Räylä Sabitova

Artıqbikä

Artıqbikä




Räylä Sabitova





Povest-monolog






Şulay
itep, min yänä märkäzdä, yäğni Öfölä.
Yuq,
älbittä, auıldan sığa belmägän "qırağay"
başqort
bisähe tügelmen tügellekkä. Elek tä
kilgeläp torzom
baş qalağa,
hatta ber-ike tön qunıp
qalırğa
la nasip itte. Ämmä älege kileüyem ul
saqtağı
vaq-töyäk
mäşäqättär
menän yöröü işe tügel. Älege säyähätte
mineñ bında täüge kileüyem menän genä
sağıştırırğa mömkin. Märkäz üze
ber qarağay
dcungli hımaq
qarşılanı
mine. Ul saqtağı
min – 16 yäşlek üsmer
qızıqay...
Samanan tış bärep torğan min-minlegem
menän ber rättän, biläüzän
ük tıqıp-tıqıp
basalqılıq
heñderelgän töşönsälärzeñ
nindäyzer
ber şikle yıyılmahı. Sänğätkä uqırğa
kilgän beräü, yänähe. Äsäy bahır, märkäzdeñ
appetitı haqında
ğümerzä
lä häbärzar
bulmağan yabay auıl qarsığı,
50 meñ aqsa
birgän buldı. Barıp-qaytıu
haqı
ul saq
30 meñ ine. qalğanına
min qayzalır,
nisekter yäşärgä, nimäler aşarğa
teyışmen. Besäy balahı hauıtınan da
bäläkäyıräk ber şäşke säy menän vaq
bäleş meñ hum yarım tora ine ul saqta.
Şulay bulğas, uylap qarağız,
olo besäyzän
dä aparuq
däü un altı yäşlek üsä
torğan organizm nimä eşläy ala ine? Yuq,
älbittä, nindäyzer
möğcizä menän yataq
haqı
täülegenä 5 meñ bulmaha, konsultatsiya
häm imtihandarğa yöröüzä
uzğan
aznanı
uylamay za
yäşärgä mömkin ine. Ämmä... Ämmä min bahır
ğümer buyı nindäyzer
uñışhız
yuldarza
yörör keşe buldım, buğay. Öfölä küpme
uqıu
yorto bar, häm här berehendä abiturzarğa
yäşäü buşlay bulğanda, ber miñä nişläp
şulay tura kilgän? Bülmäläş qızzar
höyläşä: "Äsäygä şıltırattım,
asıqmayhıñmı,
tip horay, min şunda uq
pribednyatsya itkän bulam, aşhanala
äzeräk
tuyınam da ul, tip." Ä üzeneñ
kesähendä
250 meñ hum aqsahı
bar, mineñ äsäy qarsıqtıñ
ber aylıq
pensiyahı! Ular miñä bik yälläp qarayzar
ine, aslıqqa
tüzmäy,
imtihandar bötöüyen dä kötmäyınsä
qaytırğa
yıyınğas, berehe yulğa dürt peränik
birze.
Yulğa aqsa
yuq
ine. Yataqta
yäşäügä tülägändän huñ yansıq
töböndä 1 meñ 800 hum aqsa
qaldı.
Rayon üzägenän
auılğa tiklem bilet ta 3 meñ tora...



Avtovokzalğa
tiklem ber tuqtalış
qalğas,
arıp, eskämyägä ultırzım.
Avtobusqa
tiklem
ike
säğät
samahı
la
barzır,
aşığahı
yuq.
Tormoştoñ
täüge
hınauında
uq
yuğalıp
qalıuım
yözömdä
sağıla
ine
mikän?
Tayaqqa
tayanıp
yörögän
qothoz
ber
qart
hälem
menän
qızıqhındı.
Höylä
lä
bir
berense
osrağan
bändägä
hälemdeñ
bötä
ayanıslığın.
Tiktomaldan,
kiñ küñelenä sızaşa
almay, aqsa
birer, tip ömötländemme? İsär
qızıqay.
Tege qartlas
pasportımdı qaranı.
"Häzer
nişläyheñ inde, – ti. – Poputkağa sıqhañ,
häzer
üzeñde
beräy yırzä
kösläp, urman buyına ırğıtıp kitäsäktär".
Min älbittä, keşe tigän hayuandıñ ni
däräcälä tübän bula alıuı menän osraşqanım
yuq,
ämmä televizor qarap,
gäzit uqıp
bınday häldärzeñ
bulıp torouon bik yaqşı
beläm. Asığıuzan,
arıuzan
şul tiklem miñräülängänmen, älege
hälemdän tağı la qot
osqosoraq,
tağı la qurqınısıraq
häl-vaqiğalar
bula alıu mömkinlegen meyım bötönläy
qabul
itä almay. Añra keşe keüyek, qarttı
yöpläyım. "Eyı şul". "Äyzä
miñä, – ti "yañı tanış", – min,
älbittä, inde buldıra alırlıq
yäştä tügelmen, totop qına
qaray
alam, qurqma".
Hüzzären
dälilläpter, tubığıma totona. Mineñ
miñräülängän başta emotsiyalar şulay za
bötönläy ülep bötmägän bulğandır –
ğäcäpläneüzän
küzzärem
aqayzı,
"Min hiñä säy eserermen, – ti tege
qomo
qoyolğan
qart.
Mineñ ihtıyarzı
säpsim hındıra alırzandır
inde, üzensä
"köslö" dälil kilterä: – Kolbasalap".
Şulay. Mineñ märkäzgä täüge säyähätem
bik uñışlı buldı. "Bıl donyala keşe
keşegä dus
häm iptäş" tigän ölkändär tarafınan
añğa heñderelgän ber aldaqsı
feker habın qıuığı
bulıp şartlanı. Eyı, illyuziyalar ul teş
keüyek qoyola
– qoyola
häm yañıhı üsep
sıqmay.
Yahalmanı ğına quyırğa
mömkin. Ber qasan
da irzär
küzenä
häm hüzenä
ışanmau, här saq
uyau, hizger
bulıu şul köndän qaldı,
ahırı. Min torop kittem, äylänep tä
qaramanım,
vokzalğa atlanım. Tege babay artınan
eyärep kitep, keşelek ğorurlığın
yuğaltmauzan
mine ber ömöt aralanı: mihırbanlı şofer
osrap, rayon üzägenä
tiklem almas
mikän, tip uylağaynım. Bötönläy ölöşhöz
bala tügelmender: şofer ısınlap ta
mihırbanlı buldı: aqsam
yuqlığına
ışanmanı-ışanıuın, ämmä aldı. Tistä
yıldan aşıu vaqıt
ütte, min uğa rähmät uqıyım.
"Başqa
ulay aldaşıp yörömä", – tip mine
aldaqsığa
tiñläp kämhette-kämheteüyen, ämmä bıl
bäläkäy kämheteü menän ul mine olo
tübänlektärzän
aralanı.



Rayon üzägendä
ike tuğan apayğa barıp qundım,
aqsa
horanım, auılğa qaytırlıq,
tip, birmäne. Şulay uq
ışanmanı şikelle. Huñğı meñemde tüläp
poputkağa – boroloşqa
sıqtım.
Maşinalarğa qul
da kütärmäyım, tik toram. Ä niñä ular
mine ultırtırğa teyış, barıber aqsam
yuq
bit?! Şul tiklem bıl yaqtı
donyağa, tormoşqa,
saq
başlanıp torğan yäş ğümeremä bitaraf
inem... Tağı la bähet yılmayzı:
auıldaş agronom ağay tanıp, tuqtap,
saqırıp
aldı. "Niñä qul
kütärmäyheñ?" – tip aptıray üze.
Bığasa teplitsa şarttarında ğına üskän
näfis göldö qırıs,
asıq
täbiğätkä küserep ultırt äle, yıreger
mikän? Yırekhä lä, aparuq
vaqıt
şiñep, hälhezlänep
qalır.
Min inem şul göl. Qalanıñ
qırıs,
auyahız
täbiğäte qırau
urınına bögöp haldı. Ay samahı
uynamanım-kölmänem, nizär
kisergänemde ber äzäm
zatına höylämänem. Küñelemdeñ ber ölöşö
tuñıp qaldı.
Häm ul ölöş äsäygä qarata
ine. Ul bit aqsanı
küberäk tä birä ala ine. Küpme kämheneüzärzän
azat bula inem min? Yänähe, donya kürmägän
yäş qızıqay,
aqsa
tota belmäy, beräüzeñ
häläl aqsahın
hağız
säynäp, gazirovka-mazarağa
tuzzırıp
bötör, tip uylağandır inde äsäy. Ha,
üzensä
ul da haqlı.



Vaqıt
ütep, küñel tınıslanğas, qabat
yullandım märkäzgä. Uqırğa
kerep, vaqıtlısa
bulha la propiskalı, yäşär urını bulğan
üz-üzenä
ışanğan tutaş bulıp yıtkäs, tege qarttı
tağı şul uq
tuqtalışta
osrattım. Bıl yulı min unıñ küzenä
täkäbber häm kämheteüle baqtım:
kürzeñme,
qartlas,
hin mine keşelek namısımdan
yazzırırğa,
qız
ğorurlığımdı ayaq
astına
halıp taparğa telägäyneñ, nisaua,
bireşmäne äle bıl apayıñ! Ul, tayağına
tayanıp, şäp-şäp atlap kitep barzı.
Keyım-fälänendä ber üzgäreş
bar ine: kepkahın sisep, sigeüle tübätäy
keyıp alğan. İke qullap
biten hıpırıp, auız
qıymıldatqan
bulıp, kemdärzeler
aldap yöröyzör
inde. Unıñ qarauı,
min unıñ ısın yözön
kürzem.
Ul şunan qastı
– üzeneñ
ısın yözön
küreüsenän. Ä min tantana itep torop
qaldım.
Ğäcäp, azaq
bıl hönärzän
min täm taba başlanım. Yäğni keşe aldında
tökörök säsep haq
toğroloq,
ruhi qimmättär
tip boğaz
yırtqan
bulıp sibär qatın-qız
menän aulaqta
yabay ğına ber hayuani teläkteñ mählük
qolona
äüyerelep, keşe tigän subekttıñ iñ tübän
yağın yılan täpäyın kürhätkän keüyek
sığarıp kürhäteüyen tamaşa qılıuzan
täm taba başlanım.



Tistägä
yaqın
yıldar elek şulay ber icadi konkursta
qatnaşırğa
därt itkäynem. Nimägä käräk buldı ul?
Miñä unda qatnaşıuzıñ
ğına tügel, yıñeüzeñ
dä ber nindäy zä
professional uñış kilteräsäge yuq
ine bit! Täüge turzan
uq
ütmänem. Toram foyıla qatıp,
aptırap. Täkäbberlegem köslö bulğandır,
ütmäsemä
ışanmağaynım, yuğalıp qaldım.
Kilde yanıma sal säsle ber uzaman,
qızıqhındı
– säbäben äyttem. Yarzam
iter, tip uylanımmı?" Bälki, kilähe
yıl kilep, tura miñä möräcäğät iterheñ?
Äzerlärbez",
– ti. Töskä
tanımağas, isemşärifen horayım, uları
tanış, bildäle genä ber recisser, imeş.
Maşinahına saqırzı,
ultırzım.
Nindäyzer
dusına
kvartira horap şıltırata başlanı, yulda
beräy magazindan şarap alırğa bulıp
kitte. Min alyotqa
şunda saq
barıp yıtte bıl «beyäqazanğan»
bändäneñ buşlay sır halıp yöröüye. Köldöm
dä täüge tuqtalışta
uq
töşöröp qaldırıuın
horanım. Abzıyım mine, basalqı
auıl qızı
bulğanğa inältä, tip uylanı, küräheñ.
Totondo mineñ "komplekstarım menän
köräşergä". "Raskrepoşaysya, – ti.
– Nimähe bar unıñ, eto normalno. Kilähe
yıl laureat iterbez.
Küpme perspektivalar asılasaq,
raskrepoşaysya!" Häm üzeneñ
bozzay
halqın
häm yıüyeş ustarı menän qulımdı
qarmay.
Yıränges hıuıq
tälmäryın, tip tertlägän qulımdı
saq
tartıp almanım. Ağayzıñ
buytım talantına, olo yäşenä, sal
sästärenä ihtiramım haqına
tüzzem.
Ämmä hahıldap kölöüzän
tıyıla almanım. "Abzıyım, – tinem. –
Ägär min, hezzeñ
uyığızsa,
zakrepoşennıy bulham, eyärep kiter
inem. Ämmä min tap komplekstarzan
azat. Azat keşe – ul, timäk, haylau
mömkinlegenä eyä keşe. İremä hıyanat
itergä telähäm, min, pardon, hezzeñ
hımaqtı
tügel, ä ber 17-18 yäşlek bozolmağan
yıgette haylar inem. Miñä toce yäş tän
oqşay,
hezze
añlayım», – tinem. Bitenä säpägändän
dä köslöräk teyze,
älbittä, hüzzärem.
Tormoş – ul üze
lä aparuq
bäğerhez
nämäkäy. Küpmeler vaqıttan
bıl abruylı abzıyzıñ
nindäyzer
töslö
metall yubileyı buldı. Unıñ icadına ah
ta uh kilep dan yırlanılar, fotohın
gäzit hayın bastılar.
Beräühendä qatını
menän äñgämä oyoştorğandar. İren is
kitkes yaqşı
ir, şäp atay itep hürätlägän. Bötä ğäm
aldına "östömdän
yäş, sibär aktrisulkalar menän yöröüyen
haman dauam itä" timäs
inde, bildäle. Uqıp,
hihıldap köldöm dä tirä-yaqtağılarğa
säbäben añlatıp tormanım. Niñä käräk
ul? Keşeneñ yözön
yırtıu qänäğätlek
kiltermäy, ä artıq
taralmağan informatsiyanı beleüyem
qänäğätlek
uyata. Üzenä
kürä täkäbberlek inde. Bulha huñ. Mineñ
keüyek sibär, aqıllı
hanımdıñ nindäyzer
yıteşhezlege
bulırğa teyış tähä. Ä täkäbberlek ul
käkre ayaq
yäki ikense eyäk tügel – täüge qaraştan
uq
kürenmäy. Şulay bulğas, qalhın
äyzä.



Bıl yulı märkäzgä
şähsi mänfäğättärem tügel, olo burıs
äyzäne.
Ämmä ul "olo burıs" şähsi qiäfätemä
turanatura bäyle, qızğanısqa
qarşı.
Ber miñä tügel, turanan-tura auıl yazmışına
qağılışlı
tözölöştö
tuqtatıp
torğan ber imza haqına
"qorban"
işe haylandım min. Sönki nindäyzer
ber çinovnik nindäyzer
säbäp menän bezzeñ
töbäkte bik yaratmay. Bılay za
yıteş yäşämägän halıqqa
yälsep kitergä bötönläy mömkinlek yuq.
Nindäyzer
ozon
qolaqtar
aşa bezzeñ
naçalstvo ul bändäneñ yörägenä yuldıñ
täpän-täpän baldar, şaqtay
buralar aşa ütmägänen belep qalğan.
Törgäk-törgäk banknottarğa la bitaraf,
ti, ul bändä. Abruylı ağayzar,
tanış-tonoştar aşa la eş sıqmağas,
huñğı sara qaldı
– köshöz
zat yarzamında
abordac. Sibärzär
küp bezzä,
belemlelär zä
bar. Ämmä yäräbä miñä töştö. Sönki min
ber nisä yıl inde irhez
bisä statusında yäşäp yatam. Qasa-bosa
küñel küreüsem dä yuq.
Timäk, min, küptärzeñ
añlauınsa, irgä "hıuhağan" bulırğa
teyış. Teyış häm – vässäläm. Ä mineñ üz
ğümeremdä, nindäy genä oyathız
täqdimdär
işetep tä, iremdän başqa
beräü menän hatta übeşep qaramağan
yuğarı ählaqlı
qatın
ikänem ber kemde lä qızıqhındırmay.
Sibär – timäk, käntäy. Äle ber kemde lä
yaqın
yullatmay, timäk, – haylana, qimmäten
arttırmaqsı.
Ämmä utızzı
uzzı,
ike balahı bar, timäk – ütmäs
tauar. Üze
lä şunı añlarğa häm haylanıuzan
tuqtarğa
teyış. Ä niñä äle şul barıber tik yatqan
"tauar"zı
qullanıp
qaramasqa?
Kilep sıqmaha
la, ükenes tügel, kilep sıqha
– yämğiätkä fayza.
Ular şulay uylanı häm tiz
genä miñä räsmi delegatmı, deputatmı,
tağı ällä nindäy "gad"mı mandatı
äzerläp,
käräkle makulaturanı kün papkağa tığıp,
ber az
"komandirovoçnıy" tamızıp,
sığarıp ta yıbärzelär.
Ä otpusk, älbittä, qaznanan
tügel, üzemdeñ
yılkänän. Ular nimä uylahalar za,
mineñ vaşeto moral printsiptarım barlığı
haqında
auız
asıp, telemde arıtıp tormanım. Susqağa
märyın munsaq
keyzermäyzär,
ular bını añlarlıq
tügel, tip üz-üzemde
yıuattım da sığıp olaqtım.



Vokzalda arlı-birle
qaranıp,
tapanıp torzom
da ähirätemä saptım. Unıñ, menän ser
büleşeügä östäp,
tağı fayzahı
teyırzäy
ölkä bar. Ul – kosmetolog. Ä miñä
professional belges käñäşe, ay-hay,
käräk. Märmär izändärzän
genä täpäyläp ozon
tırnaqlı,
tösö-başı
kürkäm hanım vä tutaştar arahında ğümere
ütkän çinoşanı hıyır hauıp, bäräñge
qazıp
tupaslanıp
bötkän quldar,
bizängeste,
ğömümän, urıq-hurıq
fayzalanğan
yöz
menän şaq
qatırıp
bulmasın
añlamayımmı ni min? Garderob ta modanan
ber-ike saqrım
artta torop qalğan.
Auıl yırenä käp kenä bulğan "galuştıñ
yaqşırtılğan
variantı" – tuflizar
za
ofistıñ közgöläy
yaltırağan izändäreneñ
"bite"nän kölöü bulır hımaq.



Ähirät qolas
yäyıp qarşı
aldı. Äldä qala
bisähe bulıp tanau söymäy torğan holqo
bar. Dalanın kütärä belgäne ösön tağı
la nığıraq
hörmät itäm üzen.
Respublikala bildäle ällä küpme şähestär
yataqta
yäşäp pensiyağa sıqqanda,
ul inde utız
yäşen qala
urtahındağı fatirında bildäläne. Keyäü
balaqay
bik uñğan yıget bulıp sıqtı.
Sibär zä,
buysan da, eşsän dä bulıu östönä,
esmäy zä,
tartmay za.
Ber nisä eştä ber yulı eşläy. Qağıu-huğıu
tügel, qatını
yağına qırınıraq
qaraş
taşlağanı yuq.
Bergä üskän
yaqın
serzäşemdeñ
bähetenä şatlanıp bötä almayım. Ul bıl
bähetkä layıq
ta bit inde. Öyläneşkändärenä tistä
yıldan artıq
vaqıt
üthä lä, iren irkäläp, übep kenä uyata,
keşe aldında ğına tügel, bılay za
käpkäkläp-bitärläp tormay. Üz
vaqıtında
berehenänberehe matur, aqıllı,
höykömlö ike qız
bala tabıp birze.
Uları la ata-äsähenä möhäbbätle, yıtmähä,
bik talantlı balalar bulıp üsep
kilä. Üzemdeñ
qızzarım
bulmağas, könläşep tä quyam.
Ruşannanıñ, yäğni ähirätemdeñ üz-üzen
tärbiäläüye huñ? Vanna bülmähenä kerhäm,
äylänep sığa almayım. Nindäy genä
tazartqıs,
yäşärtkes, ağartqıs,
daualağıs krem-mayzar
yuq!
Bizängestäreneñ
qimmätlelege
is
kitkes. Mineñ kosmetiçkamdıñ esendä
yatqan,
yıldar buyı yazzırtılmağan
kosmetikamdıñ haqın
bergä quşhañ
da, Ruşannanıñ pomadahınıñ haqına
yıtmäs.
"Nisek itep arzanlı nämäne biteñ
hätle qäzerle
yıreñä oyalmay hörtäheñ? Yäşlekte yäş
saqtan
uq
haqlayzar,
añlayhıñmı? Arzanğa riza bulırğa arzan
qatın-qızmı
ni hin!" – Ey, ärläp bötä mine.
Marketing menän dä şöğöllänä, töp eşenän
tış arıu ğına tamıp torğan kileme lä
bar. Bay häm eşlekle hanımdarğa qıybatlı
kosmetika hata ul, yıtmähä dizayner.
Yaqşı-yaqşı
firmalarzıñ
sığarğan probnik pomada, huşbuy mayzarın
miñä lä kösläp büläk itep ölgörä.



Maqsatlı,
ozaylı
hezmät
üz
yımeşen birmäy qalmay
ikän ul, äy! Üsmer
saqta
urtasa ğına qızzar
rätendä yörögän Ruşanna äle klastaş
qızzar
arahında iñ sibäre. 5 –10 yılğa ber
yıyılışıp osraşıuzan
ul här saq
huşı kitep qayta.
Klastıñ iñ sibär qızzarınıñ
qot
osqos
qartayğan,
yämhezlängänen
kürep şañqıy
inde.Talsıbıqtay
bildär küptän inde qıyar
tozlau
miskähe razmerına yıtkän, yıbäktäy sästär
tösö
uñıp, yıltırı bötöp, bızau
säynäp taşlağan qäzerhez
sepräk işe halınıp-halınıp tora. Alma
bittär yanıp qarayıp,
kibep bötkän yımeş işe, yıyırsıqlana
başlağan... Ä iñ möhime, küzzär
inde yondozzay
balqıp-bazrap
tormay. Hüngän ular, baştar tübän eyılgän.
Ruşanna menän ber östäl
artında ultırğanda kübehe quldarın
östäl
astınan
da sığarmay. Auır eştän, sifathız
könküreş himiyahın yış qullanıuzan
şağirzar
aqqoş
qanatı
menän sağıştırğan näfis barmaqtar
qarmaqtar
bulıp qarayıp
qatqan.



Ruşanna bıl
osraşıuzarzan
huñ nıq
äsenep yöröy. Üzeñdeñ
yäş, sibär qalıuıñ
ğına yıtmäy şul küñelgä. Äle genä bergä
diskotekalarza
küñel asqan,
yıgettär küzlägän,
tormoşqa
ğämhez
häm şatalaq
qaraş
menän baqqan
tiserzäreñdeñ
tuzıp-tauşalıp,
äbeygä äylänä başlauın tınıs qına
küzätep
bulamı... Zamandaştarıñ şunday ikän,
timäk, yäşlek hinän dä kitkän, kitkän...
Bıl äseneüle toyğo bezzeñ
ikebezze
tağı la nığıraq
yaqınayta,
buğay. Bez
tös
taşlamanıq
bit äle. Yäşlekteñ huñğı yıldarına
yäbeşep yatqan
bulabız.
Ruşannanıñ üsmer
saqtan
uq
bit tirehe bik nazlı
buldı. Hıtqı-fälän
sığırğa la äzer
tora. Qoyaş
nurına la tigez
genä tügel, motlaq
ala-yola bulıp yanıp bara. Şuğa kremdarı
la ällä nisä törlö. Biteneñ ber yırenä –
maylay torğanı, ikense yırgä – kipterä,
ösönsöhönä – dımlay, dürtensehenä –
ağarta häm başqa
ällä nindäy törlöhön hörtöp sığa. Krandan
aqqan
hıuzı
yözönä
teyzergäne
yuq.
Tonik-losondar, mahsus tazartqıstan
ütkän saf hıu ğına. İrtängehe – ayırım,
töngöhö – ayırım. Qışqa
– ber törlö, yäygä – ikense. Bina esendä
bulasaq
sarağa – ber törlö, asıq
haualağıhına – ikense... Sit teldä genä
yazıl­ğan
hauıttarzı
yañılışmay ayırıuın äyt! Donya kötöü
arahında ber nisä yılğa ber genä kilep
kitkän sağında unıñ käñäşen teüäl genä
ütäp, şul isäphez
hauıttarzan
mineñ dä buyanıp sıqqanım
bar. Ğäcäp täsorattar!
Üzemde
qatın-qız
itep, qäzerle
qatın-qız
itep toya başlayım. Ber nisä krem hatıp
alırğa teläk tä uyanğılay. Ämmä, haqtarın
samalau menän ük, kikerek şiñä. Yaramağanmı
miñä şunda qatıq-qaymaqtan,
bäräñge-qıyarzan
bitlek? Märkäzgä
kilep, yaltır vitrinaların teatr urınına
tamaşa qılıp
yöröü zä
– mineñ ösön qıybatlı
küñel asıu sarahı ine ul saqta.
Bilet haqına
auılda ğailämde azna
buyı tämtom menän hıylay ala inem bit.
Ämmä şul vaqıtta
yañğızıma
şunday säyähättär oyoştormaham, aqıldan
yazılır
ine. Üzemde
öy tauığı tormoşo menän yäşärgä mäcbür
ithäm dä, küñel kälbem başqa
bulğandır, tim. Tänem öy-yort esendä
yöröy, ä küñel ällä nimäne hağınıp kötä.
Ul hağışqa
tüzä
almay, tamaq
yırtıp qısqırğı,
oloğo kilä. Nimäler yıtmäy, tınğıhızlay,
yäşärgä irek birmäy. Äyterheñ dä, yörägem
– sitlektäge turğay. Bäreläm-huğılam,
ürhälänäm, ä qayzan
kilep sıqqan
bıl toyğo – añlay almayım. Täüzä
mauığıp ultırtqan
säskäläremdeñ şau gölgä kümelep ultırğanı
la höyöndörmäy. Bäräñgem uñıp, täñkäyışep
yatha la – şatlanmayım. Serep böthä lä
qayğırmas
inem, moğayın. Üzem
qorğan
donyağa şul tiklem bitaraflıq
tıuzı
ber zaman. Öyömdö yıyıştırğım da kilmäy,
hatta säsemde lä tarağım kilmäy, iremdeñ
eşen-hälen horaşırğa, höyläşergä lä
hälem yuq.
Bötä küñelemde ber ülterges toyğo biläy
– üz
tormoşom tügel bıl. Min – min tügel. Min
tormoş urmanında täki azaştım.
Azaştım.
Azaştım.
Qayza
kürmäy qaldım
ikän, qasan?
Şulay uq
ğümer buyı oşo hızlanıuzarğa
tüzergä
teyışmenme ikän? Nimä ikän ul küñel
tınıslığı? Bıl horauzarzan
şañqıp,
başım eşlämäy başlay. Ğailämdä lä
tınıslıq
qalmay,
holqom
sızap
torğohoz
räüyeştä bozola.
Şul vaqıtta
sığıp kitäm min märkäzgä. Qomhozlanıp
hasıq
hauahın yıskäyım,
asfaltın arıp yığılğansı tapayım,
aldaqsı
yaltır-yoltor nurzarına
irkäläp tanhığımdı qandıram.
Kürgäzmä-teatr
tirähenä barıp eläkhäm, küñelem urınına
ultıra. Ähirätemdeñ palantinına uranıp,
yaltır klatçın qısıp
totop, yay ğına yaltır märmär izändärzän
uzam,
belges keşeläy, stenalarzağı
töslö
taptarzı
tikşeräm. Küptäreneñ isem-şärifen
belmägän, ämmä här bereheneñ tösönän
ük intelligentlıq,
yuğarı zauıq
börkölöp torğan matur keşelär menän
feker alışqan
bulam. Auılğa qaytqas
ta äle nindäyzer
bähet toyğoho mine buytım ozatıp
yöröy. Uynay-kölä başlayım, bäğerem
yomşara. Ğailämä naz
birerlek hälgä kiläm, nihayät. Läkin
küpmeler vaqıttan
üz-üzemde
tağı estän kimerä başlayım, tağı kön
bötä. Ergämdägelärgä lä – berense
siratta, älbittä, üzemä...
Şuğa älege mäcbüri komandirovkama ber
yaqtan
asıuım kilhä lä, töptäge "min"yım
bähettän ürle-qırlı
hikerä ine. Bığasa üz-üzemde
ğailämdän, mäşäqättän
"urlap" alıp qına
kitkänemä nindäyzer
ğäyıp toyğoho la tıuıp, tulı bähetkä
qamasaulay
kilde. Ä äle ul toyğo yuq.
Üz-üzemde
nimänänder azat itep toyam – ğäcäp.



***



– Timäk, Allanıñ
nindäyzer
qaşqa
täkähenä qorbanğa
salınahı bäräs itep haylanılar inde? –
Turahın äytmähäm dä, ziräk ähirätem
hälde bik dörös
añlanı. – Toce mne auıl hucahı. Vazifalı
sutener! Eş kilep sığıp, tözölöş
başlanha, ul – il arıslanı,
halqına
hezmät
iteüse, ä hin – qullanıp
taşlanğan prostınya bulıp torop qalahıñ
inde...



İrenemde qımtıp,
baş qağıp
qına
quyam.



– Beräy bäylänep,
otvorot-povorot alğaynımı ällä? –
Ruşanna tişep qaray.



Tağı baş qağıp
qına
quyam.



– Üs ala inde,
hayuan. Yänähe, barıber bäseñde
başqalar
qulı
menän bulha la hıpırıp, qoyop
töşöräsäk. Äle şul yaqqa
etärä lä, kiläsäktä riza bulğanıñ ösön
bitärläp ber bulır äle... Äpät eşhez
qalahıñ
inde. Auıldan küsep kenä kitmähäñ,
belmäyım. Ğäybäteñde säynäp, bäğereñde
aşap bötör ul bändä!.



Mineñ bıl haqta
uylanğım kilmäy. Tormoştoñ ayauhız
ikänen Ruşanna säynämähä lä beläm dä
inde. Ällä nindäy yöräk esendäge
hızlauıq,
ärneü menän yaratam bit şul töyägemde.
Yaratıuım ğına yauaphız.
Urıstarzıñ,
qayza
tıuğanhıñ – şunda yarağanhıñ, tigän
äyteme bar. Ä min nişläpter yaramanım.
Ber kärägem yuq
mineñ uğa. Artıqmın.
Utızzan
uzzım,
ä yörägemdeñ, aqılımdıñ,
hälätemdeñ bötä kösön halıp auılımdıñ
yaqşıraq
yazmışı
haqına
hezmät
iterlek urınım yuq.
Mineñ keüyek käräkhezlegenän
alyıp, bärelephuğılıp yörögän küpme
auıldaşım, sitkä sığıp, soltan buldı?
Yaqtaştarınıñ
qayzalır
alıştırğıhız
osta,
is
kitkes belges atın kütärep yöröüyen
işethälär, bındağılar aptırap ber bula:
"Vät hin unı, yünhez
bändä ine. Şul da kütärelgäs, tfü..."
Respublikala bildäle genä ber yazıusı
äytkän: üzebezzä
oltan ğına bulır ösön dä, sittä soltan
bulıp yöröp qaytırğa
käräk... Mineñ hımaq
ärnep, äsep yörögän sağı bulğandır inde.
Sit yaq
tügel, tıuğan yağıñ mänfäğäte ösön yäş,
därtle energiyañdı, hezmäteñde
birä alhañ ine ul! Şulay uq
zur,
ütäy almaslıq
hıyal mikän ni bıl? Ğäcäp. Uylap qarahañ,
kemgä üpkälärgä? Boyomğa aşqan
daha ber hıyalım – auılımda yäşäyım. Tik
bıl hıyal miñä bähet, küñel tınıslığı
birmäy, qızğanısqa
qarşı!



– Ul qaşqa
täkä nindäyıräk äzäm
inde?



Yaurın ğına helketäm.



– İsem-şärifenän
başqa
ber nämä lä belmäyım. Bezzekelärzeñ
dä kürgäne yuq.
Qayhı
rayondan ikändären işetkäs tä,
sekretarşahına tiklem hırt yönön
qabarta,
ti.



– Vazifalı türä
bulğas, ul-bıl saralarza
qatnaşqanı
barzır
bit, het fotohı basılğanmı?



– Yuq,
ti. Kameralar aldında bötönläy yaltırap
yörömäy, intervyular birmäy. Kabinet
kırnisahı...



– Tuy generalı
tügel, ä horo kardinal... Bınıhı qurqınıs.
Timäk, ul vlastıñ ısın tämen belä.
Keşelärzeñ
yazmışı
menän üzzärenä
lä hizzermäy
genä uynarğa yarata. Vazifanıñ tışqı
ımhındırğan qiäfäte
tügel, ä mömkinlege genä qızıqtıra
unı. Pryam qurılğan
kükäy kakoy-to – üze
krutoy, üzeneñ
ber yöyö yuq...



Uftanıp, baytaqqa
şımıp qalabız.



– Bına nimä,
Tomasik, hin uğa priyemğa barıp tormayhıñ,
añlanıñmı? Barıber ütkärmäyäsäktär,
tanışa almayasaqhıñ.
Tanışqan
häldä lä hin uce yıñeleüse bulahıñ.
İsläyheñme
"Master i Margarita"la? "Üzeñdän
köslölärzän
ber qasan
da ber nämä lä horama". Mineñ qayza
eşlägände beläheñ, şät. Unda yarlı-yabağay
bisäläre yörömäy. Kliyentkalarzan
ipläp kenä horaşıp, kem ikänen asıqlarbız,
belerbez,
qorallanırbız.
Hineñ üzeñde
tärtipkä kilterähe bar. Auıl hauahın
yaratmağan keşe yanına barıu ösön üzeñä
"märkäz sañı" qundırıp
alırğa käräk.



Min inde Ruşannanıñ
isäphez
banka-tyubiktarında butanıp, ularzı
kämetep, huş yısle
vannala aunap sıqqaynım.
Töşkän qanattarım
yazıla
başlağaynı. Bolottay küperep torğan
yomşaq
mahrovoy halatqa
törönöp, izräp
ultıram. Ruşannanıñ "tärtipkä
kiltererbez"
tigän hüzzäre
qolaqqa
may bulıp yağıla. Ber ike-ös kön unıñ
maturlıq
salonındağı kuşetkalarza
aunau – nindäy şatlıq.
Beläm, unıñ nindäyzer
şikle, bısraq
qına
ber batqağın
nisäler minutqa
bitkä hılap torouzıñ
haqı
– mineñ zarplatanıñ östän ber ölöşö.
Ämmä Ruşanna üze
äytkäs, moğayın, sarahın tabır. Ändräy
qaznam
yuqlığın
belä lä inde. Ul uyzarımdı
"uqıp"
ultıra.



– Mordu narisuem,
upakuem, podaroçnıy bantik bäyläp
quyırbız,
uların vis östömä
alam. Ämmä intellektıñdıñ bötä qırzarın
yaltıratıp huşın alırğa, izvini, yarzam
itä almayım. Ul yağı tulıhınsa üzeñdän
genä tora. Şıldımı?



– Şıldı.



Ruşanna «informatsiya»
yıyırğa salonına kitkäs, min dä,
buştı-buşqa
auzarmastan,
nihayät, "mäzäni
yal itergä" – kürgäzmä
zaldarınıñ berehenä yullandım. Asılğan
ğına mälenä tura kilhäñ, ifrat qızıqlı
keşelär menän osraşırğa mömkinlek tıua.
Äle lä ber küzem
litografiyalar, gravyuralar, oforttarzıñ
bormalı-bormalı
liniyaların tamaşa qıla,
ikensehe menän tamaşasılarzı
bayqayım.
O-o-o, ömötöm aqlandı;
Şärifä Qäzimovna
üze!
Ğäcäp qızıq
qarsıq.
Yäşe altmış tiräläre, ämmä undağı energiya
– yıgerme yäşlektärgä birgehez.
Nimä genä belmäy, kemde genä belmäy!
Ozaq
yäşägän keşe, ğömümän, küpte belä inde
ul. Ämmä Şärifä apay, telmärendä başqa
ber kem dä äytä almas
äyläneştär qullanıp,
şunday qızıqlı
äñgämä qora
belä – auız
asıp tıñlayhıñ. Aqıllı
la, hätere lä ütker, ä tele tağı la
ütkereräk. Alıs
yäşlegendä ul aktrisa bulğan. Töp
teatrzarzıñ
berehendä töp roldärze
alıp barğan. Qırqqa
yıtep barğanda, täüge häm huñğı balahın
donyağa kiltereü haqına,
artistka karerahın tamamlay. Hıyal
itkän roldäre ükeneskä qalmağanğalır
inde, yäşlegen dä hağınmay, kösänep
maturlanırğa la tırışmay. Bötönläy
ütkändärgä barırğa vaqıtı
la yuq,
buğay. Här saq
ese tulı ideya, yañınan-yañı şöğöl... Yıtmähä,
ul ber kemdän dä, ber kem fekerenän dä
qurqmay.
Şul tiklem äse tele menän tup-turahın
yarıp hala – qayhı
saqta
hüzzärenän
mineñ qolaq
oyala. Aktrisa sağında nindäyzer
spektakldäge töp ıñğay geroinyanı tiskäre
obraz itep uynay. Recisser kulisa
artınan, yozroq
kürhätep, ni eşläyheñ, tip tızanday
başlağas, tegene biş härefkä yıbärä.
Sähnänän, tamaşası aldında! Zal şaq
qata.
Ä ul vaqıtta
– Sovettar Soyuzı tigän ildä yäşägän
saq...
Şunan ni bulıuı qızıqmı?
Başta äytep ütäyım, bıl rolde recisser
başqa
aktrisağa birgän bula, unıñ menän eşläy.
Şärifä Qäzimovna
ul rolde ğariza yazıp
qına
alıp, dubler sifatında ğına üz
allı äzerläy.
Biş härefkä yıbärgän köndän huñ spektakldeñ
populyarlığı qot
osqos
arta, häm bötä sığıştarza
la Şärifä apay ğına eşläy, tege aktrisanı
iskä
alıusı la bulmay. Nindäy dıuamal holoq
häm ruh nıqlığı
bulğan keşe menän tanışıuımdı
añlağanhığızzır.
Şuğa östäp:
türä ni, qara
ni, keşe ikän – aralaşa, keşe tügel ikän
– ällä nindäy vazifa bilähä lä, äzämgä
hanamay. Şärifä apay aldında qılansıqlanıp
torou artıq
ine, hälde unıñ stilendä qısqa
häm yalanğas döröslök
sağılğan hüzzär
menän genä añlatıp birzem.
Ul, älbittä, aptırağan da, yällämäşeş
tä bulmanı. Küpme maturlıqqa
töröüle bozoqloq
donyahında yäşägän, barıhın da
kürgän-belgän keşe lähä.



– İsem-atı kem
tinelär, tiñ äle?



– İskändär Säğitoviç
şikelle.



O, Şärifä Qäzimovna
bıl keşe haqında,
küräheñ, hatta bik häbärzar.
Häterenä töşörmäkse bulıp uylanıp ta
tormanı. Älege hüzhez
qalıuı
unıñ mömkin tiklem häqiqätkä
yaqınıraq
hürätlämä ösön teüäleräk hüzzär
ezläüyeler.
Ällä ni küp vaqıt
ütmähä lä, miñä bik ozaq
kötäm keüyek toyoldo. Üzem
Şärifä Qäzimovnanıñ
yözönä
qarap,
unıñ ni uylağanın küzallamaq
bulam. Apayzıñ
hüze,
dörösön
äytkändä, hököm qararı
uqığan
sudyanıqı
däräcähendä möhim. Nisä yıldar aralaşıu
däüyerendä belep bötkänmen – ul ber
qasan
da yañılışmay. Ber-ike hüz
qatıuzan
uq
kemdeñ kem ikänen ayıra torğan häläte
bar unıñ.



– Hin miñä şunı
äyt äle, Tamara: üzeñä
nisek toyola? Bıl eşte atqara
alırhıñmı-yuqmı?



Yaurın helketäm.



– Ä min äytäm:
atqarasaqhıñ.
Yuq,
hin azğın
qatın
tügel. İsäp-hisapqa
qorolğan
mönäsäbättärgä lä şulay uq
hälätle tügelheñ. Hin prosto – ideya
keşehe. Hin nişläpter, nindäyzer
ideyağa üz-üzeñde
qorban
itergä teyışheñ, tip uylayhıñ. Bıl
osraqta
ideya – tıuğan töyägeñä oşonday ısul
menän bulha la fayza
kiltereü, hezmät
iteü. Min dörös
añlanımmı? Bıl hucañ nisekter şunı
toyomlağan mikän inde... Ägär ulay ikän
– ifrat ütä küreüsän mucik, hatta
aptırata.



– Aptırarlığı yuq,
mineñsä. Ul bını ber nindäy zä
"ütä küreüsänlek" arqahında
tügel, ä haslıqqa
barıp eşläy.



– Mäsälän?



– Mineñ uyımsa,
bılay: ul otpusk haqında
ğarizamdı yırtıp kärzingä ırğıttı häm
ber nisä köndän mine "za progulı"
eştän buşattı. Urınıma şım ğına, şıma
ğına räüyeştä üzeneñ
qızınmı,
qäyınbikähenme
eşkä aldı. Älege momentta kollektiv
esendä mine bik äüzem
"säynäyzär"
häm bozoqloğom
kimäle haqında
hüz
yörötälär.



– Hin artıq
qara
töstär
gammahında feker yörötmäyheñme?



– Yuq,
Şärifä apay. Min artıq
nıq
yaqşı
küräm. "Ütä küreüsänlek" – ul miñä
has sifat.



– Keşe, älbittä,
– iñ aqıllı
hayuan. Eyı, aqıllı,
läkin hayuan. Bälki, hin haqlılır
za...



– Keşe hayuan
ikän, timäk, min – terpe.



– Ha-ha-ha, bik
qızıq
feker, ä ni ösön?



– Sönki dustar
häm doşmandar arqama
şul tiklem däräcälä küp enälär
törttörzölär,
bezzär,
bısaqtar
qazanılar
– min inde terpenän ber yırem menän dä
ayırılmayım.



– Nu, Tamara, hindä
tel... Min, älbittä, hine hayuanğa tügel,
nindäyzer
ber asıl
qoşqa
tiñlär inem tiñläüyen. Aqqoşqamı,
tornağamı... Moğayın, huñğıhınalır –
aqqoştarzıñ
ayağı ozon
bulmay. Ä İskändär Säğitoviçqa
kilgändä, bılay...



Min
İskändär Säğitoviçtıñ üzen
nıq
yaqşı
uq
belmäyım. Ämmä ular – yuğarı möhittä
bildäle ğailä. Mineñ ber kollegam, yäğni
aktrisa inde, ozaq
yıldar unıñ atahınıñ höyärkähe buldı.
Berehe – sibär, ikensehe – bay häm
däräcäle. qäzimge
soyuz, añlap torahıñ. Yäşlege irhez
zä,
balahız
za
ütep kitä başlağanın toyğas, tege
artistka, bını qatınınan
ayırıp, üzenä
öyländermäkse, auırğa qala.
Tege bıl häbärze
tınıs qabul
itä, bala bulha, älbittä, bergä bulırbız,
tip väğäzäläy.
Unıñ şunday mönäsäbätenän küze
tomalanğan yäş qatın
hıpırta poliklinikağa, isäpkä
basırğa.
Ginekolog bını qaray
za
qot
otqos
hüzzär
äytä: "Bala urod, kisekmästän
rähim itegez
kresloğa". Küz
aldıña kilter: keşe ni barı qaralırğa
ğına kilgän. Tışta – sirat. Ber analiz
da eşlänmägän, ber nindäy abortqa
barğanda käräk bula torğan käräk-yaraq
alınmağan! Ä tabip berehenän-berehe
auyahız
dälildär kilterä, qurqıta,
ışandıra... Yäş qatın,
şulay itep, hına. Aborttan huñ höyäreneñ
şoferı fatirına alıp barıp, rizıq-fälän
qaldırıp,
bikläp kitä... İke azna
yata öyzä
qanhırap.
Yapa-yañğız,
ber kem kermäy, ber kem sıqmay.
Nimä uylarğa la belmäy. Älbittä, şulay
yata torğas, başı eşläy başlay tegeneñ.
Nisek inde: poliklinika şarttarında
abort? Ul tabip ta bit äle, keşe-rentgen
tügel, Hozayzıñ
yırzäge
ilsehe lä tügel! Bıl bit höyäre tarafınan
oyoştorolğan tişek şıumanğa ultırıp
ralli gonkalarında yöröü tügelme huñ?
Şunday şiktärgä töşöp, küze
asıla başlağas, kilep kerä tege säskälär
totop. Qayğıra,
barıhın da beläm, nindäy qızğanıs
häm başqalar,
häm başqalar...
Şulay unı mäkerzä
lä ğäyıpläp bulmay. Ämmä fakt: bala yuq,
bulmayasaq
ta. Höyärkä lä üz
urının añlarğa mäcbür. Unday kimäldäge
irzär
ösön qatın-qız
barıber keşe, şähes bulıp kürenmäyäsäk,
qızıqhındırmayasaq
ta. Şunı añlap, Tomoçka, hin üzeñde
aldarğa irek birmä. Emotsiyalarıñdı
hünder, fäqät
fayza
hığıu yağın ğına qara,
otolmashıñ.



