Şeirlər - Həbibi - 3

Ki, tutdu aləmi ən varın, ey dust.

66

Milli Kitabxana

Olubdur qərqi-ənvari-təcəlla
Həbibi görəli didarın, ey dust.
Yüzün mahin görən mehrinə baxmaz
O çərxi-atlasi-dəvvarm, ey dust.
42
Dil saçından oldu sevdayi mizac,
Cana, şirin ləblərindən et əlac.
Eyni candır əllərindən zəhri-nab,
Sənsiz abi-zindəgi milhi-ücac.
Ənbəri-sara saçından oldu xak,
Nafeyi-Çin necəsi bula rəvac.
Hüsnünin razın necə saxlaya dil,
Gizləmək mümkünmi misbahi zücac.
Cövhərindən xaki-pakin, ey sənəm,
Erişən baş olmadı möhtaci-tac.
Bu Həbibi dünyəvü üqbadə bəs
Həsrətindən qeyrə etməz ehtiyac.
Olmadan bu badü atəş xakimiz,
Mahi-mehrinlə bulaydı imtizac.

67

Milli Kitabxana

Müsəddəs
Dün gördüm ol nigari-tərəbnakü ərcimənd,
Kafur əliylə dəstələmiş ənbərin kəmənd,
Baxdım şikənci-türrəsinə zarü müstəmənd,
Bir şəxsi-natəvan oturur gərdənində bənd,
- Kimdir bu miskin, ol nə rəsəndir? - dedim, dedi:
- Zülfim kəməndi tutsaği camndürür sənin.
Çəkmiş cəmalə fərrü dəmü izzü cahını,
Ənbərlə doldurub, başa əymiş külahım,
Əbrin yüzündən aldı və ərz etdi mahını,
Gördüm yüzündə daneyi-xali-siyahım,
- Şol müşk lalə üzrə nədəndir? - dedim, dedi:
- Canında əksi-daği-nihanındürür sənin.
Ləlü göhər dişiylə yapışmış dodağinə,
Müşki-Xütən həvəsdən ulaşmış yanağinə,
Dürri -Nəcəf həvadən asılmış qulağinə,
Çox danə-danə nəsnə tökülmüş ayağinə,

68

Milli Kitabxana

- Hey-hey, bu nə əqiqi- Yəməndir? - dedim, dedi:
- Gözdən axan cigərdəki qanındürür sənin.
Gəşt ilə çıxdı gülşənə ol sərvi-gül-üzar,
Əlvanı meyvə daməninə tökdü şaxsar.
Mən gördüm anda püstəvü badamü sibü nar,
Bir mürğ oxurdu arizi bağında zar-zar,
- Ol mürğ nə mürğ, bu nə çəməndir? - dedim, dedi:
- Baği-çəməndə mürği-rəvanmdürür sənin.
Göz gördügüncə könlüm olur hüsnü maili,
Eylər dəli bu şivə ilə neçə aqili,
Sehr eyləmiş yüzündə yenə çahi-Babili,
Bənd etmiş anda bir neçə sahibnəzər dili,
- Çin söylə, bu nə çahi-zəqəndir? - dedim, dedi:
- Ey çox xəlalı, kəndü məkamndürür sənin.
Yaşım yürüdü su kimi ol sərv suyinə,
Göz baxa qaldı zülfü xətü ruyü muyinə,
Piranəsər könül axub ol qəddi-cuyinə,
Aldandı tifltək dil anın rəngi-ruyinə,
- Bu nə xöcəstə sərvi-səməndir? - dedim, dedi:
- Bəxti-səidü ömri-cəvanındürür sənin.

69

Milli Kitabxana

Nərgis oyandı, bu çəmən damənü caməxab 1 ,
Gül çıxdı, pirəhən yaxasından açub niqab,
Təb düşdü canə, cümleyi-afaqi tutdu tab,
Ol dəm ki, doğdu qibleyi-məşriqdən afıtab,
- Bir zərrə gördüm anda, dəhəndir! - dedim, dedi:
- Bu söz yəqin, Həbibi, gümamndürür sənin.

1

Misra bütöv deyil.

