Definition of ал – Kyrgyz explanatory dictionary

Auezovdu al özü talaşsız türdö tatıktuu bolgon naam menen ataganga mezgil jetti — Muhtar Auezov bizdin kündördün uluu gumanisti.

Al gana tursun men munu bardık türk tildüü ötköndögü köçmön elderdin salımı dep esepteym.

Kep «Abay» üçiltiginin tarıhıylıgı, masştabduulugu jana epikaluulugu jönündö gana bolup jatkan jok, munun baarı ansız da belgilüü iş, birok özgöçö köñül buruuga tatıgan nerse mında turat: romandın başkı kaarmanı Abay Kunanbaev — bizdin kündögü realisttik adabiyattın eñ uluu, eñ zalkar obrazdarının biri katarı köz aldıbızga tartılat, al emi unikalduulugu, kaytalangıstıgı bolso jazuuçu özünö raketa sımal kosmostu közdöy jol salıp, Abaydı anın tübölüktüü orbitasına alıp çıkkandıgında; anı keñiri taanıluunun orbitasına alıp çıguu menen jazuuçu eki birdey açılış jasap, eki birdey mildettin ötölünö çıgat — Auezov Abaydın insandık küçün biyikke kötörüp dañazalasa, Abay öz kezeginde oyçul akın katarı kazak elin biyikke kötörüp dañazalayt.

Akın saltanat-mayram kündörü da, kaygı-kapaluu kündördö da çogulup turçu özünçö ele bir grajdandık ayantka aylanganday bolot, oşonduktan eger akındın ırları eldin jandüynösü menen ümüt-tilegin dañazalasa, eger akındın ırlarında Ata Meken dañktalıp, anın tarıhı bayandalsa, eger akındın ırı adamdı beşiktegi kezinen tartıp ömürünün eñ soñku kününö çeyin, al baralına tolup, iştese işke toyboy, süykümdüü körünüp, özü da süyüügö kark bolup turgan çakta da, turmuştun dalay açuutattuusun tatıp, akılı tolup, adam pendesinin tübölük ölbös küçün, maanisin jete tüşünüp turgan çakta da, kıskası ömür jolunun bardık uçurlarında koştop jürüp oltursa, anda akıl-estin közölü jana sıymıgı, ata-babalarıbızdan kelatkan bayırkı tildin joomarttıgı jana baymanası — ır jaşasın, kim bolbosun jana kaysı tilde bolbosun anı birinçi oylop tappasın, sözdün piri — tuñguç ır jaşasın, erteñki kündö düynögö kele turgan ır jaşasın.

Çıgarmanın okurman koomçulugunun koluna jazuuçunun közü tirüüsündö tiygeni bir başka da, al emi köz jumgan soñ özü jokto tiygeni başkaça kep.

Al emi «Dürbölöñ zamandı» okup çıkkan soñ Auezovdun çıgarmaçılıgın urmattooçular anı kayradan jarıyaloonu algaçkı iret kolgo algan «Novıy mir» jurnalının redaktsiyasına ıraazıçılık jönün aytar dep işenemin.

Al arkıluu oşol eldin kulk-münözü, kaadasaltı jana uluttuk artıkçılıktarı tuuraluu maalımat aluuga bolot.

Mından sırtkarı muun almaşkan sayın kırgızdardın uluttuk baaluuluktarı unutulup, al emi alardı bilgen uluu muundardın sanı jıldan-jılga suyuluuda.

Oşondoy ele al elibizdin diniy işenimderi, çarbası, köçüp konuudagı boz üydü jaygaştıruu ıkması tuuraluu maalımattar5 dı bayandap jana kırgızdardın tili, saltı, kiyimi, urungan buyumdarı, jaşoo-turmuşunun münözü kazaktardan ança dele ayırmalanbay turgandıgın jazıp ketken [128, 129].

Al HH kılımdın 20-jıldarının ortosunda Talas, Narın, Isık-Köl, Çüy aymaktarında jana Fergana öröönünün çıgış bölügünö atayın ilimiy-izildöö ekspeditsiyaların uyuşturgan.

Al közünün tirüüsündö bir neçe makalasın gana jarıkka çıgaruuga ülgürgön.

Al ötkön kılımdın 20-jıldarının ekinçi jarımında Kırgızstanga tieşelüü Tyan-Şan aymagının ayrım rayondorunda izildöö işterin jürgüzgön.