Üzem
dä hizmästän,
bötönläy töşönkölökkä bireläm. Oşondayıraq
ber tarihtı kemder höylägäyne. Ber
qatın,
şulay uq
däräcäle beräüzeñ
höyärkähe, hoquqhız
statusınan yalqıp,
höyärenä ultimatum quya:
yä öylänäheñ, yä hineñ qırın-mırın
eştäreñde faş itäm. Tegehe tanış professor
yarzamında
bisäne "harı yort"qa
mäñgegä tığıp quya.
Şärifä Qäzimovnanıñ
tanışı bik yıñel, hatta bähetle qotolğan
– atqazanğan
isemdäre lä bar, qala
urtahında däü fatirı. Yañğız
başına – biş bülmä. Yapa-yañğız
qalıu
ösön häybät tüläüme bıl? Belmäyım. Bıl
donyala yäşäüze
ike ulımdan başqa
küz
aldına kilterä almau menän sağıştırğanda,
nimä inde ul – fatir? Ul balalar kiltergän
şatlıqtı
tügel, ular ösön kisergän hızlanıuzarımdı
la alıştırmas
inem. Ber baylıqqa
la.



Ruşanna tışqı
qiäfätemä
genä tügel, küñel toroşoma la nıqlap
totondo. Häzer
min unıñ autotrenig künekmäläre yazmaların
tuqtauhız
tıñlap yöröyöm. Qızıq
inde: başqalar
yämäğät transportındamı, başqa
yırzäme
– muzıka tıñlap kinänä, ä mineñ MRZ
pleerza
– üz-üzeñde
tübän bahalauzan
qotolou
buyınsa kurstar. Fayzahı
şulay za
bar. Isınlap ta niñä üz-üzem
haqında
feker başqalarzıñ
miñä qarata
äytkänenän boyondoroqlo
bulırğa teyış äle? Tışqı
temperaturağa qarap
häräkätsänlege, yäşäüye üzgärep
tororğa hal­qın
qanlı
böcäk tügel dä min? Mineñ üz
yöräk-qan
sistemam bar. Tänemdeñ yılıhı üzemdän
genä tora bit. Keyım keyıü-siseü – ber
yarzamsı
aspekt qına.
Üz-üzemde
estän dä, tıştan da tärbiäläü hözömtähen
birze
şulay za.
Ruşanna şatlana, üz-üzeñde
totoşoñ höyöklö, köyäz
hanımdarzıqına
oqşay
başlanı, ti. Elek ul nimä birhä, şunı
hörtöp, nimä quşha,
şul protseduralarzı
ütäp torham, häzer
"bınıhı miñä oqşamay"
tip haylansıqlayım.
Butik-fälängä kerhäm, ergägä
hatıusı-konsultant yügerep kilep
yıtmähä, oşo la buldımı magazin, tip tanau
yıyıra başlayım. Auılda arlı-birle säs
tarap, 10 täñkälek pomada hörtöp eşkä
yügerhäm, äle bit tirehen qala
hauahınan törlö kremdar, ton, pudralar
yarzamında
ışıqlap,
sälämät qızıllıq
yügertmäyınsä uram buyına ayaq
ta basmayım.



Ruşanna kliyentkaları
aşa käräkle informatsiyanı beleşep tora.
"Mineñ obekt" üzebezzekelär
quyğan
tamaşa-fäländärgä tanauın da kürhätmäy
ikän. Tik Mäskäü, Piter yä sit ildän
kilgän nıq
super-puper klasik yırsı, orkestrzarzı
tıñlarğa kamernıy zalğa ğına yöröy.
Undağı bilet haqtarın
ber kürep ah itkäynem inde. Oşo arala
şunday kimäldäge ber kontsert kötölä
ikän, unda elägep bulha, Säğitoviç menän
osraşıp, tanışırğa forsat teyıüye mömkin.
Yaray äle, Ruşanna iñ şäp professionaldarzan
hanala. Ul bulmaha, nişlär inem: ber
kliyentkahı üzeneñ
yaratqan
kosmetologına şunday büläkte yällämägän
– vip-locahınan
urınğa bilet alıp birgän. Qotolğohoz
köndöñ kilep yıteüyenä ışana başlarğa
tura kilde. Tiktomaldan yöräk leper-leper
itep ala la kitä. Yä vaqıttan
ütmäüyen, «yau könö» kisektereleüyen teläp
bazap
qalam,
yä bıl ğazaplı kötöüzeñ
inde tizeräk
ütä halıp, bar nämäneñ asıqlanıuın
teläy başlayım.



Teatrğa barırğa
kiske küldäkte üzem
hatıp alırğa buldım. Oşo yäşkä yıtep,
matur, näzäkätle küldägemdeñ bulğanı
la yuq
ine bit. Häyır, käräge teygäne lä bulmanı,
dörösön
äytkändä. Qayza
ğına keyä alam min unı? İtäge menän yır
hepererlek ozon
qupşı
küldäk menän erzinkä itek keyıp, auıl
batqağına
bata-suma klubqa
barıp bulmay za
inde? Yıtmähä, ul kiske küldäk alırlıq
aqsa
ösön miñä baş kütärmäy kämendä ös ay
eşlärgä käräk. Yaramağanmı ni bez
bahırğa qıtay
alam-halamı, tiheñ dä qul
heltäyheñ... Ä äle yuq,
şunday mäl kilep yıtte – üzemde
sibär qatın-qız
itep toyğom kilä. Ğümer şunday qısqa,
yäşlek şunday tiz
ütä! İsmaham, qart
qarsıqqa
äylängänse ber genä tapqır
bulha la bala saqtan
hıyal itkän zatlı küldäk keyıp qararğa
haqım
barzır
bit?!



Kiske küldäktär
hatılğan butikta küzzär
qamaştı.
Ular şul tiklem küp, törlö-törlö –
qayhıhın
haylarğa belmäy azap
qaldım.
Dörösön
äytkändä, barıhın da keyıp qarağı
kilä. Zatlı bärhät tä oqşay,
kübäläktäy näfis, yılqıldap
torğan organza, şıma, auır atlas... Ä
fasondarı huñ? Esäk keüyek, tängä hılaşıp
torğanı la mine bozmay.
Öskö
yağı hığıp torğan korset, ä itäge bolottay
qabarıp,
äkiättäge printsessanı häterlätkäne lä
küzze
qızzıra.
Ä boronğo ampir stilendäge neskä tauarzan
isäphez-hanhız
drapirovkalı küldäktä min antik
skulpturalarza
hınlandırılğan grek alihähenän kämme
ni?! Ber nisä säğät haylana torğas alğan
küldäkte kürep, Ruşannanıñ käyıfe
qırıldı.



– Oşo uniformanı
häterlätkän sepräkte hin iñ arıuı tip
taptıñmı? – Ul küñele qaytıuın
yäşerergä lä mataşmay. – Tösö
vaşe şedevr – köyä kübälägeneñ tağı la
nığıraq
töshözländerelgän
variantı.



– Ul şulay kürenä,
ä mineñ tänemdä – bik qupşı
bulasaq.



– Hineñ kilbäteñde
septä lä boza
almay, älbittä, ämmä şulay tip kenä
kinder toq
keyıp yöröp tä bulmay inde!



– Yuq.
Ruşanna, hin haqlı
tügel! Nindäy köyä kübäläge tösö
bulhın? Belgeñ kilhä, bıl – torna hırtı
tösö.



– O-o-o, Tamarik,
hineñ menän epitet, metafora ölkähendä
yarışıp bulmay, äytteñ tek äytteñ. Torna,
imeş, tabılğan asıl
qoş.
Maturlıq
simvolı bulıp bütän qoştar
hanala, belgeñ kilhä, Mäsälän,
tauis...



– Bälki, tutıyğoş,
tip tä östärheñ,
zauıqhızlıq
simvolı, ä? Isınında ihä, ısın ideal
tauis ta, kügärsen dä, aqqoş
ta, hatta handuğas ta tügel. Ä torna!



– Häzer
nindäyzer
totemistikağa töşöp kitäheñ inde, quy,
bähäsläşmäyık, hin barıber yıñäheñ.



– Yuq,
totemdarğa, tarihtarğa töşmäy genä
isbatlarğa
uylağaynım.



– Nisek?



– İşetkäneñ barmı:
"Haualağı tornağa ışanıp, qulıñdağı
säpsekte ısqındırma"
tigände?



– Älbittä. Isınlap.
Ber yaqtan,
hin haqlı
la şul. "Haualağı torna" – ideal,
"qulıñdağı
säpsek" – üz
tiñeñ.



– Üz
tiñeñ, imeş. Hineñ nimägä, kemgä tiñ
ikände kem belä huñ? Ğümer buyı haualağıhına
ıntılma tip tıyıp, qanattarıñdı
qırqıp
torğan perestrahovşiktarmı? Niñä hin
gel ularzı
tıñlarğa, basılırğa,
yäneñ telägäneñdän baş tartırğa teyış?
Ruşanna, üzeñ
uylap qara,
bälki, tirä-yaqtağı
hin – säpsek, häm säpsekkä genä layıq,
tiyeüselär huqırzır?
Ägär hin üzeñ
torna bulhañ, ä bını üzeñ
dä belmähäñ? Bälki, nihayät, säpsekte
ber yaqqa
bıraqtırırğa
la haualağı torna artınan osorğalır,
ä?



– O-o, Tamara... –
Ruşanna küzzären
tägärätep baqtı.
– Äytäm bit, sağıştırıu, ütker tel
ölkähendä hine yıñep bulmay. Min bötönläy
başqa
la almağan ällä nämälär haqında
feker yörötäheñ. Yıtmähä, üz
uyıñdı keşegä heñdererlek täsir
itergä nindäyzer
yarhıu kös bar üzeñdä.
Batşabikä Tomiris hin, Tamarik – komarik
qına
tügel. Şulay itep, hin bıl torna tösöndäge
küldäktä küptär ösön – buy yıtmäslek
hıyal, ä ber hunarsı ösön qomar
uyatırlıq
tabış bulahıñ...



– Bälki, tabış,
bälki, tabışmaq,
tigändäy.



– Ä şulay za,
maykap häm priçeska ölkähendä mineñ
feker dominanta bulır, tip ömötlänäm,
hörmätlem.



– Ruşanna, keşesä
höyläş, kurtuaz telmär bit mineñ stil.



– Nimä tizär
äle, tirestä
soqonop,
buqqa
buyalmay bulmay, tigändärme?..



– Qara
hin unı! Mine nimä menän sağıştırzı!



Küldäkte keyıp
kürhätkäs, Ruşannanıñ küñele urınına
ultırzı.



– Hin haqlı,
– tine ul, iğtibar menän tikşerep sıqqas.
– Matur priçeska, sağıu makiyac menän
küldäk bähäsläşmäyäsäk. Yıtmähä, fasonınıñ
tağı ber üzensälege
bar: bınday izeügä
brilliant häm başqa
qimmätle
bizäüyestär
tağıu käräkmäy. Öskö
yağı – eşlekle hanımdarsa, ä itäk –
romantiçnıy.



– Ä artı – v meru
erotiçnıy, – tip kölöp boroldom min.



– Eyı, töz,
matur artqa
küreleüzän
zıyan yuq.
Uram buyında, ana, qızzar
yöröy, avtobusqa
menergä ber ayağın kütärhä, bötä yarımşarzarı
asıla. Küp aşahañ, maylı butqa
la yalqıta.
Ul irzär
yalanğaslıqtan
häzer
yalqıp
bötkän.



– Şulay, qatın-qızzıñ
häzer
sere qalmanı.
Bötä eske nämäne tışqa
äyländerep sığarıp, qağıp
böttölär.



– Säğät tağırğa
käräkmäs.
Berensenän, hineke arzanlı, ikensenän,
vaqıt
horağan bulıp tanışıu başlarğa qamasaulay.
Ösönsönän...



– Ösönsönän,
bähetlelär säğät hanamay, ä min bik
bähetle hanım rolen başqaram.



– Säpsim ük tügel,
känişne. Bähet tüp-tüñäräk bulhın ösön
Säğitoviç abzıyıbız
keüyek asau
ir-yıget menän tanışlıq
vä qaynar
duslıq
qına
yıtmäy. Häm ul şuğa ışanırğa teyış.



– Uf, – min, bitemde
qaplap,
divanğa börşäyıp yattım. Ber nämä lä
belge kilmäy, eşläge lä kilmäy. Tik yuq
bulğı kilä. Ülge tügel, ä yuq
bulğı – häm böttö. – Şul tiklem irtägänän
qurqam.



– Bögön äzeräk
isterit itep qalırğa
yaray. Äzeräk
ilap alhañ da zıyan bulmas.
Ämmä şeşenerlek itep tügel. Bötä nämä
ezhez
ütergä yäş saq
tügel, üzeñ
añlayhıñ. Tik irtägä bınday ikele-mikele
uyzarğa
la, üzeñdä
şikläneügä lä urın qalmahın,
işethen qolağıñ.



...Baştan-ayaq
kürhätkän zur
közgögä
sağılış şikläneüzärgä
urın qaldırmanı.
Stilist üz
aqsahın
tulıhınsa aqlağan
– tıñlauhız
sästärem ıspay,
kileşle. Televizorzan
ğına arlı-birle kürep-belgän ber nisä
"tanış" ta kürenä. Qızıqhınıusan
qaraştar
töbälgänen dä toyam. Kontserttan huñğı
furşetqa
elägergä motlaq
şunday qaraştarzıñ
berehen atqan
ir-at zatın eläktereü
– älegä töp burıs. Teatr, kontsert
zaldarına yañğız
yörörgä yaratmayım min. Sönki tamaşanı
barğan vaqıtında
uq,
tegehe bılay, bınıhı tegeläy tügel, tip
tikşerep-säynäp, feker urtaqlaşıp
ultırırğa yaratam. Sähnälägen auız
asıp qarap,
här sığışqa
hoqlanıp,
ber tuqtauhız
qul
sabıp ultırğan tamaşasılar arahında
ultırıu – yaza. Qayhı
berzä
yaratmağanıraq
ärtis, yır-fälän bulha, telgä kilgän
ütker-ütker mısqıllı
kommentariyzarzı
höyläy almay tonsoğop ülä yazam.
Keşehenä tura kilhäm – hörriät. Şış-bış
höyläşep, şırq-şırq
kölöp, tamaşanan käyıf kütärelep sığam.
Älege yañğızlığım
vaqıtlısa
ğına, tip ömöt itäyık. Yulımda osrayasaq
keşelärzeñ
küñelenä märhämät hal, Hozayım.



Mineñ yañğızlıq,
ısınlap ta, kötölgändän dä qısqaraq
bulmaqsı.
Kontsert başlanmas
elek ük ergäläge urta yäştärzäge,
urtasa razmerzağı
"qorhaq"
zauığıbızzıñ
häm urınıbızzıñ
tap kileüyen osraqlı
ğına tügel ikänlegen bildäläp, höyönöü
bildäläre hizzerze.
Bınıñ şulay ikänlegenä rizalıq
belderep, min dä kerpektäremde yılbäzäk
kenä yılpeldätep aldım. "Toyaqtar"ım
buylap qaraşınıñ
tegeläy-bılay yöröüyenä harıuım qaynaha
la – tüzäm.
"Toma, tınıslan, bıl ni barı – biznes,
–" tip emotsiyalarımdı tärtägä tipkeläp
inderep
quyam.
Ämmä küpmeler vaqıttan
mineñ tırışıp-tırışıp barlıqqa
kiltergän tınıslıq
stenahı Berlindıqı
hımaq
ıualıp töşörlök häl buldı: ike metr
samahı ğına alıslıqta
ülterges tanış profil kürep qaldım.
Täüzä
meyıläge skaner unı identifitsirovat
itmäy mataştı. Tanış? Eyı, tanış. Bik
nıq?
Hatta nıq.
Ä qasan?
Meyıläge isäphez-hanhız
käştälärzä
"sañlanıp" yatqan
meñdärsä osraqtar,
häl-vaqiğalar,
säyähättär, tamaşa-tapşırıuzar,
bayram-habantuyzar
barlanıp sığıldı. Küz
aldına kilgän "interaktiv taqta"lağı
informatsiyanı barlay torğas, qolağıma
şıpırt qına:
"Vot tı i stala cenşinoy" tigän
salındı. Aptırap, yan-yağıma qarap
aldım. Qolaqqa
ğına şıbırzarlıq
ber kem yuq.
"Bına ğäcäp,"– tip estän äytep tä
ölgörmänem, başıma küsäk
töşkändäy şañqıtıp,
häterem asılıp kitte. Bına kem ul! Mineñ
yazmışımdı
pıran-zaran kiltergän, iñ zur
hatalarımdı yaharğa etärgän äzäm
dähä! Bıl donyalağı iñ zur
hatam – iñ köslö, dıuamal histär dauılına
bireleüsänlegem. Ä ul – şul histär
dauılın quzğıta,
dörlätep yıbärä beleü ostahı.
Mineñ ğümerlek näfrätem häm qähärem.
Mineñ älege uñışhızlıqtarımdıñ
barıhında la şul ğına ğäyıple. Telägän
hönäremä uqıp,
telägän eşemdä eşlämäüyemä, bala saq
hıyaldarımdıñ tormoşqa
aşmauına, ğümer buyı üz-üzemde
"aşap" yäşäüyemä, ğömümän, ısın
mäğänähendä yäşämäüyemä... Häm bına ultıra
Ul – bälälärem sığanağı. Saşka, Krasavçik
Saşka. Bıl ayauhız
Vaqıt
unı här vaqıttağısa
irkäläp hıypap qına
alğan. Ul haman küz
qamaştırğıs
sibär. Şul umırıp birelgän sibärlek
bahahın äle östälgän
sikä kömöştäre tağı la arttırğan. Niñä
inde unıñ ber üzenä
şul tiklem? İrekhezzän
küzzäremde
yomorğa, başımdı bororğa tırışam, kilep
sıqmay.
Esemdä qaynağan
histär dauılı şul tiklem köslö – unı
hatta kürep, totop, ipkenen toyop qararğa
la bula. Bına ular ber yozroq
bulıp uqmaştılar
za
Saşkağa taban soyorğonolar. Ulay ğına
la tügel, yañağına barıp teyıüyen Saşka
üze
lä hizze,
hatta bäüyelep kitep, biten hıypap aldı.
Häm...häm aptırap tup-tura miñä qaraşın
kütärze.
Qaraştar
osraşıuınan tok huqqandağılay
tertläp, min küzzäremde
qabalanıp
sähnägä töbänem. Hizep
toram: ul da boroldo. Şunan fayzalanıp,
min tağı unıñ kamildarzan-kamil
profilenä tekläyım. Mineñ qaraş
köyzöräme
ikän ällä? Tağı küzzär
osraşa. Decavyu. Bıl häl qasandır,
un nisä yıl elek bulğaynı. Bına ul, ber
az
halıq
massahı taralıbıraq,
yörörlök mömkinlek tıuğas, miñä qasırlıq
urın qaldırmaslıq
itep qa­map
kilep basa
häm bındayıraq
fraza menän hüz
başlay:



– Tanışıuzıñ
bınday formahın önämäyım häm qullanmayım.
Ğümeremdä täüge tapqır
äytergä mäcbürmen: tanış bulayıq,
min – Saşka.



Stop! Ul bit inde
Saşka tügel. Häyır, ul vaqıtta
la ısın iseme haq
mosolmansa ine. Başqort
yıgete bit ul. Unıñ yözö-tösö
handar, mırzalar
zamanınan uq
haylanıp qına
quşılğan
qan
hözömtähe
ikänen "qısqırıp"
tora ine. İs
kitkes näfis, tös-yöz
hızattarı,
aristokrat häm intellektual. Isın ariy.
Min millätse tügel-tügelen, ämmä bergä
uqığan
tatar qızzarınıñ
täsire
hözömtähendä
matur, sibärze
"başqortqa
oqşağan"
tip äytergä öyränep kittem. Tegelär
hılıu qızzarzı
gel "tatarğa oqşağan"
tip qılıqhırlay
torğaynı. Täüzä
işeteügä säyır hımaq
ine, azaq
ularzıñ
üzañ
kimäle yuğarı bulğanlıqtan
şulay tiyeüzären
añlanım. Üz
milläteñ matur bulıp küreneüye ğäyıpme
ni? Min häzer
Dcenifer Lopesqa
la "sibär aktrisa" tip tügel,
"başqortqa
oqşağan"
tip maqtauımdı
belderäm.



Şulay itep, täü
qaraştan
küzem
töşkän bıl yıget tä başqortqa
oqşağan
ine. Azaq
uyım döröslände.
Yuq,
horamanım, nişläpter üze
tanışlıqtıñ
ösönsö minutında uq
"Başqortsa
belähegezme?"
tip horanı. Niñä ulay tine? Belmäyım.
Vot, baştı yuğalttım tek yuğalttım. Şul
tiklem dä "yıget" tip aqıldı
yuyıp bula ikän. Bäläkäy saqta
kitap-fäländän bäläkäyzän
sibärlekkä, tatlı hüzgä
ışanıp, yıgetenän aldanıp qalğan
qızzar
haqında
ğibrätle tarihtarzı
küp uqınım.
Miñä ul ber nisek tä qağılmas
hımaq
ine. Sönki, nişläpter, bötä klasss qızzarı
ğaşiq
bulğan sibär yıgettär mineñ yöräk qıldarın
sirtmäy torğaynı. Minän küberäk kürgän,
küberäk belgändär genä qızıq
ine. Şulay tura kilde, qähäreñ:
Saşka sibär genä tügel, is
kitkes aqıllı
la, küp yırzär
kürgän dä, mauıqtırğıs
hikäyäläü ostahı
la, köslö harakterlı la bulıp sıqtı.
Unıñ üzenä
buyhondora torğan sihırlı ber kösö bar
ine. Min, täkäbberlek sire menän aparuq
sirle un higez
yäşlek tutaş, küze
asılmağan kötöy keüyek, uğa eyärzem.
"Eyärzem"
tip äyteüyem küsmä mäğänälä, älbittä.
Ayaqtarım
menän tügel, küñelem menän eyärzem.
Unıñ fekerzären,
bahalamaların, mönäsäbäten, küzallauzarın
– barıhın da bähäshez
häqiqät
itep. Unıñ üzen
– ideal tip qabul
ittem. Bez
säğättär buyı höyläşep ultıra ala inek.
Bötönläy üzemdän
yazmağanmın,
küräheñ, – mine qızıqhınıp
tıñlay häm üzenä
tiñ äñgämäse itep hanay ine. Äytkäne lä
buldı: dustarına,
höyläşep ultırabız,
tihä, tegeläre bot sapqan.
Nisek inde? Qızzar
menän nimä haqındalır
höyläşep bula time ni? Ular bit –
yarımkeşelär, horo matdä urınında –
alhıu kesäl...
häm başqalar,
häm başqalar.
Mine şunda nimäler sänsep aldı. "Unıñ
dustarı,
timäk, mine ber qasan
da qabul
itmäyäsäk". Bıl toyğo kösäyä genä
barzı.
Ul – aqıllı,
sibär, yuğarı qatlamdan.
Ä min? Ni barı qäzimge
kolhozsı balahı. Bıuattar buyına tik
zäñgär qan
aşa ğına küsä kilgän qayhı
ber holoq
hızattarına,
ayırım mäzänilekkä
säsräp kitkänse tırışhañ da, tärbiä
menän genä ölgäşep bulmay. Timäk, min
uğa tiñ tügel. Yäşlek üzeneken
itä – aralağı upqındı
bötönläy kürge kilmäy ine. Şul tiklem
uğa oqşağım,
unı üzemä
ğaşiq
itkem kilä, şul tiklem! Ä ul bıl yähättän
üzen
ağay, küpbelmeş itep toya, aqıl
hata. Ul bit miñä kiläsäk tormoşomdo la
hürätläp birze
ber zaman. Sirattağı ber säkäläşeü ine.
Ul inde baytaqtan
gormondarı uynaqlauınıñ
tanhığın qandıra
almay talağı taşqan,
ä min nisänse qabat
yuğaltırğa telämägän qızlıqtı
arağa kärtä itep quyam.
Fizik kös qullanıu,
hatta stenağa qazaq
qağırğa
käräk bulha la – unıñ ösön tübänlek
bulğas, tatlı hüzzärgä
genä irep töşmägäs, ul bötönläy ikense
taktikağa küskän.



– Haqlağan
bulahıñ inde tuyğa tiklem. Ä bulasaq
ireñ bını hanğa huğır mikän? Min irkälägän
keüyek nazlay
belerme? Qıyıulıq
ösön beräy yartını kägep, kösläp töşör
zä
hırlap yoqlap
ta kiter. İrtägähenä hatta hineñ qız
bulğanıñ-bulmağanıñdı isläy
zä
almas.
Ul ğına la tügel, "qız
inem" tihäñ, nimä, minän başqa
ber kem dä qaramanımı
ni, tip kämheter. Şunı teläyheñme? Hindä,
älbittä, hanceskoyı vospitaniye. Ul –
yaramay, bıl – gonah, tip heñderep
üstergändär.
Hiñä yaramay tip tıqıyzar,
ä üzzäre
eşläyzär.
Şulay tügelme
ni? Ä bıl gonah tügel, bıl – ni barı
tormoş, ni barı ısınbarlıq!



Häzer
añlayım: bıl ni barı sirattağı ataka
taktikahı bulğan. Unıñ yaratıu hüzzärenä
bireşmägäs, ul iñ köslö qoraldı
qullanğan
– üz-üzeñä
mönäsäbätte. Min uylanıp qaldım,
qayzalır
kiläsäktäge "min"de, yäğni üz-üzemde
yällänem. Ä üz-üzeñde
yälläü şul tiklem köslö nämäkäy – şunda
uq
«köräşergä, yıñergä, ütep sığırğa» tigän
niättäreñde, köstäreñde, mömkinlektäreñde
qıra
huğa la quya.
Üz-üzemde
yaqlarğa
mineñ ihtıyarım böttö häm...



"Vot tı i stala
cenşinoy" – tine ul. Üzensä
nazlap,
şıbırzap
qına
äytte. Ä ısınında ihä üz-üzenän
qänäğätlänep
äytte ul, üz-üzenän!
Min dä şäp inde, hätäü! Unıñ äytkänenä
başköllö ışan da üz
yazmışıñdıñ
bähetle bulırınan töñöl dä quy,
imeş. Niñä, eş tuyğa tiklem barıp yıtkäs,
nişläp irem mine yaratmasqa
teyış? Niñä mine hörmät itmäskä
teyış? Ä niñä, ğömümän, ul tuyza
layaqıl
esergä teyış? Aqtı
qaranan
ayıra la belmägän säpsim alyot keşe
tügel bit min, moğayın, üzemä
layıqlı,
arıu yıget haylağan bulır inem?! Bınday
uyzar
üzen
hörmät itkän qız
başına ğına kiläler. Mineñ kämheneüyem
köslöräk bulıp sıqtı
– ayıq
baş tügel, emotsiyalar irkenä bireldem.
Uylap qarahañ,
şul uq
Saşka niñä miñä öylänmäskä
teyış ine huñ? Üzemde
aqıllıraq
totham, emotsiyalarğa irek quymaham,
unı üzemä
öyländerä alğan bulır inem. Ul bit bäliğ
bulmağan bala tügel ine. Üz
tormoşon qororloq
yäşkä yıtkän, miñä qarata
yılı histäre lä bar. Ä iñ möhime – ul
isäp-hisap,
ike yözlölök,
aldaq
mal-monayat östönlök
alğan, yalğan qimmättär
menän tulğan üz
donyahınan yalqqan
ine. İhlas mönäsäbätkä, möhäbbätkä, yabay
añlaşıuzarğa
hıuhağan sağı... Ul tön unıñ histären
hıuındırmağaynı äle. Eşte min üzem
bozzom
– kämheneüyemä kerep bikländem,
ihlaslığımdı yuğalttım, yaqtı
kiläsägemdän töñöldöm. Barıber Saşka
mine taşlayasaq.
Min uğa tiñ tügel, tinem üzemä.
Şulay kilep sıqtı
la.



Qara
qayğılarğa
qalıp
qaytıp
töştöm äsäy yortona. İñ nıq
qurqqanım
– auırğa qalıu
ine. Uf, donyala yäşämäüyeñ meñ artıq.
Qısqahı,
ber ayım äcäl kötöp uzzı.
Yoqola
ğına äzeräk
onotolop alam da, töşömdä iptäş qızzar
menän diskotekağa sığıp, mineñ qaytıuzı
yäki tağı beräy säbäpte "yıuğanda"
ğına uyanıp kithäm, äsäy qarsıq
yände aşap bara. Saq
qına
la qızıqhınmanı,
iğtibar itmäne mikän ni ul qızınıñ
kisereştärenä? Könozono
mineñ eşkinmägänlegemä, yünhez,
izgelekhez
bala bulğanıma bäğer itemde ötä. Yänähe,
ul aşarın aşamay, keyıren keymäy min
tip yäşägän, mine tabırğa haulığın
sarıflağan, uqıtam
tip küpme rashodlanğan. Mine asrağansı,
beräy bızau
asraha,
lutsı izgelek kürer ine. Bına şulay.
Hämer menän ber az
yöräkte basmaham,
ul häl itkes ayzı
ütkärä lä almas
inem. Beräy aqıllı
qatın-qız
bulha, üzen
qulğa
alğan bulır ine. Yöklö tügelmen – häybät,
timäk, artaban yäşäüze
uylarğa käräk, tip tormoşon yayğa halıuzı
hästärlär ine. Ä min, barıhı la asıqlanğas
ta, kire qalağa
kitep, uqıuımdı
dauam ittereüze
qayğırtmanım.
Tauıq
ta, vaqıtı
yıtkäs, üz
sebeşen yanınan suqıp-suqıp
qıua
başlay. Ä min ğailämdä här saq
artıq
«suqış»
buldım. Ällä nindäyzer
sit oyanan kilep eläkkänmen? Belmäyım.
Suqıu
ğınamı – bäğereñde telä, tele menän
bısaqhız
huya. Ber yaqtan
min unı añlayım. Älege aqılımdan
sığıp, älbittä. İldä ber sibär bulğan
aqıllı
qızıñ
tiktomaldan, diplomğa la yıraq
qalmağas,
uqıuın
taşlap qaythın
da kerhen. Ana, alkaş tip danı sıqqan
yıbıtqı
Näziläneñ dä niktıuzı
ğına qızı
uqıp
yöröhön. Här ber tanış hälgä kergän
bulıp, yälläü tulı qaraş
taşlap, kämhetkes horau birä: "Nimä,
qıuğandarmı?"
– yänähe...



Isınında ihä mineñ
"bazar"
yuğarı ğına ine. Üz
auılımda, üz
ğailämdä hanlamahalar za,
märkäzdä bahamdı beldem. Başım da eşläy,
konkurentlılıqtı
la, bireşmäy, yırıp sığam ikän. Şulay
bulmaha, törkömdäştär arahında hınau
ütep, üz
kollektsiyam menän konkursta qatnaşırğa
hoquq
yaular inemme? Respublikanıñ törlö
yırzärenän
yıyılğan hälätle keşelär arahında.
Töştäremdä kürep hataşa inem şul
kollektsiyamdı... İnde fason hürättäre lä
eşlängän, käräkle tuqımalar
haylanğan, ölgölär kiseleü
östöndä.
Tege yäki bıl modelde podiumğa keyıp
sığırğa haylap alğan törkömdäş qızzarım
qanatlanıp
yöröy... Osranı bit şul mäldä tege qähär
huqqan
bändä! Başımdı äyländerze,
yörägemde urlanı, bötön yazmışımdı
pıran-zaran
kilterze
lä... Äle haman yarsıqtarın
yıyıp, bötäşterä almay yafalanam. Şul
mäldä tormoşom kiregä kitmägän bulhası!
Konkursta prizlı urın alıp, beräy
ateleğa eşkä barıp, azaq,
uqıuımdı
qızıl
diplomğa tamamlağandan huñ, üz
eşemde asıp yıbärgän bulır inem inde.
Nimä-nimä, hälätem dä, eşkä herelegem
dä bar ine. İñ möhime, ul saqta
nindäyzer
ambitsiyalarım, esemdä utım bar ine. Ä
häzer?
Ä häzer
– esem tulı ükenes. Häm ber nämäne lä
üzem
telägänsä borop yıbärä almauıma,
köshözlögömä
asıuım ğına kilä. Şulay. Min ber zaman
küñelsäk häm ömöttär tulı, yaqtı
qaraşlı,
yaqşı
käyıfle keşe inem. Ä äle şul asıu, üs,
kämheneüzär
tulı ber äzäm.
Min hatta tuyzarza
matur itep qotlau
äytä, yaqşı
teläktär teläy belmäyım. Bına şunday
tuñ küñel.



Tuyzar
inde mineñ ösön möhäbbät bayramı tügel.
Barıhına la şul Saşkanıñ küräzälege
ğäyıple. Barıhı la ul yurağansa kilep
sıqtı.
Ämmä ber nämälä ul yañılıştı: tuy tönöndä
totop kösläyäsäk ir genä tügel, min üzem
dä iserek
inem. Ber kemgä lä käräkmägän artıqbaş
tormoştoñ şulay tamamlauın "tuylanım".
Ni tiklem alyot bulınğan yäş saqta!
Ğümer saq
başlanğan saqta
"böttö barıhı la" tip töñölsäle!



Min üzemde
artıq
keşe itep toyğan ğailänän qotoldom.
Ä ikensehenä, şulay uq
mine artıqbaş
hanağanına, barıp qaptım.
Nimä eşlähäm dä – kileşmäy, oqşamay.
Här hüzeñ
– urınhız.
Nimäneler urınınan şıldırzıñmı
– qulayhız.
Tazartırğa
uylahañ – ärpeş. Ul tiklem ük yünhez
bala tügel inem, kilen bulğas, qarışqan
keüyek bit ul – hauıt-haba yıuam tihäñ,
tap şul qäynäneñ
qäzerle
genä şäşkehe motlaq
quldan
ısqınıp
töşöp kitä. Här qatın-qız
üz
ğümerendä beräy bıyala-farfor nämä vatmay
tormay, bildäle. Ber nämäne lä vatmas
ösön ber nämä lä eşlämäskä
käräk. Nişläp şunday yañılış qına
osraqtı
miñä bulha: "Qorotqos,
donyamdı pıran-zaran itergä kilgän"
tip, ä yıyänsärenä: "İ-i, balam üskän,
käsä totorğa eşkingän" tip bahalağandır
inde qäynä
tigän yısemdär? Üz-üzemde
unıñ qarşıhında
yaqlarğa,
hüzemde
hüz
itergä mineñ hatta başıma la kilmäy.
"Kürä almayım oşo öyzö,
mäñge kermäs
inem", – tip beräy möyöştä hığılıp
ilayım da, barıp törtölör başqa
yırem bulmağas, basılam.
Äylängän hayın irenän ayırılıp
qaytqan-kitkän
kilendärze
äsäyım här saq
hököm itte, beläm. Ber oronsoqtan
qotolop
tın alıp qalğas
qına,
ike oronsoq
bulıp qaytıp
kerä almam bit atay yortona. Ul balama,
şökör, oronsoq
bulıp yäşärgä tura kilmägän ikän. Östäl
östönä
ultırğıs quyıp
menep basqaynım,
yığılıp töşöp harap ittem sabıyımdı.
"Ugroza vıkidışa" tip dauahanağa
halırğa häl qılıp,
äyberzärze
yıyıp, munsa inep kilergä genä
qaytarğaynılar
şunan ber kön alda. Barıp ölgörmänem,
älege lä bayağı şul qäynäneñ
qış
urtahında nimä tipter bılay za
aq
stenaların ağartırğa quşıp
yınläneüyenä tüzmänem.
Menep kittem. Häyır, üzem
dä ğäyıple inde. Ul östäldeñ
kältännäp torğanın kürmäyımme lä
başımdıñ yuğarıla äyläneüsän ikänen
belmäyımme? Nisä ay buyı ularzıñ
tuqtauhız
miñä törttöröüyen, kämheteüyen, hanlamauzarın
ütkärep yıbärä alğandı, äle niñä tüzmäskä
ine? İnde yıtlegep bötkän tiyerlek balamdı
yılı qosaqqa
tügel, halqın
yır quyınına
tığıuı nıq
yäl buldı. Başqa
balalarımdıñ ğümeren qıl
östönä
quymasmın,
nimä kiserhäm dä tüzermen,
tip hüz
birzem
şunda.



Ruşanna menän yıl
yarım samahı küreşmäy torğaynıq.
Hat ta yazışırğa
forsat bulmanı. Ata-äsähe aşa ğına säläm
künderep torzoq.
Ul qalala
student tormoşonda qaynay,
ostalıq
buyınsa konkurstarza
qatnaşa,
eş urını ezläy,
yıgettärze
birsätkä urınına alıştıra... Ä min,
sitlektä hayrarğa därte bulmağan turğay
şikelle, hiräk-miräk eläkkän şatlıq
valsıqtarına
la rähmät äytep kön küräm. Üz
tuyına saqırırğa
ezläp
kilde Ruşanna. Kilde lä, miñä qarap,
ber talay önhöz
qaldı.
"Tanımanım",– tip añlattı azaq.
Qolaqtarın
lokatorzay
tosqap
ergälä uralğan qäynä
aldında höyläşä almağas, hıu buyına
"öyräktärze
qarap
alıp qaytırğa"
töşkän inek. Här öndäşkängä tertläp,
yabay ğına horauğa la ozaq
itep uylanıp yauap birgände küzätep
ultırzı
la: "Hin qayza?"
– tip kenä äytte.



– Nisek... qayza?
Bına, aldıñda.



– Yuq,
min belgän ısın Tamara qayza,
tip horayım hinän. Sibär, aqıllı,
ütker, şayan qızıqay
qayza
buldı? İsläyheñme,
bez
bit oşonda ağın hıuğa qarap
hıyallanıp ultıra torğaynıq:
kiläsäktä kem bulabız,
nimä eşläybez...
Ä "Tamşan" salonı? Onttoñmo ni?



…12-13 yäştärzä
uylap sığarğaynıq
bez
unı. Atamala bezzeñ
isemdär zä
bulhın, şul uq
vaqıtta
başqortsa
la bulhın, tip "Tamşan"dı uylap
sığarzım.
Yäğni keşene ımhındırıp, tamşandırıp
tororloq
iseme lä, yıseme lä. İseme buldı, ä yısemen
Ruşanna menän bez
ikäü kiläsäktä buldırırğa teyış inek.
Min is
kitkes matur-matur kiske küldäktär,
kostyumdar tegäm, ä ähirätem modeldärze
bizänderä,
qupşı
priçeskalar yahay. Häm bezzeñ
bıl küz
qamaştırğıs
icadtı "Tamşan" salonınıñ kürhäteü
zalına yıyılğan tamaşası huşı kitep,
tamşanıp, läzzätlänep qaray.
Yaltyolt fotoapparat uttarı, kameralar,
yaltır-yoltor curnaldarzan
intervyu alırğa kilgän yalbır-yılğır
reporterzar...



Hıyal tigäs tä hıyal
inde. Ruşanna äle äytmähä, min unıñ
barlığın da onot­qaynım.
Abau, min qasandır
hıyallana belgänmen! Äle ihä mineñ
könitmeştä hıyalğa ilham da, forsat ta
yuq.



– Huñğı tapqır
nimä tekteñ?



Ruşannanıñ horauı
albırğatıp yıbärze.
Ozaq
qına
isläy
almay ultırzım.



– İrzeñ
kurtkahınıñ yağahın, yıñen tegep birzem,
kem menänder esep huğışqan
da, ayırıp töşörgändär.



– Şunan?



– Qäyınbikäneñ
itägen qısqartıp
birzem.



– Tağı?



– Tağı
tip ni... Yözlägän
noskiğa yamau halğanmındır.



– Añlaşıldı. Timäk,
ber nämä lä tekmägänheñ.



– Nisek
inde "tekmägänheñ"? Belgeñ kilhä,
min ul enäne tota-tota barmağım bizrägän,
kürgem dä kilmäy, telämäyım dä!



– Beläheñme,
niñä şulay? İskene
qormau,
yamau – icad iteü tügel. Mineñ añlauımsa,
hin student saqtan
birle ber nämä lä tekmägänheñ, hıyalıña
hıyanat itkänheñ, beldeñme! Şuğa kürä
min hine tanımayım da. Eseñdäge utıñ
hüngän hineñ. Eyı, tormoşoñdo kürzem.
qäynäñde
lä kürzem,
ah-zarıñdı la tıñlanım. Ämmä, Tamara,
min şunı añlamanım: hin niñä qäynä
donyahına yäbeşep
yatahıñ? Üz
donyañdı qorop
qara.
Başqalar
nisekter buldıra bit, niñä hineñ quldan
kilmäskä
teyış? Üzeñdeñ
öyöñdä hine ber kem dä käpkäkläy almas.
Beräyhe başlaha – qıuzıñ
sığarzıñ
da işekte şartlatıp bikläneñ quyzıñ.





  • Şaq
    qatqıs.
    Şul köngä tiklem üz
    donyamdı qorou
    tigän uyzıñ
    üz
    başıma kilmäüye – şaq
    qatqıs.
    İs
    kergäne birle tirä-yaqtağılar
    "hinän bula time ni inde, şunı ğına
    la belmäyheñ" tip tıqıp
    torha, ısınlap nimäler öyränergä,
    bul­dırırğa ihtıyar hına ikän ul. Oşo
    yäşkä yıtep tä, äsäyımdeñ mine huplap,
    başqalarzan
    yaqlap
    nindäyzer
    yılı hüz
    äytkänen islämäyım.
    Täüge balam töşkäs tä yällämäne.




  • "...Şuğa
    la eşkinmägän..." – tip miñä küptän
    huqqan
    möhörön yañırtıp misätläp kenä quyzı.
    Şunan artığın kötmägäynem dä. Añlau,
    yälläü, yaratıu ömöt itep üsmänem.
    Küñel genä alama – bulmastayzı
    kösäy.
    Barıber yaratılıp qarağı
    kilä.




  • Ruşannanıñ
    tuyına barmanım. qarasqı
    bulıp ultırğım kilmäne. Tuyğa barırlıq
    keyım, büläk alırğa la mömkinlegem yuq
    ine, yıtmähä, şul bayramdı kürä almay
    başlağan saqtar
    ine. Saqırılıuıbız
    haqında
    irgä äytep tä tormanım. Unıñ holqo
    bildäle: mineñ beräy yırgä nıq
    barğım kilä ikän, ul motlaq
    ayağında la tormaslıq
    layaqıl
    bulıp qayta
    häm, älbittä, bayram käyıfe bötkäs,
    uttar hüngäs, aldağı köngä plandar
    qormasqa,
    hıyal yörötmäskä
    öyränergä mäcbür bulındı. qayza,
    ti, ul unda "Tamşan"?! Bötköhöz
    iskene
    yamau şul tiklem yängä teyze,
    tüzmäyınsä,
    baytaq
    oyoq-näskizärze
    ut tamağına ırğıttım ber zaman. Äle lä
    enäne bik hiräk totam. qasandır
    hıyal itkän näfis küldäktärze
    tegergä forsat bulmağas, nimägä käräk
    ul miñä? qızzar
    tapqan
    bulham – ber häl. qursaqtay
    itep yörötör inem. Malayzarğa
    nisek tä bara, äsäyım bıl şöğöldän
    töñölöüyemä qarşı
    buldı-bulıuın. "Şulaythañ
    – ekonom, bılaythañ – ekonom", imeş.
    Yalqıtqan
    "ekonom-klass". Bına bında, –
    vip-locala,
    ni tiklem uñaylı. Tamaşa qılırğa
    säbäp buytım.




  • Üzemde
    saq
    qulğa
    alırlıq
    hälgä kildem. Yuqha
    yöräk tamaq
    töböndä tıpırsına,
    qolaq
    şaulay, qul-tubıqtar
    buylap ürle-qırlı
    qaltırauıq
    yügerze
    baytaq.
    Nihayät, tın alışın da tigezläp
    bötöp baram. Üzemdeñ
    teatrza
    ultırğanımdı la, nindäy maqsat
    menän kileüyemde lä onotorloq
    däräcälä şañqığaynım.
    Yöräk tamaq
    töbönän kire urınına töştö, ämmä
    tıpırsınıuzan
    tuqtarğa
    uylamay. Küptän, bik küptän bınday
    ritmdı toyğan yuq.
    Min hatta qasandır
    ir-yıget menän qaraş
    osraşıuzan
    ğına bılay tulqınlanıp
    bula ikänen onotqaynım.
    qayza,
    ti, ul qaraş!
    Kilep qağılğanğa
    la ber nervı helkenmäy torğaynı.
    Zamanında, bitaraflığıma yäne köyöp,
    irem dä miñä "büränä" tip
    ısqındırğaynı.
    Teyzeñ
    ni, teymäneñ ni, hap-halqın,
    bisägä oqşamağan,
    yänähe. Ul hüze
    ösön, täbiği, min qapıl
    qoro
    utınğa särpäklänep, sıra-şırpığa
    äylänep toqanmanım,
    "qızıu
    qatın"
    bulıp yanırğa başlamanım. Unı dörläteü
    tügel, yılıtırğa la ıclamanım. Kirehensä,
    üzenä
    qarata
    küñeldä bığasa ul-bıl bısqığan
    bulha, unıhı la hünep quyzı.
    Büränä, imeş. Osta
    qulına
    eläkhä, ul nindäy genä halätkä kermäy?
    Näfis hındı la ırıp yahap bula, semär-semär
    bizäkte
    lä... Telägän – säñgeldäk yahay, telägän
    – tabut... Kemder iñ bay yorttarza
    ğına torasaq
    suvenir eşläy, ä kemder bitaraflığı
    menän seretep yuq
    itä. Bına nimä ul büränä! Yällämä hin
    häläl qatınıñdan
    yılı qaraşıñdı,
    iğtibarıñdı, tatlı hüzeñde,
    hal nazıñdı,
    vaqıtıñdı,
    kösöñdö! Häm ber zaman büränä lä säskä
    tacın asır...




