“баш” on Tatar-Urum dictionary

1. Кеше һəм хайван гəүдəсенең авыз, иң əһəмиятле сизү органнары һəм
зур ми урнашкан өлеше. Баш киеме [башыгызны салыгыз]. Баштагы чəч [баш
тарау]. Баш мие, ми 2. Үсемлеклəрнең югарыгы өлеше, өстəге оч ботаклары,
шундагы чəчəклеклəре яки җимешлеклəре. Себеркəч, башак, бəрчə
3. Үсемлеклəрнең азык матдəлəре җыелган шарсыман сабак яки тамыр
бүлтəймəлəре [кəбестə башы] 4. Биеклегенə игътибар итəрлек булган берəр
нəрсəнең югарыгы өлеше өске ягы [тау башы]. Кыек, түбə 5. Озынча нəрсəнең
ике очының берсе яки оч ягы [бау башы]. Озынча нəрсəнең аерым форм.
юанайтылган яки конусланган, төймə яки шарсыман очлары [кадак башы].
Авылның, урамның яки озынча зур корылманың бер очы. Зур нəрсəнең күзгə
күренеп яки чыгып торган бер кечерəк өлеше, кырые, очы. Махсус эшлəнгəн
оч, очлык, очка куела, беркетелə торган əйбер 6. [көз башы] [мая башы бер
күкəй] [əсəрнең баш өлеше] 7. Əдəби əсəр, мəкалə һ. б. ның исеме 8. Ачыткы,
оеткы салынган камыр, сөт, бал һ. б. [ипигə баш кую] 9. [гаскəргə баш итеп
кую] [баш үзе кабинетка керде] [баш хисапчы] 10. [эш башында булу] 11. күч.
[баш исəн булсын] 12. Акыл, зиһен, аң 13. [өч баш мал] [ярты баш шикəр] [ике
баш киеме бар] 14. рəв. [исерек баштан] 15. [чүплек башы] 16. с. [баш роль]
[баш корылма]. БАШ БАРМАК -Калган дүрт бармакка каршы куела торган
зур бармак. БАШ БАУ -Бастырыкның алгы башын тарттыра торган аркан.
БАШ КАПКАЧЫ -Баш түбəсе сөяге. БАШ САНЫ [ИСƏБЕ] -Мал-туарның
һ. б. ш. данəлəр саны. БАШ КИЕМЕ -Башка киелə торган кием. БАШ КИЛЕШ
-лингв. Кушымчасы булмаган килеш. БАШ СӨЯГЕ -Башның үзара береккəн
сөяклəрдəн торган төп өлеше. БАШ ТӨРҮ -Йомарлана башлау (кəбестə башы
тур.) . БАШ ХƏРЕФ -Җөмлə һəм ялгызлык исемнəр башында һ. б. ш. куела
торган хəреф

