I.
1. Берəр нəрсəне яки кешене бик якын итү, үз итү хисе тою; аңа
тартылу, хөрмəт итү. Хөрмəт итү, ихтирам итү 2. Икенче җенестəге кешегə
мəхəббəт хисе тою 3. Берəр нəрсə белəн мавыгу, телəп шөгыльлəнү. Берəр
нəрсəне охшату, шуңардан уңайлык, канəгатьлек тою. Нəрсəгə дə булса һəвəс
булу (гадəттə ашамлыкка). Берəр нəрсəгə гадəтлəнү, гадəт итеп алу. Хуплау, хуп
күрү, ошату 4. Яхшы үсү, яшəү өчен кирəкле шартны билгели: талəп итə, кирəк
саный [акча санауны ярата]. II. ЯРАТУ -Барлыкка китерү, бар итү, тудыру (алла,
тəңре, ходай һ. б.) [табигать синең кебеклəрне сирəк ярата]. III. ЯРАТУ 1. Берəр
нəрсəне кирəкле үлчəмгə, формага һ. б. ш. җиткерү, китерү, бер нəрсəне
икенчесенə ярарлык, туры килерлек итү 2. Сайлап, кирəклесен, туры килерлеген
табу, алу [ишеккə ачкыч ярату]

1. Шөгыль, гамəл, хезмəт. Гадəт, вазифа, бурыч, хак [йорт эшлəре]. 
Эшкəртелə торган, хəзерлəнү процессында булган нəрсə 2. Нəр. б. җитештерү,
ясау, эшкəртүгə һ. б. юнəлтелгəн эшчəнлек. Гомумəн берəр өлкəдəге эшчəнлек. 
Фикерлəргə, сүзлəргə капма-каршы буларак практик эшчəнлек 3. Нин. б. 
предприятиедəге, оешмадагы һ. б. ш. хезмəт вазифасы 4. Белгечлек, профессия,
белемнəр һəм күнекмəлəр өлкəсе [хəрби эш]. Һөнəр [яңа бер эш өйрəнү]. 
Башкарылу, хəзерлəнү сыйфаты яки ысулы [авыл эше келəм җəелгəн] 5. Нин. б. 
эшчəнлекнең нəтиҗəсе, эшлəнмə, язма хезмəт [курс эше]. Берəрсе тарафыннан
эшлəнгəн нəтиҗə, кемнеңдер гаебе белəн эшлəнгəн факт [кем эше булыр бу?] 6. 
[җир эшлəре идарəсе] 7. [шəһəрдə эшлəр җанлана] 8. Йомыш [ни эш белəн йөри?]
[өстенə алган эше] 9. [суд эше] 10. [канцелярия эшлəре] 11. [эшлəр катлаулану] [бу
ниткəн эш бу?] 12. . [заводка кире кайтару эше] [эш бит кыйбат сатуда түгел] 13. 
[анда синең эшең булмасын] 14. [чуалчык эшлəр чыкты бит əле] 15. [кайтып
китүдəн башка бер эш тə юк иде] 16. физ. Хəрəкəт итə торган җисемнең
каршылыкны бетерүе, энергия сарыф итүе [эш берəмлеге]. ЭШ БАШКАРУЧЫ -
Канцелярия эшлəрен алып баручы хезмəткəр. ЭШ БЕРƏМЛЕГЕ -Бер берəмлек
көчнең бер берəмлек юлда эшлəгəн эше. ЭШ КӨНЕ (ЭШ СƏГАТЕ) -1)Тəүлекнең
предприятие яки оешмада хезмəт иясе эшли торган өлеше 2)Хезмəт көне. ЭШ
ХАКЫ (ЯЛЫ) -Эшлəгəн өчен түлəү

Ырылдашу 1. Күплəп, төрле яктан ырылдау (этлəр тур.) 2. күч. Үзара
яки бергəлəп, бер-берсен яклап бик каты тиргəшү, талашу турында [сүз əрəм
итеп синең белəн ырылдашып торганчы... ]

-кит.
1. Тырышлык, телəккə омтылучанлык 2. Ярдəм, игелек, юмартлык
3. Намус, абруй, дəрəҗə [ир кешегə һиммəт дигəн нəрсə кыйммəт] 4. Хөрмəт,
игътибарлылык [һай, рəхмəт синең һиммəтеңə]. ҺИММƏТ ИТҮ (КУЮ, КЫЛУ)
-Тырышу, телəккə, максатка омтылу. ҺИММƏТ ИЯСЕ -Яхшылык телəүче,
ярдəмчел, эчкерсез, юмарт кеше

-бəйл.
1. Юнəлеш килешендəге исемнəр белəн бергə эш, хəрəкəтнең
башкарылу, таралу, урнашу чиген күрсəтү өчен кулланыла. Берəр əйберне
башкадан аерып торган араны, ераклыкны күрсəтү өчен кулл.
2. Эш-хəлнең вакыт,
сан чиген күрсəткəндə кулл. Саннар һəм сан белдерүче сүзлəр белəн килгəндə,
нəр. б. микъдар чиген күрсəтү өчен кулл.
3. Нин. б. вакыйга, эш-хəрəкəт, күренеш
һ. б. ш. алдыннан булган башка вакыйга, эш-хəрəкəт һ. б. ш. тур. сөйлəгəндə кулл. 
4. Баш килештəге исемнəр белəн килеп, нəр. б. күлəмен, микъдарын башка бер
нəрсə белəн чагыштырып, тиңлəштереп сөйл. кулл. : кадəр [чыпчык башы хəтле
җилəк]. Иялек килешендə исемнəр белəн килеп, кемне яки нəрсəне сыйфат
ягыннан чагыштырганда көчəйтү төсмере өсти: кебек, шикелле [синең хəтле
юлəр əдəм юк] 5. күч. кис. 1)Юнəлеш килешендəге исемнəр белəн килеп, кем-
нəрсəлəрнең барысын да үз эченə алуны белдерə: "хəтта" мəгънəсендə [каргага
хəтле җылы якка очып китте] 2)[шушы хəтле хурлауга түзмəде]