  • Bälki,
    ısınlap ta mindä lä ğäyıp bulğandır?
    Ulay tihäñ, tänemdeñ ber ni zä
    toymağanına min ğäyıpleme ni? Ä ikense
    yaqtan...
    İkense yaqtan
    qarahañ,
    bälki, iremde artıq
    küp sağıştırğanmındır Saşka menän?
    Saşka bit komplimenttar menän "kümä"
    ine. Üz
    ğümeremdä ber kemdän dä, hatta iñ yaqın
    tuğandarımdan da işetmägän irkäläü,
    nazlau
    hüzzären
    ber nisä ay ğına tanış bulğan yıgettän
    işettem bit min. Bälki, şuğa, yazğı
    qoyaş
    nazına
    ilergän umırzaya hımaq,
    komplekstarımdı tişep, ısın minlegem
    moronlap sıqqandır?
    Bälki, şuğa azaq
    ber kemdeñ dä irkä hüzenä,
    arlı-birle üpäs iteüyenä bireşep barmağan
    haualı hanımğa äylängänmender? Saşka
    mineñ bulğan maturlığım, aqılım
    ösön hoqlanmay
    ine. Ul alda bulasağın tosmallap,
    kiläsäktä nindäy is
    kitkes, hoqlanğıs
    qatın-qız
    bula alasağım haqında
    añlatıp, mineñ üzemä
    kem ikänemde tasuirlap – ışandırğıs
    itep tasuirlap küñelemde irette. Keşe
    harap egoist şulay za!
    Hatta möhäbbättä lä keşe üz-üzen
    yaratıu menän mäşğül. Min Saşkağa unıñ
    maturlığı, aqılı
    ösön genä tügel, miñä bulğan hoqlanıuı,
    bahalauı ösön ğaşiq
    bulmanımmı ikän? Ä unıñ mine yaratıuı
    üz
    icadına mökibbän kitkän Pigmalion işe
    yaratıu bulmanımı? Unıñ hüzzärenän
    täcribähez,
    yäş kenä qız
    säskä atıp, balqıp
    kithen äle! Telähä – utqa
    hala, telähä – hıuğa, teläne – özzö
    lä aldı. Yuq,
    özöp
    almanı. Unıñ teläge buyınsa säskä üze
    tamırınan özölöp,
    yaltırğa törönöp aldına, äy, yuq,
    ayaq
    astına
    kilep yattı... Üz-üzenän
    ni tiklem qänäğät
    buldı, buğay, Saşka. Täkäbberlekkä
    ikense beräüzeñ
    täkäbberlege hınıuın küzäteü
    ni tiklem tatlı, läzzätle... Ä ul bınıñ
    ösön baş kiterlek batırlıqtar
    eşlämäne, tauzar
    aqtarmanı,
    küktän yondoz
    vatıp almanı, qoyaş
    büläk itmäne...




  • Ul ni
    barı mineñ küñel qıldarın
    qayzan,
    nisek sirtergä, matematik mäsälä
    siskän hımaq,
    halqın
    aqıl
    menän isäpläp
    sığarzı
    la boyomğa aşırzı.
    Häm iñ möhime – unıñ besäy sısqandı
    uynatqan
    şikelle uynatıuın, äüräteüyen qorban
    uylap ta birmäy. Ul ğına la tügel –
    aldanıuı ösön hatta rähmätle bula! Min
    dä bit ul saqta
    Saşka ösön "sısqan"
    bulğanımdı añlamay inem. Tormoş täcribähe
    lä yıtmäy, "möhäbbät" tip küz
    tomalanğan, ber kemde lä işetmäyım dä,
    kürmäyım dä. Bäläkäyzän
    uqığan
    fähemle kitaptarzağı
    ayanıslı tarihtar za
    onotoldo. Äzäbi
    äsär
    ısın tormoş menän yarışa alamı ni inde:
    äzäbi
    geroyzıñ
    kisereştäre haqında
    uqıuı
    – ber, ä üzeñ
    toyou – ul bit bötönläy bütän! Ämmä
    kitap tigän nämä mineñ yazmışta
    rol uynamay qalmanı.




  • …Saşka
    menän ayırılışmağan saq.
    Psihologiya menän mauıqqan
    ber kurstaşımdıñ tıuğan könö, studenttarsa
    ğına tabın. Bezzeñ
    här saq
    şulay:ololarzıqı
    keüyek, bayramdarzan
    huñ ös kön aşarlıq
    torop qalmay,
    mälendä tamam bula. Bayram hucabikähe
    här vaq-töyäk
    büläk itkän ösön dä şatlanıp rähmättär
    äytte, yörögän yıgete, şunday uq
    yarlı student, aşauzan
    özöp
    tigändäy hıñar säskä totop kilgän
    bulğan, uğa bıl batırlıq
    ösön barıbız
    za
    qul
    saptıq.
    qızzar
    kompaniyahındağı ikense yıget, İgorek,
    zur
    ğına kitap büläk itte. Kurstaş qız
    bähetenän ürle-qırlı
    hikergängä, min dä bıl kitaptı asıp,
    arlı-birle küz
    halmay tüzä
    almanım. Avtorın islämäyım,
    ä atamahı "AntiKarnegi" ine, buğay.
    Här häldä miñä, qasandır
    D. Karnegi kitaptarın mauığıp uqıusığa,
    bıl atama bik säyır ine. Tulıhınsa uqıp
    ölgörmähäm dä, töp mäğänähenä töşöndöm:
    avtor D. Karnegizıñ
    keşelär menän aralaşıu metodtarın
    tulıhınsa inqar
    itä. Ul unıñ kitabın "keşe, unıñ
    histäre menän idara iteü buyınsa metodik
    qullanma"
    tip atay. Avtor fekerensä, keşelek ike
    tipqa
    bülenä: manipulyatorzar
    häm manipulyatsiyağa bireşeüselär. Häm
    bına tap Karnegi keüyektär keşene maqtap,
    osondorop üz
    maqsattarına
    ireşälär. Ular ihlas tügeldär. Ularzıñ
    qılıqtarı
    uylanğan, isäplängän,
    hiskä birelmäyzär.
    Manipulyator üz
    maqsatına
    ireşeü ösön "qorban"
    menän fayzalana.
    Ul "qorban"dı
    maqtap,
    yuhalap qına
    üz
    yağına bormay, ä käräk ikän – üzen
    yällätä yä üsegep yıñä, yä yınländerep
    köshözlätä.
    Ber qasan
    da üz
    telägen asıqtan-asıq
    äytmäy, üze
    lä başqa
    keşeneñ ihlaslığına ışanmay. İhlas –
    unıñ ösön ahmaq.
    Ahmaq,
    – timäk, qorban.




  • Kitaptı
    tulıhınsa uqımanım.
    Ämmä fantaziyamdıñ bäläkäyzän
    köslö bulıuı, ğäzättägesä,
    üz
    rolen uynamay qalmanı.
    Min Saşkanıñ qılıqtarın
    manipulyator formulahına "halıp
    isäpläp"
    qaranım...
    Häm qapıl
    barıhın da añlap, şañqınım.
    Üzemdeñ
    "möhäbbät" tip aldanğanımdı añlap
    şañqınım.
    Bığa Saşkanıñ üzeneñ
    abayhızlığı
    la säbäpse. Mineñ keüyek häterle häm
    analizlı fekerläügä hälätle qız
    aldında qayhı
    ber nämälärze
    höylämäskä
    käräk ine. Mäsälän,
    qayzalır
    säyähättä sağında aqsahı
    bötä. Ul öyzägelärgä
    hağınıu histäre, hätirälär tulı dürt-biş
    bitlek hat yazıp
    hala. Tegelär hattı ilay-ilay uqıyzar
    za
    Saşkağa käräkle summanan baytaqqa
    artığıraq
    aqsa
    yıbärälär. "Ä bit min, – tiyer ine Saşka,
    mahayıp, – aqsa
    horau tügel, käräklege haqında
    la ber hüz
    zä
    yazmanım.
    Ğömümän, matdi yaqqa
    qağılışlı
    hüz
    yazmanım,
    tik ruhi donyam, kisereştärem haqında
    ğına". Bik käyıfle sağında tağı
    nığıraq
    asılıp taşlay:




– Min
– ideal ir. Min qatınıma
qul
kütäreü tügel, tupas
hüz
zä
äytmäyäsäkmen. Mäsälän,
aştı bik tämle beşermägän ikän, ti. Min
ber nisek tä asıulanmayasaqmın,
aşamaham da, rähmät äytep torop kitäsäkmen.
Ämmä şunday hüzzär
tabırmın – qatınım
ikense tapqır
täülek buyı plita ergähenän kitmähä-kitmäs,
qulın
utqa
quyıp,
usında bulha la beşerer, ämmä aştı min
yaratqansa
beşerer...





  • "AntiKarnegi"ğa
    tiklem Saşkanıñ bıl hüzzäre
    hiskändermägäyne.
    Ä bıl bit
    – tipik manipulyatsiya! Manipulyator ösön
    "qorban"dıñ
    histäre – tişektäge buşlıq,
    nol. Uğa üz
    teläge – teläk. Mäsälän,
    min Saşkanıñ qatını
    urınında, ti. Yaray, aş ul telägänsä
    buldı, ti. Yäki ul telägänsä bulmanı,
    häm min qulımdı
    la beşerzem,
    ti. Mineñ hızlanıuımdı
    uylap biräsäkme ul? Bälki, käyıfem yuq,
    bälki, arığanmın, bälki, bötönläy
    beşerergä telämäyımder? Ul mineñ
    histärze
    lä isäpkä
    halasaqmı?
    Bötä küzäteüzärem
    buyınsa, bılay kilep sığa: yuq,
    hanğa huqmayasaq.




  • Bına şulay. Ällä
    nindäy qapma-qarşılıqtar
    yıyılmahı bulıuzan
    tuqtap
    bulmay. Min yä Saşkanı kükkä kütärep
    hoqlanam,
    aqıldı
    yuyıp, histärgä bireläm; yä ber kitap
    arqahında
    höygänemdän vaz kisäm, näfrät utında
    köyäm... Ällä ul yäşlek tigändäre şunday
    auır mäl, ällä şähsän mineke genä oşolay?
    Ber
    siktän ikensehenä bärelep-huğılıp şul
    tiklem arınım.




  • Yaratamı mine
    Saşka, ällä aldaymı? Min unı yaratammı,
    ällä kürä almayımmı? Aqıllımı
    min, isärme?
    Aqıl
    möhimme, ällä toyğolarmı? Ber tuqtauhız
    şikläneü. Här azımıñdı
    ülsäp basıu
    dörösmö,
    ällä üz
    mälendä köslö histärgä dörläp yanıp ta,
    irtägähe – mat yağahınamı? Belmäyım.
    Ber nämä lä bel­mäyım dä, añlamayım
    da. Ä ul şiktär şul tiklem yänemde qıya,
    ber tuqtauhız
    yörägemde kükräk sitlegendä basketbol
    tubı urınına uynata. Yöräk üz
    urınında elenep tormağas, nindäy
    tınıslıq
    bulhın inde? Yä tügelep ilayım, yä hınım
    qatıp,
    häl bötkänse şaşıp köläm. Därestärzä
    nimä haqında
    hüz
    barğanın işetmäyım, uqıtıusılar
    nimä äytkänen añlamayım. Ap-aynıqmın,
    ä üzemde
    iserek
    keüyek toyam. Yäşäyım dä keüyek, yuq
    ta hımaq.
    Ällä bar min, ällä yuq...
    Ber yaqtan,
    aqılı
    kamil yıtkän qızmın.
    İkense yaqtan,
    üz
    ayağına üze
    elägep tarbaylap yörögän sabıy bala
    hımaqmın.
    Küp nämä beläm, ä ber nämä lä belmäyım,
    yuq,
    yäşlek – auır mäl ul. Artıq
    yarhıulıq
    küp, sabırlıq
    yuq.
    Ber siktän ikensehenä huğılıuzan,
    tuqtauhız
    ikeläneüzän,
    Saşkağa bulğan añlayışhız
    histärzän,
    ğömümän, donyanan häm üz-üzemdän
    arıp, yalqıp,
    tıuğan yortqa
    qaytıp
    yığılıuzan
    başqa
    sara tapmanım. Äle añlayım: tüzergä
    aqıl
    yıtmägän. İrtäme-huñmı Saşkağa qarata
    yörägemdä yanıp torğan yalqın
    hüreler ine. Başım aynır ine. Qızıulıq
    menän küpme isärlektär
    eşläp taşlamas
    inem. Ä kem belä, bälki, ısınlap başqa
    yaqtan
    yañlışqanmındır?
    Mäsälän,
    Saşka ısınlap yaratqan
    bulha? Unıñ hüzzäre
    ısın yöräktän sıqqan
    bulha? "Hiñä tiklem, "bähetteñ
    yıtense qatı"
    tigändäre yaltırauıq
    matur hüz
    genä ikän, tip uylay torğaynım. Ä häzer
    añlanım: bar ikän ul. Hineñ menän
    ocmahtıñ yıtense qatında
    bulğanday toyğo kiserzem.
    Hin – möğcizä. Hin – iñ serle häm ğäcäyıp
    qızhıñ.
    Bığasa donyalağı ber genä qatın-qız
    za
    minän höyöü hüzzären
    işetkäne bulmanı. Hin – berzän-ber.
    Min hine yaratam. Yaratam. Beläheñme,
    möhäbbät – ul ısın bähet ikän..." Bıl
    hüzzär
    haman qolaqta
    yañğıray. İhlas äytelgängä mikän? Hatta
    ihlas äytelmägän osraqta
    la, unıñ hüzzären
    onotmasqa
    ine. Qatın-qız
    ğömümän qasandır
    nazlı
    hüzzär
    işetep torğanın onotorğa teyış tügelder.
    Yuqha,
    ul artıq
    yabaylana, artıq
    ğäzäti,
    qäzimge
    bisägä äylänä. Unan başlana inde tağı
    la hätäreräk "äüyereleüzär".
    Kem – acdaha, kem – yılan, kem – häükäş.
    Täübä-täübä. Eyı, eyı, kemder älege lä
    bayağı "büränä" lä bulıp kitä.
    Isınında ihä ul vaqıtta
    qasandır
    üzemdeñ
    möğcizä häm hıyal bulğanlığımdı onotop
    yıbärgän sağım bulğan. Hatta yäşermäy
    äyteü farız – yañı isemä
    töşä başlanı. Tağı la dörösöräk
    äytkändä, üz
    bahamdı kütäreü maqsatında,
    Ruşannanıñ kürhätmälären tıñlap, kösläp
    isemä
    töşörzöm.
    Bıl uyınğa hatta keyäü balaqay
    za
    quşıldı.
    Kuhnyala unıñ möräcäğätenä, ğäzättägesä,
    telär-telmäs
    kenä yauap birhäm, qızıp
    kitep ärläp taşlanı.




– Hin qatın-qızmı,
ällä tuñ kiskäme,
ä? Qarşıñda
bahadirzay
ir-yıget basıp
tora, ä hin, ismaham, yuramal da kütärelep
qaramayhıñ,
yılmayıp quymayhıñ?



– Hin bit ir-yıget
tügel, Ruşannanıñ ire!



– Bulha huñ. Sibär
qatın-qızzıñ
matur yılmayğanın tamaşa qılıp
zauıqlanıu
gonah tügelder bit? Ämmä hin miñä genä
tügel, ğömümän, ir-atqa
qızıqhınıp
bulha la qaramayhıñ.
Bına marşrutkağa kergäs, kemdär bar
ikänen küz
menän tikşerep alahıñmı? Yuq
şul, hin şunda uq
täzrägä
tekläyheñ. Uram buyında beräyhe vaqıt
küpmelegen horaha, yauap biräheñme? Eyı,
sekundına tiklem äythäñ äytäheñ, ä
horausınıñ küzenä
tügel, yözönä
lä hirpelep qaramayhıñ.
Ä uğa vaqıttıñ
küpmelege häcät ine tip uylayhıñmı? –
Häcät bulmaha – horamas
ine.



– Ä
häzer
bötä keşelä lä säğätte kürhätep torğan
mobilnik barlığı, ber zä
bulmaha, qalala
här yırzä
tiyerlek vaqıttı
häm temperaturanı kürhätep torğan
yügerek yazıuzar
yanıp torouı iseñä
töşmäyme?



– Ällä... uylağanım
bulmanı.



– Uylanmayhıñ
şul. Asılda vaqıt
horau – universal tanışıu ısulı.
İr-yıget şul räüyeşle qılıñdı
tartıp qaray,
ä hin kütärelep qarayhı,
yılmayıp äñgämäne kütärep yıbärähe
urınğa "dürtense un biş minut" tip
bozzay
tauış menän äytäheñ dä qaraşıñdı
yırgä tekläp yulıñdı dauam itäheñ. Unan,
üzeñdeñ
haman yañğızlığıña
aptırap, irzärze
huqırlığı
ösön hügep kinänäheñder äle.



– Dörös
äytäheñ, yänekäyım, başlıhıñ da inde,
nisek mineñ üzemdeñ
başqa
kilmägän. – Ruşannanıñ küzzäre
yanıp kitte. İren här saqtağısa
sup itterep übä halıp, miñä tekläne. –
Tamoçka, baqhañ,
hin bötönläy qılansıqlana
bel­mäy­heñ ikän!





  • Häcät ine bik! –
    tip turhayzım.




– Häcät, işşeü
nisek häcät äle! Beläheñ kilhä, qılansıqlana
beleü – sibärlektän küpkä hätäreräk
qoral!
Äyzä,
iñ yabay alımdan başlaybız.
Kürerheñ, üzeñä
lä oqşap
qalır
äle...





  • Keşeneñ aqılı,
    ber uylahañ, küpmegä üseşkän:
    nindäy genä kompyuterzar
    yuq.
    Qoştan
    beyık osa, nisä yöz
    "at kösö"n ultırışı astında
    yörötä, nisä meñär saqrımdar
    aşa höyläşä, kürä ala h.b., h.b. Ä küñele,
    yöräge haman şul uq
    – boron zamanda nisek matur küzzär
    qapqanına
    eläkkän, äle haman elägä tora. "Sirtte"
    bıl balıqsı
    "qarmaq"qa.
    Ha-ha-ha. Antrakttı minän bılay kötä
    başlanı. Uñ yağındağı hanımdı bötönläy
    onotto. Häläl qatını
    tügellegen añlağaynım inde, ällä yalqıta
    başlağan qart
    höyärkäheme ikän, tigäynem. Häldär
    küpkä yabayıraq:
    qärzäşe
    ikän. Ura, antrakt. Yañılış qına
    qağılıu,
    yän iretkes yılmayıu, irkä tauış menän
    ğäfü üteneü, käüzäneñ
    bötön homğolloğon
    bahalap ölgörörlök kenä itep basıp
    torou, ımhındırğıs hığılmalılıq
    menän sığıuğa ıñğaylau... Uylağanımdan
    ös azımdı
    artığıraq
    yaharğa tura kilde, qähäreñ.
    Uf-f, nihayät, qıuıp
    yıtte. Täk, küreşergä berense qatın-qız
    qul
    hona. Sätäkäy barmaqtı
    kütäreberäk, Tomoçka, onotma. Artaban
    delo tehniki – küzzärenä
    mökibbän kitep qarayhıñ,
    höylägänen iseñ
    kitep, mauığıp tıñlayhıñ, auızıñdı
    asahıñ ikän, motlaq
    uğa qarata
    hoqlanıuıñdı
    beldereü ösön genä.




  • O-o-o, käyıf
    bermä-ber kütärelde. Teatr muzeyında
    zauıqlanıp
    yöröüyem yıtmägän, "qapqorhaq"tıñ
    şäben eläktergänmen. Isınlap ta, häybät
    äñgämäse genä tügel, İskändär Säğitoviçtıñ
    tanışı la bulıp sıqtı.
    Ul ğına la tügel! "Obekt" bögön
    bında, hatta bezzän
    yıraq
    ta tügel ultıra! Ura-ura-ura. Yıñeü
    bezzeñ
    yaqta
    bulasaq!




– Bıl
yaqqa
tanış qarışlauıq
şıuışa. Yanına barıp haulaşıp kitmäy
yaramay: mineñ "huca"nıñ "bikä"he.
– Yuldaşımdıñ ergämdän kiteüyenän
fayzalanıp,
irkenläp hulış aldım. Timäk, İskändär
Säğitoviç menän osraşıuğa äzerlän.
Asqa,
garderobqa,
"tanauzı
pudralarğa" töşöp kilmäy yaramas.
Basqıs
yağına ütkän ıñğay yañı tanışımdıñ
qarşıhındağı
hınğa küz
halam. Hığıp torğan bärhät küldäk aşa
has tires
qarışlauığınıqı
hımaq
qatlı-qatlı
may hırzarı
qabarıp
torouı küzgä
bärelep qala.
O, qatın-qız!
Şıma, yaltırauıq
tirele, hığılmalı yılanğa tiñläüzäre,
baqtihäñ,
kompliment bula ikän. Täübä-täübä,
qarışlauıqqa
tiñläüzän
Alla haqlahın.
Bıl evolyutsiya tigän nämä keşe mäsälähenä
qağılğanda
nişläp... kirehensä eşläy ikän? Täbiğättä
qarışlauıq
güzäl, näfis kübäläkkä äylänä, yönlö,
surışlı maymıl – keşegä. Ä bezzeñ
tormoşto qarahañ...
Kübäläktäy yıñel käüzäle,
qarap
tuyğıhız
güzäl qız
tora-bara qarışlauıqqa
äylänä. Sibär, bahadirzay
yıgettär ihä qartlıqtarında
haqal-mıyıq
basıp,
yözö
qarayıp,
yıyırsıq
basqan
häm käkräygän maymıl tösönä
kerä. Ni tiklem ğäzelhezlek!





  • Basqıstan
    qabalanıp
    töşöp barğanda uylanırğa yaramay ul
    miñä. Bına bit, yıltırap torğan şıp-şıma
    märmärzä
    alabarmanlığım arqahında
    tayıp ta kittem. Yä keşe arahında suqınıp
    barıp töşöp oyatqa
    qalıu
    menän siklänäm, yä tuflizarımdıñ
    bez
    üksähe aqtarılıp-fälän
    qazağa
    tarıyasaqmın,
    tip uylap ta ölgörmänem, basqıstan
    menep kilgän ber ir-yıgetteñ qosağına
    barıp ta kerzem.




– Hanım,
hez
Zoluşka role ösön oloraq
häm auırıraq
tügelme?



– Isın
ir-yıgetteñ ışanıslı qulına
yulıqtımmı
tihäm, unıhı la it sabıusı ikän.





  • Käüzä
    maturlığın bahalau tügel, ä, ğäzät
    buyınsa, itteñ yäşe häm auırlığı menän
    genä qızıqhına.
    qotqarıusıma
    üze
    keüyek tupas
    qına
    yauap­lap, tufliyımdı alırğa borolam.




  • Täügehenä
    qarağanda
    baytaqqa
    yomşarğan intonatsiya yañğıray:




– qara
hin unı! Ayaqtan
yığa yazğansı
kilep bärelä, yıtmähä, ğäfü üteneü urınına,
mısqıl
itep mataşa. Bınıñ ösön yauap birergä lä
tura kileüye mömkin bit äle.



– Berensenän,
mataşmanım, ä ittem. – Tufliyımdı ayaqqa
eläktereü menän, asıu-yarhıu köyö kire
borolam. – İkensenän, nimä-nimä, ä yauap
birergä min aptıramayım! Ösönsönän, hez
ällä mämeryänän yañı sıqtığızmı?
"qatın-qız
haqlı
bulmaha, unan ğäfü ütenergä käräk"
tigände lä belmäyhegez!





  • Huñğı
    hüzemde
    taslatqansı
    bitenä bärgäs, añıma barıp yıtä. qarşımda...
    Saşka tora. Bıl yulı ayaq
    tayıuzan
    tügel, ä qapıl
    kütärelgän köslö toyğolarzan
    küz
    aldarım qarañğılanıp,
    sayqalıp
    kitäm. qulım
    menän basqıs
    tayanğısın qapşarğa
    mataşqanda,
    tanış quldar
    tağı belägemdän matqıp
    totop ala.




– Nindäy
temperamentlı hanım! Yıtmähä, bigeräk
hissän. Min şunda uq
ğäfü ütenäme, tip kenä ällä istän
yazırğa
uylanığız?
Berük tınıslanığız,
zinhar. Yuqha,
keşelär miñä yın-pärey kürgän keüyek qarap
ütä başlanı. Bälki, bufetqa
kerep, terehıu urtlap sığırbız,
tösögöz
qasqan.





  • Min telemde
    äyländererlek hälgä yıtep tınıslanam:




– Berensenän,
tanış tügel äzäm
menän terehıu tügel... – Hüzemde
äytep bötörörgä irek birmäyınsä, Saşka
elep ala.



– Yabay
hıu za
urtlamayhığız,
añlanım. İkensenän, hezgä,
ğömümän, "berensenän" tip hüz
başlattırırğa aslan yarmay –
argumenttarığızzı
tank urınına qullanahığız,
qarşı
sığırlıq
tügel. Ösönsönän, hatalarımdı tözätergä
huñ tügel – äyzägez,
min ğäfü ütenäm häm, nihayät, tanışayıq!



– Rizamın. Tamara.



– O-o-o, Tamara,
hanbikälär iseme häm kürep torouımsa
– yıseme! Ämmä min dä töşöp qalğandarzan
tügel. Hezzeñ
qoloğoz
– İskändär Zölqärnäyın.
Yabay ğına la mömkin – İskändär
Säğitoviç.





  • Sekund
    esendä ber yandım, ber tuñdım häm telhez
    qaldım.
    Saşka –
    Aleksandr Makedonskiy – İskändär
    Zölqärnäyiv...
    Yä Hozay!
    Bınday häldeñ tik mineñ keüyek uñmağan
    menän genä bulıuı mömkin ine! Saşka häm
    İskändär Säğitoviç – ber keşe, qot
    osqos!
    Bıl osraqta
    min üzemde
    nisek totorğa teyış huñ, ä? Tanıtırğamı-yuqmı,
    yä Hozay,
    kemdän käñäş horarğa?




– Tamara
hanım,
ösönsö
qıñğırau
yañğıranı.
Kontserttı qarap
bötäbezme,
ällä...





  • Tiz-tiz
    genä başımda törlö varianttarzı
    bayqayım.
    Locağa
    kerep
    ultırhañ
    inde...
    Yuq,
    unda,
    berensenän,
    tege
    “qapqorhaq”
    bar,
    unıñ
    käyıfen
    qırıuğa
    qarağanda,
    serle
    monar
    bulıp
    yuqqa
    sıqqan
    häyırleräk.
    İkensenän,
    töp
    maqsatqa
    ireştem
    – käräkle
    keşemde
    taptım.
    Häzer
    iñ
    möhime
    – unı
    quldan
    ısqındırmau
    häm
    käräkle
    dokumenttarğa
    qul
    quyzırıuğa
    ireşeü!




– Ösönsö
qıñğırauzan
huñ
bufet
ta
yabılmaymı
ikän?
Isınlap
ta,
terehıuhız
şiñergä
uylayım,
ahırı.



– Zarar
yuq,
mineñ
maşinala
şıyıqlıqtarzıñ
här
törlöhö
lä
yöröy
tor­ğan.



– Röhsät
ithägez,
ber
şıltıratıp
alır
inem...



– Älbittä, Tamara
hanım, älbittä.





  • qaltıranğan
    quldarım
    menän keskäy genä klatç esenän kesä
    telefonın härmäp ala almay yözänem.
    Unan, isärlänep,
    toqandıra
    almay ber buldım. Yıtmähä, tota kilep
    pin-kod hätergä töşmäy ızalattı.
    Ruşannağa şıltıratıp, özök-tätek
    İskändär Säğitoviç menän tanışıuımdı
    häbär ittem. Ä bına unıñ ısınında Saşka
    ikänen ber nisek tä ähirätemä añlatıp
    yıtkerä almanım. Nindäyzer
    käñäş birer, tip ömötlänhäm, telefondıñ
    akkumulyatorı la “ultırzı”.
    Het asıuıñdan şartla. Maşinala bezzän
    başqa
    käüzäle
    genä ike yıget tä bar ine. Yän köyöüyenä
    tüzmäy,
    halıp birelgän esemlekte ber tınala
    tüñkärzem
    dä... añımdı yuyzım...




  • * * *




  • qayza
    yatam min? Kipkän auızımda
    telemde qutarıp
    äyländerergä mataşam. Tämhez.
    İstän
    yazğanda
    gel oşolay auız
    tämhezlängän
    bula. Şäkärle säy esep alam bınday
    saqtarza.
    Ämmä ul mäldä istän
    yazıuğa
    nindäyzer
    säbäp bula torğaynı, mäsälän,
    munsala başqa
    yıs
    teyıü. Ä älegehe bit hatta bik şikle
    şarttarza.
    Teatrza
    inem. Saşka – İskändär. Maşina... Ber
    kem dä başqa
    huqmanı,
    timäk, säbäp – esemlektä. Ahmaq
    hin, Tamara, töptö ahmaq!
    “Doşmanıñdıñ yortonda aşamasqa,
    esmäskä,
    yoqlamasqa“
    tigän yabay ğına aqıldı
    onottoñmo ni? Tormoş tomşoqqa
    tondorop tora, täki aqılğa
    ultırtqansı
    tügel, ä?!. Küzemde
    asalaq-yomalaq
    kilterep qayzalığımdı
    añlarğa mataşqanda,
    yaqında
    ğına bik tınıs, ber az
    mısqıllıraq
    intonatsiyala tauış yañğıray:




– Şunan,
eks-Zoluşka, spyaşaya krasavitsa hälenän
arındığızmı,
ällä beräy batşa malayınıñ kilep übeüyen
kötäbezme?



– O-o-o, tağı la
razoçarovaniye! Batşa malayı üze
osranımı tihäm, äpät sirattağı ärmände.
Yaray äle, bınıhı übeşkängä tiklem
asıqlanıp
ölgörzö!
– Qapıl
borolop äñgämäsemä küz
halam häm sekundtıñ undan ber ölöşö
arağıuında ğına sağılıp ölgörgän
emotsiyanı kürep ölgöröp, estän tantana
itäm. Bötönläy ük taş bulıp qatmağanhıñ
äle, İskändär äfände, “Ahilles üksähe”
yırzäreñä
säpkä teyzergänse
bärgänmen bit. Yaray, Tamara, artıq
mahayma, opponent yauap-mazar
uylağansı, üz
häleñde häl iteüze
qayğırt.
Ruşannanan käñäş horarğa şıltıratham
da, “üzemde
Saşkağa tanıtmasqa!“
tigän qätği
qararğa
kilgäynem inde. Ni tihäñ dä, vaqıt
ayauhız.
Üz
yäşemä hatta bik arıu kürenhäm dä, un
higez
yäşlek “min” menän yarışa almayım inde
häzer.
Ul saqtağı
ğämhez
yäşlek maturlığın älege tormoş tarafınan
orolğan utız
yäşlek hanımdıñ vaqıt
üteü menän aparuq
tauşalğan täne menän yänäş quyıp
bulmay. Es tirähenä ber nisä tapqır
bik huzılırğa
tura kilde, ezzären
yäşererlek tügel inde, tän bötönläy
bütän häm üzgäreştär,
qızğanısqa
qarşı,
maturlıq
yağına tügel. Ah, ayauhız
vaqıt!
Häyır, vaqıt
ayauhızlığına
tüzergä
bula ul... Häter ayauhızlığına
tüzep
bulmay. Üzemdeñ
baştan ütkärgäs, nıq
töşöndöm.






– Ber
osraşıu küñelemdeñ astın
öskä
kilterze...



– Haumı, Tamara.



– Haumı,
tik min hezze
tanımayım.



– Zölhizä.





  • Bıl
    isem miñä ber nämä haqında
    la höylämäy. İğtibar menän yözönä
    qarayım,
    ämmä bıl käm tigändä qırq-qırq
    biş yäştärzäge
    hanım menän nindäy şarttarza
    tanışıu mömkinlegemde his küz
    aldına kilterä almayım.




– Huñ,
Zölhizä, Öfölä bergä uqığaynıq...





  • Şul
    saqtağı
    şañqıuzan
    telhez
    qalıuzarım!
    Un yıl buyı küreşmägän kurstaşımdı,
    hatta ber az
    vaqıt
    serzäşemde
    tanıması äle! Zölhizä. Yözönän
    nurzar
    säsep torğan ğäcäp hılıu qız
    ine ul. Respublikala hılıuqayzar
    konkursı yañı ğına ütkärelä başlağan
    mäl. Şunda Gran-pri alğan qızğa
    nıq
    oqşağaynı.
    “Şunıñ heñlekäşe mällä?” – tip möräcäğät
    itä torğaynılar. Läkin küzzärenän
    osqon
    borqolop,
    kerpektärenän nur hibelep torğan,
    beşkän seyäläy ımhındırğıs irenle
    güzälkäyzeñ
    bınau qarayğan
    sirış bitle, yaltır metall teşle, qaraştarı
    hüngän äbey menän ni urtaqlığı
    bar? Höyläşhäm dä höyläştem, höyläşmähäm
    dä höyläştem... Aqılım
    menän şul Zölhizä ikänen añğarham da,
    qabul
    itä almanım. Äyterheñ dä, bötönläy yat
    keşe menän urtaq
    tanıştarzıñ
    häl-ähüälen beleşäbez.
    Min ul osraşıuzan
    ber nisä kön aynıy almanım. Ruşannağa
    şıltıratıp häbär ittem, kurstaşıbızzıñ
    ayanıslı häle haqında
    feker alışıp uftanıştıq,
    ihlas qayğırzıq,
    hatta balauız
    hığıp aldıq...
    Häzer
    üzemä
    Zölhizä urınına qalırğamı?
    Alla haqlahın.
    Saşkanıñ küzzärendä
    “o, vaqıt,
    hin ni tiklem ayauhız!”
    tip miñä qarata
    yälläü kürhäm? Bıl kämheneügä qarağanda
    äcäleñ meñ artıq.
    Ütkändär ütkändä qalhın.
    Yäşlektägeneñ qonon
    qaytarırğa
    qızıqmam
    tigän inem. Kem belhen inde Saşkanıñ
    zähärlängänen. Ul, ana, his uyaulığın
    yuğaltmağan. Nisegeräk horau alırğa
    totondo. İmeş, kem tirmänenä hıu qoyam,
    häsrät “Mata Hari”, yıtlekmägän şpionka.
    Tamaşa zalında uq
    uğa tekläp, gipnoz alımdarı qullanıp
    mataşqanmın.
    Barıp sıqmağas,
    mahsus räüyeştä añdıp torop, basqısta
    yuramal kilep bärelgänmen.




– Bälki,
min hezzeñ
huş kiterlek sibärlekkä küzem
sağılıp qolağanmındır,
äfändem?



– Bında
şayarıu tonı urınhız,
hanım. – Huñğı hüzgä
mineñ intonatsiya menän basım
yahap, bozzay
halqın
tauış menän yauaplay Saşka-İskändär. –
Yaqşılıq
menän horağanda yauap birgegez
kilmähä, nasarlıq
menän dä buldıra alabız.
Mineñ haqsı
“burzay”zarzı
kürzegez,
kös mömkinlektären qatın-qız
hizgerlege
menän bahalap ölgörgänhegezzer.
Ber täülekkä birep quyırmın
üzegezze
unauhına bergä. Yıte bıuın olatağızzıñ
bötä gonahtarın da höyläp birerhegez
hatta. Älbittä, auız
asıp tel äyländererlek hälegez
häm mömkinlegegez
qalğan
bulha... Hez
baya mine it sabıusı menän sağıştırıuığızza
nindäyzer
häqiqät
tä bar ine. Bıl hezzeñ
aldan küreüsänlek häläteneñ sağılışı
ikän, zinhar, min äytkände eşlägändän
huñ hezzeñ
näfis, yäş häm, dörösön
äytkändä, ımhındırğıs tänegez
menän nizär
bulasağın küzallağız
za
bıl qızğanıs
hälde buldırmau yuldarın tabığız.
Işanığız,
min bit bötönläy bäğerhez
tügel. Mine nisekter fayzalanırğa
tırışqan
här berehen yazağa tarttıra
başlaham, isemem Gitler menän ber rättä
toror ine. Allağa şökör, älegä ulay
tügel. Kürähegez,
täüzä
hüz
menän genä täsir
itergä mataşıuım.





  • Esele-hıuıqlı
    bulıp kitäm. Min ayauhız
    tormoştoñ hikältälären ütep bötmänem,
    ahrıhı. Haman aqıl
    kermägän. Vlast ergähendä qasan
    märhämätlelekkä urın tabılğanı bar?
    Nindäy asıl
    yöräktärze,
    yaqtı
    küñeldärze
    bökmägän ul? Kem unıñ ayauhız
    kösönä bireşmägän dä şäfqät
    häm mihırban tulı keşe bulıp qala
    alğan? Ul bik yıraq
    yäşlektä genä Saşka hineñ ösön ällä
    ni qurqınıs
    tıuzırmaslıq
    ine. (Dörösöräge,
    ul vaqıttağı
    qurqınıs
    nämä äle qurqınıs
    tügel – şunda ğına ayırma. Älbittä,
    qurqınıs
    keşe. Saşka här vaqıt
    mineñ ösön qurqınıs
    tıuzırzı
    häm tıuzıra.)
    Äle ul ayırıusa häüyefle keşegä äylängän.
    Sönki qulında
    vlast häm buyhonorğa teyışle äzämdär
    bar. Ber ımlauı bulır, qulıñ
    – qulsa,
    botoñ botsa botarlap ta taşlarzar.
    İteñde ırğıttı quyzı
    beräzäk
    ettärgä yäki beräy kotlovanğa... Äzme
    ni äzäm
    höyäktären yuq
    iter yırzär.
    Ber kem dä ezlämäs
    tä, belmäs
    tä. İke ulıñ ike kösöktäy şıñşıp alır
    za
    üsä-bara
    onotor. Yaqlar-botlar
    keşeñ ber qasan
    da bulmanı häm bulmas
    ta. Här saq
    bıl donyala artıqbikä
    bulğanıñdı, ülgäs kärägeñ qalır
    tip beläheñme?
    Qurqışımdan
    taş hınğa äylänä başlanım, ä Saşka
    torğan hayın ayauhızıraq.




  • Mineñ
    sibärlegemä qağılışlı
    hüzzäregezgä
    min, älbittä, ışana alır inem. Täüzä
    häldeñ şulay bulıuında şiklänmänem
    dä. Hatta şunday köyäz
    hanımdıñ iğtibarı irlek täkäbberlegemä
    may bulıp yağıldı. Ämmä yarzamsılarımdıñ
    berehe hezzeñ
    telefondan ni höylägänegezze
    işetep qalğan.
    Abayhızlıq
    qılğanhığız,
    kem, Mata Hari! Abayhızlıq!
    Şpion ul aqıllı
    häm sibär genä tügel, nığıraq
    iğtibarlı häm tüzemle
    bulırğa teyış. Niñä inde tanışır-tanışmas
    otçet yıbärä başlarğa? Yıtmähä, kem tip
    bit äle! “Saşka”, imeş. Kemgä – Saşka,
    ä kemgä – İskändär Säğitoviç...




  • Keşene stenağa
    kilterep terärgä yaramay ul. Sönki
    yuğaltır nämähe lä qalmaha,
    iñ yıuaş keşe lä arıslanday
    doşmanğa taşlanırğa hälätle. Mineñ dä
    bıl hälgä asıuım kilä başlanı. Nimä
    huñ bıl? Nindäy şpionlıq,
    nindäy razborka? Nindäy gonahım ösön
    min ülemgäme, zäğiflekkäme dusar
    itelergä teyış? Yaqlausıhı
    bulmaha ni... Yaqlausıhız
    keşe bulıuzan
    tuqtayhıñmı
    ni? Min üzem
    yaqlausı
    – uldarıma. Ular, yätim qalıp,
    keşe küzenä
    qarap
    ultırırmı, bınau çinoşanıñ..... başına
    tay tipkän tip?




  • Mineñ qaraşım
    qapıl
    tuflizarıma
    töştö. Ular töz
    genä, qupşı
    ğına toralar. Keläm östöndä,
    yıraq
    ta tügeldär. Ä kem ulaytıp quyğan?
    Bıl bit – tap Saşkanıñ ğäzäte.
    Unıñ mineñ alda öltöräp yöröy torğan
    holqo
    bar ine. Keyımdäremde hıypap-qağıp
    urınlaştıra, huş yısle
    kübektär menän vanna yahay, säy artınan
    quzğalmayım
    da – qulğa
    kilterep tottora... Botarlatır ösön
    haqsılarına
    ırğıtırğa torğan fähişäneñ tuflizarın
    şulaytıp quyalarmı
    ni?




  • Uyzarımdıñ
    bıl yusıqqa
    tägäräüye qapıl
    qurqıu
    bığauzarımdı
    ısqındırıp
    töşörzö.
    Mineñ baş kütärelde, käüzä
    turayzı,
    irendäremä yılmayıu yügerze.




  • Häsrät
    manipulyator! Bıl bit blef, qoro
    hüz
    menän qurqıtıu!
    Keşe küberäk keşe hüzenän
    tügel, üzeneñ
    fantaziyahı eşmäkärlegenän qurqıuğa
    birelä. Bına min dä ahmaqlanıp
    baram. Saşkanıñ arlı-birle kinäyälärenän
    ällä nindäy uyzarğa
    birelep, ahmalğa töşöp qurqıp,
    üzemde
    tabutqa
    aparıp haldım hatta! Nisaua, qasandır
    hine aldımda tezlänergä
    mäcbür itä alğanmın ikän, moğayın, töşöp
    qalğandarzan
    bulmağanmındır. Tik ul vaqıtta,
    üz
    fayzamdı
    qayğırta
    belmägänmen. İskändär bıl vaqıtta,
    üz-üze
    menän hoqlanıuğa
    artıq
    birelep, mindäge üzgäreşte
    abaylamay qalğaynı.
    Bına ul esemlek halıp alğan bokalın
    totop, mineñ yaqqa
    boroldo. Unıñ ber sekundlıq
    azauınan
    fayzalanıp,
    min östömä
    yabılğan pledtı hirpep ırğıttım.




– İskändär,
äyt äle, mine bında hin üzeñ
kütärep kilterzeñme,
ällä tege yıgettäreñme? – Üzem
kötkän reaktsiyanı kürep, estän genä
tantana itäm. – Älbittä, üzeñ.
Bına bit, tubıqtar
tubıqqa
terälgän, itäk tauşalmaslıq
itep yazılıp
yabıp quyılğan.
Ä bıl yomşaq
pled? Unan hineñ yıseñ
kilep tora. qayza
tämläp qarayım
äle, vermutmı? Älbittä, vermut, motlaq
ike kubik boz
menän. qayza
vanna bülmähe? Bolottay kübek menän
tulğan vanna äzer
tügel ikän, isemem Tamara bulmahın!





  • Ber
    tuqtauhız
    höylänep, İskändärgä aynırğa irek
    birmänem. Unıñ ber nämä lä añlamay
    qalıuınan
    fayzalanıp,
    vanna bülmähenä kerep tä bikländem.
    Uf-f-f! Küzemde
    bayanan birle qırıp
    etlätkän linzılarzı
    sisep, rakovinağa bärzem.
    Huşığız,
    mineñ yalğan "küzzärem"!
    Huş, mineñ yalğan bitlegem, şaq
    qatırılğan
    priçeskam! Tänem qaltırauın
    vannala yılığa kümelep yatıu ber az
    bastı.
    Oh, nervılar! Yaray äle, baya, İskändär
    qarşıhında,
    "ısqınmanılar"!
    Ul inde ber nisä tapqır
    kilep, vanna işegen şaqıp
    kitte. İsenä
    kilgänder inde, miñä yañı psihik ataka
    äzerläne,
    buğay.




  • Şunan,
    Tamara, nişläybez?
    Üzeñde
    tanıtmay ğına eş qıyratıp
    bulmanı, bılay bulğas. Tanıtırğa tura
    kilä. Eh-h. Tanıtqı
    kilmägäyne, yuq!
    Yaray, tınıslan. Här nämäneñ yaqşı
    yağı bar. Yäşlegen här kem yaratıp iskä
    ala. Yäşlek hätergä töşhä, bäğer yomşay,
    yoqoğa
    talğan yaqşı
    sifattar uyana. Vaqıtlısa,
    älbittä, ämmä uyana. Ä miñä tap şul ber
    nisä minut yomşaqlıq
    menän urınlı fayzalanırğa
    häm käräkle qağızzarzı
    eşlätep alırğa ğına käräk. Eyı, ni barı
    biznes, ni barı... Şunday uyzar
    menän min vannanan sığam, yaqşılap
    hörtönäm häm yomşaq
    halatqa
    uranam. Ni bulha – şul bulır...




– Ha-ha-ha! Min
şulay tinemme? Hatta tezländemme?!
Vät isär,
ä? Şunday hüzzär
höylänemme: «Yaratam»? Min şulay tip
äyttemme? Ha-ha-ha... Kemdän ottom ikän
bınday ahmaqlıqtı?
Beräy
kinola kürgänmender...





