“abade” on Basque-Uyghur dictionary

1. abbot
2. (Biscay dialect); ( apaiza ) priest

(SP, Urt I 15, Lar, H), abat- (en comp.). ♦ 1.Abad, superior de un monasterio. "Abbé, l'archimandrite" SP. "El padre Abad de un monasterio" Lar. v. abat. ★ Porru eta porru da abadearen baratzian (Interp?). O PrASJU 229. Arthusko Abadeari. Harb ā 6 r. Urtharilla... Antonio Abadea. (Fiesta 17 Enero). Harb ¸) 2 v. Abadeen bestetakotz. // O asko fraide deboten / Aita buruzagia / [...]. EZ Noel 152. Monasterio hartako abadeak. Ax 378 (V 249). Galdegin zeraukan abadeak fraide hari, ea nola zihoakon bere haragiarekin? Ib. 379 (V 249). Paulo abade zahar hura. Ib. 23 (V 13). Eta abadea ere sentenzia emaitetik berariaz gibelatzen zela. Ib. 378 (V 249). Abadeaz. Iauna zu izatu zara, / Fraiden buruzagia. Hm 189. Saint Bernard abadea. Gç 191. Zeren Tritemio abadeak dioen bezala [...]. ES 150. Diocle zeritzan abade batek esaten zien beti bere relijiotar monjeei. Mb IArg I 374. Eremutar monjeen abade batek, izandu zuen besteen artean gazte bat. Ib. 279. Usteko zu(t)en abade Pafnucio zela zeruan eguzkia dena. Ib. 352. Pafnucio abadea zen San Antonioren erako eremutar ta relijioso birtutetsu bat. Ib. 351s. San Antonio abadea. LE Urt 265. Anaxanon abadea. LE Ong 67 r. Abade edo konbentuko buruak galdetu zion... AA III 585. Agindu zion Abadeak Erlijioso ari ar zezala Jauna. Ib. 585. Ezin egon zitekian geroztik San Franzisko San Benitoren semiak albistatu gabe. Egun gutxiz aurretik ill zan etxe santu artako Abadia [...]. Bv AsL 223. Dio bada Santu onek nola Juakin abade jakintsuak itz orietan aditzen zituan bi Ordena. Ib. 21s. Abade baten mandoa / Bere hidalgiaz hazia kaskoa. Gy 139. San Maiul zen komentu hartako abadea edo lehen aintzindaria. Jnn SBi 52. Jainkoaren nahia zen Odilon izan zadin hekien abade. Ib. 53. Hil izan zen inguru hetan, fraide-etxe bateko abadea edo aintzindari nagusia. Ib. 429. Lehenikan Orriagako Abadea izana zen, ordian Elizako kargu haundia, Apezpikuaren ondokoa. Zub 45. Bildu ziren hogoita hirur kardinale, hamabi artxaphezpiku, lauetan hogoi aphezpiku, lauetan hogoita zazpi abade eta ez dakigu zenbat eliza-gizon eta enbaxadore. ZerbIxtS 108. Clonmacnois-eko abade izandako hau 1088-garren urtean hil zen. Mde Pr 233. Etxe huni zatxizkola eliza bat eman zuten eta frailetegi bat. Hau Abadia bilakatu zen eta abade baten manupean baziren kalonje andana bat. Lf in Casve SGrazi 16. ♦ 2.(V, G-azp-goi; Lcc, Mic, Lar, Añ). Ref.: A; EAEL 40. Eclesiástico, clérigo secular, coadjutor; sacerdote. "Abad, abadea, apaezauna" Lcc. "Abad" y "clérigo" Mic. "Cura, sacerdote" y "Presbítero" Lar y Añ. "Abade Jauna, forma común de mencionar al cura" Etxba Eib. Cf. "Primero significó 'sacerdote, cura' y esta acc., que se halla en la lengua común desde el Cid hasta Covarr. [...] hoy todavía se conserva en Galicia, Salamanca, Navarra y Aragón (Borao) por lo menos" DCECH s.v. abad. ■ Tr. En V lit. ésta es la forma general para 'cura'. En G lit. sólo lo hemos encontrado en Ubillos (una vez), Guerrico, Zabala, Arzac y Soroa. En la lengua hablada de las zonas de Guipúzcoa cuya forma propia es abade, se va