70


Milli Kitabxana

Qitə
Səfa həngamıdır, işrət dəmidir, ey güli-rəna,
Açü baği-lətafətdə görünsün pərçəmin, cana,
Münəvvər eyləsün ruyun dili-üşşaqi-qəmxari.
Dili-naşadi şad eylə, budur xasiyyəti-məna.

71

Milli Kitabxana

LÜĞƏT

A
Abdullah - Allahın qulu
Abi-heyvan - dirilik suyu
Abi-rəvan - axan su
Abi-zindəgi - dirilik suyu
Akif- islahedici
Aləm əfruz- aləmi işıqlandıran
Ar iz - üz
Aşiyan - yuva
Aşub - qalmaqal, fitnə
Ayruq - ауп, qeyri, artıq
B
Bad - yel
Badi-bahar - bahar yeli
Bəsirət - həqiqəti görmək
Bidirəng - qorxusuz, çəkinmədən, gözləmədən
Bihəmta - tayı-bərabəri olmayan
Birah - yolsuz, yolunu azan
Bürharı - dəlil, isbat
Büryan - yanmaq, qovrulmaq
Bulmaq - əldə etmək, tapmaq

72

Milli Kitabxana

C
Carıpərvər - ruhu oxşayan
Cəbin - alın
Cənnəti-fırdövs - cənnət bağı
Cilvə - görünmək, parıldamaq
Cübbə - üst geyim
Сш /ı-binəhəyat - sonsuz səxavət
Cürə - bir udum
Cürm - təqsir, günah
Cüstücu - aramaq
Ç
Çah - quyu
Çeşmə-bina - görən göz
Çin - 1. Ölkə adı; 2. Doğru; 3. Qıvrım saç
Çözgil - həll etmək, xırdalamaq, əlac etmək
D
Dai - iddia edən
Dam - tələ
Dana- bilici
Darüşşəfa - şəfa evi, xəstəxana
Deyr - monastır, rahibxana
Dəhr - dünya, aləm
Dəmsaz - uymaq, məşğul olmaq

73

Milli Kitabxana

Dəprətmək - tərpətmək
Dərban - qapıçı, keşikçi
Dəstar - əmmamə, çalma, sarıq
Dəti-qüdrət - Allahın əli, qüdrətin əli
Dəvan - qaçan
Dəvvar - dövr eləyən
Diləfkar - ürəyi pərişan, qəmli
Diləfruz - ürəyə yatan, qəlbi işıqlandıran
Dili-pürxun - ürəyi qan ilə dolu
Dilriş - qəlbi yaralı; şeirdə: aşiq, vurğun
Diraz - uzun
Duxan - duman, tüstü
Dur - uzaq
Duruşmaq - tab gətirmək, dözmək
Dünyavü üqba - dünya və axirət
Dürd- şərabın xıltı
E
Elmi-qeyb - qeybdən xəbər verən elm
Elmi-lədünni - Allah vergisi olan elm
Erişmək, ermək (irişmək, irmək) - yetişmək, çatmaq,
qovuşmaq, birləşmək və s,
Eyd - bayram
Eydür - söylər, xitab edər
Eyrıi-aşub - fıtnəli göz

74

Milli Kitabxana

ə
Əbcədi-hürufı - ərəb hərflərinin tərtibi və onların rəqəmləri
Əbhər - nərgiz gülü
Əbr - bulud
Ədəm - yoxluq
Ədvar - dövrlər
Əfi zülfin - ilan saçın
Əfyun - tiryək
Əhəd-tok
Əhli-şirk - Allaha şərik çıxan, yolunu azan
Əklədi-ə lavə etdi
Əla - hündür, uca
Əltaf - lütflər
Əma - kor
Ənasir - ünsürlər: su, od, torpaq, külək (ab, atəş, xak, bad)
Ənbərbar - ətir saçan
Ərcimənd - alicənab, qiymətli
Ərşül-əzim - böyük kainat
Əsəhh - çox doğru, səhih
Əsfəl - alçaq
Əs ma - i simlər
Ətiyyə - bəxşiş

