atanı...

Oşonday
uyzar menän malay töndö yıtkerze. Ul tañ
aldınan ğına ike säğättäy yoqlap aldı.
Uyanıu menän Batır üzeneñ asıqqanlığın
toyzo. Qapqılap alırğa ine lä... İsmaham,
beräy hum aqsahı la yuq bit. Magazinğa
inep beräy nämä alıp sığır ine...

Qapıl
bınan ös yıl elek bulğan säyır vaqiğalar
Batırzıñ yänä isenä töştö. Triko menän
kurtkahınıñ yuğalıuı, irtägehenä kesähenän
fatir asqısınıñ yuq bulıuı, şul könö kis
keyımdäreneñ üzzärenän-üzzäre balkonğa
kilep eleneüye, ä asqısınıñ kurtka
kesähenän tabılıuı. Batır şularzıñ
serle bäyläneşen töşöngändäy buldı.

Malayğa
häzer üz fatirınıñ asqısın qulğa
töşörörgä käräk! E inde bäläkäs Batır
(üz-üzeñ haqında sit keşe keüyek höyläü
qızıq ikän!) — mäktäpkä, äsähe eşkä
kitkäs, öygä inep, ber-ike telem ikmäk
alıp sığırğa... Ä bına azaq asqıstı nisek
kire birergä? Ös yıl elek asqıs balkondağı
kurtka kesähendä tabıldı. Niñä ulay
kilep sıqqan? Bögön Batır oşo zamandı
taşlap kitä alırmı ikän ni?

Kön
tamam yaqtırzı. Halqınsa. Yır östöndä
täüge qar yata, qoyaş ihlas yılmayıp, unı
iretergä mataşa.

153

Batır
qara qumtağa sitkäräk kitep qaraş
taşlanı. Yuq, köndöz ul his tä yaqtılıq
hipmäy. Qarap torhañ, yabay, ğäzäti ber
qumta... Bınıhı yaqşı. Häzer uğa keşelärzeñ
iğtibarın yälep itergä yaramay.

Bıl
yulı Batır qalağa inep tormanı, qara
qumtanı yılğa buyındağı harayzar artına
yäşerze lä öyzäreñä taban yäyäü atlanı.

Täüge
uyı — sittän bulha la äsähen küreü...
Älbittä, ergähenä bara almas. Berensenän,
malayzıñ östöndäge keyımde küreü menän
äsähe ällä nämä uylar. İkensenän, Batır
hizenä: ikense zamandan kilep bıl
vaqıttağı keşelär menän aralaşırğa
unıñ haqı yuq. Bıl kötölmägän nämälärgä
alıp barıp sığarmasmı? Ösönsönän, öyzä
un yäşlek Batırzıñ ultırıp qalğanın
belä torop, qapıl qarşıhına un ös yäşlek
Batırzıñ kilep sığıuın kürhä, äsähe ni
uylar, nimä kiserer? Bılar bit barıhı
la bildähez...

Batır
äsäheneñ eşkä yörögän yulında tora. Kigez
tulıp kiläler. Oşo öy artına yäşenä lä
kötä...

Keşelär
eşkä, balalar mäktäpkä aşığa, ergälärendä
genä kiläsäktän kilgän malay torouon
uylap ta birmäyınsä üz mäşäqättäre
menän qabalana...

Qapıl
Batır tert itep qaldı. Äsähe! Malay unı
şunda uq tanını. Östönä ozaq keyıüzän
tösö uñğan körän plaş keygän, başında
— ğümer buyı yabınğan zäñgär yaulığı,
ayağında — rezina itek, qulında — yış
qına Batırğa küstänästär alıp qaytıusı
sumka... Äsähe! Batır alğa uqtaldı. Äsäy,
tuqta! Bıl — min, Batır! Min bit hine ber
yıl kürmänem!.. Ber genä hüz äytse, äsäy!
Bıl donyala min bit häzer bötönläy
yañğız...

Batırzıñ
täne zemberläne, tamağına ber töyör
kilep torzo... Malay qolap kitmäs ösön
stenağa höyälde...

Unıñ
ergähenän genä äsähe şäp-şäp atlap ütep
bara. Öyzä qalğan ulın üsterep, keşe
iterenä ışanıp eşenä qabalana. Ber
yıldan bıl yaqtı donya menän huşlaşırın
da, keskäy Batırınıñ yıtem qalasağın da
belmäyınsä aşığa...

Äsäy!..
Batır tüzmäne, yäşengän urınınan sıqtı.
Ägär häzer äsähe iğtibar ithä, höyläşä
lä kitä Batır, unı kiläsäktäge qurqınıstar
haqında iskärtä.

Tik
üz uyına batqan äsähe malayğa borolop
ta qaramanı, şäp-şäp basıp ütep kitte.
Batır irekhezzän uğa eyärze. Bala saqtan
kürep öyränelgän, tanış hın, tanış
keyımdär... Häzer ul küzzän yuğalırmı,
şunan ber yıldan ülerme? Yuq! Batır
iskärtergä teyış! Ni ösön ul äsähen ni
kötkänen belgäs, bını yäşerergä teyış?
Aralaşırğa yaramay? Yaramahın!

• 
  

  
  Äsş!

  
  

Äsähe
malayzıñ tauışın şunda uq işette, äylänep
qaranı. Şunı ğına kötkän malay unıñ
yanına yügerep barzı:

• 
  

  
  Äsş,
  bıl min — Batır! Min...

  
  
• 
  

  
  Batır?
  — Äsäheneñ küzzäre ğäcäpläneüzän
  zurayıp asıldı. Ul Batırzı tanımanı. —
  Nisek — Batır? Batır öyzä.

  
  
• 
  

  
  
  dä Batır!

  
  
• 
  

  
  Bğk
  häybät. Tuqta, ä hin niñä mineñ ulımdıñ
  keyımdäre* keyıp alğanhıñ? in urlanıñmı?
  Nu-ka, sis häzer ük!

  
  

Uramdağı
keşelär ularğa iğtibar itä başlanı.
Batır şuğa aşığıp hälde äsähenä añlatırğa
tırıştı:

• 
  

  
  Äsş,
  min — Batır! Kiläsäktän kildem. Miñä
  un ös yäş!

  
  
• 
  

  
  han
  nimä höyläyheñ? Mineñ Batırım öyzä, ul
  bäläkäy äle.

  
  
• 
  

  
  Yaray,
  bulhın! — tine, aptırağas Batır. — Äsäy,
  min şlnı äytergä teläyım, hiñä haq
  bulırğa käräk. Yuğihä... hine ülem kötä,
  añlayhıñmı? Äsäy?

  
  
• 
  

  
  Nemä?
  —
  Äsähe malayğa nıqlabıraq qaranı. Ul un
  ös yäşlek Batırzıñ öyzä qalğan un yäşlek
  Batırğa oqşağaıığın kürä. Tik ularzıñ
  ber ük keşelär ikänlegen küz aldına
  kilterä almanı, buğay. — Kemde ülem
  kötä? kım, hin yuqtı höylämä, yäme! Batırzıñ
  kurtkahın (ir!

  
  

Äsähe
Batırzıñ yıñenän totto. Bıl vaqıtta
ularzıñ yanına (aşqa keşelär zä yıyıla
başlağaynı:

• 
  

  
  
  buldı?

  
  
• 
  

  
  Kem
  urlağan?

  
  
• 
  

  
  Opo
  malaymı? Vät, huligan!

  
  

Ägär
häzer kitmähä, unı totop alasaqtarın
añlanı Batır. Phğa aşığıp äsähenä:

• 
  

  
  Äsäy,
  işetteñme? Min iskärtäm! Zinhar, haq
  bul! — tine l», ergälä torğan keşelärze
  yırıp, sitkä taşlandı..,

  
  

ÄMİLÄ
YıRGÄ NİSEK ELÄKTE?

Ämiläneñ
Yırgä elägeüye yıñeldän bulmanı bıl yulı.
Tege saqta etahı yır astındağı stantsiyanıñ
yıtäksehe ine, şuğa kgräk keşelär menän
höyläşte lä aldı la kitte qızın Yırgä. Ä
häzer unı kem alıs ta, häüyefle lä yulğa
alırğa riza bulhın? Bälki, yıldar ütkäs
kenä, Ämilä zurayıp yıhan gizeüse bulır
za Yırgä kilep Batırzı kürä alır...

155

Huñğı
yıl Ämilä ösön bik ozaqqa huzıldı. Batır
Urza saqta Ämilä unı kinoğa töşöröp
alğaynı. Yış qına şularzı qaranı, bergä
yöröüzären häterläp qıuandı. Unıñ hayın
Ämiläneñ küñelendä tizeräk Yırgä barıp
Batırzı küreü teläge üskändän-üsä barzı.
Malayzı Yırgä alıp kitkän karaptıñ
komandirı haqında ypy qına uylay qız.
Birgän hüzendä torzomo ikän? Batırzı
onottorousı tulqın aşa ütkärmäsmen,
tigäyne bit ul. Şul ağayzı küreü ösön
ber nisä tapqır karaptar osa torğan
urınğa barzı, tik tegene tap itä almanı...

Yuq!
Hizenä Ämilä: Batır onotmağan, qızzı
häterläy. Oşo minutta alıs-alıs Yır
planetahında Ämiläne yuqhına, kiläsäktä
osraşıu haqında hıyallana. Ämmä Batır
Urğa kilä almay. Ä bına Ämilä... Ul Yırgä
bara ala, timäk, qız ğına osraşıu ösön
ni zä bulha eşläy ala...

Oşonday
uy-toyğo menän yäşägän qız ber köndö
yıhan kiñlektärendä eşläü ösön üsmerzär
arahında konkurs ütkäreläsägen işetep
qaldı. Yıñep sığıusılar alıs-alıs
planetalarza alıp barılğan tikşereü
eştärendä qatnaşırğa hoquq yaulay ikän!

Ämiläneñ
ni kisergänen belhägez ikän! Bıl bit
yazmıştıñ büläge! Bınday mömkinselekte
horap ta alıp bulmay za baha! Yır planetahına
säyähät üzenän-üze Ämiläneñ qarşıhına
kilep torzo. Älbittä, konkurs yıñeldän
bulmas, unda bik küp üsmerzär qatnaşır.
Ämmä Ämilä ışana — ul yıñäsäk. Yırgä
barasaq. Sönki unda bit qızzı Batır
kötä!

Şul
köndö ük qız konkurstıñ şarttarın barıp
aldı. Yarışta qatnaşıu ösön üzeñ haylağan
planetalağı teldärze, unda yäşägän
halıqtıñ ğöröf-ğäzäten, tarihın beleü
menän bergä yıhan karabınıñ, vaqıt
maşinahınıñ tözölöşön öyränergä, ularzı
yörötöü kursın ütergä käräk ikän.

Ämilä,
älbittä, Yır planetahına barırğa teläge
barlığın äytte. Qız bit başqort telen
yaqşı ğına belä.

Halıqtıñ
ğöröf-ğäzäten täüge säyähäteneñ aldınan
uq yaqşılap öyrängäyne. Timäk, Ämilägä
ularzı tağı ber qabatlap sığırğa la,
karap menän vaqıt maşinahınıñ tözölöşön
öyränähe, ularzı yörötöüzä tasıllanahı
ğına qala.

Ämilä
huñğı osor tik konkurs menän genä yäşäne
tihäk, yañılış bulmas. Ul ber genä minuttı
la buşqa yıbärmäskä tırıştı. Mäktäptän
qayta la başqort tele däreslegenä
totona, yä karap menän vaqıt maşinahın
öyränä. Qız belä: ägär oşo mömkinselekte
qulınan ıs- qındırha, Batırzı mäñge
kürmäüye bar...

Qızzıñ
tırışlığı buşqa kitmäne, ul yıñeüselär
arahına eläkte.

Ana
şulay itep, Yır planetahına yullandı
Ämilä...

BATIR
ÜZ ÖYÖNDÄ

Äsähe
yanınan kitkäs, Batırzı ükenes toyğoları
solğanı. Ällä malay üz-üzen dörös totmanı,
ällä ikense säbäp buldı, ämmä äsähe bit
unı añlamanı, qarşıhında torğan malayzıñ
üz ulı ikänlegenä ışanmanı. Tağı ber
osraşıp qararğa ine lä... Tik malay
hizenä: bıl fayzahız. Işanmayasaq uğa
äsähe. Häyır, Batır üze lä ışanmas ine
bınday häldä...

Oşo
yırzä tanış tauıştar malayzı hağayırğa
mäcbür itte. Äylänep qaraha... Un azımdar
artta qasandır Batır menän ber klasta
uqığan qızzar kilä. Tik bigeräk bäläkäy
genälär! Häyır, ularğa bit barlığı unar
yäş... Batır yuldan sitkäräk sıqtı. Bağıraq
bulırğa käräk. İä beräyhe tanıp qalır.
Häyır, äsähe tanımağandı... Un yäşlek
Batırğa (üzenä!) kürenergä yaramay.
Kurtkahın kürep qalha, tauış kütärer.
Häzer oşo yulda ul da kürener, moğayın.

Batır
ağastar arahına ütte lä ulay-bılay
yörörgä totondo. Balalar ütep tora, tik
un yäşlek Batır yuq ta yuq. İnde tuğız
tulıp kilä bit inde. Niñä şulay ozaqlay?
Däreskä huñlay ikän häzer!..

Tizzän
kürende un yäşlek Batır! Tik un ös yäşlek
Batır täüzä unı tanımanı. Qaraha, keskäy
genä Hälit menän unan saq qına ozonoraq
ber malay qabalanmay ğına kilä yata. Bıl
Hälit nindäy tanış tügel malayzı
eyärtkän?

Kilähe
sekundta Batır tert itep qaldı. Bıl bit
ul — Batır! — bınan ös yıl elekke, un
yäşlek Batır! Qara, bigeräk kilbäthez
ikän dä ul. Ozon buy, tırpayıp torğan
säs... Östönä ällä nindäy plaş keyıp
alğan bulğan. Häyır, kurtkahı... Un ös
yäşlek Batırğa uñayhız bulıp kitte. Oşo
malayzıñ kurtkahın urlanı bit ul... Batır
irekhezzän ağastar arahına nığıraq
hıyındı.

Bına
Batır menän Hälit ütep kitte. Ber azzan
un ös yäşlek Batır za ular artınan
mäktäpkä taban atlanı.

Tanış
qapqa, tanış tupha, tanış işektär... Däres
başlanğan küräheñ, asta decur uqıusılarzan
başqa ber kem dä yuq...

Batır
üzzäreneñ klası sisenä torğan urınğa
küz haldı. Keşe-qara kürenmäy. İzän
yıuıusı kilep sıqqaynı, Batır:

—Plaşımda
ruçkamdı onotqanmın, — tine häm keyımdär
yanına inde. Bına Batırzıñ plaşı. Asqıstı
uñ yaq kesägä hala ul gel. Eyı, şunda!

Batır
tınıs qına qiäfät menän keyımdär yanınan
sıqtı, barıp raspisaniyenı qarap torğan
buldı. Bögön nisähe ikän?..

157

Batır
uramğa sıqtı...

Bına
ularzıñ öyzäre...

İşekte
asır aldınan qapıl ikelänep qaldı. Ul
tuqhanınsı yılda yörömäyme ikän? Egär
şulay bulha, bıl fatirza keskäy Batır
menän unıñ äsähe tügel, ä bötönläy sit
keşelär yäşäy. Häyır, ul saqta qulındağı
hsqıs bıl işekkä yaramas...

Läkin
işek asıldı...

Bına
Batırzıñ fatirı...

Unda
bötähe lä tanış. Unıñ däres äzerlägän
östäle. Däftärzäre tuzıp yata. Östäl
sitendä aşalıp bötmägän peçene, ikmäk
valsıqtarı kürenä. Äsähe uğa küpme äytä
torğaynı, kuhnyağa inep aşa, tip... Urının
yıyğan bulğan, tik odeyalı sirışqan,
mendäre ber yaqqa auğan. Şifonerzıñ
işege asıq tora. Däreskä huñlap barğas,
yabırğa ölgörmägän...

Batırzıñ
küñelen hağış solğap aldı. Qapıl oşo
zamanğa äylänep qaytqıhı, oşo fatirza
äsähe menän ikäüläşep yäşägehe kilde.
Tik bıl mömkin tügel, tügel!..

Äsäheneñ
bülmähe. Bında bötähe lä böhtä, taza.
Ana, halatı elenep tora. Yuq, bıl halat
tügel, äsäheneñ üze!.. Batır halat yanına
kilde, uğa teyıp qaranı. Äyterheñ, şulay
itep äsähe menän aralaştı...

Küpmeler
vaqıt ütkäs, Batır kuhnyağa inep ber az
qapqılanı la, dürt telem ikmäk, ber şeşä
höt alıp, işekkä yünälde...

HÄLİTTEÑ
TÄQDİME

Ämilä
menän Hälit Batırzı inde un higez säğät
tirähe ezläy. Ular hikhän yıtense, hikhän
higezense, hikhän tuğızınsı yıldarzı
tulıhınsa tiyerlek qarap sıqtılar. Ämmä
şul yıldarzıñ beräy könöndä, beräy
urınında Batırzı kürmäyınsä ütep
kitmänek tip äytä almayzar. Sönki vaqıt
tigän nämäneñ oso la, qırıyı la yuq ikän.
Keşe häzer bında bulha, kilähe minutta
unıñ ällä qayza sığıp kiteüye mömkin.
Bar tabıp qara hin oşonan huñ unı! Şuğa
kürä lä Batırzıñ da Ämilä menän Hälit
tikşergän yıldarzıñ beräy minutında
torop qalıuı bar. Ä bit malay menän qızğa
tuqhan ösönsö yılğa tiklemge yıldarzıñ
enähenän yıbenä tiklem tikşerergä käräk.
Ä ularzıñ barlığı altı ğına säğät vaqıtı
qaldı. Şunan huñ Batır ultırğan qara
qumtanıñ kösö bötä. Ä bıl inde Batırzıñ
da ikense zamanda yäşär bioenergiyahı
kämey başlayasaq tigän hüz...

—Yuq,
— tine ber mäl Ämilä ömötö özölgän tauış

menän.
— Bez bılay ezlähäk. Batırzı ğümerzä
lä taba almaybız.

• 
  

  
  Ulayha,
  nimä eşläyık? — Hälit qara qumtanıñ
  izänenä ultırzı la tınıp qaldı.

  
  
• 
  

  
  Belmäyım,
  uylarğa käräk. Batır bit ber kemgä lä
  kürenmäy yörömäyzer...

  
  
• 
  

  
  Kürenäler
  zä... Ul keşe bezgä äytäme ni...

  
  
• 
  

  
  Äyterzäy
  keşene ezlärgä käräk, — tine qız.

  
  
• 
  

  
  Kem
  ul?.. Ägär beräühe Batırzı tanıp qalha
  ikän...

  
  
• 
  

  
  Tanımaha
  la, qara qumta menän osop yörögänen
  kürhä...

  
  
• 
  

  
  Ul
  kürenäme ni? — tip horanı Hälit. — Bez
  bit bına yäşenep kenä kilep garacdar
  artına ultırzıq ta... Ber kem kürmäne.

  
  
• 
  

  
  Köndöz
  kürenmäy, tiyerlek, — tine qız. — Köndöz
  ul küzgä taşlanmay za... Ä bına tönön!..
  Tönön ul zur tüñäräk ut bulıp kürenä.

  
  
• 
  

  
  Tüñäräk
  ut?! — Hälit tert itep qaldı.

  
  
• 
  

  
  Eyı.
  — Qız malayğa borolop qaranı. — Ä niñä
  aptırayhıñ?

  
  
• 
  

  
  Beldem
  Batırzı nisek tabırğa! — Hälit urınınan
  ırğıp torzo.

  
  
• 
  

  
  Nisek?

  
  
• 
  

  
  Bınan
  ike-ös yıl elek qala gäzitendä Sibay
  östöndä osop yörögän tüñäräk ut haqında
  yazğandar ine! — Ämilä üzeneñ tulqınlana
  başlauın toyzo:

  
  
• 
  

  
  Isındı
  äytäheñme?

  
  
• 
  

  
  Älbittä!
  Hatta ul ut qala urtahına töştö, tip
  yazzılar şikelle. Tuqta äle! Unıñ esenän...
  — Hälit tuqtap qaldı.

  
  
• 
  

  
  Nimä?

  
  
• 
  

  
  Ägär
  yañılışmaham... unıñ esenän bäläkäy genä
  käüzäle keşe sıqtı, tigän hüzzär bar
  ine. Eyı, şulay!

  
  
• 
  

  
  Ul
  bit Batır bulğan! — Ämiläneñ yözö
  yaqtırıp kitte. Ämmä kilähe minutta unı
  häüyef solğap aldı. — Ä hin butamayhıñmı?
  Isınlap şulay tip yazılğaynımı?

  
  
• 
  

  
  Ägär
  butayım ikän... Bez häzer qala gäziteneñ
  redaktsiyahına barabız za ul gäzitte
  tababız!

  
  
• 
  

  
  Dörös!
  Ägär ul ısınlap ta Batır haqında ikän,
  bez unıñ nindäy köndä, nindäy säğättä
  yörögänen beläbez!

  
  

Hälit
menän Ämilä şunda uq bögöngö köngä,
tuqhanınsı yıldıñ iyunenä, qayttılar za
qala gäziteneñ redaktsiyahına yul tottolar.

Bına
malay menän qızzıñ aldında gäzitteñ
huñğı ös yılğı podşivkaları. Hälit —
hikhän yıtense yılğı gäzittärze, ä Ämilä
hikhän higezense yılğıların qaray
başlanı...

159

Yartı
säğättän Hälit qısqırıp yıbärze:

• 
  

  
  Taptım!
  Bına!

  
  

Gäzitteñ
dürtense bitendä: «Qala östöndä — osousı

tärilkä»,
tigän mäqälä basılğan. Hälit menän Ämilä
unı yotloğop uqırğa totondo.

«25-se
sentyabrzä kiske säğät unda bezzeñ qala
halqı ğäcäp ber küreneşteñ şahitı buldı.
Sibay östöndä säğättän aşıu utlı yomğaq
osop yörönö. Qarap torouğa unıñ diametrı
ös metr samahı, tösö — alhıu-zäñgär.

Un
berense yartı tirähendä ut yomğağı qala
esenä töştö. Unıñ yırgä ultırğanın
küreüselär tabıldı. Şofer Sälih Hösnullin
höyläy:

• 
  

  
  Min
  yoqlarğa yıyına inem. Qızım Yuliä: «Atay,
  tiz bul, hauala ällä nämä osop yöröy»,
  — tigäs, tışqa sıqtım da qala östöndä
  osop yöröüse ut yomğağın kürzem. Ber
  mäl osousı «tärilkä» bezgä yaqınlaşa
  başlanı. Qarap torousı halıqtıñ qoto
  osto. Ul arala ut yomğağı garacdar
  artına töşöp yuğaldı. Bez, ber nisä keşe,
  şunda taban yügerzek. Qarahaq, ut yomğağı
  garacdar artında yata. Qapıl unıñ işege
  asılıp kitte lä, esenän ber keşe kilep
  sıqtı. Qarap torouğa unıñ buyı un ös-un
  dürt yäşlek balalarzıqı keüyek. Keyımdäre
  säyır genä — balalarzıñ şortı menän
  maykahın häterlätä. «Tärilkä»nän sıqqan
  keşe bezze kürze lä, ber az aptırap
  torzo, şunan qapıl ğına kire maşinahına
  inde. Şunda uq ut yomğağı hauağa kütärelde
  häm küzzän yuğaldı...»

  
  

Gäzittä
bıl ğäcäp vaqiğanıñ başqa şahittarınıñ
da höylägändäre basılğan. Ämmä Hälit
menän Ämilä mäqäläne arı uqıp tormanı.
İñ möhime, ular Batırzıñ qayhı vaqıtta
ikänlegen beldelär.

• 
  

  
  Häzer
  şul töngä barabız za... —- tip hıyallandı
  Hälit. — Batırzı alıp qaytabız.

  
  
• 
  

  
  Ä
  bıl gäzittär menän ni eşlärheñ?

  
  
• 
  

  
  Nisek!

  
  
• 
  

  
  Ägär
  bez Batırzı qala östöndä osorğa birmähäk,
  gäzittä yazılğandar yuqqa sığasaq!

  
  
• 
  

  
  Sıqhın!

  
  
• 
  

  
  İh,
  hin! Küpme äyttem! Yä, yaray! Kittek! Bez
  ul töngä tügel, şul köndöñ irtägähenä
  barabız. Batır häzer şunda!

  
  
• 
  

  
  Ä
  nisek tabırbız?

  
  
• 
  

  
  Ezläybez!
  Vaqıt bildäle, urını äytelgän. Ämmä
  Ämilä anhat qına uylaha la, zur qalala
  başqalarzan yäşenep yörögän Batırzı
  tabıuı yıñeldän tügel ine.

  
  

Qara
qumtanı şul uq garacdar artına quyzılar
za Batırzı ikehe ike yaqtan ezlärgä
buldılar.

Ämilä
täüzä Batır yäşägän oy yanına barzı. Qız
hizenä: tizzän, ber nisä minuttan, ular
Batırzı tabasaq, qız ber

yıl
kürmäy torğandan huñ malayzı osratasaq.
Bıl ber qıuanıs bulha, ikensehe — Batırzı
qotqara bit ular!..

Qızğa
malay kilähe sekundta anau öy möyöşönän
qarşı kilep sığır töslö. Egär şulay
kötölmägändä osraşhalar, ni eşlärzär
ikän? Moğayın, ikehe lä yuğalıp qalır, ni
öndäşergä belmäs. Tik... Ämilä bik tırışıp
Batırzı ezläp yöröy zä ul. Yır astındağı
stantsiyanıñ yıtäksehe bını belep qalha,
qızzı bögön ük kire Ur planetahına
qaytarıp yıbäräsäk häm qızğa Yırgä kileü
ğümergä tıyılasaq. Ämilä bını yaqşı
añlay, şuğa qaramay, bötä donyahın onotop
Batırzı ezläy. Qız bınday küñelhez
nämälär haqında uylamasqa tırışa. İñ
möhime — ular Batırzı taba, qotqara.
Alda ularzı şunday qıuanıslı osraşıu
kötä...

Tizzän
Ämilä menän Hälit yänä qara qumta yanında
osraştı. İkehe lä Batırğa yulıqmağan...

• 
  

  
  Äyzä,
  qalanan sitkäräk sığabız za binokl
  aşa küzätäbez, — tip täqdim yahanı Hälit.
  — Ul bit yaqşı kürhätä. Batırzıñ üze
  bulmaha, maşinahı küzgä eläger äle...

  
  

Qara
qumta qalanan sitkä osto. Qız maşinanı
yörötä, malay binokl aşa tirä-yaqtı
bayqap bara.

İrändek
tauzarına ultırğas, Ämilä menän Hälit
almaşlap qalanı küzätergä totondo.
Binokl yaqşı kürhätä. Ägär Batır kilep
sıqha, yäki qara qumta qala östöndä
kürenhä, his şikhez, ular Hälit menän
Ämiläneñ küzenä elägäsäk...

Batırzıñ
qara qumtahı his kötölmägän yaqtan,
Hälit- tärzeñ maşinahı ultırğan tau
artınan kilep sıqtı. Unı binokl aşa
qalanı küzätkän Hälit tügel, ä täzrä
aşa tauzarğa qarap torğan Ämilä kürep
qaldı.

• 
  

  
  Hälit!
  — tip qısqırıp yıbärze qapıl qız. — Qara
  äle!

  
  

Malay
täzrägä hıyındı. Ularzan yöz ille metr
alıslıqta yırgä teyä yazıp qara qumta
osop bara.

• 
  

  
  Batır
  bit bıl! — Şatlığınan Hälit ırğıp kitte.
  — Tiz bul! Qıuıp yıtäyık!

  
  

Ämilä
zur tizlek menän üzzäreneñ maşinahın
tege qara qumta artınan alıp kitte. Bına
ular ber-berehenä yaqınlaştı. Batır Ämilä
menän Hälitteñ apparatın kürze şikelle,
asqa töşä başlanı. Bılar uğa eyärze.

• 
  

  
  Tizeräk!
  Tizeräk! — tip aşıqtırzı Ämiläne
  täzränän küzen ala almağan Hälit. —
  Unda — Batır! Taptıq bit, Ämilä, taptıq!

  
  

161

unan Hälit qıuanısınan ni
eşlärgä belmäyınsä qızzı qosaqlap aldı,
ä inde maşina yırgä ultırıu menän
tüzemhezlänep işekte tartqılarğa
kereşte:

6
—822

• 
  

  
  As,
  as tizeräk!

  
  

İşek
asılıu menän, ul tışqa taşlandı.

Emilä
lä üzeneñ nıq tulqınlanğanın toyzo.
Qapıl ayağınıñ bıuındarı yomşarıp kitte.
Isınlap ta Batırzı taptılarmı ikän ni?
Häzer osraşırzarmı? Oşo minuttı küpme
tüzemhezlänep köttö Ämilä, küñme
hıyallandı! Qayhı saqtarza ular ğümere
osraşa almas keüyek bulıp kitä ine. Uylap
qarahañ, ikehe Yıhandıñ ike osonda yäşäy
bit! Şuğa qaramay qız ömötlände, ışandı!
Häm bına — Batır unan biş-altı ğına azım
alıslığında. Oşo işek artına sığırğa
ğına käräk häm ular osraşa!

Oşo
yırzä qıuanısınan yözö qoyaş keüyek yaqtırğan
Hälit yügerep kilep inde:

• 
  

  
  Ämilä!
  Nimä qarap torahıñ? Unda — Batır! Äyzä!

  
  

Hälit
nisek kilep inhä, şulay yügerep sığıp
kitte.

Ämilä
kesähenän közgöhön alıp sästären
rätläne, üzenä-üze ber yılmayıp quyzı
häm, tärän itep ber tın alğandan huñ,
yıñel azımdar menän tışqa atlanı...

ÄZÄRLÄÜ

ÄMİLÄ
MENÄN BATIRZI TOTORĞA!

• 
  

  
  Bulmas!
  — tine Yır astı stantsiyahınıñ yıtäksehe
  asıu menän. — Bıl bit instruktsiyanı
  bozou! Unıñ ösön ni bulasağın Ämilä
  yaqşı belä!

  
  
• 
  

  
  Qızğanısqa
  qarşı — dörös! — Stantsiyanıñ mahsus
  hezmätkäre qulın yäyze. — Qız kisä tön
  stantsiyağa qaytmanı. Baqhañ... ul qara
  qumta menän...

  
  
• 
  

  
  Qara
  qumta! — Yıtäkseneñ asıuı uğata qabarzı.
  Unıñ Yırgä kilep eşläy başlauına ber ay
  za ütmäne. äm bına şunday häl! Ägär bıl
  vaqiğanı Urzağılar işethä, yaqşılıq
  kötmä! — İkense qara qumtağa ultırığız
  za tabığız üzen!

  
  
• 
  

  
  Täüge
  maşinanı Yır malayı urlanı, ikensehen
  — Ämilä!

  
  
• 
  

  
  Tabırğa!
  Totorğa ikehen dä! — Yıtäkseneñ tauışı
  qatı ğına sıqtı. — Bögön ük Ämiläne
  Urğa ozatırğa! Käm uğa Urzan sitkä
  osouzı mäñgegä tıyırğa!

  
  
• 
  

  
  Totouı
  auır. — Mahsus hezmätkärzeñ tauışı
  boyoq. — Ämmä bez bötä kösöbözzö
  halasaqbız... Ular oşoğasa ütkän vaqıtta
  ine. Ämmä tizzän bögöngö köngä qaytırğa
  teyıştär.

  
  
• 
  

  
  
  

  
  163

  
  
  tege malay? Ul bezzeñ
  stantsiya haqında beläme?
  
  
  

7
₂ 6*

• 
  

  
  Ämilä
  uğa barıhın da höylägän.

  
  
• 
  

  
  Yaqşı,
  — tine yıtäkse. — Miñä ber Yır keşehen
  Urğa

  
  

ozatırğa
boyoroq birelgän. Unda yırzä yäşäüseneñ
tänen kisep-qırqıp tikşerergä yıyınalar.
Ularzıñ organizmı bezzekenän ayırılamı,
yuqmı? Oşo malayzı ozatabız Urğa. ^

• 
  

  
  Bezgä
  unı tere köyö totorğamı? Ällä ülterergä
  mömkinme?

  
  
• 
  

  
  Tere
  köyö totoğoz. Ä Ämilähen mahsus tulqın
  aşa ütkärergä! Ul malayzı ğına tügel,
  Yırzä bulğanlığın da onothon!

  
  
• 
  

  
  Eşlärbez!
  — Mahsus hezmätkär stantsiya yıtäkseheneñ
  kabinetınan yıtez azımdar menän sığıp
  kitte.

  
  
• 
  

  
  Bar
  tasıllılığığızzı, kösögözzö halığız,
  ämmä bögön ük totop mineñ yanğa kilteregez
  üzzären!

  
  

Bıl
ös keşe menän bezgä alda yış qına
osraşırğa tura kiläsäk. Şuğa ular
turahında tulıraq äytep kitäyık. Bılarzıñ
hämmähe lä yäş keşe, ä ber-berehenän
fäqät tışqı qiäfättäre menän genä
ayırıla. Beräühe — näzek ozon buylı,
ikensehe — täbänäk kenä, ösönsöhö —
urtasa käüzäle, ämmä uğata yıuan. Şuğa
la bez ularzı «Kontor», «Täpäş», «Yıuan»
tip kenä atarbız.

Törkömdöñ
yıtäksehe itep Yıuan täğäyınlände.

Yartı
minut ta ütmäne, bıl ösäü Batır menän
Ämiläne totou ösön yıñ hızğanıp eşkä
kereşte...

STANTsİYaNAN
NİSEK SIĞIRĞA?

Ä
bıl vaqıtta üzzärenä nindäy qurqınıs
yanağanın belmägän Ämilä, Batır häm Hälit
ike vaqıt maşinahına ultırıp ütkän
zamandan bögöngö köngä qaytıp kilä ine.
Häyır, «ber ni belmägän», tip äyteü dörös
tä tügelder. Sönki qızzı küptän ber uy
borsoy: nisek stantsiyağa qaytırğa? Unda
qara qumtalarzıñ yuğalıuın belgändärme?
Ägär belhälär, nisek itep vaqıt maşinaların
hizzermäy genä urındarına iltep quyırğa?
Bınıhı ber qayğı. Yänä... Ägär Batır menän
üzeneñ mönäsäbäten uylaha, horauzar
tağı kübäyä. Tizzän Ämilägä Urğa qaytırğa
vaqıt yıtä. Şunan nisek yäşärzär? Batırzıñ
Urğa bara almayasağı kön keüyek asıq. Ä
Ämilä üze qabattan kilep sığa alırmı
Yırgä? Ä kilä almaha? Mäñgegä huşlaşırzarmı?
Yuq, yuq! Bınıñ bulıuı mömkin tügel!..

Qız
za, malay za bıl haqta uylamasqa tırışa.
Yaray, beräy ämäle kilep sığır äle. Häzergä
ular bit bergä... Bögöngö köngä qaytıu
qıyından bulmanı. Maşinalarzıñ «Bögön»
tigän knopkaları bar ikän. Şuğa basıuzarı
buldı,

ike
malay menän qızzı teyägän ike qara qumta
bögöngö köndä Yır astı stantsiyahınıñ
koridorında tora ine.

Ösöhö
lä aşığıp qara qumtalarzan sıqtı.
Koridorza his kem kürenmäy.

• 
  

  
  Äyzägez,
  — tine Ämilä tirä-yağına qaranıp. — Min
  hezze tiz genä stantsiyanan sığarıp
  yıbäräm.

  
  

-—
Ä qara qumtalar? — Hälit yul urtahında
torğan vaqıt maşinalarına ımlanı.

• 
  

  
  Torhondar!
  Ularzı tabasaqtar häm urınına
  keretäsäktär. Ä bezzeñ vaqıt yuq!

  
  

Ular
qabalanıp koridor buylap atlanı. Küp
tä barmanılar, qız qapıl tuqtap qaldı:

• 
  

  
  Tuqtağız!
  Min bit stantsiyanıñ işegen astırıusı
  parolde belmäyım!

  
  
• 
  

  
  Ä
  bığasa nisek astıra ineñ? — tip horanı
  barıhın da onotqan Hälit.

  
  
• 
  

  
  Parolde
  könönä ike tapqır almaştırıp toralar!
  — Qız saq qına uylandı. — Häzer bılay
  itäbez. Kez mineñ bülmälä ultırıp
  toroğoz. Ä min stantsiya yıtäksehenä barıp
  parolde belep kiläm.

  
  
• 
  

  
  Hine
  totop alhalar? — tip şiklände Hälit.

  
  
• 
  

  
  Niñä
  tothondar? — Ämilä yılmayıp mataştı.
  — Min bit hezzeñ keüyek Yır keşehe tügel.
  Yaray, qurqmağız. Min — tiz genä.

  
  

Hizzerergä
telämähä lä, Ämilä lä nıq borsola. Unıñ
yuğalıp yöröüyen hizgändärme? Qara
qumtalarzıñ ğäyıp bulıuına Ämiläneñ
qısılışı barlığın belälärme? Ägär
toyomlahalar... Bıl turala uylauı la
qurqınıs... Qızzı şunda uq qulğa alasaqtar,
Yır turahında, Batır menän Hälit turahında
bar belgändären onottorasaqtar häm
Urğa ozatasaqtar! häm qızğa Urzan sitkä
osou tıyılasaq. Mäñgegä!.. Yuq, yuq! Ämiläneñ
qayza yörögänlegen belmäyzärzer! Qayzan
belhendär? Ber kem dä kürmäne. Tege robot
qına...

• 
  

  
  Şulay
  za haq bul, — tine Batır. — Qurqınıs
  toya başlahañ, şunda uq qas!

  
  
• 
  

  
  Borsolmağız!
  — Ämilä yılmayzı. — Bötähe lä häybät
  bulasaq.

  
  

Ular
boroldo la Ämiläneñ bülmähenä taban
atlay başlanı. Haq qına kilälär. Beräyhe
tap bula ğına kürmähen! Nisek tä ber
kemgä lä kürenmäyınsä sığıp kitähe
ine...

Bına
qızzıñ bülmähe... Eskä ingäs, ösöhö lä
yıñel tın alıp quyzı.

• 
  

  
  Hin
  ozaqlama, — tine Batır.

  
  
• 
  

  
  
  

  
  165

  
  
  q, yuq! Min tiz genä! — Qız
  yuğaldı. Malayzar ikehe ike möyöştä
  öndäşmäy genä ultıra.
  
  
  

—822

höyläşer
hüz zä yuq. Häyır ikeheneñ dä başında ber
uy: bınan imen-aman sığıp kitep bulırmı,
yuqmı? Egär totolhalar? Hälit bigeräk tä
nıq qurqa. Ularzı ber nämä eşlätep
quymahındar. Yäki Urğa bötönläygä alıp
kithälär? Ul saqta Hälitteñ ata-äsähe
ni eşlär?