  • Bitemä
    ahmaq
    yılmayıu yäbeşterzem
    dä şañqıp
    tik ultırzım.
    Ğärlegemdän önöm tığıldı, ber hüz
    äytä almayım. Ä Saşka kölä lä kölä.
    qapıl,
    unıñ kölöüyen nindäyzer
    ükheügä oqşatıp,
    hiskänep
    kitäm. Küzzärenä
    qarayım.
    Tap şul vaqıtta,
    ul bıyalaların hörtörgä bula, yarayhı uq
    qaraytılğan
    küzlegen
    sisep, qayzalır
    buşlıqqa
    tekälde. Unıñ küzzärendäge
    miñä nıq
    tanış olo hağıştı kürep teträndem. Ah,
    oşo qaraştar.
    Şul qaraştarzan
    min telhez
    zä
    qalam,
    bıuınhız
    za.
    Küpme şarqıldap
    kölgän buldı ul äle genä, küpme mineñ
    histärze
    mısqıl
    itte! Ä üzeneñ
    küze
    tulı bına-bına tügelergä torğan möldörämä
    häsrät. Tege vaqıtta
    la şulay ine. Şul ğäm tulı, zar tulı
    qaraştarğa
    arbaldım da söñgölönä battım. Belä ul
    üze
    turahında. Nindäyzer
    uqıtıusıhı
    äytkän. Şunan birle bıyalahı qaraytılğan
    küzlek
    keyä. Mineñ me­nän ikäüzän-ikäü
    qalğanda
    ğına sisep ırğıta torğaynı. "Hineñ
    menän genä üzem
    bula alam», – tip äytkäne buldı. Ä häzer
    islämäy,
    miñä nimä höylägänen tügel, hatta tanış
    bulğandı la. Ğärlek. İlağı kilä. Üzemde
    kös-häl tıyıp ultıram.




– Tuqta,
hineñ äle genä küzzäreñ
quñır
ine tügelme? – tip qısqırıp
öndäşeügä
tertläp, kütärelep qarayım.



– Älläse,
ğümer buyı yörötkän küzzärem
inde. Säger. Küzzäreñ
yäyğor hımaq,
tip tä äytä torğaynıñ äle, yıtmähä, bötä
histär sağılıp tora, häyläläşä belmäyheñ,
tip. Min, bahır, ışanğan buldım.





  • Mineñ
    üpkä hüzzäremde
    tıñlamay ine ul. Aldıma kilep tezlände
    lä üzeneñ
    tup-tulı zarlı qaraştarı
    menän tup-tura miñä tekläne.




– Bıl – hin! Bıl
– hineñ küzzär!





  • Bıl yulı min hahıldap
    köldöm. İlağansı. "İskandär Säğitoviç
    säger küzzär
    yaratmay" tip töslö
    linzalar keyırgä tura kilgäyne bit.
    Qırıuına
    tüzmäy
    sisep ırğıttım da, onottom da. Ä äle,
    İskändärzeñ
    tura qaraşın
    kütärä almay, küzzäremde
    yomam. Yänem aqtarılıp
    bara. Hıyanatsıl küzzär!
    Yäşkä mansılıp, mine oyatqa
    qaldıralar!




– Häzer
isemä
töştö. Isınlap ta, alday belmäy şul
küzzäreñ.
Közgögä
qarağan
hımaq
buldım. Ällä tup-tura yäşlegem küzenä
qaranımmı?
İseñ
kiter: min şunday hüzzär
höyläy alğanmın! Min ğaşiq
bula alğanmın! Küñelgä nazlı
histär tulğan zaman bulğan, äy?! Beläheñme,
bez
bayram... tügel, ni tügel,
kistä lä feyırverk attırıp, uram tultırıp
şayarıp-kölöp yöröy belä inek. Nindäyzer
dıuamal qılıqtarğa
hälätle inek! Alyot yırzar
yırlanıq,
şaşıp beyınek, donyanı üzgärtep
qora
alıuıbızğa
şiklänmänek... Ä häzer?
Yıldar buyı dustar
menän hatta şıltıratışmaybız
za.
Yır tıñlağan da yuq,
beyıü tügel, artıq
azım
basırğa
la yıbanabız.
Oloğayğan hayın, donya qızıqhız
hımaq.
Yäşlek yanıuzarı-yarhıuzarı
– ber mäğänägä lä eyä tügel ikän. Donya
nisek qorolğan,
şulay tägäräp tik tora. Ä bez
– şul tägärmäs ara­hında izeläbez,
vaqlanabız,
şunan sañğa äylänäbez...



– Vatılabız,
vaqlanabız
– ul bez,
yabay halıq.
Hin bezzeñ
isemdän höyläşmä, kileşmäy. Hin tap şul
arbala dilbegä totop ultırıusılar
rätenän. Tik bıl temağa bähäs başlamayıq,
yäme. Bezgä
tiklem ällä nisä meñär yıldar buyı iñ
yaqtı
aqıllı,
altın başlı filosoftar tom-tom traktattar
yazıp
ta, donyanıñ ayışına töşönä almağandı,
bezzeñ
bähäs kenä mäsäläne häl itmäs.



– Här vaqıttağısa,
hin haqlı.
Isınlap ta, temanı taraytıu iñ otoşloho
bulır. Höyläp yıbär: qayzahıñ,
kemheñ? Yıldar hiñä kileşkän. Bığa
şatmın. Küräheñ, yazmışıñ
nasarzarzan
tügel. Bınıhı mineñ irlek sämemä nıq
teyze,
yäşermäyım. Hine min genä bähetle itä
alırğa teyış inem. Ä hin minhez
zä
bına tigän: sibär, haualı, köslö. Hin ber
kemgä lä buyhonmayhıñ, ber nämänän dä
qurqmayhıñ.
Min hiñä yäş qız
sağıñda hoqlana
inem. Läkin äle hineñ tağı la nığıraq
hoqlanırlıq
ikäneñde küräm. Höylä äle, höylä, tauışıñ
tanhıq,
tıñlağım kilä.





  • O-o-o, başlandı.
    Kitte bit erep, hıyanatsıl küñel! Tele
    menän yılandı la arbay inde ul! Nindäy
    qatın-qız
    tüzhen,
    ti, bıl hayrauğa? Ul bit äle bötä yözönä,
    tauışına şul tiklem ihlaslıqtar
    halıp höyläy belä. Işanmas
    yırzän
    ışanırhıñ bıl donyala üzeñdeñ
    berzän-ber
    qabatlanmas,
    tiñhez
    färeştä ikäneñä. Häzer
    höylägäneñde mökibbän kitep tıñlap
    ultırasaq
    äle, auızıña
    kererzäy
    bulıp. Här ber qılığıña
    hoqlanıuın
    belderäsäk, älenän-äle komplimenttar
    menän kümäsäk, quldarıñdı
    qäzerläp
    übäsäk. Häm böttö – yıñeläheñ, unıñ
    irkenä bireläheñ, häm azağınan
    ul buyhondorousı bulıp qalasaq.
    Bıl stsenariy miñä tanış. Ä tanış yau,
    bildäle, huğışırğa uñaylı.




– Timäk,
hin – veselaya vdova?





  • Unıñ,
    yäne köyöüyen hizzermäskä
    bula, yuramal ğämhez
    intonatsiya menän äytkänen añlap,
    kölömhöräyım.




– Eyı,–
tim üzem
dä ayırata ğämhezlek
menän. Şul arala yäşen tizlegendä
bötön kürgän-kisergändär küz
aldınan ütä. İremdeñ qar
östönä
huzılğan
käüzähe,
qara
qoyolğan
tuğandarı, mine qarğay-qarğay
bärgelänep ilağan qäynäm,
basırauzay
käüzähe
böröşöp, bäpbäläkäy torop qalğan
qaynım.
Yarzırırğa,
yulına, käfenenä, häyırenä, tağı ällä
nimälärenä aqsa
yıtkerä almay, horansılap auıl buylap
yöröüzär.
Ösön, yıtehen ütkärer-ütkärmäs
ällä auırlıq
töşöüzän,
ällä kiserelgändän “qız
bulırmı” tip kötöp yörögän auırımdıñ
esemde ülterep hızlatıp
töşöüö. qanhırap
ber dauahanala – üzemdeñ,
ikensehendä olo ulımdıñ auırıp yatıuı.
qaytıuıma
donyamdıñ astın-öskä
äyländerep, qäynämdeñ
at, hıyır-başmaq,
arba-sana, vaq-töyäk,
qoş-qortto
qıuıp
alıp qaytıuı,
öy zuraytırğa
tip buralğan tökötmäne qäyınbikäneñ
hütep alıp taşıtqanı,
bulğan benzobısqı,
başqa
ir-at qoraldarın
üzzärenekeläy
kürep hatıp yıbäreüzäre,
üz
kösöböz
menän halıp ingän öyzän
dä qıuıp
sığarırğa mataşıp sudlaşıp yöröüzäre...
qış
urtahında ike balamdı qosaqlap
ber şırpı utınhız
hıuıq
öyzä
torop qalıuım,
keşe yallap quşırğa
tihäñ, muyından burısqa
batıp, aqsahız
ultırıuzarım.
Bar halıqtıñ
qırın
qaraşınan,
qäynäm
qähärläüzärenän,
artımdan da, aldımda la ğäybät säynäüzäre,
haulaşıp qına
uzğan
här mucikka quşıp
nahaq
höyläüzäre.
Ber qaynağam,
bahır, sitlätmäskä
tırıştı. Ber ul ğına mineñ ike balanıñ
ularzıñ
familiyahın yörötkänen, öläsäläreneñ
asılda ularzıñ
ölöşön tartıp alıuzarın
añlay ine. Tamam körsökkä terälgändä,
ul ber at yögö (atı la, äpsendäre lä
bezzeke
bulha, ni eş bar) utın kilterep, bısıp-yarıp
kitte. Auıl ğäybätselärenä şul yıtä
qaldı.
Ber zaman aphın, mesken,
yarhıp kilep, mine “aqılğa
ultırıu, namısqa
saqırıu”
sähnähe oyoştorop kitte. Min ni ilarğa,
ni kölörgä belmäy aptırap torop qaldım.
Binahaqqa
yäberläneüyemä ilağım kilhä, küp eseüzän,
ğümer buyı auır eş başqarıuzan
tauşalıp bötkän, teşhez
häm hiräk säsle, illegä yıtep barğan
qaynağamdı
ir itep kürä alıuım mömkinlegenä ışanıp,
könläp mataşqanına
kölköm kilde. Bötön ränyıüzärem,
yäşem bötkänse ilauzarım,
uldarım ösön hıqrauzarım...
Barıhı la küñelde hızlatıp
isemä
töşöüyenä albırğap, baş sayqanım:





  • – Eyı,
    veselaya vdova. – qäynämdeñ,
    uğa quşılıp
    bötä auıldıñ ğäyıplägän hüzzäre
    isemä
    töşöp, şularzı
    qabatlayım.
    – İr bısrağı yıumayım, ber kem qo­laq
    iten säynämäy. İke ulıma kilgän pensiya
    aqsahına
    rähätlänep tipterep yäşäyım. Ul
    lgotaları ğına küpme!









  • İskändärzeñ
    qaraşında
    yäşeren aptırau ğälämäte sağılğanın
    küräm. Ul mineñ ısınlap ta yılbäzäkme,
    ällä yuramal şulay bulıp kürenergä
    tırışıuımmı ikänen hınarğa, asıqlarğa
    mataşa. Ä mineñ, nişläpter, unıñ menän
    üzemdeñ
    tärän kisereştäremde, tügelep kiterlek
    hağıştarımdı urtaqlaşqım
    kilmäy. Häyır, unıñ menän genä tügel,
    başqa
    ber kem menän dä. Sönki ular tik mineke,
    mineke genä. Uy-qayğılarımdıñ
    ber tamsıhı menän urtaqlaşham
    da, yarlılanıp qalırmın,
    üzem
    bulıuzan
    tuqtarmın
    hımaq.
    Keşelär, ni uylağan bulıp, es-bauırıma
    kererzäy
    itep häl horaşqan
    bula ikän bıl donyala? qayğıñdı
    kütäreşerzäy,
    här küz
    yäşeñde brilliantqa
    tiñläp qäzerlärzäy
    bulıp qılanalar,
    ä ısınında ihä küptän bildäle ul häqiqät:
    keşeneke keştäktä. Urtaqlaşa
    ikän, ul ni barı tış küñeldän genä,
    ülä-bata yaqşı
    keşe bulıp kürenergä ıntılıuzan
    ğına. Ni barı şul. Älbittä, bıl keşegä
    ışanmauım mineñ, ışanmausanlıq
    hızatım
    ğına bulıuı mömkin. Bälki, keşe qayğıhın
    üzenekeläy
    itep qabul
    itkän ihlas häm izge keşelär zä
    barzır?
    Ällä inde. Bulğan osraqta
    la, İskändär ular rätendä ber qasan
    da tormanı häm tormas.
    Ul minän
    bılay tsinik. Miñä lä unan yoqqandır
    bıl sir. Yoğoşlo
    auırıu keüyek. Yoğoşlo bulmaha, bötä
    keşelek donyahınıñ küpselek ölöşön
    yalmap ala alır ineme ni ul? Uyzar
    bıl temağa kerep kithä, böttö, sıbırtqı
    şartlatıp qıuıp
    ta yıyıp alıp bulmas.
    Şuğa, bına nisänse tapqır
    inde, bıl bısraq
    donyala yöröp yatıuımdıñ maqsatın
    kösläp isemä
    töşöräm: eyı, nimä äle? Ä-ä-ä, imza, röhsät
    hatı. Min tağı İskändärzeñ
    küzzärenä
    tup-tura bağam häm ihlas yılmayam. Bergä
    ütkän ğäcäp matur sağıbızzı
    unıñ isenä
    töşöräm. Onotam, tip üz-üzemde
    aldap yäşägänmen ikän. Vaq-töyägenä
    tiklem istä,
    qähäreñ.
    Hağınışıuğa tüzä
    almay, marşrutkala altı tuqtalış
    buyı übeşkän dä äle genä hımaq.
    Qayza
    unda halıqtan
    oyalıu! Küzgä
    keşe kürenmäy, barlıq
    yıhanda bez
    ikäü genä... Üz-üzemde,
    tirä-yaqtı,
    ısınbarlıqtı,
    vaqıttı
    onotqansı,
    onotolop, yarhıp möhäbbät daryahına
    başkölläy sumıuım şunda... Başqa
    ber kem menän dä qabatlanmanı
    unday kisereştär: ber kemdeñ qaraşında
    batmanım, ber kemdeñ qosağında
    iremänem, üz-üzemde
    onotmanım... Ey, Hozayım,
    şul tiklem dä... Şul tiklem dä yäşämägänmen,
    ülek bulğanmın nisä yıldar, ä? Tamırzarıñ
    buylap qaynar
    qandıñ
    urğılıp-yarhıp aqqanına
    tüzä
    almay, histäreñä tonsoğop, yörägeñ
    şartlarzay
    bulıp, alqımıña
    kilep tığılğansı yaratıuım... Ber “ah”
    tiyeüye menän Yosoftoñ qamsıhın
    kölgä qaldırğan
    Zöläyhanıñ hälen añlayım min! Qamsı
    tügel, ällä nämäñ köyräp yanıp kiter bıl
    yalqınğa.
    Bäy, nisä yıldar “hüngän” tip yörögän
    quzzar
    ällä qabat
    terelergä mataşa? Täübä-täübä. Yäş
    sağında bähet kiltermägän bıl hiskä
    häzer,
    qarıuım
    bötkäs, bireşhäm nişlärmen? Auız
    beşeü genä nisaua, bında bit...




  • Yazmıştarı
    ösön yauap totqan
    ike balam barlığı isemä
    kilterä. qatın-qız
    täbiğäten äsälek instinktı här vaqıt
    yıñä, Allağa şökör. Bına bit, min tağı
    isemä
    kildem, aqılıma
    qayttım.
    İpläp kenä äñgämäne üzemä
    käräk yusıqqa
    boram. İskändär menän ikebezzeñ
    oqşaşlıqqa
    yänem hızıla.
    Hızıla
    ğınamı – hulqıldap-hulqıldap
    ärney. Bezzeñ
    yazmış
    ber nisek tä oqşarğa
    teyış tügel ine bit. Ul – irkälektä
    üskän
    yañğız
    bala. Ni telähä – şul aldında, bötä
    tarafqa
    – taqır
    yul. Sibär, aqıllı.
    Bähetle bulırğa ber kem qamasaulay
    almay. Ber kem dä, ber nindäy säyäsi-iqtisadi
    boroloştar za,
    ber ni zä...
    Baylıqtı
    bıuınıña yıterlek tuplap quyğandar.
    Yılder iñ yaqşı
    maşinala, biş bulmağayı, ille biş
    yondozlo
    oteldärzä
    tipterep yal it. Karera basqısınan
    ürmälärgä yalqauıñ
    kilhä – lift menän men! Barıhı la aldıña
    “mä!” tip kilterep quyılğan.
    qatını
    üze
    keüyek qatlamdan,
    tärbiäle, supermodeldärzän
    bılayıraq,
    qayza
    qultıqlap
    barhañ da oyalırlıq
    tügel.
    Ä
    İskändär tormoşonan qänäğät
    bula almay. Nimäler yıtmäy uğa. Ul
    “nimäler”ze
    ber qasan
    da tapmayasaq,
    ireşä almayasaq.
    Şuğa unıñ küzzäre
    tulı hağış, ärneü. Ul bit möhäbbättä lä
    nindäyzer
    qomhoz.
    Tän genä uğa yıtmäy, ul bötä yäneñde
    hurıp ala. Bötön donyala hin tik unı
    ğına Alla däräcähenä menderep yaratırğa
    häm tabınırğa teyışheñ. Şuğa ölgäşä
    bit äle üze.
    Şunan, bötä histäreñde hığıp alıp
    bötörgäs, käräkmägän sepräk işe, taşlap
    ta kitä. Ber tapqır
    İskändär qapqanına
    eläkkänheñ ikän, hin inde başqa
    ber qasan
    da başqanı
    yarata almayasaqhıñ.
    Nindäy yaratıu? Yäşärgä kös qalmay
    – vampir işe, hurıp bötörgän. Min ana
    nisä yıldar bup-buş qıuıq
    işe inem. Küñelemdä ber nämä yuq.
    Nisä yıldar min meyımä lä unı häterlämäskä,
    uy­lamasqa
    quşıp
    yäşänem. Onottom tip isäplänem,
    ämmä... Niñä mineñ küñel urınında tügel
    ine? Niñä min oşo şaulı märkäzgä äcälgä
    darıu artınan kilgändäy atlığıp,
    talpınıp, aşqınıp
    kilä inem? Ayaqtar
    niñä üzzärenän-üzzäre
    unıñ menän bergä yörögän huqmaqtarğa
    ğına borolop tik tora ine? Bılarzıñ
    barıhın da añlamamışqa,
    toymamışqa
    halıştım. Yäşlekte hağınıp, hätirälär
    barlap ultırmanım. qulımdan
    kilhä, uy tigän nämäne beräy sitlekkä
    bikläp quyğan
    bulır inem. Tırışlıqtarım
    buşqa
    kitmäne, älbittä, – hatta, ana bit,
    osraşqanda
    tanımasqa
    mataştım. Ozaq
    itep islägän
    keşe buldım. Ul ikona keüyek küz
    aldında ber tuqtauhız
    bazlap
    torğan obrazdı, äyterheñ, onotop bula.
    Tora-bara
    ber yıreñ hızlauına
    nisek öyränep kitäheñ, küñel ärneüyenä
    lä öyränäheñ. Ul ärnep tik tora, ä hin
    tışqı
    tormoş menän yäşägän bulahıñ. Yaz
    nimäler säskän bulahıñ, köz
    – yıyğan. Beräy tanış bisäneñ ğäybäten
    tıñlap, quşılıp
    säynägän bulahıñ, kemder kölämäs
    höylähä, aqırıp
    kölgän bulahıñ... Üz-üzeñde
    aldarğa mataşqanhıñ,
    ä ısınında ul hine aldağan! Meyıñdän
    bötä hätirälärze,
    uyzarzı
    qıuıp
    sığarğanhıñ – ul hineñ qanıñ
    menän quşılğan
    da bötä qan
    tamırzarı
    buylap hulqıldap
    tik yöröy. Şul keşene yäşäteüse biş
    litr huttı üzeñdän
    hığıp sığarhañ, şunda ğına ısınlap
    onotorhoñ berense möhäbbätte.




– Beläheñme,
hin bit bıl donyala min yaratqan
berzän-ber
qatın-qız.
Ul hüzze
başqa
ber keşegä lä äytmänem min? Sibäreräktär
zä
buldı, aqıllıraqtar
za,
berehe lä yöräkte teträndermäne. Ä hineñ
bına oşolay şım ğına ultırıuıñdan da
ällä nindäy moñ ağıla. Säsrähen donyahı,
säsrähen barıhı la, äyzä,
ikäü beräy utrauğa olağayıq!
İkebez
genä şunda yäşäyık, Äzäm
menän Haua şikelle, äyzä?!
– Ul, sarsap kilgän yulsı şişmägä taşlanğan
şikelle, yarhıp-şaşıp
qul
suqtarımdı
übä başlanı.
Nisek
yörägemde telgelägänen añlarmı ber
zaman? Niñä
şul tiklem yazalay ikän ul mine? Ana-bına
ışanırğa, qabat
aqıldan
yazırğa
toram da huñ. Läkin yaramay. Bıl hüzzär
– ni barı yalğan, aldaq.
Ağıulı yılan da İskändärzän
märhämätleräkter – sağa la bötä. Ä bıl
– anakonda, bıuar yılan. Ä min, qorban
quyan
keüyek, ilay-ilay äcälemä – unıñ auızına
kerep baram. Yä bıl gipnozdan aynıp
qotolahıñ,
yä tağı bik küp yıldarğa yäşäü häläten
yuğaltıp, qoro
buş tän bulıp torop qalahıñ.
Ä bit nisek uğa ışanğı, qosağında
onotolğo, şaşıp-yarhıp höygö-höyölgö
kilä! Nisä yıldar ut yotop yäşäüyemä
kürä, ber ostoq
qına
bähetkä layıq
tügelme ni min? Bälki, oşo mäl ösön genä
yäşägänmender bığasa? Bälki, mineñ
tormoşomda torop qalha,
oşo mäldän dä ähämiätleräk ber ni zä
bulmas?
Ni fayza
huñ hineñ ozon-ozon
ğümer kisereüyeñdän, azağında
qoro
ükenestär genä? Mineñ quldarım,
ihtıyarımdan tış, İskändärzeñ
sästären, yañaqtarın
hıypay başlağaynı inde. İnde aqılım
da, histär kösönä buyhonop, “säsrähen
donyahı” tip bitaraf qına
sigenmäkse ine. Bähetemäme, bähethezlegemäme,
işekte tuqıldattılar.
Tege armayzarzıñ
berehe İskändärgä telefon hona. Ber
nisä sekundtan mineñ höyöklö keşemdeñ
ber nämähe lä qalmanı.
İskändär Säğitoviç pincägen keyze,
galstugın rätläne
häm ber nindäy zä
emotsiya sağılmağan yözö
menän miñä boroldo.



– Bına nimä,
hörmätlem. Yauaplı hezmätem
arqahında
hezze
layıqlı
däräcälä qänäğätländerä
almağanıma ğäfü ütenäm. Hezzeñ
menän osraşıuzan
nindäyzer
küñel kütärenkelege alıuımdı isäpkä
alğanda, bik qızğanıs.
Hezzä
lä, mindä lä nindäyzer
közök
qalmahın
ösön, bılay täqdim
itäm. Bına mineñ vizitkam, nindäyzer
şähsi yäki başqa
törlö min häl iterzäy
problemağız
tıua qalha,
düşämbe 11 säğät 45 minutta mineñ 10 minut
vaqıtım
bulasaq,
şunda möräcäğät itegez.
Mineñ hezmätkärzärem
iskärtelgän,
häm ber nindäy zä
totqarlıq
bulmayasaq.
Ä häzer,
qabatlap
ğäfü ütenäm, hezzeñ
yämğiätte qaldırırğa
mäcbürmen. Nomer ösön tülängän, kiske
aşqa
zakaz birelgän, tınıs küñel menän irtängä
tiklem oşonda qala
alahığız.
Hau
bulığız!





  • Unıñ
    artınan yabılğan işekkä qarap,
    şañqıp
    ultırıp qaldım.
    Bına şulay. Nindäyzer
    şıltıratıu, qaraytılğan
    küzlek,
    qimmätle
    galstuk – häm mineñ Saşkam İskändär
    Säğitoviç äfändegä äylände. Yaray äle,
    min yarıq
    yalğaş yanında tügel, arıu ğına qunaqhananıñ
    bik arıu bülmähendä torop qaldım.
    Bıl da nasar tügel. qayzalır
    urman sitendä tön urtahında as-yalanğas,
    aqsahız
    häm yapa-yañğız
    torop qalıu
    menän sağıştırğanda. Yarar, timäk,
    bötönläy ük bä­hethez
    tügelmen, oşoğa la riza bul, Artıqbikä!




* * *






Ber
nämägä qaramastan,
auılğa yıñeüse qiäfätendä
qaytıp
kerzem.
Alıp qaytqan
qağızzarzı
iğtibar menän qarap
sıqqas,
hucanıñ qänäğätläneüye
yözönä
sıqtı.





  • Rähmät,
    Tamaraqay,
    rähmät. Nisä yıldar häl itelmäy yatqan
    mäsäläne häl itterzeñ
    bit, äy. Häyır,
    hineñ talantıña tamsı la şiklänmägäynem.
    Mine lä öyrät äle şunda beräy
    priyemçiktarıña. – Ul, yomro qorhağın
    yıñel genä kütärep, östäl
    artınan sıqtı
    la miñä taban ıñğaylanı:




– Oh,
Tamaraqay,
min äytäm, torğan hayın maturayahıñ,
torğan hayın sibärlänäheñ...



– Torğozma
huñ, niñä torğozahıñ!
– Nıq
qına
dorfa tauışqa
östäp,
tupas
qına
etäp yıbärzem
dä kabinettan sığıp olaqtım.
Koridorza
qarşıma
hucanıñ qäyınbikähe
osranı. qağızzar
totqan,
yöz-hınına
harap eşlekle qiäfät
yäbeştergän. Buhgalteriya
yağına
bılay
ğına
huğılham,
"trudovoy"ımdı
tottorop
ta
sığarzılar.





  • Şulay, min tağı
    eşhez.
    Tağı ber käräkhez
    imgäkmen. Bıl yulı bähetem yuqlığına
    ğäcäplänergä lä, ğärlektän ilarğa la
    hälem qalmağaynı.
    İlamanım. Ömöttärem kiseleüye
    berense tapqır
    tügel bit inde, inde nisänse tapqırğa
    üzemdeñ
    bıl donyala artıqbaş
    ikänemä inanam.




  • Qızıqhız
    ğına, küñelhez
    genä qış
    kilde, Yañı yıl bayramdarı ütte. İrzeñ
    yıllığın bıl yulı bildälärlek häl
    bulmanı. Qäynä
    tigän yısemdärgä säynänergä ber säbäp.
    Utın kiltert, bıstırt, yarzırt.
    Här berehenä könlögön tülä, ayaqtan
    yıqqansı
    hıyla. Ber balanıñ ayağına, ikenseheneñ
    östönä
    keyım yünät. Bına pensiya aqsahı
    böttö-kitte. Ular şunı uylaymı ni?
    Qaynağa,
    bahır, aphından yäşerep tigändäy, ike
    toq
    furac kilterep ırğıttı. Haqın
    birzem.
    Ey namıslanğan
    buldı, balalar haqın
    isenä
    töşörzö,
    uftandı, işek töböndä tapandı, ämmä
    aqsanı
    barıber kesähenä
    haldı. Ber nisä tapqır
    yarzamı
    teygän kürşe yäş irze
    miñä quşıp
    höyläp sığarzılar.
    Min inde, öyrängän baş, ütkärep yıbärzem.
    Ä kilen balaqay
    bik bötöröngän ikän. Ul şikläner bulğas,
    halıq
    nıq
    höylägän bulırğa teyış. Aptırağas,
    öyömä saqırıp,
    säy eserep, añlaştıq.
    Min üzemdeñ
    möhäbbät tarihın höyläp es büskärttem,
    ul üzen
    kimerep torğan şiktän arınıp, käyıfe
    asıldı.




  • Şulay itep,
    nihayät, yazzı
    kötöp aldım. Yaratam min yaz
    mizgelen.
    Tığız,
    köslö, yılı yıldären yaratam. Bozzan
    arınğan yılğanıñ qolaq
    tondorop şaulağan tauışın yaratam.
    Tegendä-bında küläüyektärzä
    turğayzarzıñ
    hıu inep bıstırzauzarın
    küzätergä
    yaratam. Ä şulay za
    iñ yaratqanım
    – torna tuptarın küzäteü.
    Ularzıñ
    säläm tauıştarı ällä nindäy sihri moñ
    bulıp işetelä, küñelemde yarhıta. Bıl
    yulı ular bötönläy tübändän genä, baş
    osonan tiyerlek sıñray-sıñray osop ütte.
    Küzemä
    yäştär tığıldı. İsär
    keüyek, tornalarzan
    küñel tınıslığı, bähet horap ilanım.
    Säyır keşemen dä inde. Aqılı
    teüäldär tornalarzan
    atlamağan sabıyzarğa
    täpäy horap qısqıra
    torğan ine. Ä min? Bähet, imeş. Üzeñ
    dä şularğa quşılıp,
    ber torna bulıp qına
    osop kitmähäñ, bıl yırzä
    bähet tabıp bulmastır.
    Tornalar ber nisä kön auıldan yıraq
    tügel yatqan
    hazza
    buldı. Tauıştarın tıñlap kinändem,
    hatta binokldän beyıüzären
    qarap
    talpınıp aldım. Bına bit – horağanım
    qabul
    bula tügelme ni? İsmaham, şul köndär
    üzemde
    bähetle, tınıs toyzom.




  • Yazzıñ
    tağı min yaratqan
    ber mäle – siren qıuaqtarınıñ
    küperep torğan şau säskägä töröngäne.
    Nimähenä yaratamdır şul qäzimge
    genä säskälärze
    – aptıraq.
    Auılda här yort aldı baqsahında
    tiyerlek bar ular. Läkin min nişläpter
    ber öykömdö genä barıhınan artıq
    küräm. Atay yortonan yıraq
    tügel ular. Auıl osondağı ber äbeyzeñ
    sirendären äytäm, bigeräk kürkäm.
    Töstäre
    lä sağıuıraq
    keüyek, säskä suqtarı
    la zurıraq
    hımaq.
    Hatta yıse
    lä başqalarzıqınan
    huş yısleräk,
    tämleräk toyola. Şuğa inde oşo mäl yıthä,
    yuq
    säbäpte bar itep tä äsäy ergähenä
    yışlayım. Ber qısqa
    ğına mäl bit ul – säskä atıu. Kürep
    tuyıp ta qalmayhıñ
    – uzıp
    ta kitä. Has keşe ğümereneñ yäşlege
    keüyek. Bäy, tip tä qalahıñ
    – hin inde äbey.




  • Äbey tigändän,
    siren hucabikähen mörhäthenep yıtmäyım.
    Ul da miñä hüz
    qatmay.
    Önhöz-tınhız
    ğına qaraştarı
    menän ozatıp
    qala.
    Min yış qına
    unıñ barlığın-yuqlığın
    da hizmäy
    ütep kitäm. Başqa
    äbeyzär
    keüyek, “balañ haulıq
    quşmay”
    tip äsäyımä oşaqlağanı
    bulmanı bılay. Şulay
    bulğas, uğa la barıberzer.




  • Eskämyälä
    ultırğan qurqınıs
    käüzä
    ergähenän, ğäzättägesä,
    bitaraf qına
    ütep kittem tigän yırzän
    qapıl
    tuqtap
    qaldım.
    qaraştarzağı
    bik tanış ber nämä tuqtattı
    mine. Nimä ul – añlata almayım, ämmä
    min uğa “tege donya säläme” tip isem
    quştım.
    Nisä yäştärzän
    ayıra başlanım bıl nämäne, islämäyım.
    Ämmä keşe oşonday qaraş
    menän baqha,
    azna
    la ütmäy, unıñ vafatı häbären işetäm.
    Başqa
    keşe toyamı ikän şunı? Bıl qaraş
    terelärzän
    bik nıq
    ayırıla. Gel tanığan keşeñde qapıl
    tanıy almayhıñ. Bötä yöz
    hızatı
    la urınında, kileş-kilbäte lä şul uq,
    ämmä nindäyzer
    kürenmägän bıyala, halqın
    diuar hezze
    ayırğan keüyek. Häm ul hiñä şul diuar
    aşa qaray...
    Äcäl diuarı aşa. Bıl qaraştan
    estän nisekter esele-hıuıqlı
    bulıp kitä, äytäm bit: “Tege donya
    säläme”... Ber tapqır
    rayon üzägendä
    ber tanış uqıtıusını
    tanımay qalıp,
    uzıp
    kitkäs kenä säläm quştım.
    Toyğomdoñ köslölögön şunda asıqlağan
    inem. Aptırap uylayım: ul yäş, sälämät
    qatın-qız,
    unıñ menän nimä bulhın? Nindäyzer
    mistik toyğom – mineñ samahız
    fantaziyam yımeşe tügelme? Üzemde
    artıq
    hissänlek ösön ärläp aldım. Ämmä rayon
    gäziteneñ şämbe sığarılışındağı
    nekrolog tap oşo uqıtıusı
    vafatına arnalğaynı...




  • Äle
    miñä mäñgelekteñ üze
    hımaq
    kürengän kürşe äbekäy oşolay qarap
    ultıra. Bäläkäy sağımdan oşo eskämyälä
    oşo hındı isläyım.
    Min üstem,
    mäktäp tamamlanım, keyäügä sıqtım,
    tuyım uzzı,
    bäpesem tıuzı,
    ul täpäy kitte, ikensehe tıuzı,
    unıhı höyläşä başlanı, tol qaldım...
    Ä bıl hın ergähenän haman bitaraf ütep
    kiteüyemde beldem... Nindäy tormoş
    kisergän, irebalahı bulğanmı-yuqmı,
    yäş sağında sibär bulğanmı-yuqmı,
    nindäy hıyaldar menän yäşägän, kemde
    höygän? Ber
    aznanan
    bıl donyala ber kem dä bıl haqta
    belmäyäsäk. Yıseme genä tügel, iseme lä
    keşe häterendä qalmayasaq.
    Bına minän – ğümerem ergähendä, terälep
    tigändäy ütkän keşenän, nindäy keşe
    ine ul, tip horahındar, ä min hatta unıñ
    isemen dä äytä belmäy torasaqmın.




  • Bötä keşe ösön dä
    ul – Mönöy äbey. Isın isemen ber qasan
    da belmänem dä, qızıqhınmanım
    da. Nisä yäş ikänen – bigeräk tä. Min
    tıuğansı uq
    ul pensioner ine. Öyönä ber kem kermäy,
    ber kem sıqmay,
    tigändäy. Ul üze
    lä yomoşqa
    bik hiräk kerä. Unda la, başqa
    äbeyzär
    keüyek, yäyılep kitep, samauırzı
    yıqqansı
    häbär höyläp, keşe yamanlap ultırmay.
    Säygä yaqın
    kilmäy, işek töböndä kileş kenä ultırıp
    doğa qıla
    la, yomoşon yomoşlap, tiz-tiz
    genä sığıp kitä. Unıñ bıl donyala barlığı
    ber qasan
    hizelmäne.
    Ä yuqlığı?
    Eskämyäne oşo hınhız
    küz
    aldına kilterzem.
    Läpäşep bötkän qap-qara
    öyzö
    kümep üskän,
    küperep torğan şau säskälä siren
    qıuaqtarı.
    Şul fonda täpäş kenä eskämyä. Quranıs
    qına,
    aq
    küldäkle, aq
    yaulıqlı
    hın bıl kartinanı tultırıp tora ikän.
    Alıp taşla oşo käüzäne
    – eskämyäneñ dä, öyzöñ
    dä, şau säskä qıuaqtarzıñ
    da ber mäğänähe qalmayasaq...
    Oşo nindäyzer
    totop qalıp,
    tuqtatıp
    quyıp
    bulmağan ber mäldeñ önhöz
    maturlığın qapıl
    ozaqqaraq
    huzğı
    kilde. Ayaqtar
    üzenän-üze
    siren yağına tartıldı.




– Arıu ğına
ultırıumı, äbey? – Ololarzıñ
ber az
qolaqqa
qatılanıuın
belgängä, qısqırıbıraq
öndäştem.



– Şökör,
qızım,
şökör. qoyaşqa
qızınıp
ultıram äle bına, Hozay
quşqas.
Äsäyıñä kildeñme?



– Eyı.
– Min iğtibar menän unıñ tamırzar
menän sıbarlanğan keskäy quldarına
qarayım,
yözöndäge
qatlam-qatlam
hırzarzı
barlayım. Ul qapıl
öläsäy hımaq
yaqın
keşe bulıp kürenä, irekhezzän
nindäyzer
izgelek eşläge kilä. Ğümeremdä täü
tapqır.
Häm, moğayın, bıl – huñğı mömkinlekter.
Şunı hizgän
keüyek, ul da miñä yomşaq
qaray,
yözönä
yılmayıu yügergän keüyek.



– Ğäyşä
qoyohonan
ber yotom hıu eser inem, – tine äbey,
ber az
şımıp ultırğas. Nisekter üz
aldına höylängän hımaq
qına
äytte, şım ğına. Tertläp kittem. Bıl
teläk bit miñä genä äytelde. Tik miñä
genä. Uram buyında osrağan başqa
beräügä äytmäy torğan hüz
buldı bıl. Küñel tigän nämäneñ barlığın
kire qağıp,
tik praktik aqıl
menän yäşägän keşegä añlaşılmas
bıl häl. Ämmä hizeneüyemde
tıñlamaham, bik ükenä torğanmın.





  • Äsäyımdän
    kerep bäläkäy bizrä,
    köröşkä aldım da Ğäyşä qoyohona
    kittem. Ul auıldan ber saqrımlap
    sittä yata. Şuğa häzer
    unda barğan keşe yuq.
    Här uramda kolonka bulıu menän genä
    mörhäthenmäyzär,
    küptär öyönä ütkärep, krandan ağızıp
    ala. Ğäyşä qoyoho
    la üzeneñ
    hıuın esmägängä üpkälägän şikelle –
    bik hayını. Hıuı söbörzäp
    kenä sığa, bizrä
    tığıp alırlıq
    tügel. Köröşkä menän genä saypıp,
    tondorop qına
    alıp tultıra torğas, baytaq
    vaqıt
    ütte. Ğäcäp inde, ber uylahañ. Bezzeñ
    dialektta "qoyo"
    hüze
    yırzän
    qaynap
    sıqqan
    taza,
    esär hıuzı
    añlata. Ä bına Eyık–Haqmar
    höyläşendä ul batqaq
    arahındağı küläüyekte añlata. Küpmeler
    vaqıt
    üter, häm bezzeñ
    Ğäyşä qoyoho
    la Eyık–Haqmar
    höyläşeneñ qoyohona
    äyläner. Nindäy qızğanıs...
    Yır-äsäneñ qarınınan
    sıqqan
    tatlı hıuzı
    üzem
    dä ber nisä läzzätlänep yottom da, vaqıt
    tirmäneneñ ayauhızlığın
    uylap, küñelem qarayzı.
    Ğäyşä qoyohonoñ
    da alqınıp-taşıp
    torğan saqtarı,
    keşegä äcäldän darıu keüyek käräk saqtarı
    bulğandır. Häzer
    unıñ isemen dä, barlığın da belmägän
    ör-yañı bıuın üsep
    kilä... Mönöy äbeyzeñ
    dä yıltlätep basıp
    görlätep donya kötkän, yıgelep kolhoz
    yögön tartqan
    saqtarı
    bulğandır. Ä häzer
    inde ul – ütkän zaman keşehe. Ber kem
    unıñ menän qızıqhınmay,
    qäzerlämäy
    häm vafatınan huñ qayğırıp
    ilamayasaq.




  • qoyonoñ
    üzenän
    eskän hımaq
    quşuslap
    este Mönöy äbey.




– Biş
yäştär samahı bar ineme hiñä, yuqmı,
quldarıñdı
yılpeldätep “osqom
kilä” tip yügerep yörör ineñ. Äy, şul
vaqıtta
yörägem özölöüzäre!
Min inde – tormoştoñ ni ikänen belgän,
totoş ğümer yäşägän äbey. Keşelärzeñ
ber qasan
da qanat
yäyıp osop kitmäy ikänen beläm. Ä hin
şul tiklem ihlas, şul tiklem yarhıp osorğa
teläyheñ. “zurayğas
osammı, qoş
qanatı
aşaham, qanatım
üsäme?”–
tip äsäyıñdeñ teñkähen qorota
torğaynıñ. Unıñ qulsatırın
totop kärtänän dä ırğınıñ, yaulıqtarzan
da qanat
teräkäläneñ... Teleñdä gel osou buldı.
Ber zaman keşeneñ ber qasan
da osmauın belerheñ dä, qanatıñ
qayırılır,
tip yörägem özgölände
şul saqta.
Äsäyıñ äytkänderme, yuqtırmı
– hineñ innäkäñ min buldım bit.





  • Huñğı
    häbäre bötönläy huşımdı aldı. Horaşmanım
    tügel, horay torğaynım. Hiräk-miräk
    äsäyımdeñ dä käyıfle sağı bula ine.
    Ozaq
    qına
    uylanıp, bılay tine:




– Barlıq
balalarımdıñ da nisek tıuğanı häterzä,
ber hine genä islämäyım.
Başqalarına
nisek auırıp kitkänemde lä, qayza
tapqanımdı
la, kem qabul
itkänen dä, auırlığınıñ küpme bulğanın
da gramına tiklem beläm, vät hine
islämäyım.
Het at, het kis
bına, yuq,
isemdä
yuqhıñ...





  • Ä äle,
    mä hiñä, ğümer buyı ergämdä bulğan keşe
    nimä ti. Üzem
    haqında
    tulıraq
    belgem kilep, innäkämdän höyläüyen
    ütenäm. Ä ul ällä qayzarğa
    töşöp kitä.




– Öläsäyım
tirä-yaqta
bildäle imse-tomso la, innäkä lä ine.
Mine gel bergä yöröttö täüzä.
Ul saqta,
auır yıldar bulıuına qaramastan,
balalar küp tıua ine. Min – äsäyzeñ
iñ ölkäne. Bala sağım bulmanı la, buğay.
Äsäy yıl hayın tigeläy bäpesläp tora,
irtägähenä ük tigändäy kolhoz eşenä
sığıp yügerä. Üzem
bala ğına, sabıy qarauzan
buşamayım. Küpme qustı-heñleläremde
yökmäp yörötöp üsterzem.
Nıq
yonsoy, yalqa
torğaynım. Ä äsäy, öläsäyzän
ber yı­lı hüz
zä,
yılı qaraş
ta toymayım. Beräy yırgä yığılıp-bärelep
ilahalar za
– min ğäyıple, aqırhalar
za
– min qarap
yıtkermägän... Un ös yäştärgä yıtkän
bulğanmındır, tüzemlegem
böttö, hıu buyına töşöp teläk telänem:



– Ey,
Hozayım,
balam bulıp torhon, ülep torhon, – tinem.
Asıu
menän,
nıq
qatı
äyttem.
Ä qız
saqta
telägän qabul
bula. Dörös
teläk telärgä lä belergä käräk, ä mine,
nişläpter, ber kem dä vaqıtında
şuğa öyrätmägän. Tıumağan balama ülem
telägänse, üzemä
bähet telähämse! Üskäs,
motlaq
bıl yırzän
yırağıraq
kitäsäkmen, oşo tuğandarımdı mäñge
kürmähäm dä riza, tip tä östänem.
Sığıp kitäm tigäs, öläsäyım äytte:
"Balam, – tine. – Yazmışıña
innäkä bulıu, keşe imläü yazılğan.
Tiskärelänep
Hozay
quşqandı
qabul
itmähäñ, bik bähethez
bulırhıñ, yañğızlıqta
qalırhıñ.
Allahı Täğälä barıber üzeneken
iter, barıber ber balağa innäkä bulırğa
tura kiler. Ul balanı qabul
iteügä qırq
balanı qabul
itkängä tiñ sauap yazılır,
şunıñ ergähenän kürmäy ütep kitmä,
aslan! Bıl donyalıqta
kisergän huñğı könöñdä şul balanıñ
qulınan
hıu esergä nasip iter. Üzeñ
keüyek yulında azaşqan
keüyek kürhäñ, dörös
yünäleşte kürhätep yıbär". Öläsäyımde
tıñlamanım. Sitkä sığıp kittem, tuğandarım
menän aralarzı
özzöm,
im serzären
beleüyemde ber kemgä lä asmanım. İremä
ber bala la tabıp üsterep
birä almanım – barıhı la tıuıp,
sığır-sıqmas
auaz haldılar za
miñä ränyıp kitep barzılar.
İsemä
töşä lä bit hıu buyında telägän telägem
– terhäkte teşläp bulmay, huñ. Tükkän
yäştäremde bergä yıyhañ, darya bulır...
Bötä yäşem sığıp bötkän, küñel nişlähen,
taş bulıp qattı.
Bötä kösömdö eşkä genä birzem.
Eş – bala tügel. Bötä hutımdı hığıp aldı
la, kärem bötkäs, kitte-barzı.
Torop qaldım
oşolay yañğızlıqta,
öyömä ber kem kermäy, ber kem sıqmay.
Min üzem
dä keşegä kermäyım. Ällä nindäy artıq
baş itep toyam üzemde.
Keşegä genä tügel, bötä donyağa käräkmägän
ber artıq
baş. Hin tıuahı töndä atayıñdı miñä
färeştälär yıbärgänder. İs
kitkes köslö qoyon
uzzı
ul tön. Yaqtı
yuq,
sımdar özök.
Ese
yäyzä
tauıq
ta kisep sıqqan
şişmä, diñgez
keüyek, yarğa hıymay dulap yattı. Balnisqa
bara torğan küperze
ağızzı.
Bezzeñ
yarza
telefon-mazar
za
bulmanı, buğay, ul zaman, qayza
inde älegesä “qolaq”
menän höyläşeü. Şunday döm-qarañğı,
şomlo töndä işekte beräü döbörzätte.
Aptıranım, şulay za
astım. Qaraham
– atayıñ.



