Latin Original

  (hikäyätlär)
  TAMAŞALAP KİLÄLÄR
  Hikäyät
  Älege dä bayagı «Tatarstanda ädäbiyät häm sänğat yılı» bara ikän. 1906 nçı yıl. Şunıñ 26 nçı mayı. Kaybıç rayonı üzägendä zur bäyräm uzdıralar. Kazannan kilep töşkän olı-olı kunaklar äüväle Keçe Kaybıç avılı klubında räsem kürgäzmäse karap, çäy eçep, notıklar tıñlaştıralar da Olı Kaybıçka, kürenekle opera cırçıbız Ğaliya Kaybitskayanıñ yöz yıllık bäyräm tamaşasına dip sabantuy mäydanına yul alalar.
  Ä monda G.Kamal teatrı artistları kontsertı. Biilär dä, cırlıylar da, hätta teatr uyınnarı da uynaştırıp kuyalar, filarmoniyäne dä, opera teatrın da alıştırıp, alar vazifasın üz cilkälärenä salalar. Ğaliya Kaybitskaya zamandaşlarınnan dip atap Färidä Kudaşeva häm Robert Miñnullinnı da çıgaralar. Berse — cırlıy, ikençese — şiğır ukıy.
  Tögäl öylä turında başlanıp kitkän tamaşa-kontsert säğat öçlärgäçä bara. Bar da söyli, bar da cırlıy. Hätta miña da bu tamaşalar şuşı qadär küñelle buldı ki, menä-menä sähnägä Ğaliya Kaybitskaya üze çakırıla dip äyterlär kebek toyılıp kaldı.
  
  BEZGÄ BAR DA «NİPOÇEM»!
  Hikäyät
  Mäğarif häm fän ministrlıgı väkile Berdäm däülät imtihannarın alu eşen küzätü maksatı belän Kukmara rayonına kilä. Hörmät belän karşı alalar. Kunakhanägä urnaştıralar. Ozak ta ütmi, işegen şakıp, kerergä röhsät sorıylar. İñgä-buyga ike metrlı, bik tä buldıklı, batırlık öçender möğayın, şaktıy gına «arıslan söte imgän» il adäme türgä uza.
  İsänläşälär. Tanışalar. Väkil käğazlär çıgara.
  — Miña,— di, kilep kergän abzıy keşe,— imtihan testlarınıñ cavapları kiräk ide!
  Väkil monıñ isemen, familiyäsen, eş urının käğazenä terkäp kuya. Ul arada ikençe beräü işek kaga. Väkil anı da kertä. Şulay uk sorıy, äytkännären däftärenä yazıp kuya.
  Bu räveşle unnan artık keşe cıyıla. İnde test cavapların tottıra da kitäbez dip torgannarında, väkil, işekne bikläp, telefonnan rayon mäğarif bülege mödirenä şaltırata häm:
  — Bu keşeläregezne üzegez alıp kaytıp kitäsezme, ällä militsiyä çakırtıymmı?— di.
  Un minuttan mödir kilep tä citä. «Arıslan söte» täesirennän aynıy töşkän tege unlap batır yöräkne väkil şunda rayon mäğarif bülege mödire artınnan, biçara ürdäk bäbkäläredäy tezep iyärtep, kilgän yullarınnan kaytarıp cibärä.
  Tegelär atlıy-atlıy bolay dip äytälär ikän:
  — Kara niçek bayuı citkän, rişvättän dä baş çöyä bit! Ällä sıyır birü genä azmı, döyä sorıymı?
  
  ASILIÑ ALMAZ BULMASA
  Hikäyät
  Keşeneñ maturlıgı närsädän ğıybarät? Älbättä yöze, buy-sını, çäçläre belän bäyle. Kotsız keşene: «Kara, nindi çibär!»— dip barı tik mıskıllaudan gına äytälär. Fälsäfä iyäläre, hikmätle süz bularak:
  — Keşeneñ maturlıgı anıñ eçke dönyası yaktılıgına bäyle!— dilär, monıñ dälilenä tatlı tellären sarıf itälär.
  Bolay da bilgele bit inde: ahmak keşe hiçniçek matur toyıla almıy. Çibärlek ul eçeñä-tışıña, digändäy, hämmä sıyfatlarıña bäyle.
  Bervakıt şuşı turıda süz çıkkan ide, min:
  — Keşedä tabiğıy maturlıknı küzgä kürener märtäbägä citkerü öçen ğıylem diñgezenä çumıp, şunda saflanıp çıgu zarur, bötenläy dä nurlanıp kitäseñ,— didem,— yağni mäsälän, almaznıñ brilliantka äverelüe kebegräk.
  Yanımdagılar üzläre dä törle misallar kiterä başladılar. Ämma:
  — Ämma brilliantka äverelü öçen asılıñ almaz bulu zarur!— didem.
  05.05.06.
  