Ular
bit qayğıhınan üläsäk. Hälit üze lñ
atayhız, äsäyhez ber kön dä yäşäy almas...

Batırzı
ikense nämä borsoy. Ularzı totop, mahsus
tulqın aşa ütkärhälär. Batır menän Ämilä
ber-berehe haqında onotasaq. Ä malay
ösön bögöngö köndä yırzä genä tügel, bötä
Yıhanda Ämilänän dä yaqşıraq, qäzerleräk
keşe yuq. Egär unı yuğaltha, yäşäüzeñ yäme,
tormoştoñ mäğänähe bulmayasaq...

Baytaq
vaqıt ütte. Emilä yuq ta yuq. Minut hayın
malayzarzıñ küñelendäge häüyef
artqandan-arta bara. Niñä qız qaytmay?
Totoldomo? Bına Ämiläneñ sığıp kiteüyenä
säğättän aşıu vaqıt ütte, ä qız haman
qaytmay...

ÄMİLÄ
TOTOLA

Emilä
üz bülmähenän sıqtı la tura stantsiya
yıtäkseheneñ kabinetına taban atlanı.
Küñelendä ällä nindäy tınıshızlıq.
Hizenä qız: alda unı yıtdi höyläşeü kötä,
qurqınıs kötä. Şul uq vaqıtta qız bıl
toyğoğa ışanırğa la telämäy. Yuq, yuq!
Stantsiya yıtäksehe ber ni zä belmäy! Häzer
inep anhat qına parolde beläsäk häm
malayzarzı stantsiyanan sığarıp yıbäräsäk.
Şunan Batır menän vaqıtlısa huşlaşıp,
Urğa qaytıp kiter. Beräy yıl ütkäs,
ämälen tabıp, yänä Yırgä kilep sığır,
yänä osraşırzar... Eyı, yuqqa borsola,
yuqqa häüyeflänä!..

Bına
Ämilä stantsiya yıtäkseheneñ kabinetına
kilep yıtte häm üze haqında häbär itte.
Şunda uq işek asılıp kitte. Qız eskä
atlanı.

• 
  

  
  Bıl
  hinme ni? — Yıtäkse yılmayzı. — Qayza
  yuğalıp yörönöñ?

  
  
• 
  

  
  Yır
  östöndä buldım. Keşelärzeñ tormoşo
  menän tanıştım.

  
  
• 
  

  
  Häybät.
  — Bıl vaqıtta yıtäkse, qızğa hizzermäy
  genä, östäl astındağı knopkağa basqaynı.
  Ul ozaqqa huzmayınsa, qızzı häzer ük
  qulğa alırğa buldı. Unıñ yarzamında yır
  östöndäge tege malayın tabırzar. Mahsus
  tulqın aşa ütkärgändän huñ, ikehen dä
  Urğa alıp kiterzär...

  
  
• 
  

  
  Miñä
  Yır östönä sığıu ösön parolde belergä
  käräk, — tine Ämilä.

  
  
• 
  

  
  Parol?
  Ä nimägä ul? Hin bit yañı ğına Yırzän
  töştöñ.

  
  

Emilä
bınday horauzı kötmägäyne. Isınlap ta
säyır kilep sığa: Yırzän töş tä şunda uq
kire kitergä mataş... Qız qabalanıp
uylanı.

• 
  

  
  Min...
  min aşarğa ğına qayttım...

  
  
• 
  

  
  Aşanıñmı?

  
  
• 
  

  
  Eyı.

  
  
• 
  

  
  Ğäfü
  it, min tikşerep qararğa teyışmen. —
  Yıtäkse qarşılağı pulttıñ ber knopkahına
  bastı. Şunda uq ekranda törlö handar
  barlıqqa kilde. Ular Emiläneñ inde
  ikense kön stantsiyala aşamağanlığın
  höyläy ine. — Bındağı informatsiya
  bötönläy ikense törlö.

  
  
• 
  

  
  Min...
  min... — Emilä üzeneñ tozaqqa elägä
  barıuın toyzo. — Eyı, min aşamanım. Min
  hezze aldanım.

  
  
• 
  

  
  Niñä?
  Şulay aldaşqas... Bälki, hin yırzä ni
  menän şöğölläneüyeñde lä yäşeräheñder?

  
  
• 
  

  
  Yuq!
  — Emilä ni äytergä lä belmäne. — Yırzä
  min ber ni zä eşlämänem. Min... tik
  yörönöm... Min keşelärze küzättem...

  
  
• 
  

  
  Şulay
  za añlat äle, ni ösön stantsiyağa qaytıu
  menän kire Yır östönä sığırğa mataşahıñ?

  
  

Küräheñ,
yıtäkse barıhın da belä. Yuğihä buş qına
nämägä şul tiklem bäylänmäs ine. Häzer
ni eşlärgä? Ul bit parolde äytmäyäsäk.
Timäk, bında torou fayzahız. Tizeräk
sığıp kitergä!

• 
  

  
  Bında
  küñelhez, — tine qız tınıs tauış menän.
  — Şuğa la kirenän Yır östönä kütärelergä
  itkäynem dä... Tik, hez qarşı bulğas,
  yaray, sıqmasmın. Huşığız...

  
  

Emilä
işek yanına barıp torzo. Yänähe, asığız,
min kitäm.

Oşo
yırzä işek başındağı lampa toqandı. Bıl
— tege yaqtan kemdeñder yıtäksegä
kilgänlegen añlata ine.

• 
  

  
  Tuqta!
  — tine yıtäkse. — Aşıqma. Mineñ hiñä
  tağı ber horauım bar. Älegä sitkä kitep
  tor. Unda kemder kilde.

  
  
• 
  

  
  Yır
  — yäşel planeta, — tine yıtäkse. Şunda
  uq işek asıldı.

  
  

Bülmägä
stantsiyanıñ mahsus hezmätkäre kilep
inde. Ul Ämiläne kürgäs şaq qattı.

• 
  

  
  Emilä
  — bında?! Totoldomo ni?

  
  

Bıl
hüzzärze işeteü menän Emilä barıhın da
añlanı. Timäk, unıñ qayzarza bulğanlığın,
kem menän yörögänlegen belälär! «Totoldomo
ni?» Yuq, Emilä totolmanı äle! Qasırğa
bula! Unda bit Batır menän Hälit Ämiläne
kötä! Malayzarzı qotqarırğa käräk!

Qız
işekkä taşlandı.

• 
  

  
  Yır
  — yäşel planeta!

  
  

6*

Ämmä
yıtäkse menän hezmätkär bigeräk yaqın
toralar ine şul. İşek asılırğa ölgörmäne,
ular qızzı eläkterep tä aldı.

• 
  

  
  Qayza
  qasahıñ?

  
  
• 
  

  
  Yıbäregez!
  Yıbäregez mine!

  
  
• 
  

  
  Yuq,
  — tine yıtäkse halqın tauış menän. —
  Hine qulğa alabız.

  
  
• 
  

  
  Ni
  ösön? Haqığız yuq! — tip qısqırzı qız
  hezmätkärzeñ qulınan ısqınırğa mataşıp.
  — Yıbäregez!

  
  
• 
  

  
  Nin
  instruktsiyanı bozzoñ! — Yıtäkse qatı
  itep öndäşte. — Hin Yır keşeläre menän
  osraşqanhıñ! Ularğa stantsiya turahında
  höylägänheñ!

  
  
• 
  

  
  Kem
  äytä? Min ber kem menän dä osraşmanım!

  
  
• 
  

  
  Häzer
  bılay eşläybez. — Yıtäkse hezmätkärenä
  boroldo. — Unı mahsus tulqın aşa ütkärep,
  Yırzä kürgän-belgändären onottorabız.

  
  
• 
  

  
  Yuq,
  yuq! — Emilä qurqıp artqa sigende. Ul
  Batırzı onotorğa telämäy! Egär unıñ
  küñelenän iñ qäzerle nämäne yolqop
  alalar ikän... Ni ösön yäşärgä ul saqta?
  — Yuq! Hez bını eşlämäyäsäkhegez!

  
  
• 
  

  
  Ä
  niñä şulay borsolahıñ? — tip yılmayzı
  yıtäkse. — Ägär zä hin Yırzä ber kem menän
  dä osraşmağanhıñ ikän, hin qurqmasqa
  teyışheñ.

  
  
• 
  

  
  Yuq!
  Barıber yuq! — tip qısqırzı Emilä,
  ürhälänep. — Min qarşı!

  
  

Qız,
hezmätkärzeñ qulınan ısqınırğa tırışıp,
tartqıslanırğa kereşte.

Ul
arala yıtäkse kabinetına Hontor, Täpäş
häm Yıuan kilep yıtte.

• 
  

  
  Totoğoz
  üzen! — tip boyoroq birze hezmätkär.
  Koridor buylap küp tä atlamanılar, ber
  işekkä törtöldölär. Bında mahsus tulqın
  sığarıusı maşina. Eskä indelär.

  
  
• 
  

  
  hineñ
  menän bulğan malay qayza yäşäy? Häzerge
  minutta qayza ul? — tip horanı hezmätkär.

  
  
• 
  

  
  Ber
  nindäy zä malayzı belmäyım. — Emilä
  azaqqasa tororğa buldı. Şulay za ul
  ışanırğa telämäy. Isınlap ta unı tulqın
  aşa ütkärerzärme? Batır menän Hälitte
  onottororzarmı?

  
  
• 
  

  
  Yaray,
  ulayha, — tip köldö hezmätkär. — Bına
  häzer hin unı ısınlap ta belmäsheñ.

  
  

Maşinanı
toqandırzılar. Tigez genä geüläü
işetelde, lampoçkalar yımeldäne. Ber mäl
maşinanıñ işege asıldı...

• 
  

  
  Eskä
  in! — tine hezmätkär Ämilägä.

  
  

KÜZÄNÄK
PUŞKAHI

Stantsiya
yıtäksehe üzeneñ yarzamsıhın saqırıp
aldı:

• 
  

  
  Küzänäk
  puşkahı äzerme?

  
  
• 
  

  
  Küptän,
  — tine yarzamsı. — Hezzeñ boyoroqto
  ğına kötäbez.

  
  
• 
  

  
  Hayuandarzı
  bögön ozatabız. İke meñ tälmäryın menän
  meñ sıyırsıq stantsiyala tuplanğan. Ä
  Zolo plane- tahındağı qabul iteü
  stantsiyahın tikşerzegezme? Ul ni häldä?

  
  
• 
  

  
  Tikşerzek.
  Häybät...

  
  
• 
  

  
  Ulayha,
  äzer bulığız, — tine yıtäkse. — Yartı
  säğättän Zolo stantsiyahına tälmäryındär
  menän sıyırsıqtarzı ozatıu operatsiyahın
  başlaybız. Barığız!

  
  

Yıtäkse
menän unıñ yarzamsıhı arahında bulğan
bıl säyır höyläşeüze añlatıu ösön şunı
äytergä käräk.

Bezzeñ
Yıhan sitendä Zolo tigän planeta bar.
Undağı tsivilizatsiya bik tübänge kimäldä.
Zolola äle keşe yuq. Planetala Yır menän
Ur ösön bik boronğo isäplängän dina-
zavr menän ihtiazavr hımaq hayuandar
yäşäy.

Küptän
tügel Zolola köslö yır teträüye bulğan.
Şul arqala unda ike törlö yänlek —
tälmäryındär häm sıyırsıqtar yuqqa
sıqqan. Bıl kiläsäktä nimägä kilterer?
Kompyuterğa halğaynılar oşo horauzı,
maşinanıñ hığımtahı qıuanırlıq bulmanı.
Baqhañ, tälmäryın menän sıyırsıqtıñ
qırılıuı arqahında planetalağı täbiğätteñ
üseşe bötöügä taban, tupikka taban
yünälgän. Yänä ille meñ yıldan oşo
säbäple planetala täbiğät üläsäk, tormoş
bötäsäk. Bına bit nisek! İke genä tör
yänlekteñ yuqqa sığıuı la hatta planetanıñ
täbiğäten bötörä!

Yıhanda
tsivilizatsiyalar az. Şuğa kürä Ur keşeläre
moron törtkän tsivilizatsiyanıñ äkrenläp
häläk bulıuına ğämhez genä sittän qarap
tora almay älbittä. Ularğa Zolo
planetahınıñ täbiğätenä yarzam itergä
käräk. Bınıñ ösön alıs planetağa tiz
genä tälmäryındär häm sıyırsıqtar
taşlarğa käräk. Yänlektärzeñ küpme
käräklegen kompyuter hanap sığarzı.

Şunıhı
olo bälä: Zolo planetahı Urzan bik alıs!
Ägär karap menän osorhalar, bıl — yılğa
yaqın vaqıttı ala. Yıl buyına ike meñ
tälmäryın menän ber meñ sıyırsıqtı
tärbiäläüye anhat tügel. Ämmä alğa kitkän
tsivilizatsiya bında la sarahın taptı.

Küptän
tügel Ur planetahında küzänäk puşkahın
uylap sığarzılar. Ul üzeneñ esenä
inderelgän nämäne yäki yän eyähen
küzänäktärgä tarata la, bıl küzänäktärze
ber nisä minut esendä yıhan töpkölöndä
yatqan planetalarğa yıbärä ala. Ä unda
mahsus stantsiya signaldarzı qabul itä

169

häm
küzänäk puşkahı tarqatqan äyberze yäki
yän eyähen «hä» tigänse kirenän yıya.
Şulay itep, häzer alıs aranı üteü ösön
karap käräkmäy, küzänäk puşkahı yıhandıñ
telähä qayhı nöktähenä nimä käräk şunı
yıbärä ala. Älegä Ur menän Yır arahın
karapta osop ütälär, sönki bınday
sağıştırmasa yaqın arağa şulay arzanğa
töşä.u

Tälmäryındär
menän sıyırsıqtarzı alıs planetağa
Yırzän osorouzıñ säbäbe şunda: Yır Ur
menän Zolo planetaları arahında yata.
Şulay za yänlektärze alıs planetağa
Yırzän ozatıu uñaylıraq.

Yänlektärze
ozatıu vaqıtı yaqınlaştı. Ular yäşel
töstäge mahsus yäşniktärgä halındı.
Ämmä yıtäkse ozaqlay ine. Unı saqırıu
ösön yarzamsı tegeneñ kabinetına yünälde.

«HEZ
KEMDÄR?»

Batır
menän Hälitteñ ömötö tamam özöldö. Ämilä
sığıp kitkängä inde ber säğättän aştı.
Qayza yöröy ul? Parolde beleşergä genä
kitkäyne bit. Totoldomo? Ul saqta... Ul
saqta ni eşlärgä? Yaray äle bülmänän
nisek sığırğa belälär. Läkin koridorza
qayza barırzar? Barıber Ämilähez
stantsiyanan sığa almayasaqtar bit...

• 
  

  
  Totolğan,
  totolğan, Ämilä! — tine Hälit ulay-bılay
  atlap. — Häzer kilep bezze lä totorzar!..
  Şunan...

  
  
• 
  

  
  Nimä
  — şunan?

  
  
• 
  

  
  Sığarıp
  yıbärhälär yaray za... Urzarına alıp
  kithälär...

  
  
• 
  

  
  Unda
  ni eşläthendär bezze?

  
  
• 
  

  
  Ularğa
  törlö täcribälär ösön keşe käräkmäy
  tiheñme? Beräy yañı darıuın bezzä hınay
  başlarzar. Mine yuğaltha äsäyım...

  
  

Hälitteñ
tauışı qaltırandı.

• 
  

  
  Yaray,
  ilama! — tine Batır.

  
  
• 
  

  
  İlağan
  keşe yuq ta... — tine Hälit. Ämmä üzeneñ
  tauışı haman da bik boyoq sıqtı.

  
  
• 
  

  
  Äyzä
  bınan sığabız! — Batır işekkä yünälde.

  
  
• 
  

  
  Tuqta!
  Unda ni eşlärbez? Hin bit barıber yır
  östönä sığarıusı parolde belmäyheñ!

  
  
• 
  

  
  İşek
  yanına yäşenäbez. Qasan da bulha beräyhe
  kütäreler bit öskä. Bälki, bez zä uğa
  quşılıp...

  
  

Başqasa
sara yuq. Hälit Batırğa eyärze. Ämmä ular
koridorğa sığırğa ölgörmäne. Qapıl işek
asılıp kitte lä, bülmägä Ämilä kilep
inde.

Malayzar
qıuanışıp uğa taşlandı:

• 
  

  
  Qayza
  yörönöñ?

  
  
• 
  

  
  Niñä
  şulay ozaq?

  
  
• 
  

  
  Parolde
  beldeñme?

  
  

Ämmä
Ämilä malayzarzı tamam şaq qatırzı.
Qız, kötmägändä, qurqqan küzzären Batır
menän Hälitkä töbäne lä işekkä hıyındı:
— ez kem? Nimä eşläyhegez bında?

Ber
ni añlamağan Batır menän Hälit ber-berehenä
qarap aldı.

• 
  

  
  Yaray,
  şayarma äle! — Hälit berense bulıp telgä
  kilde. — Vaqıt yuq. Tizeräk äytä hal:
  parolde beldeñme?

  
  
• 
  

  
  Nindäy
  parol? Kem inderze hezze mineñ bülmägä?

  
  
• 
  

  
  Kin
  bezze isärgä hanayhıñmı ällä? — Hälitteñ
  asıuı kilä başlanı. — Bez bıl bazzan
  sığa alabızmı, yuqmı?

  
  
• 
  

  
  Tuqta
  äle, Hälit. — Batır dusın tuqtattı. —
  Ämilä, tınıslan, hine mahsus tulqın aşa
  ütkärzelärme?

  
  
• 
  

  
  Ütkärzelär
  ikän, ti? Şunan?

  
  
• 
  

  
  Bez
  hineñ dustarıñ. Yır malayzarı. Bezze
  onottorou ösön ütkärgändär hine ul
  tulqın aşa.

  
  

Ämilä,
haman da ber ni añlamayınsa, malayzarğa
zur asılğan küzzäre menän qarap tora.
Qız nizer häterlärgä mataşa ine şikelle
bıl minutta. Şulay uq islämäsme? Unıñ
küñelendä malayğa qarata ber genä lä
yılı his qalmanımı ikän ni? Batır üzen
upqın sitenä kilep torğanday toyzo oşo
yırzä. Unıñ tamağına ällä nindäy qatı
töyör kilep tığıldı...

Ul
arala. Batır menän Ämilägä Hälit
yaqınlaştı:

• 
  

  
  Nimä,
  ällä ul bezze onotqanmı?

  
  
• 
  

  
  Eyı,
  — tine Batır. — Onottorğandar...

  
  
• 
  

  
  Nisek
  inde? — Hälit ışanırğa telämäne. — Yañı
  ğına ul oşonda ine. Bötähen dä häterläy
  ine. Şul ğına arala...

  
  
• 
  

  
  Min
  hezze belmäyım, — tine Ämilä qapıl. —
  Häzer ük sığıp kitegez bülmämdän!

  
  
• 
  

  
  Ämilä,
  tuqta! — tine Batır. — hin häterlärgä
  tırış. Min hineñ küptänge tanışıñ,
  dusıñ. Min hineñ menän Ur planetahında
  buldım. Ber yıl elek kire Yırgä qayttım.
  Hin bında mine küreü ösön kildeñ. Bögön
  genä ike vaqıt maşinahı menän ütkän
  zamanda buldıq. Bez... Bez küptänge
  dustar... — Batırzıñ tauışı qaltırandı.
  Ämilä unı mäñgegä onottomo? Niñä
  eşlägändär bını rähimhez äzämdär?! —
  Bez... yaqın dustar. Bez ber-berebezze
  onotorğa teyış tügel, Ämilä. Zinhar
  mine häterlärgä tırış, Ämilä. Yaraymı?..

  
  

Oşo
yırzä qızzıñ küñelen añlayışhız toyğolar
solğap aldı. Qarşıhında torğan malayzarzı
ul bötönläy belmäy. Läkin bına oşohonoñ,
ozon buylıhınıñ küzzäre!.. Ular şunday
tanış, ular şunday yaqın!.. Ularzı qasan-

171

dır
kürgäda keüyek!.. Qızzıñ küñele töböndä
nindäyzer tulqın barlıqqa kilgän hımaq
buldı qapıl. Ul talpı- nıp-talpnnıp
quya. Oşo tulqın nıq qına helkener zä
tışqa kşdep sığır, häm Ämilägä barıhı
la añlaşılır töslö. Ämm(Ä yuq şul. Ul
tulqındıñ tirbäleüye şul tiklem sibek,
şul tiklem bäläkäy, şuğa la ul estä,
kükräktä qala birze....

E
Ämilä ğäcäplängän küzzären Batırğa
töbägän kileş torouın belde...

• 
  

  
  Ämilä,,
  — tine Batır üzeneñ köshözlögön toyop.
  Ämilä unı onoqqan! Unı tanımay! Oşonan
  da qurqınısıraq nimä bar donyala Batır
  ösön? Häzer ni eşlärgä? Nisek yäşärgä?
  N]İ ösön yäşärgä? — Ämilä, yaray... Nin
  bezze tanımayhıñ.. . Ämmä bezgä ışanahıñmı?

  
  

Batır
menän Hälit tınıp qaldı. Ber azzan Ämilä
äkren genä başın helkte. Yänähe, ışanam.

• 
  

  
  İsmaham,
  isemdärebezze häterlämäyheñme?

  
  
• 
  

  
  Yuq.

  
  
• 
  

  
  Mineñ
  isemem — Batır.

  
  
• 
  

  
  Min
  —- Hälit.

  
  
• 
  

  
  Ä
  min hezze qayzan beläm? — tip horanı
  Ämilä. — Bin qasan Urza buldıñ? Bäylä
  barıhın da.

  
  
• 
  

  
  Bez
  bıltır tanıştıq, — tip başlanı hüzen
  Batır...

  
  

QAMAUZA

• 
  

  
  Min
  häterlänem! — tine Ämilä Batır höyläp
  bötkäs. — Häterlänem! Täüzä hin
  höylägändärzeñ berehe lä mineñ menän
  bulmağan keüyek ine. Tik hineñ äsäyıñdeñ
  üleme!.. Min bını ğümerzä lä onotmayasaqmın!
  Şul isemä töştö! Ä unı häterlägäs, başqa
  vaqiğalar za küz aldıma kilä başlanı.
  Urza, iseñdäme, atayım bolnitsala
  yatqanda bez, basqısqa basıp, ikense
  qattağı bülmäneñ täzrähenän

  
  

.«
qaranıq... E hine Urzan qaytarğanda
karaptar osqan urınğa qoyma aşa indek!
Häterlänem!

• 
  

  
  Ä
  Yırgä mine küreü ösön kilgänlegeñde
  isläneñme? — tip horanı Batır.

  
  
• 
  

  
  Yslänem,
  — tine qız. — E hin mine küreü ösön
  Öfönän kildeñ. Şulay bit?

  
  
• 
  

  
  Dörös?

  
  

Oşo
minutta malayzar za, qız za şatlıqtarınan
hikerep töşöp beyır hälgä yıttelär.
Maşina alday almanı ularzı! Ul mahsus
tulqın yarzamında keşeneñ meyıhendä- ge
hätirälärze yuya alalır. Ämmä unda nimäler
qala. Küräheñ, tulqın aşa ütkän keşegä
vaqiğalarzı ber-ber artlı höyläp birhäñ,
unıñ bar hätiräläre kirenän terelä...

172

Ämmä
Ämiläneñ barıhın da iskä töşöröüyenä
qıuanıu ozaqqa huzılmanı. Qız menän
malayzar yänä üzzäreneñ nindäy hälgä
eläkkändären häterläne. Eyı, malayzarğa
nisek tä bınan sığırğa käräk. Unıhı —
ber bulha, Ämiläne irtägä ük kire Urğa
ozatasaqtarı — tağı ber qayğı. Yıtmähä,
qızğa başqasa Yırgä kilergä ber qasan
da röhsät itmäyäsäktär. Timäk, ular
Batır menän mäñgegä ayırılışamı? Bıl
qatmarlı la, qurqınıs ta häldän qotolou
yulın tabıp bulmasmı ikän ni?

• 
  

  
  Täüzä
  bezgä Yır östönä sığırğa käräk, — tine
  Hälit.

  
  
• 
  

  
  Min
  bit parolde belmäyım, — tip qayğırzı
  Ämi- lä. — Ular häzer unı miñä äytmäyäsäktär
  zä. Sönki min qulğa alınğanmın. İnstruktsiya
  bozğan ösön. Ber kön oşonda totasaqtar
  za... İrtägä Urğa karap kitä, şunıñ menän
  mine lä qaytarıp yıbäräsäktär.

  
  
• 
  

  
  Ulayha,
  nimä eşlärgä? — Hälit ber Emilägä, ber
  Batırğa qaranı.

  
  
• 
  

  
  Stantsiyanıñ
  işege yanına barayıq, — tip täqdim yahanı
  Batır. — Bälki beräyhenän parolde
  işeterbez?

  
  

Başqa
sara yuq ine. Koridorğa sıqtılar. Älegä
ber kem dä kürenmäy. Qız menän malayzar
aşığıp alğa atlanı.

Yartı
yuldı häüyef-hafahız üttelär. Alda — huñğı
boroloş... Şunan stantsiyanıñ işegenä lä
küp qalmay...

Boroloşqa
kilep yıtkäynelär tiyerlek...

Kötmägändä
ularzıñ qarşıhına ber nisä keşene
eyärtkän stantsiya yıtäksehe päyzä buldı.
Tegelär unı-bını uylağansı, Ämilä menän
malayzar boroldo la kire yügerze. Ämmä
küp tä ütmänelär, ber törköm robottar
menän yözgä-yöz osraştılar. Qamaldılarmı
ikän ni? Häzer nimä eşlärgä?

Ämälgä
qalğanday, ergänän ber genä keskäy
koridor uñğa taban kitä ikän. Şunda
boroldolar. Läkin alda la tauıştar
işetelä! Bında la qasıp qotolop bulmasmı?
Ni ösön şul tiklem keşe ber yulı koridorğa
sıqqan? Ällä ularzı totou ösön
yıyılğandarmı?

• 
  

  
  Bına
  ber işek! — tine Hälit, — Şunda yäşenäyık!

  
  

İşekte
asqaynılar, unıhı ber genä keşe hıyırlıq

şkaf
bulıp sıqtı.

• 
  

  
  Hin
  oşonda yäşen! — tine Batır Hälitkä. —
  Ber- ber häl bulha, stantsiyanıñ işege
  yanında osraşırbız.

  
  

Hälit
şkaf esenä sumdı, ä Batır menän Ämilä
yäşenerzäy urın ezläp, alğa uqtaldı.
Bında zur ğına ike yäşel yäşnik ultıra.

• 
  

  
  Nindäy
  yäşniktär? — tip horay haldı Batır
  yäşniktärzeñ totqahın tartqıslap.

  
  
• 
  

  
  Belmäyım.

  
  

Malay
ul arala ber yäşnikteñ qapqasın asıp
yıbärze.

173

Yäşnik
esenä nindäyzer qumtalar tultırılğan.
Ämmä ergälärendä yäşerenerzäy urın
bar.

Batır
yähät kenä eskä sumdı.

• 
  

  
  Ä
  hin, bar, kit, — tine Batır Ämilägä,
  qapqastı yabırğa äzerlänep. — Stantsiyanıñ
  işege yanında osraşırbız.

  
  
• 
  

  
  Yuq!
  — tine qapıl qız. — Min dä hinññ menän!
  Ular mine Urğa ozatırğa teläy. Min qasam
  stantsiyanan!

  
  

Batır
saq qına uylandı. Ägär häzer ayırılışhalar,
ularzıñ mäñge osraşmauı bar. Ul arala
koridorza yaqınlaşıp kilgän ayaq tauıştarı
işetelde.

• 
  

  
  Ulayha,
  tiz bul, in! Ular yıtep kilä!

  
  

Kilähe
sekundta Ämilä Batır yanına yäşnik esenä
inep ultırzı. Malay qapqastı yaptı. Häm
ikehe lä tınıp qaldı...

YIHAN
TÖBÖNÄ SÄYÄHÄT

Tälmäryındär
menän sıyırsıqtarzı Zoloğa ozatıu
säğäte kilep yıtte. Bıl vaqıtqa stantsiyanıñ
bar hezmätkärzäre tiyerlek küzänäk
puşkahı yanına yıyıldı. Fäqät ber hezmätkär
menän ike-ös robot qına stantsiyala kürenep
qalğan malayzar menän Ämiläne totou
menän mäşğül.

Yıtäkse
üze pult artına bastı.

• 
  

  
  Küzänäk
  puşkahı äzerme? — tip horanı ul.

  
  

•—Äzer!
— tine unıñ yarzamsıhı.

• 
  

  
  Yänlektär
  teyälgän yäşniktär äzerme?

  
  
• 
  

  
  Äzer!

  
  

-—
Zolo planetahındağı qabul iteü stantsiyahı
äzerme?

• 
  

  
  Äzer!

  
  
• 
  

  
  Yäşniktärze
  teyärgä!

  
  

Şunda
uq robot-kran yäşel yäşniktärzeñ berehen
eläkterep aldı la küzänäk puşkahınıñ
esenä tıqtı. Kilähe minutta ikense
yäşnik tä unıñ yanında ultıra ine.

•—Teyälde!
Bötähe lä äzer ine.

Küz
aldına la kiltereüye auır, ämmä yäşniktär
ber minuttan yähännäm töböndäge, yıhandıñ
arğı sitendäge Zolo planetahında
bulasaq. Ul urınğa hatta yaqtılıq ta
üzeneñ is kitkes tizlege menän fäqät
ber ayzan ğına barıp yıtä ala!

Küzänäk
puşkahı yanındağılar tınıp qaldı. Här
kem oşo minutta Zoloğa tiklemge aranı
küz aldına kilterergä mataşqandır, ä
bälki yäşel yäşnik esendäge yänlektärzeñ
küzänäktärgä tarqalıp, küzgä kürenmäs
tulqındar räüyeşendä, nisek itep hä
tigänse alıs Zoloğa barıp yıteren añlarğa
telägänder.

Küzänäk
puşkahı eşkä totonouğa ber minuttay
vaqıt ütte. İnde yäşniktär Zolo
planetahında bulırğa teyış.

Häzer
qabul iteü stantsiyahı üzenä kilgän
küzänäktärze tärtipkä kilteräler.
Uyzarınıñ döröslögönä ışanırğa
telägändäy, stantsiya yıtäksehe küzänäk
puşkahın asırğa quştı. Boyorok şunda
uq ütälde. Isınlap ta, maşina esendäge
ike yäşnik tä yuqqa sıqqaynı.

• 
  

  
  Televizorzı
  toqandırığız! — tine yıtäkse.

  
  

Ekranda
alıs Zolo planetahında urınlaşqan qabul

iteü
stantsiyahınıñ bülmähe kürende. Ana, ike
yäşel yäşnik! Stantsiya ularzı qabul
itergä lä, yıyırğa la ölgörgän! Kilähe
sekundta yäşniktärzeñ asılıp kiteüye
kürende. Ularzıñ esenän tälmäryındärzeñ
ırğıy-ırğıy, sıyırsıqtarzıñ fırıldap
osop sıqqanlığı hasil buldı.

Ekranğa
tekälgän keşelärzeñ barıhınıñ da qiäfäte
qänäğät ine bıl minutta. Şunday alıs
arağa küz asıp yomğansı osorop qara äle
oşo yänlektärze! Aqılğa hıyırlıq tügel
bit bıl!

Ämmä
kilähe sekundta stantsiyanıñ yıtäksehe
qort saqqan keüyek urınınan ırğıp torzo:

• 
  

  
  Nimä
  bıl? Nisek ular unda?

  
  

Televizor
yanındağı bar keşe, qottarı osop, ekranğa
töbälde. Ä unda alıs Zolo planetahında
qabul iteü stantsiyahınan sığıp barğan
malay menän qız kürende. Qızzı barıhı
la şunda uq tanını. Bıl — Ämilä! Ä malay?
Kem ul? Nimä eşläy ul Ämilä yanında? Bında,
yırzä Ämilä menän aralaşqan malay oşomo?
Ular nisek Zoloğa eläkkän? Yäşel yäşniktär
esendä bulğandarmı? Ägär şulay ikän, ul
yäşniktär esenä malay menän qızzı kem
halğan? Niñä puşka esenä halır aldınan
ul yäşniktär tikşerelmägän?

Asıuınan
qıp-qızıl bulğan stantsiya yıtäksehe üzeneñ
yarzamsıhına yabırıldı:

• 
  

  
  Bıl
  nindäy yauaphızlıq? ez bınıñ ösön yazahın
  alasaqhığız!

  
  

Häzer
ni eşlärgä? Nisek ul qız menän malayzı
kire qaytarırğa? Zolola bit küzänäk
puşkahı yuq! E arttarınan karap yıbäreü
bik qimmätkä töşäsäk. Häyır yıtäksegä
bını eşlärgä ber kem dä röhsät itmäyäsäk.
Häzer Urzağılar yıtäksegä yabırılır!
Eşläy almayhıñ! İğtibarhızhıñ... Bınıhı
—- ber. İkensenän, Zolola qız menän
malayzı azım hayın qurqınıs kötä, ülem
yanay. Egär bögön ük ularzı yırgä
qaytarmahalar, irtägä ük beräy yırtqıstıñ
tırnağına elägäsäktär! Ularzı ülemgä
dusar itergä yıtäkseneñ haqı yuq. Emiläne
lä, tege malayzı la ul Urğa alıp qaytırğa
teyış. Stantsiya yıtäksehe ni eşlärgä
belmäyınsä, ike qulı menän başın totto.

ZOLO
PLANETAHI

Ämilä,
älbittä, küzänäk puşkahı haqında belä
ine. Ämmä yäşel yäşnik esenä yäşengän
saqta üzeneñ şul maşina yarzamında alıs
planetağa barıp sığırın küz aldına la
kiltermäne. u

Qız
yäşnikte kütärep qayzalır küsergändären
toyzo. Şunan qısqa ğına vaqıtqa isen
yuğaltqanday buldı. Kilähe sekundta
Batır menän Ämilä yäşengän yäşnik
üzenän- üze asılıp kitte. Ul ğına la
tügel, ergäläge keskäy genä hauıttar
asıla başlanı. Ular esenän ber-ber artlı
tistälägän, yözärlägän sıyırsıqtar
osop sığırğa kereşte.

Ämilä
Yır astındağı stantsiyağa sıyırsıqtarzı
niñä yıyğandarın belä. Şuğa la qauşap
qaldı. Niñä qoştarzı kire yıbärälär?
Ularzı bit Zoloğa ozatırğa käräk.

Ämmä
oşo yırzä qızzıñ täne zımbırlap kitte.
Ul barıhın da añlanı. Küzänäk puşkahı
Batır menän Ämiläne alıs Zoloğa osorğan!

Qız,
üz uyzarına ışanırğa telämäyınsä,
yäşniktär torğan bülmänän tışqa yügerep
sıqtı.

His
şikhez, bıl — Zolo planetahı! Ergälä
genä ğümerzä lä kürelmägän säyır
üsemlektär üsep ultıra. Küktä Yır- zekenä
qarağanda ike tapqır zurıraq qoyaş yözöp
yöröy. Unıñ ipkene Ämiläneñ sikälären
beşerep alğanday itte.

Ul
arala qız yanına Batır kilep yıtte.

• 
  

  
  Bıl
  nindäy yır? Bez qayza? — tip horanı malay
  tirä-yağına aptırağan qaraşın taşlap.
  — Nindäy matur küreneş!

  
  

Tirä-yün,
ısınlap ta, ğäcäyıp matur ine. Ergälä
genä küzze irkälägän yäşkelt töstäge
ülängä oqşağan beyık ağastar üsä. İkense
ber ağastıñ yapraqtarı aşyaulıq zurlıq!
Bılarınıñ da kübehe yäşel töstä. Ämmä
kügeräktäre lä, qızğılttarı la bar. Şul
arqala bıl säyır urmanğa qarap tuyıp
bulmas keüyek. Arıraq keşe qulı menän
eş- “ längändäy oslo tübäle tauzar
kürenä. Kük yözö lä his tä yırzägegä
oqşamağan — ul ber urında — qızıl,
ikense yırzä -— harı, ä ösönsö yaqta küm-kük
töstä...

• 
  

  
  Bez
  qayza? — tip horanı Batır yänä. — Ällä
  Afri- kağa kilep sıqtıqmı?

  
  
• 
  

  
  Yuq,
  — tip uftandı qız. — Alısqaraq kitkänbez.
  Bez — Zolo planetahında.

  
  
• 
  

  
  Nindäy
  Zolo? İşetkänem yuq. Ä nisek bında eläktek?
  Ber minut elek bez Yırzä inek bit!

  
  

Oşo
yırzä ularzıñ ergähenän, ayaqtarı arahınan
yözärlägän tälmäryın ırğıy-ırğıy tışqa
sığa başlanı.

• 
  

  
  Tälmäryındär!
  — tip qısqırzı tamam aptırağan Batır.
  — Bılar qayzan kilep sıqtı?

  
  
• 
  

  
  Qamasaulama,
  üthendär.

  
  

Malay
menän qız sitkäräk küste häm baytaq
qına vaqıt estän sıqqan isäphez-hanhız
tälmäryındärzeñ urmanğa inep yuğalğanın
öndäşmäy genä qarap torzo. Ä sıyırsıqtar
küptän osop sığıp urman östönä taralğaynı.

• 
  

  
  Ämilä.
  — Malay qızğa boroldo. — Hin beräy nämä
  añlayhıñmı? Nimä bıl? Tälmäryındär,
  sıyırsıqtar. Min ber ni zä töşönä
  almayım...

  
  

Emilä
yauap birer ösön auızın astı, ämmä ber
HUZ zä äytergä ölgörmäne.

Kötmägändä
urman esenän ürmäksegä oqşağan, ämmä
fil keüyek zur yänlek kilep sıqtı la,
yän-farman yügerep, qız menän malayğa
yaqınlaşa başlanı. Yırtqıstı berense
bulıp Emilä kürep qaldı:

• 
  

  
  Batır!
  Qara!

  
  

Malay
yılt itep qız kürhätkän yaqqa boroldo
häm bötähen dä añlanı. Batır qızzı
belägenän totop eskä tarttı. Kilähe
sekundta ular stantsiya esenä inä halıp
işekte bikläp tä quyzılar. Oşo yırzä
stenağa auır nämäneñ kilep bäreleüyenä
bötä stantsiya helkenep quyzı.

• 
  

  
  Egär
  saq qına kürmäy qalhaq... — tine Batır,
  ul saqta ni bulırın küz aldına kilterep.

  
  

Bıl
Zolo planetahında azım hayın osrap
torasaq qurqınıstarzıñ täügehe ikänlegen
qız za, malay za belmäy ine äle.