– Kileneñ bäpeskä
auırıy başlanı, zinhar, yarzam
it, – ti. – Malay bulha, ber harıq
biräm, qız
bulha – ber nämä lä.



– Tıumağan balanıñ
ölöşön kisep
torma, ber qulyaulıq
birhäñ dä riza bulırmın, – tinem.





  • Täüzä
    barmasqa
    uylağaynım, kürşe uramda Ğäynikamal
    qarsıq
    bar, şunı saqır,
    tiyergä itkäynem, gärsä Säbilä bahırzıñ
    yözlögön
    urlağan hımaq,
    urlaşıp quymahın
    tip, arı atlanım.




– Yözlök
aqsahın
urlağanmı ni?



– Nindäy aqsa,
yözlök,
tim bit. Äy, bında ällä morondoq,
ällä küldäk tip äytälär, qızıqhınğanım
bulmanı. Bezzeñ
yaqta
balanıñ biten qaplap
torğan pärzäne
yözlök
tip yörötälär. Yözlök
menän tıuğan bala sibär, bähetle bula.
Unan eşlängän höyzörgös
bik köslö, şuğa qimmätle
lä. qayhı
ber Ğäynüş keüyek namıshız
innäkälär balanıñ yözlögön
şım ğına urlay za
beräyhenä höyzörgös
beteü eşläy. Äyzä,
bıl balanıñ bähete tege keşegä küsä.
Säbilä meskendeñ
yazmışı
bik ayanıslı buldı. İrgä sıqtı,
unıhı eskese, huğışqaq
bändä ine. Säbiläneñ küzenän
kük kitmäne. zurayıp
bötkän ike malayın, eskän baştan, ire
arbağa ultırtıp alıp sığıp kitkän. Nisek
bulğandır, ber KAMAZdıñ astına
barıp kergändär. İrgä ber ni zä
yuq,
malayzarın
qara
gürgä huzıp
haldılar. qayğıhınan
Säbilä aqıldan
yazzı,
“Bähetemde hin genä urlanıñ” tip, uram
buylap säs-başın tuzzırıp,
Ğäynikamaldı qarğap
yöröp ülde. Ğäynüş üze
lä bähet kürmäne, bahır. Säbiläneñ genä
tügel, ällä kemdärzeñ
dä qarğışı
töşkänder. Ber börtök qızı
la uynaştan bala taptı, unıhı la üskäs
uynaştan bala taptı, ey-y, unıñ nimähen
höyläp tororğa. Yazmışına
şulay yazılğan
bulğandır.





  • Şulay
    itep hezgä
    kerzem.
    Gölämzä kilen yata aqırıp,
    häle bötkän tamam. Tulğaq
    ber tota la tuqtay,
    ä hineñ başıñ da kürengän. Ülteräheñ
    bit balanı, Gölämzä, nisek ithäñ dä it,
    Ayzarıña
    bulğan asıuıñdı onot, ğäfü it, äteü
    balañ bıuıla, – tip qatı
    ğına äyttem. Äsäyıñ tiskärelänä:




– Baqsa
artı Fäğilä menän östömdän
yöröy, hayuan, – ti.



– Yöröhön,
eş haqın
hiñä alıp qayta,
hiñä donya kötä, tuqmap
ärhezlänmäy,
şul yıtmägänme hiñä, – tip pır tuzzırıp
taşlanım tegene. – Ä bında yañı ğümer
yarala, ör-yañı tormoş tıuıp kilä. Balañ
ülhä, ireñ yörömäy başlar tiheñme? –
tim.





  • Şunan
    saq
    qabat
    tulğağı başlanıp, hin kilep sıqtıñ.
    Kendegeñ ös tapqır
    muyınıñdı uratqan.
    Ülemdän saq
    qalğanhıñ.
    Belgän keüyek kilgänmen, yözlögöñ
    dä bar ine.




– Malaymı? – tip
ömötlänep horay äsäyıñ.



– Yuq,
bik matur, bik bähetle qızıqay,
– mäytäm.



– Ey,
Allam, Zöbäyzäm
tıuğanda, huñğı qızım
oşo bulhın, tip telägäynem bit, niñä
tağı qız
huñ ul? – tip ilay äsäyıñ. – Bılay bulğas,
haman yörör inde, yörör. Malay tapham,
yörömäsme
ikän ällä, tip ömötlängäynem, bulmanı
bılay bulğas. Lutsı ülhen ine, qızıqay
bulğansı.



– Ästäğäfirulla
täübä, kilen, auızıñdan
yıl alhın. Balaña
ülem telämä, bähet telä. Tıumas
elek qızıñdan
baş tartqas,
unan nindäy izgelek kötäheñ. Hineñ
qırıslığıña
usallıq
menän yauap birä başlaha, kemgä üpkälärheñ?



– Barıber qızıqay
telämäyım, nimägä ul miñä? – tip ükhey
äsäyıñ. – Bulğandarı yıtkän.



– Kür zä
tor, bına oşonoho arala iñ maturı la, iñ
aqıllıhı
la bulasaq,
Ayzarıñ
da yöröüyenän tuqtalasaq.
Oşo bala gonah yuldan qursıp
torasaq
atahın.





  • Şulay
    tigäs kenä hine imezze
    äsäyıñ. Ülän tönätmähen eskäs, tınıslanıp
    yoqlap
    kitte. Urınıñdı, kendek bauzarıñdı
    bizrägä
    halıp alıp sıqham,
    atayıñ tora.




– Malaymı? Malay
bulha, ber harıq,
– ti.



– Qızıqay,
– tinem. – Kem tip quşahıñ?



– Artıqbikä!
– tip yıkerende Ayzar.
– Qulyaulıq
ta tätemäy hiñä...



– Ey, Allam, niñä
oşo balanı ölöşhöz
qaldırırğa
tırışahığız
ikäüläşep
torop, ä? Hozay
Täğälä ölöşön birgän inde uğa, mullıhınan
birgän. Hezzeke
bulıuın telämähägez,
hezgä
bulmas!
Bötön ildä balqıp
torğan ber yondoz
bulır, inşalla. – Şulay tinem dä kittem.





  • Bına bında, siren
    töböndä, kendek qanıñdı
    şunda kümdem. Yörägeñ turılığında
    aparuq
    qına
    miñeñ bar ine. Kürşe auılda işan ulı
    tere ine äle. Şunı saqırıp,
    “miñle” isem quşığız,
    tip nıqıttım
    ata-äsäñde.
    Tıñlamanılar, yänähe, sovet zamanı.
    İsem qağızı
    bulğas, yıtmägänme, tinelär. Yıtmäy şul.
    Mulla quşqan
    isemen äytep, qolağına
    azan
    qısqırmağas,
    Hozay
    Täğäläneñ küktä qolo
    ösön äzerläp
    quyğan
    ölöşö nisek nasip bulhın? Azaşıp
    tik yöröy inde. Şökör, üzeñä
    äytep ölgörzöm,
    ber burısım töştö. Häyıreñde
    totorhoñ da, mäsetkä barıp, üzeñ
    quştırırhıñ.




  • quldarımdı,
    qaltırağanın
    basırğa
    bula, kesämä
    tıqtım.
    Bögön genä yañı qulyaulıq
    alıp sıqqanım
    isemä
    töştö. Önhöz
    genä unı äbeygä hondom. Unıñ yözö
    yaqtırıp,
    yıyırsıqtarı
    buylap nurzar
    taralıp kitte.




– Bına
bit, ğümer bulğas, min dä ölöşömdö –
höyönsö bülägen kötöp aldım. Hin dä
kötöp alırhıñ, inşalla. – Ozaq
qına
uqınıp
doğa qılğas,
hüzen
dauam itte. – Belekleheñ, qızım.
Yartı hüzzän
dä añlap torahıñ. Küp-küp köstär bar
hineñ yörägeñdä, küp köstär. Min unı hin
tıuğas ta beldem, ä, üsä
kilä, kürenä lä başlanı. Bäläkäy genä
sağıñdan oşonda, osta, qızzırğan
qoyaş
astında
sabır ğına küpme bäpkälär köttöñ.
Äsäyıñä qarşı
hüz
äytmäneñ, “uf“ timäneñ. Säğättär buyı
hine uylağan keşe yuq.
Eserergä lä, aşatırğa la onotalar, ese
qabır,
tip tä borsolmayzar.
qäzerhezläüzärenä
şım ğına yänem dä köyä, artıq
sabırlığıña la boşonam. Bala innäkähenä
oqşay,
tizär
bit. Sabır bulıp-bulıp, ber kön sabır
qanattarıñ
hınır za,
ällä nimä qıyratırhıñ,
tip qurqam.
Gölämzägä lä äytep qarayım,
unıñ üz
hüze
hüz.
“İzgelegen dä kürmägäs, nimägä tabahıñ
ul balanı. Bäpkä qarau
za
buldımı auır eş. Ana, ölkändäreneñ eşe
azmı:
sögöldör, bäräñge utağan – ular, hıyır
hauğan – ular”, – tine lä quyzı.
Eyı, apalarıñdıñ eşe küp, bähäs tä yuq.
Tik ular bit gel tiñ-toştarı menän bergä.
Görläşälär-serläşälär, yal da itälär. Ä
hin gel yañğız.
qayhı
berzä
bıuındarıñ qatıp
kitäler inde: üz
aldıña üzeñ
köyläp, beyıp äylänä başlayhıñ. Şul
mäldärze
bigeräk hağınam. Torna ğına balahı inde
– näzek
kenä, näfis kenäheñ. Muyınıñ da ozon,
ayaqtarıñ
da. quldarıñdı
yılpetäheñ, qupşı
ğına basahıñ.
qayhı
saqta
qarap
ultıram da “ah“ tip tertläp quyam.
Saq
qına
talpınhañ, osop kiterheñ keüyek. Ata-äsäyıñ
aldında ber beyımäneñ hin. Ber kürhälär,
tuñ yöräktäre irer zä
töşör ine, moğayın.





  • Ällä
    nindäy kös bar hindä. Küñelde kütärä,
    saflandıra torğan kös. Eyärä torğan
    keşelär bula, eyärtä torğanı bula. Bına
    hin eyärtä torğandarzan.
    Şulay, yıldar ütä tora. Hineñ dä tanauıña
    yıs
    kerer mäldär yıtte. Yäştäş qızzarıñ
    keyınep-yahanıp yıget-yılän, klub-diskoteka
    yağın qayıra
    başlanı. Ä hine haman äzämgä
    hanağan keşe yuq.
    Ölkän itep tä höyläşmäyzär,
    kese itep tä hanlamayzar.
    Östöñdä
    şul haman apayıñdarzan
    qalğan
    alam-halam. Hineñ üzeñä
    keyım alırğa baştarına la kilmäy. Ä
    hineñ nimäler talap itep horarğa başıña
    la kilmäy. Üzeñdeñ
    buy-hınıña kileşle itep, iskene
    bozop
    tegäheñ dä quyahıñ.
    Eyı, altındı sükeşme-hänäkme itep qoyhañ
    da, ul qimmäten
    yuğaltmay, barıber asıl
    bulıp qala.
    Şunıñ şikelle, hineñ dä septä yaphañ da
    asıl­qoş
    tösöñdö
    yuyıp bulmay ine. qayhı
    berzä
    “kürmäy mikän ni Gölämzä şul asıl
    höyäk balahın” tip ğaciz bulıp kitäm
    dä tağın basılam.
    Bıl donyala Hozay
    nimä horayhıñ, şunı birä. Kilen dä bit,
    apayıñdı tapqas,
    başqa
    qızım
    bulmahın, tip telägän. Şuğa hiñä qarata
    küze
    bıuılğandır, tim. Mañlay küze
    kürhä lä, küñel küze
    asıq
    bulmağas, hineñ hılıu, aqıllı,
    nurlı bala ikäneñde kürmäy zä,
    hizmäy
    zä
    ine ul. Barlığıñdı azaq
    toyzo
    Gölämzä. Yıl da yır yabıp yöröy torğan
    qazzarı,
    öyräktäre ber kön kilep yuqqa
    sıqqas
    qına.
    Min dä öyögözzä
    inem ul kön. Äsäyıñdeñ käyıfe şäp. Yañı
    ğına yomortqaların
    inä astarınan
    alıp yözzöröp
    qarağan.
    Barıhı la yänle, qıymılday
    ikän. Min kergänse nindäyzer
    höyläşeü bulğan, ahırı, – hineñ hömhöröñ
    qoyolğan
    ine. Äsäyıñ höyönöstäre menän urtaqlaşqan
    ğına mäldä:




– Sıqmahın
şul sepeyzäreñ!
– tip ber qısqırzıñ
da işekte şart yabıp sığıp kitteñ.



– Ah! –
tip qaldım
min dä, Gölämzäneñ dä yözö
ağarzı.





  • Hüzeñdeñ
    kösön şunda uq
    samalanım. Min äytkän ber nisä yıldan
    töşä ine, hineke şunduq
    barıp yıtte. Ber bäpkä lä sıqmanı
    ul yıl hezzeñ
    yortta. Ber zä!
    Nisä oya qaz,
    nisä oya öyräk, nisä oya tauıq!
    Berense tapqır
    qurqtım
    şunda. Hineñ ösön qurqtım,
    kiläsägeñ ösön. Mineñ keüyek, ber abayhız
    hüze
    menän üz
    yazmışın
    qıyratmaha
    yarar ine, tip qurqtım.
    İkense tapqır
    uqıuıñdı
    taşlap qaytqas
    äsendem. Min bit inde yäşägän keşe, nimä
    bulasağın tösmörläp
    toram. Gölämzä yöröy talağı taşıp.
    Urazbayzıñ
    malayı menän keti-meti uynayzar
    ikän, tegehe almasqa
    itä ikän, tigän häbär taralıp kitte
    ber zaman. Kilen başın qayza
    tığırğa belmäy, hine hügä. “Nahaq
    bit ul, äsäy, niñä miñä ışanmayhıñ?” –
    tip hin ilayhıñ. Keşe tigändäre şulay
    qorolğan
    şul, balam. Küptär yaqındarı
    hüzenä
    tügel, uram buyındağı ğäybätkä ışana.
    Ul hüzze,
    moğayın, Urazbay malayı üze
    taratqan
    bulğandır inde. Hiñä ımhınğan da
    bulğandır, buyı yıtmäsen
    dä toyğandır. Ä bılay, hin qıl
    östönän
    tel östönä
    töşkäs, kemdeñ dä buyı yıtä. Tik barıber
    Urazbay malayına tätemäneñ, Rasihtıqı
    yausı yıbärze.
    Hüzzän
    dä qurqmanı,
    ğäybätenän dä. Arpa arahında ber boyzay
    keüyek ine, märhümeñ. Eseügä äüräp harap
    bulmaha, başın boğalaqqa
    la tıqmas
    ine. Hay, şul eskelek! Äzäm
    buldı tigändä, äräm itä irzärze.




Hineñ
üzeñdä
lä ğäyıp bulğandır, tim. Täneñde birhäñ
dä, yäneñde birmägänheñder. Ä ir birmäk
– yän birmäk ul. Unıñ mäğänähen töşönmäy
höyläyzär
tülkä häzer.
Yänähe, ir – hiñä yän keüyek qäzerle...
Yuq,
ulay tügel. İr keşegä bisä üzeneñ
yänen birä. Yäğni qursauın,
kösön, bar möhäbbäten birä. İr-yıgette
qatınınıñ
höyöüye haqlap
torha, unıñ kösö küberäk, ğümere ozonoraq
bula. Auırıuın da hiräk auırıy, eşendä
gel uñışqa
osray, tormoşo gel ıñğay tägäräy. Ä
yänen ikense ösön haqlap,
üz
irenä tänen genä birä ikän – üze
lä bähet kürmäy. Üze,
ire genä tügel, balaları lä ölöştän
mährüm qala.
Hineñ, ana, qız
balalarıñ töşöp torzo.
Yuqqa
ğına tügel bit ul. qız
balağa naz
küp käräk, ä hineñ nazıñ
üzeñä
yuq.
Äsäygä irkäläp üsmägängä
şulay. Hine qız
bala itep, nazlap
qaramanılar,
şuğa hin dä nazlay
belmäyheñ, äzer
tügelheñ äle. Ämmä hineñ yazmışıña
qız
tärbiäläü yazılğan.
Belmäyım qasan
– ämmä bulasaq.
Küñeleñ bötäygäs, törlö yaqqa
huğılıuzan
tuqtağas,
üzeñ
keüyek bik matur, aqıllı,
höykömlö qız
büläk iter Hozay.
Ergäñdä kürgän dä hımaqmın,
tik nişläpter tösö
hiñä oqşamağan.
Küzzäre
lä qara,
sästäre lä yırän tügel, aqhıl
hımaq.
Atahına oqşağandır.
Yarar, inde alyıp, qäber
yıse
kerä başlağas, keşe aptıratıp ultırmayım
äle, yıtär. Küp höylähäñ dä artıq
bula. Min bit hiñä iñ möhimen genä
äytergä teyış, iñ kärägen, iñ yıtmägänen
genä.



Bıl
donyala ber kemdän dä möhäbbät kötmä
hin. Üzeñ
başlap yarat. Hozay
Täğälä hiñä küp-küp möhäbbät birgän.
Hineñ burıs – şunı keşelärgä taratıu.
Bıl donyala ber qayzan
da, ber nindäy zä
bähet kötmä. Üzeñ
bähet bul. Keşegä mohtac keşe bulma.
Barıhınıñ da hiñä mohtaclığı töşörlök
bul.



İm-tomğa
tınım kileşä ine, keşegä qarau
menän nimägä mohtaclığın añlap-hizep
tora inem. Ämmä mineñ, – tip dauam itte
innäkäm. – Öläsäyım hımaq,
ber tınğı belmäy, gel keşe qayğıhın
köyläp, gel başqalarğa
vaqıt,
kös sarıf itkem kilmäne. Şul ber tuqtauhız
kileüse-kiteüse mohtacdarzan
yalqqaynım.
Şuğa, bıl yaqqa
kilgäs tä, hälätemde, belgänemde keşegä
asmanım. Bına, yazmış
mine üze
yazalanı. Keşegä mohtac sağımda la
kilep-kiteüse yuq.
Ber kemgä mineñ hüz
yarzamım
da, qul
yarzamım
da, hatta im yarzamım
da käräkmäy. Häyır, min üzem
dä yarzam
itä almayım häzer
– kärem dä bötkän, ğümerem dä. Ber qasan
üzeñde
yällämä. qanıñ
qaynar
saqta
bir üzeñde
bıl tormoşqa,
unıñ hiñä nimäler birgänen kötöp yatma.
Onotma: hineñ üzeñ
bähet bıl donyala, hin haua keüyek käräk
keşelär bar. Ezläp
tap şularzı
la, ularzı
bähetle it. Şul burısıñdı ütähäñ, tınıslıq
tabırhıñ. Bögöngä yıtep toror. İrtägä
kilerheñ, sığırğa hälem bulmaha, öyzä
kötörmön. Aslan kilmäy qalma.
Hiñä qaytarahı
burısım bar. Tege donyağa mine burıslı
itep qaytarıp
quyma,
kil! Kil, yäme?!



Huñğı
hüzzären
artımdan qısqırıp
qaldı.
Min, yöräkheüyemä sızamay,
qabat
Ğäyşä qoyoho
yağına yügergäynem. Hälem bötöp, säsäp
yığılğansı yügerzem
dä yügerzem.
Ällä taşqın
bulıp başımdan uq
qaplap
kilgän hätirälärzän
qasmaqsı
ineme? Belmäyım. Ämmä tınıs qına
ultırırlıq,
ber ni bulmağanday gäpläşerlek yäki
vaq-töyäk
eş totorloq
rätem qalmağaynı.
İsemä
kilgändä Ğäyşä qoyohonan
arıraq
urınlaşqan
yıreklekteñ ber olonon qosaqlap
qatqan
inem. Tağı saq
qına
barhañ, tege tornalar töşkän hazlıq
başlana.






Bıl
yäşäü tigändäre nimä ikän ul? Bar ğümereñ
buyı üz-üzeñde
aldau ğınamı ikän ällä? Nisek tä üz-üzeñde
ostaraq
häm neskäräk aldarğa, üz-üzeñde
bıuırğa, yörägeñdeñ tauışın işetmäskä,
añlamamışqa
halışırğa... Başqasa
nisek añlatırğa huñ bıl hälde, ä? Äle
qasan
ğına üzemde
Saşkanı onotqanıma
ışandırıp, yörägemdeñ hıqrap
özgölängänen
hizmämeşkä
halışıp yäşäp tik yata inem, äle ihä...



Äle
bınauı Mönöy äbey üzeneñ
hätiräläre menän bötön donyamdı aqtarıp
sığarzı.
Min
bit inde bala sağımdı yırlägän keüyek
inem. Ber qasan
dä hätirälärgä birelmänem, istälektärzä
soqonmanım.
Nindäy hıyaldar hıyallanğanmın, kiläsägemde
nisek küzallağanmın,
atay menän äsäygä nindäy birelmägän,
yauabı tabılmağan horauzarım
qalğan,
üpkäläüyem, ränyıüzärem,
maqsattarım,
habaqtarım...
– barıhın da heperep tüktem. Nimägä
käräk buldı äle şularzı
soqop
sığarıu? Isınında ihä soqorğa
la käräkmäne – ular gel mineñ menän
yörögän. Barsa üpkä-häsrättärem hikereşep
kildelär zä
sıqtılar.
Niñä ütkändä torop qalmağandar
huñ barıhı la? Nisä tistä
yıldar artımdan eyär zä
yörö, imeş...



Bahır
bäpkälärem... Hez
inde moronlağaynığız.
Äsägez
menän sipeldäşep höyläşep yata inegez.
Ozaqlamay
üzegez
keüyek harı qoyaşqa
yılınırğa, yäşel genä ülände nazlı
tomşoqqayzarığız
menän tartırğa, yılı ğına ineştä suma-suma
qıuışıp
uynarğa hıyallanğanhığızzır.
Tıua ğına almanığız
bıl donyağa. 13-14 yäşlek kenä qız
balanıñ asırğanıp qısqırıuı
küpme gonahhız
yändeñ ğümeren qıyırın
kem uylağan huñ ul saqta?
Yıldar buyı ber qızıqhız
yäyzeñ
qabatlanıuınan
yänem köygän saq
ine bit. Başqalar
lagerzarğa
kitä, küñel asa, dustar
taba. Rähätlänep hıu inä, qızına,
yıläk-yımeş tirä. Ä mineñ ösön donya –
haman şul bäpkä buğı tazartıu.
Ey, uynağı kilä, qolas
taşlap yözgö
kilä, ähirättär menän yuq-barzan
qızıq
tabıp kölgö kilä. Yuq
bit, yuq!
İnde ber oya bäpkäne qarğa
almaslıq
itep üsterzemme
tihäñ, sirattağıları, unan huñ tağı...
Häm mä hiñä: yımeştär kipkän, hıu hıuınğan,
mäktäpkä vaqıt
yıtkän, ä hin äle yäyze
kürep tä, qäzeren
belep tä ölgörmägänheñ...



İlay-ilay
üzem
kümdem tireskä
moronlap ta sığa almağan ömöttärze.
Ay buyı yomortqa
basıp
ta hözömtähen
– ğäziz balaqayzarın
kötöp ala almağan inälär, qayza
barırğa belmäy aptırap, tolqa
tapmay şañqıp
yörönö. Ah,
töştö bit şul yän eyäläreneñ ränyıştäre,
ah, töştö! Añlauın huñ añlanım. Ber-ber
artlı üzemdeñ
nisä ğäzizem tıuıp ölgörmäy töşkäs...



Kiseregez
mine, bäpkälärem-bäbekäyzärem!
Başqa
ber qasan
da ränyışqarğış
äytergä auız
asmam. Tik hez
genä ğäfü itä küregez...



İlap
buşanğas, yıñel bulıp qaldı.
Ul vaqıtta
min, äsäyımä quşılıp,
üzem­de
qähärlänem,
kürä almanım, ükendem – şul buldı.
Nisekter, Hozayzan
yar­lı­qau
horarğa, kiläsäkkä habaq
itep alırğa baş yıtmägän. Öyräteüse lä
ta­bıl­mağan. Ul hätirälärem şuğa
kürä eyärep tik yörönömö ikän ällä miñä?
Ha­baq
al, aqıl
al, tip... Isınlap ta, yıñel bulıp qaldı,
küñel nıq
hızlamay.
Ärneü tügel, ber hätirä genä iskä
alırğa. Küpme şunday ükenestärem,
hatalarım qaldı
ikän mineñ?



Tağı
ber osraq
yalt itep meyımde yarıp ütte. qul
hırtımda ällä nindäy ber aq
tap barlıqqa
kilde. Hızlamay
za,
auırtmay za.
Ämmä qulımdıñ
şul yırzäre
mä­yıtme ni – tösö
qasqan,
nindäyzer
yänhez-yämhez.
Här vaqıttağısa,
atay-äsäyzeñ
küz
halğanı, iğtibar itkäne yuq.
Ular donya kötä, ä min şunda ayaq
arahında butalğan ber qamasau,
oronsoq
qına.
Tap zuraya,
nimä ikänen belgän yuq.
Ber kön uram buyında älege lä bayağı
Mönöy äbey totop aldı. qulımdı
totop, älege tapqa
ozaq
itep tekläp torzo.



"Timeräü
bit
bıl,
– tine.
– Timeräü
bıl".
Qıtırşı
qart
quldarı
menän ozaq
qına
taptı hıypanı. Tağı nizär
äytkänder, onotqanmın.
Tik äbey kiteü menän kürşe qızzarı
hırıp aldı.



– Qana,
bezgä
lä bir äle, – tizär.



– Nimäne, – tip
aptırayım.



– Äle
genä Mönöy äbeygä us tultırıp simeşkä
birzeñ
dähä, bezzän
yällägän bulañ, – tip üpkäläy qızzar.





  • Här
    kemebez
    üz
    fekerendä qaldı.
    Min, ber nämä lä birmänem, tinem, ular
    “yällämsek”tän haldırzı.
    Şul köndän huñ tege tap yuğaldı. zurayğas,
    äsäy bulğas qına
    beldem nimä menän sirlägänemde.
    Vitiligo tigän nämäkäy bulğan ikän.
    Ber nindäy krem-mayzarğa,
    daualauğa bireşmäy torğan serle sir.
    Nıq
    qurqıu,
    stress arqahında
    barlıqqa
    kilä ikän. Ul saqta
    nimägä qurqqan
    bulıuımdıñ osona sığıp uylanıp tormanım.
    “Şul timeräü böttö bit äleü!” – tip
    höyönöp-aptırap quyzım
    da, böttö. Nimänän qurqtım
    ikän? Häyır, unıhın ozaq
    uylarğa la tura kilmäy. Bıl donyala iñ
    qurqqanım
    – äsäyzeñ
    üleme buldı. Miñä 5-6 yäştär samahı. Atay
    menän nindäyzer
    hauıt-tabaq
    şıltıratqan
    vaqıttarı
    bulğandır, ahırıhı. Ularzıñ
    niñä hıyışmağanlığın bala aqılı
    añlay alamı ni inde. Miñä tışqı
    toroş qına
    kürenä: äsäyım hığılıp töşkän. İlaymı,
    şıñşıymı:




– Ozaqlamay
ülermen, ahırı. Mine Hozay
alğas, kemde alhañ da al, tülke şul
Hafizañdı alma. His fatiham yuq.
qäberemdän
torop ta kilermen, ämmä yäşätmäm unıñ
menän.





  • Bıl,
    älbittä, qatın-qız
    isterikahı bulğandır. Ber tamaşası –
    ir ösön genä täğäyın sähnä. Unda hüzzärze
    uylap tügel, yäberheteleüse bisara
    rolenä kerep, uynap qına
    äytäheñ. Yällätep, buyhondorop, nindäyzer
    ber telägeñde ütäteü ösön. Häylä. Miñä,
    sabıy aqılğa,
    ul nisek täsir
    itte! Ägär äsäy ülhä? qoyaş
    hünä, donya bötälähä ul saqta!
    Mineñ ösön tamuq
    başlandı. Här nämägä “tert” itep toram.
    Yoqlay
    almayım. Yoqlap
    kithäm, äsäyımde gel ülgän itep kürep,
    qotom
    osop uyanam. Ni tiklem däräcälä qurqırğa
    käräk bulğan unıñ ösön? Köndöz
    zä,
    töndä lä tınğı belmä, nervılar gel
    kösörgäneştä... Ällä nindäy sirzärgä
    tarırhıñ unday häldä, nisek äle aqıldan
    yazılmağan?!







Yıgerme
yıldan artıq
vaqıt
uzzı,
Allağa şökör, äsäy şap-şaqtay.
Ul mineñ nindäy küñel ğazaptarı
kisergänemde belmäy zä
qaldı.
Yaray, belmähen. Uylanihäñ, min unıñ
kisergändäre menän qızıqhınğanım
buldımı? Yarattımı ul beräy qasan?
Niñä tap atayzı
ire itep haylağan? Nindäy hıyaldar menän
yäşägän, tormoşonan qänäğätme?
Ber ni zä
belmäyım. Bezzeñ
ber qasan
da qatın-qızzarsa
serläşkänebez
bulmanı. Min unı qırıslıqta
ğäyıpläyım, ul – mine. qayhı
berzä
qılıqtarın
añlayım keüyek, küpselektä – yuq.
Ul halqın
mönäsäbäte menän üzenän
bizzerep
tora, ä min haman uğa yılışam. Üz
eşemde quyıp
torop, täüzä
unıqın
eşläyım. Gel yaray almayım. Tege yıre
tegeläy, bıl yıre bılay h.b., h.b. Üzemdeñ
äsäy ösön ber höyökhöz
yän eyähe bulıuıma künep tä kittem inde.
Küneü genä tügel, qulayhız,
şıqhız,
artıq
baş ikänemä ışanıp böttöm. Şuğa kürä
ber kemdeñ dä äytkän yaqşı
hüzzärenä
ışana almayım. Aqıllı,
matur, buldıqlı
bulıuıma ışanmayım. Üz
kösömä ışanmayım. Möhäbbätkä, yaratıuğa,
hoqlanıuğa
layıq
ikänemä ışanmayım. Bıl – mineñ bäläm
häm töp bähethezlegem.



İrtägähenä,
hıyırzı
kötöügä qıuıu
menän, Mönöy äbeygä kerzem.
Ul mine kötkän. Aq
keyımdän, dini kitap totop hikehendä
ultıra. Unıhı – küp uqıuzanmı,
ällä boronğoloqtanmı
– ılbırap bötkän.



– “Möhämmädiä”
bıl. Yazıuı
ğäräpsä tügel, iske
törkisä. Türkenemdän alıp kitkän
berzän-ber
monayat. Tösöm
itep haqlarhıñ.
Bına bınıhı, – ul kitap arahınan keskäy
genä ber törgäkme-nimäme kilterep
sığarzı,
– bınıhı hineñ yözlögöñ.
Beteü itep eşlägäynem, ğümerem buyı oşo
kitap arahında haqlanım.
Bäläkäy sağıñda añlamayınsa yuğaltıp
quyırhıñ,
tip qurqqaynım.
zurayğas,
ışanmashıñ,
hanlamashıñ,
tip birmänem. Äle birep quyam.
Tağıp yörör
bulhañ, kömöş sılbırğa taq.
Bezgä,
başqort
qatındarına,
kömöş kileşä.



Ul tağı
la kisäge äytkän hüzzären
qabatlanı:
“Üzeñ
bähet bul”. Sığırğa işek bauın totqas-ikäs,
isemen horanım.



– Miñlekäy,
– tine. – Min dä, hineñ hımaq,
miñ menän tıuğanmın. Yöräk turlığında.



Nindäy
ükenestär tulı donya bıl? Min ğümerem
buyı Mönöy äbey keüyek keşegä mohtac
inem. Könläşkänem – öläsäyle balalar
buldı. Miñä öläsäyze
alıştırırlıq,
miñä käräk aqıldar
birerlek, añlarlıq,
yaratırğa öyräterlek keşem, baqtihäñ,
ergämdä yäşägän. Ul da miñä mohtac
bulğan! Ul üzen
bıl donyala artıq
itep isäplägän,
ä miñä, mineñ donyama ul nıq
käräk ine bit... Ul küptärgä käräkle bula
ala ine, küptärgä! Mönöy äbeyzeñ
ğümer yulı üze
mineñ sirattağı habağım tügelme ni? Ul
üze
lä bit asıq
äytte: fähem al, mineñ hatalarımdı
qabatlama,
tine. Hin käräk keşelär küp, şularzı
ezläp
tap, tine. Eyı, eyı, ütkängä ükenep ultır,
timäne.



Mönöy
äbey tañğa ütkäyne. Näsel-ırıuı
bulmağas, yırläü mäşäqättäre
“silsäüit”kä töşörgä teyış. Berense
tapqır
äsäyım hüzemde
kire qaqmanı
– ösön, yıtehen üzebez
uqıttıq.
Käfenlek-häyırlektären äbey üze
äzerläp
halıp quyğan
bulğan. Häyır, bezzä
bötä olo keşelärzeñ
unday nämäläre äzerlängän
bula ul. Yäştär genä yünhez,
üzzäre
äle şunday sığımdarzı
uylamağan-hästärlämägän, ä boğalaqqa
tığılırğa baştarı yıtkän...



Keşelär
taralğas, äsäyımä kendek inäyımdeñ
Mönöy äbey bulğanın höylänem. Bot sabıp
aptıranı, baytaq
qına
baş sayqap
ultırzı.



– Niñä
äytmäne, isemä
töşörmäne ikän şunı isän
sağında? İnnäkä büläge lä birelmäy
qalğandır,
ey, Hozayım.
Burıslı bulıp qaldımmı
ni? qırqın,
yıllığın da uqıtham,
bähillär mikän äruahı...



Äsäyımdeñ
bıl mönäsäbätenä aptıranım da, höyöndöm
dä. “Bulha ni bulğan, baştı qatırma
äle, bılay za
eş muyından”, – tip iltifat itmäs
tip qurqqaynım.
Yuq,
äsäy keşe balahın belä-kürä ölöşhöz
qaldırırğa
tırışmas.



Dörösön
äytkändä, Mönöy äbeyzeñ
höylägändären auır kiserzem
min. Atay-äsäyzeñ
äle tıuıp qına
kilgän balağa, yäğni miñä, şunday qatı
bäğerle bulıuzarın
beleü rähät tiheñme. Üpkälänem dä,
ränyınem dä. Üz
qanınan
yaral­ğan sabıy ösön ber qulyaulıq
yälläp torhonso äle... Balanıñ kiläsäge,
bähete, bıl donyala yaulayasaq
urını menän şayarğandarın añlamanılar
mikän ni? Nisek üz
sabıyıñdıñ bäheten kismäk
käräk? Şul üpkäläremä tonsoğop, ber az
höyläşä almay yonsonom. Äle äsäyımdeñ
ihlaslap hafalanıuı, hatahın tözätergä
tırışıp yatıuı küñelemde bötäytte. Min
ularğa nasar bala bulmanım, buğay.
İmgäk-fälän tügelmen, saqırğandarın
kötmäy, berense başlap eşkä yäbeşäm,
qarşı
hüz
äytkän yuq.
Eyı, serzäş
bulmanım bulıuın. Küñelemdägen asmanım,
ularzıñ
bikle yöräk işektären qaqmanım.
Ä üzem
ğümer buyı ularzan
huplau, yaqlau,
saq
qına
bulha la atay-äsäy möhäbbäte köttöm.
Äle lä
kötäm. Tik bıl turala äytkänem genä yuq.



Baqsalağı
balan da säskähen qoyzo.
Yazzıñ
huñğı aq
säskäläre... Timäk, mineñ yäyge depressiya
başlana. Ap-aq
qıştı
yaratıp yıtkermähäm dä, yazzıñ
ap-aq
säskägä kümelgän mälen isem
kitep yaratam. Şul säskälärzeñ
qoyolouın
auır kiseräm. Qayza
qarama
– yäm-yäşel. Qısqahı,
“toska zelenaya”. Bızırlap torğan
şeş-mäzärze
yäm-yäşel itep buyap quyalar
bit äle, näq
şul...



Atayım da zamanında
“yıtte şul häsrät ayı” tip köyöp yörör
ine. Häzer
üzem
şunı uq
qabatlayım:
häsrät ayı yıtte. Qalanıqılarğa
rähät: ularğa – yal, otpusk. Bayıraqtarı
ösön – diñgez
buyı, yahta, plyac... Yarlıraqtarına
– täbiğät, hıu buyı, şaşlıq-maşlıq...
Auıl keşehenä al da yuq,
yal da yuq.
Tañdan töngäsä ayaqtan
yığılırzay
bulıp mal azığı
hästärläü. İrlelärgä, işle ğailälärgä
yıñeleräk, älbittä. Gör kileşep, salğı
menän qolas
taşlap sabalar, täbiğättä qazan
asıp,
kümäkläşep tirläşälär zä
eş tä tiz
bötä. Ä min ber yöröyöm
sapqıslı
traktor ezläp.
İkensegä yıyğıslıhı artınan sığıp
kitäm. Alıp qaytıuı
tağı ber bälä: bıl yulı arbalı traktor
ğına tügel, teyäşergä könlöksölären dä
ezlärgä
käräk. Mäşäqät
äz
saqta
eşselär tabıuı nıq
qıyın
tügel, aqsañ
bulhın da asıq
yözöñ
menän hıyıñdı yällämä. Ä besän vaqıtında,
här berehe üz
hästäre menän yanğanda, ay-hay, auırğa
tura kilä. Qayhı
saqta,
beräy traktorsınıñ höyärkähe genä
bulırğa mikän ällä, tigän alyot uyzar
za
hikerä başqa,
vallahi...



Bigeräk arıttı
här berehenä yöz
hıuzarı
tügep inäleü. Höyärkä iteü tügel,
öylänergä telägäne lä tabılır ine.
Täqdim
menän kilgändäre lä bar. Elek nimä
qamasaulağanın
añlamay torğaynım, häzer
beläm: yaqşımı-nasarmı,
Saşka-İskändär obrazı küñelemde biklägän.
Başqa
ber kemgä lä küñelem töşmäy, ä donya
kötöü ösön genä sığırğa... Küräheñ, äle
tormoşom tamam körsökkä terälmägän –
yañğızım
da yırıp sığa alam, şökör. Här yıldağısa,
bıyıl da alda torğan sığımdarzı
barlayım, keremdärze
samalayım. Ber gektar besände sabıu
haqı
tağı artqan,
tizär.
Yök kiltereü qışın
uq
qimmätlände:
utın kiltergäs, beläm. Könlöksölärzeñ
dä esmägäneräge, uñğanırağı haqtı
qayıra
torğan. Kötöülekkä, besänlekkä tülärgä
käräk, malğa halım da bar, kötöüsegä ay
hayın haqın
birep barahı... Bıl ir tigändäre,
ülgäs-ülgäs, öyön halıp, donyahın nığıtıp
ülhä ni bulğan?! Kürşe-tirä yorttarın
zamansa materialdar menän köpläp, kem
taş, kem profnastil keüyek nämälär menän
ihataların uratıp böttö. Ä mineñ un yıl
torğan ştaketniktarım qoyolorğa
äzer.
Nisek yañırtırğa? Belgän yuq.
Tökätmä-fälän menän öyzö
zuraytıu
haqında
hatta hıyal da itmäyım. Yäy pensiyahın
şulay itep “hıyır yalap” bötörä.
Barlı-yuqlı
höt hatqan
aqsa
köndälek käräk-yaraqqa,
tamaqqa
kitäsäk. Uqıu
başlanır aldınan tağı ber mäşäqät
– balalarzı
mäktäpkä äzerläü.
Kesehenä ağahınıqı
qalha
la, olohona kostyumın-başqahın
alırğa... Yınem höymägän eş bulha la,
zarplatahı yarap tora ine äle. Bılay
bulğas, teläyheñme-yuqmı,
eşkä kereü haqında
uylarğa tura kilä. Häqiqätte
tanıyım: häzer
miñä unday “yılı” urın tätemäyäsäk.
Byudcet ölkähendäge nindäy ştatqa
la auıl başlığı huca. Ä min unıñ irlek
ğorurlığın yıterlek mısqıl
ittem. Näseldäre
menän eskerle, täkäbber zat ular.
Rähätlänep üs alasağın belä inem,
älbittä. Ükendermäkse, tez
süktermäkse inde. Nindäy eşkä kerergä
ğariza yazham
da, “Moral yaqtan
totanaqlığı
şikle, mahsus beleme yuq”
tip kire qağıp
qına
tora. Äyterheñ, ul üze
hakimiät başlığı professiyahına uqığan!
Yuğarı belemle belges, imeş... Eyı, belges,
tik keşelär menän idara iteü buyınsa
tügel, ä zootehniya buyınsa. Berense
quldarın
yügertkelägändä: “Hıyırzı
yahalma qasırıu
metodın tormoşta qullanıp
qaramaqsı
bulğaynığız
mällä? Yaqşıraq
uqırğa
bulğan: mineñ bit mögözöm
yuq.
Tuqal
hıyır menän butarğa qoyroğom
yuq”,
– tip nıq
qına
ireştergäynem. Yuq,
tübän tägärämägänem ösön niñä ükenergä
teyışmen min? Ükenmäyım. Unday
buqqorhaqtarğa
käntäy bulğansı, oşolay bar nämäne yañğız
höyräüse yök atı bulıuıñ häyırleräk.
Nisaua, äle hälem yäşärlek. Ä bına eş-köş
tabırğa käräk şulay za.



Şähsi eşqıuarzarzı
küñelemdän barlap sığam. Auıldağı
kioskığa hatıusı bulıp urınlaşırğa
mömkin, ämmä ber nisä yıl elek eşläp
kitkänemdä nıq
yalqıp
sıqqan
inem. Töşkö yal säğäte lä, yal könö lä
bulıuı yıtmägän, yoma-şämbe-yäkşämbe tön
urtahınasa eşlätä. Yäş-yılkensäkteñ
aqsahın,
hıra menän aldap, hura. Qart-qoro,
bahır, pensiyahın aşap-esep bötä lä
säğättär buyı burısqa
bireüyemde inälep, yänemde köyzörä.
Tuqtauhız
eseüzän
hasıp
bötkän
bula qayhıhı.
Yanında tororloq
tügel, küñel bolğandırğıs yıstär
hañqıtıp,
meskenlänep
teñkämde qorotop
tora. Aqhaqal
bulıp, yäştärgä aqıllı
käñäş-töñäş birep, tür başında namazzan
tormay ultırırğa teyış qarttar
bit ul! Yıyän-yıyänsärzärenä
qarıhüzzär
höyläp, gonah eştärzän
tıyıp, qursalap
tororğa teyış inäy bulahı äbeyzär
bit ul! Yır yımertep eşläp, donya totqahı
bulırğa teyış irzär,
qart
inähe keüyek tül yäyıp, matur-matur
balalar ta­bahı qatındar
bit ul! Keşelektären, üz-üzzären
yuğaltqan
bisarağa äylänep, ber kö­töügä äylänep
yuqqa
sıqqan
ular. Alkaştar kötöüye. Ä magazin hucahı
ösön – kilem kiltereüselär. Könozono
eşläügä rähmät äyteüse yuq.
Ul ğına la tügel, qanıñdı
esä. Hezmät
kenägähe menän dogovor tözöp
eşkä quşqanmı
ni – barlı-yuqlı
aqsanan
“podohodnıy nalog” alıp ultıra!
Auır-auır hıra yäşniktäre, tağı ällä
nämälär taşıta äle, yök taşıusı yallarğa
yöz
täñkähen yälläp. Yuq,
ul tormoşqa
üzem
teläp qabat
barıp inähem yuq!
Kürgänem yıtkän.



Şulay uylanıp
qaytıp
kilhäm, ni küräm: ike sabıyım abına-hörönä
tigändäy gärbil höyrätep mataşa. Kürşeneñ
händeräp bötkän atahı därtländerep,
hay-haytlap torğan bula, qulında
– sükeş-qazaq.
Bäräñge baqsahı
yağınan kärtä hütelep töşkäyne şul. Şunı
yamap bulaşalar. Nisä kön inde ergähenän
teşte
qısıp
ütep yöröyöm. Köshözlöktän
küzgä
yäştär tığıldı. Tisterzäreneñ
balta totou töşönä lä inmäyzer,
ä mineñ olo malay utın yarırğa öyrände.
Äz
bulha la aqsa
sitkä kitmäs,
tip tırışa. “Eşse”läremdeñ küñele
bulhın tip, hıy äzerlägän
buldım. Maqtarğa
la aptıramayım. Kösö yıtmästäyze
kütärep birtenep quyıuınan
qurqtım.
Iuız
ğına bit äle unıñ höyäktäre, bıuını
qatmağan.
Uğa üsergä
lä üsergä,
uynarğa, hıyal itergä käräk. Vaqıtınan
alda ölkänäyırgä tügel...