  TORMIŞTA ÜZEÑNE TABU
  Hikäyät
  Häyran itä idem, tuktadım. Närsägä isem kitärgä tiyeş äle? Dönyada härkemneñ üz urını, dilärme? Ä kem äle üzenä atalgan ul urın belän genä riza bulsın? Yuk şul, başkanıkı kızıktıra! Ä niçek keşene üz urının belergä öyrätergä? Bälki keşelek kayçan da bulsa bu mäsäläne alga kuyıp eş itä başlar?
  Zamana — kölke. Min — anıñ berämlege genä. Kölgän-yılagan belän eş betmi. Här närsäneñ säbäbe bulgan kebek, anıñ näticäse dä bar. Haksızlıknıñ näticäse — tämug. Hökemsez ğamäl bula almıy. Nindi genä keşe tügelseñ, ğamäleñä hökem bar. Adäm balası üz hökeme belän ğamälen başlıy, başkalarnıñ hökeme belän tämamlıy.
  Häm menä min berkönne bu fälsäfälärneñ hämmäse dä çüp ikänlegen kürdem. Häyran ittem. Äyttem:
  — Bu dönyanıñ asılı «kakma keşe kapkasın, üz kapkañnı kagarlar»dan ğıybarät ikän şul!
  İnde niçä yıl «keşe kapkası»na barmak ta çirtkänem yuk. Ämma tınıçlıkta da kaldırgannarı bulmadı. Äyttem:
  — Bu dönyanıñ asılı taş ikän,— didem.
  — Nidän bolay äytäsez?— didelär.
  — Ğıybarälärdän çıgıp,— didem,— «fälsäfä taşı», «akıl taşı», nigez taşı» kebek süzlär belän söyläşmibezmeni?
  Ämma ışanmadılar:
  — Sez şayartasız!— didelär.
  Kıyın bulıp kitte. Äytergä mäcbür buldım:
  — Äye, sez haklı,— didem.— Taş bäğırle keşelär dönyada yäşi belä ikän!
  — Alar bit tormışnıñ, yäşäeşneñ nigeze tügel. Bälki sez taş kebek nıklı namuslı keşelär bulu arkasında gına bu dönyanı bar dip äytergä telägänsezder?— didelär.
  Min şunda gına üzemneñ ahmak buluımnı añladım.
  — Bu dönyanıñ asılı namus ikän,— didem.
  Şulay yäşäüne ğadätem ittem. Miña karata keşelärneñ mönäsäbäte üzgärde. Yäşäeştä üz urınımnı tapkan kebek buldım. İnde beldem: keşeneñ dönyada çın urını namusına bäyle ikän. Äyttem:
  — Namus härnärsäneñ nigeze! Annan başka yäşäü mömkin tügel!
  İyün, 2006.
  
  YuAŞ İKÄNEMNE BELÄLÄR
  Hikäyät
  Ker kütärmägän küñel belän dönyada yäşäve avır şul ul. Yuktan gına da yä kabınıp kitäseñ, yäisä toman eçendä kalasıñ, güyäki olı taular üzläreneñ taşları-kıyaları belän östeñä işelgän kebek bulalar. Niçek üzeñne nıklı, katı adäm hälenä kiterergä soñ?
  Telefonnan şaltırattılar. Öydä idem. Süzne korı gına totıp söyläştem. Şaltıratkan äfände ğalim-golamä keşelärdän ide. Annan yahşılık kürmäsäm dä, eleklärne üzlärenä yärdämnärem tiyä torgan ide.
  Ber gozerläre bar ikän. Kızı bik çibär, di. Medalgä bargan, ämma berdäm däülät imtihannarında himiyädän «öçle» bilgese alıp kuygan. Şunı student itü eşenä kereşkännär. Minem kirägem çıkkan.
  Kiñäşläremne tögäl, açık añlayışlı itep äytep birdem. Alar tagın da ber-ike ğalim belän fikerläşergä itep, şularnıñ telefon nomerların soradılar. Mindä telefon nomerları yuk ikänlegen äyttem. Şunda alar, tämam häyranga kaldırıp:
  — Ällä närsä bulgan äle sezneñ belän. Telefonnarı belän dä yärdäm itmädegez!— didelär.
  Söyläşü özelde. Telefonnıñ özek-özek tavışı täesirendä uylap kuydım:
  — Küñel, vatılmasañ yarıy da! Ämma bigräk yuka pıyala kebek şul sin!
  
  SÖLÄYMAN YÖZEGENÄ YaZILIRLIK SÜZLÄR KEBEK
  Hikäyät
  Tatar: «Bar da ütä» dip yazılgan Söläyman yözegenä»,— dip cırlıy. Häyere belän ütsen. Annan da yahşısı yuk. Ämma kayvakıtta kaygısı-häsräte yäisä yülärlek belän söyeneç-şuklık ütep kitä almıyça tilmertälär. Bu inde yäşäü tügel. Yäşäü ul — ütkäneñ yahşı hatirä bulıp kaytuında, kiläçäkneñ ömetle buluında, bügengeneñ çamalı ğamälendä!
  — Menä şul çama hisen uzu yäki çamaga çamanı citkerä almau harap itä dä inde bezne!
  — İsäbeñdä qanäğat!— didem min dä, ätkäyneñ üget-näsıyhätlärenä karşı.
  Anıñ kinättän avırıy başlagan yılları ide. Küzendäge kaygılı yäş börteklären kulyaulıgına sörtep aldı. Aksıllangan çäçlärenä qadär tirläp çıkkan idelär. Min öygän peçän artınnan cıyıştırgalap yörüçe sänägenä tayangan hälendä avır sulış aldı.
  — İsäp — üzenä, qanäğat — üzenä!— dide ul. Min dä riza bulıp, başka süz äytmädem.
  Menä häzer yalgızım İdel yarında basıp toram. Ğomer ütkän dä kitkän, isäp üz cayına kalgan, ä qanäğatkä ireşelmägän.
  