YıTÄKSENEÑ
UYI

Yıtäkse
yaqşı belä: Emiläneñ Zoloğa barıp sığıuı
ösön unıñ başınan hıypamastar. Şuğa la
ul qızzı, şul isäptän malayzı la, qaytarıu
ösön bötä kösön halırğa mäcbür buldı.
İñ täüzä balalar stantsiyanan yıraqqa
kitep barmahın ösön bınan keşelär
yıbärergä käräk. Hontor, Täpäş, Yıuan
kitäsäk alıs planetağa. Bını eşläüye
qıyın tügel. Bötä bälä şunda: azaqtan
bıl biş keşene nisek kire Yırgä qaytarırğa?
Zolola bit küzänäk puşkahı yuq. Karaptı
Ur planetahındağılarğa hizzermäy genä
yıbärep bulmay. Äytep torahı yuq — şau-şıu
qubasaq. Aptıranı yıtäkse. Şunan kabinetına
yarzamsıların saqırıp aldı:

• 
  

  
  Nimä
  eşläybez?

  
  
• 
  

  
  Karap
  yıbärergä käräk, — tine berehe.

  
  
• 
  

  
  Karap
  menän barıp yıtkänse ular üläsäk, — tine
  ikensehe. — Unda dinazavr, ihtiazavr
  keüyek yırtqıstar tulıp yöröy. Şularzıñ
  tırnağına eläkmähä, astan üläsäk. Mineñ
  täqdimem şul: ularzı qotqarayıq tip
  baş vatmayıq, onotayıq ularzı.

  
  

177

Stantsiya
yıtäksehe qarşı töştö:

—E
Urğa Ämiläneñ yuğalıuın ni tip äyterbez?
Yuq, bez ularzı Zolonan alıp qaytırğa
teyışbez.

Törlösä
uylap qaranılar, ämmä anıq qına ber
nindäy za qararğa kilä almanılar.

Bıl
vaqıtta Yıuandıñ komandahı Zoloğa
osorğa äzer ine inde. Ular üzzäre menän
ike köngä yıterlek rizıq, başqa käräk-yaraqtar
aldılar. Boyoroq qına bulhın, şunda alıs
planetağa yullanasaqtar.

Vaqıt
äkrenläp alğa tägärläne. Kiskä taban
Emilä menän Batır turahında tuqtauhız
uylağan yıtäkseneñ başına ğäcäp yabay
häm is kitkes şäp feker kilde. Egär tege
puşka keşeneñ üzen küzänäktärgä tarqatıp
alıs planetağa taşlay ala ikän, ä ni
ösön ul üze keüyek ikense ber puşkanı
Zoloğa yıbärä almasqa teyış? Dörös,
stantsiyala küzänäk puşkahı beräü genä.
Ämmä unıñ nisek eşlängänlege, nimälärzän
torğanlığı haqında tulı; dokumentatsiya
bar bit. Beräy şäp kompyuterğa birhälär,
ul oşo qağızzarğa qarap, puşkanıñ nindäy
küzänäktärzän torğanlığın isäpläp
sığarasaq. Şunı Zoloğa yıbäräsäktär, ä
unda qabul iteü stantsiyahı hä tigänse
küzänäk puşkahı qorop quya- saq. Unıñ
yarzamında kire qaytasaqtar za inde Yırgä
malay menän qızzı totqan ezärläüselär.

BARI
AYISQAN

Qottarı
osqan Ämilä menän Batır ozaq qına qabul
iteü stantsiyahınıñ işegen asırğa la
qurqtılar. Ämmä bında mäñge ultırıp
bulmay bit. İnde üzzäreneñ asıqqanın
da toya başlanılar. Nimä aşarğa?

Bıl
vaqıtta Ämilä Batırğa tälmäryın menän
sıyırsıqtarzıñ tarihın höylägäyne,
üzzäreneñ nisek itep alıs planetağa
kilep sığıuzarın da añlatqaynı. Batır
'bığa bik ğäcäplände, bik küp horauzar
birze. Şulay itep ike säğätkä yaqın vaqıt
ütep kitte. Yänä asığıu üzen hizzerergä
totondo.

Malay
hizenä: bıl tanış tügel planetala azıq
tabıuı yıñel bulmayasaq. Tapqan häldä lä,
unı beşerergä käräkhä, ularzıñ şırpıhı,
hauıt-habahı la yuq. Yaray äle Batırzıñ
säğäte bar — küpme vaqıt ütkänlegen
belergä bula.

Ber
mäl, tışta tauış-tın işetelmägändäy
toyolğas, äkren genä işekte astılar.
Isınlap ta, tirä-yündä ul- bıl hizelmäy.
Şulay za Batır menän Ämilä ozaq qına
işektän alıs kitergä qurqıp torzo.
Stantsiyanan saq qına sitkäräk atlau
menän urmandan tege fil zurlıq ürmäkse
kilep sığır za östärenä taşlanır hımaq...

• 
  

  
  Kürenmäy,
  — tine Ämilä.

  
  
• 
  

  
  Kitkän,
  küräheñ...

  
  

Baş
östöndä horo töstäge säyır genä qoştar
osop yöröy. Arqahında, qoyroğonda qara
taptarı la bar. Ber qarahañ, hayısqanğa
la oqşağandar, tik tauıq keüyek zurzar.
Qoştar malay menän qızzı kürep,
sırıldaşırğa kereştelär.

• 
  

  
  Batır,
  qara äle, — tine Ämilä. — Ular nimä aşay
  ul?

  
  

Barı
hayısqandar, vaqıt-vaqıt ülängä oqşağan
ağastarğa qunıp, unan nimäler suqıp ala
ine. Ber az yaqınayğas, tegelärzeñ suqığan
nämäheneñ ike yozroq zurlıq sätläüyek
ikänlege kürende.

• 
  

  
  Ular
  aşağas, bezgä lä yarayzır, moğayın, —
  tine Batır.

  
  

Malay
ülän-ağasqa totondo. Ämmä ul habınlanğan
keüyek

şıuğalaq
bulıp sıqtı. Üzenä teyıüye lä sirqanıs.

Urala
torğas, Batır yırzä uralıp-uralıp üsep
yatqan säyır ülängä iğtibar itte. Arqanğa
oqşap tora. Nıqmı ikän? Tartıp qaranı —
özölmäy. Ägär unıñ menän...

Tizzän
Batır şul üländeñ ber oson tozaq keüyek
itep bäyläne lä şıuğalaq ağastıñ başına
ırğıtırğa totondo. Osona eläkterhä, oşo
«arqanğa» yäbeşep öskä menä. Tırışa
torğas, tozaq ülän-ağastıñ ber tarmağına
eläkte. Malay tartqıslap qaranı —
ısqınmay. Ämmä Batır öskä genä ürmäläy
başlağaynı, ülän-ağas, malayzıñ auırlığınan
bögölöp töştö. Bını kötmägän malay
saq-saq artqa täkmäslämäne. Şulay za,
bar tasıllığın yıyıp, qulın arqandan
ısqındırmanı.

• 
  

  
  Ämilä!
  — tip qısqırzı ul. — Sätläüyekte özöp
  al!

  
  

Bına
dürt zur sätläüyek malay menän qızzıñ
qulında.

Tik
ularzıñ tışı habınlanğan keüyek şıuğalaq.

• 
  

  
  Ana
  yılğa, — tine Ämilä. — Yıuayıq.

  
  

Yarğa
yaqınlaştılar. Şul yırzä bıl tanış tügel
planetala üzzären azım hayın qurqınıs
hağalap torğanlığın yänä añlanılar.
Batır, qulındağı säğäten sisep ülän
östönä haldı la, sätläüyekte totop yılğa
östönä eyılgäyne, hıu astınan zur ber
büränäneñ kütärelä başlauın şäyläne.
Täüzä Batır qauşabıraq kitte. Nindäy
büränä? Niñä sığıp kilä? Yaqşılabıraq
qarağas, büränäneñ ike küze barlığın
kürze? Yıtmähä, ul tup-tura Batırğa ıntıla
ikän!

Malay
yähät kenä artına äylänep qaranı: Ämilä
qayza? Qız arttaraq tora ikän. Ul, unı-bını
uylamayınsa, haualağı harı hayısqandarzı
küzätä.

• 
  

  
  Ämilä!
  — tip qısqırzı Batır häm yılğanan sitkä
  ırğını. — Qas!

  
  

Qız
menän malay bar köstärenä urmanğa taban
yügerze. Ber az barğas, Batır artına
äylänep qaranı. «Büränä»

179

ularzı
bastırırğa yıyınmay ine. Ul, yarza yatqan
dürt sätläüyekte ozon tele menän yalmap
auızına ozattı la, kire hıuğa sumdı.

• 
  

  
  Bur!
  — tip qısqırzı Batır yän asıuı menän.
  Küp

  
  

me
ızalanıp alğaynı ul sätläüyektärze! E
bıl hä tigänse yuqqa sığarzı la quyzı. ^

Oşo
yırzä Batır säğäteneñ yarza yatıp qalğanlığın
häterläne. «Büränä» kürenmäy şikelle.
Batır yarğa yaqınlaşırğamı, yuqmı tip
ikelänep torğan arala, harı hayısqandarzıñ
berehe şıqıyıp yırgä töştö lä malayzıñ
säğäten suqışına eläkterep osop ta
kitte.

• 
  

  
  Bay,
  hay! — tip qısqırıp qaranı malay. Ämmä
  hayısqan tauışqa iğtibar itmäne, äkren
  genä osop küzzän dä yuğaldı.

  
  
• 
  

  
  Burzar!
  — Batır qoştarğa yozroğon heltäne. —
  Talausılar planetahı!

  
  
• 
  

  
  Yırzäge
  keüyek yöröyböz, — tine Ämilä. — Ägär
  bılay qılanhaq... Yaray äle sätläüyektär
  menän säğätte genä yuğalttıq.

  
  

Bıl
vaqıtta Zolo qoyaşı bayıuğa taban yaqınlaşa
ine. Kük yözö kinät qara-yäşel tös ala
başlanı. Urman esenän tanış bulmağan,
säyır zä, usal da tauıştar nığıraq,
häüyefleräk işetelde. Tirä-yün küzgä
kürenep qarañğılandı. Häzer sätläüyek
qayğıhı kitte. Qarañğıla ällä nindäy
yırtqıstıñ auızına elägeüzäre bar.

• 
  

  
  Stantsiyağa
  qaytayıq, —- tine Ämilä. — Töndö şunda
  ütkärerbez...

  
  

Malay
menän qız kiregä atlanı. Ana, stantsiya
kürenä. Tik niñä unıñ işege asıq. Yänlektär
inä almahın ösön Batır unı nıq itep
biklägäyne.

• 
  

  
  Tuqta,
  — tine Batır. — Kem astı ikän işekte?

  
  
• 
  

  
  Qara!
  — Qız şomlo tauış menän öndäşte. — Estä
  ut bar!

  
  

Isınlap
ta stantsiyanıñ esendä ut toqandırğandar!
Kem - yöröy unda? Ämilä yaqşı belä: Zolola
keşelär bulırğa teyış tügel. Ämmä uttı
yänlektär toqandırmağandır bit? Ulayha,
kem? Häzer ni eşlärgä? Barırğamı stantsiyağa,
yuqmı? Ägär unda qız menän malayzı his
uylamağan qurqınıs kötöp torha?

Ämmä
Batır menän Ämilägä bıl haqta ozaq baş
vatırğa tura kilmäne. Qapıl stantsiyanıñ
işegenän yıuan käüzäle ber keşe päyzä
buldı. Unı kürgäs, qız şaq qattı:

• 
  

  
  Bıl
  bit... Bezzeñ Yır astındağı stantsiyala
  eşlägän keşe!

  
  

Batır
za hayran qaldı:

• 
  

  
  Nimä
  qarap yöröy ul bında? Nisek kilgän? Qız
  yaurındarın helkette:

  
  
• 
  

  
  Min
  qayzan beläyım?

  
  

Ul
arala Yıuan tışqa sıqtı. Unıñ artınan
ikense ozon häm täbänäk käüzäle yänä
ike keşe hasil buldı.

• 
  

  
  E
  bıları kemdär?

  
  
• 
  

  
  Ular
  za bezzeñ stantsiyanan, — tine Emilä. —
  Min añlanım! Ularzı bezzeñ arttan
  yıbärgändär. Alıp qaytıu ösön!

  
  
• 
  

  
  Añlaşıla,
  — tine Batır. — Alıp qaytırğa la ike-
  bezzän dä ber-berebezze onottororğa!

  
  
• 
  

  
  Şunan
  mine ozatasaqtar Urğa. Mäñgegä... Ämmä
  Batır za, qız za Yır astı yıtäkseheneñ
  Batırzı la Urğa alıp kitep, keşe tänen
  tikşereüselärzeñ bısağı astına birergä
  yıyınıuın belmäy ine...

  
  
• 
  

  
  Nimä
  eşläybez?

  
  
• 
  

  
  Mineñsä,
  ularğa kürenergä yaramay.

  
  
• 
  

  
  Eyı,
  — tine qız. — Ä qayza qunırbız? Bında
  bit azım hayın qurqınıs...

  
  
• 
  

  
  Yayın
  tabırbız äle, — tine malay.

  
  

Ular
boroldo la inde tamam qarañğılıqqa
kümelgän urmanğa taban atlanı...

HÄLİT
TOTQONDA

Hälit
yäşengän urınında ozaq qına ultırzı.
Ergähenän şaulaşıp ulay-bılay yügereşkän
keşelärzeñ tauıştarın işette: hatta
işek yarığınan qayhıların kürgeläne:
tauış-tınhız ğına ütep kitkän robottar
za küzenä salınıp qaldı. Ber mäl keşelär
yuğaldı, koridorza tınlıq urınlaştı.

Yartı
säğättäy kötkändän huñ Hälit, işekte
kiñeräk asıp, tirä-yüngä küz haldı.
Koridor bup-buş. Küptän tügel genä oşonda
torğan ike yäşel yäşnik tä yuqqa sıqqan.

Hälit
ber az uylanıp torzo. Häzer qayza barırğa?
Batır menän Ämiläne nisek tabırğa? Ni
ösön oşoğasa ular üzzäre Hälit yanına
kilmäne? Totoldolarmı? Bälki üzenä bıl
stantsiyanan sığıu sarahın kürergä
käräkter? Ä nisek? Älege lä bayağı, stantsiya
işege yanına yäşerenergäme?

Hälit
yäşengän urınınan sıqtı la, haq qına
basıp, koridor buylap atlanı. Stantsiyanıñ
işege oşo yaqta bulırğa teyış. Tizeräk
barıp yıtergä lä yäşenergä!

İke
boroloşto ütkänse Hälitkä ul-bıl
osramanı. Ämmä ösönsö boroloşqa yıtep
barğanda, qabırğalağı ber işek asılıp
kitte lä unan ike keşe kilep sıqtı.
Tegelär Hälitte kürgäs, şaq qattı, hatta
ni eşlärgä belmäyınsä, arı-bire qaraşıp
aldılar. Şul arala Hälit alğa taşlandı.
Tizeräk beräy yırgä yäşenergä! Boroloşto
ütkändä artına küz taşlarğa ölgörzö:
tegelär malayzıñ artınan töşkän.

Hälit
yäşen tizlege menän yänä ike boroloşto
ütep kitte. Şul arala qasıusı menän
qıuıusılarzıñ arahı zurayğanday toyoldo.
Ämmä alda koridorzıñ oso kürende. Hälit
yalt-yolt tirä-yağına qarandı. Qayza
qasırğa? Tozaqqa eläkteme? Tizeräk
yäşenergä! Qayza? Üs itkändäy, ergälä
ultırğıs zurlıq ta äyber kürenmäy.
İşektär zä '.yuq!

Ul
arala boroloşta tege ike keşe kürende.
Malay, auğa eläkkän balıq şikelle
ulay-bılay itte, şunan tegelärgä qarşı
kitte. Häzer ularzı yırıp ütäsäk tä,
barıber qasasaq! Ul totolorğa teyış
tügel! Alıs Urğa alıp kitep barhalar?!
Unıñ ata-äsähe bıl qayğığa tüzä almayasaq
bit.

zolo
tönö

Urman
esendä törlö-törlö qurqınıs tauıştar
işetelä. Ber yänlek baqıra, ikensehe
ilağan hımaq qısqıra — ällä yarzam horay,
ällä yırlauı şul. Ämilä menän Batır
tuqtap qaldı — ägär haman alğa atlahalar,
beräy yırtqıstıñ auızına barıp elägeüyeñde
köt tä tor.

İnde
tamam qarañğılandı. Bına ber mäl tirä-yün
küzgä törthäñ dä kürenmäslek hälgä
kilde. Malay menän qız ber-berehenä
hıyınıp tınıp qaldı. Ularğa tege fil
keüyek ürmäkse, yäki yılğa esendä yörögän
büränägä oqşağan hayuan ergägä kilep
sığır za höcüm itä başlar hımaq... Bälki
bötönläy başqa, äle ular kürmägän yırtqıs
ergälä haqlap toralır...

Yuq,
yuq! Öndäşmäy tororğa yaramay. Ul saqta
meyı be- rehenän-berehe qurqınısıraq
hürättärze küz aldına kilterä başlay.
Bına, imeş, ularğa ber yırtqıs yaqınlaşıp
kilä. Bına ul Batır menän Ämilägä ırğırğa
äzerlänä! Häzer ırğıy! Bına ırğıy!
Irğını!!

• 
  

  
  Batır!

  
  
• 
  

  
  Äü!

  
  
• 
  

  
  Bez
  oşonda ğümergä qalırbızmı ikän?

  
  
• 
  

  
  Belmäyım.
  Bında älegä keşelär yuq tiheñme?

  
  
• 
  

  
  Yuq.

  
  
• 
  

  
  Timäk,
  bez Zololağı berense keşelär bulabızmı?

  
  
• 
  

  
  Ä
  tege ös keşe? Bezze ezärläüselär?

  
  
• 
  

  
  Ular
  bit qaytıp kitäsäk. Ä bez qalabız.

  
  
• 
  

  
  Ägär
  totmahalar. Ular bit bezze alıp qaytıu
  ösön kilgän.

  
  
• 
  

  
  Totolmayasaqbız,
  — tine Batır ışanıslı tauış menän.

  
  
• 
  

  
  Asıqtırzı...
  Yıtmähä öşötä... — Qızzıñ tauışı sibek
  kenä sıqtı. Qapıl ul qısqırıp yıbärze.
  — Batır!

  
  
• 
  

  
  Ni
  buldı?

  
  
• 
  

  
  Anau
  ağas artında kemder tora!

  
  
• 
  

  
  Qayhı
  ağas?

  
  
• 
  

  
  Ana
  tege!

  
  
• 
  

  
  Ber
  nämä lä kürmäyım.

  
  
• 
  

  
  Min
  kürzem! Nimäler qıbırlanı! — Qız Batırğa
  hıyındı. — Min qurqam!

  
  
• 
  

  
  Tınıslan!
  Ber kem dä yuq.

  
  
• 
  

  
  Halqın...

  
  
• 
  

  
  Min
  yaqtıla zur yapraqlı ağastar kürgäynem...
  Şularzı özöp alıp yabınğanda...

  
  
• 
  

  
  Ularzı
  häzer nisek tabahıñ?

  
  
• 
  

  
  Ezläp
  qararğa käräk.

  
  
• 
  

  
  Kitmä,
  Batır. Tirä-yün tulı yırtqıstar! Nisek
  qısqırışalar! Qurqam! Tizeräk tañ athın
  ine!..

  
  
• 
  

  
  Qurqma,
  Emilä. Hin oşonda ğına torop tor...

  
  
• 
  

  
  Yuq!
  Min dä hineñ menän!..

  
  

Ular
haq qına basıp ber-ike azım yahanı.

• 
  

  
  A-a-a!
  — tip qısqırıp yıbärze qız qapıl. Batır
  qoto osop artına äylänä haldı. Qarañğıla
  ber ni kürenmäy...

  
  
• 
  

  
  Ämilä,
  ni buldı?

  
  
• 
  

  
  Min
  nimägäler bastım!

  
  
• 
  

  
  Yänlekkäme?
  Teşlämäneme?

  
  
• 
  

  
  Yomşaq
  qına.

  
  
• 
  

  
  Ber
  nämä lä yuq bit.

  
  
• 
  

  
  Irğıp
  torzo la qastı...

  
  

Yänä
alğa atlanılar. Bına ber ağasqa kilep
bäreldelär. Tik bınıhı ülängä oqşağanı
bulıp sıqtı. Batır härmänep yänä alğa
atlanı. Qapıl ul nimägäler elägep qolap
kitte. Qulına yıüyeş tä, şıuğalaq ta äyber
qağıldı. Batır şunda uq ırğıp torzo.
Yöräge döp-döp tibä. Nindäy sirqanıs!

• 
  

  
  Batır!
  — tip qısqırzı Emilä. — Qayza yuğaldıñ?

  
  
• 
  

  
  Min
  bında...

  
  

Yänä
ber ağasqa kilep törtöldölär. Bınıhınıñ
yaprağı zur bulıp sıqtı. Tik anhat qına
yolqop alırmın timä! Malay ulay itte,
bılay itte, ämmä yapraq yıñel genä özölörgä
telämäne. Qazaqlap quyğandarmı ni!
Yıtmähä qarañğı, qayhı tirähenän yolqorğa
käräklege kürenmäy. Malay tirläp kitte.
Ä ergälä torğan Emilä bıl minutta öşöüzän
qaltırana ine.

Tuqta!
Bıl yapraq şul tiklem nıq yäbeşkän ikän...
Batır unıñ osona yäbeşep qaranı. Kütärä.
Ulayha, niñä unıñ östönä genä menep
yatmasqa? Östäge yaprağı astındağıhına
teyä yazıp tora — unıhı yurğan bulır!

Malay
täüzä qızğa yapraq östönä kütärelergä
yarzam itte, şunan üze mende.

183

Yapraq
äkren genä tirbälä, ämmä unıñ östöndä
yatırğa bula. Ä urın küp bında. Ular
ikäüzän başqa tağı ber-ike keşe hıyır
ine, moğayın. Tik bına östäge yapraq qına
alısıraq — tängä teyıp tormay, şuğa
öşötä. Ber-berehe- nä arqaların teräp
yatqas, saq qına yılınğanday buldılar.
Ular, urmandıñ şomlo tauıştarın
tıñlar-tıñlay, ara-tirä höyläşep, ozaq
qına yoqlay almay yattılar.

Bına
ular Yırzän uy yıtmäslek planetala. Küpme
bulırzar bında? Qayta alırzarmı? Ällä
mäñge qalırzarmı bında? Nimä aşarzar?
Ällä üzzärenä rizıq taba almayınsa
astan ülerzärme?

Aşau
turahında uylağas, ikehe lä üzzäreneñ
nıq asıqqanın toyzo. Batır äsähe tere
saqta beşergän bäleştärzeñ nindäy tämle
bulğanlığı turahında höyläne, ä Emilä
kompyuterzıñ nisek itep aş beşergänlegen
añlattı malayğa...

Ular
yoqoğa talğanda, Zolo planetahınıñ
könsığışında tañ hızıla başlağaynı
inde.

EZÄRLÄÜ

Berense
bulıp Batır uyandı. Täüzä malay üzeneñ
qayza ikänlegen añlay almanı. Şunan
barıhın da isläne. Oşo arqala küñelen
boşonqoloq solğap aldı...

Zolo
qoyaşı urman östönä kütärelgän dä ayauhız
qızzıra. Tirä-yündä tauıştar za kämegän
keüyek. Nıqlap qolaq halhañ ğına urman
töpkölönän säyır öndär kilgänlegen
işetergä bula. Ergäläge ağasta ber nisä
harı hayısqan ultıra. Ularzıñ barıhı
la Batır menän Emilägä töbälgän. Küräheñ,
tanış tügel «yänlektärze» tikşerälär
— bılarzan qur- qırğamı, ällä kirehensä,
üzzärenä höcüm itergäme?

Batır
hayısqandarğa qul heltäne:

• 
  

  
  Köş!

  
  

Şunı
ğına kötkändäy, oşoğasa tınıs qına
ultırğan qoştar ber-berehenä qaraşıp
şaulaşırğa totondo. Asıuzarı kilde
buğay. Ämmä osop kitmänelär, ber az
tınıslana töşöp, yänä malay menän qızğa
tekäldelär.

Batırzıñ
tauışın işetep, Emilä lä uyandı.

• 
  

  
  E
  min töş kürzem, — tine qız. — İmeş, Yırgä
  qaytqanbız za, unda ikäüläşep yäşärgä
  bulğanbız.

  
  
• 
  

  
  Nisek
  ikäüläşep?

  
  
• 
  

  
  Ber
  ğailä bulıp. Hezzä unı «öyläneşeü»
  tizär, eyıme?

  
  
• 
  

  
  Eyı...
  E hin yırzä ğümergä qala alır ineñme?

  
  
• 
  

  
  Belmäyım...
  hine yuğaltqım kilmäy... Tik Urza bit
  mineñ atayım bar. Ul minhez... Belmäyım...

  
  

Qız
moñhoulandı. Şuğa malay hüzze tizeräk
ikensegä borzo:

• 
  

  
  Äyzä,
  töşäyık. Häzer bezgä nizer bulha la
  qapqılap alırğa käräk. Yuğihä astan
  üläbez bit!

  
  

Yırgä
töşöügä, ağas töbönän nindäyzer yänlek
sitkä ırğını. Malay menän qızzıñ qoto
osto. Ämmä tege yänlek ularğa qarağanda
la nığıraq şörlägäyne, buğay. Küz asıp
yomğansı ağastar arahına inep yuğaldı.

Batır
menän Ämilä tınıslana töşöp ber-berehenä
qaraştı.

• 
  

  
  Nimä
  buldı ul? — tip horanı Batır.

  
  
• 
  

  
  Käzägä
  oqşağan ine şikelle.

  
  
• 
  

  
  Miñä
  lä şulay toyoldo...

  
  

Ergäläge
ağasta ös sätläüyek kürende. Batır ularzı
özöp alıu ösön, arqanğa oqşağan ülän
ezlärgä kereşte.

Qapıl
urman esenän säyır tauıştar işetelde.
Nindäyzer geüläügä la oqşağan, keşe
höyläşkän keüyek tä bulıp kitä.

Malay
hağayzı:

• 
  

  
  Ämilä,
  işetäheñme? Nindäyzer tauış...

  
  

—•Keşelär
höyläşä tügelme?

Tauıştar
yaqınayğandan-yaqınaya. Malay menän qız
ağas arahına sumdı. Nimä bıl? Ällä tege
ös keşe ularzı ezlärgä sıqqanmı?

Küp
kötörgä tura kilmäne. Ber azzan urman
esenän ös keşe kilep sıqtı. Bılar Yıuan,
Hontor häm Täpäş ine. Ber-ike azım yahayzar
za yırgä eyılep nimäler qarap alalar.
Şunan yänä alğa atlayzar.

• 
  

  
  Ular
  bezzeñ ezzän kilä, — tip şıbırlanı
  Ämilä. — Kitäyık bınan tizeräk!

  
  
• 
  

  
  Tuqta!
  — Malay tirä-yağına qarandı. — Bınan
  sıqhaq, ular bezze küräsäk!

  
  
• 
  

  
  Kitmähäk,
  häzer totolabız! Küräheñme — ezzärebez
  yarılıp yata!

  
  

Isınlap
ta ularzıñ ezzäre ap-asıq bulıp kürenä
ikän! Batır qabalanıp uylanı. Ägär tik
torhalar, häzer totop alasaqtar. Qasırğa
mataşhalar, tegelärzeñ küzzärenä
elägälär. Ni eşlärgä?

Ul
arala tege ösäü ez buylap malay menän
qız tön ütkärgän ağasqa taban atlanı.
Häzer Batırzar bılarzıñ artında torop
qaldı.

Batır
Emilägä ım menän: «Mineñ arttan!» — tine
lä haq qına basıp sitkä atlanı. Tizeräk!
Hontor dustarı menän tege ağasqa barıp
yıtkänse, urmanğa inep yuğalırğa! Malay
menän qız qabalana, ämmä bında urman
hiräk, his tä tegelärzeñ küzzärenän tiz
genä qotolorloq tügel!

185

apıl ayaq astına eläkkän
ber ağas şırtlap hındı. Bıl tauış bötä
urmanğa taralğanday buldı. Oşo yırzä
Batır menän Emiläneñ yöräktäre saq-saq
özölöp töşöp

7
— 822

kitmäne.
İkehe lä yılp itep arttarına äylänep
qaranı: işetteme tegelär?

Bähetkä
qarşı tegelär Batırzar yoqlağan ağas
töböndä urala ikän, şul arqala, küräheñ,
tauışqa iğtibar itmänelär.

Malay
menän qız aşığıp alğa atlanı. Saq! qına
barhalar, quyıraq urınğa yıtälär. Tizeräk,
tizeräk!.. Oşo yırzä, kötmägändä, tegelärzeñ
berehe köslö tauış menän qısqırıp
yıbärze. Batır menän Ämilä artqa äylänep
qaranı. Kürgändär! Ana, aşığıp, bıl yaqqa
yügerä başlanılar.

• 
  

  
  Qalma
  mineñ arttan! — Batır alğa uqtaldı.

  
  

Batır
ber üze bulha, anhat qına ez yazlıqtıra
alır

ine.
Qız menän bulğas... Ämilä şäp yügerä
almay. Ul ike tapqır yığılıp kitte,
tubığın hızırıp yıbärze. Batır nisek tä
yarzam iteü ösön qızzı yıtäkläp aldı.

Urman
quyıra töştö. Ağastar keyımgä yäbeşep
artqa tarta, añğarmastan bitte tırnap
ala. Arqırı yatqan ağastarzı ırğıp
üttelär, nindäyzer soqorzarğa barıp
töştölär. Tiz-tiz ürmäläp ürgä kütäreldelär
zä yänä yügerzelär...

• 
  

  
  Arınım!
  — tine qız ber mäl, saq-saq tın alıp.

  
  
• 
  

  
  Tüz,
  Ämilä, tüz! Tağı saq qına yügeräbez
  zä...

  
  

Qız,
kös-häl menän yänä ber-ike azım yahanı
la, yırgä

ultıra
töştö:

• 
  

  
  Böttö!..
  — Ämiläneñ küzzärenän yäştär kürende.
  — Hälem yuq!..

  
  
• 
  

  
  Tınıslan,
  Ämilä. — Batır unıñ yanına sükäyze. —
  Yaray... Ularzı artqa qaldırzıq şikelle...
  Qasan ez buyınsa bezze tapqansı...

  
  

Şulay
za tirä-yağına qaranıp aldı. Kürenmäyzär,
tauıştarı la işetelmäy, buğay...

• 
  

  
  Ämilä,
  hin oşonda ultırıp tor...

  
  
• 
  

  
  Ä
  hin?

  
  
• 
  

  
  Asıqtırzı
  bit. Şuğa häl yuq. Anau ağas başındağı
  sätläüyektärze özöp alam.

  
  
• 
  

  
  Ä
  tegelär kilep yıthä?

  
  
• 
  

  
  Ular
  yartı säğäthez bezze taba almayasaqtar.

  
  

Batır
arqanğa oqşağan ülän ezlärgä kereşte.
Niñäler bıl tirälä ul kürenmäy. Malay
alğaraq ütte. Şunan artına äylänep
qaranı. Ämiläne yuğaltıp quymahın! Şunan
yörörzär ber-berehen tabışa almay. Ana
ultıra Ämilä. Batır unan yıgerme-yıgerme
biş azım sitkä kitergä lä ölgörgän...

Kötmägändä
ergälä genä ükergän tauış işetelde.

Malay
yılp itep artına äylänep qaranı häm
qoto osop yanındağı ağasqa hıyındı.
Batırğa ike yaqtan ike zur häm ğäyät
qurqınıs yırtqıs yaqınlaşıp kilä ine.
Ularzıñ qiäfättären küreü menän malayzıñ
tubıqtarı

qaltıray
başlanı. Bereheneñ beyıklege dürt-biş
metr bulır. Tau keüyek käüzähe, äkrenläp
qoyroqqa äüyerelep, ağastar arahına inep
yuğala. Büränä keüyek ozon muyını osonda
östäl zurlıq başı bar. İkense yırtqıstıñ
beyıklege un-un biş metr tirähe bulır.
Ul yomranğa oqşağan. Üze art ayaqtarına
basıp yöröy. Başı krokodildıqı keüyek
ozon, teştäre hänyär keüyek oslo.

Oşo
ike yırtqıstı kürgäs, Batır urınınan
qıbırlay almayınsa qattı la qaldı. Qasır
ine — häle yuq, kösö qayzalır kitep
yuğaldı. Ämilä qayza? Batır yähät kenä
qız ultırğan yaqqa borolop qarap aldı.
Qızzıñ yözö ap-aq bulğan, küzzäre zur
itep asılğan...

Ul
arala tege ike yırtqıs, kük kükrägändäy
ükereşep, yaqınlaşqandan-yaqınlaşa ine.

Oşo
yırzä genä ularzıñ üzenä tügel, ä
ber-berehenä höcüm itergä yıyınıuzarın
añlap aldı malay. Yırtqıstarzıñ küzzärenä
qan hauğan, ular ülemesle alışqa äzerlänä,
şul arqala üzzäre ösön qırmısqa
zurlığındağı malayzı bötönläy kürmäy.
Ular asıuzarına sızay almayınsa,
yuldarında tap bulğan ağastarzı töbö-tamırı
menän yolqop sitkä bıraqtıra, yırze
tırnap-tırnap ala...

Bına
ber mäl ular ber-berehenä kilep yäbeşte.
Şunda uq ber qarauza zur, kilbäthez
yırtqıstar is kitkes yıtezlek, tasıllıq
kürhätergä kereşte, qot osqos tauış
menän ükereüzärenä bötä urman helkenä
başlanı.

Yır
kisäktäre ağastar menän üländärgä
quşılıp, mamıq keüyek öskä osto. Batırzan
ber nisä genä azım sittäräk ike yırtqıstan
torğan zur yomğaq tägärläp yöröy...

İñ
häüyeflehe: Batır menän Ämilä bıl qurqınıs
alış barğan mayzandıñ ike yağında torop
qaldı.

Batır
äkrenläp isenä kilde häm artqa sigende.
Yuğihä, häzer bıl ike yırtqıstıñ qoyroğo
kilep teyäsäk, yä bulmaha, tırnaqtarı
astınan osqan yır kisäge başına elägäsäk...

Ämilä
kürenmäy. Yuğalıp qına quymahın! Ällä
tege ösäü kilep yıtep unı alıp ta kitteme?
Bulmas! Ular kilep yıtergä teyış tügeldär
äle.

Tizeräk
bıl yırtqıstarzı urap qız yanına barırğa.
Malay, ağas-üländärze yıra-yıra, alğa
yügerze.

—Ämilä,
Ämilä! — tip qısqırzı malay, tik üzeneñ
tauışın üze işetmäne. Sönki yırtqıstarzıñ
üzäk özgös ükereüye bötä donyanı yalmap
alğaynı.

Bına
Batır alış barğan mayzandı urap sıqqanday
buldı. Ämilä oşo tirälä qalğaynı, qayza
ul? Niñä kürenmäy? Ällä Batır yañılış
ikense urınğa kilep sıqtımı? Yuq! Oşonda
qalğaynı Ämilä. Bına unıñ ultırğan
urını. Bına ezzäre. Ämmä Ämilä yuq!

7*

87

—Ämilä!
— tip qısqırzı qoto osqan malay. — Ämi-

lä!

Batır
alan-yolan tirä-yağına qarandı. Yuq Ämilä,
yuq! Ber qayza la yuq!

Malay,
ni eşlärgä belmäyınsä, bersä ükerä-ükerä
qanğa batıp alışıusı yırtqıstarğa
qaranı, bersä äle genä qız ultırıp qalğan
urında uraldı.

Ämmä
Ämilä, yır yotqan keüyek, yuqqa sıqtı...

HÄLİT
HÄTERLÄRGÄ TIRIŞA

Hälit
balıqtan qaytıp kilä. Ana Sibay kürende.
Tizzän öyöndä bulasaq...

Bögön
kanikuldıñ nisänse könö äle? Ğömümän,
bögön nisähe? Malay qapıl häterläy
almanı. Ällä ikense iyun bögön, ällä
inde d ürte...

Nisähe
genä bulha la, kanikul başlandı. Nisek
ütkärergä yıyına äle ul yäyge yaldarın?
Niñäler oşoğasa bıl haqta uylağanı
bulmanı... Häyır, may baştarında Batır
menän hat alışqaynılar. Dusı: «Nezgä
qunaqqa kilermen», — tip yazğaynı... Ä
niñä kilmäne äle ul?.. Ällä kildeme ul?
Yuq şikelle, yuq...

Oşo
yırzä Hälitte säyır ber toyğo solğap
aldı. Küñelendä nindäyzer tınğıhızlıq
barlıqqa kilde... Nimänän ul? Batırzıñ
kilgänme, yuqmı ikänlegen belmäüzän- me,
ällä ikense säbäp barmı bında?

Hälit
huñğı köndärzä nisek yäşägänlegen
häterläy başlanı, ämmä ber ni zä isläy
almanı. Niñä ulay?

Uqıuzarzıñ
nisek tamamlanğanın häterläy, şunan
huñ... Şunan ni buldı äle? Niñäler Batır
kilgän keüyek, şul uq vaqıtta dusın inde
ber yıl kürgäne yuq bit...

Oşonday
säyır uyzarğa birelep qaytıp inde Hälit
öyö- _ nä. Ä bında äsäheneñ täüge horauı
Hälitte bötönläy şaq qatırzı:

• 
  

  
  Batır
  qayza?

  
  
• 
  

  
  Nindäy
  Batır? — tip horanı Hälit. — Ul kildeme
  ni?

  
  

Häzer
äsä aptırauğa qaldı:

• 
  

  
  Kin
  — nimä? İsärlänep barahıñmı? Unıñ
  kilgänlegenä nisä kön? Kisä ikäüläşep
  balıqqa kitkäynegez bit. Qayza ul?

  
  

Hälit
qoyolop töştö. Batır ısınlap ta kilgän.
Äsähe aldaşmayzır bit. Ana nisek
asıulana... Tik niñä Hälit ber zä
häterlämäy? Bınıhı — ber. İkensenän,
bergäläp balıqqa kitkändär ikän. Batır
qayza bulğan? Malayzıñ küñelenä şom
inep ultırzı. Yıtmähä, äsähe lä yabırıldı:

• 
  

  
  Batır
  qayza!? Batır qayza? — Malay unı
  tınıslandırıu ösön:

  
  
• 
  

  
  Tışta
  qaldı, häzer qayta, — tine. Şunan üzeneñ
  bülmähenä inep, bötä bıl ğälämätte
  añlau ösön uyğa qaldı.

  
  

Nimäne
añlata bıl säyır vaqiğalar? Niñä Hälit
üzeneñ balıqqa kiteüzären häterlämäy?
Nisek itep balıq to- touzarın da onotqan,
qarmaqtarı la ällä qayza yatıp qalğan.
Ämmä üzeneñ balıqtan qaytıp kileüyen ul
niñäler belä ine. Bına ğäcäp!