introduciendo cada vez más su sinónimo apaiz, por influencia de la lengua culta, sobre todo eclesiástica. ★ Eliza zegienak aldarea, aldarea zegienak abadea. "El que hizo la iglesia, el altar; y el que hizo el altar, al abad". RIs 30. Nolako elizalde, alako abade. "Cual la anteiglesia, tal el abad". Ib. 60. Donostiako murruan : Islaren goienean / Abade guztiak : daode prozisioan. ConTAV 5.1.1. Ezteila nonbrau eskribautzat habaderen semerik berrogeita amar dukaten penan bakotxak (Eibar c. 1750). SMuj RIEV 1908, 732. Bizkaiko Abade jakitun batek bere lloba bat Erriko Etxandera baten Seme bakarragaz ezkondu gura eben. Cb EBO 43. Jaun Claudio Fleuri Abadeak argitara atera zuanetik. 'L'abbé Fleury'. Ub 1. Agindu zien beste Sazerdote edo Abade biri, egon zitezela prest kandela irizikiekin. Mg CC 240. Abadiaren lapikua, txikina baña gozua. Mg PAb 122. Errazto garbituko dozu arima ori, itundubaz abade aitu bategaz. Ib. 194. Abadeak, fraileak eta monjak bezela. Gco I 388. Abade, fraile edo monja ez diran beste kristau guziak. Ib. 389. Eleisetako Abade Jaunak gaiti, ta Komentubetako Prailiak gaiti. fB Ic III 307. Eztago infernurik, orreek eztira Abade, Fraile eta Predikadorien asmubak baño. Astar II 9. Onen urrengo da meza esaten daben Abade edo Sazerdotia. Ib. 210. Laudiyoko Abade Jaunen enkarguz eta kostuz. CatLlo 1. Busturiko Bikariako Abade Jaunen enkarguz. CatBus 1. [...] artzai gazte bat joan zan bein batean konpesatzera Legazpiko abade batengana. Zab Gabon 72. Abadea orduban gelditu zan ate atzean ta giltzaren txulotik aitu zuben esaten zubela [...]. Sor Bar 37. --Ai, Kontxesi!... gaizki senti naiz. Datorrela abade jauna. Arzac EE 1884a, 35. Izate arren iztun, ernai ta trebea, / Ai! banitza abade, edo bai praillea! AB AmaE 396. Erriko abadeari / il neutsan katuak / a bai eperdiantzat / zala pekatua!!! Azc PB 340. Auñemendiko Lorea, Domingo Agirreko Abadeak Bizkaiko euskeraz egiñiko irakurgaia. Ag AL 3. Abade gorengoa, igarla nagusia eta erregen erregea. Itz Azald 29. Emen eztago gauza onik abade guztiai lepoa kendu ta eliza guztiak itxi artean. Ag Kr 188. Laster noa Zolozabal abadeagana, autortutera zer jazoten dan Eladigaz. Echta Jos 172. Euskalerri guztia, Eibar izan ezik, abadien mendian dago, ta nik eztot iñon mendian egon gura. Ag G 353. Azkue abade jaunaren artezkuntzapian. Kk Ab I 4. Abade ta gañerako Eleizgizonai. KIkV 103. Sugetzar orlegijak (berdiak) palmonduan lo-egitten dau. Beroni ogei abadek jaten emoten dautsoez eztiz eginddako gozuak. Altuna 22. Abade areik "Reverendo" zirala. Or Tormes 105. Abade gaste batek diño matte-miña. "Un joven abate rima su añoranza de amor". Laux AB 31. Abadiari eman nion / erregaluz mortzilla. Noe 80. 