Definition of алып – Kyrgyz explanatory dictionary

Muhtar Auezovdun uluulugu jönündö aytkanımda, men anın uluttuk añ-sezimdin, kazak elinin filosofiyası menen obrazduu düynö tuyumunun tüpkürdögü tereñ kırtışınan ugutun jarıp, tarıhıy jaktan tamırın tüptöp önüp çıkkan talantının, azırkı zamandın eñ körünüktüü körünüşünün birinin — Oktyabr Revolyutsiyasının dooruna ıkıbalı tuş kelgen talanttın, koomduk jañı ideyalardın şarapatı arkasında sürötkerdik oydun baymanasın taşıtıp, öz doorunun turmuştuk tajrıybası menen koşo bardık mezgilderdin tajrıybasının eñ biyik maanisin — adamzattın başkı idealdarın özünö kamtıp, jakşılık menen jamandıktın globaldık problemalarına abay salıp añdoonun biyiktigine kötörülüp çıkkan talanttın evolyutsiyasın da eske alıp oturam.

Auezov uşul bagıtta bizdin jalpı maanidegi tarıhıy-körköm oydun düynölük sekisine alıp çıktı.

Kep «Abay» üçiltiginin tarıhıylıgı, masştabduulugu jana epikaluulugu jönündö gana bolup jatkan jok, munun baarı ansız da belgilüü iş, birok özgöçö köñül buruuga tatıgan nerse mında turat: romandın başkı kaarmanı Abay Kunanbaev — bizdin kündögü realisttik adabiyattın eñ uluu, eñ zalkar obrazdarının biri katarı köz aldıbızga tartılat, al emi unikalduulugu, kaytalangıstıgı bolso jazuuçu özünö raketa sımal kosmostu közdöy jol salıp, Abaydı anın tübölüktüü orbitasına alıp çıkkandıgında; anı keñiri taanıluunun orbitasına

Al uluttuk madaniyattardın bardık progressivdüü, mıktı, önögölüü jaktarın özünö kabıl alıp, oşol ele mezgilde til jana madaniyatı jagınan öz aldınça bötönçölüktörü bar elderge, alardın uluttuk madaniyatına önügüp-ösüü üçün keñiri mümkünçülüktördü açıp bergen birdiktüü sovet koomun tüzüü menen biz özübüzdün uluttuk madaniyatıbızdı — tarıhıy jaktan kalıptangan bizdin etnikalık, lingvistikalık jana madaniy jalpılıktardı esepten çıgarıp salbay turgandıgıbızdı, tetirisinçe kazaktar menen kırgızdarga jañı tagdırdın baraktarın açıp bergen sotsializmdin jañı şarttarında iskusstvo jana adabiyat jagınan küçtörübüzdü biriktirüü üçün, öz ara jardamdaşuu üçün revolyutsiyaga çeyinki mezgilderde payda bolgon ruhiy kenemtenin ordun tezireek toluktoogo tiyiş ekendigin eskertip aytkan.

Andıktan Kaltay Muhamedjanov ekööbüz azırkı tuştagı kazak-kırgız intelligentsiyasının turmuşunan alıp «Fudziyamadagı kadır tün» attuu pesa jazganıbızda biz munu ar biribizdin kılarga işibiz, salarga kuşubuz bolbogondon ulam emes, Auezovdun osuyattarın tajrıybada, iş jüzündö orundatuu nietinen ulam jasadık.

Kayta kündön-küngö küç alıp, öörçüp, dooronu jürüp jatkan.

Salttık jürüm-turum madaniyattı alıp jürüüçü, saktooçu jana andan arı önüktürüüçü negizgi instituttardın biri – üy-bülö.

Üy-bülölük jürüm-turumdun özgöçölüktörün bilüü üy-bülönün bekem boluşuna, anın ar bir müçösün öz ordun, mildetin bilüügö, uluu adam menen kiçüü adamdın mamilesindegi kuraktık çekti saktoogo jana ösüp kele jatkan kız kişi, uul balanı keleçektegi kelinuulduk, ata-enelik mildetterine tatıktuu tarbiyaloogo alıp kelet.

İsrailova-Harehuzen öz emgeginde XIX kılımdın ayagı – XX kılımdın başındagı kırgızdardın köçmön koomun izildöögö alıp, alardın jer iştetüüsünün türlörünö, sot sistemasına, adat ukuguna, tuugandık baylanışına jana üy-bülölük mamilelerine toktolgon [74].

Al elibizdin kaada-saltın, ürp-adatın, materialdık jana ruhaniy madaniyatın izildöögö alıp, kırgızdardın jürüm-turum madaniyatı, tamak-aşı, ustukan tartuu jana tamaktanuu adebi tuuraluu baa jetkis maalımattardı kaltırıp ketken.

İnformatorlordun maalımatı boyunça kız ala kaçuu uruktardın je uruulardın ortosundagı katuu kagılışuuga, çabışuuga, keede er öltürüügö çeyin alıp kelgen [204: 3, 13-b.

