Definition of сөз – Kyrgyz explanatory dictionary

AUEZOV JÖNÜNDÖ SÖZ Jan bütköndün baarına tegiz ökümün jürgüzgön jazmıştın baarı ötüp, baarı özgöröt degen jobosu atı-jönü urpaktardın köñül jadında jaşap kalgandar üçün da küçündö kala bere turgandıgına jıl ötkön sayın işenüügö tuura kelet.

Munun baarı özünün eki birdey fenomenalduulugu menen jalpı eldik, jalpı maanidegi kategoriyalarga: kayda gana jaşabasın, kaysı gana tilde süylöbösün, kanday gana obondordu ırdabasın, alardın baarı uşul adamdardı söz kudureti baş koşturup, jakındık, boordoştuk sezimin, sanaalaştık sezimin jaratıp, adamdardın jan düynösündö jañırıktap şookum salgan, aga tüşünüktüü, jakın turgan sezimder menen ıklastarga kötörülüp çıgat.

Oşonduktan Muhtar Auezovdun «Dürbölöñ zamanına» kiriş söz jazuu üstündö men san kaygıluu sezimdin kuçagında olturamın.

Bul tek çeçendik üçün aytılgan söz emes.

Bir kezde üy abdan tolup, çakırılgan boluştardın köpçülügü jıyılgan soñ, jüzü surdangan, murutu tikireygen Akjelke ünün ekilentip, elge ala közü menen zildene karap, söz baştadı.

Jardıktın bul jerinde «tıl» dep jazılgan söz bar eken.

Mazmunu Kiriş söz I Bap.

Tıyuular Korutundu Tüşündürmö sözdük Koldonulgan adabiyattar Kıskartılgan sözdör Kitep apam Bekmurzaeva Saltanattın jarkın elesine arnalat KİRİŞ SÖZ Önügüünün ar bir baskıçında jürüm-turum erejelerinin kompleksi zaman talabına jaraşa toluktalıp, ılayık kelbegenderden arılıp oturup, ar bir elde, ulutta özünö gana tieşelüü özgöçölüktörgö ee bolgon salttık jürüm-turum madaniyatı kalıptangan.

Valihanovdun kırgızdar tuuraluu jazgan emgekterinde alardın ata-babalarga, jaratılış kubuluştarına, mal-janga, türdüü oorularga baylanıştuu ırım-jırımdarı, tüşünüktörü, söz kudureti, köz tiyüü, ant berüü sıyaktuu salt jörölgölörün çagıldırgan [42, 43, 44, 45].

Akmataliev öz emgekterin basma söz karajattarı arkıluu eldin katmarına jetkiliktüü til menen jetkirip turgan.

Al Kırgızstandın tüştügündö (Oş, Batken, Jalal-Abad oblustarınan) jıynagan materialdarının negizinde kırgızdardın turmuşunda koldonulgan tıyuular tuuraluu makalalardı basma söz betterine jarıyalap [167, 168, 169, 170, 171, 172], 2005-jılı kırgızdardagı balanın törölüşünö jana ösüşünö baylanışkan ırım-jırımdar menen eldik işenimder tuuraluu emgegin jarıkka çıgardı.

Kırgız elinin jürüm-turum jana söz madaniyatına baylanışkan maalımattar, tüşünüktör belgilüü türkolog K.

Bata kılıp betin sıypadı, oşondon kiyin gana söz baştadı.

Ajımurat anı menen kıskaça amandaştı da, aşık söz aytpay, salgan jerden: — Menin murutumdu orustarga baştap alıp bara alasıñbı.

Ajımurat anın jaynagan közünö bayımdap karap, aytıp oturganı akıykat, çın söz ekenin tüşündü da, bir az saltanattuu türdö: — Ömürüñ ösüp, bak daarısın saga,— dedi.

— Emnesi jakşı,— dedi janagı söz baştagan soldat tunjurap,— menin oyumça bütkül rota bolup aga: algandan kiyin, kança alganıñdı jana kaçan bereriñdi ayt deşibiz kerek.

Bul ölümdün maanisi, adam ömürünün kezeñdüü jerine jetip, kayra öçkön sebebin eç kimisi oozgo algan jok, tek gana küjürmön ofitserdin baatırdıgı, kılıçın kınınan suurup alıp, tooluktarga kaçırıp kirip barıp, alardı oñdu-soldu sulata çapkanı gana söz boldu.

Ajımurat janındagı nökörlörün nuskap, dagı bir birer söz ayttı.

Men dagı azır darı alıp kelip berem – dep başka söz aytpastan közün ala kaçtı da çıgıp ketti.

