“алай” on Tatar-Yakut dictionary

1. 1) Эш-хәлнең рәвешенә, сыйфатына ишарәли торган күрсәтү алмашлыгы; шулай, шушылай. Ул, өстәл өстенә ятыбрак, астан минем күзләремә карады да: – Алай күңелсезләнеп утырсагыз, апа ачуланыр бит, – диде. Гали Рәхим. Ләкин Гөлсәйдә, киңәш-табыш кылгандай сабыр гына: – Алай килешеп бетмәс бит, балалар, – диде. Ф.Яруллин. Ләкин Фатыйманың алай уйлап ялгышканлыгы тиз арада беленде. А.Расих

2) Берәр эш-хәл, күренешкә ишарәләп чагыштыру өчен кулланыла. Юк, алай түгел, анасы... Бу «Кәрван» чәе торып торсын әле... Ф.Әмирхан. Бибинурның: «Синең улыңның алай булуына минем кызым гаеплемени?» – диясе килгән иде дә, күп хәсрәтләр эчкән ананы җәберсетәсе килмәде. Ф.Яруллин.

Җирле-сулы, иген-тарулы бер төбәктә атларның ачтан үлүе – бары тик урындагы җитәкчеләрнең тавык миле булуыннан гына иде, ләкин ул вакытта алай уйларга ярамый иде. М.Мәһдиев

2. рәв. мәгъ. 1) Ул кадәр, шул дәрәҗәдә. Минем багалмасы төсле кызым алай егетләр белән йөрмәс. Г.Камал. Алай бик күп талкыйсың икән, хәзер без синнән башка җирдән дә урак табарбыз. М.Гафури. Киленнең якты чыраен, үзе өчен чын күңелдән борчылуын күргәч, алай каты бәрелергә теле бармады. Г.Бәширов. Дөрес, Шәриф үзе ул яктан моңарчы бик алай бирешмәде, тезгенне каты тотып килде. Мирас

2) Мөмкин булган ике хәлнең, халәтнең һ.б.ның берсен гәүдәләндереп; тегеләй. Алай уйлады, болай уйлады ---. Ләкин барып сыенырлык ышанычлы бер урынны, бер кешене очрата да, таба да алмады. К.Тинчурин

3. ы. функ. Кем беләндер сөйләшкәннән соң нәрсәнедер хәтерләүне, кинәт булган бер хәлгә гаҗәпләнүне белдерә. [Хәйбүш бабай] Алай икән… Ятимә кыз буласың икән. Авыр шул берүзеңә дөнья көтүләре. Г.Әпсәләмов.

– Беләсең килсә, мин эшләргә килдем. Менә өтергем, менә чүкечем. – Алай, алай… Эшләргә, диген. Ф.Яруллин. Алай… Син дә аңа тәлинкә тота башладыңмыни? Т.Гыйззәт

◊ Алаен алай да Берәүнең китергән дәлиле белән килешмичә, аны кире кагуны аңлата. Алаен алай да, бу ягы да бар бит әле аның. Н.Исәнбәт. Алайга калгач (калса) Нәрсәдер эшләргә кирәк булгач, шарты булгач, булмый инде ул, мәгънәсендә. Алайга калгач булмый инде ул, дип, бер якка карап, уң кулын селтәде. М.Гали.
Алайга китсә (калса) Киресенчә булса, югыйсә, юкса. Алайга китү (борылу) Эш-хәлнең көтелмәгән юнәлеш алуы турында. Алай гына 1) Бернинди бәла-казасыз, зарарсыз; 2) Бер дә көч куймыйча;

3) Бернинди максатсыз, гадәттәгечә, уйламыйча гына. Алай гына да түгел Шуның өстенә, тагын да, булганына өстәп. Алай гына да түгел, суның җылылыгын көйләп-үзгәртеп торырга

була. А.Вергазов. Татар әдипләре әлеге процесслар эчендә яши, алай гына да түгел, аерым мәсьәләләрдә әйдәп баручы ролен үти. Ә.Закирҗанов. Алай да 1) Алда әйтелгән фикер белән килешеп бетмәүне белдереп, каршы фикер, дәлил китергәндә кулланыла; 2) Әмма, шуңа карамастан. Алай да мин борчылып-дулкынланып йөрдем. М.Маликова. Алай да акылга утырмасаң, җир йөзеннән юкка чыкканыңны көт тә тор! Т.Нәбиуллин.
Алай дисәң (дияр идең) Алай дип уйлар булсаң; хәлбуки, ләкин. Алай дисәң, бу малайны, авызына да алмый, дип әйтәләр. М.Мәһдиев.

– Алай дияр идең, нигә алайса Татьяна Николаевнаның үз улын, үз канын якламый... С.Баттал

так; этак, эдак

рәв. so, thus

so