“гаҗәп” – Tatar explanatory dictionary

1. 1) Искиткеч, шаккаткыч, сәер, аптырарлык. --- фәнни
иктираглар, гаҗәп вакыйгалар, төрле мәсьәләләрдәге, бигрәк тә һәйәт һәм
тарих фәннәрендәге рус галимнәренең фикерләре [әнә шул кәгазьләргә] – һәм-
мәсе дә кергәннәр… Г.Гобәйдуллин
2) кара гаҗәеп. Хезмәт ияләре өчен гаҗәп һәм сихри ял почмагы булачак ул,
Гарәфи туган!.. Ф.Баттал

2. рәв. мәгъ. Бик, искиткеч дәрәҗәдә. Гаҗәп шифалы нәрсә бу, моның
аркасында безнең бер патшабызның кызы яман зәхмәттән котылган…
Г.Гобәйдуллин. Солы печеньесы гаҗәп тәмле икән. А.Гыйләҗев. Гаилә гаҗәп
ярлы иде. Бүлмәдә зур мич һәм сәкедән башка берни юк. Х.Камалов
3. и. мәгъ. Сәер хәл; гаҗәпләнерлек нәрсә; искиткеч, аптырарлык хәл. Анда
һәртөрле гаҗәпләр бар да бар ---. Г.Тукай. Һәм иң гаҗәбе: үз хәлен аңлау да,
кайгыру да юк иде шикелле бу зур гына авызлы озын-чандыр егеттә. Ә.Еники.
Ләкин иң гаҗәбен автор новеллалардагы кебек ахыргы сәхифәгә калдыра.
Ф.Галимуллин
4. хәб. сыйфат, функ. Сәер, искитәрлек вазгыять. Бу юлы ни үзе, ни хәбәре – гаҗәп!
Теләсәң ни уйла! Ә.Еники. Гаҗәп бит ---, Морат мине өзелеп сөя, газаплана…
Мин аннан качам. И.Салахов. Бу минем башыма сыймый! Гаҗәп, гаҗәп...
Г.Тавлин
5. гаҗәпкә кер. сүз функ. Көтмәгәндә, уйламаганда; көтелмәгәнчә, сәер
рәвештә. Гаҗәпкә, Андрейны өнәмәүче бер абруйлы галим генә аны яклап чыкты,
аспирант үзенең ялгышын тирән таныды, диде. Х.Камалов
◊ Гаҗәпкә калдыру Гаҗәпләндерү, хәйран калдыру, шаккатыру. Эшлисе эшләр
эшләнеп беткәч, Иван Лотяну үзенең гадәти булмаган чыгышы белән гаҗәпкә
калдырды. Я.Шәфыйков. Гаҗәпкә калу Гаҗәпләнү, ис китү, хәйран калу,
шаккату. Әмма соңыннан бер хикәядә ул нәкъ шуңа охшаш вакыйганы укып
гаҗәпкә калды. Г.Тавлин. Хәзер шәһәр исемнәрен шундый җиңеллек белән
алыштыралар: гаҗәпкә каласың. М.Мәһдиев. – Нигә шундый сүзләр сөйли икән
бу? – дип, Ася эчтән гаҗәпкә калып карап тора. Х.Камалов