Jıldın bul mezgilinde kooz güldüü ar uruu ösümdüktör bolot: kızıl, ak, mala kızıl tüstüü, jıtı buruksugan ülpüldök koyön bede; appak gülü köz joosun algan, ortosunda sapsarı özögü bar kermek tattuu is taratkan çatır gül; asel jıttuu sarı kıçı; kızgaldak tekteş şıñga boy kızgıltım jana akçıl koñguroo güldör; soylomo buurçaktar; sarı, kızıl, mala kızıl, kızgılt kögüş, ademiy töö jalbıraktar; jagımduu jıtı bilinerbilinbes sezilgen mala kızıl tüktüü baka jalbırak; kün nurunan jaş çagında çımkıy kök bolup körüngön, al emi keç kirgende jana kuuray baştagan maalında kögültür-kızgıltım tüskö boyölgon kozu uygaktar; jıpar jıtı añkıgan, julsa zamatta solup kalçu nazik güldüü çımıldık.

Mından başka da, al gül közgö sert, körksüz körünüp, nazik güldörgö kooşu kelbey turup aldı.

Al güldör bir kezderi kıpkızıl bolup jaynap tursa, emi ırañı kaçıp karayıp kalıptır.

Oşondo da al jaşoosun ulantıp, tegeregindegi ösümdük attuu uruktuugandarın kaysagan adamga bagınbaptır.

Ajımurat — Şamildin erdigi menen atagı çıkkan nayıbı ele, bir jakka attanganda al nayıptık belgisin tagınıp, şaylangan şaydoot on çaktı murutun eerçitip alçu.

Çaldın kirpiksiz közü şorolonup, kızarıp ketken; al közün ımdagılap, arañ açtı.

Al kaltıragan arık koldoru menen estelik betindegi jazuunu kudum nariste balanı kirintkendey bolup eñ bir ayar, eñ bir kıldat sılagılap jattı.

Al künü eköö ayantta mayramdık saltanattı körüp, köpkö koltuktaşkan boydon basıp jürüştü.

Dastorkon üstündö oturup, al Azat menen Ayjamaldın ıntımaktuu jaşap jatkanına sırtınan bilgizbegen menen içinen köz artıp turdu.

Al emi Ayjamaldın karangan-karmangan jalgız taenesi Azat menen Ayjamal baş koşkondon kiyin ele köp uzabay kaza bolgon.

Ooba, al künü Nurzadanı jañı töröp, töröt üyünön çıgıp kelip üydö Ayjamal anı emizip oturgan.

Andan körö, Keldibek bayke soo kelse eken keçinde, al içip alıp kelip bakıldasa, baldarımdın jürögü tüşpögöy ele.

Romandın geroylorunun baarı teñ oydon çıgarılgan; başınan ayagına çeyin ele okuyanın kaysı ölködö bolup jatkanın tüşünüü kıyın; anın üstünö al okuyalardın kaysı kılımda bolgonun bilüü andan beter kıyın.

Siddin atın atagan eñ köp jomoktor çıkkan, al jomoktor san jetkis romans jana poema bolup bizdin küngö çeyin jetti.

Butsefal soguştun ızı-çuusunan ürkçü emes, al kalıñ duşmandın içine kirip barıp, açuulu, küç-kubattuulugu jana çıdamkaylıgı jagınan közgö körüngön;

Aleksandr özünün atının ölügün şaan-şököt menen kömdüröt da, anın mürzösünün aylanasına bütündöy bir şaar saldırıp, al şaarga Butsefaldın atın koyöt.

Siddin atı Butsefal sıyaktuu ele abdan külük, küçtüü jana çıdamkay bolgon, al özünün eesin mavrlarga karşı soguşta bir emes, bir neçe jolu aman alıp kalgan.

Jañı rıtsar al kural-jaraktın janında turup, rıtsarçılıktın zakondorun jana erejelerin buzbay saktaym dep saltanattuu türdö ant bere turgan.

Al ttsgtsl Asman da ayrañ-tañ boldu dep aytışkanday, bul okuyadan ulam

Al kezde ideologiyanın dobul-bası dtsynönts dtsñgtsröttsp turgan tapta, men «Pravda» gazetasının Kırgız SSRi jana Orto Aziya boyunça özdtsk kabarçısı bolup iştep jtsrgöm.

Al emi Sayakbay Karalaev doordun aytuuçusu bolup kaldı.

Anın tssttsnö al kezderde Sayakbay Karalaev ekööbtsz bir tsydö, biz tsçtsnçts,

Aytıluu Manasçını ukkandarga al kişi özgöçö bir ekzotikalık kızıguunu tuudurup, ayrıkça suktan-dıraar ele.

Unaanın sebepker bolgonu al kezderde kolhozdordo jtsk tart- kan maşinalar, traktorlordon başka transport bolçu emes.