Küräheñ,
bında nindäyzer ser bar. Bälki, bötä
bälä Batırzalır? Ägär ul, ısınlap ta,
kilgän bulha, ägär ikäüläşep balıqqa
kitkändär ikän... Oşo yırzä Hälit tok
huqqanday urınınan ırğıp torzo. Ällä
Batır batıp quyzımı? Ulayha, qayza ul?
Bälki, Batırzıñ hıuğa batıuın kürgän
saqta bik nıq qurqqandır Hälit häm şul
arqala barıhın da onotqandır, häteren
yuğaltqandır?..

Yuq!
Bınıñ bulıuı mömkin tügel! Batır hıuğa
batqan, imeş. Bulmas! Berensenän, unıñ
dusı bik şäp yözä belä. İkensenän... Hälit
bığa ışanmay! Batır tere! Ul qayzalır
torop qalğan! Nindäyzer säbäp arqahında.
Häzer unı ezläp tabırğa ğına käräk. Tik
qayzan ezlärgä? Häm ni ösön Hälit huñğı
kön üze menän ni bulğandarın häterlämäy?
Küräheñ, nıq qına itep uylarğa käräk,
barıhın da häterlärgä tırışırğa käräk.
Häm huñğı ike kön esendä bulğan vaqiğalar
isenä töşör.

Oşo
uyğa kilgäs, Hälit karauatına yattı la
tübäläge ber nöktägä töbälde...

ZOLO
KÄZÄHE

Ämilä
ğäyıp bulğandan huñ, Batır tınıs qına
uylau hälätlegen yuğalttı. Ul yä ber
yaqqa, yä ikense yaqqa taşlandı. Hatta
tege ike yırtqıstıñ ülemesle hälgä
kilep auıuzarına la iğtibar itep tormanı,
ularğa küz genä hirpte lä, yänä
yügerä-yügerä qızzı ezlärgä kereşte:

—Ämilä!
Ämilä! — tip qısqırzı malay tuqtauhız.

Ber
mäl ul bötönläy häldän tayzı, şul arqala
tınıslana töştö häm, ägär bılay itep
uyhız-nihez yügeräñläp yöröhä, qızzı
ber qasan da taba almayasağın añlanı.
Kirenän Ämilä qalğan urınğa barırğa la
qızzıñ ezen tabırğa käräk.

Malay
kire yaqqa boroldo. Oşo yırzä nindäyzer
özök-özök tauış işetelgändäy buldı.
Batır qatıp qaldı. Qolağına salındımı?
Ällä beräyhe qısqıramı? Malay tın da
almay tora. Urmandıñ yözärlägän sit
auazdarı arahında Batır ösön qäzerle
bulğan tauış ta işetelgän hımaq.

189

Malay
üze hizmäy qaldı, qısqırıp yıbärze:

• 
  

  
  Ämilä!

  
  

Tege
tauış yauap qaytarzı. Malay tert itep
qaldı. Bıl, his şikhez, Ämilä ine.

• 
  

  
  Ämilä!
  Ämilä! — Batır qızzıñ isemen, qısqıra-
  qısqıra tauış kilgän yaqqa yügerze.

  
  
• 
  

  
  Batır!
  — Bına qızzıñ tauışı malayzıñ qolağına
  ap-asıq salındı.

  
  

Küp
tä ütmäne, Batır ber tärän yarıq sitenä
kilep tuqtanı. Unı ber qarauza abaylap
ta bulmay. Bälki, Batır nisek yügerep
kilhä, şul köyö yarıq esenä tägärläp
töşöp tä kiter ine; malayzı Ämilä
iskärtergä ölgörzö. Baqhañ, qız yarıq
esenä qolağan ikän.

Yarıqtıñ
täränlege higez-tuğız metr tirähe bar.
Yarzarı tekä, esenä töşkän keşe sığırlıq
tügel.

• 
  

  
  Ber
  yıreñ dä auırtmaymı?

  
  
• 
  

  
  Ayağım
  auırta.

  
  

Batır
tirä-yağına küz haldı. Bına arqanğa
oqşağan ülän. Malay uñıñ ber oson yarıq
esenä taşlanı:

• 
  

  
  Yäbeş!

  
  

Tizzän
qız öskä kütärelde.

Baqhañ,
urtalarında tege ike yırtqıs huğışa
başlağas, Ämilä malayzı yuğaltıuzan
qurqqan häm, alış mayzanın urap, Batır
qalğan yaqqa sığırğa uylağan. Qabalanıp
yügereüye arqahında, oşo yarıqtı abaylamay
qalğan...

Häzer
ularğa bıl urından mömkin tiklem
alısqaraq kitergä käräk. Sönki ezärläüselär
yıtep kilergä teyış. Bıl yulı malay menän
qız häyläkärläştelär. Baralar-ba- ralar
za, şul uq ezzärenä basıp kire kilälär.
Şunan qapıl sitkä ırğıyzar häm bötönläy
ikense yaqqa atlayzar. Ä ezzären yuya
baralar...

Bıl
häylä ularğa yartı kön tiyerlek tınıs
yäşärgä mömkinselek birze. Şul arala
Batır menän Ämilä ike „ tapqır ağastarzan
özöp alğan sätläüyek aşap ölgörzö. Şunan
yır käzälärenä oqşağan yänlektärze tap
ittelär. Ularzıñ bärästäre lä bar ikän.
Batırzıñ başına käzälärzeñ beräühen
totop hauıp qararğa tigän uy kilde.

Bına
malay ülän-arqandan tozaq yahanı la
käzälär kötöüyenä yaqınlaştı. Hayuandar
utlap yörögän yırenän tuqtap, Batırğa
aptırap qarap tora. Yänähe, bıl nindäy
tanış tügel hayuan? Qapıl malay ergähendäge
käzägä tozağın ırğıttı. Ülän-arqan
yänlekteñ mögözönä eläkte. Käzä qurqışınan
ürä torzo, qasırğa mataştı. Ämmä malay
za haq tora ine, ul arqanğa sat yäbeşte.
Başqa käzälär, qottarı osop, şunda uq
yuqqa sıqtı. E Batır, tırışa torğas,
tıpırsınğan yänlekte yırgä yığıp haldı.
Ämilä unıñ toyaqtarın bäyläşergä
yarzamlaştı. Şunan Batır käzäne

hauırğa
totondo. Tırışa torğas, sätläüyekteñ
qabığı höt menän tuldı. Ul täme menän
his tä yır hıyırınıñ hötönän ayırılmay
ine tiyerlek. Tik saq qına şärbätleräk.

Malay
menän qız hauıp alınğan höttö esep
bötörörgä lä ölgörmäne, urman esendä
höyläşkän tauıştar işetelde.

Batır
menän Ämilä urındarınan ırğıp torzo.
Ezärläüselär! Tizeräk qasırğa! Ämmä küp
tä atlamanılar, tärän yarıqqa kilep
törtöldölär. Nisek esenä töşöp kitmänelär?!

Ulay-bılay
ittelär zä yarıq buylap yügerzelär, häm
qapıl qottarı osop basqan urındarında
qatıp qaldılar: ezärläüselär ularğa
taban kilä ine. Ular malay menän qızzı
kürep şatlıqtarınan qısqırıp yıbärzelär.

Batır
menän Ämilä artqa taşlandı. Ämmä ular
häzer şäp qasa almayzar — qızzıñ ayağı
auırta. Ul basqan hayın yözön sirılta,
küzzären yoma.

• 
  

  
  Tüz,
  Ämiläkäy, tüz! — ti Batır. — Saq qına
  kitäbez zä tuqtaybız!

  
  

Tegelärzeñ
nizer qısqırğanı, ayaqtarı astında
ağastarzıñ sıtırlap hınğanı yaqında
ğına işetelde. Yıtep kilälär!

Qapıl
Batır menän Ämiläneñ baş osonan zur
qara şäülä ütep kitte. Unıñ yıle saq-saq
qolata huqmanı. Malay yügerep barğan
köyö öskä qaranı.

Ularzıñ
östöndä genä kesärtkegä oqşağan yänlek
osop yöröy. Unıñ ozonloğo altı-yıte metr
samahı. Qanattarı yarğanattıqına oqşağan
— urta tirähendä ozon tırnaqlı ayaqtarınıñ
bişär barmağı la bar.

Osousı
kesärtke, kiregä borolop, malay menän
qızğa taşlanıu ösön şıqıya başlanı.

• 
  

  
  Ämilä,
  sükäy! — tip qısqırzı Batır. Ergälä
  genä zur yapsaqlı ağastar üsä. Ul qızzı
  şunda taban tarttı. — Yäşen tizeräk!

  
  

Ular
ber yapraq astına sumdı. Şunda uq bıl
osousı kesärtke bıl yapraqtı yolqop alıp
kitte. Şunan, qorbandarınıñ tırnağına
eläkmägänen kürgäs, asıulı itep qarqıldanı
la yapraqtı yırgä ırğıttı.

Batır
menän Ämilä urındarınan ırğıp tora
halıp, ergäläge ağas töbönä hıyındı. Ul
arala kesärtke yänä tübänäyä başlanı.
Oşo yırzä malay menän qız yanına Yıuan,
Hontor häm Täpäş kilep yıtte. Osousı
ğifrit, malay menän qızzı onotop,
ezärläüselärgä taşlandı.

Bıl
minutta Hontor, yügerep kilep, Batır
menän Ämiläne eläkterep alğaynı inde.
Ä haualağı yırtqıs qot osqos tizlek
menän Hontorğa yaqınlaşa. Häzer eläkterep
alasaq! Malay menän qız qurqışınan
küzzären yomdo. Hontor balalarzan
quldarın ısqındırzı la bar kösönä aqırıp
yıbärze.

191

Oşo
sekundta arttaraq qalğan Täpäş, cesähenän
pistolet keüyek nämä sığarıp, osousı
kesärtkegä töbäne. Şunda uq käbäktän
mendär zurlığı üt yomğağı sıqtı la
kesärtkeneñ ayaqtarın yalap aldı. Yırtqıs
täü.zä bığa iğtibar itmäne keüyek, nisek
osop kilhä, şul köyö tübänäyıp, qanattarı
menän Hontorğa heltände. Ämmä yalgqın
Da üz eşen eşläne — kesärtke qapıl
qurqınıs tauış menän aqırıp yıbärze lä,
qırqa öskä kütärelep kitte. Tirä-yüngä
yanğan yön yıse taraldı.

Urınınan
ırğıp torğan Batır qızzıñ qulınan
tarttı:

—Ämilä,
qastıq!

Täpäş
menän Yıuan, balalar haqıştsa onotop,
yırzä yatqan Hontorğa eyılgäyne. E osousı,
qorbandarın taşlap kitergä telämäyınsä,
yañınan höcüm yaharğa äzerlände.

Urmandıñ
quyı urınına inep kiter aldınan Batır
şunı kürep qaldı: Yıuan ultırğan hontor
yanında sügälägän, ä Täpäş pistoletın
tübänäyıp kileüse yırtqısqa töbäp
tora...

SEBEN
MENÄN ALIŞ

Batır
menän Emilä urman şırlığın yırıp alğa
atlay. Mömkin tiklem alısıraq kitergä.
Yuğihä ezärläüselär häzer qıuıp yıtäsäk.
Ular inde osousı kesärtkenän qotolop
Batırzarzıñ ezenä töşkändärzer.

Ämiläneñ
aqhauı kösäygändän-kösäyä. Malay uğa
ber ağas hındırıp birze. Häzer qız şuğa
tayanıp atlay. Hız- lanıuı yözönä sıqqan.
Küräheñ, ayağı uğata nıq auırta.

Alda
oslo tübäle ber tau kürende. Tuqta, ul
tanış tügelme? Qabul iteü stantsiyahı
ergähendäge tauğa oqşağan da baha! Ällä
qasıp yöröy torğas, öyörölöp, yänä kitkän
urındarına kilep sıqtılarmı?

Malay
menän qız tuqtap tirä-yağına nıqlap küz
taşlanılar.

Alda
stantsiya kürenä! Bıl tirälä yörömäü
häyırle. Sönki ezärläüselärzeñ bında
qaytasağı kön keüyek asıq.

Ber
az barğas, yalanğa kilep sıqtılar. Bında
küzzeñ yauın alıp törlö töstäge säskälär
üsep ultıra. Batır menän Ämilä bıl
maturlıqqa hoqlanıp tuqtap qaldı.

• 
  

  
  Batır,
  qara äle! — tip şıbırlanı qız, qapıl
  yalandıñ arğı osona kürhätep.

  
  

Tegendä
bik säyır qiäfättäge ike yänlek ülän
aşap yöröy ine. Ularzıñ baştarı zur,
ayaqtarı näzek kenä, qanattarı yoqaq,
ütänän-ütä kürenep tora.

• 
  

  
  Seben
  tügelme? — tip horanı Batır. -— Hıyır
  zurlıq seben bulamı?

  
  

Ul
arala sebengä oqşağan yänlektär zä
malay menän qızzı kürep qaldı. Şunda uq
ular anhat qına öskä kütäreldelär zä
bıl yaqqa taban yaqınlaşa başlanılar.

Qauşağan
Batır menän Emilä urındarında qatıp
qaldı. Nimä eşlämäkselär? Höcüm
itmäkselärme? Malay tirä-yağına qaranı.
Egär ul-bıl bula qalha, qayza qasırğa?
Ular säskälär menän hoqlanıp yalandıñ
urtahına kilep yıtkändär, ä bında
yäşenerlek nämä yuq. Batır tiz genä
Ämiläneñ qulındağı tayaqtı tartıp aldı.
Ägär höcüm ithälär, oşonoñ menän haqlanıp
qarar.

Sebendär
batırzarğa biş-altı azım yıtmäyıräk yırgä
töştölär zä malay menän qızğa qarap
qatıp qaldılar. Şunan berehe yänä öskä
kütärelep, osop kilgän kileş ozon suqışı
menän Batırzı suqıp alırğa itte.

Ämmä
malay haq tora ine. Ul qulındağı tayağı
menän yırtqıstıñ başına eläkterze. Tege
«Ha-ap!» tip qısqırıp yıbärze, şunan yähät
kenä borolop, yänä Batırğa taşlandı.
Batır tağı tayağın kütärep yırtqısqa
heltäne. Bıl yulı seben dä tasıllıq
kürhätte, tiz genä başın sitkä aldı.

Öskä
kütärelep alğandan huñ, yırtqıs ösönsö
tapqır Batırğa taşlandı. Malay yänä
tayağın kütärze... Ul tağı tegeneñ mañlayına
tos qına eläkterze. Hatta yırtqıstıñ
başınan yäşel töstäge şıyıqsa ağa
başlanı. Ämmä seben dä ber ayağı menän
malayzı sapsırğa ölgörzö. Malayzıñ
maykahı yırtılıp tegeneñ tırnağına
elägep kitte. Malayzıñ yaurınında ozonsa
qızıl ez qaldı. Unda qan tamsıları
kürende.

Seben
başqasa höcüm itep tormanı. Ul sittäräk
ultırğan dusı yanına barıp qundı la
qänäğät tauış menän qorqolday-qorqolday
mayka kisägen özgöslärgä kereşte.
Küräheñ, ular doşmanın yıñgänenä ışandı
häm şunı bayram itä başlanı.

Ä
malay menän qız, hıyır däümälle sebendän
anhat qotolouzarına qıuanıp, tizeräk
bıl yalandan kiteü yağın qaranı.

ZOLO
TETRÄY

Yalandan
ber az alıslaşqas. Batır menän Ämilä
ber ağas töbönä ultırıp, tınıp qaldı.
Ular inde küptän tamaq yalğağandarı yuq.
Timäk, yänä rizıqtı qayğırtırğa käräk.

Ber
az häl alğanday bulğas, Batır ağas
başında üseüse sätläüyekte özöp alıu
ösön kileşle ülän-arqan ezlärgä kereşte.

193

Ämilä
urınında ultırıp qaldı. Tağı la ber-berehen
yuğaltmas ösön. Batır qızğa ultırğan
urınınan ber qayza la kitmäskä quştı.

Bına
Batır arqan taptı. Ana sätläüyekle
ağastar. Häzer berehenä tozaq ırğıtasaq
ta...

Qapıl
qayzandır kilgän äkren genä geüyeldär
işetelde. Malay hağayıp qaldı. Nimä bıl?
Tauış bik yıraqtan kilä keüyek. Ämmä
yañınan tıñlap qarahañ, ergälä genä
işetelä hımaq. Bar qoş-qort şaulaşa
başlanı, urman esenän törlö yırtqıstarzıñ
ükergäne, baqırğanı işetelde.

Ul
arala tege säyır geüläü zä kösäyä töştö,
hatta ayaq astındağı yır helkengändäy
toyoldo. Küñelde añlatıp bulmağan şom
yaulap aldı.

Batırza
sätläüyek qayğıhı kitte. Ul qulındağı
ülän- arqandı yırgä ırğıtıp, Ämilä qalğan
yaqqa yügerze. Qapıl malayzıñ ayağı
astındağı yır sitkä şıldı. Batır täkmäs
atıp barıp töştö. Şunda uq Batırzıñ
ergähendä yır, bısaq menän telengän
qarbuz keüyek buyınan-buyına yarılıp
kitte. Sekund hayın bıl yarıq kiñäyä,
täränäyä başlanı. Geüläü, kük döbörläüyenä
oqşap, bar donyanı yalmap aldı. Yarıq
esenän yalqın teldäre kürende.

Batır,
urınınan ırğıp torop, ni eşlärgä belmäy
qatıp qaldı. Ämilä bit yarıqtıñ tege
yağında qaldı! Irğıp sığırğamı? Yuq, mömkin
tügel! Yarıqtıñ kiñlege inde yıte-higez
metr tirähe bulıp kitte. Ä asta — ut,
yalqın! Batır, başın borğoslap tirä-yağına
qarandı, yarıqtıñ oso kürenmäy.

Yalqın,
tötön aşa yarıqtıñ tege yağında yügergelägän
Ämilä kürenep qaldı. Ularğa häzer nisek
osraşırğa? Yarıq bit uñ yaqta la, hul yaqta
la urman esenä inep yuğala. Meñ yäşär
yıuan-yıuan ağastar, ülän keüyek anhat
qına qayırılıp, yarıq esenä qolay. Yalqın
şunda uq ularzı yalmap ala. Ber-ike
yırtqıstıñ da aqıra-aqıra utlı upqınğa
töşöp kitkänlege kürende. Nimä bıl?
Planeta urtağa yarıldımı? Ällä unıñ
teträüye oşo bulamı?

Nimä
eşlärgä belmägän malay, qızğa qaranı
la, uñ yaqqa kürhätep qulın heltäne,
yänähe, äyzä, şul yaqqa taban atlayıq.
Qasan da bulha yarıq bötör, şunda bez
osraşırbız... Ämilä başın helkte, yänähe,
añlanım... Ä üzeneñ küzzäre tulı yäş...

Batırğa
qız yäl bulıp kitte. Niñä ularzıñ başına
şul tiklem küp hınauzar töşä? Kem ğäyıple
bığa? Üzzäreneñ ber-berehen yuğaltırğa
telämäüyeme? Ällä başqa säbäp barmı
bında?

Batır
oşo haqta uylay-uylay ut, tötön börköp
torğan yarıq buylap alğa atlay. Tege
yarza, unan qalışmasqa tırışıp, qız
yügerä. Ä tirä-yündä qolaq tondorğos
geüläü tora...

ÄMİLÄ
TAĞI TOTOLA

Batır
menän Emilä ut yılğahınıñ ike yarı buylap
inde yartı säğättän aşıu atlay. Yarıq yä
kiñäyä, yä ber az taraya, ämmä tamamlanırğa
his tä uylamay...

Malay
qız ösön hafalana. Unıñ bit ayağı auırta.
İkensenän, ägär häzer Emilägä beräy
qurqınıs yanaha, Batır ber nindäy zä
yarzam kürhätä almayasaq. İñ ükeneslehe
oşo. Tizeräk yalqın yılğahınıñ osona
barıp yıtergä käräk!

Küpmeler
barğas, Batır urman şırlığınan nindäyzer
yänlekteñme, ällä keşeneñme Emilägä
yaqınlaşıp kilgänlegen şäyläp qaldı.
Malay tuqtay halıp, urmanğa nıqlabıraq
tekälde. Nimä unda? Yırtqısmı? Ällä
ezärläüselärme? İkehe lä qurqınıs häzer
Emilä ösön.

Unda,
ısınlap ta, nimäler bar. Ul qızğa
yaqınayğan- dan-yaqınaya. Nindäyzer qara
külägä. Ul ağastar arahınan arlı-birle
kürengeläp qala la yänä yuğala.

—Emilä!
— tip qısqırzı Batır qızzı iskärtergä
teläp. — Emilä!

Ämmä
yarıqtan kilgän köslö geüläü arqahında.
Batır üz tauışın üze işetmäne. E Emilä,
bıl yaqqa qararğa onotop, alğa atlauın
ğına belä.

Malay
qızzıñ iğtibarın yälep iteü ösön quldarın
bolğarğa kereşte. Nihayät, qız unıñ
yağına borolop qaranı. Batır ım menän
Emilägä qurqınıs yanauın añlatırğa
totondo. Artıña äylänep qara. Unda kemder
qıuıp kilä hine. Häzer ük qas. Tizeräk
qas!

Bına
qız artına boroldo. Näm unda bik qurqınıs
nämäne kürze şikelle, sönki küzzäre
zurayıp asıldı, yözön olo häüyef yalmanı.
Bına ul, qurqışınan nimä eşlärgä
belmäyınsä, ber-ike azım artqa sigende,
şunan qırqa boroldo la, aqhaqlay-aqhaqlay
yügerä başlanı.

Batır
unıñ tapqırınan bara. Malay inde üzeneñ
aldına qaramay. Unıñ bar uyı, qaraşı,
yöräge tege yaqta. Kem qıua qızzı? Ul şul
tiklem qurqınısmı? Ägär ul yırtqıs
Emiläne qıuıp yıthä? Östönä taşlanha? Ul
saqta Batır ni eşlär? Qul qauşırıp bıl
yaqta qarap torormo? Bälki, utlı yarıq
esenä ırğıp töşöp, tege yaqqa sığırğa
mataşıp qararğalır? Batır asqa k üz
haldı. Yuq şul! Unıñ töbö kürenmäy. Esenä
töşhäñ, ğümerzä lä sığa almashıñ.

Ul
arala tege bildähez yänlek Emilägä
tamam yaqınlaştı. Bıl ürmäksegä oqşağan
yırtqıs ine. Zurlığı hıyır tiklem.
Tistägä yaqın ozon ayaqtarı hayğauğa
oqşap tora. Başı zur, auızınan qaysı
keüyek ber nisä teşe kürenep tora.
Qurqınıs!

195

Yırtqıs,
Ämiläneñ ezenä tanauın törtkän dä,
aşığıp alğa saba. Emilä qasıp qotolorğa
itä. Ämmä yırtqıstıñ tizzän qızzı qıuıp
yıtäsäge kön keüyek asıq! Üzeneñ köshözlögön
añlauzan häm qurqıştan Batırzıñ bötä
täne qaltıray. Nisek yarzam itergä? Ämilä,
tuqta! Häzer qasıu fayzahız. Qulıñda
bit tayağıñ bar! Şunıñ meñän haqlanırğa
tırış!

Yuq!
Qız işetmäy. Ul haman qasa...

Bına
ürmäksenän Ämilägä tiklem ber-ike azım
ğına ara qaldı. Yırtqıs qızzıñ östönä
taşlanıu ösön sükäyä başlanı.

Oşo
yırzä Ämilä artına äylänep qaranı häm
qoto osop qısqırıp yıbärze. Unıñ tauışın
işetmäne malay. Auızınıñ qırqa ası lıuın
ğına kürze.

—Tayağıñ
menän! — tip qısqırzı Batır yänä. —
Tayağıñ!

Malayzıñ
käñäşen işetkändäy, qız qulındağı tayağın
öskä kütärze. Ämmä yırtqıs bığa iğtibar
birep tormanı, nisek sabıp kilhä, şul
köyö qızzıñ östönä taşlandı. Oşo yırzä
Ämilä nisekter sitkä yaltanırğa ölgörzö
häm tayağı menän ürmäksegä huğıp yıbärze.
Tegeñä nıq qına eläkte şikelle, ul
artqaraq sigende, ber az aptırabıraq
torzo. Şunan üzeneñ töp doşmanı kem
ikänlegen añlap, tayaqqa taşlandı. Kilähe
sekundta ul ağas kisägen auızına
eläkterze häm qızzıñ qulınan yolqop ta
aldı. Ämilä bını kötmägäyne. Qoralhız
torop qalğas bötönläy qauşanı, basqan
yırendä tororğa la, qasırğa la belmäne.
Ul arala yırtqıs tayaqtı qaysı menän
qırqqan keüyek ber-ike kisäkkä özgäläp
sitkä bıraqtırzı. Bına ul sükäyze lä
qızğa ırğını...

Batır
qurqışınan küzzären yomdo. Ämiläne
yuğaltı- uı oşomo?!

Malayzıñ
tubıqtarı qaltıranı, yöräge tuqtap
qalğanday buldı. Ul üzeneñ nisek itep
yırgä ultıra töşkänlegen toymanı...

Küpmeler
vaqıt ütte...

Malay
äkren genä qaraşın tege yaqqa küserze.

Ä
unda...

Unda
Ämilä yanında Yıuan, Bontor häm Täpäş
tora ine. Täpäşteñ qulında pistolet.
Unıñ köbägenän tötön ağıla. Küräheñ,
Täpäş pistoletınıñ yalqını menän ürmäksene
auzarğan. Yıuan häm Hontor yırzä ultırğan
Ämilägä eyılgän...

Yañı
ğına Batır bıl ösäüzän qurqıp qasa ine.
Ä häzer ularzıñ kilep sığıuına ısın
yöräktän qıuandı. Ägär ular kilep yıtmähä,
Ämilä yaqtı donya menän huşlaşa ine
bit!..

Tik
häzer Emilä totoldo. Unı häzer Yırgä alıp
qaytasaqtar za Batırzı onottorasaqtar.
Şunan mäñgegä Urğa ozatasaqtar. äm
ular ber qasan da osraşa almayasaq. Qot
osqos! E nimä eşlärgä huñ? Unıñ bit qızzı
yuğaltqıhı kilmäy...

Batır
urınınan torzo. Ni eşlärgä? Qayza barırğa?
Bıl planetala yapa-yañğız torop qalırmı?

Batır,
qayza barğanlığın toymayınsa,
ağas-üländärze yıra-yıra, Ämilä menän
üzen ayırıusı utlı yarıqtan sitkä
atlanı...

HÄLİT
HÄTERLÄY

Ägär
Batır, ısınlap ta, ularğa kilgän ikän,
dusınıñ beräy äybere qalğandır bit
bülmälä. Hälit qort saqqanday, urınınan
ırğıp torzo. Şunda uq unıñ küzenä stenağa
höyälgän ike portret salındı. Kemdeñ
hürättäre bılar. Batır kiltergänme? Ul
bit rässamlıqqa uqıy... Hälit, portrettarzı
qulına alıp, äyländerep-äyländerep
qararğa totondo.

Qara
äle. Ularzıñ ikeheneñ dä artına Batırzıñ
isem- familiyahı yazılğan. Batırzıñ
hürättäre! Ul kilgän, kilgän!..

Tik
niñä Hälit bını häterlämäy?

Malay
yänä hürättärze öyländerergä kereşte.
Kemdär yahalğan bında? İkehe lä ber ük
qız tügelme? İseme nisek? Portrettar
«Ay qızı» häm «Hıyal qızı» tip atala...

Tuqta!
Malay tert itep qaldı. Ul bıl qızzı
qayzalır kürgän keüyek. Eyı, eyı! Kürze!
Tik qayza? Qasan? Hälit küpme genä uylaha
la bını isenä töşörä almanı.

Batırzıñ
yuğalıuı oşo qızğa bäyle tügelme ikän?

Hälit
yänä bülmägä küz yügertte. Bıl kemdeñ
kurtkahı, küldäge? Bıl nindäy salbar?
Batırzıqı bit! Ul kilgän!.. Tik qayza
ikän huñ ul? Qayza? Batıp qına quymaha
yarar ine. Häzer iñ qurqıtqanı oşo...

Qarana
torğas, Hälit östäldäge ber qağızğa
iğtibar itte. Unda Batırzıñ qulı menän
nindäyzer adres yazılğaynı. Kemdeñ adresı
bıl? Nimä käräk bulğan unda Batırğa?
Bälki, oşo minutta dusı şundalır? Häzer
ük unda barıp äylänergä käräk!

Yartı
säğät tä ütmäne. Hälit bıl öyzöñ işege
aldında tora ine inde. Tuphala urta
yäştärzäge ber ağay kürende:

—Ä-ä-ä,
haumı, haumı, ulım! Yänä kildeñme? Tağı
nimä añlaşılmay?

Hälit
qauşabıraq qaldı. Nimä höyläy ul? Hälit
bit

197

bında
täüge tapqır kilde. Ä ağay: «Yänä
kildeñme?» — tip horay. Ällä kilep tä,
bında bulğanlığın onotqanmı? Batırzı
häterlämägän keüyek. E qasan kilgän? Ber
üzeme, Batır menänme? Niñä kilgän?

• 
  

  
  E-e-e,
  tağı kildem... — tine Hälit, ni eşlärgä
  belmäyınsä. — Ütkändä... ,

  
  
• 
  

  
  İptäşeñ
  qayza?

  
  
• 
  

  
  Qayhı
  iptäşem?

  
  
• 
  

  
  Buñ,
  ber qızzıñ ike hüräten alıp kilgäynegez
  bit. Şul qızzı kürzem bit min tege saqta.
  ez kitkäs, min ul haqta ozaq uylanım.
  Şunan aptırauğa qaldım. İptäşeñ dä ul
  qızzı kürgänme ni? Ä qayza kürgän? Niñä
  höyläp tormanı his tä?

  
  

Hälit
bıl ağay yanında ozaq qına ultırzı.
Köyläşä torğas, malay şunı añlanı: bıl
ağay qasandır osousı «tärilkä» kürgän.
Unıñ esenän sıqqan ir keşe menän qızzıñ
yözön häterlägän. Tege hürättär şul
qızzıñ portretı ikän.

Ağay
osousı «tärilkä»neñ qayhı tirälä yır
astına töşöp kiteüyen äytte. Hälit
aptırauğa qaldı. Unıñ bögön isenä kileüye
lä şul tiränän başlandı. Unan alda ni
bulğanlığın häterlämäy.

Hälit
qaytırğa atlanı.

Batır
menän Hälit ike kön elek bıl ağayzan
osousı «tärilkä»neñ qayhı tirälä yır
astına töşöüyen beleşkän. Şunan ular ni
eşlägän? Yır astına eläktelärme? Ällä
dusı asta qaldımı? Bälki Batırzı beräy
täcribä ütkäreü ösön alıp qalğandarzır,
ä Hälitte, keşegä höyläp yörömähen ösön,
barıhın da onottorop sığarıp
yıbärgändärzer...

Ägär
bılar ısın ikän, Batırzı qotqarırğa
käräk bit! Tik nisek?

Ni
genä bulha la osousı «tärilkä» yır astına
töşöp kitkän urınğa barırğa käräk.
Bälki, beräy sarahı kilep - sığır. Häm
Hälit dusın bälänän qotqarır.

Hälit
öyönä qaytıp tormasqa buldı häm borolop
yalanğa taban atlanı.

HARI
HAYISQAN BÜLÄGE

Nimä
eşlärgä, qayza barırğa belmäyınsä, urman
buylap Batır baytaq atlanı. Yañı ğına
häle bötkän, asıqqan malay, häzer üzeneñ
arığanlığın da, aşağıhı kilgänlegen dä
toymanı.

Emilä
totoldo. Ni eşlärgä? Mäñgegä yañğızı oşo
planetala qalırmı? Bını küz aldına la
kiltereüye mömkin

tügel!
Ällä ezärläüselärgä birelergäme? Läkin
ul saqta... Qız za, malay za ber-berehen
onotasaq! Onotorğa mäcbür itäsäktär!
Nisek itep bıl rähimhez yazmışqa qarşı
tororğa? Qayhılay itep köräşergä? Qayzan
kilep sıqtı bıl teträüye? Ägär ul bulmaha,
Batır menän Ämilä bergä bulırzar ine,
ezärläüselärgä lä totolmastar ine. Ägär
ularzan ez yazlıqtıra alhalar, ikäüläşep
mäñgegä oşonda qalır za quyırzar ine...

Ä
häzer bıl uyzar buş hıyal ğına. Ämilä
totoldo!..

Küpmeler
atlağas, Batır yılğa yarına kilep sıqtı.
Malay arığanlığın toyop ergäläge yapraq
östönä ultırzı.

Urman
esenän Yır keşehe ösön säyır tauıştar
işetelä. Ular häüyefle lä, şomlo la. Ämmä
malayza tamsı la qurqıu toyğoho yuq. Uğa
bötähe lä barıber... Ägär häzer iñ qurqınıs
yırtqıs höcüm ithä lä, qurqıp tormas,
ülgänse alışır ine. Bar asıuın, bötä
qayğıhın halıp huğışır ine. Hatta bıl
iñ häybäte bulır ine. Ägär yañğızı qalğan
ikän, ägär Ämiläne mäñgegä yuğaltqan
ikän, ägär Yırgä ber qasan da qayta almay,
dustarın osrata almay ikän, niñä
yäşärgä?..

Baş
osonda älege lä bayağı harı hayısqandar
osop yöröy. Küräheñ, ular bıl planetala
bik küpter, sönki qayza barma, oşo
hayısqandar kötöüyenä tap bulahıñ. Ana,
häzer zä ularzıñ ber törkömö Batır
yanındağı ağasqa ultırğandar za qızıqhınıp
malayğa tekälgändär...

Qapıl
malayzıñ küzenä ike sıyırsıq salındı.
Yır sıyırsıqtarına oqşağandar. Häyır,
bıl sıyırsıqtarzı Yırzän alıp kildelär
bit! Malay iñ yaqın dustarın tap itkändäy
qıuandı. Şul uq vaqıtta küñelen ällä
nindäy auır toyğo solğap aldı. Bıl qoştar
za Batır hälendä bit — ber qasan da
tıuğan Yırenä qayta almayasaqtar. Qıyın
tügelme ikän ularğa? Häyır, qoştar bit
yañğız tügel — yandarında bergä üskän
tuğandarı, dustarı bar...

Oşo
yırzä Batır hayısqandarzıñ berehenä
iğtibar itte. Tegeneñ suqışında zur
ğına ber äyber yalpılday. Nimä ul? Yapraq
tiyer ine, aq töstä. Qağız tiyer ine, bıl
planetala nindäy qağız bulhın?

Ber
mäl bayağı aq äyberze teşlägän hayısqan
başqalar yanına barıp qundı. Bıları
şaulaşıp kitte. Küräheñ, tegeneñ yat ta,
bildähez zä nämä alıp kileüyen yaratmanı.
Şuğa ber nisä hayısqan aq nämäne iptäşeneñ
auızınan tartıp alırğa mataştı. Ämmä
tege nıq teşlägän, birmäne. Şul saq bıl
tabışqa başqa hayısqandar za kilep
yäbeşte. Kitte sır-sıu, kitte talaş.
Mäzäk!

Bına
aq nämä hayısqandarzıñ auızınan ısqınıp
Batırzan ber nisä azım sitkäräk yırgä
kilep töştö. Bıl zur ğına qağız kisäge
bulıp sıqtı. Unda nimäler yazılğan.

199

Malay
ber qarauza añlanı — Ur telendä! Hatta
uqırğa mataştı. Ämmä ul Ur telen yaqşılap
belmäy şul. Läkin iñ öskä yazılğan hüzzärze
añlanı: «Küzänäk puşkahın eşläteü
instruktsiyahı». Malay menän qızzı bıl
planetağa taşlağan puşkanıqımı ikän?
Unday maşina bında la barmı? Barzır.
Yuğihä ezärläüselär nisek qaytır Urğa?

Tamam
töşönkölökkä birelgän malayzıñ küñelendä
ömöt uyandı. Ägär unday maşina Zolola
bar ikän, ägär küzänäk puşkahın eşläteü
instruktsiyahı Batırzıñ qulında ikän,
niñä Yırgä qaytırğa mataşıp qaramasqa?

Batır
urınınan ırğıp torzo. Tege stantsiya qayhı
yaqta ine äle? Ul alıs kitmäne şikelle.
İñ alda şunı tabırğa. Şunan... Şunan ni
eşlärgä käräklege barğas belener...

«BATIRHIZ
OSMAYIM!»

Ürmäksegä
oqşağan yırtqıs Emiläneñ qulın nıq qına
auırttırırğa ölgörgäyne. Täpäş qızzıñ
yaralanğan urının ällä nindäy mayzar
hörtöp, bäyläp quyzı.

Bıl
vaqıtta yarıqtıñ tege yağında Batır urman
esenä inep yuğalğaynı.

Hontor,
Täpäş häm Yıuan, ber az käñäşläşkäs.
Batırzı ezläp tormasqa buldı.

• 
  

  
  Yarıqtıñ
  tege yağına sığıu mömkin tügel, — tine
  Täpäş.

  
  
• 
  

  
  Sıqhaq
  ta qayzan tababız bez unı. Häzer malay
  ällä qayza qasıp ölgörgänder inde, —
  tine Hontor.

  
  
• 
  

  
  Timäk,
  — tip hığımta yahanı Yıuan. — Yıtäkse
  horaşa başlaha, ülde tiyerbez zä quyırbız.
  Barıber ber nisä köndän ul üläsäk.

  
  

Bıl
hüzzärze işeteüye Emilägä bik auır.
Batırzı bında yañğız qaldırıp kiteüze
ul küz aldına la kilterä almay.

—-
Unı qaldırıp kitergä haqığız yuq! — tine
qız.

• 
  

  
  Bälki,
  yuqtır, — tine Yıuan tınıs qına. — Ämmä
  ul yarıqtıñ tege yağında. Ä yarıq küpmegä
  huzıla? Bını ber kem dä belmäy.

  
  
• 
  

  
  Hez
  bit yarıqtıñ oson ezläp tä qaramanığız!
  — Ämilä asıulı öndäşte.

  
  
• 
  

  
  Unıñ
  oson taptıq ta ti. — Yıuan haman ğämhez
  genä höyläşä. — Läkin ul malayzı tabıu
  ösön bezgä käm tigändä ike-ös kön käräk
  bulasaq. Ä bezzeñ alğan zapastarıbız
  bögön bötä.

  
  

Hontor
menän Täpäş Ämiläne yıtäkläp aldı, Yıuan
arttan töştö.

• 
  

  
  Hez
  — yırtqıstar! —- tine Ämilä. — Üzegez
  Yır keşelärenä teyıü tügel, ular menän
  aralaşırğa la yaramay

  
  

tigän
bulahığız, ä üzegez, kürä torop, ber Yır
malayın ülemgä etähegez!

• 
  

  
  Bezzeñ
  ösön başqa sara yuq!

  
  

Qız
qapıl tuqtap qaldı:

• 
  

  
  Ägär
  hez unı tapmahağız, min Yırgä lä, Urğa
  la qaytmayım! Ä yıtäksegä, hez malayzı
  yuramal qaldırıp kittegez, tip äytäsäkmen!