1881'garren urtean Santiago elexeari parrokitasune kendu eutsienean, Ipiñe abade barik eta maixu barik gelditu zan. Akes Ipiñ 9. Ildakoaren etxetik urten oi dau aoku edo illeta-gizataldeak, abade bat baltzez jantzia buru dala. Erkiag Arran 167s. Aita galdu bear yaku! Zoiaz arin mediku billa! Ene bada ta bada! Arantza, laztan ori! Zoiakidaz auzoko Maripagana! Datorkidala, arren, ta gero joan zaitez abadetan! Ib. 73. Elizako bere zeregiñak eiñ ditu Abade Jaunak eta ba'doia euzkixa artzera. "El señor cura". Etxba Eib. Arrateko abadia, erremia pelotan. "El cura de Arrate". Ib. I, baña, ik eztakik abade jaunari "berori" deitu biar jakona ala? SM Zirik 78. Zegaman ba omen zegoan mutil bat abadeari "i" esaten ziona. And AUzta 68. Noizik behin Padre Valera esan beharrean Kaskamotz hitzak ihes egiten badit, ez nioke lotsa galdu nahi abade bati. Osk Kurl 174. Gaur gure trabeneru / ainbeste abade, / bertsoak grazik eztu / edanikan gabe. Lopategi in Uzt Noiz 59. Udabe abadea, Bonaparteren lankide. Alzola Atalak 136. ♦ 3.Abbé laïc. v. hauzapez. ★ Egun otsalaren 9an 1792, Kapitu jeneralean, usaia eta kostumatzen den lekuan, herriko etxean, abade eta Juratuen presenzian. Revol 150. Herriko etxean, abade eta juratuen presenzian zoiñak baitire abadea Pierre Larralde maira, Jn Duhart, Pierre Lafargue Juratuak, Oger Heuty, komuneko prokuradorea... Ib. 150.— ABADE ARTZAIN. Obispo. ★ Apezpiko edo abade-artzaiñ izatera eldu zan gero. Ag Kr 98. Antiguako Ama garbi ta ona ez ei egoan bere tokian! [...] itandu ei eutsen abade-artzañari, ta arek be ezekiala berak ezer. Ib. 85.— ABADE EGIN. Ordenarse sacerdote. v. abadetu. ★ Alako ezkondu garbatubak ez dau egon biar pensetan: Abade egin balitz, Praile egin balitz, Monja izan balitz, ze errazubak egingo zituban. fB Ic III 369. Abade egin da laster pralletegian sartu zan elorriotar gizon done bat. Ag Kr 98. "Famulo" arek, gero abade eginda guk ezautu gendunian, edesten euskun yazokun au. Kk Ab II 51. Yakitez ez baiño diruz abade egin zirala. Or Tormes 105. Abade egiteko, fraide nai moja ixeteko. Akes Ipiñ 14. Alargunduta gero abade eiñ zan. Etxba Eib. Bitxorixako Obispuak eiñ eban abade. Ib. --Abade egin bear al dok? --Bai, asmo ortan nago. And AUzta 77. Tuy-Vigon be egon zan abade egin aurretik, katedraleko benefiziadu, musika-irakasle ta organu-jotzaille. Alzola Atalak 127. — ABADE-ETXE. Rectoría. v. abatetxe. ★ Ipiñeko etzaguntzea sei bizitzegaz eta zazpigarrena abade-etzea [< etsea], elexearena au. Akes Ipiñ 18. Eliziari joten zan abade-etxia. Etxba Eib. — ABADE-MAISU. "Cura, párroco (V)" Añ. ★ Ekarri zan etxera / Abade maisua... / gor egin zan gaisoa / Abadean berbai. Azc PB 279. Goizaldean goizeti / Abade maisuak / entzuten dagozanak / geure pekatuak. Ib. 326.— ABADE NAGUSI. Párroco. ★ Berorrek gura dabenean joango gara abade nagusiagana. Ag Kr 184. Emen erriko abade nagusia ta ondo jantzitako gizon bizardun baltzeran zabalote bat. Ib. 13. Baña gure arimen arerio baltz okerrak ikusgatx da eskutuko sare sendoren bat eteukan otuten jakon Arranondoko abade nagusiari. Ib. 57. Abadeak, eta erriko abade nagusiak batez be, laguntzen dautse Gotzañai arimak zaintzeko egikizunean. KIkV 37 (KikG 24 Apaizak, eta erriko Apaiz Nagusiak). ■ Alguna vez como 'Sumo Sacerdote'. ★ Arako gizon enzute ain andiko Publio Escipion abade nagusijak, eskubide andi baga ill eban Tiberio Gracco Errepublikiari kalte erdi bat egin eutsalako. Mg PAb 213.— ABADE ORDE. "Vicegerent d'abbé" SP.— ABADE TXAPEL. Teja de cura. ★ Adaki luze bat eskuetan, eta buruan abade txapel biribil baltza. Kk Ab II 69.