– Yonsomasqa
ine, bälki, babayıñ kilgän sağında
yünätep kiter ine, – tiyeüyemä, qolonsağım:



– Äzeräk
donyanı nığıtırğa käräk, yañğızıñ
qalğas
auır bulır, – tip ololarsa fekerläp,
huşımdı aldı.



– Yañğızıñ
qalğas,
tise?



– Bez,
äsäy, kadet korpusına uqırğa
kitäbez.
Babayım äytä, äsäy quyınında
ğına üskän
malayzar
mämäy bula, ti. Armiyala tiz
hına, ti. Atayımdı la, armiyala “hınıp”
qayttı,
şuğa yäşäy almanı, ti. Mineñ hınğım
kilmäy. Alkaş ta bulğım kilmäy. Mineñ
letçik bulğım kilä. Ä unda, äzeräk
üskäs,
paraşyuttan da hikertälär, ti. Yäy könö
hiñä utın äzerläşäbez
zä
közgä
kiterbez,
yäme.



Min şañqıuzan
ulıma ni tip tä yauap birä belmänem. Bına
hiñä mä! Min nisä yıldar buyı üz
qayğımdı
ğına uylap, üz
kisereştäremä batıp, balalarımdı iskä
lä almağanmın. Miñä ir käräkmähä lä,
ularğa atay käräk, imeş. Üzemdeñ
tormoşqa
aşmağan hıyaldarımdı uylap, üzemde
yälläp hıqtağanda,
ergämdä genä üz
ulımdıñ hıyaldarı yaralıp, minän ayırım
şähes üsep
kileüyen kürmäy zä
to­ram tügelme? Şaq
qatqıs.
Balalarzı
sitkä yıbäreü zä
qıyın.
Sabıy ğınalar bit äle! Yıtmähä, aqsa
yıtkerergä käräk. Qala
hiñä auıl tügel, uram buyına alam-halam
keyıp sığıp bulmay. Aqsahız
za
tuq
yäşärgä baz
tulı bäräñge, iteñ-hötöñ
yuq.
Ni eşlärgä? Yuq,
ber qayza
la sığıp kitmäyhegez,
tip qırt
kishäm,
telägebezgä
qarşı
töştöñ, bähetebezgä
qamasaulanıñ,
tip ğümer buyı üpkälämästärme?
Uf, bigeräk qıyın
yäş bulıuzarı!!!
Qalay
eşlähäm – dörös
bula, qayhılay
– yuq,
nisek belergä huñ? Yıtem bala bularaq,
nindäyzer
lgotaları barzır,
älbittä. Tärtip tä arıu, tip yazalar.
Bälki, ulım haqlılır?
Letçik, ti bit äle ul! Osorğa, hauağa
kütärelergä tigän teläk
minän uğa qan
menän küste mikän ällä? Qızıq...
Mönöy äbey iskä
töştö. Mineñ qanattarım
üsmäyäsäkte
belep bäğerem özölöüyen
höylägändä, yörägem qısıp-qısıp
quya.
Äle ulım ösön yörägem özölä.
Unıñ hıyalın tormoşqa
aşırırğa yarzam
itergä mataşıp ta qaramaham,
ğümer ahırınasa ükenäsäkmen.



Ey, yalqtım
da inde oşo fäqirlektän.
Yalqtım
oşo “ekonom-klastan”! Uylanıp arığas,
ber köndö mätrüşkä yıyırğa sığıp kittem.
“Töpköl-töpköl” tip kämhetep
höylähälär zä,
töpköldä yäşäüzeñ
üzeneñ
yaqşı
yaqtarı
bar. Nisämä-nisä tistä
aralarğa tiklem ber zavod-fabrika hımaq
ekologiya bozousı
sänäğät predpriyatiyehı yuq.
Täbiğät tap-taza,
ülän-yımeşkä bay. Ozaq
ta yörömänem – ber qosaq
yıyzım.
Qaytışlay
zıyaratqa
huğıldım, Räsim yanına. Qäynämdär
onotmay unı, qäbere
tärbiäle. Arzanlı ğına qäbertaş-pamyatnik
eşlätkändär fotolap. Öylänmägän sağındağı
fotohüräten quyğandar.
Tora yılmayıp, yäş kenä, ihlas qına.
Bılay matur ğına bulğan ikän töskä.
Äle tınıs häm sittän, ber mönäsäbäthez
qarağas,
şulay kürenä. Bergä yäşägändä ul miñä
hılıu, kürkäm bulıp tügel, mineñ yazmışıma
azaşıp
kilep kergän oronsoq
hımaq
ine. Vafatı aldınan – bigeräk tä.
Ergähendä sızağıhız,
nindäyzer
bötä donyağa üsegeü bar ine unda. Bötä
yaqşılıq
ta uğa yahalma bulıp toyoldo. Yäğni
izgelek bitlegenä törölgän yauızlıq
bulıp. Ulımdıñ hüzenä
tiklem bıl turala uylağanım yuq
ine. Isınlap hınıp qaytqandır
Räsim “qaynar
nöktä”lärzän.
Mi­ñä unıñ uyzarı
la, histäre lä, kisergändäre lä qızıq
tügel ine. Qızıqhınırğa
başıma la kilmäne. Añlarğa la telägem
yuq
ine. Min tik üzemä
biklänep, üz
qayğım
menän genä yäşänem. Ükenäm, tip tä äytä
almayım. Unıñ küñelendäge menän
qızıqhınıuımdan
nimä üzgärer
ine? Min, nimä, unı yarata başlar inemme?
Yuq.
Älege aqılım
bulha, min uğa keyäügä sıqmas
inem. Üzemdeñ
bähette genä uylağan ösön tügel, yuq.
Min inde unıñ da bäheten uylar inem.
Räsim yäş, matur yıget ine, ike bala tabıp
birerlek bulğas, ul tiklem nasar bändä
lä bulmağandır. Unıñ höyöp-höyölöp
yäşärgä hoquğı
yuq
ineme ni? Min unıñ täqdimen
qabul
itep, bähetenä kärtä bulıp yattım. Ul
üzeneñ
yartıhın, möhäbbäten ezläüzän
tuqtanı.
Ä, bälki, tapqan
bulır ine. Yaralı yänenä daua bulğan
bulır ine ul möhäbbät, yäşärgä kös birer
ine. Ä min Räsimgä ber nindäy yılı la
birä almanım. Sönki ul vaqıtta
üzem
bup-buş inem. İrgä birä torğan yänemde
Saşka hurıp bötkäyne. Matematikala ğına
minustı minusqa
qabatlahañ
plyus bula. Ä tormoşta – kirehensä: ike
bähethezze
bergä quşhañ,
bähethezlek
nığıraq
kösäyä...



Mönöy äbeyımdeñ
baş osonda torlanım. Unıñ kärtähe lä
yuq,
pamyatnigı la, fotohı la... Qaldırzıñ
hin miñä yomaqtar,
qaldırzıñ.
“Üzeñ
bähet bul” tineñ. Qırqıñ
da yıtep kilä bit äle. Uqıtır
mikän äsäyım? Ükeneüye ihlas ineme ikän?
Ällä “besän vaqıtında
nimägä bıl östälmä
mäşäqät”
tiyerme? İsemem yuqlığın
äytmänem dä bit äle min uğa. Beteü haqında
la läm-mim. Ruşannağa ğına äyttem. İre
granat qaşlı
altın alqalar
büläk itkän ikän. Haqı
aparuq
qına.
Nihayät, skidka kartoçkahın “platinovıy”ğa
alıştırğandar. “Beteüyeñä kündän matur
ğına tışlıq
tek tä mineñ kartoçka menän altınmı,
kömöşmö sılbır alıp tağıp quyırhıñ.
İsem quşıu
ayqanlı
bülägem bulır”, – tine.



Märkäz iskä
töşkäs, yöräk leperzäp
kitte. Barhañ ine! Tege vaqıttan
birle barğan yuq.
Saşka-İskändär menän kabinetında huñğı
osraşıu säyır genä buldı.
Dokument äzerläp
quyğan,
imza qıldı.
“Oşo ğına ineme telägeñ” tip, kürälätä
bitaraf ton menän öndäşte. Min unıñ
ğämhez
tauışında üpkä häm ränyıü işetkän hımaq
buldım. Tik toyğoma ışanmanım. Ä äle,
şul vaq-töyäk
detaldärze
bergä “yäbeşterep”, uylana qaldım.
Ul “nıq
qıyın
vaqıtta
– kön timäy, tön timäy,– şıltırat” tip
telefon nomerın birze.
İşekkä tiklem ozatıp
quyzı.
Huşlaşıp honğanında qulı
yıñelsä qaltıranğan
hımaq
toyoldo. Ämmä min şul tiklem nıq
tulqınlana
inem. Qulım
dereldägänen basırğa
mataşıp, histäremä äüräp, uğa iğtibar
itmänem. Äle şularzı
isläp-isläp
quyam
da... Bälki, aldanmağanmındır äle min?
Bälki, unıñ da histäre ihlas bulğandır?
Bälki, huñğı osraşıuza
ul minän nimäler kötkänder? Başlap azım
yahauımdı, mäsälän.
Başlap bıl temağa hüz
borouımdı. Yuqha,
bez
ällä qayzağı
Amerikanıñ haua toroşon häm Avstraliya
urınlaşqan
meredian gradusın asıqlap
böttök, ä iñ käräklehenä qağılmanıq.
Kem buldıq
bez
ber-berebez
ösön? Kem kemde taşlanı? Häm ni ösön?
Horauzar,
horauzar.
Bötä tormoşom horauzarzan
torası, yände köyzöröp.
Het ber yauap bulhası. Mäsälän,
fälän-fälän köndö bıl mäsälälär
siseläsäk, tigän.



Mätrüşkähen auıl
yanındanıraq
yıyıp aldım alıuğa. Tik bına besänlegem
yır ayağı yır başı yaqta.
Älege lä bayağı – yaqlausı
yuqlıq.
Bayzarzıñ,
hällelärzeñ
sabını la auılğa terälep torğan
yalandarzan.
Ni tihäñ dä, ularzıñ
bıl eşte yaylarğa yayı, maylarğa mayı bar.
Sabınlıqqa
la bit älege lä bayağı tege şaytan tayağı
huca. “Silsäüit”te äytäm. Mineñ hımaq
köshözöräktärgä
iñ yıraq,
üläne qoyto
yalandarğa ğına küz
teräp tororğa tora kilä. Traktorsıhı
la alısqa
tehnika qıuğıhı
kilmäy, inälteüsän, alha, haqın
da qutara
ala. Yuq,
bötä yañğızaq,
tol qatındar
mineñ hımaq
yonsomay, hüz
yuq.
Hatta donyanıñ artına tibep yäşäy
qayhıları.
İreneñ qırqın
uqıtır-uqıtmastan
yäş yıget keretä qayhıhı.
Kemder yortlo-yırle, uñğan ğına buyzaqqa
barıp kerä. Auılda bit ir-at zattarı
küberäk, qatın-qız
äzeräk.
Kemder yortqa
la keretmäy, keyäügä lä sıqmay,
ğailäle arıu ğına irze
hıyındıra. Aqmaha
la tama, tigän şikelle, täüzä
qatınınan
qasa-bosa,
azaq
asıqtan-asıq
yarzam
itä unıhı. Kemder iñ anhat yul taba –
kömöşkä qıuırğa
totona. Daimi aqsa
la tamıp tora, vaq-töyäk
mäşäqäteñde
atqarışırğa
här vaqıt
särhüş batraktarıñ bar, şulay uq
batraçkalarıñ da. Qäynä
yaqtarı
inde nisä yıl mineñ nindäy “yul
haylağanım”dı belä almay yafalana. Ä
mineñ ber nindäy zä
yul haylamağanımdı añlarğa ällä baştarı
yıtmäy, ällä teläktäre. Häyır, huñğı
yıl-yıl yarımda nindäyzer
üzgäreş
hizä
başlanım. Elek uram buyındağı här ğäybät
hayın mine hügep kiteüzän
täm tabalar ine. Äle nisä tapqırında
ul-bıl hüz
äytmäy, quşqan
haulığımdı alıp üttelär. İşetmäy
qalğandarzır,
tihäñ, auılda ber nize
lä yäşerep bulmay. Küräheñ, tınıslana
başlağandarzır.
Olo keşelär zä
inde, bälki, kemdeñ kem ikänen, nihayät,
ayırğandarzır.
Äle qäyınbikäneñ
olo malayı häbär kiltergän. Besänemde
haman saptıra almağas, “kürşe”lär
baytaq
qına
ölöşömä kerep, heltäp taşlağandar, ti.
Asıu-yarhıu menän kittem sabınımdı
qararğa.
Ber-ike saqrım
yäyäü, ber nisähen besänselär tehnikahına
elägep barıp yıttem. Aparuq
qına
yämhezläşep,
hüzläşep
alıuğa, qotto
osorop, kesä
telefonım şıltıranı. Kem ikänen añğarmay
za
qaldım,
“Öyöñ yana, pocar!” tip qısqırıuğa
bıuınhızlanıp
töştöm. İñ berense uyım: “uldarım!”
Şañqıuzan
telefonımdıñ quldan
hıpırılıp töşkänen dä añğarmay, auıl
yağına yügergänmen. Äle genä mineñ menän
izgäläşkän irzär,
hälde horap-belep, artımdan yıñel maşina
menän qıuıp
yıtkändär. Yul buyı nimäler höyläp
tınıslandırırğa mataşalar. Qayza
ti ul! Ber ni zä
işetmäyım dä, añlamayım da. Esemdän genä
tik Hozayğa
yalbaram: “Nindäy auırlıq
birhäñ dä tüzermen,
balalarım ğına isän-hau
bulhın!” Ese
köndä qop-qoro
bäläkäy genä ağas öygä küp käräkme ni?
Yıtmähä – besän östö,
yünle äzäm
yalanda. Yortta şul qart-qoro
la bala-sağa. Yaray äle, vaqıtında
pocarniktarğa häbär itkändär.
Qura-qaraltılar
qalğan,
kürşelärgä küsep, buylap kitmägän. Yaray
äle, uldarımdı färeştäläre hıu inergä
alıp kitkän bulğan. Barıbız
za
hau-sälämät, ämmä yalanğas, dokumenttarhız
häm aqsahız
kileş uramda torop qaldıq.
Hälemdeñ ayanıslığı täüzä
başıma barıp ta yıtmäne. Uttan qalğan
“mölkät”te barlap, militsiya menän
añlaşıp, balalarğa yatır-toror urın
hästärläp mäc kildem. Buldıra alğan
keşe üzenän
artqan
keyım-mazarın
kiltergän bula, qayğımdı
urtaqlaşıp
uftanğan, baş sayqağan
bula, äbeyzär:
“İnde ni häl genä iterheñ inde”, – tip
bot sabıp aptıraşa. Ularzıñ
aptırağanınan miñä ni fayza
inde? Bılay za
esem yana. Ah, öykäyım! Qälğäm
bulğanhıñ ikän hin miñä, qälğäm!
Tänem genä tügel, yänem öşögändä lä hiñä
ışıqlandım.
Keşelärgä ränyıgänemdä lä hiñä kerep
biklänä lä yıuana inem. Bäläkäy genä
bulhañ da, mineñ ösön azatlıq,
boyondoroqhozloqtoñ
üze
bulğanhıñ ikän!



Ni eşlärgä huñ, ni
eşlärgä? Atay yortonda ozaqqa
qalıp
bulmay, unıhı kön keüyek asıq.
Täüzä
“borolorğa la urın qalmanı”
tip uftana başlarzar.
Unan kitä käpkäkläü. Unan kitä här telem
ikmäk menän dä bitärläü... Min, yaray,
öyrängän baş. Ä uldarım? Min bit ularzı,
artıq
tıñlausan, yıuaş bulmahındar tip, üz
köyömä beyıgände talap itmäy üsterzem.
Äle ihä aptırap qaldılar:
ular, imeş, dörös
ultırmayzar,
aşay belmäyzär,
ni eşlähälär zä
yırenä yıtkermäyzär,
bozalar...
Minän yaqlau
kötöp möldöräp qarağandarında
ällä qalay
bulıp kitä. Ni eşläy beläm inde? Oşo
keşene üz-üzen
üzgärtergä
mataşıp saqırıu
– fayzahız.
Bökrönö qäber
genä tözätä,
tizär.
Üzeñ
aqılğa
ultırmahañ, yanıñdağı ber kemdeñ dä
täsire
yarzam
itmäyäsäk.



Auılda
buş torğan öyzär
bar-barın. qayhıhına
küshäñ dä, häthez
genä remont käräk bulasaq.
Keşe tuphahı – keşe tuphahı inde,
üzeñdeke
tügel. Ber qayzan
kilem dä, yarzam
da yuq
ikän, üz
öyöñdö nisek halırğa? Hatta qaza
küreüselärgä yarzam
yözönän
delyankanı lgotalı şarttarza
birhälär zä,
min, qatın
keşe, nisek urman eşen yırıp sığa alam?
Küpme ir-attı tıñlatır käräk unıñ ösön!
Ä mineñ “tıñlatqıs”ım
tamaq
asrarğa
saq-saq.
Küpme dokument yullayhı bar. Unıñ ösön
aqsa
käräk. Ä aqsamdı
alır ösön... dokumenttarzı
tergezergä
käräk! Mineñ äle ular artınan rayon
üzägenä
yörör ösön hatta östömä,
ayağıma keyırlek äzämsä
keyımem dä yuq...



Bıl – tupik. Vät
teräldem tek teräldem. Problemalarımdıñ
oso-qırıyı
kürenmäy. “Yuqtırhıñ
da, Alla, bulhañ ägär...” – tip ayğa qarap
olorğa ğına qaldı.



Häyır, Alla bar
ul, bar! “Möhämmädiä”mde mullalıqqa
uqıp
yörögän ber şäkert alıp torğaynı.
Beteüyem, kömöş sılbırım bulmau säbäple,
telefonda brelok bulıp yöröy. Şulay
itep, ike ğäziz balam häm ike qäzerle
qomartqım
üzem
menän qaldı.
Şuğa şökör qılmay,
ni tip äytäheñ?



“Tupik” tip
aldaraq
“şatlanğanmın”, imeş. Baqtihäñ,
äsäy üzeneñ
iñ yaqın
ähirättäre menän mineñ yazmıştı
üzensä
yaqşı
itep oyoştormaqsı
ikän.



İnde yäşeñ dä
aparuq.
Yıtmähä, ike malayıñ bar. Yañğızıñ
barıber öy halıp bulaşa almashıñ.
Bında la urın tar. Häşiä ähirätteñ kürşe
auılda arıu ğına qozahı
bar ikän. Öyö zur,
ti, hucalığı la qaraulı.
Yäşe qırqtan
uzğan-uzıuğa,
zato ber tapqır
za
öylänmägän, häläk uñğan, iple, ti. Äsähe
menän genä yäşäy. Ozaqlamay
horatırğa kilerzär.
Yäş qız
keüyek, quqırayıp,
inältep ultırma. Üzegezze
üstergänmen,
häzer,
qartayğan
könömdä, balalarıñdı qarap
ultıra almayım. Min Häşiägä rizalıq
birzem.
Tanışıp, kileşep kitergä tırış, qış
bauırı ozon,
halqındarğa
tiklem urınlaşıp qalğanıñ
häyırle.



Äsäygä teklänem
dä şaq
qattım.
Ni eşläyheñ hin? Ber tapqır
keyäügä qıuıp
sığarıp, yazmışımdı
bozzoñ
bit! İnde tağı şul “tırma”ğa bastırırğa
tırışahıñmı? Asırğanıp qısqırğım
kilde. Qısqırmanım.
Sıqtım
da kittem. Qayza
kittem? Üzem
dä belmäyım. Uy-hağıştarımdı yılgä
osorayımmı ikän, hıuğa ağızayımmı?
Tormoş – ormoş. Oşolaytıp orolğansı,
torna bulıp beräy yaqqa
ğına olaqhamsı!



Küñelle genä itep
telefon zıñlanı. Ruşanna ikän.



– Mineñ häldär
yırzağısa.
Sroçno ğına kil, sroçno! Osraşqas
höyläşerbez
barıhın da. Avtobusqa
aqsa
taphañ, qalğanı
hineñ problema tügel. Kötäm, kil!



Yalqauım
kilep kenä uylana quyzım.
Qayzan
aqsa
taba alam min? Baqsamdağı
bulğan yıläk-yımeşte hıpırıp yıyıp aldım
da, ber kürşegä – ber siläk seyä,
ikensehenä quray
yıläge hatıp, yullıq
aqsa
yünlänem. İrtägähenä Ruşannanıñ
kvartirahında ber-ber artlı matur-matur
keyımdär qaray
inem inde.
Ul üzeneñ
buy-hındı qısıp
torğan iñ zatlı yubka-salbarzarın,
kün kurtkahın, beyık üksäle
tufli-botilondarın kilterep sığarzı.
Ahırza
tüzmänem:



– Niñä ulay
qılanahıñ,
bılar bit üzeñä
käräkle äyberzär!
– tinem.



– Qaldıq-bostoqto
birergä hin mine kem tip uylayhıñ?



– Yuq,
Ruşanna, bigeräk qimmätlerär,
üzeñ
genä key.



– Min bit hiñä,
häldärem yırzağısa,
tinem.



– Yır keüyek bulğas,
häybät inde.



– Niñä “nindäy
yır?” tip horamayhıñ?



– Nu... Nindäy yır?



– “A ya beremenna,
i eto vremenno” tigänen işetkäneñ
barmı?



– Bar... Oy, Ruşanna,
qotlayım.
Malaymı?



– Şulayzır
tip ömötlänäbez.
Şuğa kürä bıl keyımdär miñä baytaq
yaramayasaq.
Ä yaray başlağas, modahı ütkän bula. Yaqşı
buldı äle, garderob yañırtırğa ber säbäp,
ismaham.



Äldä yazmışımda
Ruşanna bar. Yänemde qıyıp,
miñä quşılıp
uftanmay. Yuq-bar
nämä höyläp köldöröp, eske kösörgäneşemde
yomşartırğa, häsrätemde taratırğa
tırışa. Bınıñ ösön uğa şul tiklem
rähmätlemen. Arığanmın uylanıuzarzan.
Tağı saq
qına
– aqıldan
da yazırmın,
tip qurqam.
Nisek hizä
şunı Ruşanna? Qasan,
nimä menän mine “uyatırğa”mı, yıuatırğamı
– här saq
belä.



– Tege “köyä
kübäläge”... äy, “torna qaurıyı”
küldägeñde mindä onotop qaldırğanhıñ
bit. Alıp qaytahıñmı?



– Nimägä, nikahımamı
ni?



– O-o-o, hineñ äle
minän yäşeren kavalerıñ da barmı ni?
Ğäfü itmäm bit, malay!



Qısqasa
ğına hälde añlattım. Ruşanna, küzzären
şaqmaq
itep, başın sayqay.
Baytaq
qına
öndäşmäy ultırabız.
Ähirätemde kösörgäneşle uyzarğa
halıuıma oyat ta bulıp kitä. Uğa bit häzer
nervıların haqlarğa
käräk.



– Qayza,
bir äle, üz
küldägemde lä keyıp qarayım,
ber “defile” menän şöğöllängändä.



Közgöläge
üzemä,
tanımağan keüyek, ber az
aptırap bağıp toram. Bıl küldäktä bik
bähetle lä buldım bit äle min. Ozaqlamay
ber yıl da tula. Priçeska, makiyachız
yabay ğına yäyge küldäk hımaq
kürenä ikän. Ruşanna tağı uyzarımdı
uqıy:



– Bigeräk kileşä.
Hin unı nikahqa
tügel, tuyğa key.



– Yarama hin toz
halma, ismaham.



– İsem tuyıña, tim
bit. Äyzä,
irtägä mäsettärzeñ
iñ matur, küñeleñä oqşağanın
haylaybız
za...



– Mäsetkä keyırgä
uñayhızıraqtır
ul.



– Ber zä
uñayhız
tügel. Kergändä caket keyıp, yaulıq
yabınahıñ da – eşe lä böttö. Davay-davay,
quşabız
tigäs quşabız.
İke balama la auılda atay-äsäy quştırğaynı.
Ösönsöhönä üzebez
isem tuyı uzğarırbız.
Hin – “eksperiment quyanı”
bulıp tor, bezgä
lä kiläsäkkä täcribä käräk. Hineñ äle
ber dokumentıñ
da yuq
tügelme ni? Bına, ismaham, berensehe
bulır – häzer
mäsettä isem qağızı
birälär.



Qayhı
ber mäsälälärzä
Ruşanna menän bähäsläşeü fayzahız.
Häyır, qarşılaşqım
da kilmäy...



– İsemeñ Miñleğäyşä
bulhın! – Yözönän
nisekter şäfqät,
mihırbanlıq
börkölöp torğan mulla isememde äytep,
qolağıma
örgändä, küñelemä hillek kileüyen toyzom.
Mäset ihatahınan sıqqanda,
üzemdeñ
bıl auırlıqtarzı
la ütkärep yıbärä alıuımda şiklänmäy
inem inde. Bığasa bulmağansa üz
kösömä ışanıs barlıqqa
kilde. Avtobusqa
tiklem baytaq
vaqıt
bar ine. Kilgäskilgäs, kürenep kitäyım,
tip galereya yağına boroldom. Şärifä
Qäzimovna,
ğäzätensä,
bik ihlas qarşılanı.



– O-o-o, bik matur
kürenäheñ, aqıllım,
maladis. Ä bıl nindäy qupşı
kulon?



– İske-mosqo
kün kisäktärenän
ätmälläp alğaynım şunda...



– Kulon bik matur,
hineñ zauığıñ barlığında şiklängänem
dä yuq.
Ämmä mönäsäbäteñ dörös
tügel. Häzer
isemle-aqsalı
bayzar
za
hendmeyderzar
icadın hup kürä. Qulıñ
eş belgändän oyalırğa yaramay. “Ätmällägäynem
iske-mosqo”,
imeş. Üz
hezmäteñ
menän ğorurlanıp, başıñdı yuğarı totop,
tantanalı intonatsiyala äytergä käräk
bıl turala. Añlanıñmı?



– Motlaq
şulay itäsäkmen, Şärifä hanım!



– Äytkändäy, gel
horarğa uylayım da, forsatı sıqmay.
Hineñ hınlı sänğät-fälän buyınsa mahsus
belemeñ barmı äleü?



– İke yıl modeler
hönärenä uqıp
mataşqaynım.
Sänğät tarihın öyränä torğaynıq...
– Şärifä apayzıñ
qaraşında
şeltä toyop, aynıp kitäm. – Oy, ğäfü,
häzer
tözätäm.
Mataşmanım, ä uqınım.
Törlö icadi konkurstarza
qatnaşa
torğaynım. Üz
aldıma küp uqınım,
äle lä törlö basmalarzı
daimi küzätep
baram. Tik häzer
qulğa
enä genä totqom
kilmäy. Bötönläy.



– Nişläp ulay?



– Ällä... Nisekter
üzemde
aldanğan hımaq
toyam. Ällä nindäy yalğan hıyaldar bulıp
sıqtı.
Aldanılar... Boyomğa aşmanılar...



– Nişläp aşmanı?
Hin iñ berensehenän başla. Kem bulırğa
telägäyneñ?



– Äyteüye lä
kölkö... – İkelänhäm dä, höylärgä buldım.
Isınında ihä yändäy kürgän Ruşannam da
belmäy bıl haqta.
– Balerina bulğım kilä ine... Ber zaman
“Sıñrau torna” film-baletın kürzem.
Kürzem
dä huşım kitte. Mineñ dä şulay qanathız
za
köyö osqom
kilde. Üz
aldıma ayaq
ostarında beyıp mataşam... Bıl hıyalım
baştan uq
ömöthöz
ine, älbittä. Berensenän, min unda balet
ösön “qart”
ta inem. İkensenän, balet tügel, yabay
beyıü tüñäräge genä lä eşlämägän töpköl
auılda tıuğanmın. Şunan... yabayıraq
hıyal tıuzı.
Sähnälä osop yöröhäm, ilahi zattar ösön
bolottay, kübäläktäy zatlı-näfis
küldäktär tekkem kilde. Şul serle donyağa
nisek tä yaqınlaşqı
kilä ine, nisek tä... Azaq
ähirätem menän urtaq
hıyalğa bireldek. Üzebezzeñ
teatr-studiya, tip äytäyımme... Qısqahı,
kostyumdar uylap sığarıp, häräkättär
quyıp,
pokazdar oyoştorou ine uyzar.
Yänähe, ul priçeska-makiyacğa yauap birä,
ä min – kostyumdar häm horeografiyağa...
Ämmä yazmış
ällä nisek borolop...



– Ä nindäy
mauığıuzarıñ
bar ine?



– Mauığıuzar
ni... Törlöhö bulıp aldı. Ber şulay
georgindar üsterergä
yılkendem. Keşelärzän
dä yıyzım,
poçta aşa la aldırzım.
Nindäyı genä yuq
ine! Ber yıgermeläp törgä yıtkergänmender.
Öyöm kümelep tiyerlek ultıra ine inde.
Täüge säskälären atqan
ğına mäl... Avgust urtalarında qırau
kilterep huqtı.
Öyömdöñ qap-qara
üle satır-sotorzar
arahında ultırıuın kürep, küñelem öşönö.
Şunan birle säskä üstereügä
qul
heltänem.



– Ul bülbelärze
qazıp
alıp, ikense yılına la üsterhäñ
bulmay ineme? Qayza
hindä säm tigän nämä?



– Ul uy başqa
la inmäne. Telämäyhegez
ikän, min dä hezze
telämäyım, tinem dä quyzım.



– Artıq
köslö “teläyım” här saq
“telämäyım”gä äylänä, ivet. Nimäneler
kösänep-kösänep üzeñdeke
itergä teläyheñ, ä ul şul tiklem nığıraq
kilep sıqmay.
Yıtä ber kön – hin inde iñ köslö hıyalıñdı
kürä almas
däräcägä yıtäheñ...



– Şulay şul, Şärifä
apay... Nişläp ulay huñ? Näfsem artıq
zur
za
tügel keüyek, ä barıber... Ber telägem dä
aşmay. Unıñ qarauı,
bähethezlektär...
Uları inde başıma bizräläp
qoyola...



– Oy, Tamaraqay...
Mineñ yäşkä yıtkäs, hin älege mäleñde
hağınıp, yaratıp iskä
alasaqhıñ.
Sönki äle hin sälämät, matur, köslö häm
iñ möhime – yäşheñ.



Min isär
keşe keüyek yılmayam. Şärifä hanımdıñ
hüzzärenä,
älbittä, tamsı la ışanmayım. Ul da bıl
turala belep tora. Ololar barıhı la ber
iş: yäşlekte ışanmausılıqta
häm aqılhızlıqta
ğäyıpläy. Şulay uq
yäştär zä
ber iş: här vaqıt
ololarzı
ber nämä lä añlamauza
ğäyıpläy.



– Äytkändäy, hin
tege bıltırğı missiyañdı ütäneñme?
Tanıştıñmı Sagitoviç iptäş menän?



– İptäş tügel,
äfände. Ütämäy ni... Äle auılda tözölöştöñ
qızğan
mäle. Tağı yartı yıldan tseh üz
eşen başlar, tip kötölä. Timäk, yartı
silsäüit halıqqa
eş urındarı bulasaq...



– O-o-o, nindäy
ofitsioz... Küräheñ, hin tağı yarıq
yalğaş yanında. Tağı eşhez
qaldıñmı?



– Mañlayğa yazılğanmı
ällä? Bälki, qalğan
yazıuzarın
da uqıp
birerheñ min tomanağa?



– Unıhın azağıraq.
Ä Sagitoviçtı nisek “hındırzıñ”
huñ? Nisek “zatsepila”?



– Ul bit mineñ
täüge möhäbbät bulıp sıqtı!
Höylämänemme ni?



Yaratam oşo
ärtistärzeñ
emotsional yözzären.
Şärifä apayzıñ
qaştarı
matur hikerep kitä, küzzäre
tüñäräkläneü tügel, hatta “şaqmaqlana”
ala...



– Tuy, öyläneşeü,
ğailä keüyek temalarzı
berense ul başlanımı, hinme?



– Ul.



– Timäk, ul hine
qatını
itep küz
aldına kilterä alğan. İr-yıget vaqıt
uzğarırğa
ğına yörögän qatın-qız
menän ber vaqıtta
la bıl temağa höyläşmäy.



– Isınmı? Bına
ğäcäp.



– Isın. Ä hiñä unı
qoyroğonan
şaqara
totop eläkterergä nimä qamasaulanı?



– Qurqıu.
Yäşlek dıuamallığı menän miñä öyläner
zä,
bötä yaqındarı,
tuğandarı kämhetä, “suqıy”
başlağas, hıuınır, tinem.



– Ä ular hine
kämhetä ineme?



– Etem belhen,
tanışıp ölgörmänem. Ämmä yazmışım
şunday bulğas, qayza
qasahıñ?
Min bit üzemde
belä-belgäne kämhenep üstem.
Azaq,
keyäügä sıqqas
ta, şul uq
häl qabatlandı.
Säğitoviç ğailähe menän dä barıber
şulay bulır ine.



– Hineñ kämhengäneñde
elektän hizä
torğaynım, tik säbäben añlay almayım.
Hin – bına tigän keşeheñ. Buldıqlıhıñ,
hälätleheñ, namıslıhıñ...
Tösöñdö
äytep tä tormayım – bar yaqtan
kilgän ikände üzeñ
dä belä-küräheñder...



– Küräm, beläm,
ämmä toymayım. Min bögöngö köngä tiklem
üzemde
tik Artıqbikä
iseme astında
ğına toyzom.
Ni barı Artıqbikä
itep... Bıyıl kilep ul isemde miñä
ata-äsäyım birgän ikänen beldem. Nıq
auır buldı kisereüye...



– Kiserzeñme?



– Älläse... Kiserzem,
ğäfü ittem hımaq.
Tik barıber asıu kilä. Yaray, isem – isem
inde. Ällä nindäy holoq,
ällä nindäy temperament birgändär bit.
Vaqıtında
aqıllı
käñäş itä belmägändär. Şunda uqıuıma,
artıma tibep bulha la, qabat
yıbärhälärse?!



– Haman şul uyzar
menän yäşägäs, timäk, kisermägänheñ.
Şulay za
hineñ ularğa üpkälärlek urınıñ yuq.
Häzer
dälilläyım. Hine iñ berense kürgäs tä
täüzä
bik qupşı,
homğol buy-hınıña iğtibar ittem. Azaq
kamil, näzäkätle yözöñ
iğtibarzı
tarttı. Bıl bit hiñä – atay-äsäyıñ
büläge. Üz-ara
ällä küpme rizahızlıqtarı
bulha la, hine donyağa yaraltqanda
ular höyöü yällämägän. Ä kämheneüyeñdeñ
säbäbe – tirä-yaq
möhittä, äytergä yaraha, provintsiya
holqonda.
Yuq,
büldermä, hineñ auılıñ matur, keşeläre
häybät ikänen, yaqlamahañ
da, añlap toram. Hineñ keüyek ber hoqlanğıs
zattı birgändär ikän, älbittä, ul – is
kitkes töbäk, bähäshez.
Ämmä mineñ mäzäni
kimäl haqında
hüz
yörötköm kilä. Min, hineñ telmär qeüäñä
qarap,
käm tigändä aspirantura tamamlağandır,
tigän fekerzä
inem. Hin här ölkälä lä mäğlümätle, feker
dairäñ kiñ. Hin metstso-soprano tauıştı
koloraturahızınan
da ayırahıñ. Linotipiya menän linogravyuranı
butamayhıñ. Volter menän Valterzı
la, Stendal menän Stal ayırmahın da...
Hin üz
möhiteñdä yäşähäñ, ergäñdäge barıhın
da intellektual kimäleñ, eruditsiyañ
menän genä tügel, feker originallege
menän dä hoqlandırır
ineñ. Ä auıl-provintsiyala aqıl
başqa
ülsämdärzä
ülsänä. Hineñ “Onegin”dı yatqa
höyläüyeñ ularza
kölkö genä tıuzıra.
Sönki unda hıyır totou-totmauıñ,
besän äzerläü-äzerlämäüyeñ,
közön
it yıyıusılarğa buldıra alğan tiklem
yuğarıraq
haq
menän hata alıuıñ möhimeräk. Donya
kötöü, yıteş yäşäü kimäleñä qarap,
hineñ aqıl
qeüäñ
haqında
feker yörötälär. Ägär hin, näfis buy-hınıñ
säbäple, salğı, hänäk-tırma totmayhıñ
ikän, bozlo
hıuza
maldıñ esäk-qarının
sayqap
yıumayhıñ ikän, hin – yıbıtqı,
ber nämägä lä eşkinmäyheñ. Şulay tügelme
ni? Hin, älbittä, auıl qatındarı
ölöşönä töşkän bar eşte lä eşläyheñ,
şiklänmäyım. Tik hin uğa ğına riza tügel.
Başqa
bisä-säsä menän kem nimäne, ni haqqa
alğan, kem kem menän talaşqan,
kem tuqmastı
nisä yomortqağa
basa,
kemdeñ qoymağı
yoqaraq,
kemdeñ samogonı qatıraq
h.b. şunıñ hımaq
tormoştoñ vaq-töyäge
haqında
möhim mäsälälär häl itkändäy qiäfät
menän gäpläşep ultıra almayhıñ. Älbittä,
ular za
bını toya. Timäk, hin üzeñde
ularzan
östön
toyahıñ, täkäbberheñ! Tizzän
barıhı la hine mörhäthenmäüyen yäşermäy.
Ergälägelär sitkä tipkäs, älbittä, hin,
aqıllı
keşe bularaq,
säbäpte üzeñdän
ezläyheñ.
Häm küpselekteñ fekere östöngä
sığa – şular küzlegenän
sığıp, üzeñde
eşkinmägän häm yıteşmägän tip uylay
başlayhıñ. Uy ul şunday köslö, –
üz-üzeñde
totoşoñ uyğa buyhona. Başqalar
inde hineñ tap şunday yünhez
bulıuıña şiklänmäy. Bını, beläheñme,
nimä menän sağıştırıp bula? Küz
aldıña kilter: mäsälän,
tornanı. Ular üz
möhitendä, täbiğättä beyıhen – is
kitkes güzäl, hoqlanğıs
küreneş! Ä auılğa, harayğa kilterep
yaphañ, nimä bula? Ni aşarğa ite yuq,
ni mendärgä yönö yuq!
Kön hayın yomortqa
halğan tauıq
ul ğorur qoştan
meñ qat
artıq
häm fayzalı!
Bına hin dä şulay – üz
möhiteñdä bulmağas, üzeñdeñ
ısın bahañdı añlamayhıñ. Yabay keşegä
kömöş menän alyuminiyzıñ
ber ayırmahı la kürenmäy. Qimmätle
metaldıñ himmäten osta
yuvelir ğına ayıra. Auıl keşehenä qara
aqıl,
häyläkärlek kileşä. Ä hiñä üz
mänfäğäteñde yaqlau
has tügel.



Säğitoviç menän
bulğan hälde genä al. Hin bit unıñ menän
osraşıuzan
üzeñä
ällä küpme fayza
hığa alır ineñ. Unıñ ber şıltıratıuı
yıter ine – hine eştän sığarıu tügel,
hucanıñ yomşaq
kreslohına qäzerläp
ultırtıp quyırzar
ine. Ä hin bötä auıldıñ kiläsägen uylanıñ
da üzeñde
onottoñ. Ägär hezze
köslö histär bäylämägän bulha, hin, ike
lä uylamay, unan bağımsı yahar ineñ. Tik
bıl uy hineñ başıña inep tä sıqmay.
Yuq,
alyot bulğanıñ ösön tügel. Hin – nıq,
bötön şähes. Berzän-ber
möhäbbäteñdeñ höyärkähenä äyläneü –
üzeñde,
üz
histäreñde vaqlau,
kitekläü bulır ine. Unıñ tormoş yuldaşı
bulıp, kiseräsäk şatlıqtarın
ğına tügel, bälä-qazaların
da urtaqlaşa
almağas, hiräkmiräk tüşäk kenä büleşeügä
hin ber qasan
da riza bulmayasaqhıñ.
Rizalaşır bulhañ, ireñdeñ vafatına biş
yıl tulğanın kötöp tormas
ineñ, küptän inde donya kötörgä az-maz
fayzahı
teyırzäy
ir-yıgette yortqa
kereter ineñ. Eseü yağına yomşaq,
tip beräühen qıuıp
sığarır za
ikensehenä, ösönsöhönä barır ineñ. Ä
hin po rukam kitmägänheñ, kitmäsheñ
dä. Sönki, här şäheskä has bulğansa, hin
keşe fekerenä tügel, üz
namısıñ
tauışına ğına qolaq
halahıñ. Hiñä Hozay
Täğälä ısınlap ta küp hınau birgän. Alda
tağı la zähäreräktäre bulır. Ämmä min
hineñ namısıña
hıyanat itmäseñä
ışanam. Ul hınauzı
la üthäñ, motlaq
bäheteñ asılasaq!
Şärifä apayıñ küpte kürgän, ışan. Hineñ
öyöñ yanıuına qayğırıu
tügel, hatta şatlanam da. Belgeñ kilhä,
ul hineñ sitlegeñ ine. Öyöm, donyam tip,
tirä-yaqqa
küz
zä
halmay başlağaynıñ. Ä häzer
hin irekle, ber ni zä
bäyläp tormay – os ta kit, qanattarıñdı
yäyıp. Üz
yulıñdı tapqas,
ayaqqa
basqas,
qaytırhıñ
töyägeñä. Başıñdı ğorur totop qaytırhıñ!






...Avtobustağı ike
säğät başta qaynağan
uyzarzı
rätkä halırğa mataşıp ütte. “İrekle”,
imeş... Äsäy unda sirattağı täpene äzerläp
quyzı
bit inde. Tıñlamahañ, doşman bulahıñ,
barır yır zä
yuq.
Sığıp kithäm, tik märkäzde genä haylar
inem, ä ul bik qimmätle
qala.
Eş, torlaq
tabıu... Bıl problemalarzı
häl iteü ösön küpme aqsa
käräk! Ä mineñ bit äle tamaqtarın
tuyzırırğa,
östären
bötäytergä ike ulım bar. Ularzı
kemgä ışanıp qaldırayım?
Qalağa
uqırğa
bireü haqında
uylayhı la tügel. İsmaham, fatirlı
tuğandar bulhası... Şulay za
Şärifä apay ber nämälä haqlı:
tıuğan yaqtan,
näseldän
bötönläygä küñelem qaytmas
elek, kitergä käräk. Bezzä
talantlı keşelär küp tıua. Ämmä ularğa
kämheteüle qaraş
yäşäp kilä. Qızıq
ta, qızğanıs
ta: beräü bötä tapqan-tayanğanın
hämer eseügä bötörä ikän, bıl normal
häl itep qabul
itelä. Auılda undayzar
azım
hayın, is
tä kitmäy. Ä kemder bötä tapqan
aqsahın
üze
uylap tapqan
vertolet ösön zapçastar tabıuğa bötörä
ikän, uğa bötä ğäläm aptıray häm “isär”zän
haldıra... Qayza
ul ğäzellek?
Bötä ğümereñde üz-üzeñde
yuq
iteügä, tübän tägäräügä yünälthäñ –
ğäzäti
häl. Ä üzeñde
kamillaştırırğa, hälättäreñde asırğa
tırışahıñ ikän, hıyaldarıña hıyanat
itmäyheñ ikän – hin ahmaq
häm kämheteleügä dusarhıñ! Mineñ ber
apayım bar. Tauış mömkinlektäre is
kitkes – dürt oktava! Yırsı yulınan
kithä, bığasa opera primadonnahı bulıp,
sit ildärzä
balqıp
yörör ine. Qatlı-qatlı
regaliyaları, dan isemdäre bulır ine.
Ämmä unı la patriotizm harap itkän. Ul
yabay ğına balalar baqsahı
yıyıştırıusıhı bulıp eşläy. Sittä uzğan
konkurstarza
diplomdar yaulap qayta.
Ä üzebezzä...
Ni ösöndör sähnäne “hayt-tuyt täritä,
tas-bizrä-käritä”
köyönä arlı-birle hupalağan urtaqul
ğına hälätle mäzäniät
hezmätkärzäre
biläp ala... Bına şulay. Apayım häzer
qayzalır
qatnaşırğa
üze
lä ıntılmay. Unıñ qanattarın
semtey-semtey, qaurıyzarın
berämläp yolqop,
osmasqa
mäcbür ittelär. Ul häzer
ağas başında handuğas bulıp hayramay,
moñhoz
tauıqtar
tönägenän yuğarıraq
kütärelmäskä
dusar. Kemgä fayza?
Keşe – barıber qatı
bäğerle yän eyähe. Mineñ qäynäne
genä al. Ällä qayzağı
qış
bulmağan yılı ildä yäşägän, olo-qara
yort hucabikäheneñ beräy yäp-yäş yıgetkä
möhäbbäteneñ başqalar
tarafınan añlap qabul
itelmäüyenä, “bahır”zıñ
kisergän “auırlıqtarı”na
ah ta uh kilep qayğırıp,
bötönläy tanış tügel bändälärze
yälläp, bötköhöz
serialdarğa tekläp ilap ultıra. Ä
ergähendä genä üz
yıyändäre atayhız,
yorthoz,
äythäm äytäyım inde, hatta bala saqhız
(!) torop qalhın
– ise
lä kitmäs.
Yarzam
iteü tügel, yıtemdärzeñ
auızınan
yolqop
tigändäy alıuın belä. Yort ösön küpme
sudlaşırğa tura kilde, maldı äytähe
tügel – ulınıñ yıtehen uqıtır-uqıtmas
qıuıp
alıp qayttı.
Ä auılda ber kem dä unıñ bitenän almay,
oyaltırğa mataşmay. Sönki “kilen keşe
– käm keşe, alabayğa tiñ keşe”. Bögön
ire ülgän ikän, qırqın
da ütkärmäyınsä ikensegä barasaq
häm tetterep yäşäüyen dauam itäsäk. Räsim
yıyğan donyanı ikense beräü itektäre
menän tapayasaq,
mölkätenän fayzalanasaq.
Äsä ulın yuğaltqanda,
kilendeñ rähät yäşärgä ni haqı
bar? Balahınıñ donyahınıñ ber ölöşön
genä bulha la kire qaytarırğa
mataşa ikän, kem äsäne hököm itä ala?
Äsäyzeñ
ulın yuğaltıu qayğıhı
menän ber ni zä
yarışa almay! Barıhı la şul pozitsiyala
tora häm qäynäneñ
qılığın
aqlay,
yaqlay.
Min gel otoşhoz
yaqta,
gel! Qayza
ul ğäzellek?