Oşonduktan, alardın urpaktarı al eköönü atabız-enebiz deşip, birin Teñir ata dep, ekinçisin Umay ene dep atap kalışkan eken.

Al emi Umay ene degeni - «eñ algaç­ kı», «eñ birinçi» ene degendi tuyundu­ rat eken.

Al emi enenin da, jañı törölgön balanın da piri, koldooçusu dep Umay eneni aytat ekenbiz.

Bul jomok-bayanımda mına uşular jönündö, Umay balanın keremet-kasie­ ti, al bügünkü kündö bizdin baldarı­ bızdı kantip korgop-saktap, alardın eñ işenimdüü korgooçusu jana saktooçusu bolup jürgönü tuuraluu kızıktuu okuya­ lardı aytıp bereyin.

Al kaçan tüptölüp, kaçan kurulganın ar kandaİ aİtışat.

Mına oşol maalda toogo çıgıp karagan kişige alakanday keñ örööngö kut tögüp koygonsup, al kut alakanıñda köykölüp erip turgansıp, kadimki ele jomoktogu bir Nurabad şaarı eken de­ gendey oy kaltırat.

Al kişi bizge jezde bolo turgan.

Al kişi bir orundan kozgolup da koyçu emes.

Al kezde sın algı degendin dayını jok, ermek jalgız ün algı.

kg elektronduk kitepkanası içke uzun emes, barbayıp joon kıskaraak jana kubattuu, joon barmaktarı menen içke kıldın ekööñ, al tügül üçööñ koşoktop kantip basıp albayt, alardı kandayça kıldat basat dep da tañdanıp oyloçumun.

Al kişi kuykum sözdü, tamaşaga çaldırıp kıçıtkı süylögön kişini, artürdüü külkülüü bolmuştardı jakşı körçü.

Al dagı el katarı www.

Al bir jagınan, sovet doorunda mektepterde jana jogorku okuu jaylarda 1917-jılga çeyinki Borbor Aziya, oşondoy ele islam elderinin köönö adabiy murastarı keñiri okutulbaganga, ekinçi jaktan,

Al jaşınan mıktı bilim alıp, öz doorundagı adabiyattı da mıktı bilgen.

Al emi çıgarmanı tüşünüüdö jana kotoruuda tajik jazuuçusu Salim Ayubzade köp kömöktöşkönün jana baaluu keñeşterdi bergenin da belgiley keteer elem.

Salim AYuBZOD, tajik jazuuçusu KİRİŞ SÖZ Aalam jaangerlerine dañk jana ıymanduular akırette alkoogo arzısın, jabır körsötüüçülör gana adiletsizdikke kabılsın, Al jaratkandın eñ sarası jana asılzattarı: Muhammed, anın urugu jana sahabaları - bularıdın baarına alkoo jana tınçtık.

Çoñ atañ - Şamsalmaali Kabus ibn Vuşmgir, Farhadvanddın uulu Argişdin neberesi, al emi Farhadvanddın uulu Argiş bolso Kay-Hosrovdun zamanında Gilyandın padışası bolgon jana çoñ atañdın işteri tuuraluu Abulmuyyad Balhi 1 "Şahname" degen emgeginde eskeret.

Bu düynödögü jakşı adamdar arstanday oy-maksattı közdöyt, al emi jamandar ittey jürüp ötöt.

I “Azırkının alabarmandagan baldarı oydu-keldi aralaştırıp, ala-bula urungan töl sözdör, çampan tildüü baldarı tantıp aytkan, kündö kujurap aytılıp-delip atkan köp sözdör sıñarı ele, al zamandarda, obolku-obolku atalardın sanjırgaluu zamanında “ar” degen söz da başkaçaraak maanide aytılçu okşoboybu.

” dep koydu al dalısın salgan teyinde.

Al tuurasında ıpım söz tapkan jok.

Öpkö-booru jançılıp, akıreksüymülçögü bırkırap, demi kirbey kekiregi kirkirep, kirteyipkarañgılagan közü süzülüp baratkanda, “ü” deerine ün kalbay, dalbastagan janı üzülüp baratkanda kimdi söktü eken akırkı iret al beçara.

Kaysı-bir oyçul çulusunan aytkan deşet, a çınında jartı tokoççoluk tıyın añdıp, künü tüşkön Oş bazarın kotoloptegerektegen ar bir ekinçi kişinin oozunan kündö ugat al sözdü, vagondorgo tirelip-şıkalıp, kuday aytkan şıbagasın izdemekke tuş-tarapka tentip baratkandardan ugat

Al sıradan jana bir mertebe kulkuldata jutup, üstüñkü eerdine kongon ak köbüktü sürtünö, uurtun kımtıdı.