  
  

Qızzıñ
huñğı hüzzäre Yıuandı hağayırğa mäcbür
itte. Sönki yıtäkse uğa balalarzıñ ikehen
dä motlaq alıp qaytırğa quşqaynı. Yıuan
dustarı menän kileşep: «Malay ülde», —
tip aldaşır, älbittä, ämmä ular Ämilä-
neñ auızın yaba almay bit...

• 
  

  
  hin
  añla! — Yıuandıñ asıuı kilä başlanı. —
  Bezzeñ unı ezläp yörörgä vaqıtıbız yuq!

  
  
• 
  

  
  Ülterergä
  haqığız barmı?

  
  
• 
  

  
  Yaray,
  stantsiyağa qaytayıq äle, — tine Yıuan
  yom- şağıraq tauış menän. — Unda
  höyläşerbez.

  
  

Stantsiyağa
kilgäs, Yıuan dustarı menän käñäşläşte
lä qalğan yartı köndö malayzı ezläp
qararğa buldı. Egär zä inde kiskä tiklem
tapmahalar, häl yuq — qaldırıp kitälär...
Urğa tikşereü ösön başqa beräy Yır keşehen
alıp kiterzär äle. Älbittä, ber yulı ike
Yır keşehen yuqqa sığarıu bik qurqınıs.
Ämmä vaqiğalar şulay borolop kitkäs,
ni eşläyheñ?..

Ezlärgä
kiter aldınan Yıuan Ämilä yanına kilde:

• 
  

  
  Ämilä,
  bez hiñä ışanmaybız. Stantsiyanan qasıuıñ
  bar. Şuğa kürä bäylärgä tura kilä.

  
  

Ämilä
qarşılaşıp mataştı, ämmä unı tıñlap ta
tormanılar...

Bäylängän
häldä küpme ultırğanlığın Ämilä
häterlämäy. Yoqlap ta aldı şikelle. Ber
mäl işek artında äk- ren genä qıştırlau
işetelde. Qız hağayzı. Nimä unda? Tege
ösäü qayttı tiyer ine, ular haq qılanıp
tormas. Beräy yırtqısmı? İşek estän
elenmäy, yabılıp qına quyıla. Ägär ul
yänlek işekte asa alha?

Ber
vaqıt işek äkren genä asıla başlanı.
Qız unda ällä nindäy qurqınıs yırtqıstı
kürergä äzerlände...

Ä
işektä... Batır tora ine.

• 
  

  
  Batır!
  — tip qısqırıp yıbärze qız şatlığınan.
  — Bıl hinme?

  
  
• 
  

  
  Ts-s!
  — Malay barmağın irenenä teygezze. —
  Qayza ular?

  
  

Batır
unıñ quldarın ısqındırğan arala, Ämilä
malayğa bötähen dä höyläp ölgörzö.

• 
  

  
  Hine
  ezläp kittelär.

  
  
• 
  

  
  Bında
  küzänäk puşkahı barmı? — tip horanı
  Batır.

  
  

201

• 
  

  
  Bar.
  Tik min unı eşlätä belmäyım.

  
  

Oşo
yırzä malay tege instruktsiyanı kilterep
sığarzı. Qız qağızğa küz yügerteü menän,
urınında ırğıp kitte.

• 
  

  
  Batır!
  Bez häzer ük Yırgä qaytabız!

  
  

Malay
bıl instruktsiyanıñ nisek itep üzenä
elägeüyen höylägän arala, qız maşinanı
eşlätergä äzerläne.

• 
  

  
  Küräheñ,
  hayısqandar instruktsiyanı oşonan
  urlağan, — tine qız.

  
  

Bına
Yırzäge qabul iteü stantsiyahınan signal
alındı. Ul äzer ine.

Batır
menän Emilä puşkanıñ yäşnige esenä inep
ultırzı. Ber minuttan küzänäk maşinahı
ularzı küzänäktärgä tarattı la Yırzäge
stantsiyağa tapşırzı. Tege hä tigänse
malay menän qızzı kirenän yıyzı.

Tağı
ike minuttan Batır menän Ämilä Yır
astındağı stantsiyanıñ koridorında tora
ine inde.

Batırzıñ
qapıl bığa ışanğıhı la kilmäne. Nisek
şulay anhat qına qayta aldı ular? Ällä
bıl kürgändäre ön tügel, qurqınıs töş
kenä buldımı? Ni genä bulha la, Batır
yänä Yırzä! Äle Yır östönä kütäreleü bik
yıñeldän tügellegen añlaha la, malay
ısın küñeldän şatlandı oşo minutta.

Batır
menän Ämilä stantsiyanıñ işegenä taban
atlanı. Häzer oşo tirägä yäşenergä
käräk. Beräühe Yır östönä sıqqanda parolde
äytäsäk. Malay menän qız unı işeter zä,
üzzäre lä öskä kütäreler.

Stantsiyanıñ
işege yanına yäşenä başlağaynılar,
qayzandır... Hälit kilep sıqtı. Batır
menän Ämiläneñ küze şar buldı.

• 
  

  
  Bin
  haman da bındamı ni äle? — tip horanı
  Batır.

  
  
• 
  

  
  Yuq,
  — tine Hälit Ämilägä şikle qaraş taşlap.
  — Min ber säğät elek kenä töştöm. Ä bıl
  nindäy qızıqay?

  
  

Täüzä
Batır za, Ämilä lä malayzıñ bıl horauına
aptıranı, ämmä tizzän barıhın da
añlanılar. Timäk, Hälit- te onottorousı
tulqın aşa ütkärep öskä sığarıp
yıbärgändär. Ulayha, nisek yañınan Yır astı
stantsiyahına eläkkän?

Boraşa
torğas, barıhı la añlaşıldı. Batır menän
Ämilä üzzäreneñ macaraların. Hälit ber
kön esendä kürgändären ber-berehenä
höyläp birze.

Oşo
yırzä Hälit yänä ber häbär äytep qıuandırzı.
Baqhañ, ul stantsiyanıñ işege töböndä
säğättän aşıu yäşenep tora ikän. Şul
arala ul işekte astırıusı parolde
işetkän! «Yır — zäñgär planeta!»

Tizzän
ike malay menän qız Yır östöndä toralar
ine inde.

E
bıl vaqıtta Zolo planetahında Batırzı
taba almayınsa qaytıp ingän Bontor,
Täpäş häm Yıuan stantsiyala

202

Ämiläneñ
yuqlığın kürep aptırap qaldı. Ämmä küzänäk
puşkahı yanında yatqan instruktsiyanı
kürgäs, nimäler añlağanday buldılar.
Tizzän kompyuter ularzıñ yañı- lışmağanlığın
raslanı: ul küptän tügel genä Yırgä ike
keşeneñ osqanlığın äytte.

Şunda
uq Yıuan Yır astı stantsiyahınıñ yıtäksehe
menän bäyläneşkä kerze. Aşığıs räüyeştä
Yır astı stantsiyahın hözöp sıqtılar. Qabul
iteüse maşina malay menän qızzıñ qaytıuın
raslay, ämmä ular ber qayza la yuq ine...

—Häzer
ük qaytığız! — tip boyoroq birze yıtäkse.
— Ular Yır östönä kütärelgän! Tiz arala
ikehen dä tabıp stantsiyağa kilterergä
käräk!

Şunda
uq Yıuan dustarı menän Yırgä qaytırğa
äzerlänä başlanı. Häzer Ämilä menän^
tege malay Yırzä ikän — totouı qıyın
bulmas. Sönki Yıuan, hizzermäy genä,
qızzıñ tänenä radiosignal birep torousı
keskäy genä datçik qazanı. Ul Ämilä
qayza ğına qasha la, Yıuanğa signal
birep torasaq...

«YıRZÄ
QAL, ÄMİLÄ!»

Balalarzı
kürgäs, Hälitteñ äsähe qıuanıp kitte:

• 
  

  
  Qayza
  yöröyhögöz? Asıqqanhığızzır bit! Ä bıl
  qız kem bula? Täüge tapqır küräm.

  
  
• 
  

  
  Ul
  mineñ klastaşım, — tine Hälit. Şunan,
  äsähe şikle qaraş taşlağas, östäp quyzı.
  — Bezzeñ qalağa küsep kilgändärenä
  ber genä ay. Hineñ kürgäneñ yuq unı.

  
  

Äsä
aşarğa äzerläü ösön kuhnyağa yünälde, ä
balalar Hälitteñ bülmähenä inde.

Stantsiyanan
sığıp kittelär zä ul. Ä arı ni eşlärgä?
Barıhınıñ da başında oşo uy.

• 
  

  
  Ämilä,
  yırzä qal da quy, — tine qapıl Hälit. Bıl
  uy Ämiläneñ dä başına kilgäne bar. Tik
  Urza bit atahı bar. Nisek unı taşlamaq
  käräk? Batırzı la yuğaltqıhı kilmäy.
  Ägär Ämiläne Urğa şul köyö genä qaytarıp
  yıbärhälär — ber häl. Barıhın da
  onottorasaqtar! Bıl inde Batırzı
  yuğalttım tigän genä hüz tügel...

  
  

Şuğa
la Ämilä boşonqo, öndäşmäy ultıra.

Batır
za läm-mim. Ni tihen inde malay? Qal, tiyer
ine. Ul üze Urza tüzä almanı bit tege
saqta, Yırze hağınıp qaytıp kitte. Yıtmähä,
Urza Ämiläneñ atahı bar. Ul nisek qızın
başqasa kürmäyınsä tüzer?..

• 
  

  
  Niñä
  öndäşmäyhegez? — tip horanı Hälit ber
  Batırğa, ber Ämilägä qarap. — Mineñsä,
  bıl bik şäp bulır ine!

  
  

203

• 
  

  
  Yuq,
  — tine Ämilä. — Min Urğa qaytırğa
  teyışmen.

  
  

Şulay
tine lä, qız, urınınan torop, täzrä yanına
kilde. Qıyın ine uğa. Äle Batır ergälä
genä. Ämmä nisek kenä borhañ da, alda
ularzı ayırılışıu kötä. Mäñgegä
ayırılışıu! Qızzıñ küzzärendä yäştär
küreñde...

Malayzar
ni tiyergä belmäy baştarın eyıp ultıra.

Qapıl
täzrägä qarap torğan qız tert itep
qaldı. Kötmägändä qarşılağı öyzöñ
möyöşönän ös keşe kilep sıqtı. Bıl —
Yıuan, Hontor häm Täpäş ine! Ular atlağan
hayın tirä-yaqqa qaranıp ala. Yıuandıñ
qulında keskäy genä qumta. Ul ara-tirä
şuğa küz hala...

Emilä
tiz genä täzränän sitkäräk şıldı. Ular
bit Zo- lo planetahında qalğaynı. Qayhı
arala qaytqandar? E häzer Emilä menän
Batırzı ezlärgä sıqqandarmı? Älbittä,
şulay!

Qız
Batırğa boroldo:

• 
  

  
  Batır,
  qara!

  
  

Malay
täzrägä yaqınlaştı la äkren genä şıbırlanı:

• 
  

  
  Ular!

  
  
• 
  

  
  Kemdär?
  — Ber ni añlamağan Hälit tä täzrä yanına
  kilde. Emilä uğa bıl ös keşeneñ kemlegen
  töşöndörörgä kereşte.

  
  

Ä
Batır aşığıp uylanı. Ni eşlärgä? Tik
torhalar, häzer bılarzıñ qulına
elägäsäktär. Emilä — ber häl. Ul qasan
da bulha, stantsiyağa qaytırğa teyış. Ämmä
Batırzıñ mahsus tulqın aşa ütep Ämiläne
onotorğa teläge yuq!

Qasırğa!
Tizeräk bınan, Sibayzan kitergä! Bıl
ösäü Hälittärzeñ öyön tapqansı, ular
podezdan sığıp kitergä ölgörä! Şunan
kiske poyızğa ultırırğa la hıpırtırğa
Öfögä!

Malay
Ämiläneñ yanına kilde:

• 
  

  
  Emilä!
  Kittek mineñ menän!

  
  
• 
  

  
  Qayza?

  
  
• 
  

  
  Öfögä!
  İnternatqa urınlaşırhıñ. Bergä uqırbız!
  Äyzä!

  
  
• 
  

  
  Min
  bit... — Qız qapıl ni tiyergä belmäne.

  
  
• 
  

  
  Ular
  bit hine lä tege tulqın aşa...

  
  
• 
  

  
  Beläm.

  
  
• 
  

  
  Kittek!
  hin bit Urğa telägän vaqıtıñda qayta
  alahıñ!

  
  

Malayzıñ
huñğı hüzzäre qızzı şaq qatırzı. Isınlap
ta, niñä qurqa äle ul Yırzä qalırğa? Ul
bit qasan teläy, şunda qayta ala atahı
yanına! Timäk... Qala

Emilä
Yırzä qala, Batır yanında! Niñä oşoğasa
bıl uy başına kilmägän?

• 
  

  
  Äyzä!
  — tine qız täüäkkäl tauış menän.

  
  
• 
  

  
  Bezzeñ
  menänme?! — Batır qızğa ışanmayıraq
  qaranı.

  
  
• 
  

  
  Bezzeñ
  menän!

  
  
• 
  

  
  Ulayha,
  häzer ük kitäbez!

  
  
• 
  

  
  Nisek
  inde? — Bınday boroloşto kötmägän Hälit
  aptırap qaldı.

  
  
• 
  

  
  Bezgä
  kitergä käräk, — tine Batır. — Yuğihä
  tegelärzeñ qulına elägäbez.

  
  

Batır
tiz-tiz genä äyberzären töynäne. Hälitteñ
äsähe aşarğa saqırırğa ingändä, balalar,
äzerlänep bötöp, işekkä yünälgäyne.

• 
  

  
  Qayza
  kittegez? — Äsä aptırap qaldı. —
  Aşamayhığızmı ni?

  
  
• 
  

  
  Apay,
  rähmät, — tine Batır. —- Bez bik aşığabız!

  
  

...Yartı
säğättän Batır menän Ämilä poyızda Öfögä
qaray

yılä
ine. Alda ni kötä? Ezärläüzän qotola
alırzarmı? Qız küpme bulır Yırzä?

Bını
älegä Batır za, Emilä lä belmäy. Ular
bıl minutta täzrä artında yılpeldäp
artta qalıusı täbiğät menän hoqlana
häm haman da bergä bulıuzarın toyop
qıuana ine...

«QARSIĞA» MENÄN
ALIŞ

TELEGRAMMA

Batır
menän Ämilä internattıñ yatağına ineüzäre
buldı, vahter äbey qıuanıp qarşı torzo:

—Batır!
Hiñä — telegramma! Hin bulmağas, min
unıñ menän ni eşlärgä belmäy ultıra
inem. Ällä belep kildeñme?

Malay
aptırap qaldı. Nindäy telegramma? Kemdän?
Ularzıñ bögön Öfögä kileren Hälittän
başqa ber kem dä - belmäy bit... Ä telegramma
Hälitteñ üzenän bulıp sıqtı.

«Dürtense
iyun Sibay — Öfö samoletı menän kiläm.
Qarşılağız. Hälit».

Dürtense
iyun — bögön. Hälit kisä genä ularzı
ozatıp qaldı. Unda malayzıñ Öfögä kilere
haqında ber hüz zä bulmanı. Kirehensä,
bik ozaqqa ayırılışqan keüyek huşlaşqaynılar.
Şul arala ni bulğan? Niñä Hälit bında
aşığa?

Batır
säğätenä qaranı. Sibayzan samolet ber
säğättän kilä. Aeroportqa tiklem yul
ozon ğına. Qabalanırğa kä- räk!

Batır
menän Ämilä vahter äbey menän huşlaştı
la, unıñ yanına sumkaların qaldırıp,
tışqa sıqtı.

• 
  

  
  Ällä
  bezze ezärläüselär Hälitte tottomo
  ikän? — tip borsoldo Ämilä.

  
  
• 
  

  
  Yuqtır.
  — Batır qızzı tınıslandırzı. — Ular
  bit Hälitte belmäy.

  
  

Ular
aeroportqa kileügä, radio aşa Sibay
samoletınıñ yırgä töşöüye haqında häbär
ittelär. Malay menän qız passacirzar
sığa torğan işek töbönä yügerze. Bına
ul asıldı, berense bulıp östönä kurtka
menän şortik keygän, qulına sport sumkahı
totqan Hälit kürende.

Kisä
genä ayırılışıuzarına qaramay yartı
yıllap küreşmägän keşelär keüyek
qıuanıştılar. Hälit hüzze ozaqqa
huzmayınsa hälde añlatıp birze.

Kisä
Batır menän Ämiläne poyızğa ultırtıp
yıbärgäs, Hälit öyönä taban atlağan. İşek
aldına ingän mäldä möyöştäge eskämyälä
nindäyzer tanış tügel keşelär menän
ultırğan Mansur ağahın kürä malay. Häl
itteñ ul ağahı Öfölä yäşäy. Äle eş menän
ber aznağa Sibayğa kilgän. Hälit öygä
inmäyınsä tegelärzeñ yanına barmaqsı
bula. Kötmägändä Mansur ağahı, yaqınlaşıp
kilgän qustıhın kürep qala la, unı
qıuırğa totona:

• 
  

  
  Nimä
  käräk hiñä? Bar kit! Kit!

  
  

Hälit
aptırap qala. Sönki Mansur ağahı bik
yomşaq küñelle keşe. Oşoğasa ul Hälit
menän här saq matur ğına itep höyläşkän,
buş vaqıttarında üzeneñ hänäre haqında
— ul tözöüse-arhitektor bulıp eşläy —
mauıqtırğıs nämälär höylägän. Häm qapıl
şulay tupas qılana...

Malay
kire borolğan, ämmä ağahınıñ şulay qırqa
üz- gäreüyendä nindäyzer ser bulırğa
teyışlegen toyomlağan. Bınıñ säbäbe —
ergähendäge tanış tügel keşelär tügelme
ikän? Oşo yırzä malayzıñ başına ber uy
kilä. Ul öyönä qaytqan keşe keüyek qılana
la, podezdğa yıtkäs, qırqa borolop,
ergäläge ağastar arahına suma. Şunan
yäşerenep kenä Mansur ağahı tanış tügel
keşelär menän höyläşep ultırğan eskämyä
yanına kilä.

Yat
äzämdärzeñ Mansur ağayğa dus tügellege
ber qarauza uq kürenä — tegelär bik
usal tauış menän öndäşä, Hä- litteñ ağahı
la, bılarzan nisek qotolorğa belmägändäy,
özök-özök yauap birä. Täüzä Hälit ularzıñ
nimä haqında höyläşeüyen yaqşılap işetä
almay. Şunan malay, ağastarğa ışıqlanıp,
eskämyägä yaqınlaşa.

• 
  

  
  Ulay,
  bulğas, — ti şul saqta yat irzärzeñ
  berehe, — bez hine Öfögä alıp kitäbez.

  
  
• 
  

  
  Min
  bara almayım, — tine Mansur ağay qätği
  tauış menän. — Bında eştärem bötmäne.

  
  
• 
  

  
  «Qarsığa»
  bezgä asıq äytte! — İr qatı ğına öndäşte.
  — İkeheneñ berehe: yä hin urındı äytäheñ,
  yä üzeñ «Qarsığa» menän osraşahıñ! Ul
  ike höylämäy.

  
  

207

Oşo
yırzä Hälitteñ ayağı astındağı ağas
şartlap hına, tege irzärzeñ berehe
borolop qaray. Ämmä malay ergäläge yıuan
ağastıñ olonona ışıqlanırğa ölgörä.

• 
  

  
  Ul
  hıra batşahına äytegez! — Mansur ağayzıñ
  şu

  
  

lay
tigänen asıq işetä Hälit. — Min uğa ber
nindäy zä urındı kürhätmäyım! *

Arı
ni bulğanlığın malay añlamay za qala.
Qapıl eskämyä yanında nindäyzer ığı-zığı
bulıp ala. Ber nisä sekund üteügä ergälä
torğan «Ciguli» maşinahı quzğalıp ta
kitä. Eskämyälä ber kem dä qalmay. Yat
irzär Mansur ağayzı üzzäre menän alıp
kitkändär.

Hikäyäheneñ
oşo urınına yıtkäs, Hälit tuqtalıp qaldı.

• 
  

  
  Şunan?
  — tip horanı Batır. — Unı qayza alıp
  kitkändär? Beleşteñme? Şuğa aşığıp
  kildeñme Öfögä?

  
  
• 
  

  
  Tuqta,
  heyläp bötkände köt! — Hälit, auır eş
  başqarğanday, kükrägen tultırıp tın
  aldı. — Min kürgändäremde atayıma
  höylärgä öygä yügerzem. Yul ıñğayında
  poçta yäşnigenän gäzittärze alham,
  arahınan ber qağız kisäge kilep tyoştö.
  Bına ul!

  
  

Batır
menän Ämilä Hälit birgän qağızğa küz
yügertte.

«Mansurzı
bez urlanıq. Militsiyağa häbär itep torou
käräkmäs. Yuğihä hez unı başqasa tere
kileş kürä almashığız».

Batır
menän Emilä ber-berehenä qaraşıp aldı,
şunan qaraştarın Hälitkä kütärze.

• 
  

  
  Oşono
  uqığas, min barıhın da añlanım, — tip
  dauam itte hüzen Hälit. — Mansur ağayımdı
  Öfögä alıp kitkändär. Unan nimäneler
  äytterergä itälär. Unı ızalatasaqtar!
  Ä militsiyağa äytergä yaramay! Min uylanım
  da... atayım menän äsäyımä lä ber ni
  hizzermäskä buldım. Ular qayğırasaq...
  Militsiyağa şıltırata başlayasaq. Şunda
  uq poçtağa barıp hezgä telegramma
  birzem. Ä öyzägelärgä: «Mansur ağay
  menän Öfögä kittem», — tigän qağız
  qaldırzım.

  
  
• 
  

  
  Häzer
  ni eşlärgä uylayhıñ? — tip horanı Batır.

  
  
• 
  

  
  Mansur
  ağayzı qotqarabız! — tine Hälit ışanıslı
  tauış menän.

  
  
• 
  

  
  E
  nisek? — tip horanı Emilä. — Bez bit
  unı kem urlağanın da belmäybez!

  
  
• 
  

  
  Niñä
  belmäy, ti? Ul hırahana tirähendä eşläy.
  Quşamatı — «Qarsığa»!

  
  
• 
  

  
  Öfölä
  hırahanalarzıñ isäbe-hanı yuq! — Batır
  yözön hıttı. — Militsiyağa häbär itergä
  käräk.

  
  

Hälit
dusına asıu menän qaranı:

• 
  

  
  Bıl
  zapiskala ni yazılğanın añlamanıñmı
  ni?

  
  
• 
  

  
  Ular
  yuramal yazğan! Qurqıtır ösön. Hez ber
  kemgä lä häbär itmähen ösön!

  
  

208

• 
  

  
  Yuq!
  — Hälit Batırğa tişä yazıp qaranı. —
  Ular şunda uq Mansur ağayzı ülteräsäk!..
  Hez nimä — miñä yarzam itergä telämäyhegezme?

  
  
• 
  

  
  Üzeñ
  uylap qara... — Batır Hälitkä añlatıu
  ösön auızın astı.

  
  
• 
  

  
  İh,
  hez! — Hälit qapıl dustarına üpkälägän
  qaraştarın sänste. — Min, hez tip...
  Yaray! Min üzem dä!..

  
  

Hälit
Batır menän Emiläne ike yaqqa ette lä
sitkä atlanı. Sekund hayın ul alıslaşa.
Batır menän Ämilä ni eşlärgä belmäy
Hälitkä qarap tora. Ul bit Öfönö bötönläy
belmäy. İkensenän, ber üze ni qıla ala?
Ämmä malayzı tuqtatıp ta bulmay...

Qapıl
Ämiläneñ küzzäre zurayıp asıldı, ul
malayzıñ belägenän totop aldı. Batır,
qırqa borolop, qız qarağan yaqqa qaraş
taşlanı. Aeroport esenän Yır astı stantsiyahı
keşeläre — Yıuan menän Hontor sığıp
kilä ine...

HÄLİT
YuĞALA

Şik
yuq — Yıuan menän Hontor Öfögä Ämilä
menän Batırzı ezläp kilep yıtkän. Tik
qayhı arala malay menän qızzıñ aeroportta
ikänlegen belgändär? Qotoldoq, inde
ezärläüselär tiz arala bezzeñ ezgä töşä
almas, tip ömöt- längäynelär. Baqhañ,
ular malay menän qızzıñ Öfölä ikänlegen
beleü genä tügel, ällä qayhı arala
aeroportta yörögänlegen hizgändär.

Ozaq
uylap tororğa vaqıt yuq ine. Ana Hälit
qalağa kiteüse avtobusqa inep tä bara.
Batır menän Ämilä, ezärläüselärgä
kürenmäskä tırışıp, tuqtalışqa taban
yügerze. Häzer nisek tä Hälitte yuğaltıp
quymasqa...

Ämmä
malay menän qız tuqtalışqa barıp yıtergä
ölgörmäne, Hälit ultırğan avtobustıñ
işektäre yabıldı, ul quzğalıp ta kitte.
Batır menän qız, ni eşlärgä belmäyınsä,
aptırap qaldı. Ber bälägä ikensehe
östälergä tora. Hontorzarzıñ yıtep kileüye
— ber, häzer bına Hälit yuğalha...

Batır
ergänän ütep barğan taksiğa qul kütärze.
Ägär uğa eläkhälär, qalağa kitkän Hälitte
tabıuı la, bılarzan qotolouğa la yıñeleräk
bulır. Ämmä taksi, buş bulıuına qaramay,
tuqtamayınsa ütep kitte. İkensehe menän
dä şulay buldı. Sittäräk torğan Ämilä
Batır yanına yügerep kilde:

—Batır,
qara!

Malay
Ämilä kürhätkän yaqqa küz haldı. Tuqtalışqa
taban Yıuan menän Hontor qabalanıp
atlay. Hontorzoñ usında şırpı qabınan
saq qına zurıraq nindäyzer äy- ber
kürenä. Ul vaqıt-vaqıt şuğa qarap ala.

209

• 
  

  
  Unıñ
  qulında — pribor! — tine qız qurqqan
  tauış menän. — Miñä ular radionöktä
  yäbeştergändär! Ul tuqtauhız radiosignal
  birä. Şuğa la ular bezze tiz genä taba!

  
  

Batır
bıl hüzzärgä nıq ğäcäplände:

• 
  

  
  Nindäy
  radionöktä? Ul bit hindä kürenmäy.

  
  
• 
  

  
  Ul
  şunday bäläkäy! Küzgä lä kürenmäy! V

  
  
• 
  

  
  Unı
  hinän alıp taşlap bulmaymı?

  
  
• 
  

  
  Yuq!
  Unıñ ösön mahsus pribor käräk!

  
  

Ul
arala Yıuan menän Hontor tuqtalışqa
kilep yıtte.

• 
  

  
  Qastıq
  bınan! — Batır qızzıñ qulınan totto. —
  Yuğihä häzer elägäbez!

  
  

Qız
menän malay tınıs qına qiäfättä ergäläge
ağastar arahına inde lä yän-farmanğa
alğa taşlandı. Häzer mömkin tiklem bıl
tiränän alıslaşırğa käräk. Yuğihä tegelär
priborzarına qarap Ämiläneñ oşo tirälä
ikänlegen añlağandarzır, şuğa qızzı
yähäteräk eläkterergä tırışasaqtar.

• 
  

  
  Häzer
  olo yulğa sığabız, — tine Batır yügerep
  barğan köyö. — Ul bınan alıs tügel.
  Şunan beräy maşinağa ultırıp Öfögä
  kitäbez.

  
  

Urman
quyı ğına. Aşığıp barğas, azım hayın
beräy botaq yä bitkä säpäy, yä keyımdän
eläkterep ala. Ä Batır unıñ hayın
qabalandıra:

• 
  

  
  Emilä,
  tizeräk! Saq qına tüz! Olo yulğa küp tä
  qalmanı!

  
  

Ular
yügerä. Qızzıñ inde tamam häle böttö.
Tağı saq qına barhalar, ul arıp yırgä
yığılır keüyek. E olo yul haman yuq ta yuq...

HÄLİT
ÖFÖLÄ

Dustarına
Hälitteñ bik nıq asıuı kilde. Ularğa
ışanıp yulğa sıqtı, yarzam iterzärenä
tamsı la şige yuq yne. E ular... Qurqaqtar!..
Hälit bit Öfönö bötönläy belmäy. Ä Batır,
ni tihäñ dä, baş qalala ber yıl yäşäne.
İkensenän, Mansur ağahın ösäüläşep
ezläüye küpkä yıñeleräk tä bulır ine...
Hatlıq yändär! Hälit başqasa ular menän
höyläşmäyäsäk tä!

Malay
aeroportta avtobusqa oşonday uyzar
menän inep ultırzı. Batır menän Emilä
torop qalğan yaqqa borolop ta qaramam
tihä lä, avtobus quzğalıp kitkäs, Hälit
tüzmäne, täzrägä küz haldı. Batır menän
Emilä tuqtalışqa taban yügerä ine. Ällä
uyzarınan kire qayttılarmı ikän?.. İh,
ölgörmänelär! Malayzıñ küñelen yuqhınıu
solğap aldı. Dustarına asıuı kilhä lä,
ularzan ayırı- lıuı qıyın ine...

Bına
tuqtalışta torop qalğan Emilä menän
Batır küzzän yuğaldı. Hälit uyğa sumdı.
Häzer ni eşlärgä? Ezläüze nimänän
başlarğa? Dörös, yäbeşep kiterlek ike
urın bar. Mansur ağayzı urlağan keşelärzeñ
başlığı «Qarsığa» tigän quşamat yörötörgä
teyış. Ul hırahana tirähendä eşläy. Tik
bılar ğına Mansur ağayzı tabırğa
mömkinselek birerme? Yıtmähä, Batır Öfölä
hırahanalar bik küp tine. Ularzı urap
sığırğa ber üzeneñ häle yıterme? Häyır,
qurqırğa yaramay, vaqıtı küp, aqsahı bar.
Mäktäp uçastkahında ul bıyıl yaz yaqşı
ğına aqsa eşläp alğaynı. Magnitofon
alırmın, tip hıyallana ine. Mansur ağahın
qotqarırğa käräk saqta haranlanıp
tormas. Tik şunıhı borsoldora — töndären
qayza yoqlap yörör? Batırzıñ internatına
ömöt bağlağaynı la bit...

Avtobus
şäp kenä yılderä, ämmä Öfö haman da
kürenmäy äle. Tuqta, niñä Hälit vaqıttı
äräm itä? Ergälä ber olo ğına ağay ultıra.
Ul oşo tiräläge hırahanalarzıñ qayza
urınlaşqanın beläler bit.

Ağay
keşe, malayzıñ horauın işetkäs, uğa
aptırap qaranı:

• 
  

  
  Hiñä
  hırahananı ezlärgä irtä bit äle!

  
  
• 
  

  
  Mineñ
  ağayım hırahanala eşläy, — tip küz zä
  yommayınsa aldanı Hälit. — Qayhınıhında
  ikänlegen onotqanmın. Adresın da
  belmäyım.

  
  
• 
  

  
  Ulay
  ikän, — tine tege ir. Şunan nisek itep
  Öfögä ingän yırzäge hırahanalarzı
  tabırğa käräklegen öyrätä başlanı.

  
  

Tizzän
Hälit täüge hırahananıñ yanında tora
ine inde. Bında bik küp irzär qaynaşa.
Sibayza la hırahana yanında halıq oşolay
küp bula. Ul hıranıñ nimähen tabalarzır,
malay añlamay.

Hälit
hırahanağa inde. Bında şau-şıu, tämäke
tötönö, sirat. Un ös yäşlek malayğa
iğtibar iteüse lä bulmanı. Hälit alğaraq
ütep, hıra hatıusı irgä yaqınlaştı. Şunan,
uñayı sığıu menän tegeñä öndäşte:

• 
  

  
  Miñä
  «Qarsığa» käräk ine.

  
  

-—
Kem, kem? — tip horanı hıra hatıusı
eşenän ayırılmayınsa.

• 
  

  
  «Qarsığa».

  
  
• 
  

  
  Kem
  ul?

  
  
• 
  

  
  Hez
  belmäyhegezme?

  
  
• 
  

  
  Täüge
  tapqır işetäm.

  
  

Hälit,
arı ni eşlärgä belmäyınsä, ulay-bılay
itte lä, aptırağas, işek aldına sıqtı.

Kön
yılı. Uramdan keşelär ütep tora. Ana
Hälit yäşendäge ike malay quldarına
qarmaq totop alğan. Ös qız tuñdırma aşap
kitep bara... Här kemdeñ üz eşe. Ularğa

211

rähät
— baştarında siseleşhez horauzar za
yuq, aşığırğa la käräkmäy. Ä bına Hälit...
Häzer ni eşlärgä teyış ul? Ägär ikense,
bişense, unınsı hırahanala la «Qarsığalı
belmähälär? «Qarsığa»nı tapqan häldä
lä, ni eşlärgä teyış malay? Tege bit
Mansur ağayzı qayza itkänlegen şunda
uq äytep halmas. Malayzıñ başında
horauzar küp, ämmä berehenä lä älegä
yauap yuq...

HÄLİT
QAYZA?

Olo
yulda Ämilä menän Batırğa ozaq qına
tororğa tura kilde. Küpme genä qul
kütärhälär zä, ularzı alırğa teläüse
maşina bulmanı. Ä malay menän qızğa ber
urında ozaq torou qurqınıs. Kötmägändä
urman esenän Yıuan menän Hontorzoñ
kilep sığıuı bar. Şuğa kürä lä Batır
menän Ämilä, ozaq uylap tormayınsa, yul
buylap qalağa taban atlanılar. Arttan
maşina tauışı işetelhä, tuqtap qul
kütärälär. Ämmä älegäsä ularzıñ berehe
lä tuqtamanı.

Malay
menän qız aşığa. Sönki ular hizä:
ezärläüselär zä olo yulğa yıtep kilä. Şuğa
kürä urman sitenän atlayzar, urağan
hayın arttarına äylänep qarayzar. İñ
möhime — tegelärzeñ küzenä salınmau.
Ägär ular kürep qalhalar — qotolop
bulmayasaq.

Tağı
ber maşina tuqtamayınsa ütep kitte.
Kilähe maşina kürengänse, Batırzar
urman esenä inä haldılar za alğa
aşıqtılar. Ağastar arahınan atlauı
uğata auır. Botaqtar küzgä inep bara.
Ularzan haqlanam tip, öskä qarap atlahañ,
asta yatqanına elägep qolap barahıñ.
Ergälä genä tap-taqır asfalt yul
yatqanlığın belgäs, urman esenän atlauı
bigeräk tä auır. Läkin başqasa sara yuq.

Batır
yänä artına äylänep qaranı la qapıl
sükäyze, qızzı üze yanına tarttı. Sönki
ularzan ös yöz azımdar tirähe arttaraq
urman esenän Yıuan menän Hontor sığıp
kilä ine. hontor atlağan hayın usına
qarap ala. Unda — pribor! Timäk, ular
Ämiläneñ oşo tirälä ikänlegen belä!

Häzer
yulğa sığıp maşina tuqtatıu turahında
uylarğa la yaramay. Berzän-ber yul — urman
arahınan Öfögä taban qasıu.

Batır
qızzı yıtäkläp aldı:

—Äyzä!

Ular
yuldan alısqaraq, urman esenäräk inde
lä alğa yügerze. Tizeräk! Tegelärzeñ
küzenä salınmasqa, ularzan mömkin tiklem
alısayırğa käräk.

Küp
barmanılar, ber aqlanğa kilep sıqtılar.
Unıñ arğı osonda keskäy genä öyzär
kürende. Batır belä: bıl Öfö halqınıñ
baqsaları. Ularzı ütkäs, Ağizel yılğahı

bulırğa
teyış. Timäk, Öfögä tiklem alıs qalmağan.
Tik bına ularzıñ häle bötä başlanı.

Ber
azzan Ämilä artqa tartıla birze lä
bötönläy tuqtap qaldı:

• 
  

  
  Arınım!
  — tine ul auır itep tın ala-ala. — Yal
  itep alayıq!..

  
  

Ular
aqlan urtahında tora.

• 
  

  
  Bezgä
  bında qalırğa yaramay! — Malay qızzı
  alğa tarttı. — Aqlandı ütäyık. Şunan,
  öyzär arahına ingäs, tuqtap alırbız.

  
  

Malay
menän qız, huñğı köstären yıyıp, yänä
alğa yügerze. Batırzı tağı ber nämä
borsoy. Hälit qayza? İh, baya üzzäre isär
buldı! Niñä inde Hälitkä qarşı hüz äytep
tororğa? Sibay tiklem Sibayzan kilgän
ikän Mansur ağahın tabam tip, ul inde
barıber üz uyınan baş tartmayasaq bit.
Dusınıñ yänenä teymägän bulha, häzer,
ismaham, bergä kitep barırzar ine. Unı
qayzan tabırğa? Hälit bit Öfönö bötönläy
belmäy. İkensenän, ağahın qotqaram tip,
üzeneñ tegelär tırnağına elägeüye bar.
Tizeräk qalağa barıp yıtergä lä beräy
isärlek eşläp taşlamas boron Hälitteñ
üzen tabıp alırğa käräk...

Öyzär
arahına ineü menän uñaylıraq urın tabıp
yal itergä ultırzılar. Bınan bötä aqlan
us esendäge keüyek kürenep tora. Egär
urman esenän ezärläüselär kilep sıqha,
ular şunda uq malay menän qızzıñ küzenä
salınasaq.

Batır
üzeneñ asıqqanlığın toyzo. Şulay bulmay
ni! Ular bit inde ber täülek tiyerlek
auızzarına täğäm dä qapqandarı yuq! Batır
nisek tä tüzer ul, ä bına Ämilä... Malay
hizzermäskä tırışıp qızğa qarap aldı.
Arığanlığı Ämiläneñ yözönä sıqqan. Ul
hatta yabığıp kitkän keüyek kürende. Küpme
ıza-mihnättär kürze ular oşo köndärzä!
Rätläp yal itkändäre, häybätläp tamaq
yalğağandarı yuq. Gel genä ayaq östö, gel
genä qasıp-bosop yöröü. Bötähe lä
ber-berehen yuğaltırğa telämäüzän...
Batır bit qızğa bik nıq künekte. Unan
başqa üzeneñ tormoşon küz aldına la
kilterä almay. Ämilä unıñ ösön Yır şarında,
yuq, bar ğalämdä iñ yaqın keşe! Şuğa kürä,
Batır bötä qıyınlıqtarğa tüzergä riza,
fäqät Ämilä genä här saq yanında bulhın.
Ä qız nisek uylay ikän bıl haqta? Huñğı
köndärzä kürgän auırlıqtarzan huñ üz
uyınan kire qaytmasmı? Yuqtır. Yuğihä qız
bınday niäten küptän hizzerer ine. Ana
bit, arığan bulha la, malayzıñ qaraşın
hizep, uğa boroldo la, mañlayına töşkän
sästären artqa hirpep, matur ğına
yılmayzı. Yılmayıu uğa şunday kileşä!..

• 
  

  
  Niñä
  şulay qarayhıñ? — tip horanı üze.