  HUCALAR HÄM BEZ
  Hikäyät
  — Hucalar ahmak bulsalar da, alarga buysınırgamı?— dip soradılar minnän duslarım, ber äñgämä vakıtında mäzäklär söyläşep köleşkändä.
  — Hiçşiksez!— digän cavabımnı işetkäç, tämam aptıraşta kaldılar.
  — Yugıysä alar sezgä zıyan eşläp kuyuları bar,— didem, bolarnı tınıçlandırıp.— Ahmaklık häm hayvanlık — ber-tuma agay-ene kebek bit alar, haman da bergä, kulga-kul totışıp yörilär. Hucalarnıñ zıyan itülären ber dä kötep torası tügel. Alar anı härdaim başkarularında, tik bez genä, kolları, tözätep ölgeräbez.
  — Nişläp min kol bulıym!— dide aradan berse.
  — Äye, sezneñ kol tügel ikänegez belän meñ kat kileşäm,— didem min aña.— Üzeneñ kol buluın belmäüçe kol — kol däräcäsenä kütärelä aludan da mährüm!
  Bu süzläremnän hämmäse berdäm köleştelär, ämma yılarga kiräk ide.
  30.09.06.
  
  CURNAL ÖÇEN HİKÄYÄ
  Hikäyät
  Satira curnalına hikäyä kiterdem.
  — Ozın,— didelär.— Kıskası yukmı? Un cömlädän dä artmasın!
  Kıskartıp kiterdem. Alarça bulsın, didem. Hätta sigez genä cömlägä kaldırdım.
  Söyendelär. Ämma:
  — Ber cömlägä genä kaldırıp bulmıymı?— didelär.
  — Bula torgandır,— didem.
  — Bez kıska yazmalarnı yaratabız,— didelär.
  Alarça eşlädem. Ber cömlägä genä kaldırdım. Monısın da artıkka sanamaslarmı dip kurkıp kına kiterdem.
  — Menä bit, buldırgansız,— didelär.
  Nindi şaytanım kotırtkandır, belmim:
  — Äle ber süzgä genä dä kaldıra alam,— didem.
  — Yuk inde,— didelär.— Sez närsä, bez süzlek çıgarmıybız bit, satira curnalı naşir itäbez.
  06.06.08.
  
  
  HÄYER HÄM HÄYERÇE
  Hikäyät
  Dönyada min böyek ğadelsezlekneñ şahitı buldım: zatlı tunnarga törenep utırgan telänçegä fäqıyr ös-başlı äbilär (häm şundıy uk yäşlär dä) häyer birdelär. Çegän alarga tatarça:
  — Häyerle yul!— dip telä kaldı.
  Min dä birdem.
  Salgan häyerem arasında vak akçalar da bar ide.
  Kitep barganımda çegän hatınınıñ vak akçalarnı çüp urınına çitkä taşlaganı tavışın işettem. Alar şaltırap häm çelteräp bozlı salkın taşka tägärädelär.
  Üzem bara toram, üzem uyga bireldem:
  — Allahı täğalä, Sin hiçnigä mohtac tügelseñ! Bezneñ «Allahı täğalä kabul itsen» dip çın küñeldän inanıp häyer birüebez Sine kimsetmime?
  15.03.08.
  
  HÄYLÄLE ADÄM
  Hikäyät
  Tun tekterergä tirese yahşı dip, ber adäm tölke yulına kapkın salgan. Ämma eläkterä almagan. Eşen täqdirgä sıltagan:
  — Hoday miña kayırı tunnan gına yörergä kuşkan ikän, tölke tun nasıyp itmägän!— digän.
  2009.
  
  KANATLI ZATLAR
  Hikäyät
  Beräü munça seberkelärennän kanatlar yasap, arkasına tagıp, şularnı cilpi-cilpi oçıp bara ikän, anıñ yulına üz kanatlarında oçıp kilüçe alaşa turı kilgän. Ämma ırcıy-ırcıy kölä ikän bahbay.
  — İ häsis,— digän tege adäm,— Hoday birgän kanat belän anı kem dä oça, ä sin üzeñ yasap oçıp kara!
  
  KÄCÄNEÑ HÄYRANLIGI
  Hikäyät
  Käbestä kortına häyran itkän ber käcä:
  — Minem aşka töşmäsäñ, eşeñ betkän ideme?— digän.
  
  BAYLIK SÄBÄBE
  Hikäyät
  — Baylarnıñ yumartlıgında berär törle häylä barmı? — dip soragannar Kazıy Yahyadan.
  Ul ciñel genä cavap birgän:
  — Ägär dä peşekçe kulındagı çümeç kebek bulsa, monda bernindi dä häylä yuk!— digän.
  Tıñlap toruçılar barısı da borçılıp, aptıraşta kalgannar. Bezneñ Kazıy şayarta dip yılmayuçılar da tabılgan. Şunda Yahya:
  — Allah rizık birüçe, öleşe belän bezne öleşläüçe,— digän.— Ä yumart keşelär anıñ aş bülüçe çümeçläre genä. Ä bay keşelär — aşnı peşkändä kazan yanında kaynaşuçı peşekçeneñ üze inde. Utını da, ite-yarması da — Allahı täğalädän!
  26.08.2009
  