Abramzondun tömöndögüdöy bildirüüsü da ırastayt: «Kız ala kaçuunu salıştırmaluu seyrek koldonuşkandıgının negizgi sebebi, uşunun negizinde kelip çıkkan jañjalga eki taraptın teñ tuugandarının jana tuuşkandarının keñiri çöyrösü tartılıp, keede oor kesepetterge alıp kelgen uruktuk arazdaşuular kelip çıkkan» [3: 161-b.

Men şunday ar uruu güldördön bir teste terip alıp, üygö kelatkanımda, bir añgektin içine öskön barpagay, adamdın köz joosun algan, karap ele turganday ajayıp küröñ kızıl güldüü bir tüp töö uygaktı kördüm, bizdin jerde bul ösümdüktü «tatarin» dep koyöt, çöp çapkan maalında çalgıçılar apı kanday bolbosun çappay taştap ketüügö arakettenişet, nepaam baykooston çabııp kalsa, tikeni kolgo kirbesin dep, çöptün arasınan

Men oşol töö uygaktı üzüp alıp, kolumdagı güldörgö koşup koygum keldi.

Jol jañı aydalgan kara topuraktuu şüdügördü kırkıp üygö alıp barat.

Kudum etinen et kesip alıp, içegi-kardın añtarıp taştap, eki kolun julup, eki kezün oyup salgan sımaldanat.

Anan kementayın, mıltıgın, kılıçın alıp, çalga karmattı.

Bürküttör bolso, birinen soñ biri ilip alıp ketip jatat.

Kiçinekey ımırkaydı koluna alıp jatıp, tulku-boyu kölküldöp erip jatkanday bolup, algaçkı jolu enelik meerimdi, enelik sezimdi tuydu.

Neberesin koluna alıp, özdörü at koyup, emne degen kubanıçka batat ele.

Arıdan-beri murdatan alıp koygon azık-tülüktörün

Birotolo tuşoo toydo ele alıp beriñiz oyunçuktu, - dep Azat astında oturgan Egemendin betinen ööp jetine albay turdu.

“Jetim öz kindigin özü keset” degen sözdün da çındıgı barday, Azat menen Ayjamal ekööndö teñ eköönü koldonbuttan alıp koldop ketçü törkün da tuugan da jok.

Kança uykudan kalıp, kança çarçasa da, Ayjamal baldarının külküsünön, jıtınan kubat alıp, tañdın atkanınan kündün batkanı bat sezilip, enelik baktısı çeksiz bolup jürdü.

Mında gertsoginyanın kızmatçı jigiti Sanço Pansanın ayalı Teresa Pansaga kat alıp bargandıgı jönündö bayandalat 52-GLAVA.

XV kılımdın akırında baştalgan çarbanın kapitalisttik formaların közdöy buruluşu jana birinçi zarıl bolgon nerselerge baanın tınım albay ösüşü mayda dvoryandardı bara-bara toluk jakırdanuuga alıp keldi.

Belgisiz bir rıtsar balanı aman saktap kalat da, anı Şotlandiyaga alıp ketet.

Sid bötönçö mavrlarga karşı soguşta Valensiyanı tartıp alıp, atak-dañkı çıkkan.

Siddin atı Butsefal sıyaktuu ele abdan külük, küçtüü jana çıdamkay bolgon, al özünün eesin mavrlarga karşı soguşta bir emes, bir neçe jolu aman alıp kalgan.

Anan kiyin jookerlik işte atakdañkı çıkkan jana köptü körgön bir rıtsar kılıçtı koluna alıp, rıtsar bolup jarıyalanuuçu adamdı sol jak dalıga üç çaap turup: «Seni rıtsar kılıp jarıyalaym» dep söz süylöy turgan.

Uyatıma çıdabay, Sayakemdin janına çurkap barıp, eç nerseden kamı jok attın tizginin alıp, alardın kıymılına koşuldum.

Koşoktoş çıkkan tsndts «Manas» eposun stsygöndör kıykırık stsrööngö alıp koştop turdu.

Manasçılardın kimisine jolugup taalim alıp, birge bolgonsuz.

Alöökö Beejinge kaçıp, Manas çoroloru menen kıtaydın izine salıp kuup oturup, Aksının janında, Kum-Arık darıyanın boyuna jetip soguşup, öztsn kolgo ttsştsrtsp, dtsntsyöstsn kalkka kaytarıp alıp beret.

Başkı baatır kaza bolgondo «Karagaydın butagın kayrıp tsztsp alıp, tabılgının butagın tartıp tsztsp

Özünön kiyinki bardık baldardı koldop­ jölöp, ar türdüü kokustuktardan kor­ gop, aman-esen çoñoyup er jetkenge çeyin alar üçün kamkorduk körüp, Umay enege jardam berip, baldardı toorup kelgen türkün kırsıktardı bolturbay, aldın alıp, köçödö, talaada jalgız jürgöndö köz salıp jüröt eken.