  
  
• 
  

  
  Arınıñmı?
  — Batır uyzarın hizzermäskä tırıştı.

  
  

213

• 
  

  
  Saq
  qına.

  
  
• 
  

  
  Hiñä
  qıyındır inde...

  
  
• 
  

  
  E
  niñä qıyındır tip uylayhıñ?

  
  
• 
  

  
  huñ...
  — Batır qapıl ni äytergä belmäne. —
  Egär Urğa qaytıp kithäñ, oşolay ızalanıp
  ta yörömäs ineñ...

  
  
• 
  

  
  Hin
  mineñ qaytıp kiteüyemde teläyheñme? *

  
  
• 
  

  
  Yuq,
  — tine Batır. — Yuq, Ämilä...

  
  
• 
  

  
  Egär
  qaytıp kithäm... — Qızzıñ tauışı qapıl
  qaltıranı. — Min hinhez... Batır...

  
  

Qız
äytep bötörmäne, qaraşın sitkä aldı,
şunan ni ösöndör:

• 
  

  
  Kön
  şunday matur, eyı bit, — tip kenä quyzı.
  Kön, ısınlap ta, matur ine. Kük yözöndä
  ber bolot äsäre yuq. Ara-tirä genä yıl
  isep quya. Baş östöndä yapraqtar serle
  qıştırlay. Ergälä qoştar hayray,
  siñertkälär se- reldäşä. Eyı, bögön yäy
  başında bula torğan is kitkes matur
  köndärzeñ berehe ine.

  
  
• 
  

  
  Bezzeñ
  Urza la oşonday köndär bula, — tine
  Ämilä. — Hatta qaysaq miñä ikäüläşep
  bezzeñ planetala yöröyböz keüyek...

  
  

Batır
öndäşmäne. Qızzıñ qapıl Urzı iskä
töşöröüye yuqqa tügellegen añlay ul. Üze
lä Urza saqta käräkkändä lä, käräkmägändä
lä Yır haqında höylärgä yarata torğaynı.
«Yır» hüzen äytkän hayın üz planetahına
qaytıp öylängändäy bula ine malay.
Tıuğan töyäkte nıq hağınıu bildähe
bıl... Ämiläneñ Urzı bik tä kürgehe kilä.
Tik Batır ğına unı bında tota. Niñä
oşonday hälgä eläkte ular? Mäñge oşolay
ızalanırzarmı ikän ni? Bınan beräy törlö
qotolou yulı barmı?..

Toyğolarğa
birelep ozaq ultırırğa tura kilmäne —
aqlandıñ arğı osonda Yıuan menän Hontor
kürende. Bına ular tuqtap tirä-yağına
qarandı, üz-ara käñäşläşep aldı, şunan
bında taban yügerze. Ular za oşolay
ezärläp „yöröüzän yalqqandır, şuğa kürä
Ämiläne ozaqqa huzmay totorğa, Yır astı
stantsiyahına alıp qaytırğa bulğandır.
Tegelärzeñ Batırzı la eläktereü uyı
barlığın malay, älbittä, belmäy ine...

HÄLİTTEÑ
HATAHI

İkense
hırahana berensehenän yıraq tügel ine.
Hälit, yänäş uramğa sığıp küp tä atlamanı,
alda irzärzeñ öykö- löşöp torouon kürze.
Şik yuq — bıl hırahana ine. Häm ul
yañılışmanı.

Hälit
tışta tuqtalıp tormayınsa eskä ütte.
Bında hıra menän ber yıuan ğına qatın
hatıu itä ikän. Ni

eşlärgä
käräklege aldan uylanılğan. Malay tegeñä
yaqınlaşa birep şul uq hüzzärze äytte:

• 
  

  
  Miñä
  «Qarsığa» käräk ine.

  
  
• 
  

  
  «Qarsığa»?
  — Qatın malayğa tişä yazıp qaranı. —
  Nimägä ul hiñä?

  
  

Hälitteñ
küñelenä yılı yügerze. Timäk, bıl qatın
belä «Qarsığa»nı!

• 
  

  
  Yomoşom
  bar.

  
  
• 
  

  
  Nindäy
  yomoş? — Qatın eşenän ayırılmay ğına
  horanı. Üze vaqıt-vaqıt malayğa qarap
  ala.

  
  
• 
  

  
  Min
  unıñ üzenä genä äytä alam.

  
  

Qatın
öndäşmäy genä köröşkälärgä hıra qoyouın
belde. Malay sabır qiäfät menän kötöp
tora. Niñä şımıp qaldı qatın? Hälittän
şiklänäme? Ällä «Qarsığa»nı saqırıp
kilterergä itäme? Isınlap ta, «Qarsığa»
tigändären qapıl ğına bında kilterhä,
malay ni eşlärgä teyış? «Ağayımdı qayza
ittegez?» — tip turanan-tura horay almay
za baha! Küräheñ, iñ alda «Qarsığa»nıñ
kem ikänlegen belergä, unı tanıp alırğa.
Azaq unıñ artınan küzätep, Mansur ağayzıñ
qayzalığın belergä!..

Ul
arala qatın sirattağı irzärgä:

• 
  

  
  Saq
  qına kötögöz, min — häzer, — tip öndäşte.
  Şunan Hälitkä boroldo. — Äyzä!

  
  

«Qarsığa»nı
ezläp yöröüyenä qaramay, malay bını
kötmägäyne. Nisek? Ul häzer «Qarsığa»
menän osraşırğa teyışme? «Niñä kildeñ?»
— tip horaha, ni äyter. Hälit bit bötönläy
äzerlänmägän! Ällä kire borolop sığırğa
la kitergäme? Ulay ithä, ber qasan da
Mansur ağahın taba la, qotqara la
almayasaq! Hälit qabalanıp uylanı, ämmä
ber nindäy zä anıq fekergä kilä almanı.

Ä
qatın üzeneñ artındağı işekte asqan da
malayzı kötöp tora. Malay yörägeneñ
darslap tibä, täneneñ ut keüyek yana
başlauın toyzo. Ayaqtarı auırlaştı.
Qurqınıs! Läkin qatınğa eyärergä käräk,
käräk!.. Ni bulha, şul bulır!..

Hälit
bar kösön yıyıp üzen alğa atlarğa mäcbür
itte. Bına unıñ artınan işek yabıldı.
Ular koridor keüyek yırze üttelär. Bında
zur-zur miskälär tora, ber möyöşkä
yäşniktär öyölöp quyılğan. Koridor
osondağı işek yanında qatın tuqtanı:

• 
  

  
  Hin
  kötöp tor. — Ul eskä inep kitte.

  
  

Şunda
uq malayzı yänä qurqıu, ikeläneü toyğoho
solğap aldı. Qasıp kitergä iñ uñaylı
mäl! Ul bit bäläkäy! Ul qotqara alırmı
Mansur ağahın?! Yuq bit! Ber üze nisek şul
bandittarğa qarşı köräşhen?! Qasırğa
la kitergä! Şulay häüyefhezeräk bulır!
Yuğihä ülterep qu- yıuzarı bar!

215

Hälit
inde borolop kitäm tigändä, tege işek
asılıp kitte, bayağı qatın kilep sıqtı:

• 
  

  
  Bar
  in! — Üze, Hälitteñ eskä atlauın kötöp
  tormayınsa, koridor buylap kitte.

  
  

Bülmä
keskäy genä ine. Möyöştäge östäl artında
zur käüzäle, qara säsle, mıyıqlı ir
ultıra. Täzräk töböndäge ultırğısqa
şaqmaq kepka keygän näzek käüzäle,
urtasa buylı yıget urınlaşqan. Ular ikehe
lä işektän kilep ingän Hälitkä qızıqhınıp
qaranı. Bılarzıñ auır qaraştarı ber
nindäy yaqşılıq väğäzä itmäüyen malay
şunda uq añlanı. Bülmänän anhat qına
sığıp kitä almaya- sağın da toyomlanı.

• 
  

  
  iñä
  käräkme «Qarsığa»? — tip horanı ul
  arala östäl artında ultırğan ir.

  
  
• 
  

  
  Eyı,
  — tine Hälit artaban ni äyteren
  belmäyınsä.

  
  
• 
  

  
  «Qarsığa»
  min bulam, — tine ir. — Kin qayzan
  beläheñ mineñ quşamattı?

  
  
• 
  

  
  Ber
  ağay äytte.

  
  
• 
  

  
  Nindäy
  ağay? Kem yıbärze hine? Niñä kildeñ?

  
  

Oşo
yırzä Hälitteñ başına ber uy kilde.

• 
  

  
  Min
  hırahana yanınan ütep bara inem. Nindäyzer
  ber ağay totop aldı la: «Bında «Qarsığa»
  tigän keşe bulırğa teyış, — tine. —
  Unıñ ezenä töşkändär. Tizeräk sarahın
  kürhen», — tine.

  
  

Bülmäläge
irzär ber-berehenä qaraşıp aldı. Şunan
yänä Hälitkä tekäldelär. Ularzıñ malayğa
ışanırğa la, ışanmasqa la belmägändäre
kürenep tora ine... Hälit «Qarsığa» nı
kürze, häzer kitergä käräk. Ul işek
totqahına yäbeşte.

• 
  

  
  Yaray,
  min kittem.

  
  
• 
  

  
  Tuqta!
  — Östäl artındağı ir qatı itep öndäşte.
  Şunda uq şaqmaq kepkalı yıget urınınan
  torop, Hälitteñ yulına arqırı torzo.

  
  
• 
  

  
  Aşıqma!

  
  

Hälitteñ
arqahı buylap halqın tulqındar yügerep
ütte. Ul üzeneñ tozaqqa eläkkänen, bınan
inde anhat qına sığıp kitä almayasağın
asıq toyzo.

• 
  

  
  Niñä
  ul äzäm üze inmägän? Niñä hine yıbärgän?
  — tip horanı «Qarsığa».

  
  

Şaqmaq
kepkalı yıget Hälitte bülmä urtahınaraq,
östälgä yaqınıraq ette.

• 
  

  
  Min
  qayzan beläyım? — tine Hälit ilamhırağan
  tauış menän. — Ul äyt tigäs... Şulay
  käräkter tip uylanım.

  
  

Oşo
yırzä «Şaqmaq kepka» Hälitteñ belägenän
şaqıraytıp totto:

• 
  

  
  Niñä
  yuqtı höyläyheñ? Nindäy ez? Kem töşkän?

  
  
• 
  

  
  Äytäm
  bit, min ber nämä lä belmäyım! — Hälit
  ilar sikkä yıtte. Şulay uq bılarzan
  ısqına almasmı ikän ni?

  
  
• 
  

  
  Yıter!
  — Östäl artındağı ir zä urınınan torop
  Hälit yanına kilde. — Hineñ aldaşıuıñ
  küzeñdän kürenep tora! Äyt dörösön: kem
  yıbärze hine?

  
  
• 
  

  
  Ber
  kem dä yıbärmäne! — Qurqışınan Hälitteñ
  küzzärendä yäştär kürende.

  
  

«Şaqmaq
kepka» Hälitteñ yılkähenän totop aldı:

• 
  

  
  Ägär
  äytmähäñ... Hin bınan tere sıqmayasaqhıñ!

  
  
• 
  

  
  Ağay,
  yıbär! — Hälit auırtıuğa tüzä almayınsa,
  qısqırıp yıbärze.

  
  
• 
  

  
  höylä!
  — «Kepka» barmaqtarın saq qına buşattı.
  — Höylä, tim!

  
  

Hälit,
bılarzıñ tırnağınan qotola almayasağın
toyop, küzzärendäge yäştären hörtä-hörtä,
höylärgä totondo...

İSKÄRTEÜ

Batır
menän Ämilä, qalağa kilgäs tä, täüge
magazinğa inep ikmäk, höt hatıp aldılar,
şunan ergäläge eskämyägä ultırıp tamaq
yalğanılar.

İkeheneñ
dä başında ber ük uy: tege «Qarsığa»nı
nisek tabırğa? Hälitte qayzan ezlärgä?
Nisek kenä faraz ithäñ dä, eşte şul
hırahanalarzan başlarğa käräkter.

Täüge
hırahana magazindan alıs tügel ine.
Bılay höyläştelär: hırahanağa barğas,
Batır «Qarsığa»nı horaşa, ä Ämilä Hälit
haqında beleşä...

İñ
baştağı ös hırahanala ularzıñ yulı
uñışhız buldı. Ämmä dürtensehe yanında...

Ämilä
siratta torğan ağayzarzan Hälit haqında
horaşqaynı, ber ir:

• 
  

  
  Kürzem
  min unday malayzı, — tine kötmägändä.
  — Qulında qara sumka, üze şortiktan,
  yıuantaq qına...

  
  
• 
  

  
  Hälit!
  — tip qıuandı Ämilä. — Qayza kürzegez
  unı?

  
  
• 
  

  
  Min
  unı tege uramdağı hırahana yanında
  kürzem, — tine ir. — Bınan... yartı säğät
  elek. Bıl malay hırahanala nimä qarap
  yöröy ikän, tip uylanım. Ul hatıusı
  qatın menän nimäler haqında höyläşte.
  Şunan ikäüläşep eskä inep kittelär.
  Ber azzan qatın yañğızı ğına kilep sıqtı.

  
  
• 
  

  
  Ä
  malay? — Batırzıñ küñelenä häüyef inep
  ultırzı.

  
  
• 
  

  
  Min
  unı başqasa kürmänem. Un minuttay
  torğaynım siratta, hıra böttö, min bında
  kildem...

  
  
• 
  

  
  Ul
  hırahana qayza?

  
  

217

atır menän Ämilä ir öyrätkän
yuldan aşığıp atlanı.

—822

Oşo
minutta Hälit nindäy häldä? Niñä eskä
inep kitkän? «Qarsığa»nıñ ezenä töşkänme?
Hırahana esendä qalğanmı, ällä sıqqanmı?
Sıqha, qayza kitkän?..

Bına
— hırahana. Unıñ yanında ber kem dä yuq.
Sönki hıra hatılmay. Bınıhı nasar. Ul-bıl
bula qalha, keşelär arahında qasıp
qotolou yıñeleräk bulır ñne. Häzer ular,
us töböndäge keüyek, tirä-yüngä kürenep
toralar...

Malay
menän qız käñäşläşep aldı. Eşte nizän
başlarğa? Egär Hälit totolğan bulha,
«Qarsığa»nı horaşıu häüyefle. Ul saqta
Batır menän Emiläne lä eläkteräsäktär.
Älegä Hälit turahında ğına beleşergäler,
bälki?..

Hırahananıñ
işege ikäü ikän. Berehe — al yaqta,
ikensehe — artta. İkehe lä bikle. Ägär
estä keşe bulha, ular artqı işek
tirähendäler. Batır şunı şaqırğa totondo.
Qapıl ularzıñ yanına ällä qayzan ber ir
kilep sıqtı. Täbänäk kenä buylı, yıuantaq
käüzäle, iske genä kostyum-salbarzan,
başında — halam eşläpä.

• 
  

  
  Ni
  buldı, balalar? Nimä käräk? — tip horanı
  ul bersä Batırğa, bersä Ämilägä qarap.

  
  
• 
  

  
  Bezgäme?
  .— Batır irze baştan-ayaq qarap sıqtı.
  Kem bıl? Osraqlı ütkenseme? Ällä
  tegelärzeñ bereheme? Uğa asılıp barıu
  käräkme ikän? Oşo horauzarına yauap
  kötkändäy, Batır Ämilägä qarap aldı.

  
  
• 
  

  
  Bez
  ber iptäşebezze yuğalttıq, — tine ul
  arala Ämi- lä tege irgä. — Yartı säğät
  elek ul oşonda inep kitkän, hez bında
  eşläyhegezme?

  
  
• 
  

  
  Uğa
  nisä yäş?

  
  
• 
  

  
  Un
  ös.

  
  

İrzeñ
kilähe horauı qızzı la, malayzı la şaq
qatırzı:

• 
  

  
  hezgä
  Hälit käräkme?

  
  

Batır
menän Ämilä bını kötmägäyne. Ular
ber-berehenä qaraştı. Timäk, bıl keşe
Hälitte belä. Beleü genä tügel, unıñ
qayza ikänlegen dä äytä alırğa teyış!

• 
  

  
  Añlanım,
  — tine ul arala ir. Üze tirä-yağına
  qaranıp aldı. — hez bıl tiränän tizeräk
  kitegez! Yuğihä...

  
  

Oşo
yırzä hırahananıñ işegen eske yaqtan asa
başlanılar.

İrzeñ
yözöndä häüyef barlıqqa kilde. Ul eyılä
bireberäk tiz genä şıbırlanı:

• 
  

  
  Mine
  möyöştäge magazinda kötögöz! — Şunan
  qız menän malayzıñ arqahınan sitkä
  ette. — Tiz! Kitegez!

  
  

Küp
tä ütmäy işek asılıp kitte. Unda şaqmaq
kepka keygän baş kürende. Batır menän
Ämilä, arı ni bulırın kötöp tormayınsa,
aşığıp sitkä atlanı. Ämmä tegelärzeñ
üz-ara höyläşeüye ularğa asıq işetelde:

• 
  

  
  Kemdär
  ular? — tip horanı işekgän kürengän
  «baş».

  
  
• 
  

  
  Ä-ä,
  bala-sağalar, — tine «halam eşläpä»
  ğämhez genä tauış menän. — Salauat
  kinoteatrın ezläp yöröyzär.

  
  
• 
  

  
  Niñä
  unı bında ezläyzär?

  
  
• 
  

  
  Sittän
  kilgän balalar, azaşqandar. Äyzä. İşekteñ
  yabılğanı işetelde. Batır şunda uq artına
  äylänep qaranı. İnde hırahana yanında
  ber kem dä yuq ine.

  
  

MAGAZİN
YaNINDA

Batır
menän qız tuqtalıp qaldı.

• 
  

  
  Ular
  Hälitte totqan! — tine Ämilä qurqqan
  tauış menän.

  
  
• 
  

  
  Qayzan
  beläheñ? — Batırzıñ küñelendä lä şunday
  şik tıuzı. Tik bını ul üzenä lä hizzerergä
  qurqıp bara ine. Ägär häzer Ämilä
  Hälitteñ totolouı haqında yuq-bar
  dälildär kilterhä, unı yuqqa sığara,
  şulay itep, Hälitteñ irektä ikänlegen
  isbat itä.

  
  
• 
  

  
  Totolmaha,
  eşläpäle ir unıñ isemen belmäs ine.
  İkensenän, hez zä totolop quymağız,
  tigän keüyek, bezze tizeräk qıuıp yıbärze.

  
  

Batır
ber ni öndäşmäne. Sönki üze lä tap qız
äytkänsä uylay ine.

• 
  

  
  Ä
  bıl ir kem ikän? — tip horanı qız. —
  Niñä ul bezzeñ totolouzı telämäy?

  
  
• 
  

  
  Küräheñ,
  tegelärzeñ berehe, — tine Batır üz
  aldına höylängän keüyek. — Tik ular
  keüyek yäşärgä telämäy.

  
  
• 
  

  
  Bälki,
  ul bezze tozaqqa eläkterergä itäler?
  — tip häüyeflände qız.

  
  
• 
  

  
  Bälki,
  şulayzır, — tip kileşte malay.

  
  

İkehe
lä uyğa qaldı. Häzer ni eşlärgä? Ägär
Hälit totolğan ikän, «Qarsığa» oşo
tirälä bulırğa teyış. Malay unı ezläp
tozaqqa eläkkänder. Küräheñ, älegä
möyöştäge magazinğa inep eşläpäle irze
kötöüzän başqa sara yuq. Ul yuqqa ğına:
«Mine kötögöz», — timägänder. Timäk,
nizer äytergä itä. Tozaq qorouzarı la
ihtimal. Şulay za haq bulırğa käräk.
Osraşıu urınına ikeheneñ berehe genä
barır, ä ikensehe sittän yäşenep qarap
toror. Ägär bıl tozaq ikän, ismaham,
ikeheneñ berehe genä eläger...

Bılay
höyläştelär. Häzer Batır şul magazinğa
bara, ä Ämilä küpmeler vaqıt sittä yöröp
kilä. Sönki uğa ber urında ozaq tororğa
yaramay, yuğihä «hä» tigänsä Yıuan menän
Hontorzoñ tırnağına elägäsäk. Häzer,
ismaham, qız ularzı vaqıtlısa bulha la
sitkä alıp kiter. Un biş minut hayın
Ämilä magazin yanına urap kiler...

Möyöşkä
yıtäräk Batır ağastar arahına inde häm
keşe kürmästäy yırgä sükäyıp ultırzı.
Bınan magazinğa ilteüse

8*

19

trotuar
za, magazinğa inep sığıusılar za, unıñ
ese lä ap- asıq kürenä. Egär «halam
eşläpä» üzenä eyärtep yarzamsıların
alıp kilhä, ular malayzıñ küzenä şunda
uq taşlanasak.

Küpmeler
vaqıt ütte. Bına uram osonda Ämilä
kürende. Timäk, Batırzıñ yäşenep
ultırıuına un biş minut tirähe bulğan.
Qapıl malay urınınan ırğıp torğanlığın
da hizmäy qaldı. Sönki ul Emilägä qarşı
kilgän Yıuan menän Hontorzo kürze. Qız
ber ni belmäyınsä aşığıp atlay. Ularzıñ
araları küzgä kürenep yaqınaya. Tağı la
ber minuttan Emilä üzen ezärläüselärzeñ
qosağına barıp inäsäk!

Batır
ağastar arahınan Emilägä taban yügerze.
Tizeräk! Qızzıñ tapqırına yıtkäs, uram
aşa sığa la unı tuqtata! Ağastar yügerergä
qamasaulay. Malay 'trotuarğa sıqtı. Oşo
tiränän Emilä kilgän yaqqa ütergä käräk.
Yul tulı maşina! Batır, ozaq uylap
tormayınsa, alğa taşlandı. Sıyıldap
kitkän tormoz tauışı qolağına salındı.
Ämmä bıl vaqıtta malay uramdıñ ikense
yağına sığıp, ağastar aşa ırğıy-ırğıy,
Emilägä taban osa ine. Üzenä taban
yäntäslimgä yügerep kileüse Batırzı
kürgäs, qızzıñ küzzäre zurayıp asıldı.

• 
  

  
  Emilä!
  — Batır qızzıñ qulınan eläkterep aldı.
  — Tiz bul! Unda Yıuan menän Hontor!

  
  

Yaqın-tiräläge
keşelärze şaq qatırıp, ular ağas arahına
sumdı. Yıuan menän Hontor kürergä
ölgörzömö ularzı? Ni genä bulha la, häzer
bında qalıu häüyefle.

Batır
menän Emilä ağas arahınan baytaq qına
yügerze. Tegelärze yañılıştırıu ösön
ber yünäleştä baralar-bara- lar za, qapıl
uñ yaqqa tartalar, şunan hulğa borolalar.
İnde magazindan arıu ğına alıslaştılar,
buğay.

• 
  

  
  Häzer
  min yänä magazin yanına baram, — tine
  Batır. — Bezgä «Halam eşläpä»ne kürergä
  käräk bit. Hin bında qalahıñ. Ämmä tik
  ultırmayhıñ. Anau tiränän urap kiläheñ.
  Yıgerme minuttan oşo urında osraşabız.

  
  

Batır
magazinğa taban atlanı. Unıñ küñele
tınıs -tügel. Malay üze ösön his tä
borsolmay. Üzeneñ telähä nindäy auırlıqtan
da qotola alırına ışana. Tik Ämilä menän
genä beräy häl bulıp quymahın inde. Ul
saqta... Ämilähez uğa bıl donyala yäşäüzeñ
yäme qalmayasaq...

Magazinğa
yıtäräk Batır hağaya töştö. Berensenän,
Yıuan menän hontorğa totolmasqa ine,
ikensenän, «Halam eşläpä»ne aldan
kürergä käräk. Egär yañğız bulmaha, unıñ
menän osraşmau häyırle.

Ul-bıl
kürenmäy şikelle. Malay magazinğa
yaqınlaşıp, täzrä aşa eskä küz haldı.

Qapıl
kemder Batırzıñ yaurınına qulın haldı.
Malay qırqa artına äylände. Unıñ ike
yağında Yıuan menän Hontor basıp tora
ine...

HALAM
EŞLÄPÄLE İR

Batır
menän osraşırğa höyläşkän urınğa Ämilä
inde ike tapqır kilep kitte. Ämmä malayzı
tap itä almanı. Äkrenläp qızzıñ küñelenä
häüyef inep qunaqlanı. Batır qayza? Niñä
osraşahı urınğa kilmäy? Totoldomo? Ägär
malay tegelärzeñ tırnağına eläkhä, ul
ni eşlär? Ämilä bit bıl qalala ber kemde
lä belmäy. Tönön yoqlar urını la, tamaq
yalğar ösön ber tin aqsahı la yuq... Yuq,
Batır totolorğa teyış tügel! Ul bit
şunday täüäkkäl, sos malay. İñ qurqınıs
häldä lä his qasan yuğalıp qalmay. Tik
niñä huñ osraşahı urınğa kilmäy?.. Ällä
magazin ergähenä barıp urarğamı? Eyı,
şunhız Ämilä ber ni belä almas.
Täüäkkällärgä käräk.

Qız
saq qına bara la, tuqtap, tirä-yağına
qaranıp ala. Älegä ul-bıl hizelmäy. Ana
tege magazin kürende. Ämilä, mömkin
tiklem haq bulırğa tırışıp, uğa yaqınlaştı.
Uramda qurqırlıq nämä yuq. «Halam eşläpä»
estä kötöp tormaymı ikän? Ämilä saq qına
ikelände lä magazinğa inde. Bında
«Eşläpä» lä, Batır za kürenmäy. Qız
aşığıp uramğa sıqtı. Bötä bälä şunda:
uğa ber urında ozaq tuqtalıp torou
häüyefle. Yıuan menän Hontorzoñ qulına
eläkkäneñde hizmäy zä qalırhıñ.

Ämilä
tirä-yağına qarandı. Ber kem dä yuq. Ni
eşlärgä? Kitergäme, ällä tağı ber az
kötörgäme? Başına ber yünle uy kilmäy.
Kötmägändä Yıuan menän Hontor kilep
sığır tip qurqıu başqa nämä haqında
uylarğa birmäy.

Ämilä
ağastar arahına inde. İñ yaqşıhı —
tirä-yünde oşonan küzäteü bulır...

Läkin
qızğa yäşenep ozaq ultırırğa tura
kilmäne. Qapıl unıñ küzenä möyöştän
kilep sıqqan «halam eşläpä» salındı.

Ämilä
hağayzı. Yañğızı, buğay. Bik haq kidä,
tirä- yağına qaranıp ala. Bına magazinğa
yıtte, täzrä aşa eskä küz haldı, ämmä
işekkä borolmanı, ber ni bulmağanday
ütep kitte.

Qız
qauşanı. Ni eşlärgä? Qıuıp yıtergäme?
Ällä sığıp kürenmäskäme? Läkin eşläpäle
ir yuğalha, Ämilä yır menän kük arahında
asılınıp qalasaq. Bälki «Halam eşläpä»
menän osraşqandan huñ nizer asıqlanır,
arı ni eşlärgä käräklegen beler, ismaham,
qız.

Ämilä
yäşengän urınınan sıqtı la yügerze.
Qapıl «Halam eşläpä» artına äylänep
qaranı. Ul şunda uq Ämiläne şäyläne.
Bına qız irzeñ yanına kilep yıtte.

• 
  

  
  İptäş
  malayıñ qayza? — «Halam eşläpä» Ämiläne
  öy ışığına tarttı.

  
  
• 
  

  
  Ulmı?
  — Qız bıl keşe aldında tulıhınsa asılıp

  
  

barmasqa
qarar itte. — Ul bınan alıs tügel. Ä hez
Hälitteñ qayza ikänlegen belähegezme?

• 
  

  
  Beläm,
  tiyerlek, — tip añlayışhız yauap birze
  ir, borsoulı qiäfät menän tirä-yağına
  qaranıp.

  
  
• 
  

  
  Nisek?
  — «Eşläpä»neñ hüzzäre qızzı häüyefkä
  haldı. — Hälit tereme, yuqmı? ,

  
  
• 
  

  
  Ana
  şul-şul, — tine ir. — Belmäyım. Unı
  ültereü- zäre lä bar.

  
  

Qızzıñ
täne öşöp kitte. Emilä bıl hüzzärgä
ışanırğa la, ışanmasqa la belmäne. Bınan
ike säğät elek kenä aeroportta kürgän
Hälitteñ oşo minutta ülek ikänlegen ul
küz aldına la kilterä almay.

• 
  

  
  Niñä
  ezläy ul «Qarsığa»nı? ez zä unıñ menän
  bergäme?

  
  
• 
  

  
  Nindäy
  «Qarsığa»? — tip horanı Ämilä. — Min
  ber nämä lä belmäyım. Bezgä Hälitte
  tabırğa käräk. Äytegez, ul qayza?

  
  

«Balam
eşläpä»neñ küzzäre asıulı yıltıranı.

• 
  

  
  Min
  hezze iskärtäm. Soqsonmağız bıl tirälä.
  Yuğihä...

  
  

Ul
arı höyläp tormanı, boroldo la sitkä
atlanı. Bıl

nimäne
añlata? Qız bit his nämä belmäne? Hälit
qayza? Batır totolğanmı? Ämilä irzeñ
artınan yügerze. Ämmä ul ber azım da
yaharğa ölgörmäne, qızzıñ ike belägenän
totop aldılar. Qoto osqan Ämilä ber
uñğa, ber hulğa qaranı. Unıñ ike yağında
ike tanış tügel keşe tora ine...

BATIR
AUIR HÄLDÄ

Yıuan
menän ontor, Batırzı eläktergäs, uyğa
qaldı. Malay menän ni eşlärgä? Yır astı
stantsiyahına iltep yöröüye ozaq, unıñ
menän bergäläp Ämiläne ezärläü uğata
uñayhız. Ä Batır ularğa käräk. Yır astı
stantsiyahınan qätği boyoroq alınğan:
«Ämilä menän bergä qasıp yöröngän
malayzı motlaq totorğa!» Stantsiyağa
iltkäs, unıñ häterenän Ämilä haqında
ni bar, bötähen dä yuyzıra- saqtar, şunan
Urğa alıp kitäsäktär. Bıl malay ber
qurqınıs eksperiment ösön käräk. Yıuan
menän ontor ul eksperimenttıñ maqsatın
da, nisek ütkäreläsägen dä belmäy, fäqät
malayzıñ tere qalmayasağı turahında
ğına işettelär... Ana şuğa la ularğa
Batırzı küzzeñ qarahı keüyek haqlarğa
käräk. Häzer nisek tä Ämiläne eläkterhälär...
Häyır, bınıhı totolğas, qızzı aulauı
qıyın bulmas. Oşoğasa barıhın da oşo
malay butap yörönö bit.

Yıuan
menän ontor Ur telendä oşo haqta
höyläşep aldılar. Batırzıñ barıhın da
añlauı ularzıñ başına la inep sıqmanı,
älbittä.

222

Şunan
Yıuan:

• 
  

  
  Ämilä
  qayza? — tip horanı başqortsalap.

  
  
• 
  

  
  Belmäyım.

  
  
• 
  

  
  Nisek
  belmäyheñ? — ontor malayzıñ iñbaşınan
  totop helketep aldı. — Ul bit hineñ
  menän ine. Qayza osraşırğa höyläştegez?

  
  
• 
  

  
  Höyläşmänek.
  Min Ämiläne yuğalttım.

  
  
• 
  

  
  Aldaşa!
  — tine. Hontor asıulı tauış menän. —
  Tik yuqqa ömötlänmä. Bez unı barıber
  totasaqbız! Bına qara: bıl pribor
  Ämiläneñ alıs tügellegen kürhätä.

  
  

Batır
Hontor usındağı şırpı qabınan saq qına
zurıraq äybergä k üz haldı. Unıñ ekran
keüyek urınında nindäyzer handar ütep
tora.

• 
  

  
  Bıl
  handar oşo minutta Emilägä tiklemge
  aranı añlata.

  
  

Uñğa
atlahaq, handar üsä. Timäk, qızzan
alıslaşabız. Hulğa atlahaq — kämey.
Ämilä şul yaqta. Küpkä barmas, eläkteräbez
unı la!

Qapıl
ekrandağı handar arta başlanı. Küräheñ,
Ämilä ikense yaqqa boroldo. Yıuan menän
Hontor za, priborzı totqan kileş
ulay-bılay atlap qaranılar. Nihayät,
qızzıñ qayhı yaqqa yünälgänen beldelär
häm malayzıñ ike belägenän eläkterep
şul tarafqa aşıqtılar.

• 
  

  
  Şäberäk
  qıbırla! — tine ber az barğas Hontor.
  Batır, ısınlap ta, bılarğa qamasaulau
  ösön höyrälä birep atlay ine.

  
  
• 
  

  
  Mineñ
  ayağım auırta, — tip aldaştı malay. Şunan
  bötönläy tuqtalıp qaldı.

  
  

Yıuan
menän hontor Ur telendä üz-ara käñäşläşä
başlanı.

• 
  

  
  Aldaşa!
  — tine Yıuan.

  
  
• 
  

  
  Aldaşamı,
  yuqmı — ul barıber rätläp atlamayasaq,
  — tip äsende Hontor. — Ämiläne qıuıp
  yıthäk tä, bıl bezgä qızzı totorğa
  birmäyäsäk.

  
  
• 
  

  
  Beräy
  yırgä biklärgä käräk, — tigän täqdim
  yahanı Yıuan. — Şunda ultırıp toror.
  Ämiläne totqas, barıp alırbız.

  
  

Yıuan
menän Hontor tınıp qaldılar. Batırzı
qayza biklärgä ikän, tip uylandılar,
küräheñ. Malay za üz uyzarına sumdı.
Bılarzan nisek qotolorğa? Şunan qayhılay
itep Ämiläne tabırğa? Ul osraşahı urınğa
qat-qat barğandır za, häzer bötönläy
ikense yaqqa kitkänder. Ämiläne ezläüzän
başqa unı tağı küpme auır häm ğümerzä
lä tormoşqa aşıra almastay eştär kötä:
Hälitte tabıu, qotqarıu, şunan Mansur
ağayzıñ ezenä töşöü...

Qapıl
Hontor tuqtaldı:

• 
  

  
  Taptım!
  — tine ul Ur telendä. — Taptım bıl malay

  
  

223

menän
ni eşlärgä käräklegen! Bezzeñ bit bildek
bar! Unıñ yozağı serle. Urmandıñ keşe
yörömästäy urınına inderep şul bildek
menän bıl malayzı ber ağasqa bäyläybez.
İke-ös säğättä ber ni zä bulmas.

• 
  

  
  Dörös!
  — tip kileşte unıñ menän Yıuan. — Tik
  yozaqtıñ sere bit bildekteñ östönä
  yazılğan. s

  
  
• 
  

  
  Bında
  Ur telen belgän keşe bar tiheñme?
  Qısqırıp keşe saqırmahın ösön auızına
  sepräk tığabız. Qulın bäyläybez.

  
  

«Bınıhı
hört, — tip uylanı Batır. — Quldı
bäylähälär, bildekte sisä almam bit.»

Yıuan
menän hontor Batırzı Ağizel buyına alıp
töştö. Şunan ağastarzıñ quyıraq yırenä
inderep, ber yıuan ğına qayınğa Hontorzoñ
bilenän siselgän bildek menän bäyläp
quyzılar.

• 
  

  
  Qulımdı
  bäylämägez, — tine malay. — Bında
  seräkäy küp. Bıl bildekte barıber sisä
  almayım bit.

  
  
• 
  

  
  Yaray,
  — tine Yıuan. — Tik qısqıra başlahañ,
  kire kiläbez zä auızıña sepräk tığıp,
  quldarıñdı taqırayta bäyläp kitäbez.

  
  

Tizzän
Yıuan menän hontor küzzän yuğaldı. Şunı
ğına kötöp torğan Batır bildektäge
yazıuzarzı uqırğa kereşte. Älbittä, qayhı
ber hüzzär añlaşılmay. Ämmä bildekte
nisek sisergä käräklegenä töşönörgä
bula! Bik häyläkär eşlängän dä ikän
yozağı! Yır keşeheneñ başına kilerlek
tügel. Ämmä Ur telen belgän keşegä unı
ısqındı- rıuı bik ük auır bulmanı.

Yartı
minut üteügä Batır totqondan qotoldo.
Şunan bildekte üzeneñ bilenä tağıp
aldı. Käräge bulıuı bar. Häzer iñ möhime
— Ämiläne tabıu.

BATIR
ÄMİLÄNE ÄZLÄY

*
Täüzä Batır osraşırğa höyläşkän
urındarına yügerze. Bälki, Ämilä şunda
ultıralır. Tik qız unda yuq ine. Batır
ber az kötöp qaranı. Yänähe, qız kilep
sıqmasmı? Ämmä bında ike minuttan artıq
tuqtalıp tororğa tüzeme yıtmäne. Ämilägä
här minut hayın qurqınıs yanağanda nisek
bında ultırıp sızarğa mömkin?! Tizeräk
qızzı tabırğa, yaqlarğa!

Batır
möyöştäge magazinğa taban yügerze.
Ämilä unı şul tirälä ezläyzer. Bälki,
«Halam eşläpä» menän osraşqandır. Ul
äzämgä bik ışanıp barırğa yaramay. Bik
häyläkär keşegä oqşağan. Ul, moğayın,
qız menän malayzı tozaqqa eläktereü
ösön yöröy.

Ana
magazin! Batır ağastar arahınan qarap
tora.

Yaqın-tirälä
qurqırlıq nämä yuq şikelle. Magazin esenä
küz halırğa käräk. Yäşengän urınınan
sığıp barğan malay qapıl qatıp qaldı.
Sönki ul uram osonan bıl yaqqa taban kilä
yatqan Yıuan menän Nontorzo kürze. Bik
aşığıp atlayzar. Timäk, Emilä oşo tirälä.
Unı qotqarırğa käräk! Batır ağas arahınan
başın sığarıp alğa qaranı. Yuq, qız
kürenmäy. Malay qıuaqtar arahınan Yıuan
menän ontor atlağan yünäleştä yügerze.
Ber az barğas, şıp tuqtap qaldı.

Uramdıñ
arğı yağında, oy ışığında, Emilä menän
«halam eşläpä» höyläşep tora! Batır
ularğa taban saptı. Tizeräk tege yaqqa
sığırğa, Ämiläne iskärtergä! Yıuan menän
ontor yıtep kilä bit! Ämälgä qalğanday,
yul tulı maşina! Berehenä-berehe menä
yazıp kilä, his tä aralarınan yügerep
üterlek tügel.

—Emilä!
— tip qısqırzı Batır.

Malayzıñ
tauışı maşinalar geüläüyenä kümelep
yuğaldı. Ni eşlärgä? Kürä torop tägärmästär
astına taşlanıp bulmay za baha! Ä Yıuan
menän ontor Ämilägä yaqınlaşa! Ä Emilä,
üzenä nindäy qurqınıs yanağanın belmäyınsä,
«alam eşläpä» menän höyläşep tik tora!
Ul arala ezärläüselär oy möyöşönä barıp
yıtte. Ular Ämiläne kürep qaldı! Tik qız
yanında sit keşe bulğanğa ğına tuqtaldılar.
Bına ular möyöşkä ışıqlanıp käñäşläşergä
kereştelär.