1. сущ.
1)
а) в разн. знач. голова, башка прост. || головной
баш авыруы — головная болезнь
б) о волосах на голове; башы такыр кырылган голова его (человека) гладко выбрита
баш тарау — расчесать волосы, расчесаться
в) головной убор
башыгызны салыгыз — снимите головной убор
2) перен. голова - ум, разум, сообразительность, смекалка, смётка
бу егеттә баш бар — у этого джигита голова на плечах (т. е. он умён, сметлив, смекалист)
башың бармы синең, юкмы? — соображаешь ты или нет (букв. есть у тебя голова или нет)
3) голова, головушка (в знач. живая душа, человек, личность)
баш исән булсын — была бы голова цела
кая гына бармый, ниләр күрми егет башы белән ат башы — (песня) где только не побывают, чего только не испытают головушки доброго молодца да доброго коня
4)
а) верх, верхушка; вершина, головка, макушка; агач башы верхушка (макушка) дерева
багана башы — верх столба
кашлак башы — вершина холма, возвышения, горки
б) крышка, кровля, застреха; лапас башы кровля лабаза
өй башы — крыша дома
5) головка, колос, колосок, метёлка (у травянистых растений)
арыш башы — колос ржи; тары башы метёлка проса
6) головка; луковица, луковка; кочан; кәбестә башы кочан капусты
сарымсак башы — луковка, луковица чеснока
7)
а) головка, головная часть; наконечник, кончик
бармак башы — кончик пальца
сөңге башы — наконечник копья
шырпы башы — головка спички
б) шляпка; колпачок
кадак башы — шляпка гвоздя
күчәр башы — колпачок оси
8) носок; оек башы носок чулка, носков
итек башы — носок сапога
9)
а) конец, кончик, один из двух концов чего-л.
карандаш башы — кончик карандаша
таяк башы — конец палки
б) краешек, специально сделанная концевая часть
тастымал башы — концевая часть полотенца
в) один из концов деревни, села и т. п., примыкающая к памятному месту, к обычной принадлежности любого селения
күпер башы — часть улицы или дороги у входа на мост
10) начало; начальный этап
көз башы — начало осени
май башларында — (приблизительно) в начале мая
язгы чәчү башы — начало весеннего сева
11) исток, истоки, верховье
инеш (елга) башы — исток ручья (реки)
12) начало, начальный источник
мал башыбыз тавык булды — началом нашего животноводства были куры
13) заглавие (книги, сочинения; главы, раздела)
мәкалә баш белән чыкты — статья вышла (с таким-то) заглавием
14) разг. квашня, квашенина, смесь с закваской
камыр башы — тесто, оставленное на закваску
баш ясау — ставить тесто на квашение
15) глава, главарь, начальник, верховод, предводитель и т. п.
хөкүмәт башы — глава правительства
гаскәр башы — командующий армией
16) в косв. п. верховодство, руководство; главенство
эш башына куелган — поставленный во главе дела (на руководство делом)
экспедиция башында — во главе экспедиции
17) в косв. п.; разг. нос, голова, рыло (в знач. человек, каждый, всякий)
кеше башыннан — с носа (с каждого участника чего-л.)
солдат башына — на каждого солдата; см. тж. борын
18) штука, голова, головка (счётная единица некоторых предметов)
бер баш терлек — (одна) голова скота
ике баш суган — две головки (луковицы) лука
өч баш шикәр — три штуки сахарной головы
19) в ф. исх. п. баштан; с ... головы (в определённом умственом состоянии)
исерек баштан — с пьяной головы, будучи пьяным, в пьяном состоянии
кызган баштан — в состоянии возбуждения, под горячую руку
••
ирекле баштан утка кермиләр — посл. с вольной головой (без принуждения) в огонь не лезут
акыл яшьтә түгел, башта — посл. (букв. ум не от возраста, а от головы)
ике тәкә башы бер казанга сыймас — посл. два медведя в одной берлоге не живут (букв. две бараньи головы не могут поместиться в одном котле)
баш та баш, шалкан башы да баш — погов. (букв. и голова - головка, и головка репки - головка, т. е. не всякая голова умна)
2. прил.
1)
а) главный; важнейший, первый
баш кеше — главный человек
баш инженер — главный инженер
баш роль — главная роль
баш сәбәп — главная причина
баш урам — главная улица
б) главный, глав-
баш бухгалтер — главбух
баш врач — главврач, главный врач
2) головной, первый по счёту; идущий впереди
баш канал — головной канал
баш отряд — головной отряд
3) заглавный
баш мәкалә — заглавная статья
•
- баш авырту
- баш айкау
- баш бармак
- баш бау
- баш изәү
- баш исәбе
- баш капкачы
- баш киеме
- баш килеш
- баш кисү
- баш кич
- баш көн
- баш кода
- баш кую
- баш күнәк
- баш очы
- баш сабу
- баш сабынлау
- баш сөяге
- баш тарагы
- баш төрү
- баш турысы
- баш түбәсе
- баш хәреф
- баш чәркәсе
- баш чыгару
- баш чыңлау
- баш чыңы
- баш яулыгы
- баштан каплану
- баштан сыйпау
••
- баш аву
- баш авыраю
- баш алу
- баш арты
- баш асты
- баш әйләндергеч
- баш әйләндерү
- башын әйләндерү
- баш әйләнү
- баш бармак кебек
- баш бармак шикелле
- баш бармактай
- баш бәйләнү
- баш бетү
- баш бирмәү
- баш бөгү
- баш булу
- баш вату
- баш җитү
- баш иеп бару
- баш иеп килү
- баш ию
- баш йөртү
- баш кагу
- баш калкыту
- баш катыру
- баш кашу
- башын кашу
- баш килү
- баш китәрлек
- баш күккә тию
- баш түбәгә тию
- баш күккә тия язу
- баш түбәгә тия язу
- баш күрсәтү
- баш күтәрмичә
- баш күтәрмәстән
- баш күтәрү
- баш мал
- баш ат
- баш ору
- баш очында болыт
- баш очындагы болытлар
- баш өсте
- баш өстеннән йөрү
- баш өстеннән карау
- баш салу
- баш ташлау
- баш тоту
- баш төртү
- баш түнү
- баш чайкау
- баш югалту
- баш яр
- башка атлану
- башка менү
- башка ишәк типкән
- башка ишәк типмәгән
- башына тай типкән
- башына тай типмәгән
- башка сугу
- башны алып китү
- башны алып качу
- башны алып олагу
- башны алып таю
- башны ашау
- башны җую
- башны ию
- башны кисәргә бирәм
- башны салу

и.; с. 1. head; и. 2. summit; Тау башы - summit of the mountain; с. 3. main, supreme; и. 4. beginning, origin; Хикәянең башы - beginning of the tale

1. kopf m., haupt n., 2. oberhaupt n., chef m., leiter m., führer m.; баш авыруы kopfschmerz m.; баш бала (das älteste kind der familie); баш бармак daumen m.; баш очы kopfende n. (des bettes); баш хәреф majuskel f.; баш бетү zugrunde gehen; баш бирү (бөгү) gehorchen; баш ию nachgeben, sich beugen müssen; баш тарту einwenden; ай —ы monatsanfang m.; ел —ы neujahrstag m.