  ÇIBIRKI HÄM MAMIK
  Hikäyät
  Yözendä usallık tulgan hökemdarga halık ber dä ömet belän kütärelep karamıy başlagan. Monda zur märtäbä kürep, hökemdar maktanıp, täkäbberlänep yörüen arttırgan. Ä berkönne halıknıñ bäyräm itüen işetep, säbäben kuştannarınnan soragan.
  Äytkännär:
  — İlebezgä ber häkim kunak bulıp kilgän. Hämmä keşe anı kürü öçen şatlıkta cıyılışkannar, nurlı yözennän küzlären alalmıy söyeneşälär,— digännär.
  Hökemdar, bu häbärdän häyran itep, üze dä mäydanga çıkkan. Ämma bernindi ğacäplänerlek häl dä kürmägän, häkimneñ yöz nurı da anı cälep itmägän. Sarayına kaytıp, tagın da äytkän:
  — İlemdä divana halık kına yäşi ikän. Ul häkimneñ ni akılı, ni yämle cire yuk. Teläsä närsä söyläp utıra. Ä halık avızın açıp tıñlıy, söyenä. Yülärlär, i işäklär!
  Süzen häkimgä ireştergännär. Ul keşe Kazıy Yahya bulgan. Bolay dip cavap birgän:
  — Allahınıñ kahäre çıbırkıga töşkängä kürä, ul uyıp alıp suga! Ägär dä mamıkka töşsä, tüşäk bulsa da — katılana,— digän.
  
  ÄHLAKIY HÖKEM
  Hikäyät
  Akıllılar gına döres hökem çıgara ala, ahmaklık isä hatanı tiränäytügä sälätle. Monımı keşelär belmilär?
  Ber adäm hämmä bändägä bäla-kaza gına teläp yäşi ikän. Anıñ şunlıktan dusları da bulmagan, doşmannarı da. Çönki hämmä kem bar, añardan kurkıp toralar, di.
  Bervakıt bu adämneñ akıldan yazganlıgı hakında äytkännär. Kazıy Yahya isä:
  — Monda bernindi dä yañalık yuk, ul moña qadär dä akıllı tügel ide,— dip, şunda döres hökemen beldergän.
  03.09.2009.
  
  HODAY SABAGI
  Hikäyät
  İke törle keşeneñ doşmannarı bulmıy, imeş. Yäki bik akıllı zatnıñ, yäisä ahmak adämneñ. Çönki akıllı keşedän östen çıgu mömkin tügel, ä ahmak belän alışu üze ük yülärlek.
  İke kürşe yäşägännär. Berse ikençesennän divana dip kölä ikän. Bu hakta hökemen çıgaruın soragaç, Kazıy Yahya:
  — Älbättä kürşesennän kölgän kürşese divana!— dip cavap birgän.— Keşene divanalıkta ğayepläp, añardan kölgän adämnärdän dä yülärräk ahmaklar yuk. Başında akılı bar keşe divanadan üzen östen kuya almas, çönki divanalık Allahınıñ bändälärgä birgän sabagı ul!
  
  ÄTÄÇLÄR HÄM TAVIKLAR
  Hikäyät
  Üz yulım belän bara idem, uramda cim çüplänep yörüçe tavıklar oçradılar. Aralarında olı kikrikle ätäç tä bar ikän. Mine kürgäç, tämam onıtılıp yögerep kilde dä sikergälänä başladı. Kulımda tayagım da bar ide. Ämma ul anı kürmäde. Häyer, min dä seltänmädem. Ämma kalay ätäç berniçä tapkır sikergälände dä, tik toruımnı üzençä añlap, kuana-kuana tavıkları yanına kitte. Alar yanında «kürdegezme kem ikänlegemne» digändäy maktana başladı. Tegeläre dä «ätäçebez, soltanıbız!» digändäy şatlıkların belderdelär.
  Yulımnı dävam itä birdem, üzem: «Menä ni öçen beräülärne ätäç, ikençe yülärlärne tavıklar atı belän atıylar ikän!»— dip uylap aldım.
  05.10.2009.
  
  TARİHÇILAR MÄCLESENDÄ
  Hikäyät
  Ğalimnär söhbätenä kilep kuşıldım. Süz tärtibendä curnallarda bastırılıp çıgarılgan berniçä dokumenttan algan häbärläremne iskä töşerep, şularnı fikerem ergäsenä kertep iskärttem. Anda çıpçık tezennän bulgan belemen diñgez dip uylap yörüçe ber äfände dä bar ide. Aña karata mönäsäbätem daimi yahşılıklı kaldı, «keşe tırışa bit, yärdämçel bulırga kiräk» digän uyım nigezendä faydam da eleklärne az timäde. Ämma ahmak keşelärneñ barıber dä akılda saylıgı üzen kürsätmi kalmıy şul.
  Tege äfände:
  — Bu äkiyätlärne kaysı kuak töbendä işetteñ?— digän süzläre belän başlap, minem kitergän häbärlärem belän bergä şähesemne ut eçenä aldı.
  Küñelem-yözem häyran ide. Kuak töbennän tügel, kaysı curnaldan ukıganımnı äyttem. Äfändebez tagın da kaynarlandı. Kuak töbennän işetü bäyäse belän genä kalmıyça, tel söñgesenä nıklap eläkterep alıp, min-minlegen däğva kılunı dävam itterde. Şunda gına ikençe ber tarihçı:
  — Äye, andıy dokumentlar bar. İsemä töşte, min dä ukıdım alarnı,— dide.
  İnde telen «kuak artı» häm başka süzlär belän çuarlagan äfändebez, añına tiz genä kilä almıyça: «Kayda ul, kayda ul, kürsätegez?»— digän süzlärenä yabışıp, çıpçık tezennän bulgan ğıylemenä başkalarnı batıra almavınnan häyran itte.
  Min dä uylap kuydım: «Tarihçı ğalimnär arasında da faktlarga tayanıp fiker yörtergä kiräklekne, barı şunda gına tarihi ğadellek mäydanga çıgaçagın añlauçılar bar ikän bit! Tarih ğıylemendä faktlar häm alarnı raslauçı dokumentlar — berençel, ä şul fakt häm dokumentlarnı añlata belü — ikençel şul!»
  Ämma bu näticäm «kuak artı» belän telen çarlauçı äfändegä karamıy şul. Häyer, söhbät mäclesebez dä inde taralıp kitte.
  