Baarı orto kızuu bolup kalgan eken, birinen-biri söz talaşıp, köbünçö orusça süylöp jatıştı.

“Jakşı koşuna tuugandan artık” degen söz dele uşunday ubakta aytılsa kerek.

Ayjamal je bugun çıgarıp ıylay albay, je küyöösün jootkotup söz ayta albay, tamagına bir nerse turup kalgan nemedey nes bolup turdu.

Baldar “egemen” degen söz emneni bildiret bilesiñerbi.

Egemen degen söz – öz aldınça erkin jaşagan ölkö degendi bildiret.

4 Sid Kampeador («Sid»—arabça «seid»degen söz; taksır, biylööçü degendi bildiret; kampeador ispança — baatır, jooker degen

Anan kiyin jookerlik işte atakdañkı çıkkan jana köptü körgön bir rıtsar kılıçtı koluna alıp, rıtsar bolup jarıyalanuuçu adamdı sol jak dalıga üç çaap turup: «Seni rıtsar kılıp jarıyalaym» dep söz süylöy turgan.

22 Santa Ermandad (sözmö-söz alganda—kasiettüü tuugandaştık) şaarlarda jana selolordo jaşagan kalktın erkin soyuzu adegende uşintip atalgan, feodaldardın jana alardın jan-jökörlörünün eenbaştıgınan özdörün jana mal-mülkün saktap kaluu al soyuzdun maksatı bolçu.

95 Menin Troya muşuerde boldu — Troyanı grekterdin kıyratkandıgı jönündögü jomoktun taasiri astında aytılıp kalgan sanat söz jana al men uşuerden birotolo jeñildim degen maanini beret.

ASMAN JANA SÖZ (Alardın koş jañırık tsndeşttsgts) Asman menen

Ira-sında ele, Söz — adam akıl sezimin, oy jtsgtsrttstsstsn çagıldıruuçu kere-met nerse, Asman — ölçömstsz aalam meykindiginin köp kırduu çeksizdi-gi bolup jtsrböstsn.

Bul jolu Asman, Söz jalgaşıp tsn çıgarat.

Oşentip çındıktın bolgonun bolgon-doy aytsak, kadimki Söz jana kadimki Asman, men emi okuyanın ktsbösts katarı körgöntsmdts körgöndöy tökpöy-çaçpay aytıp bergenge araket kı-lıp köröytsn.

Bayagı köç ulam alıstap munarıkka aylanıp baratkan sayın, izin kubalap ar bir kadamın teskep, mezgil tarazasına salgança, muna-ralar kıyrap arheologiyalık urandılarga aylanıp, oşol ele ubakta dtsynöltsk imperiyalar jañılangan konyunkturalık önököttördts izde-genin toktotpoy, adamzat kaçan da bolso işke aşpas sotsialdık uto-piyalarga berilip aldanıp, adaşkanın koyboy, kaçan bolbosun urunup berinip keleerki dtsrbölöñdtsts soguştu baştap, argası ttsgöngöndö soñ-kusuna kabılıp, oşol ele maalda kıysıpırın çıgargan töñkörtsştör jasalıp jatsa dagı jumuray jurttun salttuu oozeki çıgarmaçılı-gına aylangan bayırkı Söz bayanı, öztsntsn murastuu dtsynöstsndö jaşoo-sun ulantıp köönörböy da, böksörböy da, kılım kezgen ırlarda, sanjıralarda, bolumuştarda, balladalarda şamday janıp, kaytalangıs ulut-tuk madaniyattın tarıhın saktap, oşonu menen birge dtsynöltsk öntsgtstsntsn ttsyştskttsts saparının ar bir etabına taandık

Demek, Sayakbay tsçtsn «Manas» adamdık negizgi parzına, jaşoosunun mañızına aylanganı beker emes ele, antkeni «Manas» eposundagı uluu Söz baatırlıktın tarıhın ele aytpastan, uluttun dtsynö taanuusun, tarıhıy ordun, işenimin çagıldırgan.

Anday bolso, Umay bala degen söz «eñ birin­ çi bala» degendi tüşündüröt.

Akıltay üyünö jakın kalganın oy­ lop, süylöörgö söz tappay bejirep jat­ tı.

Anın oİluu, sırduu kıİmılınan Taİır menen Saule bir jakşılıktuu söz kütüp, oozdorunan

Uşul bolgon söz.

Birok üydön jañı ele uzap çı­ gıp, arı közdöy basıp ketip baratış­ kan Jakunun ata-enesi turgandıktan, söz uşunu menen üzüldü.

Söz büttü.

Aksakaldar salabattuu sözdön kep kozgoşot, Oşolordun arasında biz söz kıla turgan kişi da bolot.