Älege
situatsiyanı al. Äsäy, üzensä
miñä izgelek teläp, arıu ğına keşegä
birmäkse. Ber yaqtan,
ul haqlı:
yorthoz-yıhazhız,
eşhez-kilemhez
ike balalı bisäne ös-dürt bülmäle yorto,
urındağı bile nıq
eşqıuarğa
bireü nasarmı? Yıtmähä, sitkä aliment
tülämägän, başqa
varistarı
bulmağan bändägä? Ä min, üzemdeñ
bahır hälemdä, şul tiklem otoşlo urından
baş tartam. Äsäheneñ izgelegenä
rähmäthezlek
menän yauap bireüse qızzı
nimä tip äytäheñ? Yämäğätselek – täbiği
– äsäne yaqlayasaq,
mine aş menän atqanğa
taş menän bäreüse tip qähärläyäsäk.
Tağı la otoşhoz
yaqta
qalam.
Berense tapqır,
keşe hüzenän
qurqıp,
alyotloq
eşlägändä – Räsimgä keyäügä sıqqanda
min üz
bähetem aldında ğına yauaplı inem.
Yäşlegemä barıp hata eşlänem. Ämmä äle,
un yıldan huñ tırmama qabat
basmayasaqmın
– yaratmağan keşegä barmayasaqmın.
Bıl ğäzel
bulmayasaq,
ul äzämgä
qarata
ğäzel
bulmayasaq.
Niñä ul üz
kösön, baylığın, ğümeren sit balalarğa,
üzen
ber qasan
da yaratmas
qatınğa
arnarğa teyış? Bıl da ğäzelhezlek
tähä. Ä, ikense yaqtan,
min niñä yarıq
yalğaş yanında qalırğa
teyışmen? Nindäy gonahtarım ösön? Räsimgä
hıyanat itep, tipterep yörömänem, ğäybät
säynäp keşe arahın butamanım, keşe
äyberenä qul
huzmanım,
ıza-mihnättäremde
hämergä batırmanım... Uf, baştar qattı.
Altın başlı ğalim-filosoftar za
bıl donyanı töşönmägände, min genä
asıqlap
bötä almam. Yäşärgä käräk, barı şul ğına.



Olo-olo
pakettar totop qaytıp
töşkäs, işetkän häbärgä ilarğa la,
kölörgä lä belmänem. Ber kemgä äytmäy-nitmäy
qapıl
sığıp kitkäs, öyzä
yuqlığımdı
la belmäyınsä, keyäülärgä kilgändär,
bäy. Hüzzeñ
ayışın añlağas ta, ike ulım ike yaqtan
“keyäü balaqay”ğa
taşlanğandar: “Bezzeñ
äsäy yäş, matur, ä hin qart,
unı hiñä birmäybez,
beldeñme!” Tege bahır, “ulandarı bigeräk
usal,
dürt-biş yıldan üzeñde
tuqmarğa
la qarap
tormastar”
tip şiklänepme, qoyroğon
hırtqa
halğan.



Bığasa
“bäpkälärem” tip yaratqan
balalarımdı häzer
“börköttärem” tip maqtanım.
Yaqlausım
yuq,
tip yuqqa
köyäm – ana bit, ber tügel, ike yaqlausım,
bıuınğa la ultırmayınsa, mine bälänän
yolorğa eşkingändär, vät, äy! Äsäy,
älbittä, niätenän qaytmağandır,
ämmä ber nisä ay tınıslıq
bulır. Şul arala beräy qararğa
kilergä käräk.



Yazmış
tigän nämä artı menän torop arıp kitte,
buğay, – miñä yözö
menän boroldo. Yözö,
nisek kenä säyır bulmahın, qäynäm
tösöndä
bulıp sıqtı.
Biş-altı yıllap ayaq
basmağan
tuphanı, mäñge bulmağansa, küstänästär,
büläktär totop aşa atlanı. Täüzä
höyläşeü kösäneü aşa barzı.
Yünle hüz
işetep öyränmägäs, min nıq
hağayzım.
Ä uğa vıcdan borsouı täbiği höyläşergä
qamasaulay
ine. Yıldar buyı kütärelgän nığıtmanı
ber säğättä hütep bötöüye mömkin dä
tügel. Şulay za
urtaq
qayğırtıu
– balalarzıñ
kiläsägen uylau añlaşıuğa yul astı.



– qaqtım,
qıyırhıttım,
kilen, ber hüzeñ
dä bulmanı, rähmät. Hineñ aldağı
ğäyıptäremde kiser. Bala qayğıların
kürhätmähen üzeñä.
Zihenem tomalanıp, nahaqqa
la qıyırhıttım.
Ränyıgän bulhañ da, sal sästäremde
hörmätläneñ – yauap itep ränyıtmäneñ.
Räsimdeñ ruhın mısqıl
itmäneñ, balalarzı
sittärzän
qaqtırmanıñ.
Barıhı ösön dä rähmät. İnde häzer
tormoşqa
sığırğa, urınlaşırğa uylahañ – bezzän
fatiha. Bähetle bul, balalarıñdıñ
izgelegen kür, täüfiğıñdan yazma.
Hinän rizabız,
fatihabızzı
biräbez.
Hozay
Täğälä täüfiğıñdı birgän, inde kilep
bäheteñde lä birhen...



Östömdän
tau-tau yöktär işelep töştömö ni...
qäynämde
qosaqlap
ilarzay
buldım. Fatiha! Bına nimä yıtmägän miñä!
Bına nimä yıtmäüye bäyläp tora ata yortona.
Min ularzan
üz
tormoşom menän yäşärgä fatiha, fatiha
kötäm...



Yaqşı
häbärzär
bınıñ menän genä bötmäne äle. qäynämdeñ
apahınıñ ulı qaytıp
töşkän. Unı min belmäyım – ul bezzeñ
tuyğa la qaytmağaynı,
härbi keşe. Balalarım menän osraşırğa,
tanışırğa teläk beldergän.



– Üz
vaqıtında
Räsimgä yarzam
itmänem, ismaham, balalarına quldan
kilgänen eşläyım, – ti.



– Töşörgändärme
ällä?



– Eyı,
häzer
ministrlıqta
tügel, nindäyzer
ber gimnaziyamı-nämäme direktorı, ti.



Räsim
ağahına bik ränyıy torğaynı. Beräügä
kileşkän härbi tormoş ikensegä häläkätle
bulıuı mömkin. Ber näsel
balaları şulay ayırılır, tip kem uylağan.
Berehe, ana, polkovnik, ikensehe ihä,
ärmenän alıp qaytqan
küñel yaralarına tüzä
almay, üzenä
qul
hala... Yarar, ğäyıben yuyırğa telägän
keşegä mömkinlek birergä käräk.
Osraşhındar äyzä.
Öläsäyzäre
büläk itep alıp kilgän keyımdärze
şatlanıp keyıp sığıp yügerze
qolonsaqtarım.
Atay yaqlap
tuğandarzıñ
sitläteüyenä üzzären
bik mährüm toyalar ine, häybät buldı.
Äsäyımdeñ dä yözö
bermä-ber asıldı. Ber auılda yäşäp,
beren-bere qunaqqa,
säygä saqırışıp,
gäpläşep yörömäü rähät tiheñme ni
qozağıy
bulğan keşelärgä...



Babayzarı
menän tanışıuğa bik qänäğät
buldı balalar.



– Äsäy,
uqırğa
şunda barabız!
– tip qayttılar.



Kilähe ay dokumenttar
yullap ütte. Malayzarzıñ
ölgäşeü kürhätkestäre artınan yöröyhö,
komissiya ütkärähe h.b. Qaynağa
ihlas, şäfqätle
keşegä oqşağan.
Bäğze beräüzärze
vazifahınan töşörhäñ, keşegä oqşap
qala…



Äsäy başqasa
keyäügä sığıu haqında
hüz
quzğatıp
bäğeremde telmäy. Uqıu
yorton qarap,
dokumenttar tapşırıp qaytqas,
hatta:



– Yaray, bälki,
uldarıñ yanına üzeñ
dä sığıp kiterheñ äle. Qalala
eş tabıla, ite-bäräñgehe menän bez
zä,
qozağıy
za
yarzam
itä ala… – tip ısqındırzı.



Üzem
dä bıl turala nıqlap
uylay başlağaynım inde. Tik mineñ märkäz
tarafına ğına yullanğım kilä şul. Yazmışım
märkäzdä selpärämä kilgäyne, şunda
bötäyhä, ğäzeleräk
bulmas
ineme ni? Mäşäqättärzeñ
küplege menän Ruşannağa la şıltıratqan
yuq.
Ägär ul eş beleşä torha, tanışlıqtarın
eşkä yıkhä…



Qotto
osorop telefon şıltıranı: Ruşanna.
Tauışı qaltırap
sığa. Auırı töştö mikän ällä?



– Yuq,
miñä ber ni zä
bulmanı… Balalar za
imen-aman… Ölkärem avariyağa eläkte…
Ber yılhız
ayağına la basa
almas,
tinelär. Ällä küpme operatsiya käräk.
Höyäge selpärämä kilgän, ti… Ni genä
eşläyım ikän, Tamara? Baş qatqan.
Nıq
zur
kredit alğaynıq…



– Hucabikäñ yarzam
itä almaymı? Mönäsäbätegez
yaqşı
ine bit.



– Ul biznestı
hatıp, Mäskäügä küste. Miñä bında eşte
poçti s nulya başlayhı bar. Unıhına tüzer
inem… Ölkärem bärelgän maşina nindäyzer
krutoy şişkanıqı
bulıp sıqqan.
Armayzarı
öskä
menep kilä, üze
menän höyläşep kileşep bulmay… Mineñ
bäyläneştär yarzam
iterlek tügel. Tamara, ni eşläyım ikän?
Ällä auırımdı töşöräyımme ikän? Ölkärze
lä, balalarzı
la qararğa
käräk, aqsa
tabıu mineñ genä yılkälä bula bit häzer?..



– Ul turala auız
za
asma, Ruşanna. Bala üz
rizığı menän tıua. Yıtmähä, abort vaqıtı
uzzı
bit hineñ. Töşöräm tip, üzeñdeñ
zäğifläneüyeñ bar. Allam haqlahın.
Moğayın, beräy sara tabılır. Tuğandarıñ
beläme?



– Unıqılar
belä, qäynä
señläp-şıñşıp nervını bötörzö
inde. Minekelär belmäy, hin dä äytmä,
yäme. Üzeñ
beläheñ, minekelär huñğı hıyırına tiklem
huyasaq,
huñğı ıştanı qalğansı
bötä nämäne hatıp bötäsäk, ämmä miñä
yarzam
itmäy qalmayasaq.
Ä mineñ burıs zur.
Ularzıqı
menän genä yırıp sığırlıq
tügel…



– Uf, Ruşanna…
İsmaham, mineñ dä häldär möşköl… Torop
tor… Äle ber nämä iskä
töşöp tora, Ruşanna, hin, davay, tanau
töşörmä. Nisek tä hiñä yarzam
itergä tırışırmın, isän
bulham.



Üzem
ösön tigändä uyzarzıñ
osona sığa almaham da, Ruşanna tigändä
başım kompyuter urınına isäp-hisapqa
totondo. Mineñ dä mal samalı-samalıhın…
Kiler kerem dä kürenmäy. Hıyır menän
başmaqtı,
beräyhe menän kileşep, hatıp yıbärgändä?
Äle it vaqıtı
tügel, haqı
yuğarı… Tuqta,
ä delyanka? Öy hala almasım
bildäle. İrzär
hımaq,
bura hatıp aqsa
eşläy almayım. Äm­mä… Ämmä ağas eşe
menän aqsa
huğa belgän keşelärze
beläm tügelme ni? Bığasa uylap ta birmägän
dilänkäne yullap aldım. Militsiyalarzıñ
ipläp añlatıuı yarap qaldı.
Teyışle nämäne niñä yullamasqa?
Yıtmähä – buşlay. Eşqıuar
menän genä ozaq
sıyışırğa tura kilde. Küzen
dä yommay:



– İlle meñ biräm.
– ti.



– Yöz
ille! – tinem, tınıs häm qatı
itep. Ozaq
qına
bähäsläşkändän huñ, urtaq
fekergä kilende. Ällä ni küp tä aqsa
tügel ikän ul. Keskäy sumoçkama hıyıp
tora. İsmaham, tışı la qabarmay…



Qapıl
ğına tuğanlıq
histäre uyanğan qaynağa
yarzamı
menän malayzarzı
uqırğa
urınlaştırğas, şul ıñğayzan
Ruşanna yanına barırğa avtobusqa
ultırzım.
Balalar ösön yöräk hızlay.
Yat yır, yat keşelär, yat möhit… Ni eşlärzär,
öyränerzärme?
Yonsohalar, ni eşlärmen? Kire alıp
qaytırğa
üzemdeñ
dä baş tığır yırem yuq.
Bulğan aqsama
bäläkäs yort ala alır inem, älbittä…
Täqdim
itelgänenä küñelem yatmay, oqşarzayına
– kesä
hayıraq.
Häyır, iñ yaqın
ähirätem ut yotqanda,
mineñ dä tamağıma aş barmay şul.



– Uf,Tamara, äl
dä kildeñ! – Bäpes yıuatqanday,
Ruşannanıñ säsen hıypap qosaqlap
toram. Bötönläy tösö
qasqan
bisaranıñ. Ese saq
qına
qalqa
başlağan. Küz
töptäre kügelyım. Ni aşay almay, ni
yoqlay
almay sabauıllap tik yöröyzör
inde. Häldären horaşam.



– Burısqa
alır yırzän
alıp böttöm. İke operatsiya buldı.
Reabilitatsiya tigäne bik ozaqqa
huzılır,
tizär.
Qaynımdar,
şıñşıy-şıñşıy bulha la, maşinaların
hattı. Tege bändägä yartı burıstı tülänem.
Tik bına kredittı qaplarğa
ğına häldän kilmäy.



– Nindäy kredit
huñ ul? Fatirıñdı äytäheñme?



– Yuq,
fatirğa tüläp bötä yazğaynıq
inde. Ey, Tamara, hiñä höylämänemme ni?
Hucabikä bit biznestı… miñä hattı!
Äzeräk
yıyğan aqsa
bar ine. Fatirzı
zalogqa
halıp, kreditqa
aqsa
aldıq
banktan. Ölkärze,
üzeñ
beläheñ, ike yır­zä
aqsanı
qayırıp
eşläne, şuğa ikelänmänem dä. Häzer
kilep– şunday faciğä… Fatirhız
za,
bizneshız
za
qalam
bit. Tamara! Ney Ölkärem şunday häldä…



Bına hiñä mä! Miñä
yarzam
itä alğan berzän-ber
keşem ni hälgä torop qalğan!



– Biznesıñ taralıp
töşmägän, niñä qayğırahıñ?
Bığasa uñışlı eşlägände, dauam itä almam
tiheñme ni?



– Äyttem bit, tege
şişkağa tağı yöz
meñ tüläyhe bar. Yänä Ölkärze
daualauğa buytım aqsa
osa. Zäğif qaldıra
almayım da inde min unı? Avariya arqahında
bankka iğänä tüläüze
kisektergäynem, häzer
uları miñä yırtqıstay
taşlandı. Qısqahı,
biznestıñ dohodı binanı arendalauğa,
hezmätkärzärgä
eş haqına,
kosmetik materialdar alıuğa, bankka
iğänä qaytarıuğa
saq
yıtä. Tege hayuan köndänkön summanı
arttıra bara, äykäyım. Ä miñä ğailäne
asırarğa
käräk, mäktäp tä häzer
ike balağa aqsa
hura başlayasaq.
Äle min şunday situatsiyala, Tamara, qıl
östöndä
genä toram. Ägär arenda haqın,
yä kosmetik materialdar haqın,
yä elektr haqın
arttırhalar – böttöm, tägäräyım asqa.
Unda inde eş haqın
totqarlayasaqmın.
Ostalarım
konkurenttarğa berämberäm qasa
başlayasaq.
Üzzäre
artınan kliyenttarzı
peremanit itäsäktär. Unda inde bankka
protsent tüläy almayasaqmın,
ular fatirzı
tartıp alasaq…



Qot
osqos.
Ruşanna – mineñ sibär, aqıllı,
häybät ähirätem – ös bala, zäğif ir
menän uram buyında torop qalasaq!
Qot
osqos!
Dusıma
tügel, doşmanıma la unday yazmış
telämäs
inem min. Bıl situatsiyala min kiltergän
aqsa
– batıp barğan keşegä halam börtögö
ırğıtqan
hımaq
qına
inde. İsmaham, tege şişkahına burıs
birep bötörlök bulhası.



– Beläheñme,
Tamara… Hiñä yarzam
käräkkändä, bulğan aqsalarımdı
birmägän ösön Hozay
yazalanı mikän ällä mine? Öyöñ yanğas,
uylanıp ta ultırğaynım, Ölkär menän dä
käñäşläştem. Ul: ”Ulay yarzam
itkeñ kilgäs, lutsı biznesıña kompanon
itep al. Mohtaclıqtan
da tartıp sığarırhıñ. Üzeñä
lä, dekretqa
kitkäs, ışanıslı keşe käräk bulasaq”,
– tine. Balıq
birgänse qarmaq
birhäñ, arıuıraq
tügelme ni? Uylap qaranım,
kileştem. Hiñä syurpriz äzerläy
inem, ä ul bına nindäy syurpriz kilep
sıqtı…
Min hine öylö itä ala inem, ä häzer
üzem
öyhöz
qalıu
qurqınısında.
Tamara, yä äyt äle beräy hüz,
yä tot ta ärlä.



– Ärlärgä başqa
la kilmänese. Yarar, öy alıp birer ineñ,
ti. Hiñä burıstı nisek qaytarırğa
tip, qara
qayğılarğa
batqan
bulır inem. Ni arıu aqsa
kilerlek eş yuq,
ni bay irem yuq,
tigändäy… Yuq,
Ruşanna, Ölkär şäp käñäş birgän. Balığı
käräkmäy, lutsı qarmaq
eşlärgä öyrät.



– Timäk, min
yañılışmağanmın, tip uylayhıñ?



– Moğayın. Min dä
hatalanmayımdır… – Uğa paçka-paçka
aqsa
tottorzom.
– Ğäfü it, oşonan başqahı
yuq.



Häzer
inde Ruşannanıñ küze
şaqmaq.



– Hin nimä, beteñde
hatıp bayınıñmı ällä, urlarğa qulıñdan
kilmäy-kileüyen…



Qısqasa
ğına aqsanıñ
ayışın höyläp birzem.



– Tormoş kilterep
terähä, hin dä özgös
kenä ikänheñ, Tamara, maladis. Mineñ
ösön küz
teräp torğan nämäñdän dä yazğas,
bılay itäbez…



Şulay itep,
uylamağanda-kötmägändä, min maturlıq
salonınıñ administratorı bulıp kittem.
Başta eş haqı
haqında
uylarğa la mömkin tügel ine, älbittä.
Nisek tä konkurentsiya diñgezendä
batmasqa,
“kämä”ne haqlap
qalırğa
käräk. Ölkärze
yort tärbiähenä qaytarğansı,
Ruşannala yäşäp toram, tip häl ittek.
Mineñ aqsalar
tege “krutoy”zıñ
kesähenä
kerep yattı. Tägärmäs esendäge teyın
keüyek yügergeläp, şau-şıulı qala
tormoşonda äylänsekläügä, auıldan mine
taptıra başlanılar. Yuq
vaqıttı
bar itep, auıl yağına ıñğaylarğa tura
kilde. Ber ay. Ni barı ber ay, ä mineñ
tormoş astı
öskä
kilde. Özölöp
höygän tauzarımdan,
urmandarımdan qutarılıp
sıqtım
da kittem. Qanatımdı
yäyıp, qursalap
torğan uldarımdı ällä qayza
yıbärzem.
Dörös
eşlänemme ikän? Belmäyım. Auılda ni,
qalala
ni – barıber keşe tuphahında yöröü,
barıber burıs qaplarğa
aqsa
yıtkerä almau. Ayırma yuq
ta hımaq,
ber yaqtan.
İkense yaqtan…
İkense yaqtan,
üzemde
bik käräkle keşe itep toyouım, ber ni
tiklem qotqarıusı
rolendä yöröüyem küñelgä rähätlek birä.
Yal köndären kürelmähä lä, elekke şikelle
boyoğop, tınğı tapmay yöräkheüyem yuq.
Rähätlänep yoqlayım,
yaqşı
aşayım, käyıfem här saq
kütärenke… Ruşannağa la töşönkölökkä
birelergä irek quymayım.
Qayhı
saq
kölöp tä ala: “Bez
roldärebezze
almaştıq,
buğay. Elek min hine tartqılay
torğaynım. Häzer
hin – mine…”



Öyzägelär
menän ber-ber häl buldımı ikän, tip
borsolham, silsäüit ezlätä
bulıp sıqtı.
Rayondağı nindäyzer
kontora taptıra, ti. Ğäcäpländem, şulay
za
birgän adres buyınsa ezläp
kittem. Notarius bulıp sıqtı.
Barlı-yuqlı
gonahtarımdı barlap sıqtım.
Miras
mäsälähe buyınsa qaynı-qäynälär
menän häldär asıqlanıp
bötkäyne, buğay. İnde yanğan öyzöñ
haqın
tülätmäkse mikän ällä beräy äkräbäläre,
täübä-täübä… Läkin işetähelärem
uylağandan da şaq
qatırğıs
ine. Baqtihäñ,
min… aparuq
qına
milek hucahı ikänmen! Millionerşa!



Küktän töşkän
baylıqtı
miñä… Mönöy äbeyım qaldırğan
bulıp sıqtı.
Yuğarı pensiya alalır, tip faraz
itkäynem-iteüyen… tik qimmätle
qağızzarğa
halınğan bulıuın?! Nisek itep ul töpköldä
yatqan
äbeyzeñ
ildeñ baytaq
ölöşön töp başına ultırtqan
“vauçer” tigän nämäne vaqıtında
dörös
fayzalana
belgänenä ışanırğa? Ul bit notariustı
la saqırtıp,
käräkle dokumenttar eşlätä belgän!!!
Miñä inselängän konvert esendä ber genä
höyläm: “Hin üzeñ
– bähet!” Başqa
qapıl
işelep töşkän informatsiyanan şañqıp,
auılğa qayttım.
Äsäy qarsıq
mineñ ber baqsa
bäräñgemde lä qazzırıp
quyğan.



– Sığıp kiteüyeñ
oşomo, ällä qayttıñmı?
– ti.



– Hin qayhıhın
telär ineñ? – Horauğa horau menän
yauaplanım.



– Keşe bulğan
keşelä



meñ keşeneñ eşe
bar.



Keşe bulmağan
keşelä



keşeneñ ni eşe
bar?



Äsäyımdeñ fälsäfäüi
şiğırzar
beleüyen bötönläy işetkänem yuq
ine, hatta azap
qaldım.
Şunıñ hözömtähendälerme,
üzemdän
dä tuzğa
yazmağan
horau ısqındı:



– Äsäy, ä hin tege
vauçer tigän nämälärze
nimä eşlätteñ ul?



– Ey-y, anı… Şul
“Vostok” tigändäre aldanı laha yartı
auıldı… Äy, tuqta…
Hineken bit Mönöy inäy inälep-yalbarıp
horap aldı, buğay. Ällä, zurayğas
üzenä
biräm, tineme… Nimäler äytte, onotqanmın.



Ah, Mönöy äbey!..
Eh, Mönöy äbey. Baş kiterlek eştär
qılırlıq
yöräk tä bulğan üzeñdä!
Yöräk tä bulğan, baş ta! Äräm genä itkänheñ
ğümereñde… Ällä kem bulıp, il inähe
bulıp yörörgä layıq
keşe bulğanhıñ hin! Tik üzeñ
genä vaqıtında
añlamağanhıñ… Bälki, min dä zur-zur
eştär atqarır
ösön tıuğanmındır, tik üzem
haman añlamayımdır? Nimä tine äle Şärifä
apay: “Qanatıñdı
bar mömkinlegenä yäyıp qağırlıq
irkenlekkä sıqmağanhıñ,
şuğa üzeñde
kilbäthez
öyräk bäpkähe keüyek toyahıñ…”



Şulay za
nimä eşlärgä miñä? Bıl küktän töşkän
baylıq
bit bötä problemalarımdı
häl itä. Yanğan nigezemä
yañı yort kütärep, aktsiyalarzıñ
protsentına ay hayın zarplata alıusılarzan
küberäk aqsa
alıp, tipterep yäşäy alam… Uldarıma
yaldarın öygä qaytıp
uzğarırğa
mömkin. Äsäy qırına,
yort yılıhına hıyınıp… Älege keüyek
keşe märhämätenä küz
törtöp yäşäü tügel inde. Ber tuğan
apahınıñ ulı Räsimgä yarzam
itmägän äzäm
unıñ uldarın qanat
astına
ozaqqa
hıyındıra alırmı? Ay-hay, şikle. Yandarına
küstänästär teyäp barıp kilergä käräk…
Ägär zä
yıtemäktäremde ul-bıl
yäberläüzäre
toyolha, alıp qaytırğa!
Häzer
inde äzäm
bahırı bulıp yäşärgä tügel, mömkinlektär
bar…



Kese qolonsağım
neskäräk küñelle, hisleräk şulay za.
Küzzäre
şämärep tora hımaq.
Oloho qatqıl.
Qustıhına
la yıbep töşörgä irek birmäy. “Barıhı
la yaqşı,
äsäy,” – tip kenä tora. “Hağınmayhığızmı,
qaytqığız
kilmäyme?” – tiyeüyemä:



– Tüzäbez,
tüzäsäkbez.
Bezzeñ
qaytıuzan
üzebezgä
lä, auılıbızğa
la ber fayza
yuq.
Bez
üskäs,
hönär alğas qına
qaytabız.
Auılıbızzı
maturlarğa, bayıtırğa qaytırbız.
Hin, äsäy, bezzeñ
ösön borsolma. Hiñä qıyın
bulha, bezgä
lä qıyın.
Hiñä rähät bulha, bez
zä
şat, – tip yauaplanı.



Äsäyzeñ
hüzzären
fatiha itep qabullarğa
bula, ulımdıqın
da. Uldarım ergähenän tup-tura tağı
märkäzgä yullandım. Min bulmağan ös kön
esendä bında – mähşär. Ruşannanı
dauahanağa halıp quyğandar.
Artıq
kösörgäneştän auırı tübänäygän.
Başlanğısta uqığan
ike qız
bala fatirza
yapa-yañğız
qalğan.
İkehe ike yaqtan
qosağıma
hırıldı. Qurqışıp
bötkändär, bisaraqayzarım.
Ular miñä üzemdeke
hımaq.
İnde nisänse tapqır
Ruşannağa könläşep quyam.
Mineñ dä oşonday qızım
bulha, nazlarğa
öyrängän bulır inem, moğayın. Ana bit,
ähirätemdekelär ösön genä lä borsolop
yörägem sığıp bara. Hälemdän kilhä bötä
kiler bälälärzän
dä qursalap
toror inem.



Äldä ber köngä
huñıraq
kilmägänmen. İke ostabız
eştän sığırğa ğariza birgän. Osto-osqa
saq
yalğağan mäldän fayzalanıp,
konkurenttar yuğarı haqqa
äürätä başlağan ikän. Belgestärzeñ
yaqşıları
ğına yıyılğaynı şul salonda. Urınlaşqan
urını la uñaylı – üzäktä.
Bina hucaları arenda haqın
kütärgän, yıtmähä. Ber problema kilhä,
qapqañdı
kiñeräk as, äteü sirattağıları yımerep
quyır.
Mineñ aldıma tağı yıñel bulmağan haylau
kilep bastı.
Dörösön
genä äytkändä, niñä miñä oşo predpriyatiyeğa
kös halırğa? Unıñ hucahı tügelmen, uğa
mohtaclıq
ta yuq
häzer.
Qulda
aqsa
bar, äyzä,
yort hatıp al da üzeñ
telägänsä yäşä. Şähsi tormoşto yayğa
halıuzı
uylahañ da gonah tügel. Yäş bit äle min.
Ğümer buyı üz
hıyaldarımdıñ boğazına
basıp
yäşänem dä huñ? İnde häzer
telägänemde keyıp, telägänemde aşap,
üz
köyömä yäşärgä haqım
yuqmı
ni? Ähirätemä yarzam
qulı
huzzım,
huzmanım
tügel. Äle biznesı taralıp töşmäs
elek, beräyhenä hatıp yıbärhä, iren
daualarğa la, balahı tıuğansı yäşärgä
lä aqsahı
bula. Timäk, unıñ aldında la yözöm
yaqtı
– mohtaclıqta
taşlap kitmäyım. Niñä tızırayırğa,
borsolorğa, nervı bötörörgä?



Ä ikense yaqtan…
Ruşannanıñ ğümer buyı hıyal itkäne ine
bit ul – şähsi salon. Unı hatıp alır
ösön al-yal belmäy eşläne. İre ike yırzä
tir tükte. Avariyanan huñ Ölkäre invalid
bulıp qalha?
Täübä-täübä! Ruşanna tağı sit keşe
firmahı ösön bil bökhön, irzeñ
häyırse pensiyahına ike qız
balanı qarahınmı?
Ä fatirhız
qalhalar?
Küz
aldıma Ruşannanıñ mohtaclıqtan,
häsrättän başı sıqmağan
tormoşo, arıp-talsığıuzan
qartayğan
yözö
kilep bastı.
Ä qanattarı
hınğan qoşsoqtay
mährüm qalğan
qızıqayzar!
Bıl küreneş şul tiklem ap-asıq,
ısın hımaq
hınlandı – min hatta tetränep kittem.
Ä bit ike ay elek kenä barıhı la başqasa
ine. Ruşannanıñ yözönän
bähet balqıp
tora, tıuasaq
balahı ber ömöt bulıp yöräk astında
yaralğan. Şunday höykömlö, bähetle…



Teşte qıstım.
Nisaua, bireşmäbez!
Mineñ miras
bıl problemanı häl itergä genä yıtä ul.
Ostalarzı
rizalatabız.
Binanı haqlap
qalabız.
Eş qoraldarın
yañırtabız,
yañı imidc buldırıp, kosmetik remont
ütkäräbez.
Reklamağa la yällämäskä
käräk. Beräy yartı yıldan älege problemalar
onotolop ta bötör äle. Kliyenttarzı
haqlarğa,
“ürsetergä” genä käräk… Ä üzem?
Yaray, üzemä
ni… Eşkä rähätlänep baram, oqşay,
nihayät, üz
urınımdı taptım hımaq.
Ä şähsi tormoşqa
kilgändä… Min barıber İskändärze
genä uylap, unı ğına hağınıp yäşäyäsäkmen.
Nindäyzer
yañı roman ezläü
fayzahız.
Niñä yuqqa
tıpırsınırğa? Bığa tiklem nisek
hätirälärgä bäyle rähätlekkä riza bulıp
yäşänem, şulay yäşärmen äle. Şärifä apay
yuqtı
höylämäy – bülenä almayım min. Yarattım
beräüze,
häm vässäläm. Bulha – tik ul, bulmaha
– ber kem dä. Min başqağa
riza tügel.



Bıl ay miñä hınau
ayı buldı, buğay. İke balanı mäktäpkä
äzerläp
yıbäräm, ike dauahanağa rizıq-mazar,
darıu-fälän taşıyım. Töşkä lä kermägän
zur-zur
summalar menän eş itäm. Kollektiv
esendäge konflikttarzı
la, kliyenttarzıñ
däğüälären dä yulğa halam. Yurisprudentsiya,
psihologiya, moda buyınsa daimi uqıp
barıuım bına qasan
käräkte. Bılar miñä nimägä inde, tip
üzemde
bitärläy torğaynım zamanında. Baqtihäñ,
alğan ğilem ber qasan
da qamasaulamay
ikän. Aşarğa horamay, iskermäy,
kügärmäy tigändäy… Tormoştoñ bıl
tempınan säsäp yığılırğa teyış inem
hımaq.
Yuq
bit äy, yoqlarğa
ğına yığılam. Ber nindäy töş kürmäy,
baslıqmay
izeräp
yoqlayım
da häl yıyıp uyanam. Nisekter, İskändär
tip tä, uldarım tip tä hızlanmayım
hımaq.
Üz
ärneüzärem
menän yäşärgä vaqıt
yuq.



… Ruşannanı ay
tigändä sığarzılar.
Ölkärzeñ
şäbäyıüye ozaqqa
huzıldı.
Eskän-tartqan
keşe tügel, yäş, sälämät organizm. Nişläp
ulay qatmarlılır
häldäre – aptıraq.
Dilbegäne Ruşanna qulına
tapşırğas, ber-ike kön yal aldım. Uldarıma
la barıp äylänergä käräk, auıldı kürgändä
lä yazıq
bulmas.
Kileüyemä Ruşannanıñ ike küze
dürt bulğan:



– Tamara, min
ğäybätkä ışanmay torğan äzäm,
üzeñ
beläheñ. Läkin eştärzeñ
toroşo şuğa mäcbür itä…



– Nindäy ğäybät,
nindäy toroş?



– Kollektiv
hineñ alda niñä öltöräp tora tiheñ?



– Öltöräyzärme
ni äle? Bälki, professionallegem ösöndör?



– Şayarıuğa borma.
İroniya la urınhız.
Ular bit täüzä
hine, provintsialka, tomana tip, bik
mörhäthenmäne. Äle ni işetäm? “Vsemoguşaya”
tip quşamat
birgändär. Bik ürzä
nıq
yöntäs
qullı
“papigı” bar, tizär.
Kilgäs
tä işetep kölgän buldım. Ämmä bötä
eştärzeñ
yayğa halınıuın, burıstarzıñ
bötkänen kürep, isem-aqılım
kitte. Tamara, hin minän ällä ber nämäñde
yäşerzeñme?
Ällä İskändäreñ menän aralar yaylımı?
Yuq,
nasar tip äytmäyım, Alla haqlahın,
yuq!
Kirehensä, konkurenttarzıñ
niñä qoyroq
bolğay başlauzarı
la añlaşıla. Bığasa aşap baralar ine
barıhı la, bötä yaqtan
da… Ämmä… Min hineñ ışanısıñdan sıqtımmı
ni? Ni ösön ser yäşerä başlanıñ?



Ruşannanı
artaban da qayğırtmasqa
bula, miras
tarihın qısqasa
höyläp birzem.



– Oh,
Tamaraqay…
Hin bit, mineñ namısıma
ışanıp, üzeñdeñ
häsräthez
kiläsägeñde mineñ kiläsägem ösön qorban
itkänheñ…



Min
yaurın ğına helktem… Başqa
törlö bula almayım inde, ni häl itäheñ.
Yarım-yorto tügelmen. Yaratham – bar
yöräktän, tamsıhına tiklem hığıp biräm.
Yaratmaham – tağı şulay…



İkense
kereüyemä Ruşanna tınıslanğan. Beräy
qararğa
kilgänder. Nimä häl ithä lä, nasarğa
bulmas.



Artaban
eştär häüyetemsä tägäräne. qurtımğa
fatir taptım. qıybatın
qıybat,
unıñ qarauı,
eşkä yäyäü yöröyöm, töşkölökkä lä qaytıp
aşarğa mömkin. Ul mömkinlek menän hiräk
fayzalanam:
aralaşırğa keşe küp. Yä eştäge kollegalar
menän säy esäbez,
yä beräy üz
itkän kliyentka menän kafeğa keräbez.
Niñäler küptär mine üzzäreneñ
“ah-zarzarın
hıyzırıusı”
itep haylay. qayhı
saq
yünle käñäş birä almaham da, rähmätle
bulıp kitälär. Nindäy genä tarihtar
işetelmäne! Het kitap yaz.
Ğälämät inde ul keşe tigän zat. Üzzäreneñ
estären buşatalar, buşatalar… Ä mineñ
nizär
kisergänemde, ismaham, beräyhe horaha,
qızıqhınha?!
Ä bit küptäreneñ problemaları, mineke
menän sağıştırğanda,
uyın ğına… Yaray, Tamara, keşelärgä artıq
talapsan bulma. Ägär här kem färeştä
bulha, ular yırzä
lä yäşämäs
ine.



Yamğırzar
menän başlanha la, qış
– qış
inde. Yañı yılğa yaqınlaşqan
hayın donya ağara başlanı.



Yañı yıl.
Bötä keşelärzeñ
dä kötkän bayramılır bıl. Niñä ikän?
Miñä qalha,
keşe Yañı yıldı tügel, üzeneñ
uğa bağlağan ömöttären yarata. Keşegä
üz
histären, üz
kisereştären yaratıu has. Bayramğa qarşı
bezzeñ
salondıñ eşe ikelätä, öslätä arttı.
Ostalarıbız
alhız-yalhız
eşläy. här bereheneñ minutına tiklem
kliyenttarı bildäle. qayhı
qatın-qızzıñ
bayramğa maturlanğıhı, yäşärgehe
kilmähen? His hüzhez,
Yañı yılğa – yañısa! qayza
qarama
– bayramsa kütärenke käyıf, maturlıq,
yänlelek häm sağıu yaltır donya.



Ruşanna, huca
bularaq,
dekret yalında tügel. Tulğaq
başlanğansı eşlärgä isäbe.
Ölkäreneñ hälendä alğa kiteş bar. Yañı
yıldı tulı ğailä menän qarşılarğa
käräk, tip nıqlı
inanğandar. Vaqıttıñ
tığızlığına
qaramastan,
barıhı la korporativ kisäne uzğarıu
yaqlı.
Yola – yola inde. Bığa tiklem bildälägäs,
vlast almaşındı tip kenä, bayramdan
baş tartıp bulmay. Ğümeremdä ikense
tapqır
kiske küldäk hatıp aldım. Bıl yulı kemdeler
äüräter, oqşar
ösön tügel – üzem
ösön. Nihayät, qupşı
tuflizar
za
üzemdeke,
üteskä alınmağan. Yañı yıldı kem menän,
qayza
qarşılau
turahında uylanmayım. Hozay
yazğanı
bulır.



Qabalan
ğına Şärifä apay şıltırattı.



– Maturlıq
industriyahında hin – mineñ iñ hörmätle
blatım, – tigän bula. – Qauırhındarzıñ
qalğan-bosqanın
bulha la rätkä kilterergä ine.



– Hezzeñ
ösön iñ ostalarzıñ
ostahın
da buşatırbız
inde, – tim.



– Kakaya delovaya,
oy, maladis. Şulay, sublimatsiya energii
– velikaya veş. Elek bulha, ultırır ineñ
şıñşıp. Üzeñde
yälläp, yazmışıñdı
ärläp. Äle, ana, delovaya dama. Energiyañ
şıñşıuğa tügel, eşkä kitä. Gel şulay
bul.



Ğäzätemsä,
mäsetkä häyır halırğa kittem. Yış uq
bulmaha la, kerergä tırışam. Bında bit
Hozay
qarşıhında
isemle ittelär. Miñä nasip bähet ölöşömdö
tatıy başlanım da, buğay. Bälki, beräy
zaman işem dä osrar. Yañğızlıq
Hozayzıñ
üzenä
genä kileşä, moğayın, miñä keşe yazmışı
yazılğandır.
Ultırğan hındar yağına qaramay
ğına isänläştem
dä häyıremde halırğa yäşnikkä
boroldom.



– Ey-y, bınau
balanan nurzar
hirpelep tora laha! – Tauışqa
hiskänep,
nurlı balanı kürergä bula, tirä-yağımdı
bayqayım.
Bala-sağalı äzäm
zatı kürenmäyse. Ğömümän, bındağı keşe
arahında iñ yäştäre – min üä häyırgä
doğa qılıp
ultırıusı şäkert.



– Qana,
yaqındanıraq
küräyım äle üzen,
– taramış qına
quldar
ap-aq
qına
(Ruşannanıñ zauığı!) dublenkam yıñenän
totop ala. Bäy-bäy, “nurlı bala” min
buldımmı ni ul? Äbeygä, nihayät, borolop
qarayım
häm saq
huştan yazmayım.



– Mönöy äbeyım!



– İ-i-i,
balaqayım-bäbekäyım,
ällä mineñ auıldanmı hin? – Ul bötönläy
min ayaq
basmağan
rayondı atay. – Quşamatımdı
beläheñ. Miñä bit bında mulla quşqan
isemem menän genä Miñniä inäy tip
öndäşälär…



Şulay itep, üzemä
öläsäy taptım. Miñniä inäy märhümä
Mönöy äbeyzän
aparuq
yäş. Holqo
la başqasaraq:
ihlas, hüzsän,
keşe yarata. Ölkänäygänse auılda yäşägän.
Balaları küp. Barıhın da uqıtqan.
Qartayğan
könöndä balaları märkäzdä fatir alıp
birep, küserep alğandar. Estän uylap
ultıram: ulay fatir alırlıq
bulğas, bik zur
urındalarzır
inde. Äbekäy üze
lä yonsop yäşäüsegä oqşamay:
östöndä
kättä genä keyım, quldarında
altın da kömöş… “Altın” hüzen
bılay ğına quşam
inde, baldaq-beläzektäre
qatlı-qatlı,
küp bulğanğa. Bılay barıhı la – butallı
kömöş bizäüyestär.
Yañı tanışqan
keşehen
alıp qaytıp
säy eserergä lä qurqmay
ikän. Vaqıtım
samalı bulha la, qızıqhınıuım
köslöräk – kittem artınan. Isınlap,
yaqın
yäşäy. Süp-sar, töpsök hibelgän podezd
tügel – taza,
közgö
keüyek yaltırap yata, yäm-yäşel ağas, göldär
üsep
ultıra... Märkäzdä lä bınday yorttar bar
ikän, tip ğäcäp ittem. Konsercka tigän
äzämde
kinola ğına kürgän bar ine. Dä-ä, äbeyıñ
ısınlap yabay äbey tügel, bılay bulğas.
Ana bit, hatta prihockahı Ruşannanıñ
fatirı zurlıq,
ay-bay. Balaları nisek qurqmay,
äbeyze
yañğızın
yäşätä ikän? Ulay här yañı tanışın da
säygä saqıra
başlaha…



– Oşo yäşkä yıtep,
yaman uylı bändäne izge küñellehenän
ayıra almahañ, ozaq
yäşäüyeñä, küpte küreüyeñä ni han?!



Horauımdı qısqırıp
äytmägän inemse.



– Balalarzan
ayırım yäşähäm dä, ular tarafınan
taşlanğan tügelmen bit. Tege işek töböndä
ultırğan äzäm
yıyänemä oşaqlap
tora. Äle lä häbär itkänder: ozaqlamay
yıyänem yä üze
kilep sığır, yä şıltıratır. Unıhı mine
nıq
qursıp
tora. Yäşeräk sağında “hin – mineñ
ideal” ti torğaynı, ey-y…



– İdeal ezläp,
öylänmäne lä quyzımı?



– Yuq,
öylände. Kilen bik sibär, belemle. Yaqşı
näseldän.
Barıhı la uqımışlı,
urında ultıralar. Miñä lä mönäsäbäte
äybät ine. Hüzem
yuq.
Tik… Tik artıq
tiñ bulıp sıqtılar,
ahırı…



– Bäy, nisek inde
artıq
tiñ? “Tiñ tügel“ tigände işetkän bar,
tigändäy…



– Nisek añlatayım
inde… Yıyänem ütä qatmarlı
keşe. Qılıqtarın
da tosmallap
bulmay. Nimä telägänen dä añlamashıñ.
Başqalarzan
küpte talap itä, ä üze
toyğoğa haran. Qısqahı,
yıyänemde añlamayım, ämmä nıq
yaratam. Ä kilengä kilgändä… Unıñ
ulıqayımdı
yaratıp, unıñ tormoşo menän genä yäşärgä,
unı ğına köylärgä, unı qoyaş
hımaq
kürergä teläge lä, haläte lä yuq
ine. Yaratırğa, ä bigeräk tä mineñ yıyän
keüyekte yaratırğa, ber nämägä qaramay
unan küñeleñ qaytmasqa
bik küp kös käräk, bik küp. Ä kilen eşte
haylanı. Eş menän anhatıraq.