  ENCE BÖRTEGENEÑ BÄYÄSE
  Hikäyät
  Keşelärgä üz kemleklären raslau öçen berni dä komaçau itmi. Ägär sin, ence börtege bulıp ta, tireslekkä töşkänseñ ikän, monı bez yazmışka nisbät itäbez. Annan çıgar öçen sin kemneñder küzenä nur bulıp kerergä tiyeşseñ. Ämma tires eçendä pıyala kisäge dä yaltırap kürenüçän şul!
  Ber ence börtege tireslektä bik tä ozak yatkan. Çönki ul tires öyemen kuzgatıp ta karauçı bulmagan. Ämma yıllar uza torgan, tires, çerep, yañgırlardan yuılıp, cillärdän taralıp betkän. Ä ence börtegenä berni dä bulmagan. Ul haman da saf kileş kalgan.
  Bervakıt Kırtlıy tavık, çebilären iyärtep yörgändä, aña yulıgıp:
  — Menä küregez, balalarım, ägär dä sez şuşı ence börtege kebek bulsagız, nikadär faydasız häldä yatar idegez,— dip, matur gına näsıyhät kılıp mataşa ikän, şunda koyma başına kilep kungan sayıskan anıñ ul süzlärennän häyranga kalgan.
  Çebilär, çi-çi kilep seläüçän ezläp, Kırtlıy tavıkka iyärep:
  — İ äniyebez, sin şundıy akıllı!— dip söylänep kitep bargannar.
  Sayıskan gına, işetkän-kürgännärennän häyranga kalıp, koyma başınnan çak yıgılıp töşmägän.
  
  ŞİKLE KEŞE
  Hikäyät
  Küñelgä şik kertergä yaramıy. Kerde isä, ul sine avıruga äverelderä. Ber genä dä kotılu cayıñ kalmıy, dävası da yuk. Şuña kürä, ägär dä matur yäşimen disäñ, şikkä birelmäüdän tormışıñnı başla.
  Kazıy Yahyaga ber şundıy keşe hakında söylägännär:
  — Ul hämmä närsädän şiklänä, keşelärgä ışanmıy,— digännär.
  — Kem ul keşe, närsä belän şöğıllänä?— dip soragan ul.
  — Ğalim,— digännär ber süz belän.
  — Aña yarıy, ğalimnär şundıy bulganda gına açışka ireşälär,— digän Kazıy Yahya.
  
  ŞAĞIYRLEK MÄRTÄBÄSE
  Hikäyät
  Ber şağıyr äfände belän söyläşep tora idek, bülmäsenä, kübäläk oçıp kergändäy, ber tutaş uzıp, kemneder soradı. Andıy keşeneñ monda yuk ikänlegen belgäç, çıgıp kitte. Şağıyr äfändebez, yörägen totıp, uh itep yıgılıp kitä yazdı. Totıp kaldım. Ni bulganın soradım. Ul:
  — Beläsez bit inde, bez şağıyrlärneñ küñellärendä bötenläy başka dönya. Menä bu kız kerep, küz sirpep çıgıp kitkändä, nişlim, hislär çülmägemne küsäk belän ber Diyü päriye orıp vatkan kebek buldı,— dide.
  — İ-i,— didem,— bu kübäläk kebek kız da Diyü päriye sıman kürengäç, usal hatınnar sezgä acdahanı häterlätä torgandır inde?
  — Häm şulay,— dide ul, beraz huşın yañartıp,— sindä dä şağıyrlek bar ikän!
  
  DÖRES SÜZNEÑ BÄRÄKÄTE
  Hikäyät
  Şağıyrlärneñ küñele şiğırläre aşa halkı belän aralaşa, imeş.
  Ber şağıyr bik tä ömetlänep, üz şiğırlären bastırıp çıgarunı ütenep naşirgä bargan. Tegese aña:
  — Zamanalar avır, akça yuk. Akça tapsagız — hiçşiksez çıgaram!— dip cavap birgän.
  Şağıyr, biçara, akça ezläp kitkän. Taba almagan. Yulında ber adäm oçragan. Ul bakçada ber balanıñ kübäläk kuıp uynap yörgänen karap utıra ikän. Şağıyrneñ zarın tıñlap betergäç, aña:
  — Sez menä bu bala kebek, kübäläkne totamın digän kebek, ömet artınnan yörisez,— dip äytkän.— Ägär dä kübäläk bu baladan kaçarga itsä, ul ällä kayçan oçıp kitkän bulır ide inde. Sez yukka kitap dip kaygırasız. Kiräksä, halık üze sezne ezläp tabar. Änä kübäläk tä çäçäkkä üze barıp kuna bit! Balanı da ul uynata!
  Şağıyr äfände anıñ bu süzlärennän soñ bik tä käyefsezlängän, annarı gına, berazdan:
  — Bu çäçäklärne dä kara şäl belän kaplap kuysañ, kübäläk alarnıñ barlıgın belmäs ide,— digän häm, torıp, kitä başlagan.
  Şunda tege keşe:
  — Min sezdän döres süz işettem, şunıñ öçen akçanı üzem tabıp biräm,— digän.— Dorfalıgım öçen gafu itegez!
  XX yöz başı danlıklı tatar naşirlärennän Kärimovlarnıñ matbagası şuşı söyläşüdän soñ başlanıp kitkän, dilär, hak bulsa. Şagıyre kem ide ikän?
  
