“бөтен” on Tatar-Bhilali dictionary

1. прил.
1) целый, цельный, непочатый, нетронутый
бөтен ипи — целый хлеб, непочатый хлеб
бөтен кибән — непочатый стог, нетронутый стог
2) цельный, слитый, нераздельный, неделимый, неразделимый
бөтен гранит — цельный (слитый) гранит
бөтен участок — нераздельный (неделимый) участок
3) целый, сохранный, неповреждённый, невредимый, неразрушенный
4)
а) обеспеченный; безбедный; крепкий
бөтен тормыш — обеспеченная жизнь
б) в знач. нареч. обеспеченно, безбедно, в достатке, ни в чём не нуждаясь
бөтен яшәү — жить в достатке
5) мат.
а) целый, неделимый
бөтен зурлык — целая величина
бөтен сан — неделимое число
б) в знач. сущ. целое и целая
бөтенгә бүлү — разделить дробь на целое
бер бөтен уннан өч — одна целая три десятых
6) в знач. сущ. обычно со словом бер единое целое
бер бөтен тәшкил итү — образовать целое
7) употр. как словообразовательный компонент обще-, все-
бөтендөнья күләмендәге — всемирный
бөтендәүләт күләмендәге — общегосударственный
бөтенхалык бәйрәме — всенародный праздник, общенародный праздник
8) в знач. сущ. уст. рубль, целковый, монета достоинством в один рубль
бөтеннәр белән генә эш итү — иметь дело только с рублями
•
- бөтен вагы-төяге белән
- бөтен галәм
- бөтен көч белән
- бөтен мәгънәсе да шунда
- бөтен тәме дә шунда
- бөтен кызыгы да шунда
- бөтен холыклы
- бөтене белән
2. мест. опред.
1) весь, все, вся; всё
бөтен кешегә ишеттерерлек итеп — во всеуслышание
2) целый, полный (употр. для указания на очень большой, чрезмерный срок, количество и т. п. обычно в гиперболических выражениях)
бөтен шәһәр — весь город, целый город
бөтен юл буе — всю дорогу
бөтен вакытым эшкә китә — всё время уходит на работу
бөтен халык алдында чыгыш ясау — выступить перед всем народом

с. 1. whole, entire; а. 2. all, everybody

1. ganz; unversehrt, unbeschädigt, 2. alles, 3. (unteilbares) ganzes n.

1. 1) Башланмаган, тулылыгына зыян килмәгән. Әни, иң элек, ике бөтен икмәк илә бер тиенме, ике тиенме акчасын абыстайга тоттыргач, алар да, бөтен шәкертләр дә бик озак дога кылдык. Г.Тукай. Сәхия, сумкасын дыңгычлап тутырганнан соң, кибеткә яңадан кереп, бер бөтен ипи күтәреп чыкты. Ф.Яруллин

2) Ватылмаган, төзек; имин. Тыштан бөтен генә күренгән йорт эченнән әйтерсең көчле җил исеп узган... Ә.Еники

3) Тулы, тулаем (гадәттә күләмне, микъдарны һ.б.ш.ны белдергән сүзләр янында килгәндә). Әмма, ни кызганыч, шуны, утырып, тәртипкә салырга, эшкә кертергә, бөтен бер язма хәленә китерергә вакыт та, мөмкинлек тә таба алмады. Ә.Еники

4) Бар ягы да җитеш, һәр яктан килгән, тәэмин ителгән (тормыш, яшәү шартлары, кием-салым һ.б.ш. турында). Детдомнан килгәннәрнең генә өсте бөтен дә тамагы тук иде. Х.Сарьян. Бөтен йир – тын; бөтен тормыш – бөтен. Г.Исхакый. Тоткыннарның тамаклары тукмы, өсләре бөтенме ---? А.Хәсәнов

5) математика Вакланмасыз. Бөтен һәм вакланмалы саннар

6) Бер сумлык. Анлар кайсы – сөлге, кайсы – ашъяулык, кайсы әбисеннән калган бөтен тәңкә күтәреп килеп, ишанны шул әйберләр берлә күмәләр. Г.Исхакый

2. и. мәгъ. Патша заманында: бер сумлык металл акча. Нәгыймә (кесәсеннән акчасын алып карап:) Ярый, ярый, хәерле сәфәр булсын. Бөтенне яудырган икән. Г.Камал

3. а. мәгънәдә, к. бар III. Һава һич селкенмичә, шылт та итмичә, бөтен нәрсәне басып, изеп тик тора. Ә.Еники. Табигатьнең бөтен гүзәллеген җыйган Зур Көек авылы үзенә. Ф.Гыйльфан. Хәер, бөтен яктан да килгән мондый гүзәллектә бары тик гүзәл кешеләр генә яшәргә тиеш кебек. Ф.Бәйрәмова

4. рәв. мәгъ. Бөтен көе, вакламыйча.

Бәрәңгене бөтен көе пешерү