75

Milli Kitabxana

Əyyam - günlər
Əyyar - çevik, hünərli
Əzim-üşşan - şanı uca, yüksək
F
Ferz - şahmat oyununda vəzir fiquru
Fəhm - anlaq
Fəm - ağız
Fərdi-yekta - tək, misli olmayan
Fərəs - at; şahmat oyununda at fiquru
Fəttan - fıtnəli
Fəzl - alim, müdrik
Fəzli-feyz - müdrikliyin feyzi, əhəmiyyəti
Fitnə-əngiz - fitnə doğuran
G
Giran - bahalı
Gireh - düyün
Gülrux - gülüzlü
H
Həqqi-təala - yüksək Allah, tanrı
Həmta - bərabər
Həyati-cavidan - əbədi həyat
Həzar - min

76

Milli Kitabxana

Hidayət - doğru yola çağıran, həqiqətə dəvət edən
Huri-cinan - behişt hurisi
Hüma - ənqa quşu, cənnət quşu
Hürufl-həca - əlifbanı təşkil edən hərflər
X
Xaki-pak - pak torpaq
Xali-dilkəş - ürəyə yatan xal
Xar - alçaq
Xədd- yanaq
Xəti-yaqut - qırmızı üz
Xuni- süvəyda - qanla yazılmış
Xülq - xasiyyət
İ
Imtizac- qarışıq
Ismi-hüsn - gözəllik adı
İs sı - sahib, yiyə
Izaz - əziz, izzət
K
Kah - saman
Kamankeş - kaman çəkən, ox atan
Kaşanə - saray, imarət

77

Milli Kitabxana

Kəman-əbru - qaşı kaman
Kamtər - həqir, kimsəsiz
Karan - kənar, sahil
Kəsrət - çoxluq
K-o - ki, o
Kövkəb - ulduz
Küfr - günah, örtmək
Q
Qal - söyləmək, danışmaq
Qamu - hamı
Qəbiçə - don
Qəddi-bala - yüksək boy
Qəmərrux - ay üzlü
Qəni - varlı
Qüsl - təmizlik, yuyunmaq, pak olmaq
L
Laləgun - laləüzlü, lalə rəngli
Layəqəl - ağlını itirmiş, ağılsız
Ləmyəzəl - Allah
Lölö - ləl, qiymətli daş

78

Milli Kitabxana

м
Ma -su
Masiva - bundan başqa
Mehr - məhəbbət; Günəş
Meykədə - meyxana, şərab içilən yer
Meysaz - şərab hazırlayan
Məad-axirət - gediləcək yer
Məccarıi - pulsuz
Məfxər - iftixar səbəbi
Məhi-növ - təzə Ay, yeni doğulan ay
Məkr - hiylə
Məqami-ali - ali yer, müqəddəs yer
Mənşur - yayılmış
Məstur - örtülü, gizli
Məşam - burun
Məşqi-qeyb - qeybin yazısı
Məşşatə - bəzəkçi
Məzhər - zahir olunan, görünən
Misbah - çıraq, işıq saçan
Mizac - təbiət
Mövlana - böyük, ağa
Müavin - kömək
Müdam - daima
Müənbər-zülf- ətirli saç
Mühəqqəq - həqiqət, doğrulduğu bəlli

79

Milli Kitabxana

Müxəyyər - ixtiyar sahibi
Münfəil - peşman
Müntəha - sonu, intəhası olmayan
Mürdə - ölü
Mürəqqə - dərvişlərin geydiyi libas, xirqə
Miqim - məskən salan
Müsəbbe - yeddidən ibarət
Müsəffa - 1 . Sefa bəxş edən; 2. Saf, xalis
Müshəf- Quran
Müstədam - daim
Müstəhəq - möhtac, haqqı olan
Müstəmənd - biçarə, zavallı, dərdli, möhtac
Müşfiq - şəfqətli, mehriban
Müşki-xəta - Çin ətri
Müttəli - xəbəri
N
Nab - xalis, saf
Nafeyi-Çirı - Çin ətri, Çin müşkü
Nari-hicran - ayrılıq odu
Naseh - nəsihət edən
Nay - çalğı aləti, ney
Nəng - namus, həya, ar
Nargisi-məxmur - xumar gözlü
Nəshi-əkbər - böyük fəlakət