Munu maga üyrötüp koyup, el jıynalıp, söz kezegi kelgende uşunu aytıp beresiñ dep şıkaktayt.

Bektaştın ordeninin jer keski (sözmö-söz «bukara») derbişterdi kuruna «kambari» atalgan arkandın üzündüsün ilip jürüşçü.

(Sözmö-söz dutardın,8 muzıkanın eesi).

Makala menen taanışıp körgöndö ele, apırtmaluu uşak söz, adamdın parkın koomçuluktun aldında ketirgen, abroyun tebelep-tepsegen, bütündöy bir eldin (Karamoldonun baybiçesinin törkündörünun) abiyirine şek keltirgen, tınç jatkan adamdardı dürbötüp namısın kozgogon, «beş ördök» makala eken.

BALASAGIN OTTORU (Ulamış) «Köbü jalgan köbü çın, körüp turgan kişi jok, köpçülüktün köönü üçün, jarımı jalgan jarımı çın, janında turgan kişi jok, jarandardın köönü üçün» - dep jomokçular manastı aytaarda kiriş söz katarı baştooçu deşet.

Amirbek AZAM uulu (Usmanov) AKILMANDIKTIN KENÇİ Uuluñuz urmat-sıyluu insan boluusun bilgiñiz kelse, turmuştun ar kıl jagdayında özüñüzdü kanday alıp jürgöndü, konokko kantip bargandı jana kantip meyman kütköndü, soodanı kandayça iygiliktüü jürgüzgöndü je kızmattın biylik seresine kantip kötörülgöndü, kelindi je küyöö balanı kantip tandagandı, süyüü ışkısına kumarlanuunun jolunu, monçogo baruunun jayın je at tandagandı bilüünü kaalasañız, je bir söz menen aytkanda, bu düynödö Siz bilbegen jana çekesi oyulbagan, Siz üyrönö turgan jana baktıluu jaşoogo kömöktöşö alçu ilimdin keni bar deseñiz, anın baarı koluñuzdagı kitepte.

Salim AYuBZOD, tajik jazuuçusu KİRİŞ SÖZ Aalam jaangerlerine dañk jana ıymanduular akırette alkoogo arzısın, jabır körsötüüçülör gana adiletsizdikke kabılsın, Al jaratkandın eñ sarası jana asılzattarı: Muhammed, anın urugu jana sahabaları - bularıdın baarına alkoo jana tınçtık.

Andıktan, öz tabiyatıma jaraşa jaşoodon alganımdın baarın öz özünçö söz kılıp toptodum da bul kitepte mümkün boluşunça ılayıktuu jana kıska kılıp jazdım.

Kara söz türündö jazılgan "Keremet ölkölör" je "Düynönün keremeti" jana "Şahmaname" degen çıgarmalardın, Toorut - Kurandın syujetine jazılgan "Jusup jana Zulayka" poemasının avtoru (soñku eki çıgarma saktalbay kalgan).

Egerde bizdin jaratuuçubuz öz pendelerine egemdin oozu menen şariat arkıluu özün taanuuga, aga barçu joldu taanıp bilgenge kayrat berbese, eç kim jaratkandı taanuunun jolu jönündö bir da söz aytuuga taymanbas ele; antkeni egemdi kanday gana ısım menen ataba, aga kanday kasietti ıygarba, bul ısım, bul kasiet Kudaydın keremetinen jana ökümdarlıgınan emes, senin alsızdıgıñdan, jardamga muktajdıgıñdan kelip çıgat; sen Kudaydı eç kaçan özünö tatıktuu kılıp maktay albasañ, anı kantip taanıp bilmek eleñ.

Anın biri - Kudaydın bar ekenin oozuñ menen (söz jüzündö) taanuu jana jürögüñ menen ırastoo, ekinçisi - beş ubak namaz, üçünçüsü - otuz kündük orozo.

I “Azırkının alabarmandagan baldarı oydu-keldi aralaştırıp, ala-bula urungan töl sözdör, çampan tildüü baldarı tantıp aytkan, kündö kujurap aytılıp-delip atkan köp sözdör sıñarı ele, al zamandarda, obolku-obolku atalardın sanjırgaluu zamanında “ar” degen söz da başkaçaraak maanide aytılçu okşoboybu.

Al tuurasında ıpım söz tapkan jok.

– dep, tigil tek söz ulamakka ün kattı.

“Anday çılık-bılık ayıldıktardın, kolhozçulardın, anan barıp mırkımbaylardın kılıgı” degen söz kiyin çıkpadıbı.

Mına uşunday sıykırı küç söz ele, sıykısı kem al zamandın jazılbagan uraanı ele.

Nogoydun añdıganı dal uşul söz eken.