  DÖNYANI AÑLARGA TELÄSÄÑ
  Hikäyät
  Dönyanı añlarga telägän ber keşe, biyek tauga menep, hämmä yakka äylänä-äylänä karap torgan. Ämma annan da şul uk bolınnar, urmannar, yullar, avıllar gına kürengän.
  — He,— digän bu keşe,— dönya böten cirdä dä bertösle ikän!
  Öyenä kaytıp barganında, kapka töbendä uylanıp utırgan ber agayga oçrap, anıñ yanına tuktagan. Söyläşep kitep, üzeneñ nindi eş maytarıp yörüen äytkäç, tege agay kölep:
  — Ä min menä dönyanı añlarga teläp üz uyıma çumıp utıra idem, miña da tauga gına menep kenä karıysı kalgan, ällä kayçan töşengän bulır idem,— digän.
  
  NÄRSÄ UL ŞİGIR?
  Hikäyät
  Närsä ul şiğır? «Ul — yöräk avazı!»— dilär beräülär. «Yuk, ul — akıl cimeşe!»— dilär ikençelär. Ämma şiğırneñ törleçä bulırga hakı barlıgın islärenä dä töşermilär.
  Şundıy bähäslärneñ bersendä üzemä dä bulırga turı kilde. İke äfände yakalaşıp uk aldılar. Aralarına kermi yaramıy ide.
  Vakıtlar uzdı. İkeseneñ dä şiğırlären ukırga turı kilde. Mähäbbät turında ide alar. Ukıganımda küz aldıma ber söyäk öçen ike etneñ teşläşü vakıygasın kiterdem. Annarı şiğır hakında ike şağıyrneñ bähäsläşüenä aptıradım. İkeseneñ dä şiğırläre bertörle ikännär bit! Bähäsläşerlek tä tügel.
  
  YaPON TANKASI
  Hikäyät
  Ber ğalim belän şiğriyät hakında söyläştek. Ul äytä: «Yapon şiğri formaları bügenge tatar ädäbiyätına köçle täesir yasadı, mäsälän, «tanka» canrın gına alıyk»,— di.
  Bolar hakında tatar ädäbi tänkıytendä küptän inde süz botkası peşerelä başlap kuyırtılganga, mäsälädän yahşı häbärdar idem. Citmäsä «yapon tankası» kısalarında şiğırlär yazudan «ğayeplängän» şağıyr äfändebezneñ meñ tapkırlar täübälär äytep aklanganın da işetergä turı kilde: «Nişläp min yaponnan şiğri formalar urlıym ikän? Üzem uylap çıgardım min alarnı!» digännären.
  Şunlıktan fikeremne katgıy itep äytergä buldım:
  — Tatar belän yaponnıñ ruhi-mädäni bäyläneşlärenä min karşı tügel. Ämma rusçaga tärcemä itelgän häm rus şiğıre üzençäleklärenä buysınırga mäcbür itelgän ul «yapon äsärläre» çınnan da yapon şiğır sisteması taläplärenä cavap birep beteräme ikän? «Yapon şiğır sisteması»n bez beläbezme, añlıybızmı? Bügenge köngä qadär şiğır tärcemä itü mäsäläse keşelekneñ çişelmäs töyene bulıp kala birä. Yapon şiğırläreneñ rusçaga tärcemäläre dä «kuyan şulpasınıñ şulpası» gına bulıp çıkmıymı? Änä, Şärık şiğriyäten bügenge tatar ädipläre rusçalarga tärcemälärdän genä ukıy torgaç, «robagıy»larnı, mäsälän, «kıytga» formasına korıp, bötenläy ällä närsälär maytarıp taşladılar. Tarih aldında, ğıylem karşında oyatka kalırlık bulmasın!— didem.
  Ämma barıber ğalimneñ üz tuksanı, üz kırıgı, hätta üz arşını üze belän. Alar änä şul üzläre «tudırgan» berämleklärne añlatırga tırışa-tırışa ğalim bulalar, ahır çiktä yalgış añlauların häm añlatuların tanıy almıyça, äytsäñ, añlarga telämiçä sataşıp betälär.
  Ä ğalim äfändebez miña da cavapnı bik osta taptı:
  — Bäylänmäsägez, sez — sez bulmıy kalasız!— dide dä, pır-fır kilep, bäddogasın ukıp kitep bardı.
  Ul inde çınnan da häzer üze «yapon tankası»n häterlätä ide.
  
  «MİRAZ» MÄSÄLÄSE
  Hikäyät
  Ber ğalimä olı ber cıyında tatar şağıyrläreneñ bersendä «miraz» digän yaña şiğır forması barlıkka kilü faktın raslap doklad yasadı. Bu vakıygada şahitlık itär öçen çakırılgan akademiklar da bar ide.
  Küñelgä uy kilde: «Ğaräptä dä bar ul süz — «miraz», döresräge — «meraz» yäki «meriz», «märiz». Ul süz alarda «avıru» digänne añlata. Dimäk, dokladçı bu canrnı çıgışında «şağıyrneñ avıruı» dip äytergä telämädeme ikän?»
  Ahırdan, mömkin qadärle yomşartırga teläp kenä, bu uyımnı sorauga äverelderdem.
  Ğalimä isä:
  — Bez aların uk uylap, belep eş itmägän idek,— dip cavap birde.
  