80

Milli Kitabxana

Nəsnə - şey
Nəva - oxumaq, fəryad etmək
Nuri-hüveyda - görünən işıq
Ö
Ömri-baqi - qalan ömür, əbədi ömür
Öygənmək - təşbeh etmək, bənzətmək
P
Payan - son
Peyda - gözə görünən, aşkar
Pərtövi-fıüsnün - üzünün işığı, ziyası
Pərvanəvəş - pərvanə kimi
Piçü tab - dolaşmaq, əzab-əziyyət
Piranəsər - qocaman, müdrik, dünya görmüş, yaşlı
adam
Piri-meyjuruş - qoca şərabçı
Piri-muğan - xərabat əhlinin müdrik başçısı
R
Rahi-nicat - qurtuluş yolu
Rahzən - yolkəsən
Rəhman - rəhm edən, Allahın adı
Rəmim - çürümüş sümük
Rəncur - xəstə
Rəsən - ip, kəndir

81

Milli Kitabxana

Rətb - yaş, təzə
Rətəl - xoş kəlam
Rəz - tənək
Ritli-giran - böyük qədəh
Röhban - tərki-dünya, rahiblər
Rövzeyi-hüsn - gözəllik bağı
Rövzə - bağça
Rudsaz - musiqi aləti düzəldən
Ruhi-qüds - müqəddəs ruh
Rüəsa - rəislər
S
Sağər - şərab piyaləsi
Said- qol, yüksəkliyə ucalan
Saqınmaq - qorunmaq, gözləmək
Sane - yaradan, sənətkar
Sayqu - xəstə, özündə olmayan
Seylab - sel suyu; şeirdə: çoxlu göz yaşma işarədir
Səbül-məsani - Quranın fatihə surəsini təşkil edən yeddi ayə. Hürufızmdə
insan surəti
Səhh - təsdiq əlaməti
Səhm - qorxu, pay
Səmag - iki parlaq ulduz
Səncileyin - sənin kimi
Səngisar - daşqalaq

82

Milli Kitabxana

Sərgərdan - düşkün, avara
Sərvi-ravan - yeriyən sərv ağacı (ucaboylu gözələ
işarədir)
Sib - alma
Siratül-müstəqim - doğru yol
Sirri-əsma - adların sirri
Siruş - mələk
Söyləşmək - deyişmək, sorğu-sual və s.
Sunmaq - vermək, irəli uzatmaq
Sur - şadlıq
Sübhan - Allahın adlarından biri, yaradan
Süvəyda - ürəkdə olan qara nöqtə
Şafı - kafi, kifayət edən
Şahpər - qanad
Seş-cəhət - altı tərəf
Şəb - gecə
Şabab - gənclik
Şəbi-hicran - ayrılıq gecəsi
Şəbrəng - qaranlıq
Səmsəddin - dinin günəşi
Sətarət - qorxmaz, qayğısız, dəcəl
Sövq - həvəs
£«-bu

83

Milli Kitabxana

т
Tağ - qat
Taha -Quran ayəsi
Tahir - təmiz, pak
Tapu - hüzuz, qulluq, xidmət, səcdə, təzim və s.
Tapunmaq - sitayiş etmək
Təbah - puç
Təmərınayi-vüsal - vüsala yetişmək arzusu
Tən - bədən
Tərəbnak - şad, şən
Təzvir - hiylə, yalan
Tirkəş - ox qabı
Tirqamət - düz qamət
Tiz - iti
Türreyi-tərrar - dağınıq saç
U
Urumaq - vurmaq, qoymaq
Uşanur - düşür
Ü
Üftadə - düşkün
Üqdə - düyün
Ülum - elmlər
Üstüxan - sümük

84

Milli Kitabxana

v
Vəch - üz
Vəhy - ilham
Vicudi-kainat - kainatın varlığı
Vird - təkrar etmə, bir şeyi təkrar-təkrar oxumaq
Y
Yabis - quru
Yengi -yeni
Yəğma - talan etmək
Z
Zəhri-nab - xalis zəhər
Zəkat- onda bir
Ziba - gözəl
Ziəcəb - təəccüblü
Zücac - büllur, şüşə