“da” on Turkish-Wagdi dictionary

/DE bağlaç 1. Да, де, та, те—сөз бен созді байланыстыратын жалғаулық шылау (түрік тілінде жазуда ta, te формасы қолданылмайды). Веп de geldim. Мен де келдім. Toplantıda o da konuştu. Жиналыста ол да сөйледі. 2. Согу, жалыну, кішісіну және мақтау магыналарында екі жай сөйлемді жалғастыратын жалғау. Акһт başına topla da çahş. Адам бол да, жүмыс істе. Опи bana ver de işimi göreyim. Оны маған бер, пайдама жаратайын. 3. Етістіктің шартты райынан кейін "тіпті, керек десе, түрмақ" мағыналарында қолданылып, іс-әрекеттің орындалмайтынын көрсетеді. Artık gönlümü alsa da değeri yok. Енді көңілімді ауласа да, қадірі жоқ. 4. Салыстыра айту үшін жүмсалады. Bütün yıl gezmiş de şimdi iş bulmaya kalkmış. Жыл бойы қыдырып, енді ғана жүмыс тауып алуға кірісіпті. 5. Сөйлеушінің сезін күшейту үшін қолданылады. О kadar da soğukyok. Алып бара жатқан суық та жоқ. 6. Косемше қызметінде жүмсалады. Çalıştı da başardı. Еңбектенді де (еңбектеніп) жемісті болды. 7. Көсемшенің жүрнақтарынан кейін келіп, іс-әрекеттің, қимылдың қалай жүзеге асқаңдығын көрсетеді. Gidip te gelmemek, gelip te görmemek var. Кетіп қалып та келмеу, келіп түрып та көрмеу бар. 8. Бірақ, алайда, әйтсе де шылауларының орнына жүмсалады. Вепі gördü de selam vermedi. Мені көрді, бірақ амаңдаспады. Опи almadım da bunu aldım. Оны алған жоқпын, оның орнына бүны алдым.

Yansımalardan geçişsiz fiil türeten ek: fısıl-da-mak, çağıl-da-mak, gümbür-de-mek, fingir-de-mek vb.

1. [теркәгеч] да, дә; akimi başına topla da çalış акылыңны башыңа җый да эшлә, тырыш; sözümü tutacağını söyledi de tutmadı сүземне тыңлармын диде дә тыңламады.
2. [кисәкчә] да, дә; toplantıda o da konuştu җыелышта ул да сөйләде

bu, jümlining axirsida yaki ikki jümlining otturisida ulanma bolup kélidu: Onu ben de gördüm – Uni menmu kördüm; Ben de, sen de, o da hep gideceğiz – Menmu, senmu, umu hemmimiz kétimiz; Bu iş hiç de doğru değil – Bu ish zadila toghra emes; Bu gidişle onlara yetişeceğiz de geçeceğiz, öylemi? – Mushu méngish bilen ulargha yétishiwalimiz, hetta ötupmu kétimiz, shundaq emesmu?; Bir defa ağzını açtımi söyler de söyler – Aghzi échildimu, sözlep toxtimaydu; Mısafir gelmez gelse de birden kelir – Méhman kelmise kelmeydu, kelse biraqla kélidu; Çocuk korkuyor da artık eve gidemiyor – Bala qorqqanliqidinmu öyge baralmidi; Gördü de selam vermedi – Körüp turup salam bermidi; Onu almadım da bunu aldım – Uni almidim de, buni aldim; Eve kadar gideyim de geleyim– Öygiche béripla kéley; Koşmuşsa da yetişmemiştir – Yügürsimu yétishelmeptu; Gelsin de ne zaman gelirse gelsin – Kelsunchu, qachanla kelse kelsun.