Oşo
yırzä maşinalar arahında yügerep üterlek
ara barlıqqa kilde. Batır küp uylap
tormayınsa alğa taşlandı. Tizeräk!
Ämiläne yıtäkläp ala la qasa! Başqasa
sara yuq! Ägär yäntäslimgä yügerhälär,
bälki, qotola alırzar!

Batır
yügerä! Ul barıp yıtkänse genä halam
eşläpäle ir kitmäy torhası! İnde Ämilägä
tiklem ille azım tirähe genä qaldı!..

Tuqta!
Batır ni kürä?! «alam eşläpä» Ämiläne
yañğız qaldırıp kitä başlanı! İh, ölgörmäy!
Häzer bit tegelär Ämiläne eläkteräsäk!

Oşo
yırzä bötönläy kötölmägän häl buldı.
Halam eşläpäle ir un azım da kitmäne,
Yıuan menän Hontor möyöştän sığıp
Ämilägä taban atlanı. Läkin ular qızzı
totorğa ölgörmäne, qayzandır tanış
bulmağan ike yıget kilep sıqtı la, ni
eşlärgä belmäyınsä torğan qızzı ikehe
ike belägenän eläkterep aldı. Şunda uq
ular Ämiläne trotuar sitendäge «Moskviç»
maşinahına taban alıp kitte.

Yıuan
menän ontor bını kötmägäyne, şuğa şaq
qatıp tuqtanı. Ägär qızzı maşinağa
ultırtıp alıp kithälär, unı tiz genä
taba almayasaqtar, tapqan häldä lä bıl
bildähez keşelärzän qızzı tartıp alıp
bulmayasaq!

225

Ur
keşeläre alğa taşlandı. Şunda uq Ämiläne
ike yaqtan totqan yıgettär yırgä tägärläp
kitte. Yıuan qızzıñ qulınan eläkterze,
ämmä ul arala tege ike yıget ırğıp torzo.
Yıuan bıl arzan haqlanıu ösön qızzı
ısqındı- rırğa mäcbür buldı.

Oşo
vaqıt esendä alış başlanğan urınğa
Ba^ır yügerep kilep yıtte. Ul şunda uq
qızzıñ belägenän totto la sitkä tarttı:

• 
  

  
  Emilä,
  äyzä!

  
  

uñğı
sekundta malay Hontor menän Yıuandıñ
tege ike yıgetkä sat yäbeşkänlegen kürep
qaldı. Arı ni bulırın qarap tormanı
Batır menän Emilä, ular, kötölmägändä
kilep tıuğan irektän fayzalanıp, bıl
urından sitkä taşlandılar...

«QARSIĞA»
TEŞEN KÜRHÄTÄ

Küpmeler
yügergäs, malay menän qızzıñ tamam
häldäre böttö. Ber eskämyä yanında ular,
aldan höyläşkän keüyek, ikehe lä tuqtalıp
qaldı. Şunan ber-berehenä qaranılar za
qapıl kölörgä totondolar. Kötmägändä
oşolay osraşıuzarı la, uylamağan yırzän
doşmandarınıñ tırnağınan qotolouzarı
la bik mäzäk kilep sıqtı bit! Tegelär
häzer ni eşläy ikän? huğışıp-huğışıp
tuqtahalar, ergälärendä Emilä yuq! Ey,
hayran qalasaqtar za huñ!

Kölöp
tuyğas, qız menän malay ber-berehen
yuğaltışıp torğan arala üzzäre menän
nizär bulğanlığın höylärgä totondolar.
Şunan tınıp qaldılar. Arı ni eşlärgä?
Häzer şul haqta uylarğa käräk.

• 
  

  
  Tege
  hırahanağa barayıq, — tip täqdim yahanı
  Emilä. — Hälit şunda bulırğa teyış.

  
  
• 
  

  
  Dörös,
  — tip kileşte Batır. — Tik bezgä bik
  haq „.bulırğa käräk. Tege ike yıgetteñ
  hine eläkterergä mataşı-

  
  

uı
yuqqa tügel. Ular bezze yä totorğa, yä yuq
itergä teläy.

Un
minuttan malay menän qız «Qarsığa»nıñ
hırahanahı yanında tora ine. Bında yänä
ir-at yıyılıp kitkän, timäk, tağı hıra
hata başlağandar. Bınıhı häybät, ul-bıl
kilep sıqha, kümäk keşe arahında ez
yazlıqtırıu yıñelgä töşör...

Hırahana
esenä inep sıqtılar. Arıraq tağı ber
işek bar. Egär Hälit bında bulha, unı
fäqät ana şul işektän eskä inep ezlärgä
käräk. Läkin qatınğa hizzermäyınsä
nisek eskä ütergä?

Şik
tıuzırmas ösön kirenän uramğa sıqtılar.
Ularğa ber urında ozaq uralırğa yaramay
— şunıhı olo bälä. Sönki Yıuan menän
Hontor «hä» tigänse kilep yıtäsäk.

• 
  

  
  Bılay
  itäbez, — tine Batır. — Bin qatındı
  äürätäheñ. Şul arala min hizzermäy genä
  tege işekkä inep kitäm. Şunan hin
  kiterheñ. Ber yartı säğättän... Salauat
  häykäle yanında osraşırbız.

  
  

Ber
minuttan hıra hatıusı yanında şunday
sähnä buldı.

Emilä
qatınğa yaqınlaştı la:

• 
  

  
  Miñä
  ber stakan hıra qoyoğoz! — tine. Siratta
  torğan irzär kölöşä başlanı:

  
  
• 
  

  
  Oyathız,
  oşo yäşeñdän esmähäñ!

  
  
• 
  

  
  Başıñ
  auırtamı ällä?

  
  
• 
  

  
  Qoy
  inde, yällämä! — tiyeüseläre lä tabıldı.
  Hatıusı küz qırıyı menän qızğa qaranı:

  
  
• 
  

  
  Aqsañ
  barmı huñ?

  
  
• 
  

  
  Yuq,
  — tine Ämilä. — Yartı stakan bulha la
  qoyoğoz äle!

  
  
• 
  

  
  Aqsañ
  bulmağas, yörömä bında! — Qatın asıulı
  ğına öndäşte.

  
  

Emilä,
şunı ğına kötkän keüyek, qapıl hatıusı
yanındağı ber tulı köröşkägä ıntıldı.
Qatın besäy tizlege menän qızzıñ qulına
huğıp yıbärze. Bını kürep ber nisä ir
Ämiläne yaqlaşa başlanı. Şau-şıu quptı.
Şul arala prilavka yanında yäşenep
ultırğan Batır hatıusı artındağı işekkä
sumdı. Uğa Ämilänän başqa ber kem dä
iğtibar itmäne.

Arı
ğauğalaşıp torou käräkmäy ine. Qız tınıs
qına qiäfät menän hırahananan sığıp
kitte...

Batır,
artının işek yabılğas ta, ergäläge zur
miskälärgä ışıqlanıp, tirä-yüngä qolaq
haldı. Hırahanalağı irzärzeñ şaulauı
bik qamasaulay, şulay za tege möyöştä
kem- därzeñder höyläşeüyen şäylärgä
bula. Malay alğaraq ütte.

Bında
ber nisä işek bar. Batır täügehen tartıp
qaranı — bikle. İkensehe lä asılmay.
Ösönsöhönöñ artında tauıştar işetelä.

Batır
yäşniktär artına sumıp tıñlarğa kereşte.

• 
  

  
  Kem
  ine ular? — tip horanı qalın tauışlı
  ir.

  
  
• 
  

  
  Belmäyım.
  — İkense beräü aqlanğan tauış menän
  öndäşte.

  
  
• 
  

  
  Militsiyanan
  tügel inelärme?

  
  
• 
  

  
  Bılay
  bik osta huğışalar. Bez qızzı totop
  qına alğaynıq, kilep yäbeştelär...

  
  

Batır
hağayzı. Bında magazin yanında yañı ğına
bulğan alış haqında hüz bara! Timäk,
tege ike yıget oşo qalın tauışlı irzeñ
quşıuı buyınsa yörögän! «Qarsığa»nıñ
üze şul tügelme ikän? Häzer ul yıgettär,
bında qaytıp, hucaları aldında aqlanıp
ultıralar.

Qapıl
koridor osondağı işekteñ asılıuı
işetelde. Batır yäşniktär arahına
nığıraq hıyındı. Yöräge

227

atılıp
sığırzay bulıp tibä! Ägär eläkterhälär,
ul da Hälit keüyek yuğalasaq!.. Bılarzıñ
qulınan qotolouza- rı — ay-hay!.. Oşo
yırzä, malay nığıraq hıyındımı ikän,
östäge ber yäşnik döbör-şatır izängä
töşöp kitte. Batır qurqışınan küzzären
sıtırlatıp yomdo.

Şunda
uq ergäläge işek asıldı. Unan ös ir kilep
sıqtı.

• 
  

  
  Kem
  bar bında? — tip öndäşte ularzıñ qalın
  tauışlıhı.

  
  

Uğa
işektän inep koridor buylap atlap kilgän
keşe yauap birze:

• 
  

  
  Ni
  buldı? Niñä qottarığız osqan?

  
  
• 
  

  
  Nimäler
  döpöldäp töştö.

  
  
• 
  

  
  «Qarsığa»,
  hin qurqaqqa äylänä barahıñ! — tip
  köldö tegehe. — Min işekte şartlatıp
  yaptım. Şunı işetkänhegezzer.

  
  

Barıhı
la bülmägä inep kitte. Batır yıñel itep
tın aldı. Totoldom, tip uylağaynı bit!..
Timäk, tege qalın tauışlı ir — «Qarsığa»!..

• 
  

  
  Bına,
  eşkinmägändär! — Yänä «Qarsığa»nıñ
  tauışı işetelde. — Tege qızzı tota
  almağandar!

  
  
• 
  

  
  Nisek?
  — tip hayran qaldı yañı ğına kileüse
  ir. — Min bit ularzıñ auızına qaptırıp
  kittem!

  
  

Bäy,
bıl bit «Balam eşläpä»! Timäk, ul Batır
menän Emiläne tottorou ösön yörögän!

Ul
arala bülmälägelär «Balam eşläpä»gä
magazin yanında bulğan alıştı yänä höyläp
sıqtılar. Yıuan menän Bontorzoñ kitep
barıuzarı ularzı bik nıq aptırattı.
Ägär militsiyanan bulha, ular yıgettärze
qulğa alırğa mataşır ine bit!

• 
  

  
  Ular
  bezze butarğa itmäyme ikän? — tine
  «Qarsığa». — Bıl bala-sağa yuqqa yörömäy!
  Totolğan malay bın- damı äle?

  
  
• 
  

  
  Bında,
  — tine yıgettärzeñ berehe.

  
  
• 
  

  
  Bırahanala
  tenteü oyoştorouzarı bar. «Yäşel haray»
  ğa iltep biklägez. Häzer ük!

  
  
• 
  

  
  Añlaşıldı.

  
  
• 
  

  
  Ägär
  tege malay menän qız bezzeñ menän
  qızıqhınha, ikehen dä yuq itergä! Tik ez
  qaldırmağız!

  
  

Batırzıñ
yöräge qısıldı. Ular bit Ämilä menän
Batırzı ülterergä itälär! Hälit äle
tere. Ämmä unı la şul yazmış kötä, älbittä.
Unı ber nämägä qaramay qotqarırğa käräk!
Hälit älegä bında. Läkin häzer alıp
kitälär! Ul saqta dusın bötönläy tabıp
bulmayasaq!

Bälki,
militsiyağa häbär itergäler? Yuq, ular
kilep yıtkänse Hälitte sitkä ozatırzar.
Unan huñ ber ni zä isbat itep bulmayasaq!

Ni
eşlärgä?

Dusı
ösön qurqıu arqahında Batır bıl minutta
haq qılanırğa käräklegen dä onotto. Ul,
urınınan ırğıp torop, bikle işektärzeñ
berehe yanına yügerep kilde, yänä tartıp
qaranı. Şunan äkren genä öndäşte:

• 
  

  
  Hälit!

  
  

Estän
şılt itkän dä tauış işetelmäne. Malay
ikense işekkä taşlandı:

• 
  

  
  Hälit!
  Kin bındamı?

  
  

Batır
qolağın işekkä teräne. Qapıl estä nizer
qıştırlanı. Bına Batırzıñ qolağına
sibek kenä tauış salındı:

• 
  

  
  Batır!
  Hinme?

  
  

Hälit!
Ul bında! Oşo işek artında!

• 
  

  
  Min!
  Min! — Batırzıñ tamağına töyör kilep
  tığıldı.

  
  
• 
  

  
  Batır!
  Ular mine... Qotqar mine, Batır!..

  
  

Oşo
minutta bülmäneñ işege asılıp kitte.
Batır yäşen tizlege menän ergäläge
miskä artına sumdı. Ergägä genä ike yıget
kilep tuqtanı. Ägär bında saq qına yaqtı-
raq bulha, ular his şikhez Batırzı kürer
ine...

Yıgettärzeñ
berehe kesähenän asqıs sığarıp işekte
astı. Unda Hälit kürende.

• 
  

  
  Batır?
  — Ul tirä-yağına qarandı. Yañı ğına işek
  aşa höyläşkäs, Batır unı qotqara tip
  uylağandır inde.

  
  
• 
  

  
  Nindäy
  Batır? — tine yıgettärzeñ berehe. —
  Äyzä!

  
  

Hälit!
Bına ergälä genä! Ägär kösönän kilhä.
Batır ırğıp toror ine lä dusın bandittarzıñ
qulınan yolqop qına alır ine. Tik bıl
mömkin tügel!

Ä
Hälit haman ulay-bılay qarandı. Yañı ğına
unıñ tauışın işette bit ul! Şul arala
qayza bulğan?

Qapıl
Hälit miskä artında yäşenep ultırğan
dusın kürze. äm barıhın da añlanı. Şuğa
aşığıp qaraşın sitkä aldı. Tik huñ ine
inde. Hälitteñ säyır qılığına tegelär
iğtibar itte...

Batır
bötä täne menän hizze: yıgettär unı kürze!
Kürze!! Arı yäşenep ultırıuzıñ fayzahı
yuq! Batır urınınan ırğıp torzo la
ergähendäge miskäne tegelärgä taban
etep yıbärze. Üze koridor buylap işekkä
taşlandı. Zalğa sıqqas ta malay prilavka
artında torğan hatıusığa bärelde. Tege
ultıra töştö, qısqırıp yıbärze. Zal tulı
keşe. Batır kemgäler huğıldı, qolap kitä
yazzı. Batır tışqa kilep sıqtı la qapıl
uñğa tarttı. Ergälä genä ber ir hıra
esep torğan ikän. Şunı tökönö. Tegeneñ
qulındağı köröşkähe töşöp kitte. Batır
alğa saptı. Qıuıusılarzan uylamağan
yırgä yäşenergä! Tik qayza unday urın?
Batır hırahananıñ artına kilep sıqtı.
Ergälä genä ber «Moskviç» tora. Malay
unı tanını, tege yıgettärzeñ maşinahı.

229

Batır
yähät borolop artına qaranı. Qıuıp
kileüselär kürenmäy äle. Ayaq tauıştarı
möyöş artında işetelä. Batır küp uylap
tormanı, «Moskviç»tıñ bagacnigın astı
la eskä sumdı. Şul ıñğayı qapqasın
şapıldatıp yabıp ta quyzı. Bına maşina
ergähenä yügerep kilep yıttelär. Qurqıuzan
Batırzıñ yöräge tuqtap qalğandñy buldı.
Kürzelärme, yuqmı? Ayaq tauıştarı maşinağa
yaqınlaştı. Ozonloğo säğät keüyek toyolğan
ber nisä sekund ütte...

HÄÜYEFLE
MİNUTTAR

Häzer
Emiläneñ bar maqsatı — nisek tä Yıuan
menän hontorzoñ qulına eläkmäü. Şuğa
ber urında tuqtap ozaq tororğa yaramay.
Yartı säğättän ul Salauat häykäle yanında
Batır menän osraşır. Unan huñ Hälit
menän Mansur ağayzı qotqarırğa tırışırzar.
Şunan... Ezärläüselärzän ber qasan da
qotolop bulmayasaq! Ämilä tuqtalıp qalıu
menän tege pribor Yıuan menän Hontorzo
qız yanına alıp kiläsäk! Läkin här vaqıt
oşolay yäşäp bulmay bit! Ni zä bulha
eşlärgä käräk!..

Emilä
belä: ezärläüselär ber qasan da üz
uyzarınan baş tartmayasaq. Ularğa Emiläne
stantsiyağa alıp qaytısğa. Yırzä kürgändären
häterenän yuyırğa boyoroq birelgän.
Yıuan menän Hontor şul farmandı ber
nämägä qaramayınsa tormoşqa aşırırğa
teyış.

Oşolarzı
uylaha, qızzıñ käyıfe selpärämä kilä.
Alda ömöt yuq! İñ qıyını şul!..

Yaray,
töşönkölökkä birelergä yaramay. Qıuanıstarı
la bar bit Emiläneñ! Batır unıñ yanında.
Malayzı yuğaltmas ösön Yırzä qaldı bit
Ämilä. Urzı nisek kenä hağınha la, qız
bınan kitmäyäsäk. Sönki ul üzeneñ
tormoşon Batırhız küz aldına la kilterä
almay. Bına häzer Emilä Salauat häykäle
yanına barır, Batırzı osratır häm... bötä
qayğılar onotolor!

Qız
aşığıp atlay, ara-tirä qırqa räüyeştä
yünäleşen üzgärtä, şunan artına äylänep
qarap ala. Älegä ezärläüselär kürenmäy.

Emilä
säğätenä küz haldı. Batır menän ayırılışıu-
zarına barlığı un biş minut ütkän. Tağı
yörörgä käräk äle. Alda yänä Batır inep
kitkän hırahana kürende. Unıñ yanında
äüälgesä ozon sirat tora. Qız ber kemgä
lä iğtibar itmäyınsä arı ütä başlanı.

Şul
mäl kemder uğa öndäşte:

—Ey,
qızıqay!

Emilä
tert itep qaldı. Kem ul? Nimä käräk uğa?
Qız tauış kilgän yaqqa qaranı. Uğa taban
ber ir qabalanıp

atlay.
Qız aşığıp uylanı. Tanış tügel. Ämiläne
bında azım hayın qurqınıs hağalap tora.
Bıl äzäm nindäy uy menän yaqınlaşa? Ni
eşlärgä? Qasırğamı, yuqmı?

• 
  

  
  Nimä
  käräk hezgä? — tip horanı Ämilä tege
  ir kilep yıtmäs boron.

  
  
• 
  

  
  Nez
  Hälitteñ dusımı?

  
  
• 
  

  
  Nindäy
  Hälitteñ? — Ämilä ber ni añlamağan
  bulıp qılandı. Kem belä — bälki, ul
  «Halam eşläpä» keüyek unı totorğa itäler.

  
  
• 
  

  
  Minän
  qurqma. — Peläş ir tirä-yağına qarap
  aldı. — Min hezgä yarzam itergä teläyım,
  hez haq bulığız. Ular hezze yuq itergä
  yıyına!

  
  
• 
  

  
  Hez
  ni höyläyhegez? — Ämilä ğäcäplängän
  küzzären irgä töbäne. — Min ber ni
  añlamayım. — Şunan boroldo la sitkä
  atlanı. — Küñele hizä — uğa bıl tirälä
  qurqınıs yanay.

  
  
• 
  

  
  Tuqtağız!
  — tine peläş ir. — Min hezgä Hälitteñ
  ağahı qayza ikänlegen äytäm!

  
  

Qız
artına äylände. Oşo yırzä trotuar buylap
zur tizlek menän yaqınlaşıp kileüse aq
«Ciguli»zı kürze Ämilä. Tapay bit! Sitkä
ırğırğa, tigän uy kilde qızzıñ başına.
Tik huñ inde, ölgörmäy!.. Ämiläneñ qoto
osto! Üleüye oşomo? Küz asıp yomğansı
nindäyzer kös qızzı ağastar arahına
alıp ırğıttı. Şunda uq maşina ergänän
genä şıclap ütep kitte. Ana ul kire yulğa
töştö häm küzzän dä yuğaldı.

Ämilä
yırgä yığılğanda qulınıñ auırtqanlığın
toyzo. Başqa yıre isän-hau. Qız urınınan
torouğa sirattağı irzär yügereşep kilep
yıtte.

• 
  

  
  Ni
  buldı? Tapanımı? Huligandar! — tigän
  tauıştar işetelde. Ämiläne uratıp
  aldılar. — Ber yıreñ dä auırtmanımı?

  
  

Qız
keşelärze yırıp sıqtı. Peläş ir qayza?
Ägär ul Ämiläne sitkä ırğıtmaha, oşo
minutta qızğa yaqtı donya menän huşlaşırğa
tura kiler ine.

Peläş
ir sittäräk tora. Qurqışınan yözö ap-aq
bulğan. Ämiläne kürgäs, yılmayğanday
itte.

• 
  

  
  Rähmät
  hezgä, — tine qız ihlas küñeldän. — Min
  ısınlap ta Hälitteñ dusı. Ägär belhägez,
  äytegez: Hälit menän unıñ ağahı qayza?

  
  

Qapıl
ir hağayzı. Yözöndä olo qurqıu barlıqqa
kilde. Qız yähät borolop ir tekälgän
yaqqa qaranı. Alleya osonan ularğa taban
ös ir yügerep kilä ine.

• 
  

  
  Ularğa
  hin käräk! Qas! — tine ir. — Mineñ adres:
  Qoyaşlı uramı, ille dürtense yort!

  
  

İr
şunda uq yuq ta buldı. Tege ös ir yaqınlaşa!
Ämilä ozaq uylap tormayınsa alğa
taşlandı...

231

BATIRZIÑ
SOSLOĞO

Batır
«Moskviç»tıñ bagacnigında yata.
Ezärläüselär ergälä genä. Kürzelärme,
yuqmı unıñ bında yäşengänle- gen? Bına
kemeheler bağacnikka tayandı! Batır tın
da almay. Nihayät, ayaq tauıştarı alıslaşa
badnlanı. Şunan tınlıq urınlaştı.

Küpmeler
vaqıt ütte. Batırğa häzer sığırğa la
bulalır. Läkin häzer bit oşo maşina
menän Hälitte nindäyzer «yäşel haray»ğa
alıp kitäsäktär. Egär bagacnikta yäşenep
barmaha, nisek tabır ul yırze Batır? Tik
bına Emilä menän osraşahı urınğa
vaqıtında bara almay. Qız Batırzı kötöp
ızalanır inde... Malay bıl haqta uylamasqa
tırıştı. Emilä, ni tihäñ dä äle irektä,
ä Hälitte qotqarırğa käräk.

Yänä
maşina ergähendä ayaq tauıştarı işetelde.
«Moskviç»tıñ işektäre asıldı.

—Qayza
alıp barahığız?

Hälitteñ
tauışı! Batır qıuanısınan, üze lä
hizmästän, helkenep quyzı. Başı menän
nıq qına itep ergälä yatqan tägärmästeñ
timerenä huğıldı, telen teşläp aldı.
Hälitte ikense urınğa küserälär! Timäk,
yuqqa yatmay Batır bagacnik esendä!

Bına
maşina quzğalıp kitte. Bagacnik esendä
yöröüye bik uñayhız ikän. Malay tup keüyek
tägärläp yöröy. Başı, terhäge, tubığı
ällä nämälärgä huğılıp böttö. Yıtmähä,
tın almastay bulıp tuzan kütärelde.
Batırzıñ tamağına, tanauına sañ tuldı.
Ul ber nisä tapqır saq-saq sösköröp
yıbärmäne. Şunan kesähenän qulyaulığın
sığarıp tanauın qaplanı.

Un
minuttay barğas, maşina helkenä-helkenä
borola başlanı, şunan tuqtanı. Bına
Hälitte qayzalır alıp kittelär. Alısta
işek asılıp yabılğanı işetelde. Şunda
uq Batır äkren genä bagacniktı astı häm
tirä-yağına k üz haldı.

Maşina
törlö yaqtan yorttar menän uratıp alınğan
urında tora. Keşe-qara kürenmäy. Batır
tiz genä yäşengän urınınan sıqtı la
möyöştäge taqtalar artına sumdı.

Batırzıñ
artında — «G» härefenä oqşatıp tözölgän
ike qatlı yort, qarşıhında ozon, beyık
haray. Ul yäşel töstä. Tuqta! Baya «yäşel
haray» tip höylägändäre oşomo ikän?
Ulayha Hälitte bında küserzelär bit!
Batır harayzı tışqı yaqtan tikşerä
başlanı. Täzräläre bar, işege beräü
genä. Unıñ aldında beyık kenä tupha,
basqıstar...

Ber
azzan işek asıldı, unan tege ike yıget
kilep sıqtı. Küp tä ütmäne ular, «Moskviç»qa
ultırıp kitep tä barzılar.

Batır,
tağı ber az köttö lä, başqasa ber kem dä
kürenmägäs, işekkä yügerep barzı. Estä
ber nindäy tauış işetelmäy, buğay. Läkin
unda kem dä bulha bulırğa teyış bit.
Tozaqqa eläkmäsme? Malay ikelände. Läkin
inmäyınsä lä kitä almay bit. Ni bulha,
şul bulır! Batır alğa atlanı.

Ul
bäläkäy genä solansıqqa kilep inde.
Alda yänä ike işek. Batır qolaq haldı.
Tağı la yöräkte tişep alıp barğan şomlo
tınlıq! Ällä ber kem dä yuqmı bında?
Hälitteñ yañğızın ğına bikläp kittelärme?

Qapıl
asıq itep ayaq tauıştarı işetelde. Kemder
işekteñ berehenä yaqınlaşıp kilä! Batır
qabalanıp tirä-yağına qarandı. Yäşener
urın yuq! İkense işekte tarttı — bikle!
Malay uramğa ilteüsehenä taşlandı.
Qapıl möyöştä yatqan beläk yıuanlıq ber
nisä ağas küzenä salındı. Batır nıqlap
uylap ta tormanı, şularzıñ berehen
qulına totop işek artına bosto. Yöräge
kükrägenän sığa yazıp tibä! Ni bulır?
Huğırğa qıyıulığı yıterme? Ägär yaza
eläkterhä?

Bına
işek asıla başlanı. Sekundtar şunday
ozaq huzıla!.. Solansıqqa yıuantaq ber
ir kilep sıqtı. Batır ozaq uylap
tormayınsa, tegeneñ başına ağas menän
qundırzı. İr stenağa höyälde, şunan
äkren genä izängä şıuıp töştö. Batır
üzeneñ eşenän üze qurqıp, ber az urınınan
qıbırlay almay torzo. Bıl ir yuramal ğına
yata hımaq, qapıl ırğıp toror za Batırğa
taşlanır keüyek... Ämmä ul qıbırlarğa la
uylamay ine. Ällä üldeme? Batır, bik
qurqha la, eyılep tegeneñ kükrägenä
usın haldı. Yöräge tibä! Malay, zur
bälänän qotolğanday, yıñel itep tın
aldı...

Batır
ir sıqqan işektän eskä inde. Ozon koridor.
Osta ike yaqta la ber nisä işek bar. Batır
şunda taban yügerze. İşektärzeñ berehen
tartqaynı, asılıp kitte. Bıl bäläkäy
genä bülmä bulıp sıqtı. Unda östäl,
ultırğıs, karauat tora. Tege keşe
qarauılsı, küräheñ. Bıl unıñ bülmähe.
Başqa işektär bikle bulıp sıqtı. Batır
ularzıñ här berehen helketergä kereşte:

• 
  

  
  Hälit!
  Hälit!

  
  

İşektärzeñ
bereheneñ artınan tauış kilde:

• 
  

  
  Batır!
  Hinme bıl?

  
  

Hälit!
Bına qayza biklägändär unı!

• 
  

  
  Min!
  Häzer asam! Saq qına köt!

  
  

Batır
qarauılsınıñ bülmähenä taşlandı. Stenala
asqıstar kürenmäy. Malay östälde
aqtarırğa totondo. Yuq asqıs! Qarauılsınıñ
üzendäme ikän? Batır koridorğa yügerep
sıqtı la tegeneñ yanına kilde. Unıñ
kesähen qararğa käräk! Qapıl isenä
kilhä? İkelänep vaqıttı huzıuı la
qurqınıs, ısınlap ta, torop basıuı bar!

233

Malay,
bar qıyıulığın yıyıp, qarauılsınıñ
kesälären tikşerergä totondo. Täüge
kesähe buş ine, ä bına ikensehenän ber
bäyläm asqıstar kilep sıqtı. Batır Hälit
biklängän bülmä yanına yügerep kilde.
Bılarzıñ qayhıhı işekte asır? Aşıqqan
saqta qulı la qaltıray başlay bit! E
yöräge yarıla häzer! Küñelenä Qarauılsı
isenä kilep bında taban atlay keüyek!
Yäihä, başqa keşelär kilep sıqmahın!..

Nihayät,
işek asılıp kitte. Şunda uq Hälit dusın
qosaqlap aldı. Unıñ küzzärendä yäştäre
kürende.

• 
  

  
  Min
  inde... Bine başqa kürä almam, tigäynem...
  — Hälit tanauın hörtöp aldı.

  
  
• 
  

  
  Tizeräk,
  qasayıq bınan! — tine Batır.

  
  

Yartı
minut ta ütmäne, malayzar uram buylap
yügerep kilä ine. Bıl üzäk bazar tirähe
ikän. Salauat häykälenä tiklem ara yıraq
qına. Batır menän Hälit tramvay tuqtalışına
aşıqtı...

OSRAŞIU

Salauat
häykäle yanında Ämilä yuq ine. Unıñ urınına
malayzar teletsentr yağınan kilä yatqan
Yıuan menän Hontorzo kürze. Täüzä Batır
qauşap qaldı, azaq qıuandı. Ular bıl
yaqqa taban qabalana ikän, timäk, Ämilä
oşo tirälä bulırğa teyış. Tizeräk qızzı
tabırğa!

Batır
menän Hälit tirä-yağına qarandı. Yuq, qız
ber qayza la kürenmäy. Asta, ağastar
arahındamı ikän ni? Malayzar häykälde
ike yaqtan urap asqa töşä başlanılar.

• 
  

  
  Ämilä!
  — tip qısqırzı Batır. — Ämilä!

  
  

Kötmägändä,
astanıraq yauap kilde:

• 
  

  
  Batır!

  
  

Bıl
bit Ämilä! Malayzar tauış kilgän yaqqa
yügerze. Küp tä ütmänelär, bında taban
kütärelep kilgän qızğa tap buldılar.
Şul saq ösöhönöñ qıuanışıuın kürhäñ!
Äyterheñ, yıldar buyı küreşmägändär!..
Nihayät, ular bergä! Tik ozaq şatlanıp
tororğa vaqıt yuq. Yıuan menän Hontor —
ergälä. Ular za asqa töşöp kiläler äle!

Ağastar
arahınan yılğa buyına töştölär häm
küpergä taban aşıqtılar. Şul arala här
keme ayırılışıp torğan arala üzzäre
menän nizär bulğanlığın höyläne. Ämilä
tege ös irzän saq qasıp qotolğan. Yıuan
menän Hontorğa la elägä yazğan. Şuğa asqa
töşöp kitkän. Qız baqhañ, bıl yuldan
ikense tapqır ütä. Batırzı ezläp häykäl
yanına kilä ikän dä, yılğa buyına töşä,
şunan küper tapqırınan qalağa kütärelä...
Tege peläş ir haqında la höyläne
malayzarğa, adresın äytte. Batır menän

Hälit
aptırap qaldı. Barırğamı unda, yuqmı?
Egär tozaq bulha?..

Hälit
üzeneñ nisek totqonğa elägeüyen höyläne.
Unıñ militsiya menän bäyläneşe barmı,
yuqmı ikänlegen belergä mataşqandar.
Ber üze genä Mansur ağahın ezlärgä
sıqqanlığın añlağas, malayzı «yuq itergä»
tigän hüzzär ıs- qındıra başlağandar.
Egär Batır qotqarmaha, Hälitteñ yazmışı
nisek borolop kiter ine, bildähez.

Ul
arala qarañğı töşä başlanı. Balalar
üzzäreneñ nıq qına asıqqandarın toyzo.
Beräy yırgä inep aşap alabız, tihälär,
aşhanalar yabılıp bötkän. Magazindan
alğan ikmäk menän qatıqtı tuqtalıştağı
eskämyägä ultırıp qapqılauzan başqa
sara qalmanı. Häzer qayzalır yoqlarğa
urın tabırğa käräk. Küräheñ, Batırzıñ
internatına barırğa tura kiler. Tik
täüzä peläş ağayzıñ öyönä huğılırğa
buldılar. Egär unan Mansur ağayzıñ qayza
yäşerelgänlegen belhälär... Älbittä,
elägeüzäre lä bar. Şuğa kürä ösäüläşep
barmastar.

Tamam
qarañğılandı. Bağana başındağı uttar
qabındı.

Qapıl
Emilä qısqırıp yıbärze:

• 
  

  
  Tege
  ösäü! Qastıq!

  
  

Malayzar
qız kürhätkän yaqqa qaranı. Uram osondağı
fonar yaqtılığında bıl yaqqa taban
yügereüse ös şäülä kürende. Balalar
eskämyänän ırğıp torzolar za sitkä
taşlandılar.

Şik
yuq — bılar «Qarsığa»nıñ keşeläre. Ular
bit ber nämägä qaramay Batırzarzı
eläkterergä itä. Egär Hälitteñ dä qasıp
kitkänlegen belhälär, bigeräk tä asıuzarı
kilgänder.

• 
  

  
  Mineñ
  arttan! — tip öndäşte Batır iptäştärenä.
  — Artqa qalmağız!

  
  

Batır
ağastar arahına ırğını. Ber az barğas,
trotuarğa kilep sıqtılar. Şunan qırqa
uñğa boroldolar za nindäyzer qapqa
esenä inep kittelär. Batır artına qaranı.
Hälit menän Emilä qalışmay kilä.
Tegelärzän qo- toldolarmı ikän?

Ular
tuqtanı. Ösöhö lä özök-özök itep tın
ala. Qolaq haldılar. Ayaq tauıştarı
işetelä! Kilälär! Ana qapqanan indelär!
Qız menän malayzar sitkä taşlandı. Alda
qoyma! Totoldolarmı? Ana, tişege bar
ikän! Batır şunda sumdı. Hälit menän
Emilä uğa eyärze. Egär häzer eläkhälär,
ularğa qotolou yuq!.. Trotuar! İke yaqta
la qoyma! Egär bınan tura qashalar,
tegelär qıuıp yıtäsäk! Ul arala qıuıusılar
za tişektän trotuarğa kilep sıqtılar.
Balalar yän-farman alğa saba. Ularzıñ
inde häle yuq. Bandittar yaqınlaşqan-
dan-yaqınlaşa. Böttö! Ular Mansur ağayzı
la qotqara almanı, üzzäre lä totoldo!
Häzer ösöhön dä yuq iterzär!..

235

Qapıl
Batır qarşılarına atlausı ike keşene
kürep qaldı. Qarañğı. Ämmä bereheneñ
yıuan, ikenseheneñ ozon buylı ikänlegen
şäylärgä bula. Ämiläne ezärläüse Ur
keşeläreme ikän ni? Balalar ular^ yanına
yügerep kilep yıtte. Tegelär yulğa arqırı
torzo. Yıuan menän Hontor! Qız menän
malayzar, ni eşlärgä belmäyınsä, ike
urtala tuqtaldı. Bına qıuıp kileüselär
yaqınlaştı. Ular şunda uq balalarzıñ
beläktärenän eläkterep aldı.

• 
  

  
  Qäbähättär!
  — tine berehe asıu menän. — Küpme qandı
  aşanılar!

  
  
• 
  

  
  Yuq
  itergä üzzären! — tine ikensehe. —
  Şunıñ menän eş tä böttö!

  
  

Oşo
yırzä Yıuan menän Hontor hüzgä quşıldı.

• 
  

  
  Hez
  kem? Bıl balalarzı nimä eşlätähegez?
  Bandittarzıñ berehe tegelärgä qarşı
  sıqtı:

  
  
• 
  

  
  Unda
  ni eşegez bar? Yulığızza bulığız! Yuğihä!..

  
  
• 
  

  
  Bezgä
  oşo balalar käräk! — Yıuan Ämilä menän
  Batırğa kürhätte.

  
  
• 
  

  
  Ha-ha!
  — tip köldö bandittarzıñ berehe. —
  Tağı nimä käräk? Kitegez yuldan!

  
  

Bandit
Yıuandı etep yıbärze. Läkin ällä qayhı
arala üze yırgä tägärläp kitte. Ämiläne
totop torğan yıget Yıuanğa ırğını,
ikensehe Hontorğa taşlandı. Kemdeñder
qulınan nimäler şaqıldap töştö. Kitte
alış. Häzer bılarza ergälä torğan balalar
qayğıhı böttö.

• 
  

  
  Qastıq!
  — tip şıbırlanı Batır. Huñğı minutta
  ul yırgä töşkän nämäne qulına eläkterze.
  Bıl bit Ämilänän sıqqan radiosignaldarzı
  totousı pribor! Malay unı kesähenä
  tıqtı.

  
  

Uram
osona yıtep borolor aldınan Batır artına
äylänep qaranı. Ur keşeläre menän
bandittar haman da huğışa ine äle...

QOYaŞLI
URAMINDA TÖN

Qoyaşlı
uramın tabıuı qıyın bulmanı. Bında
Batırzıñ bulğanı bar. İnternatta bergä
uqığan malayzıñ apayzarına bergäläşep
kilgäynelär.

Qala
sitendäge bıl uram keskäy genä ağas
yorttarzan tora, här işek aldında
beyık-beyık ağastar üsä.

Qırq
altınsı yortqa yıtkäs, tuqtanılar. İlle
dürtense öygä tiklem küp qalmanı. Ergälä
genä avtobus tuqtalışı. Hälit menän
Ämilä şunda qalasaq. Ä Batır tege öygä
barıp kilä. Ägär ul yartı säğättän
äylänmähä, totolğan, tigän hüz. Ul saqta
ni eşlärzär? Ul saqta Hälit menän Ämilä
Batırzı nisek tä qotqarırğa tırışır...
Başqa ni eşläy ala ular?..

• 
  

  
  hin
  totolorğa teyış tügelheñ! — tine Ämilä
  ozatqan saqta.

  
  

Bına
Batır ille dürtense yortqa yaqınlaştı.
Ni ösöndör täzrälärendä ut kürenmäy.
Öyzä keşe yuqmı ikän ni? Batır uylanıp
torzo. Yuq, ber kilgäs, inmäyınsä kitergä
yaramay. Bälki peläş yoqlap yatalır, yäki
unıñ menän beräy häl bulğandır. Ägär
unıñ Batırzarğa yarzam itergä teläüyen
belhälär, tege bandittar... Bıl haqta
uyla- uı la qurqınıs!.. Ägär «Peläş»te
ülterep, Batırzarzıñ kileüyen kötöp
torhalar? Haq bulırğa käräk!..

