“җен” – Tatar explanatory dictionary

Үңәч, азык юлы
◊ Җенен өзү 1) Көче, куәте белән кемнән дә булса өстенрәк булу, җиңә
алырлык булу. Ул, җиңнәрен сызга нып, нечкә генә беләкләрен малайларга
күрсәтеп мактанды: – Минме? Моның белән суксаммы? Теләсә кемнең җе нен
өзәм! Ә.Фәйзи. Көрәштә дә, йөге рештә дә ул, әлбәттә, иң артта бул мады
булуын, әмма шул ук вакыт бе рәүнең дә җенен өзә алмады. Ә.Фәйзи;
2) Ут уйнатып эшләү. Җен кору зәх мәте Үңәчтә үтмәс чир (рак) авыруы.
Тамактан үтмәй, кызым. Аш үтмәй,
җен кору зәхмәте, диләр, кызым.
Н.Фәттах

I. и.
1. Хорафатлар буенча: кешелəргə явызлык эшлəүче, үзе яратканнарга
ярдəм итүче, табигатьтəн өстен явыз зат 2. күч. Нəрсə белəн дə булса алдый,
мавыктыра торган əйбер, көч, хис символы [шундый бер җене бар язның: кинəт
исертеп ташлый] 3. күч. Күңел, рухи дөнья, рух [җененə каршы килеп булса да
ризалашу]. Хис [котырыну җене бар булганын билəп алды]. Үзеннəн алдагы
исем белдергəн эш, хəл белəн артык мавыгу тур. [артистлык җене бар үзендə]
4. күч. Ачулану, тиргəү сүзе [җен, дəшмəм дигəн идем, тəмле теле белəн эретте].
II. ҖЕН -диал. Үңəч, азык юлы. ҖЕН КОРУ -Үңəчтə рак авыруы. ҖЕНЕН ӨЗҮ
(ЧƏЙНƏҮ) -1)Кешене буып яки суеп үтерү 2)Гомумəн үтерү, кыру 3)Юк итү,
бетерү 4)Бик кызу, ут уйнатып эшлəү тур. [эшнең җенен өзə, ялт итеп тора]