A şaar­ dıktar üçün alar birotolo könümüşkö aylanıp bilinbey kalsa da, baarı bir aba jutuuga aşıkkan balık sımal, ar juma sayın şaar sırtına barıp es alıp kelüügö jönöşöt.

Akıltay Umar dosu menen kiçinekey döñsöödön ıldıy çana teep kelatkanda katuu boroon kuyundap kelip, Akıltay­ dı top arçanı közdöy budamalap alıp ketken.

Men Umaİ ene­ U Umay bala Yavltsk me aytam da, uçuuçu kilemimdi minip alıp, uçup kelip kalam.

Tayır bayagı künü toogo birge bargan dosu Azim Akıltaydı üyünö alıp ketip kalıp, aytpay aldap jatışkan eken dep oylop jibergen.

Alar kaçan gana, bayagı kar boroşo urup adaşıp tabılbay kalganda: Bir bala kelip turguzup, kiyimin, beti-ba­ şın tazalap, jürü dep üyünö eerçitip ketkenin, ketkende da, uça turgan ka­ dimki ele kooz kilemdin üstünö oturgu­ zup alıp uçup ketkenin, al Umay bala degen bala ekendigin, anın Umay ene degen apası bar ekenin, alardın üyü tee alısta eç kim bilbegen çoñ toonun içinde kooz üydö ekenin, al kooz üyü ayıldagı çoñ atasınıkına okşoş eke­ nin, alar uçuuçu kilemge oturup

Özüm komuz çertpesem dele, erteñ menen kereeli keçke, tördö kara saksak köldölöñdö maldaşın jazbay oturup alıp, komuz çertken uluu muzıkanttın küülörün talbay ukçumun.

Es alıp üydün içinde je eşikte, koroodo arı-beri basıp jürgöndö, dayıma koldorun, alakanın, manjalardın tüptörün uşalap massaj jasaçu eken, anı kiyin tüşündüm, Üydögu baldarı Gülsün, İskenbay azda bolso komuz çertişçü.

Aydın nuru tögülgön sahnada Gülsün Karamoldoeva - Karamoldonun kuülörün atkarıp, eldin alkışın alıp tursa jamanbı degen jüyölördü keltirçümün.

Alıp ele kulagın tolgoogo kiriştim.

Kolunan baltanı alıp, otun degendi, oturguçka oturup

Bütköndön kiyin özü alıp barıp maşinkaga bastırıp keldi.

Skazki» degen jıynaktan alıp kotoruldu.

Al jaşınan mıktı bilim alıp, öz doorundagı adabiyattı da mıktı bilgen.

Amirbek AZAM uulu (Usmanov) AKILMANDIKTIN KENÇİ Uuluñuz urmat-sıyluu insan boluusun bilgiñiz kelse, turmuştun ar kıl jagdayında özüñüzdü kanday alıp jürgöndü, konokko kantip bargandı jana kantip meyman kütköndü, soodanı kandayça iygiliktüü jürgüzgöndü je kızmattın biylik seresine kantip kötörülgöndü, kelindi je küyöö balanı kantip tandagandı, süyüü ışkısına kumarlanuunun jolunu, monçogo baruunun jayın je at tandagandı bilüünü kaalasañız, je bir söz menen aytkanda, bu düynödö Siz bilbegen jana çekesi oyulbagan, Siz üyrönö turgan jana baktıluu jaşoogo kömöktöşö alçu ilimdin keni bar deseñiz, anın baarı koluñuzdagı kitepte.

İt ilbeesin karmasa, oşol jayında jeyt, arstan oljoluu bolso, anı başka jerge alıp barıp jeyt.

Kitep berekelüü jana dañktuu bolot, baarınan kudurettüü, jalgız Alla kaalasa, jazuuçuga da, okurmanga da, jazmakeyge da, ugarmanga da, bakıt alıp kelet.

Bul ireetten eç nerseni alıp saluu mümkün emes, bolboso al çındıkka

Gezitti kayra alıp, kurçu kete baştagan közün jüljüytüp, üñülö baraktadı.

Kaysı-bir, kaysı-bir jıldarı, jazuuçu emes, arı jok jazmaker atıgıp jürçüsündö, kız talaştın ayınan koluna jorgoloto kalem alıp, çıgarmaçıl eröölgö tüşçüsündö çiymelegen añgeme söröyü bar ele, oşondogu saptar keldi oyuna.

Jana bir çılım alıp tutandırdı.

Gezitten okuybu, sınalgıdanbı je bir top jıyından köröbü, aytor, taanış at joluksa boldu, “Ormondordun tukumunan, Jayıldardın tukumunan, Belek bolot, Balbay bolot” dep, esebin oñoy ele alıp koyöt.

Bir belorustu kızıl-ala kılıp sabagan, belçesinen çeçinip alıp sabagan, oşonu estedi.

Jambaş çöntögünö kıstarıluu, kırları ketilgen eski bloknotun cuurup alıp añtardı.