Batır
qapqanı ette. Ul sıyıldap asıldı. Malayzıñ
yöräge cıu itte, ul qatıp qaldı. Ägär
öyzä keşelär bulha, işettelär! İpläberäk
qılanırğa käräk. Malay tirä-yüngä qolaq
haldı. Tıp-tın. Batır üz yörägeneñ darslap
tibeüyen genä işetä. Qarañğı. Bolottar
arahınan qarağan ay işek aldın saq qına
yaqtırtıp aldı. Möyöştä torğan ber şeşä
yaltıranı. Bına ay yänä yuğaldı, häm
tirä-yün tağı qarañğılıqqa kümelde.

Batır
işek aldına ütte. Qapqa yänä yämhez itep
sıyıldap quyzı. Malay qoymağa hıyındı.
Qapıl haray yanında kemder qıbırlanı!
Yöräk kükräktän ısqına yazıp tibä başlanı.
Kem unda? Batırzı kürzeme? Şäülä uğa
yaqınlaşa!.. Malay qurqışınan artqa
sigende... Bäy, bıl bit besäy bulıp sıqtı!
Ul kilep malayzıñ ayağına harıldı.

• 
  

  
  Brıs!
  — tine Batır äkren genä häm eyılep alğa
  atlanı.

  
  

Tuphanıñ
berense basqısına basıuı buldı, taqta
yöräk özgös tauış menän şığırlanı. Malay
şunda uq işek artına yäşende. Ägär
täzränän küzäthälär... Haq bulırğa käräk.

İşekkä
totonor aldınan Batır huñğı tapqır
ikelände. Bälki bında inep tororğa
käräkmäyzer? Läkin başqasa ular bit
Mansur ağayzıñ qayzalığın belä almayzar!

Batır
işekte ette. Ul anhat qına asılıp kitte.
Bikle tügel! Timäk, öyzä kemder bar! Niñä
uttı yandırmağan? Ällä bıl — Batırzıñ
tozaqqa inep barıuımı?

Solan
esendä bötönläy qarañğı. Qapıl arttağı
işek şığırlap yabıldı. Malay bını
kötmägäyne, şuğa qurqışınan sästäre
qıbırlağanday buldı. Üze yabıldımı, ällä
beräyhe yaptımı? Malay tın da almay tora.
Tıp-tın. Äkrenläp küze qarañğılıqqa
öyrängändäy buldı. Alda öyzöñ işege
tösmörlänä. Mömkin tiklem haq basıp
şuğa taban kitte malay. Bına — totqa.
Tarttı. Yänä yöräk özgös sıyıldau! Öyzä
mäyıt yatha la hikerep toror.

Batır
eskä inde. Şılt itkän dä tauış işetelmäy.

2‘L

Ämmä
malay bötä täne menän hizä — öyzä kemder
bar! Ul küzätä, kötä Batırzı!..

Täzrälärzän
tonoq qına yaqtılıq töşä. Ämmä möyöş-
häyıştär qap-qarañğı! Unda tistälägän
keşe yäşenep torha la kürenmäs!

Malay
äkren genä alğa atlanı. Alda östäl
kürhnä.

Tuqta!
Unıñ artında kemder ultıra! Malayzıñ
täne esele-hıuıqlı bulıp kitte! Ul äzäm
Batırğa tekälgän dä qatıp qalğan! Unı
kötä! Yä, hozay, ni eşlärgä? Sığıp
qasırğamı? Malayzıñ täne qurqışınan
taş keüyek qattı. Tege äzäm dä qıbırlamay...

Tuqta,
ul keşeneñ başı eyılgän dä baha! Eyı,
eyılgän şul! Yoqlaymı? Malay keşegä
yaqınlaştı. Başı — peläş! Timäk, bıl Emilä
menän höyläşkän ir. Batır bit unı kürergä
kilde.

• 
  

  
  Ey!
  — tine Batır äkren genä.

  
  

Keşe
şul köyö ultırıuın belde. Malay yänä
öndäşte. Yuq, ıclamay za. Batır, bar
qıyıulığın yıyıp, irzeñ yaurınına teyıp
aldı. Batır qoto osop sitkä ırğını. Sönki
malay qağılıu menän, ultırğıstağı ir
ber yaqqa qıyşayıp kitte lä izängä auzı.
Batır qurqışınan stenağa hıyınıp tora.
Ni buldı? Niñä ul tormay, uñayhız qiäfättä
yata? Başına kilgän uyzan malay öşöp
kitte: ul ülgän! Oşonda ğına Batır irzeñ
kükrägendä torğan bısaqtı kürze.
Ültergändär!.. Malay işekkä sigende.
Şunan tuqtanı, kire kilde. Üz küzzärenä
ışanmağanday yänä qarap torzo. Ni
eşlärgä? Militsiyağa häbär itergäme?

Qapıl
Batırzıñ qolağına nindäyzer sıyıldau
işetelde. Malay hağayzı. Bıl bit qapqa
tauışı! Kemder inep kilä! Kem? «Qarsığa»nıñ
keşeläreme? Ägär «Peläş» bında Batırzarzıñ
kilergä teyışlegen äytkän bulha... Batır
işekkä uqtaldı. Yuq, ölgörmäy! Ana ayaq
tauıştarı inde tuphala! Täzrä aşa
qasırğamı? Malay täzräne asa başlanı
la tuqtanı. Sönki unda kemder bar keüyek
toyoldo. Batır ulay-bılay itte. Şunan
täzrä şarşauınıñ televizor artındağı
stenanı qaplap torğan ölöşönä yäşende.

Öygä
kemdärzer inde. Ayaq tauıştarınan ber
nisä keşe ikänlege belende. Ämmä
öndäşmäyzär. Tıp-tın. Ber minut- tay
vaqıt ütkäs, tegelärzeñ berehe östäl
yanına kilde.

• 
  

  
  Qayza
  ul? — tip horanı häüyefle tauış menän.
  — Östäl artına ultırtıp qaldırğaynıq
  bit!

  
  

İşek
yanındağılar unıñ yanına aşığıp kilde.

• 
  

  
  Bına
  yata bit! Tege malay qolattımı ikän?
  Batırzıñ yöräge tuqtalğanday itte.
  Unıñ haqında höyläşälärme?

  
  
• 
  

  
  Ul
  ingän tiheñme? — tip horanı qalın
  tauışlı ir.

  
  
• 
  

  
  Min
  asıq kürzem, ul öygä inep kitte. —
  Bınıhı- nıñ tauışı näzek kenä.

  
  
• 
  

  
  Uttı
  yandır! — tine ösönsö ir. — Ul malay
  bezze ezärläüse tip uylayhığızmı?

  
  

Şunda
uq öy ese yaqtırzı. Batır tın alırğa la
qurqıp tora. Tegelärzeñ törlö urındarzı
qaraştırğanı, şifonerzı asıp yapqandarı
işetelde.

• 
  

  
  Ber
  kem dä yuq! — tine irzärzeñ näzegeräk
  tauışlıhı.

  
  
• 
  

  
  Bulırğa
  teyış! Tege bülmäne qara! Ber qayza la
  kitmägänder!

  
  

Batırzıñ
ergähenän genä ber ir kürşe bülmägä
ütte. Uttı yandırzı, nimäneler asıp
qaranı, şunan kire sıqtı.

• 
  

  
  Yuq!
  Ber kem dä kilmägän, kilergä lä teyış
  bulmağan!

  
  
• 
  

  
  «Peläş»tän
  äytterzek bit, tege ezärläüselärgä
  adrestı birzem, tine. Min kürzem, kemder
  inde bında! Ul şularzıñ berehe! — tine
  näzek tauışlı.

  
  
• 
  

  
  «Qarsığa»
  bezzeñ käräkte biräsäk, — tine ösönsö
  ir. — Bınıhın auızğa kilep ingän yırzän
  tota almanıq, tegenehe qasqan!

  
  
• 
  

  
  Äyttem
  min hezgä, işek aldına ingäs tä totayıq
  tip!

  
  
• 
  

  
  Ul
  art yaqqa sığır za kiter ine! Täzrä asıq
  bit! Ey, hez! — Qalın tauışlı täzräne
  asıp tışqa öndäşte. — Bınan beräyhe
  sıqmanımı?

  
  
• 
  

  
  Yuq!
  — tip yauap birzelär tıştan.

  
  
• 
  

  
  Añralar!
  Täzränän sığıp kitkän! Kürmäy qalğanhığız!
  Yaray, kitäbez. Häzer bezgä Mansurzı
  «yäşel haray»ğa alıp barırğa käräk.
  «Qarsığa» unıñ menän huñğı tapqır
  höyläşep qaray za siselergä telämäy
  ikän... Kittek!

  
  

Uttı
hünderzelär. İrzärzeñ solanğa sıqqanlığı,
işektärzeñ şığırlap yabılğanı işetelde.
Ana, uram qapqahı la sıyıldap aldı.
Kittelär! Şulay za Batır yäşengän
urınında ultıra birze. Bında kemder
qalğan keüyek ine uğa...

«Peläş»
Mansur ağayzıñ qayzalığın äytä almanı
ularğa. Ämmä Batır şunı belde: häzer
Mansur ağayzı «yäşel haray"ğa alıp
barasaqtar. Egär yartı säğät esendä unda
ölgörhälär, Mansur ağayzı osratalar...

Batır
yäşengän urınınan sıqtı la qapıl tuqtanı.
Sönki bülmäneñ tege başında izän
şığırlanı! Kemder bar! Kire yäşenergäme?
Läkin unı inde kürgändärzer! Malayzıñ
yöräge yarıla yazıp tibä. Ul kemdeñder
tın alışın işetkändäy buldı. Ergälä
genä divan. Batır şunıñ artına ırğırğa
itte.

Oşo
yırzä kemder köslö tauış menän: — Tuqta!
— tip öndäşte. Batır urınında qatıp
qaldı...

2.ç<)

ÄMİLÄ
MENÄN HÄLİT YaRZAMĞA KİLÄ

Qız
menän malay tuqtalış budkahında ozaq
qına ultırzılar. Küptän kilergä teyış
Batır. Ä ul yuq ta yuq. Beräy häl buldımı
ikän? Qırq minuttan qaytıp yıtmähä, Ämilä
menän Hälit Batırzı qotqarırğa barırğa
_;teyış.

Arı
kötmäskä buldılar. Qarañğı tön. hiräk
kenä bağana baştarında ut bar. Tik
ularzıñ da yaqtılığı alıs kitä almay,
uram buylap üskän beyık ağastar
qamasaulay...

Bına
ille dürtense yort. Täzräläre qarañğı.
Batır unda bulha, ni ösön uttı yandırmağandar?
Ämilä menän Hälit tuqtaldı. Ni eşlärgä?
Ämilä öygä inep sığırğa täqdim itte.
Batırzıñ undamı, tügelme ikänlegen
belmäyınsä ular ni qıla ala?

Qapqanıñ
sıyıldauı töndöñ tın hauahın tirbälderep
yıbärze. Malay menän qız qoymağa ışıqlandı.
Täzrälä şäülä kürengändäy buldı. Ällä
Hälit menän Ämilägä şulay toyoldomı?
Ägär estä kötöp torhalar? Ägär ular küp
bulha? Ni eşlärgä? Borolop ta kitep
bulmay — Batır bit bında bulırğa teyış!
Estä bandittar bulha, ularzı aldaştırırğa
käräk. Tik nisek? Ber az uylağandan huñ.
Hälit ergäläge utınlıqtan alıp qızğa
ber ozon ğına tayaq tottorzo:

• 
  

  
  Ämilä,
  — tine ul. — Min tuphağa kütärelgäs
  tä, hin sittäneräk torop oşo tayaq menän
  täzräne şaqıldat. Tik üzeñ estägelärgä
  kürenmä. Min şul saqta eskä inäm.

  
  

Bına
Ämiläneñ qulındağı tayaq täzräne yara
yazıp şaqıldata başlanı. Şul vaqıtta
Hälit solanğa, azaq öygä inde. Ul ber
tauış ta sığarmanı şikelle, sığarha la,
işektärzeñ şığırlauı täzrä şaqıldauına
kümelep qalğandır.

Hälit
işek töböndä tuqtalıp tirä-yağına qarandı.

Qapıl:

-
— Kem unda? — tigän tauış işetelde
ergälä genä. Hälit täzrä yaqtılığında
ber şäülä kürep qaldı.

Beyık
käüzäle ir! Ul Hälitkä taban kilä! Sığıp
qasırğamı? Yuq, ölgörmäy! Tege tottom
tigändä, qapıl Hälit izängä yattı. Härmänep
kilgän bandit, malayğa eläkte lä, başı
menän ergäläge meyıskä şaq itep huğıldı,
izängä barıp töştö. Hälit şunda uq ırğıp
torzo. Qasırğa!.. Tik tege ir yulğa arqırı
yatqan, üze niñäler tormay.

• 
  

  
  Hälit,
  hinme? — Ergälä genä Batırzıñ tauışı
  işetelde.

  
  

Hälitteñ
esenä yılı yügerze:

• 
  

  
  Batır!

  
  
• 
  

  
  Ni
  buldı? — tip horanı Batır. — Tege keşe
  qayza?

  
  
• 
  

  
  Bına
  yata.

  
  
• 
  

  
  Ul
  bit ishez! — tip aptıranı Batır. — in
  huqtıñmı?

  
  
• 
  

  
  Yuq,
  ul üze... Miñä eläkte lä... Başın meyıskä
  tökönö şikelle.

  
  
• 
  

  
  Molodets!
  — Batır dusın qosaqlağanday itte. —
  Egär hin kilep sıqmahañ... Kem unda
  täzräne şaqıldata?

  
  
• 
  

  
  Ämilä.

  
  
• 
  

  
  Şäp
  uylağanhığız! — tip maqtanı Batır. —
  Täzrä şaqıldap, solan işege asılıp-yabılğas,
  bınıñ qoto osto, buğay.

  
  

Oşo
mäldä uramda maşina tauışı işetelde.
Ul ille dürtense öy tapqırında tuqtanı
tügelme? Malayzar täzrägä taşlandı.
Eyı, tuqtağan! Esenän keşelär töşä!

• 
  

  
  Tizeräk!
  — Batır işekkä taban yügerze. «Qarsığa»
  nıñ keşeläre!

  
  

Ular
«hä» tigänse tuphağa kilep sıqtı. Ämilä
kötöp tora ikän.

• 
  

  
  Baqsağa!
  — tip şıbırlanı Batır. Qoyma yanına
  yügerep kildelär. Qayza qapqa?

  
  
• 
  

  
  Aşa
  töşäbez!

  
  

Kemdeñder
keyıme yırtılıp kitte. Batır ağastar
arahına sügep artına qaranı. Hälit menän
Ämilä ergähendä! Ämmä tegendä kemder
bıl yaqqa yügerä! Balalar ırğıp torzo la
alğa taşlandı. Yänä ber qoyma aşa
töştölär, kemdeñder işek aldına kilep
sıqtılar. Abalap et örä başlanı. Öyzä
ut toqandı, işek asılğanı işetelde. Et
bäyhez bulğan ikän, Batırzıñ balağına
kilep yäbeşte. Malay unı tibep osorzo.
Ällä qayhı arala Hälit qapqanı asırğa
ölgörgän. Tiz genä şunan sığıp, uram
buylap yügerzelär. Küpmeler barğas,
arttarına äylänep küz haldılar. Qıuıp
kileüselär kürenmäy. Şuğa qaramay
balalar tağı baytaq yügerzelär äle.

Bına
ular tramvay tuqtalışına kilep sıqtılar.
Batır üzeneñ planın asıp haldı.

• 
  

  
  Häzer
  hin, Hälit, militsiyağa barahıñ da ille
  dürtense yortta mäyıt yatqanlığın
  äytäheñ.

  
  
• 
  

  
  Nindäy
  mäyıt? — tip aptıranı Hälit. — Min
  başına huqqan keşeme?

  
  
• 
  

  
  Yuq.
  Ul ültereüselärzeñ berehe. «Peläş»te
  ültergändär. Bötähen dä höylä.

  
  
• 
  

  
  Ä
  hez qayza barahığız? — tip horanı Hälit.

  
  
• 
  

  
  Bez
  Ämilä menän «yäşel haray»ğa barabız.
  Häzer unda Mansur ağayzı kilterergä
  teyıştär. Bez unı qotqarırğa tırışıp
  qaraybız.

  
  
• 
  

  
  Bälki,
  militsiya menän bergä... — Hälit dusına
  horaulı qaranı.

  
  

241

• 
  

  
  Militsiyağa
  ozaq añlatırğa tura kiläsäk, — tine Ba

  
  

tır.
— Ular bezgä ällä ışana, ällä yuq. Hineñ,
mineñ kemlegebezze tikşerä başlayasaqtar.
Emiläneñ qayzan ikänlegen belhälär,
ularza yınäyät qayğıhı kitäsäk. Vaqıttı
äräm itmäyık. Ulay yöröhäk. Mansur ağayzı
bötönläy yuğaltıuıbız bar. ,

• 
  

  
  Yaray,
  ulayha, — tip kileşte Hälit.

  
  

YÄNÄ
«YÄŞEL HARAY»ĞA

Bına
Batır menän Emilä serle bina yanına kilep
yıttelär. Harayzıñ möyöşöndäge täzrälä
genä ut bar. Unda qarauılsı bülmähe.

Malay
barıp işekte tartıp qaranı. Ul bikle
ine. Batır menän Ämilä täzrä yanına kilde.
Uğa buy yıterlek tügel. Malay ezlänä
torğas, ber yäşnik tabıp kilterze. Ber
vaqıt şunıñ östönä basıp eskä küz haldı.

Unda
kürgän küreneş malayzı şaq qatırzı.
Bülmälä qarauılsınan başqa dürt keşe
bar. «Qarsığa» östäl artında ultıra.
Unıñ ike yağında — ike yıget. Ularğa qarşı
...Mansur ağay basıp tora! Qarauılsı ber
yaq sittäräk karauatqa urınlaşqan.

Batır
yañılış kürmäyımme ikän tigändäy, küzzären
sıtırlatıp yomdo häm tağı eskä qaranı.
Oşo yırzä malayzıñ ayağı astındağı
yäşnikteñ ber taqtahı şatırlap hındı.
Batır täkmäsläp yırgä barıp töştö. Üze
şunda uq ırğıp torzo. Tizeräk qasırğa!
Yuğihä elägälär!

Malay
menän qız uramğa taşlandı. Huñğı sekundta
malayzıñ başına ber uy kilde.

—hin
qas! — tine ul Ämilägä. Üze qırqa borolop
işekkä taban yügerze.

Harayzıñ
tuphahı beyık kenä. Unıñ ergähenä huzılıp
yathañ... Tışta häzer qarañğı, yäşenep
qalırğa bula! Baltırğa häzer nisek tä
eskä inergä käräk!

Küp
tä ütmäne harayzıñ işege asılıp kitte,
tuphağa yaqtılıq qolanı. Şunda uq tışqa
ike keşe kilep sıqtı. Ular tuphanan
töşöp täzrä yağına kitte. E Batır urınınan
haq qına torzo la eskä yomoldo. Şunan
işekte estän bikläne. Häzer Mansur ağay
yanında ike genä keşe. Ägär Batır yarzam
itä alha... Tik nisek?

Ergälä
köndöz qarauılsınıñ başına qundırğan
keüyek tayaqtar yata. Malay ularzıñ berehen
qulına aldı. Üze qabalanıp uylanı. Egär
uttı hünderhä? Eyı, bında bit bötä
harayzağı uttı hünderä torğan urın
bulırğa teyış. Batır koridorğa inde.
Bına ul! Malay yäşnikte astı häm olo
tumblerzı şaqıldatıp asqa töşörzö.
Şunda uq

242

harayzıñ
esen küzgä törthäñ, kürenmäslek qarañğılıq
solğanı.

İşekte
tıştan yozroq menän dömbäsläy başlanılar.
Batır qarauılsınıñ bülmähenä taşlandı.
Unda döbör-şatır kilgän tauış işetelde.
Küräheñ, Mansur ağay qarañğılıqtan
fayzalanıl qasırğa itkän, tegelär uğa
yäbeşkän.

Bagır
tayağın uñaylıraq totop bülmägä barıp
inde.

• 
  

  
  Kem
  unda? Kem? — tip horanı ber ir. «Qarsığa»nıñ
  tauışın malay şunda uq tanını.

  
  

Täzränän
töşkän şıyıq qına yaqtılıqta Batır izän
urtahında barğan alıştı kürze. İke ir
beräühen izängä qolagıp, torğozmasqa
mataşa.

Malay
yayın tura kilterep tayağı menän östägelärzeñ
bereheneñ başına qundırzı. Tege şunda
uq äylänep töştö. İkensehe, hälde añlap,
qapıl malayğa taşlandı. Ämmä ul arala
Mansur ağay ırğıp torzo häm malayğa
yäbeşkän banditqa ergäläge ultırğıs
menän kilterep huqtı.

Qapıl
täzrä selpärämä kilde. Eskä inep kileüse
keşeneñ başı kürende. Tışta torop qalğan
ike bandit dustarına yarzamğa kilä ine.

Mansur
ağay Batırzıñ qulındağı tayaqtı qulına
aldı. Bandit inde inep böttöm tigändä
genä Mansur ağay uğa heltände. Tege haq
torğan ikän, sitkä yaltandı. Läkin täzre
töböndä qala almanı, tışqa tägärläp
töşöp kitte. Tıştağılar häldäreneñ
möşköllögön añlanı, buğay, başqasa eskä
ıntılıp tormanılar. Qapıl boroldolar
za sitkä yügerzelär...

Mansur
ağay östäldä torğan telefonğa ürelde,
üze şul arala Batırzan horanı:

• 
  

  
  Bıl
  nindäy urın? Adresın beläheñme?

  
  
• 
  

  
  Üzäk
  bazar ergähe, — tine Batır. — hez
  militsiyağa şıltıratahığızmı?

  
  
• 
  

  
  Eyı.

  
  
• 
  

  
  Hälit
  unda bulırğa teyış. Ul yuldı belä. Mansur
  ağay trubkağa qısqırzı:

  
  
• 
  

  
  Allo!
  Militsiya! Hezgä Hälit isemle malay
  kildeme? Tiz genä ul kürhätkän yırgä
  kilep yıtegez! Bında bandittar oyahı! —
  Mansur ağay öndäşmäyınsä, sımdıñ tege
  osonda höyläüsene tıñlap torzo la
  asıulanıp qısqırzı. — Mineñ kemlekte
  kilgäs belerhegez! Tiz bulığız! Yuğihä
  ular häzer...

  
  

Mansur
ağayzıñ hüzen raslağanday, bandittarzıñ
berehe qıbırlay başlanı. Mansur ağay
tiz genä trubkanı haldı la, östöndäge
küldägen sisep, tege bandittıñ quldarın
şaqarzı. İkenseheneñ qulın Batırzıñ
bilendäge bildek menän bäylänelär.
Malay tanını — bınıhı «Qarsığa» ine.

• 
  

  
  Nu
  bıl militsiyanı! — tip äsende Mansur)
  ağay. — Hälitkä ışanmayzar ikän. Unıñ
  kemlegen, qayzan kil-

  
  

243

gänlegen
tikşerä başlağandar! Bında yıtezlek
käräk! E hin, Batır, molodets! Nisek osta
eşläneñ!

Batır
urınınan torzo:

• 
  

  
  Mansur
  ağay, mömkin bulha, min kitäm.

  
  
• 
  

  
  Qayza?

  
  
• 
  

  
  Ämilä
  menän bergä kilgäynek. Ul yäşenep qaldı.

  
  

Miñä
unı tabırğa käräk. V

• 
  

  
  Bälki,
  militsiya kilgäs... — Yuq, ulay ozaq bula.

  
  
• 
  

  
  Yaray,
  ulayha. Tik haq bul, bandittarğa totolop
  quyma. Äyzä, ozatıp quyam.

  
  

Mansur
ağay tuphanan Batır uramğa sığıp kitkänse
qarap torzo, şunan kire eskä inde. Malay
alleya buylap yügerze. Qarañğı.

• 
  

  
  Ämilä!
  — tip qısqırzı ul. — Ämilä!

  
  

Batır
tuqtap tıñlap aldı. Yauap bireüse yuq. Ul
bit alıs kitergä teyış tügel. Batır
qısqıra-qısqıra yartı saqrımday ber yaqqa
barğas, kire boroldo.

• 
  

  
  Ämilä!

  
  

Tınlıq.
Batır ikense yaqqa yügerze. Qapıl unıñ
qolağına özök kenä tauış işetelde.
Malayzıñ yöräge qıuanıstan häm
tüzemhezlektän darslap tibergä kereşte.
Ämilä! Unıñ tauışı! Malay, yuldı-nize
qaramay, tauış kilgän yaqqa osto:

• 
  

  
  Ämilä!

  
  
• 
  

  
  Batır!

  
  

Malay
ağastar arahındağı qarañğılıqqa yäşengän
ber eskämyägä kilep sıqtı. Unıñ ber
osonda tubıqtarın qosaqlap Ämilä ultıra.
Ul öşögän! Şuğa äkren genä qaltıray.
Şulay bulmay ni! Tön halqınsa, ä qızzıñ
östöndä yoqaq qına küldäk. Qız şunday
yäl bulıp kürende malayğa. Batır yügerep
kilde lä unıñ qarşıhına sükäyze. Qız
äkren genä ilay ine.

• 
  

  
  Ämilä,
  ni buldı?

  
  
• 
  

  
  Min...
  qurqtım... Hine başqasa ber qasan da...
  Batır!..

  
  

Malay
qızzıñ qulınan totto. Ul hıuıq ine.

• 
  

  
  Hin
  öşögänheñ! — Malay ni eşlärgä belmäne.

  
  
• 
  

  
  Min
  hine başqasa ber qayza la yıbärmäyım! —
  tine qız ilauzan tuqtay almayınsa. —
  Mine yañğız qaldırma, yaraymı?

  
  
• 
  

  
  Ämilä,
  tınıslan! — Batır, aptırağas, küldägen
  sisep qızzıñ yaurınına qaplanı. — İlama,
  Ämilä, Mansur ağayzı qotqarzım!

  
  
• 
  

  
  Batır,
  hin!.. — Qız yäşle küzzäre menän dusına
  hoqlanıp qaranı. — Hin şunday häybätheñ...
  Miñä hinhez... Miñä bik qıyın buldı...

  
  

Batır
qızzıñ yaurınınan qosaqlap üzenä qıstı.
Tışta tön ine. Bolot arahınan yılmayıp
qına ay qaray ine.

EPİLOG
URININA

Şul
tön «Qarsığa»nıñ oyahı tuzzırıldı. Ular
Mansur ağayzı olo mäkerlek menän
urlağandar ikän. Ul, tözöüse-rässam
bularaq, yartı yıl elek üzäk muzeyzı
bizäüzä qatnaşqaynı. Şunda bik küp
altın-kömöş äyber- zärze haqlau ösön
ikense urınğa küsergändär. Ul baylıqtıñ
haqı yözär meñ hum menän isäplänä.
Bandittar Mansur ağayzan şularzıñ qayza
ikänlegen, unan nisek alırğa käräklegen
äytterergä mataşqandar...

Batır,
Ämilä, Hälit ike kön Öfölä buldı. Mansur
ağay ularğa baş qalanıñ küp kenä matur
urındarın kürhätte. Şunan Hälitkä
qaytırğa vaqıt yıtte. Unı vokzalğa
ozatırğa Ämilä menän Batır kilde. Yul
buyı qız niñäler moñhou buldı, artıq
höyläşmäne lä. Bığa Batır şunda uq
iğtibar itte. Şuğa la kassağa biletqa
torğas, horamay buldıra almanı:

• 
  

  
  Ämilä,
  ni buldı?

  
  

Qız
malayğa qaramasqa tırıştı:

• 
  

  
  Batır,
  min Sibayğa kitäm.

  
  
• 
  

  
  Niñä?
  — tip aptıranı malay.

  
  
• 
  

  
  Miñä
  Urğa qaytırğa käräk...

  
  

Tınlıq
urınlaştı. Bını Batır za, Hälit tä
kötmägäyne. Ämilä bit üze Yırzä qalırğa
teläk beldergäyne. Häzer Yıuan menän
Hontor totop alır tigän qurqınıs yuq...
Şulay za Batır Ämiläne añlay. Bınan ber
yıl elek ul üze oşo häldä ine bit... Qızğa
bında häybät, unıñ Batırzan ayırılğıhı
kilmäy. Ämmä tuğan planetanıñ tartıu
kösö barıhınan da köslöräk... Ä hağınıu
toyğoho — iñ auır, iñ ğazaplı his, unan
qotolop bulmay...

• 
  

  
  Min
  dä baram Sibayğa, — tine Batır...
  İrtägehenä köndözgö ber tirähendä ular
  ösäüläşep Sibayzıñ sitenä sıqtı.

  
  
• 
  

  
  Arı
  barmağız, — tine qız. — Yuğihä ular hezze
  totop barıhın da onottorasaqtar.

  
  
• 
  

  
  Ä
  hine onottormastarmı? — tip horanı
  Hälit.

  
  
• 
  

  
  Yuq.
  — Qızzıñ tauışı ışanıshız sıqtı. — Min
  ütenäsäkmen. Ular añlarğa teyış mine...

  
  

Batır
qızğa qaranı. Ul häzer mäñgegä kitäme?
Ällä ular qasan da bulha osraşırmı?

• 
  

  
  Ämilä...
  — Batır nizer äytergä itte, tik üzen
  solğağan toyğolarzı añlatırzay hüz
  tapmanı.

  
  
• 
  

  
  Batır...

  
  

Hälit
sitkä boroldo. Äkren genä yıl iste.
Ergäläge säskälär hağışlı tös menän
baştarın eyze.

• 
  

  
  Huşığız,
  malayzar... — Ämiläneñ tauışı qaltıranı.

  
  

245

• 
  

  
  Huş,
  Ämilä, — tine Hälit.

  
  
• 
  

  
  Min...
  qasan da bulha... — Qızzıñ küzendä yäştär
  kürende.

  
  
• 
  

  
  Emilä...
  — Batırzıñ tamağına qatı töyör kilep

  
  

tığıldı,
hüz äytergä qamasaulanı. — Emilä... —
Malay başqasa ber ni zä äytä almanı. V

• 
  

  
  Ägär
  kilä almaham... — Ämilä yılmayırğa
  mataştı. — Min hezze onotmam... ber qasan
  da!..

  
  

Qız,
qulın kütärep huşlaştı la, kitä başlanı.
Malayzar öndäşmäy genä qarap tora. Yıl
qızzıñ itäge menän uynay, malayzarzıñ
sästären tuzzıra. Ämilä kitä. Ämilä
minut hayın alıslaşa. Tuqta, Ämilä! Bine
bit Batır başqasa ber qasan da kürä
almayasaq! Kitmä!.. Batır küzenä kilep
erkelgän yäştärze tıyırğa tırışa, läkin
ularzı tuqtatır kös yuq häm ular malayzıñ
sikähe buylap ağıp kitä...

Ämilä!
Bin bit Batırzıñ iñ yaqın keşehe ineñ!
Nisek yäşär ul hinhez?..

Ä
Ämilä kitä, yıraqlaşqandan-yıraqlaşa...
Huş, Ämilä! Mäñgegä huş, alıs Ur qızı!..

Yökmätkehe

.
3

.
. 5 . 36 . 84 123 163 206

zem häm sit planeta qızı
haqında

Qara
qumta

Huşlaşıu

Sit
planetala

Qara
qumta-2

Ezärläü

«Qarsığa»
menän alış

Literaturno-hudocestvennoyı
izdaniye

GAİTBAYIV
Nail Ashatoviç

İNOPLANETYaNKA

Redaktsiya
mödire Möhärrire Rässamı Bizäüse
möhärrir Tehnik möhärrire Korrektorı

S.
N.
Şäripov

G.
Y. Fazliähmätova

A.
R. Ğaripov

A.
R. Mähtärullin

G.Ä.
Yanğucina

E.
M. Şäyhetdinova

na başkirskom yazıke)

Näşr.
lits. № 04380, 26.03.01. Yıyırğa birelde 29.05.03.
Basırğa qul quyıldı 23.06.03. Formatı 60
hEO/^
■ Ofset qağızı. Mäktäp garniturahı.
Şartlı basma tab. 15,5+0,25 forzatsı. Şartlı
buyau ott. 16,25. İsäp-näşer tab. 14,84+0,45
forzatsı. Tiracı 3000 dana.

Zakaz
№ 822.

Başqortostan
«Kitap» näşriäte däülät unitar
predpriyatiyehı.

450001,
Öfö, Levçenko uramı, 4a.

Äzerläp
birelgän diapozitivtarzan basıldı.

Öfö
poligrafiya kombinatı däülät unitar
predpriyatiyehı.

450001,
Öfö, Oktyabr prospektı, 2.

Nail
Ğäyıtbayzıñ pesaları

1. 
   

   
   Qoyma
   yamğırza. Drama.
   1984 y.

   
   
2. 
   

   
   Dürt
   keşelek tabın. Drama
   1987 y.

   
   
3. 
   

   
   Ästäğäfirulla.
   Komediya.
   1988 y.

   
   
4. 
   

   
   İlama,
   hılıu. Drama.
   1989 y.

   
   
5. 
   

   
   Tön.
   Tragediya.
   1990 y.

   
   
6. 
   

   
   Yuldar
   yarza özölä. Drama.
   1991 y.

   
   
7. 
   

   
   Toyğolar
   niñä hünä. Drama.
   1991 y.

   
   
8. 
   

   
   Quray
   moño.Äkiät
   pesa. 1991 y.

   
   
9. 
   

   
   Köyärkäñde
   şkafqa yäşer. Komediya.
   1991 y.

   
   
10. 
    

    
    Mäktäp
    macaraları. Drama.
    1991 y.

    
    
11. 
    

    
    Atı
    barzıñ, därte bar. Komediya.
    1992 y.

    
    
12. 
    

    
    Yondoz
    nisek qabına. Komediya.
    1993 y.

    
    
13. 
    

    
    Qomartqı,
    rekiter häm möhäbbät. Komediya.
    1994 y.

    
    
14. 
    

    
    Batır
    ätäs.ÄKiät-pesa.
    1995 y.

    
    
15. 
    

    
    Kem
    eşlämäy, şul aşamay. Äkiät-pesa.
    1997 y.

    
    
16. 
    

    
    Auılğa
    qızzar kilde. Komediya.
    1998 y.

    
    
17. 
    

    
    Nisek
    keyäügä sığırğa. Komediya.
    1999 y.

    
    
18. 
    

    
    Qızzar,
    işek asığız. Komediya.
    2000 y.

    
    
19. 
    

    
    Alış
    barmı, atış barmı. Äkiät-pesa.
    2000 y.

    
    
20. 
    

    
    Os
    aqsarlığım, os. Pesa.
    2000 y.

    
    
21. 
    

    
    Äyt,
    qayza yörönöñ? Komediya-şou.
    2000 y.

    
    
22. 
    

    
    Aqmullanıñ
    aq köndäre. Drama.
    2001 y.

    
    
23. 
    

    
    Üz
    bisämä äylänäm. Komediya.
    2001 y.

    
    
24. 
    

    
    İrzärzeñ
    hıyalı. Komediya.
    2002 y.

    
    
25. 
    

    
    Salauat
    altı yäşendä. Pesa.
    2002 y.

    
    

Kitaptarı

1. 
   

   
   Altın
   yamğırzar mizgele. Povest.
   Öfö. 1979 y.

   
   
2. 
   

   
   Narı
   täzrälär.Povest
   häm hikäyälär. Öfö. 1981 y.

   
   
3. 
   

   
   Buran.
   Povestar
   häm hikäyälär. Öfö. 1983 y.

   
   
4. 
   

   
   Ofoqqa
   qasa yuldar.Hikäyälär.
   Öfö. 1985 y.

   
   
5. 
   

   
   Üz
   maqsatıñdı tap.Povestar
   häm hikäyälär. Öfö. 1987 y.

   
   
6. 
   

   
   Svetyat
   okna v noçi.Povesti
   i rasskazı. Moskva. 1988 g.

   
   
7. 
   

   
   Qara
   qumta.Povestar.
   Öfö. 1990 y.

   
   
8. 
   

   
   O
   çem govoryat trupı.Povest.
   Sibay. 1992 g.

   
   
9. 
   

   
   Qapqan.
   Povestar. Öfö.
   1993 y.

   
   
10. 
    

    
    Uzış.
    Roman. Öfö.
    1994 y.

    
    
11. 
    

    
    Ästäğäfirulla.
    Dramalar
    häm komediyalar. Öfö. 1996 y.

    
    
12. 
    

    
    Pesa
    nisek yazıla.Mäqälälär
    häm pesalar. Öfö. 1997 y.

    
    
13. 
    

    
    İnoplanetyanka.
    Roman, povesti
    i pesı. Ufa. 1998 g.

    
    
14. 
    

    
    Auılğa
    qızzar kilde. Pesalar.
    Öfö. 2001 y.

    
    
15. 
    

    
    Biobibliografiya.
    Mäqälälär
    häm bibliografiya. Öfö. 2002 y.

    
    
16. 
    

    
    Nisek
    keyäügä sığırğa? Pesalar.
    Öfö. 2002 y.

    
    
17. 
    

    
    Sit
    planeta qızı.M
    acar alı-fan tas tik roman. Öfö. 2003 y.

    
    

Nail
Ğäyıtbay (Nail Äshät ulı Ğäyıtbayiv) 1948
yılda Baymaq qalahında tıuğan. Sibayza
urta mäktäp tamamlay. Magnitogorsk
tau-metallurgiya institutında incener-meha-
nik hänäre alğas, Seberzä, Sibayza eşläy,
artaban Başqortostan Yazıusılar soyuzında,
Mäzäniät ministrlığında törlö vazifalar
başqara.

Älege
köndä Milli äzäbiät muzeyınıñ general
direktorı häm «Tamaşa» curnalınıñ baş
möhärrire.

Nail
Ğäyıtbay mäzäniät ministrınıñ urınbasarı
bularaq (1992—1998 y.) «Tamaşa» häm «Rampa»
curnaldarın oyoştorouğa. Öfölä respublika
uqıu-metodik üzägen, Stärletamaqta —
filarmoniya häm beyıü teatrın, Sibayza
— mahsus muzıka litseyın, «Sulpan»
balalar teatrın, filarmoniya häm sänğät
uçilişehın asıuğa, yıl hayın yäş
dramaturgtar seminarın (Baymaq yal
yortonda) häm «Teatr yazı» festivaldären
ütkäreüzä zur ölöş inderä.

Dramaturg
häm prozaik N. Ğäyıtbay Başqortostan
Yazıusılar soyuzınıñ drama sektsiyahı
räyıse, Öfö sänğät institutı dotsentı.
Başqortostandıñ atqazanğan sänğät
eşmäkäre. 17 kitap, 25 pesa, 2 roman, 10
balalar ösön povest avtorı.