  MÄCLES HİKMÄTE
  Hikäyät
  Söylärgä kiräk bulganga gına söyläşep utıruçılar mäclesendä katnaşırga turı kilde. Süzläreneñ ahırı talaşu-äytkäläşü belän betär dip hatalanganmın, şundıy da dustanä häldä huşlaşıp taralıştılar ki, küñelem söyende.
  Monıñ säbäben töşener öçen alarnıñ mäclesen kabat ezläp kildem. Şul uk keşelär idelär, ämma bu yulı äytkäläşep häm üpkäläşep taralıştılar. Tik häzer min dä säbäben tögäl añlagan idem inde: urtaga ber mäsäläne kuyıp, anı çişärgä tiyeş ikänbez — hiçşiksez äytkäläşäçäkbez şul!
  — Hikmät bezdä tügel, mäclestä kuyılgan mäsälädä bit, cämäğat!— didem, güyäki çañ kagıp.
  
  AHMAK SÜZNEÑ KIYMMÄTE
  Hikäyät
  Ämirhan Yenikineñ 100-yıllık yübiley kiçäse köne ide. G.Kamal isemendäge teatrda bäyräm tantanası uzaçak. Şunda kittem. Kiçke säğat cidelär. Keşe alay uk küp kebek kürenmi. Ber böyek ädibebezgä oçradım. Teatrda kemneder kötäme, ällä çıgıp kitärgä itäme — belmim.
  İsänläşkäç:
  — Ällä karap tormaska, kaytırga çamalıysızmı?— dip soradım yüri, şayartırga teläp.
  — Nigä alay diseñ? Nindi süz inde bu?— digän ide, cavabımda:
  — Başka törle, monısınnan da ahmagragın uylap taba almadım,— didem.
  Ädip äfändeneñ küñelenä şatlık tulıp, şunda sagışları taralıp, rähätlänep kölep cibärde.
  19.10.2009.
  
  KART «TÖLKE»
  Hikäyät
  Kiçke marşrut avtobusında teatrga kittem. Yul biletı alganımda konduktor kızdan soradım:
  — Sez niçägä qadär eşlisez?
  — Belmim,— dide çibärkäy,— törleçä bula.
  — Avtobusnı äytäm!
  — Soñgısı tönge unnan da kalmıy,— dip yılmaydı ul häm başkalarnıñ biletların tikşerä kitte.
  Bezneñ süzlärgä yuan gına ber hanım kolak salıp utıra ikän. Ul, kuangan hälendä sabırsızlanıp:
  — Ä min tanışırga telisez, oçraşırga çakırasız dip toram,— dide.
  — Yuk şul, andıy eş öçen min kart inde!— dip, sıkrap cavap birergä mäcbür buldım, ähele avtobus karşında kölkegä kalıp.
  
  GADEL KUTUY BELÄN
  Hikäyät
  Küñeldä ällä moñ, ällä sagış. Ayırıp bulmıy torgan çaklarda bälki kemnärder cır suzadır, kemnärder buşlıktagı tınlıknı ezlilärder, ä kemnärder... Keşelär akılda, zihendä, kiçereştä berdäy yaratılmıylar şul.
  Kafedrada eş belän mäşgul idem. Yäş dotsent hanım, möräcäğat itep:
  — Miña Ğadel Kutuy kiräk ide, belmisezme?— dip soradı.
  Älbättä yäki kitabı, yäisä tormış yulı hakındagı material, ya suräte turında süz baradır inde. Ä min şayartalar dip toram.
  — Äye,— digän buldım,— näşriyätta ber bülmädä utırıp eşlägän idek. Öställär dä yänäşä genä. 27 nçe bülmä inde... Bik yahşı keşe...
  — İ-i, bigräk yahşı,— dide dotsent hanım, Ğadel Kutuy belän bergä dä eşlägänsez... Anı kürep tä beläsez...
  Artıkka kitte bulsa kiräk dip, yılmayuımnan tizräk tuktarga buldım. Dotsent hanım härhäldä Ğadel Kutuynıñ 1945 nçe yılda gospitaldä vafat bulganlıgın isendä totarga tiyeş ide, çönki universitetta ul inde niçä yıllar rättän sugış çorı tatar ädäbiyätın ukıta. Ä min isä Ğadel Kutuydan soñ 16 yıl uzgaç kına dönyaga kilgänmen.
  Professor äfändebez süzlärebezgä kolak salıp utıra ikän. Ul da şayartıp östäp kuymasınmı:
  — Hadi Taktaş sezgä kilgäläp yöri ide, äyeme?
  Kafedra bülmäsendä şartlap kölep cibärmäs öçen tizräk koridorga yögerep diyärlek çıgıp kittem. Ämma uylap ta ölgerdem: «Bälki dotsent hanım üze yüri bezne şayartırga itkänder?»
  
  HUŞ KİTÜ
  Hikäyät
  Teatrda buldım. Kafedra ukıtuçılarıbıznı zurlagannar, hämmäsen dä öçençe rätkä tezep utırtkannar. Citmäsä minem yanga iñ çibär zat turı kilgän. Danlıklı dotsent hanıbıznıñ dustı ikän.
  İkençe könne kiçäge kiçereşlär hakında söyläşep utırabız. İptäş dotsent beleşä:
  — Niçek minem dus hanım? Huşıgıznı aldımı?— di.
  — Ah, äye!— min äytäm häm üzemne bik toygılı häm häterle keşe itep sizderergä itäm: — Sezneñ islemaylarıgız ise dä ber ük törle ikän! Kiçä ük küñelemä señdergän idem anı, bügen dä sezdän şundıy uk zatlı huşbuy ise kilä!
  — İ-i,— dide dotsent hanım,— kiçä islemayga üzemne koyındırgan idem şul! Dustıma da ise küçkän bulgandır...
  