-с.
1. Кемдə яки нəрсəдə була торган, кем яки нəрсə өчен характерлы
2. сөйл. Ачыктан-ачык, төп [хас дошман] 3. рəв. Махсус, атап [хас синең өчен
пəрəмəч пешердем]. ХАС ДОШМАН -Кан дошман. ХАС ИТҮ -Максатта нык
тору, үз дигəнеңне итү

I. с.
1. Чынбарлыкка туры килə торган, чын, дөрес. и. Дөреслек, дөрес, гадел
эш; кирəкле эш [хак сөйгəнне халык сөймəс] 2. Чын, нəкъ үзе 3. Изге, гадел, туры
[хак юлга өндəү]. II. ХАК -Хокук, вəкалəт [хакым бар]. Өлеш, нин. б. уртак
əйбердəн файдалана алу хокукы [синең дə хакың бар ул йортка]. III. ХАК -и.
1. Бəя
2. Эш өчен түлəү күлəме [хак арттыру турында ызгыш бара] 3. Кемнең дə булса
өлеше, шəхси милке мəгънəсендə 4. Кемгə яки нəрсəгə зур хөрмəт, иң саф хислəр
мəгънəсен белдерə [атаң хакы бар] 5. бəйл. ХАКЫНА -Кемгə-нəрсəгə хөрмəт,
ихтирам күрсəтү йөзеннəн, шуның хөрмəтенə. ХАКЫ ӨЧЕН (ДИП) -"хакына"
бəйлегенең экспрессив көчəйтелгəн формасы. IV. ХАК. ХАК ТƏГАЛƏ -
иск. дини. Алла, тəңре, ходай

(САРГАЙТУ) 1. Сарылану -Сарыга əйлəнү, сары төскə керү
2. Ябыгудан төссезлəнеп, сары яки саргылт төс куну (тəнгə, кешегə һ. б.) 
3. күч. Бик кайгыру, борчылу [саргаям синең өчен]

1. Кайгы. Аһ-зар. Сагыш 2. Йөрəк хисе, тирəн хис. Моңсулык. с. Моңлы,
моңсу [ах, синең моң йөзлəрең] 3. Көй, хислəр җыелмасы 4. рəв. Ниндидер эчке
сагыш катнаш моңсулык белəн. с. Сагышландыра, моңландыра торган [ай йөзə
моң гына] 5. диал. Кимчелек, җитешсезлек [җирнең моңы юк, без үзебез начар]

1. Атлап урыннан-урынга күчү. Атлау сəлəтенə ия булу, хəрəкəт итəрлек
хəлдə булу.
2. Хəрəкəттə булу, хəрəкəт итеп тору 3. Транспортта хəрəкəт итү 4. Кая
да булса баргалап тору [эшкə й. ] 5. Үтү, керү, чыгу [капкадан йөреп булмый]
6. Йөреш ясау (шахматта) 7. Кайдадыр булу [читтə й. ][солдатта й. ] 8. Берəр нəрсə
белəн мəшгуль булу [эш артыннан й. ]. Нəр. б. шөгыльлəнү, кəсеп итү [аю биетеп
й. ] 9. күч. Яратышу, сөешү. Шундый мөнəсəбəткə омтылу 10. Нин. б. рəвештə,
максатта, фикердə, хəлдə, шөгыльдə яки хис-тойгылар эчендə булу, яшəү, эш итү
[пальтодан й. ][эшсез й. ][бик акыллы йөри][юлəр дип йөрдек][атаңча йөр][шулар
сүзе белəн йөрисез][исəн-сау йөрисеңме?][күченеп йөрү][укып йөрү, авырып
йөрү] 11. Берəүдəн икенчегə күчеп таралу [сүз йөри] 12. күч. Кулланышта,
əйлəнештə булу [йөрми торган акча]. Законлы яки абруйлы көчкə ия булу, үтəлү
[синең сүзең йөри бит]. ЙӨРЕП КАЙТУ (КЕРҮ, КИЛҮ) -Кая да булса барып
килү, саф һава алырга чыгу. ЙӨРЕП КИТҮ 1. Баланың яки авыру кешенең аякка
басып йөри башлавы 2. Нин. б. механизмның төзəлеп хəрəкəт итə башлавы
3. Җиңүгə өйрəнү, күнегү (ат тур.) . ЙӨРЕП ЭШЛƏҮ -Эштəн кайтып-килеп йөрү. 
ЙӨРЕП ЧЫГУ (ƏЙЛƏНҮ) -Тикшерергə, күрергə, белергə кирəк булган
объектларны алар урнашкан җиргə барып карап чыгу