– Ayırılıştılarmı?



– Mineñ qaraşqa,
ular ısın mäğänähendä qauışmanılar
za…
Nimä inde ul pasportqa
misät bastırıp,
tuy eşläü? Qızzarı
bar, şunıhı yäl. Kilen eşe buyınsa sit
ilgä töplände. Bala yıyänemdä qaldı.
İr keşe – il keşehe, eşenän qaytıp
kermäy. Qızı
şul öy qarausılar
qulında.
Beräy 15 – 20 yäşkä yäşeräk bulhamsı, tip
yänem ürtälä. Üzem
bağır inem.



– Ä üzeneñ
öläsäy-olatayzarı?



– E-ey-y, ularzı…
Uları la eşkä tuymay. Ällä nindäy isemdär,
däräcälär alıp böttölär, tağı ni käräkter…
Fän keşehenä hüz
äytep bulmay. Bıuın-bıuın uqıusılar,
öyränsektär üsterzelär,
ä ber bäläkäs kenä yıyänsärgä vaqıttarı
yäl… Älläse, bez
kümäk bala inek. Berehenän-berehe ıuaq.
Ata-äsäy eştä, şul öläsäy qulında
üstek
inde. İtäktän töştök tä eşkä yäbeştek.
Uylanıp, buzlap
ultırırğa vaqıt
bulmanı.



Bıl niñä yıyänen
artıq
küp surıta äle? Käläş ezläy,
timäk. Mine lä yuqqa
ğına alıp qaytmağandır,
üzensä
hınamaqtır.
Artıq
qabalanmayhıñmı,
äbekäy? Min bit yıyäneñ keüyek qalın
kesäle
näsel
balahı tügel, tıştan oqşaham
da. Zatlı keyımde oşo yäşkä yıtep saq
keygänmen, unda la ähirätem yaurınınan
hıpırılıp töşkänen genä… Keşe psihologiyahı
mineñ ösön bildähez
nämä tügel ul. Täüzä,
ulıñ buyzaq
bulğanda, nindäy zä
bulha kilen teläyheñ. Azaq,
kileneñ bulğas, küz
asıla: sibär bulha – uñğan tügel, yıgärle
bulha – tösö
yuq.
Näsele
zatlı tügel yä tuyza
qozalar
büläkte haran halğan, bınıhı qäynä
yortona qorğan
elmägän, tastamal
quymağan.
Bik bulmaha, aşqa
huğandı vaqlap
turamay, halamlap turay… Baştan ütkän
inde. Äle, auızımdı
yomop yılmayıp qına
säy eskändä, minän dä qulaylıhı
yuq
hımaq
kürener zä
ul… Yuq
inde, äbekäy, üzeñde
öläsäy itergä rizamın, ämmä yıyäneñ menän
tanışıu – yuq.
Kemdeñder qızın
üsteräm
tip kenä, üz
uldarımdı ügäy atayzan
qaqtırayımmı?
Dimläp-fälän auız
asha, şunda uq
kire qağasaqmın,
tanışmayasaqmın.
İrhez
yäşäp öyränelde. Bını bögön ük äytep
quyırğa
käräk, äle ük. Aslan, kilen itergä ine
oşono tip ımhınıp, ömötlänep quymahın.
Keşeneñ ömötön qırıuzan
da zurıraq
gonah yuqtır.
Mineñ ömöttäremde küp kistelär,
auırlığın kiserep beläm. Üzem
unday yulğa barmam, tip üz-üzemä
birgän hüzem
dä bar.



Qabat
kilergä hüz
birep, sığıp ısqındım.
Rähmätlemen täqdiremä,
tigän uy huqtı
qapıl.
Huñğı ayzarza
küpme etelergä-törtölörgä, hüz
işetergä, köshözlögömdän
ğaciz bulırğa tura kilgän mäldär buldı.
Mönöy äbey ruhına hığındım, uyzarımda
käñäş horap yalbarzım…
Birze
bit! Qaytarzı
la birze
äbeyımde. Miñlekäy, Miñniä… Moğayın,
küp hanlı tuğandarınıñ bereheler. Üzeneñ
bıuını la nığınmağan, kimersäk kenä
käüzähenä
oşo Miñniäne lä yökmäp yörögänder…
İpläp kenä horaşırmın äle, belermen.
Teläge bulha, Mönöy äbeyzeñ
yazmışın
bäyän itermen…



Beräy yartı säğätkä
genä irtäräk sığahım bulğan – tığın.
Hüz
işetermen, tip qurqqan
yuq
ta… Beräy kliyent menän añlaşılmausanlıq
tıuha, unda bulğanıñ yaqşı.
Ruşannağa artıq
borsolou käräkmäy. Yaray, tığındar şunıhı
menän yaqşı:
uylanırğa forsat tätey. Şulay za
şiksellegem artqan.
Bınau inäy yıyänen höyläy, tip ällä nindäy
uyzar
uylap böttöm. Unıñ, bälki, dimläü uyında
la yuqtır.
Bılay ğına, esen buşatır ösön genä
äytäler. Ä min ällä nämälärgä barıp
yıttem. Ä qızıqay
ösön üzägem
özöldö
– unıhı haq.
Unıñ nimä kisergänen küräm, toyam hımaq.
Ul hatta mineñ üzem
hımaq.
Ata-äsähenä käräkmägän ber oronsoq.
Artıqbikä.
İsäpkä
bar – hanğa yuq.
Bala tip hanalahıñ, ä ğämäldä barıhı
ösön dä hin – buşlıq.
Ul öy yıyıştırıusıhı ösön ihä – östön
alıştırırğa, tamağın tuyzırırğa
mäcbür iteüse östälmä
eş. Artıq
mäşäqät.
Biş yäşlek, tineme? Ä bit mineñ qızım
şul hätlem bulır ine… Yörägem hızıp
kitte. Quy,
tınıslan, Tamara, äytte bit Mönöy äbeyım,
ergäñdä qız
bala küräm, tine. Nindäy äle? Aqhıl
säsle, qap-qara
küzle,
tigäyneme? Min dä unı küräm hımaq.
Bigeräk matur, nurlı, höykömlö qızsıq
itep küräm. Ul miñä oqşamağan.
Kemgä oqşağan
huñ? Bik tanış yöz
bit! Eyı, ul… İskändärgä oqşağan…
İrekhezzän
küzzäremdän
yäş qoyoldo.
Ah, bıl küñel! Niñä haman bulmastayzı
kösäy?
Niñä ber qasan
da tormoşqa
aşmas
hıyaldar öyrölä bıl yöräktä?! Nimä-nimä,
ä İskändär bisä ayıra torğan keşe tügel.
Ul bit ayırım ber qatın-qızğa
ğına tügel, ä unıñ bötä näselenä,
bıl nikah kiltergän presticğa, karerahına
östäläsäk
tayauzarına,
tağı ällä nindäy östönlöktärenä
bergä quşıp
öylänä! Käm tigändä ike vuz bötkän,
kürkäm holoqlo,
üz
bahahınıñ yuğarılığın bik yaqşı
belgän ıspay
hanım itep küz
aldıma kilteräm min unı. İskändär yañılış
pomadağa buyalıp qaytha,
tınıs qına:



– Qäzerlem,
bıl zatlı keyımdän pomada ezen
bötöröüye auır, şuğa kürä, qıyın
bulha la, sisengänse tüzhen
inde, añlat, – tip kenä quyalır.
Ä mineñ tärbiä kimälem tübän: İskändärgä
beräyhe qağılıp
kithä lä, boğazın
säynärzäy
bulıp yınläner inem. Bına şulay. Büleşä
almayım. Aqsanı,
ana, yözär
meñläp tä sığarıp “hiptem”, ä İskändärze
– yuq.
Bälki, tap şunıñ ösön dä ul mineke
tügelder… Kilhen ine ber zaman şunday
kön! «Hin – bähetem!» – tip qabatlahın
ine! Unda min üzemdeñ
bähet ikänemde añlar inem. Ä bılay…
Äytte, Mönöy äbey, äytte… “Hin üzeñ
– bähet” tine, ä min barıber añlamayım
şunı. Mineñ uyımsa, Ruşanna barıber meñ
tapqır
bähetleräk, sönki ul yaratqan
keşehenän balalar taba. Qatın-qızlıq
burısıñdı höyöklö keşeñä bağışlau –
iñ zur
bähetter. Balañdı üz
balañ bulğan ösön genä tügel, höygäneñdeñ
qanı,
unıñ ber kisäge
bulğan ösön tağı la nığıraq
yaratahıñdır… Ällä İskändärzän
balağa uzırğa?
İsär
uyzarıma
kölkö kilde. Qasandır
tap şunan qurqıp,
muyındı boğalaqqa
tığa yazzım
tügelme? Ä äle tot ta yazmıştı
kiregä bororğa tızıray, imeş… Yuq
inde, nikahhız
balanıñ bähete bulmay, ä kemde-kemdeñ,
İskändär sabıyınıñ bähetenä qul
huzmas
inem barıber. Üz
yarama niñä toz
hibäm ikän min? Bığasa ber İskändär tip
kenä harı hağıştarğa bata inem. Ä äle…
Ä äle unan tıumağan balalarım ösön dä
yänem hızlay…
Nimä ti äle Şärifä apay: “Uc klimaks
blizitsya, a Germana vse net”… Qatın-qız
bulmışımdı onotop yäşäüyemä altı yıl
bulıp kilä. Haulıqqa
zıyan, tizär.
Top-toyoqtan
balauız
hığıp ultırıuım şul psihika qaqşauzanmı
ikän ällä?



Quysı
äle, Tamara, üz-üzeñde
aldauzan
tıyıl! Başqalar
ber ni hizmähä
lä, üzeñ
bit bik yaqşı
beläheñ häqiqätte!
Bulmay hineñ başqasa
üz
sabıyıñ, bulmay. Qız
za
tıumay, ul da tıumay! Hıu buyına barıp
ta teläktär telänem, häyırzär
birzem,
yökkä qalğas.
Barıber fayzahı
teymäne. Yän kermäs
elek ük buyımda serep yörögän. Aptıranım
da şul, esem yırle zuraymay,
tip. Ul akuşerkahın äyter inem inde…
Qaralırğa
barıp toram, tikşereläm. Balanıñ yöräk
tibeşen tıñlay. “Tibä” tip yazıp
quya
kartağa. Azaq
belende: ber aylıqta
uq
ülgän bulğan… Min ös ay buyı qısır
ömöttär yökmäp yörögänmen. Qursaqtay
matur, höykömlö qız
balam bulırğa teyışle mäyıt kisäktären
minän halqın,
ayauhız
timer-tomorzar
menän qırıp
sığarzılar…
Şunda artıq
tırışıp taşlağandarzırmı,
balam menän bergä analığım da serey
başlağanmı, belmäyım. Ämmä vraçtarzıñ
hökömö: başqasa
äsä bulıu yazmayasaq…
Ul vaqıtta
miñä bıl möhim tügel ine. Üzemdeñ
nimänän mährüm qalğanımdı
uylap, qayğı
bäpläp ultıra almay inem. Örlögö hınğan
nigezemde
bötäytergä, uldarıma qalqan
bulırğa, bötköhöz
burıstarzan
qotolorğa,
yazmıştıñ
hınauınan bögölöp alğanda la hınmasqa
käräk ine. Mineñ yazmış
kitabımdıñ iñ auır, iñ qara
bittäre ine ul köndär. Şökör, ütte. Häzer
bına, nihayät, ilarğa la mömkinlek buldı,
häm min ilayım. Yäş kenä başım menän
tamuq
ğazaptarı aşa ütkänem ösön dä, tıumağan
bäläkäsemde hağınıp ta, äsäy nazınan
mährüm qalğan
tege biş yäşlek qızıqayzı
yälläp tä, tağı ällä nämälär ösön dä…



Ä Mönöy äbey yurağan
qız
bala qayza?
Ülem tösö
kergäs, ağinäyzeñ
yañılışa başlauı la ihtimal. Yuq,
yuq…
täne genä bälyıgäyne, ä ise
ap-asıq,
zihene yaqtı
ine. Mineñ unıñ yañılışıu mömkinlegenä
şiklänergä haqım
yuq
hatta! Ul miñä üz-üzemde
ezlärgä
mäcbür itte, hatta arttan etep tä yıbärze.
Näfsem keskäyıräk bulha, ul qaldırğan
aqsağa
öy kütärep, auılda tınıs qına
yäşäp yatıuımdı dauam iter inem. Ä Mönöy
äbeyım minän küberäkte talap itte, ul
ruh kösöm barlığına inandı. Häm äbeyım
haqlı
bulıp sıqtı
bit! Kemgäler yıldar, tistälärsä
yıldar öyräneü talap itelgän eşkä
töşönörgä miñä nisäler ay ğına käräk
buldı. Räsmi räüyeştä salon mineke bulmaha
la, barıhı la miñä huca, yıtäkse itep
qaray.
Şähsän Ruşanna la. Ä küpme fayzalı
tanışlıqtar,
küpme yaqlausı-tayauzar
buldırzım?
Häzerge
täcribäm, mömkinlektärem menän min
yuğalmayasaqmın.
Zamanında bısraqqa
izergä
mataşqandar
aldımda qoyroq
bolğarğa röhsät horap inäläsäk äle.
Auılıma la yıñeüse sürätendä qaytasaqmın
– eş urını ezläp
tügel, başqalarğa
hezmät
itergä häm eş haqı
alırğa mömkinlek birgän beräy firma
asırlıq
bulğas. Uldarım da beräzäk
bulıp yörömäs.
Atalarınıñ nigezen
ular ösön haqlayasaqmın.
Nisä yıl üter bılar ösön – belmäyım,
ämmä barıhı la mineñsä bulasaq.
Häzer
inde min üzemde
ähämiäthez
genä ber zat – Artıqbikä
itep toymayım. Bar kösöm, bar, hizäm
min unı. Bınıñ ösön Mönöy äbeyımä
burıslımın. Tik bına qız
bala… Yuq,
yazmışıma
Mönöy äbeygä ike tamsı hıu keüyek oqşaş
keşe yuqqa
ğına kilep kermägänder. Barırğa, asıqlarğa
käräk – tuğanmı ular? Ägär tuğan ikän,
timäk, Miñniä äbeyzeñ
büläsäre – Mönöy äbeyımdeñ dä näsele,
qanı.
“Üzeñ
bähet bul!” – tine bit ul qat-qat.
Yuqqa
tügelder. Mineñ ösön biş yäştä iñ zur
bähet – äsäy üze
ine. Şul tiklem unı yuğaltıuzan
qurqa
inem, şul tiklem! Qayhı
berzä
ul serem itep alırğa uylaha la, mineñ
qotom
osa ine. Ergähenän kitä almayım. Saq
qına
tın almay torha, “ülde“ tigän qurqıştan
uğa kilep yäbeşäm. Kerpektärenän tartıp,
küzzären
astıram. Ul uyana la tuzzırıp
mine ärläy, säpäp tä yıbärä. Tañ atır-atmastan
ayaq
östö
ber tuqtauhız
eş menän yöröp arıy, saq
qına
yal itäm tip yatha, min mazahızlayım.
“Nindäy bala buldı bıl! – tip yäne köyä.
– Ber yal birmäy yonsotop ülterergä
itägez
mällä,” – tip ğäyıplärgä totona. Min,
bahır, äsäyımä äytergä telägän ber yılı
hüzemde
lä äytä almay, qatıp
qalam.
Hüzem
yıtmägänen qosaqlap
bulha la añlatmaq
bulam, unda la, sirqanğan
keüyek, mine üzenän
sitkä etep yıbärä. Bına şulay. Ä häzer
üze
uldarımdıñ mine qosaqlap
übeüzärenä
küze
qıza.
“Mine yaratmayhığız,”
– tip barıbızzı
la ğäyıpläp, tağı yöräkte yaralay.
Höyöüömde üze
qabul
itmägäs, ni eşläyım? Ulım ullı bulmayınsa,
qızım
qızlı
bulmayınsa añlamas,
ti halıq
mäqäle.
Qızlı
bulırğa yazmanı,
bälki, şuğa äsäyze
añlarğa la yazmağandır?



Ägär Yañı yılğa
tiklem Miñniä inäy mine onotmaha, qızsıq
menän tanışam, tip yurap quyam.
Ägär ul Mönöy äbeyzeñ
näsele
bulıp sığa qalha,
uğa äsäy nazı
birergä tırışasaqmın.
Bınıñ ösön kem bulırğa tura kilhä lä.
Öy yıyıştırıusımı, bala qarausımı,
tärbiäseme… Nindäy sifatta qızsıq
yanında bula alam – şul vazifağa riza
bulasaqmın.
Älbittä, ägär tap şul qızıqayzı
Mönöy äbey mineñ yanda itep kürgän ikän…
Yıten säsle, qara
qaşlı,
qara
küzle
maturqay.
Unı tanır ösön bıl bildälär yıterme?
Yıtmähä, tağı beräy bildä bulır. Tik bına
hüzemdä
tora alırmınmı? Bötönläy yat bauırzı
qabul
itermenme?
Yaray, ul tiklem uylamay torayım. Täüzä
ber şart tormoşqa
aşhın: Miñniä äbey väğäzähendä
torhon. Şıltıratam, tine bit. Qörän
aşı uzzırırğa
yarzamlaşırhıñ,
tine. Balalarzıñ
üz
mäşäqättäre
baştan aşqan,
borsoğom kilmäy, tine. Eş mineñ dä
muyından, ämmä osraşıu teträneşenän
aynımağan inem, şunduq
rizalaştım. Ä häzer
ultıram plandarımdı barlap. Ber-ike
osraşıuzı
küserergä käräk bulır... Zıyan yuq,
küsererbez.



Yörägem qapıl,
sızay
almay, yarhıy başlanı. Bıltır İskändär
menän osraşır aldınan keüyek. Unda,
älbittä, unıñ menän küreşerze
belmäy inem, miñä halınğan yauaplılıqtı
añlauzan
küñel yarhıy ine. Häyır, äle lä üzemä
bik olo näzer
ala tügelme? Tulqınlanmas
yırzän
tulqınlanırhıñ.



Yıgerme bişe yıtte.
Könö buyı şıltıratıu kötöp yörönöm.
Kisenä kösörgäneştän yatıp ilanım.
Şıltıratmanı äbeyım! Ällä nindäy plandar
qorop
bötkänemä üzemä
asıuım kilä. Kem inde hin ul tiklem? Ul
äbey hinhez
ällä küpme yäşägän, hinhez
zä
bına tigän yäşär! Ul biş yäşlek qızıqay
za,
dörösön
äytkändä, balda-mayza
ğına yözä.
Öşömäy zä,
asıqmay
za,
bısraq-tuzandıñ
hatta ni ikänen dä belmäy. Hineñ ularğa
käräkkenäñ yuq,
buşqa
küñeleñde yarhıtma!



Äldä korporativ
kisä ütkäreüze
üz
iñemä alğanmın. Stsenariy uylau, roldär
büleü, kölkölö beyıüzär
quyıu,
zaldı bizäü
eştärenä kümelep, qayğımdı
onotop torzom.
Bayram barıhına la oqşanı.
Kollektiv, ğömümän, başlısa icadi,
kreativ keşelärzän
torğas, küñel asıuzı
oyoştorou ällä ni qıyın
bulmanı. Büläktärze
Ruşanna üze
genä äzerlägän.
Qulıma
qalın
ğına zur
konvert tottorğas, añlanım: mineñ tulı
hoquqlı
kompanon ikänem haqında
dokumenttar. Şäp syurpriz. Häyır, bötönläy
kötölmägän, tip bulmay. Dörös
eşläy Ruşanna, kiläsägen qayğırta.
Salondıñ yartıhı mineke ikän, timäk, min
ber qayza
la kitä almayım. Kirehensä, biznestıñ
kiñäyıüyenä, totoroqloğona
bar kösömdö halasaqmın.
Eş ışanıslı keşe qulında
bulğas, Ruşanna la rähätlänep bäpesen
tabıp, yalda yata alasaq.
Sönki yöktö ikebez
ösön dä min tarta torasaqmın.



Bayramdan qaytqas,
yılğa yomğaq
yahap ultırzım.
Bıyıl nimägä ölgäştem, nimä torop qaldı?
Ğömümän, bähetle yıl buldımı, uñışhızmı?
Bıl horauzı
häl iteü bik qatmarlı
bulıp sıqtı.
Yorthoz
qaldım,
balaqayzarım
üzemdän
yıraq.
Üzem
ihä tıuğan töbägemdän alısayzım.
Ä qasandır
unan başqa
yırzä
tormoş yuq
hımaq
ine. Haman işem yuqqa
qañğıram.
Keşe tuphalarına moron törtkän buldım.
Ğümerlek bulmaha yarar ine. Bına şulay.



Ä ıñğay yaqtarı?
Üzem
dä, balalar za,
äsäyım dä isän-hau.
Nihayät, eş bäheten dä tatıp qararğa
nasip buldı. Ul ğınamı – zur
ğına biznes hucahımın. Tıuğan yırem keüyek
qäzerle
bulğan baş qalala
yäşäp yatqan
bulam. Mönöy äbeyzär
keüyek keşelärgä osrauım ösön yazmışıma
rähmätlemen. Qäynä
yaqtarınan
fatiha aldım, uldarımdıñ yaqındarı
ike tapqır
kübäyze,
yarzam
itä başlanılar. Ğömümän, fatihalı yıl
buldı. Atay yortona qaytıp
kitkän arala, mönäsäbättärzeñ
elekkesä tügel, nisekter, baytaq
yılıraq
ikänen toyam. Äsäyım menän küberäk
höyläşä, serläşä başlanıq,
ul mineñ menän ğorurlana, buğay. Bıl häl
mineñ huñğı un yıl kisergän ğazaptarımdıñ
barıhın da qaplanı.
Ütkändärgä ränyımäy başlanım. Üzemde
hatalarım ösön qähärläüzän
tuqtanım.
Ğömümän, tıuğanıma ükenmäy başlauımdı
yıldıñ iñ töp vaqiğahı
tip atarğa käräkter. Miñniä inäyzeñ
Qörän
mäclesenä saqırmauına
nıq
köygänemde isäpkä
almahañ.



Utız
berense dekabrzä,
“Yañı yıldı üz-üzem
menän genä qarşılarğa“
tigän qararğa
kilep, barıhınıñ da saqırıuzarın
kire qaqtım.
Telägände keyıp, üzeñä
oqşağan
niğmätte genä äzerläp,
yaratqan
köyzäreñde
genä tıñlap, başqalar
tügel, üz
ıñğayıña ğına torouzan
da yaqşıraq
nimä bulır tiheñ?



Plandarzı
telefon bozzo.
Miñniä inäyım! Ul saqırğas,
barıhın da onottom. Taksi qimmätlege
lä hıuındırmanı, töngä qaray
sıq
ta kit.



– Onotmanım,
qızım,
onotmanım. Balalar üpkälänelär zä
kittelär. Bez
bar saqta
nişläp yıte yat keşenän yarzam
horayhıñ, tip ğärlängän bulalar. Bögön
ozon
kön buyı barıhın da tiyerlek urap sıqtım,
kiskä saq
qayttım.
Qal
da qal,
tizär
ine, yuq,
mäytäm. Kön buyı hezzeñ
küñelde kürzem,
häzer
üzemdeñ
küñelde küräyım, tinem. Bına, büläsäremde
genä alıp qayttım.



Ul
höylänä-höylänä miñä fotohürät huza.
qaranım
da şaq
qattım.
Printsessa keyımendä biş yäştärzäge
qız
bala. Sästäre harıqay
bözrä.
Yözö
aq
qına.
Ä qaştarı
qıyılıp
torğan qap-qara.
Ä küzzäre…
Ä qap-qara
küzzärenä
möldörämä hağış tulğan. Üze
bigeräk höykömlö, bigeräk bäläkäy!
Yörägemde nizer
telep ütkän keüyek buldı. Şunday sabıy
ğınağa şul hätle moñhoulıq,
şul hätle hağış nisek hıymaq
käräk? qısıp-qısıp
yaratqım,
nazzarım
menän bötä qayğıların
iretep taratqım
kilde şul balanıñ!



– İseme
Äyşä, – tip yauaplanı äbeyım horauıma.
Tetränep
kittem. Bıl nimä, tağı ber bildäme?
Üzemdeñ
Allah qarşıhındağı
isemem Miñleğäyşä bit. Äyşä – Miñleğäyşä…
Qızzarğa
isemde äsähenä oqşatıp
quşıu
bar inde. Yaylap hüzze
Mönöy äbeygä boram. Miñniä inäy başın
sayqap,
uylanıp tora.



– Töşömä öläsäyım
kerze.
Tösön
dä onotop bötkäynem inde, ber kergäne
yuq
ine. Anauı aq
torna apayıñdan häbär kiltergän, tot
şunı, ısqındırma,
– ti. Uyanıp kittem dä, häyırlegä bulhın,
tip uylanıp yatam. Bınauı qalala
aq
torna tügel, horo torna la yuq,
tim. Öläsäyım minän häyır teläyzer
tip, mäsetkä kittem. Bäy, ber zaman
qaraham,
artımdan ap-aq
torna kilep kerze.
Öläsäyım quşqas
ni, barzım
da tottom inde, – tip ketkeldäp kölä.
Uğa quşılıp
min dä köläm. Qızıq
inde bıl donya. Beräüzär
hine ğümer buyı “torna muyın”, “torna
bot” tip üsekläy, kämhetä. Ä kem ösöndör
hin – izge qoş,
totem, kötölgän, kösälgän…
Keşe – şul tiklem huqır
zat. Ul yış qına
üz-üzeneñ
ısın yözön
dä kürmäy-tanımay.



Ä hin
huñ, Tamara-Miñleğäyşä, üz-üzeñde
tanıyhıñmı? Üz-üzeñä
bahanı nimägä qarap
quyahıñ?
Bıl donyala totqan
urınıña qarapmı,
ällä alda ölgäşäsäk mömkinlektäreñä,
kösöñä qarapmı?
Niñä beräüzär
hine äylängän hayın suqırğa,
kämhetergä, ränyıtergä genä tora,
ikenselär täü qaraştan
üz
itä, baş äylänerlek hüzzär
menän büläkläy, yılıta, ömöt bağlay?..



Bıl –
mineñ huñğı tistä
yıldarzağı
iñ bähetle Yañı yılım. İr tigändäre, auır
tuprağı yıñel bulhın, bötä bayramdarzan
vaz kisterep bötkäyne inde. Könö buyı
armanhız
bulıp beşerep-töşöröp äzerlänäheñ
dä, bötön hezmättäreñ
ösön büläk ber – layaqıl
iserep,
häşärät qiäfätkä
kergän häläl yıfet yäki iserep,
“häläl afät“, kem äytmeşläy. Şäm
yaqtıhında
tabın qorop,
moñlo köygä talğın ğına parlap beyıp,
sökörzäşep
kenä bayram itke kilmägän tiheñme ni
mineñ dä? Bäheteñä yazmağas,
kinolarğa ğına qarap
bulha la yıuanahıñ.



Töngö
qala
uttarın yılı, nurlı yortta hörmät itkän,
yaqın
kürgän aqıllı,
sabır, matur inäy menän serläşep küzätep
ultırıuı nindäy küñelle!



Üzemdeñ
tormoşto qısqasa
ğına höyläp taşlanım. İskändärze
qıstırmanım.
Unı kem tip añlatayım? Möhäbbätem tipme?
Möhäbbät ul urtaq
bula. Ä İskändärzeñ
miñä qarata
nimä toyğanın belmänem häm äle lä
belmäyım. Yazmışımmı?
Ulay ikän, niñä ul yanımda tügel? qähäremme?
Ä niñä unıñ menän bergä bulğan mäldär
haqında
hätirälärze
iñ qäzerle
nämäläy keüyek barlayım, haqlayım?..



– Zarlana
torğandarzan
tügel, tip uylağaynım da min hine. –
Äbeyımdeñ tauışında qänäğätlek
işetäm. – Hin, kem äytmeşläy, “halyava”
kötmäyheñ tormoştan. Halyava ul buşqa
kilgän bula. Buşqa
kilgän, – timäk, oshozlo.
Ä hiñä arzan nämä käräkmäy, hin iñ
yaqşıhına
layıq.
Yabay ğına almazdı iñ zatlı asıltaşqa
äyländerer ösön tüzemle,
osqor
osta,
ozaylı
hezmät
käräk. Ä hiñä osta
käräkmäy – hin üzeñde-üzeñ
şımartahıñ, üzeñde-üzeñ
kamillaştırahıñ. Ber zaman meñ-meñ
nurzar
säsep yaltırap asılırğa hiñä ber genä
nämä yıtmäy – layıqlı
tiräs. Kömöş, altın – barıhı la arzan.
Hiñä tik aq
altın ğına bara. Aq
altın – ul bik qimmätle
nämä häm bik qatı
la. Unı üzeñ
telägänsä bögörgä nıq
qaynar
yöräk käräk. qayza
bora, tip aptırayhıñdır inde. Bälki,
aptıramayhıñdır za,
hizäheñder.
Eyı, yıyänemde höyläyım. Holqo
auır, tigäynem inde. Ul üz-üzenä,
başqalarğa,
hatta tormoşqa
la kös yıtkehez
talaptar quya.
Ul buy yıtmäslek
kamillıqqa
ıntıla. Intılışınıñ fäteüähe bulmauın
añlauzan
hızlana.
Ul hiñä küñelen tiz
genä asmayasaq.
Hatta yaratqan
osraqta
la, hine yıte qat
bozlo
mäkegä sumırıp, yıte qat
utqa
taşlap hınayasaq.
Ul ayauhız.
Hineñ ğazaptarıñ, kisereştäreñ uğa
barıber. Ämmä unıñ hınauzarın
üthäñ, hineñ här ğazap sikkän sekundıñ
yözlätä
bähet bulıp kire qaytasaq.
Ul hine altın tähettärgä kütäräsäk,
yıl-yamğır tügel, başqalarzıñ
qırın
küzenän
dä haqlayasaq.
Käräk ikän, hatta ğümeren dä hineñ ayaq
astıña
ırğıtasaq.
Bına şunday keşe ul. Unıñ hınauzarın
üteü miñä nimägä käräk inde, tiheñme…
Yañğız
başıñ – tınıs qolağıñ.
Uldarıñ bar, eş-şöğölöñ bar. Unıhı şulay,
eyı, auırtmağan başına kem üze
teläp timer tayaq
alğıhı kilhen. Ämmä bıl hınauzarğa
hin künäsäkheñ häm ütep sığasaqhıñ.
Bez
bıl turala ikebez
zä
beläbez,
şulay bit. Min bit baya yuqqa
ğına qulıña
foto tottormanım. Ul balanı küreü menän
tösöñ
dä üzgärep
kitte bit hineñ. Şul qızsıqtıñ
küzendäge
hağıştı yuq
iter ösön hin mineñ yıyänem hınauzarın
tügel, tamuq
ğazaptarın da yırıp sığasaqhıñ.
Hindä kös bar. Ruh kösö. Hineñ äle ber
nisä ayza
ölgäşkändäreñ, mömkinlektäreñ menän
sağıştırğanda, ber ni zä
tormay. Hiñä ular uyın ğına buldı, şulay
tügelme ni? Hine alda küpkä yuğarıraq
ürzär,
auırıraq
yöktär, oloraq
yauaplılıqtar
kötä.



Säğät
un ikene huqtı.
Tışta
ber-ber artlı feyırverktar attıra
başlanılar. Miñniä
inäyzeñ
telefonı “şartlay” yazzı.
Här balahı qotlap
şıltırata.



– Äyttem
inde, tön urtahında şıltıratıp yonsotmağız,
yoqlarğa
yatam, tip, yuq,
tıñlamayzar.
– Äbeyım balaların qänäğät
tauış menän oroşop aldı, här berehenä
Allahı Täğäläneñ rähime töşöüyen teläne.
Min üz
uyzarıma
“battım”. Ber azna
elek Miñniä inäy yıyänenä dimläp auız
asha, bında başqa
ayaq
ta basmas
inem. Ä äle… Ä äle tormoşoma ör-yañı
mäğänä östälergä
tora. Küz
aldıma qızzarınıñ
yıbäktäy sästären törlösä ürep,
nazlıqayzarın
yaratıp, irkäläp ultırğan Ruşanna kilä.
Matur äsäy, höykömlö balalar, könläşerlek
tatıulıq
häm añlau… Ularğa hoqlanıp
ultırğanda nimäler yörägemde sänsep-sänsep
ala ine. Ul “nimäler” – huñğı balam
şäülähe bulğandır. İñ ükeneslehe. Ni
tihäñ dä, iñ berensehe töşkändä, mindä
äle äsälek histäre uyanıp ta ölgörmägäyne,
üzem
dä bala ğına inem. Ä bınıhında bäpes
tanhıqlauzıñ
ni ikänen yaqşı
belä inem. Kötä inem. Häm mä hiñä – mineñ
iñ küp ömöttär menän kötkän yän eyähe
üze
menän qabat
äsäy bulırğa mömkinlektäremde lä alıp
kitte.



Allahı
Täğäläneñ rähime töşhön bäläkäsemä.
Nişläp hiñä, gonahhız
färeştägä, ränyıp qalğanmın
ikän? Äle ısqındırzı.
İslägändä
berense tapqır
hızlanıu
toymayım. Uyzarım
tağı Miñniä inäy tauışına özölä.



– Öläsäyım
bahır äytkän bulır ine. Yaqup
päyğämbärebezzeñ
ulı İbne Ämin keüyek qılandım,
balalarıma Kös, Mal, Tös,
Säm, His tip isem quşıp,
qabul
ittem, tip. Kös tigäneneñ kösö küp tä,
tik tormoşta auırlıq
yıñergä genä belä, yıñellek kilgändä
nişlärgä belmäy. Mal tigäne gel mallı-tülle
buldı, ämmä mal keüyek ärpeş, tazanı
bısraqtan
ayırmas
buldı. Tös
tigänem ayauhız
hılıu, qarap
tuyğıhız
za,
taşqursaq
keüyek yänhez.
Säm tigänem tınğı belmäy donya artınan
qıualay,
arttağına qarap
şökör itmäy. His tigänem bigeräk keşe
yänle. Başqalarzıñ
zarın tıñlap, donya kötöüzän
artta qala.



Bıl tarihtı tıñlap,
önhöz
qaldım.
Baytaq
şım ultırğas qına,
Miñniä inäyzän
horay quyzım:



– Ä niñä öläsäyıgez
här balahına bähet kenä telämäne ikän?



– Här keşe lä
balağa bähet teläy. Tik bähette här kem
üzensä
añlay. Öläsäy zä
här balahı tıuğanda üzenä
bähet ösön nimä yıtmäy torğan – şunı
balağa horağan. Yäğni häle yıtmäy, tormoş
auırlığın kütärä almay yonsoğanda üzenä
yarzamğa
Kös telägän. Tapqan-tayanğanı
tamaq
asırarğa
yıtmägändä, bulğanın işäytergä Mal
horağan. Töskä
maturzarğa
yäşäüye yıñeleräk ikän, tip sibärzärgä
könläşkändä, balahına tös
telägän. Keşenän käm bulmasqa
seräşkän sağında, üzenän-üze
säm tıuğan. Başqalar
üsep,
üz
yulı menän kitkäs, üzeneñ
ärneüzären,
hağıştarın añlarğa, ser büleşergä His
käräk bulğan. Miñlekäy apayım ösön ğümer
buyı ürtälde öläsäyım. “Bötä kösöm
şunda kitkän”, – tiyer ine. Başqasa
keşe daualau menän şöğöllänmäne. Kösöm
yuq,
tine lä quyzı.
Ä küräzälege
qaldı.
“Hälätemde Miñlekäygä qaldırır
inem, bäğere qatı
bulıp sıqtı.
Miñniägä qaldırır
inem, yomşaq
bäğerle, – tip qayğırzı
la ultırzı.
İnde apayımdıñ ber qaytıp
kürenerenä ömöt özgäs:
Bılay bulğas, bez
kötöp ala almanıq.
Hozay
Täğälänän Miñlekäyımä ozon
ğümer telänem. Ozaq
yäşähä, aqılına
kiler, äcäl aldında bulha la hatahın
tanır, tinem. Şul saqta
hiñä häbär yıbärergä ilse tabır. Tere
saqta
küreşä almahağız,
fatiham – Miñlekäygä. Ölgörmähägez,
bar rähmät – säläm kilteräsäk balağa
töşör. Hin, Miñniä, unı yanıñdan yıbärmäsheñ,
ul näselebezgä
tös
biräsäk”, – tine.



– Ä bez
osraşmağan bulhaq?
Yartı yıl elek mineñ märkäzgä kilerem
dä bildähez
ine. Unda nimä bulır ine?



– Täqdirgä
yazılğas,
barıber kiler ine bıl kön. Ällä mineñ
bötä yäşlegem, kösöm qalğan
auılımdan kitkem kilgän tiheñme? Här
taşına tirem tamğan üzem
qorğan
nigezemdän
ayırılğım kilgänme? Täüzä
qarıştım
balalarğa, kitmäyım, oşonda üläm, tinem.
Ular haman nıqışqas,
hafağa töştöm. Hozay
Täğäläneñ ämere mikän ällä bıl küseü,
tip ikeländem. Yazmışımdı
yazlıqtırmayım
tip, riza buldım. Bına bit, qılğan
doğalarım buşqa
kitmäne. Apayımdıñ häbären aldım.
Öläsäyımdeñ dä ruhı tınıslanğandır,
şät. Ägär şunda, täki seräşep, auılımda
qalham,
bığasa, bälki, ähirätkä lä küskän bulır
inem, ä burısım, ütälmäy, beräy balama
yök bulıp torop qalır
ine. Ä yök – ul sir. Täqdir
quşqanın
ütämäü här vaqıt
auır sirgä habıştıra. Sirlägän sağımda
gel Allahı Täğälänän haq
yul kürhäteüyen horanım häm här vaqıt
tereldem. Äyşä qızımdıñ
yazmışın
ışanıslı keşegä tapşırham, başqa
ğümer horamam. Küp yäşänem, matur yäşänem,
ükenerlek tügel. Balalarım, minän
bigeräk, ilgä hezmät
itte. Yıyändärem dä il yazmışın
üzenekenän
östön
quya.
İr keşe şulay bulırğa teyış. Ä bezgä,
qatın-qızğa,
ir yazmışı
tapşırılğan. Eyı, irgä bähet bulırğa
teyış bez.
İrzärzeñ
yünlehe samahız
ğorur bula. Min dim-yar itkäne bigeräk
tä. Bını nimägä äytäm: ägär äle beräy
ükeneseñ bulha, asıqlap,
häl qılıp
quy.
Azaq,
yıyänem “tırnağı“na eläkkäs, başqanı
uylap yöröüyeñde hizhä,
ğäfü itmäs.
Äyşä qızım
hine üz
iter, şiklänmäyım. Ämmä atahı, qızıma
äsäy käräk, tip tuqtap
qalmas.
Üzeneñ
hineñ ösön donyala beräü genä tügel
ikänen beleü menän, arağızzı
özäsäk.
İrtägä, tihäm, bögön inde, töştön huñ,
ular ikäüläp bında kiläsäk. Şuğa äytäm:
hüz
äytähe keşeñ bar ikän, äle şıltırat häm
añlaş. Yañı yıl tönöndä nimä qılanhañ
da, nimä höylähäñ dä kileşä ul, tartınma.
Qoyaş
qalqqanda
yañı tormoş başlarlıq
bulhın!



Buyhondom. Keyındem
dä tön urtahında uttarı balqıp
torğan qalağa
sığıp kittem. Ber nisä tapqır
telefondan İskändärzeñ
nomerın yattan yıyzım.
Ämmä signalğa basırğa
yöräk yıtmäne. Nimä tota mine? Qurqıu.
Min nıq
itep qurqam.
İskändärzänme?
Yuq,
unan tügel. Üzem…
üzemdän
qurqam.
Unıñ tauışın işeteü menän, yözön
küreü menän huşhız
yığılırmın hımaq.
Un yıldan artıq
vaqıt
buyına İskändärgä qarata
bulğan hisem, hızlanıuım
tänemä, yörägemä, qan
tamırzarıma
quşılıp
üskän
bit inde. Unı nisek ärneühez
genä yolqop
alırğa? Ul bit inde – mineñ ber ölöşöm,
item… Ul bit tändäge şeşek zurlıq
qına
nämä tügel häzer,
narkoz menänme-yuqmı
qırqıp
ırğıtırlıq.
Ul – mineñ yörägem, bauırım, üpkäm…
İrtägänän başlap İskändärze
tormoşomdan hızıp
taşlau… Ul bit mineñ üzemde
hızıp
taşlau menän ber iş bula tügelme ni?! Ni
eşlärgä miñä, Hozayım?!
Ni qılırğa,
Mönöy äbeyım?!



Torop tor, Tamara.
Hin häzer,
biznes keşehe bularaq,
ratsional aqıl
menän uylap qara,
hiskä birelmäy genä. Kiläsäk tormoşqa
maqsattarzı
bildäläp, ütkändärgä yomğaq
yahap ultırğanıñda nindäy ölkälärze
östönlöklö
yünäleş tip bildälägäyneñ äle? Eyı,
dörös:
ğailä qorou,
qız
bala bağıu. Eş ber qayza
la qasmas,
unı yırıp sığa alahıñ. Ä bına äle, yäş
qatın
sağıñda, telägeñ häm mömkinlegeñ barında
ğailä usağın toqandırıu
– farız ğämäl. Yañğız
qalıu
– ul täbiğäteñä häm hatta dingä lä qarşı
töşöü bulasaq.
Hin ber tapqır
qurqaqlığıñ
arqahında
İskändärhez
qalğan
ineñ. Ä äle şul uq
qurqıu
arqahında
üz
maqsattarıñdan
baş tartırğa uylayhıñmı? Ägär İskändär
hiñä käräkkände birä almay ikän, niñä
unıñ üzenän
baş tartmasqa?
Niñä maqsatıñdan
baş tartırğa? Miñniä inäy “ütkändä
ükeneseñ bulha” tine… Nimä ul mineñ
ükenesem? İskändärme? Dörösön
äytkändä – yuq.
Ul mine yarata ineme şul vaqıt,
ällä uynay ineme? Bına şunı asıqlamauım
ükenes. Ägär yaratqan
bulha, “mineñ täüge möhäbbätem” tip
häterlär inem häm ükenes qalmas
ine. Ägär uynağan ğına bulha, “mineñ
aldanıuım” tip bahalar inem dä, şulay
uq
ükenes qalmas
ine. Ükeneste nindäy hätirägä äyländerergä?
Bıl yauaptı tik İskändär genä birä ala.
Timäk, Miñniä inäyım tağı haqlı:
min ısınlap ta şıltıratırğa, asıqlarğa
teyış. Tañ atıuğa min “nihayät, İskändärze
ğäfü itergä häm üzemdän
ısqındırırğa”
teyış. Un yıldan artıq
ğazaplanıuıma sik quyırğa
teyışme min, yuqmı?



Asıu menän telefon
töymähenä basam.
Töngö säğät bişense kitkän. İskändärzeñ
yoqlağan
bulıuı la mömkin, telefonın da hünderep
quya
ala. Yuq,
hündermägän, gudok kitte. Timäk, añlaşıu
– täqdiremä
yazılğan.
Tege osta İskändärzeñ
tauışın işetäm. Ä telem añqauğa
yäbeşterep quyılğanmı
ni, ber ni zä
yauap birä almayım. Ul ber nisä tapqır
“Kem bıl?” tine lä tımdı. Tağı küpmeler
vaqıt
ütte. Nıq
itep İskändärzeñ
trubkanı halıuınan qurqam,
ä üzem
unı tuqtatırğa
hüz
äytä almay bazap
tik toram.



– Hin
qayza?
– Unıñ şulay tip horağanı saq
başıma barıp yıtep, tirä-yağıma qarayım.
Uylanıp baytaq
yır kitkänmen ikän. Yaqındağı
ber binanan icekläp tigändäy uramdıñ
atamahın, yort hanın uqıp
sığam.



– Şunda ğına tor,
un minuttan barıp yıtäm.



Un minuttan? Un
minuttan İskändär bında bulasaqmı?
Qasırğa!
Het qayza
bulha la! Miñniä
inäygä kire yügerergä! Kükkä aşırğa! Yır
tişegenä kerep yatırğa! qayza
bulha la qasırğa!
Bötä tänem der-der qaltıray
başlanı. qışqı
tön bit, täbiği. Tik beläm: qaltırauım
öşöüzän
tügel, qurqıştan.
Nisek kiserergä bıl osraşıuzı?
Nisek höyläşergä? Küreşeüze
kiserä alham, ayı­rı­lışıuzı
kiserergä kösöm bulırmı?



Yaqında
ğına qara
“BMV” tuqtanı.
Unan töşkän keşe, şäp-şäp atlap, miñä
qarşı
yünälde. qasandan
birle qotorğan
keüyek döpöldägän yörägem, nihayät,
sitlegenän sığıp qasırğa
buldı, ahırıhı, – özölöp
töştö lä İskändärzeñ
ayaq
astına
tägäräne. Ana, häzer
izgänse
tapap kitäsäk bit, izäsäk!
Min istän
yazzım...