  GİGANT
  Hikäyät
  Kayber keşelär nindider sıyfatları belän çirkandırırga mömkinnär. Ä kemnärneñder ul yaklarına iğtibar da itep tormıysıñ. Därdemänd çabır keşe bulgan, kıska buylı, dimäk. Ämma surätendä ul nindi mäğrur, hätta gäüdäle adämder sıman toyıla.
  Bervakıt ğalim-golamä belän şul hakta söyläşep utıra idek, şaklar katıp, aradan berse äytep kuydı:
  — Därdemändme kıska buylı bulgan? Sez närsä, anıkı kebek mähabät gäüdä, kileş-kilbät, üz-üzen totış, zıyalılık kaysı tatarda bar?
  Min dä telemne avızlıkladım. «Ya Hoday, Därdemändneñ böyeklegenä kagılırga ni hakım bar ide? Gafu itä kür!»— didem.
  
  BÖYEKLEKNEÑ ÇİGE YuK
  Hikäyät
  Buy mäsäläsendä ber ara vakıt bik yahşı tanış duslarımnan berse bik tä gasabilık kürsätep aldı. Ozak tınıçlanu bähetenä ireşüdän mährüm häldä yörde. Miña da eläkte:
  — Sin, Ozın, niçä metrlı äle? Yazuçılar, talant iyäläre andıy ozın buylı bulmıylar!— dide, teş arasınnan açu köyen sızgırtıp.
  — Menä häzer genä tögäl äytä almıym, ämma sezdän, dustım, biyek ikänlegemne bik yahşı beläm,— didem, küñelemnän süzlär niçek çıksalar, alarnı cilgärtep tormıyça gına ırgıtıp.
  Ämma dorfa kilep çıktılar şul, ah!
  — Maktan-maktan!— dide äfändebez, tämam şäfäq kızıllıgı tösle bulıp.— Berdän ike keşe yasap kuymaslarmı!
  
  BÖYEKLEKNEÑ ÇİGE YuK
  Hikäyät
  Öndäü bilgeseneñ yasalışı kızıklı: ul noktadan häm anıñ östenä töşkän basım bilgesennän tora. Alar bergä yörgändä, yağni nokta öndäü bilgese belän kilgändä — mäğnäläre üzgärä, şulay tügelme?
  Buyga ikebez ike törle ber äfände belän min dä, basım belän nokta şikelle, bervakıt duslaşıp algan idek. Ozak ta ütmäde, anı tormış şundıy däräcälärgä kiterep kuydı ki, ul sähnädä süz ostası da, cırçı da, başkası da bulıp kitte. Citmäsä ğalim bularak ta tanıldı, ädäbi tänqıytçe dä. Mondıy keşelär dönya yözenä siräk tualar, dilär. Böyeklegendä hiçber şigem yuk ide. Talantlı!
  Ämma buyga nokta. Bu anı borçıy ide. Kayvakıtta ul, min ozınnı da iğtibarına alıp:
  — Sezneñ kebek biyeklär yanında bezneñ kebek...— dip, beraz pauza yasap alıp, qanäğatlek belän söyläşü manerasın üz itte.
  Aralar yıragaya bara ide.
  Äye, añlıy idem: ul süzdä tuktalıp kalganda härhäldä «böyek» digän epitetnı küzdä tota. Miña bik tanış häm mäğnäle sıman toyıla ide bu cömlä. Hikmät şunda ki, eleklärne, nokta belän basım bulıp, yağni öndäü bilgesedäy bergä yörgän çaklarıbızda:
  — Dustım, täbänäk keşelär alar böyek bulalar! Min biyek ikän, sin — böyek!— dip, küñelen yuatıp äytä torgan idem. Bolay digänemdä bik tä käyefe kilep, söyeneç tulı hälgä çuma ide ul.
  Belä idem: ägär dä üzeñne kimsetep keşene östengä çıgarasıñ ikän, monı işetep söyengän adäm eçtälektä vagrak bula, imeş.
  Dustımnıñ böyeklegen zamana kat-kat rasladı. Talant häryaktan talant inde ul, östen bula. Aña:
  — Sezneñ kebek böyeklärne bezneñ kebek biyeklär külägäli almıylar,— dip äytep kuyu ğadätenä küçärgä turı kilde.
  
  KÖRÄK TÄ, SÄNÄK TÄ
  Hikäyät
  «Köräktän sänäk buldı»,— digändä, kaşık belän aşagan cirennän çäneçkegä küçte digän süz küzdä totıla bulsa kiräk. Härhäldä mondıy bäyäne kiçäge sarıktan bügen adäm kötüçesenä äverelgän keşelärgä karata äytälär.
  Şuşı hakta söyläşep utıra idek:
  — Yarıy äle köräktän sänäkne ayıra başlasa!— dip, hörmätle kart professor äfändebez kinayale genä itep äytep kuydı.
  — Şulaydır,— dide aña ikençe däü professorıbız, mäğnä belän yılmayıp,— kürgän-belgän äybereñ bulmasa, bik tä avırga kilä şul ul!
  
  BAŞKALARDAN AYIRMALI BULARAK
  Hikäyät